M A R T I A N I

MINEI FELICIS

С A F 1 I I Â S»

AFRI CARTHAGINIENSIS,

UBBI NOVEM.

PARS PRIOR.

Apud Franciscam Varrcntrapp , librarium Moeno - Francofurtcnsem , bi quoquc U. F. Korra

venales prostant:

Palacograpliia critica, Vol. I — IV in íto- prêt. 20 duc. aiir.

Bilder and Schriften der Vorzeit, В. I — П. « 3 » »

103991

MARTIANI

MINEI FELICIS

С A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE

NUPTIIS PHILOLOGIAE et MERCURII

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBUS

LIBRI NOVEM.

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

CUM NOTIS

BON. VÜLCANH, HUG. GROTII, CASP. ВАКТШ1, CL. SALMASH, H. J. ARIVTZEPfU,

CORN. VOI4CKU, P. BONDAMI, L. WALTHARDI, JO. AD. GOEZU, IIEI4R. SÜSII,

MARC. MEIBOMII ALIORUMQUE

PARTIM INTEGIUS РЛПТ1М SEJ.ECTIS

ET COMMENTARIO PERPETUO

EDIDIT

mmmjB ' wmmmmmB кеде,

HASSUS CASSELLANUS.

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVJ

PROSTAT APÜD FRAI4CISCUM VARRENTRAPP.

> 

• • • \\

VIRO

ILLUSTRISSIMO, SPLENDIDISSIMO,

AMPLISSÍMO', ' :

MAGN1 DüjCIS BADARUM CONSILIARIO INTIMO, PROVINCIAE RHENAN iE 1NFERIORI PRAEFECTO,

8. P. D.

CAROLTJS FRIDERICUS HERMANN,

PROFESSOR MARBURGENSIS.

En redit ad Te heredem soceri Tui, viri immortalis, extremum opus,

quod ilium absolvere dira nécessitas non est passa, Tu tarnen pro insigni

Tua pietate et munificencia affectum jacere noluisti, ne quid m on um en ti interiret,

quod ille vel deberé se posteritati existimasset, vel gratam ojim

posteritatem sibi acceptum referre voluisseL Quamvis enim dudum praeclarissïmis

libris editis non modo aequalibus nomen siram insigniter commendaverat,

verum etiam famae acternitati abunde consulucrat, ipse tarnen sibi neutiquam

satisfecisse videbatur, nisi Martianum Capellam quasi postliminio in philologorum

manus reduxisset, cujus multiplicem rcconditamque*doctrinam quum in

I

II

elaborandis postcrioribus Palaeographiae Criticae partibus cognovisset adamassetque

*), utilissimum scriptorem a Grotii inde aetate fere neglectum jacere

idcntidem querebatur, neque melius se validissimam senectutem otiumque

omnium rerum aftluentissimum collocare posse censebat, quam si vastissimae

eruditionis copias, quae sibi etiam post tot libros doctissimos editos integrac

rcstarent, ad horreum illud disciplinarum illustrandum contulisset. Nosti, Vir

Illustrissime, mentis animique vigorein, quem rara cum felicitate ad extremos

usque aetatis términos Koppius retinuerat, nosti constantiam, ne dicam pertinaciam,

qua quidquid apud animum constituisset exsequi solebat, neque in

hac editione paranda sibi defuit: quam simulatque destinasset, huic cogitationi

omnes suas vires impendebat, hanc die noctuque secum volutabat, quidquid

ageret, ad Martianum suum referebat, Schedas suas vel peregrc proficiscens

secum portabat; quid multa? adeo significabat nihil sibi m agis cordi esse,

ut profecto piaculum commisisse videremur, si vel Tu sumtus, quos ille

liberalissime erogaverat, negasses, vel ego operam meam, quam vivo pollicitus

erara, mortuo continuare detrcctassem. Quamquatn longe diversa utriusque

nostrum causa est: siquidem Tu omni pietatis officio cumulate satisfccisti ,

ego haud scio an ne illud quidem satis praestiterim , quod vivo Koppio recepcratn,

nedum defuncti in locum dignus tanto nomine vicarius successerim;

verumtamen quia et Tu volebas, et ipsae operis incepti rationes sie ferebant,

nec me recusante videbam qui tantiiin laborem imponi sibi pateretur, feci

quod potui, satisque habeo illud me effccisse¿ ut qualem Koppius voluerit

totus et integer Martianus post plus quam ducentorum annorum intercapedinem

cum apparatu critico et exegetico quali nunquatn antea in lucem prodeat;

libri ipsius causas tan tu m exponere meurn erat, patrocinium aliis rclinquo,

licet rationis reddendao officium nec Koppii nec meam vicem recusare possim.

Nam quoniam de me quoque dicendum esse video, debeo hoc non modo

Tibi, cujus singularis fiducia post illius obitum ошоещ hanc curain meae

*) Ipsius judicium exstat in pelaeogr, Т. Ш, p. 272.

ш

unius fidei atque industriae crediderit, verum etiam ipsius viri immortalis

memoriae, quem quum ab eo inde tempore, quo Vos me amicitia Vestra

dignum existimastis, quasi alterum patrem summa cum pictate atque observantia

prosecutus sim, minime deceat eo in negotio destituere, cujus ille me

rationum consiliorumque omnium fere participera fecerit iter, ut nihil propemodum

majoris mo menti in tota hac opera praestitum sit, cujus non causas

et argumenta ex ipsiu* ore perceperim, ñeque universam tantum instituti

formam identidem mihi exposuerit, sed de plerisque ctiam gravioribus quaestionibus

consilia mecum coatulerit, ipsasque adeo Schedas, quas commentandi

causa festinante cálamo conscripsisset, perlustrandas mihi commiserit judiciumque

meara de iis candidissime efflagitarit« Quod tarnen ne jactandi causa

me dicerc existimes, ut aliquam scilicet open's meritique partem a Koppio in

meum nomen transferam, nec Te fugit, Vir Illustrissime, multo ilium facîliorem

fuisse in audiendis quam in sequendie aliorum eonsiliis, utque omnino

non consentaneum erat hominem propositi tenacissimum aliena auctoritate ab

mslitutis suis deterreri, ita hoc in negotio baud scio an eadem prorsus res,

guapropter* ille et operam meara et judicium qualecunque expeteret, simul

in causa fuerit ut monitis meis minus quam equidem velîem uteretur. Etenim,

ut statim in praefationis limine ingenue profitear, quod etiam non dicente me

quivis harum literarum gnarus ex ipso opere cognoscet, non erat Koppius,

qualem nunc philologum esse volumus, vol a linguarura, inprimis Graecac,

interiore notitia, vel a subtilioribus artis criticae atque exegeticae legibus omnino

instructus, neque id mirum esse poterit in sene, qui quum robustissimara

aetatcm negotiis publicis gerendis impendisset, magnamque vitae partem in

summo honoris fastigio constitutus inter gravissima muñera principumque con

silia transegisset, prope quinquagenarius dem um turbarum civiliuiri perpetuaeque

rerum omnium conversions pertaesus ad harum se literarum studia

contulerit, ac ne tum quidem in una earum parte constiterit, sed totutn

eruditionis orbem mente sua comprehcnderit> dumque et orientalibus literie

I *

IV

et medii aevi monumentis illustrandis incumberet, usu magis et quadam benignissimi

ingenii facúltate quam ratione et ordine singularum notitiam sibi com

parare potucrit. Multa lectitaverat, multa in adversaria retulerat non minus

dispositione quam vastitate insignia, tantumque aberat ut doctrinac mole obruerelur,

ut omnes suas copias in numerato haberet acerrimoque cum judicio

dispensare!; earn denique assidua lectione Latine scribendi exercitationem contraxerat,

ut etiamsi non ornato et exquisito dicendi genere, tarnen perspicuitate

et flumine orationis ne philologis quidem doctissimis cederet; at vero rationcs,

quas vel in explicandis emendandisque priscis scriptoribus vel in rebus historiéis

aut mythologicis dijudicaudis hujus quidem aetatis philologi sequuntur, nec

satis cognitas habebat, nec si habuisset probaturus nedum adsciturus esse

videbatur. Quippe cum ipsis studiorum suorurn argumentis conjunctum erat,

ut vetusliores potius auctores, inprimis Batavos, quam recentiores lectitaret;

quorum eum exemplum hac ipsa in editionc adornanda exprimendum sibi

proposuisse, vel externa operis forma monstrat, quod quasi extremum ad

illarum editionum seriem accedit, quae ante hos centum et quod excurrit

annos Drakenborchiorum , Burmannörum, Oudendorpiorum studiie Lugduni

Batavornm cum variorum notis prodierunt. Quaecunque enim ad Martianum

illustrandum emendandumve scripta essent, sive rccte sive secus dicta esse

viderentur, ipsorum auctorum verbis quantum fieri posset integris servatis

noininibusque adjectis complecti voluitj neque in editoribus tantum substitit,

quorum sane exigua opera ante ipsum in enarrando scriptore omnium difficillimo

cernebatur, verum etiam aliorum commentaries, Barthii adversaria,

Salmasii exercitationes Plinianas, Arntzenii miscellanea, Vonckii specimen

criticum, Bondami varias lectiones, et quoscunque praeterea aliquid in transcursu

de Martiano annolasse nosset, in usuin suum convertit, ipsos denique

illas quas iinitabatur editioncs diligenter excussit excerpsitque; recentiores

Martianum parum rcspexisse notum est, quorum si quem adhibitum videbis,

ego plcrumque, si quid forte occurreret, Koppio contuli. Hinc autem sequebatur,

V

ut interna queque commentarii indoles eorum potissimum ingenium referret,

unde rnateriam operi petiisset; quos etsi minime contemnendos auctores dixerim,

hodie tainen satis constat et in docta farragine coacervanda haud raro modum

excessisse, et rem criticam non tanta cum cura et diligentia quanta nunc fieri

soleat factitasse, et in reprehendendis aliorum sententis justo interdum acerbiores

fuisse, ñeque efficere potui, ut Koppii annotatio his naevis omnino careretj

nonnihil quidem resecui vel contraxi, ubi praeter necessitatem sibi induisisse

videretur, sed omnia nequibam, quin color ingenuus virique ingenium periret.

Una tantum in re et ipsos illos Batavos acerrime reprehendebat ab eorumque

auetoritatibus et exemplis longissime disecssit, sed ut simul etiam omnes philologiac

radones susque deque haberet* in lectione inquam conformanda atquedijudicanda,

quo in negotio ita plerumque versatus est, ut diplomaticum potius

quam criticum cognoscas. Et primum quidem conjecturis uti pertinacissime

renuebat: quas licet ipse ex beatissimi ingenii fonte interdum praeclarissimas

funderet, tarnen Barthiorum et Heinsiorum vestigiis deterritus cane pejus et

angue metuebat, ac ne manifestissima quidem lectionis menda sine externa

aucloritale corrigere audebatj quod ut in plurimis aliis scriptoribus, quorum

melior fortuna fuit, omnino probandum foret, ita in Martiano, quem innumerabilium

librariorum inscilia 'corruptissimum ad nos pervenissc constat, sic

certe temperandum erat, ut etsi conjecturas, quae opinione tantum níterentur,,

respueret, correctiones tarnen, quae ipso sententiae tenorc interna cum necessitate

confirm arentur, recîpere ne dubitaret. Nam si qua lectio ex orthographiae

tantum pronunciandive diversitate orta videretur vel aliunde extrinsecus sive

ex ipso scriptore sive ex aliquo fonte, quem ille ante oculos habuisset, corrigi

posset, ipse Koppius sine ulla haesitatione emendabat, qua ipsa in re haue?

scio an interdum audacius grassatus fuerit correxeritque quae non librariorum

sed ipsius Martiapi peccata essentj alias contra mutationes, licet sensus evidentissiine

flagitaret, acriter recusabat, nisi iñ uno aliquo códice exstare vidisset,

saepe philologos increpaus, qui veteres scriptöres pro arbitrio refingerent nec

VI

finem audaciae usquam invenirent Sed hac în causa nec cgo valde ei repugnabam,

salius ipse ratus parum quam nimis audaciae ad veteres libros

cmendandos attulisse, et si quid posteris corrigendum relinquamus, librariorura

«rrores efse quam nostros; sed multo aegrius fercbam, quod nec librorum

scriptorum copia, <juam habebat, ita eum uti videbam, ut philologorum,

quales nunc sunt, desideriis judiciisque omnino satisfacturus esseL Quae

res monet, ut quantum equidem indagare potuerim codicum indicem, quos

vcl a Koppio ipso vel ante eum usurpatos invenerim, oculis Tuis subjiciani.

Primum igitur quos a viris doctis ante Koppium commemoratos novi hi sunt:

1) Vulcanii codices, quorum etsi semel tantum in notis ad §. 80o mentionem

invenies, accuratiorem tarnen notitiam infra ex ipsius Vulcanii verbis •

accipics. Praeterca Grotius ad §. 644 Vulcanii se codicem sequi narrât, qui

num scriptus fuerit an cditus, decernere non audeo.

2) Grotii codex, singulis fere paginis commemoratus; quas praeter hunc

appellct membranas ($. 838) óptimas (§. 849), quia praefatione ipsius careo,

ignoro; codices autem quos aliquoties nominat Basileensern (§. 810. 860. 931),

Lugdunenscm (§. 644. 860. 931), Veicetinum ($. 644 . 772. 860. 931), baud

scio an nihil nisi editiones sint antiquissimae Vicentina (1499), Basilcensis

(1532), et Lugdunensis (1559), quod num rccte conjecerim, ii quibus harum

ipsarum copia est cxistiment.

3) Codex Lindenbrogii sivc ut Grotius cum appellare maluit Tiliobrogae,

quo is in Germania usus esse dicitur (§. 468. 804).

4) Bongarsii codex, cujus lectioncs ad duos priores libros ex bibliothcca

Bcrnensi publica vit Walthardus (§. 51. 56, ñeque alius esse videtur quern

Walthardum in medium protulisse ad §. 19 annotatu m est).

Ь) Barthü codices iu Adversariorum libris et commontariis ad Starium

identidem adhibili. Si non plu ros, duos certe fuisse colligas ex iis quae ad

$. 21. 152. 570 legunturj unum tarnen prae ceteris cxtollit mcmbranaceum

VII

(§. 22) bonae antiquíorisque irotae quam oinnes (§. 20), quem et cascum Ii brum

ibidem et thesauri instar sibi carum dick.

6) Vossianus codex quantivis pretii, ut Arntzenii verbia utar (§. if),

cujus ex Miscellaneis ejus lcctiones passim Koppius repetüt.

7) Bondami excerpta, quibus ille in Variis Lectionibus usus est.

8) Codices quos Salmasius in exercitationibus ad Solinum identidem

adhibuit; semel plutearios libros appellat (§. 644), ut Mediceos innuere videatur,

alibi (§. 700) tantummodo antiquissima exemplaria se vidisse teslatur.

9) Codices antiquissimi Leidenses, quorum passim mefttio exstaî in

notis Oudendorpii ad Appulejum," Munckeri ad Mjthographos , Burmanni et

aliorum, ut Hemsterhusii quoque (ad §. 905), neque alios esse arbitror, quos

fidos appellat Gronovius in loco ad 903 allato. Quinqué commemorantur

in nota ad §. 29, quo tarnen numero haud scio an etiam unus alterve sequentium

contineatur.

10) Libri manuscripti qui in Wesselingii Itinerariis commemorantur

l§. 645. 668. 669).

11) Cauchianus codex a Burmanno commemoratus (§. 903).

12) Codex a Zinzerlingio laudatus in loco ad §. 2 allato.

13) Scriveriani duo a Mcibouaio ad librum de Música usurpati, quorum

tarnen altcrum etiam in primo libro (§. 37) ab Oudendorpio excitatum invenies.

14) Wassii codices tres ad §. 651 et 659 commemorati, quorum unus

vetustissimus Collegii Corporis Christi Cantabrigiensis appellatur.

Sedulo collegi, quae ex commentariis Koppianis peti possent; quae si

in nonnullis minus accurate enotasse videar, veniam dabis plerorumque

illorum librorum usu destituto; plurima tarnen culpa ipsorum virorum doctorum

erit, quos constat illa aetate codicum notas ueutiquam tanta cum

diligentia distinxisse, quantam hodie philologi adhibere soient. Neque Koppius,

ut plerumque illos imitabatur, vel de iis codieibus, quorum primus ipse

lcctiones edidisset, quidquam scriptum reliquit, unde propius eos quam ex

VIH

annotationibus per commentarium dispersis cognoscere liccat; quodsi dc nonnullis

saltern accuratiora afferre potui, debeo hoc Federo, Viro illustrissimo

atque eruditissimo, Magni Ducis Hassiae consiliario áulico et bibliothecae

Darinstattensis praefecto, quem quum olim Koppii in usum aliquos codices

inprimis Anglicanos contulisse nossem (vide $. 27 et 195), statim postquam a

Te certior factus cram, nihil quod ad praefationem aliquam vel prolegomena

pertinerct in schedis defuncti reperiri, precibus adii, ut quae ipse de codicibus

a Koppio usurpatis haberet mecum communicaret, neque insignis viri

humanitas spom meam fefellit. Quorum igitur codicum, qui apud Koppium

primum commemorantur, a Federo notitiam accepi, hi sunt, omncs, ut ille

affirmât, mem bran acei:

1) Bodlejanus primus Oxonicnsis, formae majoris, characteribus minusculis

scriptus sec. XI, in catalogo librorum MSS. Britanniae et Hibcrniae

numero 1597 insignitus. . -

2) Bodlejanus secundus formae quadratae minoris sec. XIII vel XIV

num. 5Í13 art. 5, duos tantum priores libros complectens.

5) Mertonianus formae maxim ae eleganter scriptus sec. XIII vel XIV,

in eodem catal. I. 2. (colleg. et auL cod. p. 23) numero 758 notatus. Hujus

raro tantum mentionem facit Koppius (j$. 7. 15).

4) Britannicus musei rcgii (§. 92 cxtr. 151) sec. X vel XI num. 2685

art. 4 in catalogo codd. Harlejanorum in museo Britannico (IV voll. fol.

1808 — 12, cujus tarnen collatio sub libri tertii prineipium substitit.

5) Cantabrigiensis, cujus lectiones a Bcntlejo editioni Grotianae adscriptas

invenit Fedorus hac nota addita: „MS- bibl. publ. Cantab. 500 annorum";

unde colligit cum esse, qui in catal. MSS. Brit. et Hiborn. I. 5 num. 2454

sive publ. 254 insiguitus sit, non qui ibidem p. 138 num. 1458 sive coll.

S. Bened. 181 exstet antiquissimus, quem equidem Wassii potius codiccm supra

commenioratum esse existimo.

6) Dcnique Darmstattcnsis, olim Coloniensis, formae quadratae mem

branaceus, cujus haec descriptio legitur in Cat. .codd. MSS. bibl. eccl. metrop.

Colon, p. 158: „Cod. 195 alt. Щ lat. 8 Martiani Minei Felicis Capellae libri

dao de nuptiis philologiae et Mercurii, ejusdem libri YII de artibus liberalibus,

glossae etc. liber sec. IX dignus." Monet tarnen Federus hune titulum

in códice non inveniri, sed in principio quidem haec legi: „Iste Martianus

genere Carlaginensis fuit, studuit autem primo" etc., in fine autem: „Martiani

Miuei Felicis Capellae Afri Cartaginensis de armonia liber nonus explicit

féliciter" addita insuper tabula inscripta : „hi sunt tropi XV hoc est formae

canonum qui peraguntur in cithara XXVIII cordarum", simili ut videtu» illi

quam Koppius p. 726 ex códice Monaccnsi exhibuit; praeterea non noni sed

deeimi potius seculi manum videri contendit; recentiorem tarnen esse non

posse ipsum Koppium colligcre memini ex nota Tironiana in glossa ad §. 152

conspicua. Hunc quippe codicem Federi benevolentia sibi commodatum ipse

Mannhemii "contulerat; reliqui, quorum pariter ipse lectiones collegisse videtur,

hi sunt:

7) Dresdensis, et ipse, si recte comperi, incmbranaceus, cujus tarnen

ultra secundum librum mentionem non inveni.

8) Hugianus celeberrimi professons Friburgensis, pariter ut videtur in

fine secundi libri desinens.

9) Basileensis, cujus in duobus prioribus libris passim mentio exstat.

10) Reichenauensis, nunc Carlsruhensis, qui secundum Darmstattensem

plurimum utüitatis per totum opus praebuit.

11) Ettenheimmiinsteriensis, qui pariter nunc Carlsruham translatus est,

octavum tantum librum continens.

12) Monacenses, qui Septem numero commemorantur, sed ut unus

tantum corum (C) totum opus complecti videatur; alius (F) in quarto tantum

libro commemoratur, alius (G) intra priores duos consistit; verum et reliquorum

collationem non ultra secundi libri finem accurate persecutus esse

videtur, siquidem rara tantum in posterioribus corum mentio exstat (§. 751.

П

740. 840); primus modo (A), cujus in principio rarissimus usus erat, ad

scxtum et septimum librum saepius adhibetur.

15) Guelferbytanus, cujus lectiones a Cortio enotatas in margine libri

Lipsiensis ($. 7) Koppius invenerat, unde et Cortii variantes interdum appcllavit

(§. 8. 43): sed hae quoque in fine secundi libri deficiunt (§. 220).

14) Postremo acceduut lectiones in Norimbergensis libri margine ab

ignota manu nescio unde enotatae, quarum quuni frequentissima in duobus

prioribus libris, tum etiam in sexto hic illic mentio exstat; probae plerumque,

sed ut ob earn ipsam causam correctionum interdum potius quam vetustae

auctoritatis speciem prac sc ferant, licet Koppius eas pari semper cum libris

scriptis loco habuerit.

Vides, Vir Illustrissime, baud profecto exiguo apparalu instruetum

Koppium ad Martianum emendandum accessisse, quem etsi facile arbitror

multis praeterea augeri potuisse, quia Martianus scholarum in usum, quibus

per aliquot sécula unicus fere veteris diseiplinae fons erat, multis exemplaribus

divulgatus esse videtur, tarnen si antiquae et bonae notae codices fuerunt,

non exiguum emaculandae lectionis adminiculum erat. Sed hac ipsa de quaestione,

quae in re critica faclitanda primaria est, imperfectum tantum et

mutilum nobis judicium reliquit, utque nonnulla, quae de codicum suorum

aetate et indole fortasse traditurus erat, morte ipsius intercepta sint, facile

tarnen qui vis commentarium ejus lectitans intelliget, pari plerumque auetoritate

omnes apud eum fuisse, nee ponderanda modo verum interdum ne numeranda

quidem eorum suffragia visa esse. Nam quum duo tantum lectionum genera

distingueret, vulgatum et quod scriptis libris contineretur , illud quidem, si

null us codex contradiceret, acerrime retinebat, idem tarnen, si ita videretur,

baud raro ex unius manuscripti auetoritate lectionem reliquorum omnium

silentio confirmatain corrigebat; quod ut recte interdum fieri nemo negat,

temerarium tarnen esse omnes concèdent, nisi singulorum virtutes accuralissimo

examine perpenderis familiasque et classes eorum distinxeris, praesertim quXim

aliud periculum sit, quod ipsum Koppius non satis évitasse videtur, ut si

quos ipsi codices contulcrimus, his quasi paterno quodam amore faveamus

corumquc auctoritatem cupidius saepe quam tu tins sequamur. Quamquam

ne horutn quidem, quos sua ipse manu tractasset, lcctiones omnes enotavit,

sed eas tantum, quas vel in Usum suum aliquo modo convertore vellet,

vcl quarum cnotandarum aliquam causam haberet; nec quamvis idcutidem

admoncntc me adigi poterat, ut plenam et integram lcctionis varietatem cxhiberet,

quam inter inanes philologorum paleas referebat; quid quod carum

quoque, quae in Grotianae editionis margine memoratu baud raro dignissimae

loguntur, plus quam dimidiam partem prorsus omiserat, quas si in posterioribus

libris paulo diligenüus exscriptas invenios, ego hoc mihi sumsi, ne quid mea

culpa in amicissimi viri libro desiderari posset. Verum omnino typis expressorum

librorum non qualem debebat rationem habuit; quorum qui Grotianam

cditionem antecedunt, uno tantum anteriorum vocabulo.eomprehendit, ut nec

quos potissimum inspexerit appareat, et falsa species oriatur, quasi una eademque

illorum omnium lectio sit, quam Grotius demum quocunque modo

immutaverit; quod longe secue esse vel ex duarum praefationum comparatione

apparebit, quarum altera principi altera Vulcanianae editioni praefixa est.

Principi enim, quae impressa est Vicentiae a. 1499 per Henricum de Sancto

Urso, praemittitur epistola Francisci Vitalis Bodiani ad reverenduin in Christo

patrem et dominum D. Joannem Chacregatum divina Providentia episcopum

Catharensem , ubi inter alia haec leguntur: „Verum inter cogitandum me

„non vulgaris tenuit admiratio: quum rei impressoriae dexteritate omnes fere

„boni codices in lucem prodierint, cur tamdiu delituerit Martianus, quem

„impressorum qui cupiditate lucri latebras omnes indagando soient esse dili-

„gentissimi, ut quippiam novi, quo magnopcre detinent mortales, aucupa-

„rentur, nemo ad hunc usque diem attentaverit imprimere; at sumpto Minei

„Capellae códice in manibus illico destiti admirari; quandoquidem eum sic

„mendosuni comperi, ut nec agnoscere auctorem suum posset nec agnosci.

П *

XU

„Ttaque ego quoque rei difficultate territus pene rctraxi pedem... nisi me

„potissinium generosa prudenlia et spectata eruditione adolescens Dominicus

„Portensis cum quibusdam fauriliarissimis cohortati fuissent; quibus quum

„multa perversa et falsa corrigi et in veram leclioncm redigi posse dicerem,

„nunquam dcstiterunt, donec ine ut hoc gravissimumrct formidandum onus

„susciperem perpulere, instantes ut quoad possem cxcussis priscorum uio-

„numentis, unde Martianura fuisse rautuatum arbiträrer, novem ejus Vo

lumina pro viribus emendarem. Supra duo milia a nobis loca reposita

„sunt, quae ita esse multa et diligenti lectione apud gravissimos auctores

„comperimus; reliqua si qua sunt iis reliquimus cognoscenda, quibus major

„in Encyclopaedia eruditio majusquc supererit ocium" etc. Vulcanius autem

Brugensis, qui Martianum cum Isidoro Hispalensi conjunxit in cditione Basilecnsi

1577, in praefatione ad Gerardum a Groesbeck, episcopum Leodiensem,

ita de ratione operis. sui disputât: „Arreptis in manus tarn excusis quam

„manuscriptis Isidori codicibus, quos a multo tempore ex Hispania et Bélgico

„conquisieram , dedi operam ut cum ab innumeris iisque foedissimis mendis

„repurgarem prislinoque suo nitori quoad ejus licri posset restituèrent ; hac

„autem in parte earn rationem tenui, ut ne temeré quicquam immutarem

„nisi consentientibus inter se veteribus àvriyQâ<poiç et errore ex ignorantia

„scribarum vel opcrarum typographicarum orto manifesto se prodente. Neque

„enim eos mihi imitandos censui, qui religiosa quadam diligentia sese jactitantes

„(quam tarnen potius inanem superstitionem aut ineptam ostentationem appel-

„laverim) ubi plurium codicum manuscriptorum consensu locus aliquis, quern

„sensus ipse corruptum esse indicat, emendari potest, priorem tarnen eumque

„vitiosum textum retiñere m ahmt, et variis lectionibus margines librorum

„pariter et lectores onerant. Ego vero hasce varias lectiones nonnisi quum

„utraque lectio tolerari possit apposui. In Martiano Capella cundem

„ordinem sum secutus; quem, quum non minus quam Isidorus corruptus

„esset, ad vetustissimorum codicum fidem, quos mihi partim typis excusos

XIII

„partim manu exaratos clarissimus vir et juvandae rei literariae studios issimus

„Basilius Aucrbachius J. C. suppeditavit, emenda vi, et scholiis partim vc-

„teribus partim meis illustra vi, ne verborum scabrities atque obscurités, cut

„duobus praecipue primis libris et reliquorum initiis et clausulis studuisse

„videtur, mukös ut hactenus ab ejus lectione deterreret." Et haee quidem

in itinere auctumnali, quum unum diem Erlangae versarer, ex illrus bibliothecae

copiis festinanter cxscripsi, ulterius comparando progredi nec tunc

poleram nec nunc licet, quum praeter ipsas Grotianae cditionis plagulas

resectas, quales typographe Koppiiis tradiderat, nihil ad manum sit, unde

de antiquorum exeinplarium vel similitudine vel discrepantia judicium faciatn.

Hlud tantum conjectura assequi mihi videor, Grotianam maximam partem ex

Valcaniana expressam esse, ut si typographi peccata excipias, quibus Grotianus

textus scatet, multae leetiones, quas Grotio Koppius tribuit, Vulcañium

potius auetorem habcant, in primis autem pleraeque variantium, quas idem

Grotium in margine posuisse credidit, non aliae sint ab iis, quas Vulcanius

sc, quia ambigua optio esset, in margine adscripsisse aitj quae enim ex suo

ipsius códice Grotius vel commemoranda vel reeipienda censet, plcrumque

in notis demum affert nec raro ipse lectionem a se vulgatam damnât corrigitque,

ut facile appareat novam ilium recensionem nec voluissc nee dare potuisse.

Verum haec hactenus ; quae ideo tantum praemonenda videbantur, ne quia

banc editionem ad nostrae actatis rationes criticas severe exigat falsave specie

deceptus lector plus exspectet, quam vel ego praestare potuerim, cui furtim

tantum inter typothetae specimina corrigenda unam alteramve lectionem ad

paucorum codicum fidcin temeré mutatam restituere licuerit, vel septuagenarius

senex, in quern vel earn ob causam philologis nihil juris sit, quia quaecunque

haberet sibi non philologorum scholis debuerit. At enim vero si quia ex bona

ct aequo ilium existimaverit, facile intelliget, haud profecto contemnendam

operam Martiano suo praestitisse : multa ex codicibus suis correxisse, quae

frustra veteres exercuissent, multa menda aperuisse, quae дето ad hane

XIV

usque aetatcm odoratus esset, multis vel eolo interpretandi acumine sensum

reddidissc, quibus viri docti violentissiraa remedia adhibuissent, postremo si

nihil aliud certe antecessores suos longissime superasse. Quorum Walthardus

(Bernae 1765. 8.) et Goezius (Norimb. 1794. 8.) duos tantum priores libros

sine certis rationibus neque idoneis adjumentis instructi leviter modo et inconcinne

oniendatos ediderant, inque plurimis non minus a Grotio pependerant,

quam vel Capperonerius, qui librum quintum repetitioni rhetorum Pithoeanorum

a se institutae (Argent. 1756) adjunxerat, vel ipse Meibomius, qui

librum nonutn subjecerat antiquae musicae auctoribus septem a se editis

(Arast. 1652. 4.); ipse autem Grotius, qui in integro opere edendo Koppium

proxime quamquam plus quam ducentorum annorum intervallo antccessit

(Lugd. Bat. lo99. 8.), quatuordecim annorum puer, quamvis praecocis ingenii et

adjuvantibus Meursio, Lindenbrogio, ipsoque summo J. J. Scaligero, • tantae

molis operi neutiquam par fuerat, praetcreaque instantibus scilicet nundinis

Francofurtensibus typographi opcram tarn negligenter rexerat, ut et aliis

mendis foedissimis et in prirnis eo interpunctiouis genere Martiani oratio inquinaretur,

quod obscurissimo scriptori etiam spissiores tenebras offunderct; quo

tamen ipso argumento luculentissimç apparet, Grotium assequendae Martiani

menti parum idoneum fuisse. Si quidem in media intcrdum periodo orationem

abrupit novamque sententiam litera adeo majuscula posita exorsus es't, ubi

sensus sine ulla intercapedine continuabatur ; alibi vero integra vocabula vel

commata excidere passus est, eoque defectu tarn parum offendebatur, ut ne

in notis quidem lectores do eo corrigendo admonuerit. Нас autem in re nc

Koppii editio laboraret, quoniam mihi editoris fiducia correctoris munus tradiderat,

quanta potui diligentia curavi, nec nisi paucis in locis, quorum mentionem

in margine subjeci *), ita peccatum esse confido, ut sensus turbaretur.

*) P. 234, lin. 13 leg. sequentum pro sequentem. — P. 381, lin. 2 leg. fies profecto, deeipula

si adstruxeris. — P. 609, lin. 12 leg. vrtOTSTccQTOV. — P. 624, lin. ult. leg. si meliretur, repertvm

id esset, quod requisitum est; nunc non melilvr. — P. 710, lin. 13 leg. spumigenae.

XV

Unum tantum doleo me non nt par erat efficere potuisse, orthographiae constantiam,

quam ut omnino Koppium parum curasse supra monui, ita uec in

constituenda lectionc diligenter servavcrat, ut haud raro dubius haererein,

utrum ratione an negligentia aliquid vel commissum vel praetermissum ab eo

existimaron; sero tantum illud mihi sumsi, ut quum editorem rêvera vacillasse

hoc in genere intellexissem , unam certe rationem et meum qualccunque arbitrium

scquerer, quamquam eodem tempore alia graviore ingruebant, quae

ab his minimis curaui meam interdum avocasse facile profiteor. Nam quum

hactenus de iis maxime verba fecerim, quae ad Koppii operam recle existimandam

pertinereut, jam eo ventum esse intelligo, ut de me quoque aliquanto

accuratius loquendum sit; non ut aliquam meam operam jactem, quae ne

tanti quidem esse mihi visa est, ut nomen meum vel in titulo operis vel in

commenta rio reliquo virorum doctorum gregi interponerem , sed ut et Tibi et

lectoribus rationem reddam corum, quae me vel Tua voluntas vel meus erga

socerum Tuum amor vel ipsius operis caritas aliqua per consuetudinem con

tracta in commentario maxime adornando quam vis imparatum mullisque aliis

negotiis districtum suscipere coëgit. Licet enim initio illud tantum socero Tuo

recepissem, ut specimina typographica perlustrarem atque corrigerem, inox

lamen inter ipsam operam intelligcbam, non ita comparatas esse Koppii schedas,

ut integrae typothetae manibus committi possentj quas etsi vivus ipse mihi

tanquam absolutas preloque paratas tradidisset, tarnen ingruente torpore senili

et praesertim memoria labante non amplius valuerat earn in form am redigere,

ut omnia inter se aequabili quodam tenore responderent nec quidquam aut

abundarct aut deesset; immo collectaneor.um farraginem haud raro alienis

locis intruserat, quaecunque extremis temporibus ex ahqua lecfioue annotasset

quoquo modo ad Martianum retulerat, nonnulla bis terve posuerat, in Uni

versum autem, ut senes soient, tam profuso orationis genere usus erat, ut

si omnia qualia quanta scripsisset typis mandarenlur, in duplicem fere molem

liber excrevisset nec tarnen plus sed fortassc eliam minus ad iilustrandum

XVI

scriptorcm contuîisset. Nec ipse renuebat, quo minus hie illic aliquid reciderem

vel praetennissum supplercm, meminique, quum novissime ad nos viseret,

insignem cjnsmodi inutationetn , quam in speciminc typothetico fecissem,

valde ipsi probari; quod tamcn quum donee ipse viveret inter corrigendas

tantuni plágalas a typographo madentes fieri posset, in duobus prioribus libris

parcius factum est, ncque adeo opus erat in his, quos jam ante aliquot annos

integro etiam mentis vigore elaborasset, quorumque in argumento mythologico

et astrológico ex multo inde tempore aecuratius versatus essfet; multo magis

necessarium erat in reliquis septem, quos quum ipse ideo tantum prioribus

adjunxisset, ut integrum Martianum ederet, non quod eorum argument's

multum delectaretur vel liberalium artium historian) apud antiquos data opera

cognovisset, vol cam ob causam multo minore cura tractaverat. Non hoc

dico, nihil industriae Koppium ad líos quoque libros illustrandos contulisse;

nemo me magis, qui ipsius Schedas identidem tractavi, incredibilem viri

laborem admirari potest, qui in tanto aetatis culmine jejunissimos et frigidissimos

auctores, quosque antea vix fando nosset, grammaticos, rhetores,

músicos, arithmeticos lectitaverit, excerpserit, et cum scriptore suo ita contulerit,

ut spinosissimarum disciplinarum rationes reetc eum percepisse appareat;

verum haee omnia enotata potius quam dîgesta erant limamque extremam

desiderabant, qua sola in tanta argumentorum ariditate clegantioribus hominibus

commendari poterant; qua de re etsi saepius Koppium monuissem, tarnen

postremo taedio rei captus Schedas suas quales erant prelo committere con

stituerai. Quapropter dici non potest, quanta me voluptate affeceris, Vir

Illustrissime, quod socero Tuo funqstissimo casu nobis erepto, quum ad Tuum

arbitrium omnis hujus negotii sors rediisset, non modo ad íinem illud perduci

permisisti, sed etiam mihi cam veniam dedistî, ut immortalis viri inonumentum

in cam formain redigerem, quae tanti nominis memoria non prorsus indigna

esset; quo facto etsi multum mihi laboris accessurum esse videbam, ipsa

tamcn pietas, qua defuncti manes prosequebar, taie officium detrectare non

xvn

paticbatur. Nam si ab integro res institucnda fuisset, inultos alios viros doctos

huic negotio administrando longe magis idóneos fore intelligebam > Koppii vero

rationcs neminem melius quam ше notas habere persuasum erat, quas etsi

neutiquam omncs probarem, tarnen religioÄ^ime servandas arbi trabar, ne,

quod illius nomen prae se ferret, alieno ingenio conscriptum videretur, operisve

concinnitas ex propositorum diversitate laboraret. Quamvis igitur externam

schedarum formam passim refinxerim, alias in brevius contraxerim, aliarum

ordinem mutaverim, nonnullas etiam prorsus resecuerim, vestigia tarnen

ipsarum nonnisi ibi deserui, ubi aut aperte errasse aut ne sibi ipsum quidem

constitisse Koppium animadverterem ; de meo pauea tantum ex veteribus plerumque

scriptoribus adjeci, quae quum ad illustrandum Martianum opportuna

cssent, illum tarnen non adhibuisse viderem, vel quia Graeca sine intcrpretatione

Latina aegre legebat, vel quia nondum ad ipsius notitiam pervenerant.

Quo ex genere hie inprimis nominandus est Mythographorum , quos primus

nuper ex codd. Vaticanis Ángelus Majus edidit, tertius, quem nunc proba

tster Magistrum Albericum appellamus *); cujus etsi raram mentionem in

commentario invenies, quum plurimus ejus usus in duobus prioribus libris

esse debuerit, ob id ipsum hie eum data opera commemorandum duxij fuerat

adeo quum omnes illius locos, qui Martianum spectarent, ad calcem operis

subjungere constitueram ; sed hoc quidem consilium abjeci ob niinkim eorum

numerum ambitumque, praesertim quum Bodii mérito nunc etiam facilior

nostris hominibus aditus ad cos pateatj mentione tarnen hominis eo minus

supersedere volui, quia praeter ipsum Martianum etiam veterem ejus Inter

pretern Remigium Antissiodorensem identidem adhibuit, cujus quum commentarii

ipsi etiam nunc in bibliothecis lateant **), specimina saltern, quae

illic exstant, lecloribus editoribusve nostri futuris haud opinor ingrata erunt.

*) Conf. Friil. Jacobs in Zimmermann! nun. discipl. antiqn. 1854. n. 132.

**) Conf. Montfancon ЫЫ. T. Ï, p. 92 b; Fabr. ЫЫ. med. acyi T. VI, p. 187; Brucken bist

pbilos. Т. Щ, p, 640.

XVIII

Ceterum non dubito quin me quoque in hoc genere multa praeterierint, qui

quum omnino satis imparatus ad hoc negotium accesserim, tum ne postea

quidem tantum ei temporis impenderé potuerim, quantum rei difficultas postularet.

Nosti, Vir Illustrissime, qyrous et ipse domesticis calamitatibus conflictatus

sim, fere eodem tempore, quo Tu recens ereptum socerum lugebas, florentissiina

uxore intempestiva morte amissa; cujus casus perturbatio si quid

vestigii in hac quoque opera reliquerit, Tu certe pro humanitate Tua condonabis;

praeterea autem tot erant officii academici negotia, tanta variorum

generum impedimenta cum muñere professorio conjuncta, ut, licet multa quae

jam proposita et promissa essent huic pietatis officio postposucrim, plerumque

tarnen nonnisi feriatos dies ei impendendos habuerim; quod quantam festinationem

urgente semper typotheta excitaverit, quura siraul et speeimina

typographica corrigenda et schedae impressioni praeparandae essent, nemo

nisi expertus satis existimabit. Omnino ex ea operis forma, qualis nunc

prodit, difficultatem laboris, quantam ego exantlavi, nemo satis intelligere

potest; quod non ideo dico, ut operam meam ambitiöse venditem, sed quo

consilio omnia quae hucusque praefatus sum, ut in tanta rerum omnium

adversitate lectorum aequanimitatem implorem, ne aut ab editore ipso, sene

emérito, exspectent, quod vel integris viribus arduum fuerit, aut vicarium

correctorem ut sui juris editorem taxent, qui si illud praestitit, ut propositum

operis consilium exsequeretur, susceptae fidei satisfecit. Quanquam

sic quoque non minora quam in lectione emaculanda Koppium etiam in commentario

effecisse, nemo profecto infitiabitur; qui quura praeter Vulcanii

notulas, quas ipse rectius glossas appellavit, et paucas Grotii, quarum adeo

partim vere pueriles essent, partim in omnia alia evagarentur, nihil fere, quod

alicujus usus esset, ab antecessoribus traditum invenisset, sua ex penu integram

ac perpetuara annotationem reliquit, qua etsi non omnia omnium desideria

aequaverit, tarnen primus omnium obscurissimum scriptorem in clariore luce

posuisse aditumque ad eum vel mediocriter doctis hominibus aperuisse cenXIX

sendus est. Nam quod ipse acerrime semper quum in omnibus ut arbitrabatur

philologis tum inpriiïiis in antecessoribus suis rcprehenderat, quod haud raro

expeditissimos locos magna eruditionis nube obscurarent potius quam illustreront,

difficiles autem siccis pedibus atque silentio transirent, multis certe in locis, praesertim

carminibus, quorum interdum per affectatam scriptoris doctrinam tumoremque

dicendi vix sensus apparet, ita evitavit, ut nihil ipsius enarrationibus

clarius jucundiusve legi posait; ñeque exiguus eorum numerus est, quibus unus

omnium ex profunda sua eruditione vero locutionis vel sententiae fonte aperto

lucem atque perspicuitatem affudit. Scriptores Afros, quibus Martiani oratio vel

ipsa gentilitate maxime affinis est, Appulejum, Arnobium, alios, identidem in

auxiiium vocavit, neque imitatores ejus, ut Fulgentium Saxonemque Grammaticum,

comparare neglexit; quo in genere licet, si philologus fuisset,

aliquanto accuratius versari potuerit, studia tarnen viri ne in hoc quidem

argumento, quod propius nostrum est, contemni possunt; ipsum autem liberalium

disciplinarum orbem quantum ipse Martianus animo complexus tanto

cum doctrinae apparatu illustra vit atque auxit, ut, quem in finem olim hi

libá ab auctore scripti sunt, nunc demum rursum usurpari logique posso

videantur. Et hoc quidem loco cxspectare poteras, ut et de ipsis artibus

cjclicis, et de Martiani genere, consilio, et auctoritate pluribus agerem; sed hac

ego disputatione editioncm operis tamdiu exspectatam etiam ampliusf remoran

nolui, praesertim quum videam hac in causa de nonnullis aliter mihi judicandum

fore, quam socero Tuo placuerit; qui quum scriptorum suum, ut

fere fit, cupidiofe animo amplecteretur, pretium ejus hinc iude certe nimis

extulit majoremque ejus quam rêvera fuisse videtur crudilionem existimavit;

quippe si quid apud ipsum cum antiqui scriptoris dicto aliquam similitudinem

habere animadvertisset, illico hunc ei ante oculos fuisse conjecit, multarumque

rerum, quas ex aliorum libris strictim exscripserit, accuratiorem notitiam

haud scio an perperam ei tribuit; qui quanta interdum oscitantia vel optimis

auetoribus usus sit, in sexto maxime libro apparet, ubi primarium ejus fontem

XX

Flinium etiam nunc habemus. Totum igitur hunc locum, qui est de fontibus

et ingenio Martiani, in aliud tempus difFeramj unum hoc data occasione

monebo, quia ñeque a Koppio neque ab alio quoquam satis animadversum

esse video, multa ex Varrone Martianum petiisse videri, quod non modo

ex iis locis apparet, ubi tantum non auctorem ill um prae se fert, ut in

Diabetica (§. 335), in Geometría (§.578), et *) in Astronomía (§. 817), verum

ctiam ex iis ubi ab ipso disced it; nam quod in extremi libri limine (§. 891)

Medicinam et Architectonicam, a deorum conspectu removet, aperte contra

Varronem dictum est, qui quum non de Septem sed de novem diseiplinis

librum edidisset, quorum unum de Architecture fuisse Vitruvius (in praef.

libri VII, p. 194 Bip.) testatur, illas quoque duas reliquis Septem adjecissc

videtur; quae si recte observa vi, fieri poterit ut ex Martiano si nihil aliud

tarnen aliquas principis eruditionis Romanae reliquias lucremur. Facile tarnen

patiar alios viros doctos, qui magis in hoc literarum genere versati sint, hanc

mihi disputationem praeripere; iterum enim repeto reliquorum studiorum

meorum rationes nimis ab illo argumento remotas et fuisse et nunc quoque

esse, ut nec quando redire ad Martianum possim sciam, nec majori fiducia

olim aliquid me in eo illustrando praestaturum polliceri audeam, quam nunc

praestitisse mihi arrogem. Quod forte fortuna ad me delatum fuerat negotium,

strenue et sollerter exsecutus esse videor; de operis ipsius laudibus meritisque

Koppio quidquam subtrahere religioni duxij quae si interire nolui quantaque

potui externae formae commendatione illustrare studui, satis habebo, si et a Te et

quicunque praeterea immortale illius nomen justa existimatione prosequuntur,

pietatis me officio satisfecisse neque extremum tanti ingenii monumentum indigne

dehon estasse judicatum fuerit. Vale, Vir Illustrissime, mihique favere perge.

Scripsi Marburgi ipso die Koppii mortis anniversario VU. Kaiend. Apr.

3ÍDCCCXXXV.

*) Quam enim ibi etymotogîam proponit stellarum a stando, et ipsam Varronîs esse Popma

(p. 205 ed. Bip.) ex Casaiodoro annotavit.

M A R T I A N I

С A

MINEI FELICIS

PELL.

AFRI CARTHAGINIENSIS,

A E,

DE NUPTIIS

PHILOLOGUE ET МЕПСШШ

UBER I

u quem psallcntem thalamis, quem matrc Camoena

Progenitum perhibent, copula sacra, deum:

Tu умет] Satura, Mar lia ni arnica, líos versas

'•ami in I .uulem Hymcnaci, qui est dens nuptiarum,

id est, natural ium conccptionum. Gi.ossa (in

cotí, Monacensi В, aliisque) — Islam (piidcm inlcrpretationcin

Vulcanins, Grotius, Goczitis, omnes

(•coopérant, quamvis facile perspicerc potuissent,

non Saturara hosce versas pronuntiasse ; sed ipsuni

Martiaiium, patrem nimirum quinquagenarium, poé

tico spíritu afllatum, quippe qui a filio deinde

(§. 2) in üs rcprcliendatur.

psaltentem] KiôuqLÇovtcc'- psallere vix aliis

nisi poctis sequioris aevi, et inprimis Christianis

freqiientatum. Goez. — Cave credas! U tundir

hoc verbo Sallustius, Iloratius, Quinctilianus, Gcllius,

Macrobius, alii, et iterum noster infra (§. 924).

maire] Claud ¡a nu s XXX, 3 1 . Ilymcnacum Musa

progenitum ctiam fácil:

«II и ne Musa ye ni htm letjit Cytherea ducemque

Praefecit thalamis; nullum ¡un. vis se cubile

Hoc sine , nee primas fas est atiollere taedas.«

Goez. — Corrcxi hos versus non accurate cxscriptos.

АШ Urania (Catull. 61, 2; Nonn. Dio

nys. 55. pag. 825 Falk. ; Claudian. cpithalam. Pal

lada et Screnac 51), alii Terpsichore (Proel, ар.

Phot. p. 524 Hocsch.), alii Calliope , alii ipsa Ve

nere natiim Ilynicnacum fcrunt. Sunt adeo , qui a

mortalibus genus cum duxisse perhiheant (Serv. ad

Acn. 1, 6ol. LutaL ad Stat. alii). Patrem tarnen

Bacchum exprcssis nostcr verbis nominat. Bectc

quidem: Hymcnacus cnim a Seneca (Med. 110)

appellator

»Candida Tliyrsiyeri proles yenerosa Lyaei.«

Camoena] Idem est ac si dixisset Musa. Vide

inter alios Horatii (in carm. sec. 62) hace :

— »acccptusqne novcm Camoenis.*

copula sacra] Ita » copulan» sacram deum* dixit,

ut Valerias Soranus, sivc alius quispiam vetustissimns

poeta «Saturnia saneta dearum. Quod est

Graecanicum illud plurimomm poetarum día &eáú)v.

Sacra dcám copula, düs ipsis vencrabilis. Ilincquc

1

2 Martiani Capellae lib. I. §. 1.

Semina qui arcanis stringens puguantià vinclis ,

Complexuque sacro dissona nexa foves:

Namque elementa ligas vicibus, mundumquo maritas:

in ICtomm libris copula, cum sacra res sit, quae sive initia, rcrum adliuc mixta'csse videantur (conf.

niiuirum inviolabili foederc conjugioipic homines jun- Claudian. dc rapt. Pros. 1, 248 scqu.)

gat, pro ipso concubitu , consummantc conjugia, pugnantia] Semina pugnantia sunt diversa et

poiiitur. Jiistinianus imperator cap. 26 de nuptiis : contraria si bi elementa, quae discordent concordiam

■ Si enim ex aflcctu omnes introducuntur nuptiac, Ovidii concinnant, quam plurimi poctae ab со mu

et nihil iinpinm , пес legibus contrarium in tali tuo snintam eclebrarunt. Barth, (adv. p. 961) —

copula exspectamus , quarc praedictas nuptias in- Pcrmulta de dissonis hic ex arithmetica et música

liibcndas existímenme ?« Hiñe copulare est con- atterri possent; sedpracstat, inferior! loco (§. 209)

jüngere nuptias , ratoque foedere par hominum col- hac de re uberius agerc. Ovidii versus, quos iunuit

ligare. Imperator Gordianus c. 8 ejusdem tituli: Barthius, Iii sunt (met. 1, 8):

»In copulandis nuptiis spectanda est ejus voluntas, »Nec quidquam nisi pondus iners , congestaque

dc cujus conjunetione tractatur.« Et copulari , ma- eodem

trimonio conjungi c. 25 ejusdem. Et ab cadem mente Non bene junetarum discordia semina rcrum.«

» dextras copulare* dixit in Anlularia Plantue, quia At inagis с ti am hue faciunt Iloratii (ср. 1, 12, 19)

manum tradcrc cuipiam apud vctcrcs sancta erat hi versus:

firmaquc amicitiae sponsio. Barth, (advers. p. 591.) » Quid velit ct possit rerum concordia discors :

Hace ille : sed sihi non constat vir doctissimus. Empedocles an Stertinium deliret acumen ?

Oblitus enim hujus interpretation^ cundem Martiani vinclis] Yincida sunt nuptiac л el conjugiiim.

locum paulo inferius (p. 961) sic explicare studct: Juvcncus libro 4:

»Copulam dcùm dicit, cujus auspiciis conncctitur » Hujus germano rursus sociabile vinclum

corpus tcrrcstris molis coelesti animo, quae duo Deheri, generis pereat ne portio lapsi.«

dcum constituerc sapientes veterum physici tradi- Barth, (p. 961).

dcrc: vide Occlluin et Pliniiim libro 2.« — Equidcm dissona] Discrepantia; ut infra (§. 92): «Quaehaud

sane pcrspicio cur mystcria quaerat Bartliius que elementa ligct dissona nexio.« Atquc hac de

in verbis, quae nihil hahent dubitationis. Sed in re conféras veliin Lucre tium (5, 441), ct Scnecain

errorem indiictus esse vidctur prava in libris cditis (natural, quacst. 7 , 27 , p. 808 Lips.) , ct Ovidium

scriptionc vocis dettm cum cirenmflexo. Non enim (ш fast 1, 105).

pluralis, sed singularis est, accusandi casu. ncjca] Conjugium aut rem adco indicat points

semina] Elementa. Semina sunt Lucrctio cor- concubinariam. Apulejus libro 2: »et a nexu quipuscula,

in quae corpora quacvis resolvantur. Glau- dem venéreo hospitis tempera. » Barth, (p. 1242).

dianus (48, 1): «Quisquís sollicita mundum ra tionc —Itcrum altiiis petit vir doctas, quod ex antecesecutus

Semina rimatur rcrum.« Goez. — Distiu- dentibus manifestum est »necti ab hymciiaco pugguit

noster infra (§. 17) Liter semina rcrum ct ele- nantla.«

menta, ita ut elementa jam separata, semina autcni, elementa] Fingitur Ilymcnaeus connubio eleMartiani

Capellae lib. I. §. 1. 3

Atque auram mentis corporibus socias:

Focdere complacito sub quo natura jugatur,

menta junxissc, quantumvis contraria eorum vis esset. 187) addeque Stobacum (In eel. 1, 42, 2. p. 687

Ita Seneca (natur. quacst. 7, 27. p. 808 Lips.): Heer, et nostrum (§. 912). Ex codem Platonc Ap-

»Pfonnc vides quam contraria inter se elementa sint? pulejus (de dogm. Plat. 1 , 175. p. 194 Oud.) de

gravia et leña sunt, frígida et calida, húmida et démentis :» quae quum inordinatapermixtaque essent,

sicca. Tota Imjus mundi concordia ex discordibus ab illo aedificatorc mundi, deo, ad ordinem numeris

constat» Id perspexit ctiam Lactantius 12). et mensnris iu ambitum dedueta sunt.« Idcmquc

E poctis praesertim Manilius (1, 141) rem tangit, (de mundo p. 334 Oud.): contrariarían per se uact

sicut Ovidius (met. 1, 18) cliaos ex Hcsiodi tura flectitur , et ex dissonis fit unus idemque contbcogonia

(116) describens canit: centus. Sic totius mundi suornm instantia

»Obstabutaue aliis aliud: (¡uia corpore in uno initiorum inter sc impares conventos pari пес dis-

Frigida pugnabant calidis , Itumentia siccis ;«

ita Claudianus (Mall, consul. 75) corum rcconciliationoni

:

» — — —!- — »rursumque reeeptis

Kectit amicjjtiis quidquid discordia solvit. «

cordante concentu natura veliiti musicam temper avit.

Nainquc bumidis árida — confundí t, unumque ex

omnibus ct ex uno omnia juxta Ileraclitum consti

tué « cet.

viribus] Mutua vice. Valcrianus sermone primo,

l'nde et Hynfcnacus (ар. Statium silv. 1, 2, 185): alii. Ваши. (p. 961.) — Ellipsis est vocis altemis.

marte] Maritare dicuntur qui foccundum aliquid

faciunt. Victor Massilicnsis 1. 1 Gcncseos :

«Fons scatet et diti prolem virtute maritat.«

Alcimuj Avitus 1. 1 :

»Lymfa maritavit sitientis viscera terrae.*

»ipsum in connubio, terrae

Aelhera , cum pluviis ravescunt nubila } solvo.«

et auctor Pcrvigilii Veneris v. 59 :

»Cras erit quo primus aether copulavit nuptias.«

E Graccorum ctiam philosophie Empcdocles (ap.

Diog. Laert. 8, 7. p. 538 Mcib.) statucrat, quatuor Horatius epodo 2 :

dementis accederé то vùxoç et rr¡v tpcliav. At » adulta vitium propagine

is с dissîdio potins clcmcntorum contenderat orh-i sillas maritat populos.»

miindum, per amicitiain autem in pristinam condi- Влптн. (p. 961).

tioncm Tov 6(païoov (conf. Marc. Antonin. 12, 3. auram mentis] Sic Flaccus de cadem ratione

p. 116. Gat) redire. Multo magis ad nostri sen- dixit: »divinac particulam aurac.« Ghot. — Addc

tentiam facit, quod illico post Chaos Amorem ortum buic Horatii (sat. 2, 2, 79) loco VirgUii (Acn. 6,

cumque dcorum omnium antiquissimum esse veteres 746) de purgationc animac versus:

affirmant, Hcsiodus, Acusilaus, Parmenidcs, Plato- »Concretam exemit labem, purumque reliquit

que (sympos. p. 178, Tim. p. 47 Stcph.) 5 Aristo- Aetherium sensum atque aurai simplicis ignem. «

teles (de mundo 5. et metapb. 1, 4) Scxtusquc Em- foedere complacito] Claudianus (51, 55) »Tuo

piricus (9. adv. Phys. 7 p. 549 Fabr.). De pbysica primae lihantur foederc noctes « Goez. — Focdus

ratione discrepantia nectendi confer practerca Ery- pro conjugio a nostro accipi plurcs docebunt inferiximacbum

modicum apudPlatoncm (sympos. p, 186. ores loci (§. 23. 31. 91).

1 *

Martiani Capellae lib. I. §. I.

Sexus concilians, et sub amore fidem :

O Hymenaee decens, Cypridis qui maxima cura es:

«ел*ня] Qui Aristo telcm (de mundo 5) legerit,

non dubitabit hune ante orulos fuisse nostro : adeo

congruit cum eo, vel in hoc ipso cligendo exemple.

concilions] G rotins quidem concilias 5 sed illud,

quod recepi, praeter Bartbii (adv. p. 961) et Vossii

(Arntz. mise. p. 197) codices, Cantabrigiensis que

que , Britannicus , Basilccnsis , et qui ad Nbrimbergensis

libri margincm notati sunt, haben I.

amore] De Amore , deo maxiino (conf. Oppian.

de venat. 2, 411, et Ilugium in libro vernáculo ser

mone scripto »de mytho« p. 190. 191), quem

dvvarcöxatov et [xèyiÔTOV poètac appellant Gracci

(Atbcnacus 12, p. 599. 600 Gasaub.) nosterque

(§. 72a) »piicni in herilem«, equidem alio loco (palacogr.

cri t. m §. 150) disscrui. Gui quum G lia os

oliin adjungerctur (v. snpcriorcm not.), verisimile

est, ab antiquissimo jam tempore ad scrip tain fuisse

potestatem elementa ligandi, et yáfxcov -&£6flOVÇ,

sicut ex Ilcsiodo (tbcog. 125) addit Oppianus (in

halicut. 4 , 25). Mcmoratu dignum est , siiriilia Orpbeum

docuissc, adeo nt noster cum ante oculos

babuissc videatur. IVamquc ab initio Argonauticonun

(12) illc habet:

*Aqx<x¡<ov \ûv rtQcöza XA'OYE à{ityciQTov

liai XPO'NON, oç ¿Áá%ev6ev àrteiçeCioi-

6iv v<p ôXxotç

Ai&éga, xcà dupvi¡ яедшяёа xvdçov'EPii-

TA, cet.

Addc cundem cadeni repetentem paulo inferios (4 19).

fidem] Ambigua est sententia. Intclligi enim

potest allymenacum per nuptias íidein addere conjugalcm

«: sub enim saepe pro in usurpa tur. Alii

locum forsan maluerint explicare »inferioris conditionis

Cdcm esse quam amorem« , quippe qui ante

omnia exstitcrit. I ta enim et Ovidiiis (her. 4, 161):

»Nobilitas sub amore jacet« (conf. palaeogr. crit. III

§. 150). Vcrumtamen totum locum iteruni confercuti

mihi videtur, a nostro Amorem socium dari Hymenaeo

in conciliandis clementis secum pugnantibus.

Ita enim Quinctilianus (in dcclam. 14. p. 159. cd.

Oxon.) Amorem depinxit, »quasi per cum rcrum

naturae sacra primordia totiusque inundi elementa

creverint, qui tencat nunc figatque rixantia et de

contrariis pugnantibusque seminibus molcm perpetuac

socictatis animarit. « Quod Quinctiliano »sociclas

perpetua «, hoc nostro »Ildes« est.

deceit*] Veneris atque Gratiarum epitheton Hymenaco

Gratiarum consanguíneo attribuitur, quod

illam gratiain pulcritudinein non uunquam comí ta li

tem eique adhacrentem, quae faciliiu) sensibus at

que animo pereipitur, quam verbis exprimi possit,

désignât. Ilorat. (L. i. od. 18, 6 et I, 4, 9): »teque

deecns Venus« — »Graliac decentes. « Goez.

— Sed noster infra non Vcncrcm tantiim (§. 905)

sed et Florain (§.888), et »scientiae fontcin«, quin

Claudianus ctiaiii (cons. 6 Honor. 557) »acrem«

dcccnteni appcllat, ita ut restringí vis possit hoc

epitheton ad uniim altcrumvc.

Cypridis qui maxima cura es] Nam teste Glaudiano

(51, 51): »Hunc musa genitum legit Cylhcrca

ducemque Pracposuit thalamis « GnoT. — Ilorat.

L. 1. od. 14: »curaqiic non levis.« Et Catullus (in

nupt Jul. et Maiilii 61 seq.):

Nil potest sine te Versus y

Fama quod bona comprobet ,

Commodi capere ; at potest

Te volente: quis huic deo

Compararier ausit ? —

Goez. — Sed verba composait noster ad illud VirMartiani

Capellae lib. I. §. 1. 5

Hinc tibi nam flagrans ore cupido micat:„

Seu tibi quod Bacchus pater est, placuisse choreas,

Cantare ad thalaraos seu genitricis habes,

Comeré veruifcris florentia limina sertis

gilii (Acn. 10, 157): Veneris justissima cura« }

qnocum confer Horatii (od. 2, 8, 8) »juvenumque

publica cura.« Nominis Kyprogcneiac etymon, quia

in Gypro geni ta fuerit, affert Ilcsiodus (tlicog. 199);

addc Hymnum in Vcnerem (2), qui Homero adscribitnr,

ct Pindarum pluribus locis.

micatj Ore micare Cupidinem Ilymenaco dixit,

pLrasi toties ab Aristacneto ct aliis eQCOTixolç expressa.

Vide quae pluriinis in secunda cditionc

Slusaci notamus. Валтн. (p. 961) — Minime Cu

pidinem intellígo deum, sed cupiditate flagrare Ilymenaeum.

Ccrtc nostcr quum multa, tum et baec

a Claudiano mutuatus est , apud quem (in cpitbal.

ïalL et Celer. 41) Hymcnaci ctiam «dulce tnicant

oeuu.« Appulejus (met. G. p. 401 Oud.) »rosas

inicai-e« dicit, ct nostcr infra (§. 585) »flammam

micare.«

seu tibi] Scnsus est: »Seu placuisse eborcas

liabes Bacchi (is enim saltationibus pracest, undc

quisquís illc est Orpbicorum auetor, qui propediem

forte a nobis novum speret diem, canit: -г- — ög

те £%slç Aióvvóe %OQevtâ •• v. pr. in hymn, v. 9)

— scu cantare ad tbalainos babes matris Calliopes,

vcl (ut alii volunt) Uraniac. Ghot. — Baccbum l*ropcrtius

quoque (2, 25, 94) »ebori patrem« appellat,

et »medium in eo esse« (2, 25, 94) fingit (v.

Burmann, ad b. 1.). Noti practcrca sunt Tibulli (2,

1, 53) versus :

» Agrícola et minio suffusus , Bacche , mbenti

Primus inexperta duxit ab arte choros.*

Atqiic apud cundem (1, 7, 58) idem dcus

»Movit et ad certos nescia membra modos.*

choreas] Scribcndum »placuisse choreis.« Bac

cbum cborearum cboragum vcl unus Anacrcon docere

abunde possit, ad quem vises. Barth, (p. 961).

— De Baccho cborago nemo est qui dubitet (conf.

Tibull. 1, 7, 58 et 2, 1, 56. Casaubon. do sat

pecs, insert, in Cren. musaco p. 28). Cur autcm

Martianus scribere non debucrit »tibi placuisse choreas

« , causam ñeque docuit Bartbius, ncquc docerc

potuit. Vulgatam igitur servavi lectionem, quam et

a Bacbeto (sur les epitres d'Ovide I. p. 156) approbatam

esse video.

comeré] Claudianus (de nupt. Honor. 202) :

» Tu [estas, Hymenaee, faces, tu, Gratia, flores

Elige; tu geminas, Concordia, necte coronas.»

Apud Ovidiam (fa%t. 5, 219) quoque

» Protinus arripiunt Charités nectuntque coronas. •

Itaquc nostcr infra (§. 888):

»Ipsa etiam futeris redimicnla nectere sueta

Flora deceits trina anxia ctim Charité est.«

Attairifen ct Baccbo serta placuisse Ovidius (fast. 5,

545) canit:

« Bacchus amat flores : Baccho placuisse coronam

Ex Ariadnaeo sidere nosse potes.*

Idcmqnc aliis locis (trist. 1, 6, 2):

»Derne meis hederas, Baccbica serta, comis.*

et (5, 5, 5) de poëtis Baccbum eclebrantibns:

«Festaane odoratis innectunt témpora sertis.»

Vcncri item cum éomitibus tribuit Cypriorum auctor

(ap. Athen. 15, p. 672 f. Casaub.) :

'Höh 6vv à[i<pLrtôZoi6t ipú,onfi£iér¡g'A(pgodÍTT¡

ПЛ£$ац£гт] 6ze<pâvovç svcôôcaç, av&m y ait] ç,

"Av x£<pa/Lcâ6iv s&evro deçà Лсладохдг^еруы.

в Martiani Capellae lib. I. §. I.

Seu eonsanguineo Gratia trina dedit:

Connubium divûm componens Calliopea

verniferis] In Msto libro oftendi vernificis- Quod

sane verum est. Nam yema faceré ostia videntur

additae. Is mos multis a nobis ct aliis alibi traditus

est Влитн (p. 961). — Non Bongarsii tantum, sed

Vossii ctiam codex (Arntzcn. misc. p. 197), Dawnstattcnsis

ct tres с Monaccnsibus (С. D. E.) vemificis

quidcm babcnt, sed in aliis vulgata lectio exstat,

qnam rctinui, siquidem Graecnm kaQOTQE(pr¡g ea

cxprimitnr, ct noster alio loco (§. 570) simili figura

»vernicomae olivac« utitur. Vcrnifcra adjectivnm

est, pariter atque serta, et substantiviun corona

per ellipsin omissum.

iimme] Limina sponsi, quibns пола ingredcretur

nupta, sertis ornari sólita fuisse, testes sunt

Catullus (64 epitb. Pelei et Tbct. 284) de floribus

caucus:

»JL¡s indistinetis plexos iulit ipse corolUs

Queis permulsa domus jueututo risit odore.«

atque Hicroclcs, qui (ар. Stobacum serm. 65.

p. 414 Gcsn.) » xlvgccig xarsörspfievat-g« scribit

ftvQawov ccvxi yvvaixog èrteiçâyov6iv.« De

ungendis postibus vide nostrum infra (§. 149).

consanguíneo] Coiisaiigiiinci sunt btxortchowi,

ut Cbaritcs ct Ilymcnacus} ntriusque enim pater

Baccbus. Alii tamen Gratiis patrem adscribunt Jovcin.

De matre ctiam discordia, aliis Autonocn, aliis

Eurymcdusant vocantibus. Grot. — Consanguincus

fratrem notât ex altero parentum solo. Vide Anianum,

Alarici consiliarium, ad gentcntias Pauli, Cujacium

observ. libro 11. cap. 26. B.uvra. (advers.

p. 961). — Alio ctiam modo Hymcnacus Gratia

rum consanguincus dici poterat. Is enim quum Bacchi

fdius esset, Baccbusquc pariter atque Gratiae

patrem baberent Jovcm (Cornut. 14. D. 15. p. 161.

Gal. Tbcognid. sentent. 15), barum ille consan

guincus omnino erat Suffi ci t enim sanguine con

nevos esse, ut ill о nomine insigniri possint (1. 1

8. penult, de suis et legit bered.). Baccbo placeré

eboreas Euripides canit apud Straboncm (10. p. 470

Casaub.).

Gratia trina] Hoc est »fre'a concessit, vultum,'

vocem ct gestum.« Gloss, ар. Vlxcaw. — Gratiam

trinam dixit ut infra L. К : в Suada decens trina anxia

cum Gbarite est.« Quid non nngainini glossatorcsl

Grot. — IVeutiquam sie legitur infra (§. 888), ubi

G ro ti us versus confudit, siquidem »Flora decens«

primum legitur, et deinde »Ncc Suada« cet Pcrperam

quoque critici (ap. Fidgciitium p. 15 Munck.)

ternas viragincs in ter lernas mutaturi era ut, quod

prefecto non fecissent, si fontem cognovissciit, e

quo Fulgcntius bauscraL Martianum cniin imitaturus

erat, id quod nidio negotio perspieient, qui

ntrumqiic locum comparaverint. Sed noster ipse ante

oculos babuisse videtur Glaudiani illud (in laud.

Ser. 88) :

»Tcrnaquc te midis innectens Gratia membris.*

Similiter Sidonius (carm. 11, 115. p. 567 Sirm.) :

• Hic triplex uno comitatur Gratia nexu«:

pro quo nodum р о suit Iloratius (od. 5, 21, 22).

connubium] Ubique in Mss. per IV simplex cx

primitnr. Goez. — Cave credas. Malum igitur fa

ctum , qnod Goczius falsam in quibusdam codieibup

scril)endi rationem in contextum reeepit, idque con

tra communem, quam sequimur, lectionem.

Calliopea] Musarum bacc princeps est, quam

Hcsiodus (tbcog. 79) jtQOtpeçeÔràr^v cuta6èa>v,

Plato (Pbaedr. p. 259 Stepb.) jtQeößvrärrjV, alius

Movóíúv TCQOfUcrayèruv ( Mem. de l'acad. des inscr.

V. p. 185) appcllat, aliusque (antbol. Gr. 1,

67, 29) ipsi Uraniac antepouit; enique Moscbus

Martiani Capellae lib. I. §. 2. 7

Carminis auspicio te probat annuere.

Dum crebrius istos Hymenaei versículos , nescio quid inopinum intactum- 2

que moliens, cano, capillis respersum albicantibus verticem incrementisque lu-

(id. 5 , 73) , Hesiodum imitatus , то yXvxeoov Jhim\ Profecto minim , ab omnibus mtcrpreti-

6ró(uc tribuit quam с Latinis etiam Lucretius (6, bus, et Grotio et novissimo Goezio, versus Шов

95) » requiem Lomiuum , divùmque voluptatcui«, Saturae adscribí, quum quinquagenarius Martianus

Ovidius (fast 3, 80) »prunam em ebon « dixit, Virgi- ipse л istos cano» dicat Fcfellcrunt цстрс cos

bus (Aen. 9, 525) pro Musis omnibus ponit versa: verba, quae paulo post sequuntur, «satura commi-

*Vos, о Calliope, precor , aspirate canenti« ;

Horatius (od. 5, 4, 2) »reginain«, ас Plutarcbus

(in orat vit p. 801 ct sympos. 9, 13 p. 743) regum

comiteui appcilat Apollinaris Sidonius autem cpitbaiamium

canens (carm.1'4, 6) Calliopen etiam in

voca f, codemque verbo, quo noster, probare iititiir.

annttere] Verborum in hiscc versibus constrnctio

eorumque interpretado sic facienda esse mihi vidctur :

»0! tn, copula sacra, Hymenaee, quem perbibent

dctim tbalamis psallentem, matrc Camoena genitum,

qui semina miindi pugnantia vinculis arcanis Birin

gens, coinplcxuque sacro foves dissona nexa. Viri

bus (mutua vice) cnim elementa ligas, mundumque non perferens verticem (patrie) capillis albicantibus

nescio quid inopinum] S aepe Cicero verbis »ne

scio quid» usus est; pro Arcbia 7: я nescio quid

praeclarum: idemque (orat partit. 21) inopinata

esse dixit admirabilia 5 .pariterque llora tius (od. 5,

1, 2) carmina laudatnrus » non prius *a audita*

praedicat. Nescio quid igitur neutiquam cum coa

temtu dictum, sed de grandi conamiue, quod ct

verbum moliri innuit Hace quidem Martianns patcr ;

sed prorsus coatrarium scatit interveniens fibus.

Huic enim adscribcada sunt quae sequuntur, ct

sie quidem verba construenda : »Martianus (fibus),

maritas, atque auram mentis corporibus socias, focdere

complacito, sab quo natura jugatur, sexus

concilians, et sab amorc fidem. O! Hymenaee

decena, qui Gypridis maxima cura es : bine cnim tibi

cupido flagraus ore oiicat , sen placuissc tibi choreas,

respersum incrementisque lustralibus decuriatum

ineptias aggarrirc, interveait dicens: quid istud mi

patcr« cet

capillis] Ordinem tantum verborum, ex Hugiano

códice et in libro Norimbergcusi ad margincm 110-

qiiod (qoia) Bacclms pater (tuus) est, scu cantare tata lectione, mutavi. Forsan in Priapciis ( 77, 2 )

ad tlialamos genitricis ( a Venere ) babes , sea П- noster legerat :

mina florentia sertis verniferis comeré, consanguí

neo (tibi) Gratia trina dedit (tres Gratiac dederimt)

; Calliopca connubium divina componeos pro

bat, te annuere auspicio carminis.« (Sivc cborcae

tibi placcant, quia Bacchus patcr tuus est ; sivc

cantare ad tbalamos a Venere matre, sivc bmina

sertis coronare a Gratiis consangoincis tuis babeas:

»meumque cam's

Cum barba caput albicet capillis. a

Pa liter Saxo Gr amina tiens (в. p. 116) qui Martian um

imi ta udum sacpius , ut Stephanius docuit , sihi proj)

о SM erat, » Albicet и scrip sit »quanquam scnio capillus.

«

incrementisque lustralibus dectiriatum\ Hoc est

Calbopc omnino approbabit, quod annuls auspicio quinquagenarium, qui jam decern lustra pcregcrim.

ab). Viae. — Lustraba certum est a multitudine bistro8

Martiani Capcllae lib. I. §. 2.

stralibus dccuriatum, mígales ineptias aggarrire non perferens, Martianus inter

rum dici, Incrementa vero decuriata dccnrîam lustro*

rum non possimt significare, alioqui quinquaginta

tantuni anuos natus sit senex , qui alteram tantum

acvi pene vult confccissc vidcri ('?). Eruditus, sed

duri eloquii, scriptor decuriatum curiae jam immu

nem, vacantem ex officiis municîpalibus et urhanis

in sua eibi patria dicit, emeritum volcns cruditionis

quadain inexspectatae ostentationc diccre. Scio Tertulliano

cjusdem gentis scriptori decurialem numerum

denariura esse c. 57 de anima; mide multiplícala

per cundem lustra hie capcre possis, sed tum imniauis

numerus exeat ('?). Et non video quomodo

ilJud, quod modo dlximus, non sit melius: ita nulla

alia opus crit exactione. Влптн. (p. 40Î)). — Pracstat

prefecto Yidcanii cxplicatio 5 siquidem decuriatus

dici nequit curiae immunis, quern excuriatum

points dixcrc Romani (Л on. Marcel), p. 5G cd. Par.

1614). Vcrbum autem decuriare quum signified

in decurias conscribere (Cic. pro domo s. f. ibiqiie

Mannt, p. 74. Gracv.), hoc loco cum antcccdcntibus

incrementis lustralibus conjungendum esse vide

tur, ut sit »in decuriam incrcmcntorum lustralium

conscriptas « , Livio miles invalidas dictus. Ovidius

(trist. 4, 8, 53) verbis: » decern lustris peractis«

qninquagenarium se tum fuisse significat Seneca

(de brev. vit 4) : »Audics plcrosque dicentes — —

sexagesimus annus ab officiis me dimittet«; et Plinius

Sccundus (in epist 4, 25, 4) » leges majorem

annis LX otio reddunt. «

ineptias] In aliis libris legitur ineptias , in aliis

nugulas. Ego vix dubito vcram lectionem esse mí

gales ineptias. Uiminutivum cnim illud tam prolixo

operi minime coitgruuin. Barth, (advers. p. 409.

974) — Quidam libri babent nugulas ineptias, quod

quis defenderé possit Sed aliam mcntcm mibi praeit

MS. in quo reperi nugales ineptias. Dignum boc

Capclla vocabulum nee possum ab со non profectum

credere. Agclllus idem usurpât 1 Noct 2: »Sed

tbcorcmatibus tantum nugalibus dilatrantes, objurgationc

justa incessivit. « Idem : » et alia quacdam nugalia

profercbant. « Zinzerl. (critic, juven. promuls.

19, 59 in Scbminck. synt crit p. 227.) — Vossianus

codex nugulas ineptas : sed cum ctiam alii

in ineptias conspirent, paru m abest, quin cum

Bartliio legcndum censeam nugales ineptias. Ailvtz.

(misc. p. 197) — Ineptias Bongarsius 5 Bodianus

vero et Yulcanius minus commode ineptas babent

Goez. — Hugtanus codex pcrpcrani inertias babet

pro itieptias. Mibi qiiidcm, quamvls ratio a Bartliio

prolata rejicienda sit (quandoquidem prolixum opus

Martianus filius nondum audlcraj, sed paíteos tan

tum versículos) , Zinzcrlingii codex sufficit, ut cum

со faciam. Accedi t, quod Darmstattcnsis ctiam a

prima manu candem lectionem liabuit Vox nngalis

praeterca non sctncl a Gellio usurpatur. Et quamvis

maximi etiam poëtac Martiaüe (9, 1 , ö) , Catullus

(1, 4) , et fortassis Iloratiits quoque (sat 1, 9, 2)

versus suos modestiae causa nugits appellent; boc

tarnen loeo additum vocabulum ineptias illam cxcludit

intcrpretatioiiem. Profecto enitn patrein in versibus

Ulis reprebendit filius , quippe qui nihil sentiat

magni in eis, sed migas ineptas poli us, quae

non deccant scncsccntcm patrcm. Minime igitur

voces » mígales ineptiae« bic bono sensu accipi pos

aunt, id quod vidit jam Fulgcntiiis, qui nostriini

imitaturus (myth. 1. p. 5 Munck. ) illorum loco

vcrboruin scribit: »dum tibi riigosam suleis anilibus

ordiar fabulam. « Sed ulro nunc modo legere ma-

Iucris , sivc cum Zinzcrlingio , sivc cum Grotlo,

cujus lectionem Basilccusis ctiam codex praebctj

sensns mancbit idem.

aggarrire] An praeter nostrum alius quisquam

Martiani Capellae lib. I. §. 2. 9

venit dicens: Quid istud mi pater, quod nondum vulgata materie cantare

deproperas, et ritu nictantis antistitis, priusquam fores aditumque reserarie,

hoc тсгЬо usus fiicrít dubitavcram. Quum infra utitur : »quicsccrc cupicntem connivere non per

rero serions ас vi scriptoribus proprium fuerit, prac- ferat« Grot. — IVictans autistes est matutinis lioris

positionibus augerc verba (§. 45 not) ; ipsum illud ad aperienda populo fana ocnlis semisomnibus etiam

repperi in glossario Latino - Gallico (ap. Adelung in prodiens. Влнтп. (advers. p. 974). — Populum ad

glossar. mau. I. p. 152) explicatum »jainglcr«, qnod, sacra obeunda invitantis. Sacerdotes ciiim homines

nisi a Latino garriré Iuccm accipcret , nemo , puto, ad cacrcmonias eclebrandas carminibus ct rpiovis

modo alliiere solcbant. Nonius Marcellus: »IVictare

oculoriim significantiam esse denotanint vcteres.

Plautus Asinaria: Ñeque ilia ulli homini nutet, ni

etet, adnuat« Goez. — Quodsi fontcm animadvcrtissent

vii'i docti, e quo nostcr hausit (v. not ad

voccm aditum) , melius cum intellexisscrit Ccrte

qui nictantem Martianum sopitum cxplicaturi sunt,

longius a vero aberrant IVamque qui spiritu poético

a Ola tu« versus déclamât, sopitus dici ncquit Evolvendus

potius Fcslus erat, qui »uictarc« ait »oeuloruin

aliorumquc membrorum nisu sacpe aliquid

conari. « Atque hoc etiam loco varictalem non solum

gestuum sed mutationcm quoque vultus dénotât, siquidem

ab antistite ocidos modo demitti, modo spargi,

Martianus diccre voluit; id quod ad ea, quae

sequuntur, docco. Quod reliquum est, ex Hugiano

códice various lectio »iustantis« no tanda quidem est;

sed vulgaris servanda.

antistitis] Sane aedituorum est, non antis ti tum,

templorum. Et quia affirm abit , non

aedituentis hominem, .qui quidvis admittat,

modo ne commuai sensu veibornm plane lucideque

loquatur? Lucretius lib. в:

> Cuneta cadaveribus coelestum templa manebant

líospit ¡bus loca quae compteront aedituenteis.*

Barth, (adv. p. 409). — Barthius mavult aedituen

tis me invito. Arntzen. (misc. p. 197) — Profecto

atro carbone notanda est causa etiam propter quam

Barthius locum cmendandum esse censuit

intervenit] Intervenire Martianum non corpore,

sed sermone autumat Estquc intervenire medium

se dare rebus dissonis atit alioqui nondum compo

sais. TertuUianus libro de patientia cap. 11: »qnia

qua ex parte aut erroribus nostris, aut Mali insidiis,

aut admonitionibus domini intervenimus, ejus officii

magna merces, felicitas scilicet « Symmachus libro

7. epist об : »Ut quidquid culpae aut erroris ine in

ri t, contra ill ins meritum meo digneris interventtti

relaxare. « Barth, (advers. p. 974). -

quid istud] Pari ter Ар pul ejus (met 1. p. 29

Oud.): »Quid istud mi Socrates ?«

paler] Martianus íilius enim, nt supra obscrva-

;, Martianum patrem interpellât, cui deinde

responde t, filiumque praemissa fabula de nuptiis

Philologiae et Mercurii bonis institnit artibus.

Similiter Cicero librum de officiis, quamvis omnibus

utilcm, filio soli se tradidisse finxerat Accedí t quod

Martianus in extremo to this operis (§. 1000) filium

Herum alloquitiu* hoc versu :

» Seeute nugis nate ig nose e le с tit ans.«

Vide igitur , quam absurda ad finem secundi libri in

Barmstattensi códice haec sit glossa addita: » Sátira

narrai it cuidam patri banc fabellam, quam idem

pater Martiano renarravit«

nictantis] Evigilantis. Gloss. — IVictantis, ut

nemo ignorât, non àrto Tov wxroç, ut glossac volunt,

sed a ni vendo, unde connivere: quo verbo

2

10 Martiani Capellae lib. I. §. 2.

vfivoZoyetçl Quin potius edoce quid apportes, et quorsum praedicta sonucrint,

aditumque] Malit fortassc quis adytumque: et yapoXoyiÇeiç. Nam cnm in tcmplis nnptlarum sacra

sane de antis tile scrmo. Gbot. — IVon placet, cum confièrent, et hic de Нушспаео cantitet; u trique

» fores adit unique « mihi Martianus junxisse videatur loco verbum convenue debet, quod utriiisquc rctamquam

sy nomma, quod liujus aevi scriptoribus spectu dicitur. Barth, (adv. p. 409) — T6 yv/xvofamiliäre

est et consuctum. Abnthn. (misc. p. 197 f.) .AoyLÇeiv quid sapiat intclligo. Quoniam tarnen va-

— Adytum , quod Msta habent et Grotius probat ria lectione margini appicta codicum diversa voluntas

Infra bis » ady to rum fastigüs.« Goez. — In nullo, subnotatur, ego quoque, quam ex nostro lectionem

quotquot vidi , co'dice hoc loco legitur adytumque, commcntus sum, non absurdiorem forte, in medium

sed in omnibus constans lectio est, quam reeepi. dabo. Praefert casca scriptura not.%o/.oyiÇnç- quod

Locum profeclo facile intelligent, qui Virgiliuin con- ut portentosum puto, ita verum mihi pcrsuadeo fivtulcrint

Ule cnim Sibyllae Cuuianac templuin de- %oAa)'iÇeiÇ Capellae exaratum. Sane menti auscribens

(Леи. С, 41 sequ.) fuisse ci canit naditas с to ris vis quieqiiam aptius in lueem postin prodituecutum,

oslia centum «, pcrgitquc : ruin pulo, glossis (idejubentibus: fiV^OÇ Ó кбытерод

»fentum eral ad Ihnen, cum Virgo : poseeré fata xôfioç. Barth (p. 974) — Tv>Hvo/.oyiÇ,£iç rcliiiet

Tempus, ait. Deus , ecce Deusl Cui talia failli Yossianus codex. Auntz. (mise. p. 197). Fluctuât

Ante fores, subito non volt us , non color unus. hic plane lectio. Alii, et inprimis Baptista Pius,

Non comtae mausere comae, sed pectus anhelum, habent lilcris Latinis yumnologisseis et huknoloyeis.

Et rabie fera corda tument Sed уацоР.О/LÇecç, ut sibi scnsiis constarct, Bon-

— — — Cessas in vota precesque , garsius amplcctcbalur. Nil cnim nisi meras nuptias

Tros, ait, Aenea ? Cessas ? ñeque enim ante de- hac nugulac ineptiac resultant Goez. —. IVcmpc

hiscent non legerat vir doctus quae al) illis interpretibus jam

Attonitae magna ora domas.' — — allata с rant. Sed magis reprchendendum , quod in

Omnia igitur apud nostrum hocloco bene se habent, te \ tum rcccptiim ab со istud yccfioÀoyLÇeiV, vermodo

probe cum intelligas. Vcrbum ctiam nielare, bum inauditum! Barthium л ¡«les cum lectione /fude

quo supra, ex illis Yirgilii verbis «non voltus, et minie fluctuare et ipsum, quem quas in t estimonon

color iiiius« explicari potest Pariter » nut tintan ni um advocat glossas cave credas in c.dicibiis lemunil

uin« idem poëta (bucoL 4, 50) elicit, ob adven- gisse. Exscripsit cnim eas с Vulcanü thesauro (p.

tiimnimirum numLojs. Addc Lucanum (3, 212, 214), 545) , quem ne laudarct, consulto cavit IVon magis

Scuccam (Agauicmn. 704) Lucíanum (lov. trag. 50. • igitur glossae illac adjuvant, quam qiiodlibct aliud

VI. p. 259 Bip.) cet lexicon Graecum. Quapropter lectionem omnium

reêerwis] In editis reserares, quod correxit с - simplicissimam et мир maxime accommoda lam vficodicc

suo Grotius. Concinunt Basilccnsis et Darm- voP.oyelç in textum recepj. In alio enim libro (pastattensis;

acsic emendatum etiain vidi ad marginem lacogr. crit Ш §.576 seq.) uberius de variante dislibn

A'oriinbergcnsis. serui orthographia, et ne insucta se morari sinant in-

¿¡xvoXoyeíq] Grotius edidit yvfivoïoyiÇeiç. terpretes admonni, praesertim antem (IV. §. 526)

— In («rueca hac voce. non inepte alii libri mutant literain Gamma saepe pro spiritu ndhibitam esse

Martiani Capellae lib. ! §. 2. 11

revelato. Ne tu, inquam, desipis, admodumque perspicui operis èyéçôifiov noscens

(p. 526$ add. Heyn, ad Apollodor. p. 266) docui, id

quod in illo ipso verbo probe advertit Schneider (in

lex. Gr.). Jam vero in codicibus Monacensibus (B.D.)

scriptum legitur TYMNOAOHC: licebat igitur

vuvo/.oyeiç subetituere, quoniam, ut saepe dixi,

i ariam scribendi rationem minime curo , atque I ct

EI inviceiu poni (Quinctil. 1, 7, 15 p. 181 Spald.)

uon nisi orthographiae prorsus rudes ignorant (v.

palacogr. mea §. 277 not EI).

ne] Lege cum Ms. пае, et dele iaterrogationis

notas. Grot. — Rccte! In aliis bjbliotuecac Lcidensís

membranis estât non tu, teste Mancherо

ad Fulgentü Virg. conl. p. 742 cd. Stavcrcn. Id si

place." t, non aeeipiendum est pro nonne , de quo

usu dixi pluribus in speeim. observ. c. 5. Ajintz.

(misc. p. 198). — Bodianus et Vulcaniiis babent

ne: male! Goez. — Cur male? Prefecto perinde

Mt atro modo legas, siqiiidcm ab optiinis scriptoribus

Cicerone et Sallustio pro Graeco vai ponitur

це, quod alii scribuiit пае, pro ut Graecam diph-

{Longum alii Uteris AE , alii simplici E (§. 905.

not.) reddcre maluerunt (Palacogr. crit. IV. p. 528).

Infra apud nostrum (§. 52) herum ne repcrics codciu

sane sensu. Quid? quod Malaspina (v. comment,

ad Cic. cpp. ad Att. 6. 1. T. I. p. 175 Gracv.) ncgat

ante Laurentil Vallac tcuipora apud Latinos diphtltongo

scriptum пае invciiiri (conf. ct Garaton. ad

Cic. pro Mil. p. 260 OreU. Kritz ad Sallust. Catil.

p. 276 scqu.). Sic in Afranii fraginciilis (poët. seen.

П. p. 167. 188Botbii) editor tcmcrc пае posuit pro

ne, quod recle legitur apiidlVoninm (p. 246 Merc).

iy¿Q6l[XOv\ In Grotiana editiouc pariter atque

in antcrioribus legitur kytLQO[lV7\\lHOV. Libri autcni

scripti verbum mirificc variatum exhibent. Grotius

in suo legit èysçvflLOV, Bongarsius egiraemion.

Equidcin in Monacensibus (B. CD.) inveni ЕГЕ-

PYMION, in alio (E) ETPYMYON, in alio

(G) ErOPYMYON, in Basilccnsi ЕГЕР1-

MION, in Darmstattcnsi HTHPIMIS2N. Atque

interpretes si audicris vctercs, vix doctior

Corrupta bacc tradunt: »Egerimion, L e.

resurrcctionem vcl ascensionem vcl mutationem.

Egcrimio Graecum verbuin, i e. surgo. Est enim

Egerimion liber apud Graccos de apotbeosi « ;

quod sic cxplanat alius (E) : »est liber, in quo

refcrtur, qualitcr homines divi facti sint.« Quam

quidem explicationcin facile apparet ab apotlieosi

Pbilologiac desumtam esse ab bominibus Graccac

linguae adeo ignaris, ut ne èysiçù) quidem

vcrbum rccte scribcre potucrint Contra bonae frugis

plcnissima Grotii nota hace est: »'EysiQOfivrjfiefau

vox notha. Ms. £yeçv>[MOV. L. èyéçôtfwv, vox nota

vcl ex libro L\, ubi ait: Tune èyêp6i[WV ineffabilc

virgo concludens. Scholiastes Tbeocriti : tCûV ÈJtt-

■&a¿a(iíot)v га щг адегас éôrtéçaç, га âk oq&qua

a xai jtQo^ayoçevEtat ôisyeçTiKa. Et ea quidem

quae scholiastes хатахо1(Лт/Т1ха , a Capella xoífir¡

6ig appellantur, ut Mcursiiis noster docuit,

quae vero Ule ôuysçrixà , a Capclla еуедбщоу

dici ego aniniadvcrti : nisi quis malit dici Egcrsimon,

utVarro in fragmento : » vocis suscitabulum cantantiumque

gallus gallinaccus. « Hucusquc Grotius,

cujus conjecturam a Goczio ¡n contextum receptan!

esse ut oliin improbaveraui , ita nunc probo, postquam

in illo, quem Grotius laudat, loco (§. 911),

ctsi omnes editi, praeter Grotianam edilionem, iu

qua egersimon legitur, corruptum illud egerimion

exbibeant, ¡n Monaccnsi tamen códice (C) scriptum

ipse vidi egersgmon , le vi vocalium mutationc, in

Darmstattcnsi vero rectius egersimon. Quum igitur

ex inferior! hoc loco apparcat, corrninpi vocem illam

in egerimion potuissc, emcndaiuli autcin locum

2 *

12 Martiani Capellae lib. I. §. 2.

crcperum sapis? nec liquet Hymcnaeo praelibantc disposita nuptias resultare?

Si vero concepta cujus scaturiginis vena profluxerint, properus perscrutator

aliqucni ex alio ejusdem scriptoria loco ratio certc

optima sit} Grotiaiiani illam opinioncm pluris quam

meram conjeetnram faciendam. esse cens ni.

crepcrwn\ Identidem (§. 116. 80o) hac voce

noster usus est Significatif» quidem nota (Symmacli.

epist 1, 13) 5 sed inprimis IVonius (p. 15

Mere.) de vario vocis usu couferendus. Totius loci

sciisus liic 'esse videtur : JHarlianus pater filiuui corrigens:

«prefecto insipis, inquit, qui excitantes versus,

quos prooemii loco deelamavi, audisti, et nibiloininus

fingís te ignorare praeclarum opus, quod moliar.

«

praelibantc] In mann exarato códice legitur per-

/jftm/с. Ego adverbium praelibanter ansam errori

dedidissc opiner, quod finxit more suo pecudalis, ut

fatetnr ipsemet per ri s uni eloquii , senex. Iïynicnaco

disposita sunt in gratiam ejus scribenda, prae

libanter vero, quod ejus Imperium toto opere cele

bran» tangit ipsomet in exordio. Bartïi. (adv. p. 409).

— Praelibantc Vossianus ctiam codex, pro quo

Bartbius nulla necessitate praelibanter. Arxtz. (misc.

19£). — DIusaco vocatur уацобгоХод àyyeXico-

TTjç. G OEZ.

resultare] Resonare, succincrc. Infra: »Idquc

deditusi mundo loquax triviatim dissullarct bumanitas

« ; boc est rumoribus atque canticis duTcrrct.

Sic capiendum boc verbum initio Cyclopacdiac , sí

dlís placet, Alani ab Insulis:

» Vt sibi juncia magis naturae dona résultent

Et proprium donet donis mixtura f'avorem

Cudit opus, per quod operi concluditur omni.«

Qui scriptor ingenil non absurdi cum' aliis acqiia.

libas vel tempore, vcl studio, plane cloqucntiam

suam ad Martianum conformait. Barth, (advers.

p. 409). — Resultare ^ aenc unice ad slrcpitum et

sonum inultitudinis refertur. Vid. Gcsncr. ad Claud,

p. 511:

— edissere caussas

Laetitiae: cui pompa toro tarn clara resnltet?«

»Doinus tota lauris obsita, taedis lucida, constrepebat

Ilymenacum.« Goez. — Claudiani locus est

in cpitbalamio (50), quod ante oculos babuissc .

tianum milii quOquc vcrisiinilc fit. Sed

illius vocis usum neutiquam probo, quandoquidcni

vcl onus Appubjjus contrarium doecre potest, verbiun

nempe resultare saepius usurpar! ubi sonus ne co

gitar! quidem possit. Scribit eniin (apol. p. 424

Oud.) : » radii in speculum incidentes resultant «;

(uietain. p. 215): »paulatim terra résultat' maga

niinirum cvolarc tentaos; (p. 552):» Pegasos in altiiin

adusque coelum résultat.» Translatum sensim ad

alium sensum boc verbum esse ex Franco - Galileo

résulter patet. Glossae Yindocincnses (ap. Cang.)

resultare explicant » similitudincm referrc.« Apuf}

nostrum infra (§. 11) tarnen verbo resultare omni no

resonare denotatur, verum non ut bic cum accusandi

casu junctum, cujus constructionis exemple

praebent iternm Appulejus (met 5. p. 552 Oud.)

verbis »saxa cautesque parilcm sonum resultarent«^

et Calpurnius (Ecl. 4 , 5. in Burin, poct. min. I. p.

620) versu:

» Carminajam dudum, non quae nemorale résultent.*

Atque sic ctiam apud nostrum ad disposita vox car

mina supplcri debet

scaturiginis vena] Fulgcntius (p. 15), scilicet

ne in Martiano exscribendo manifeste deprcbenderetur,

»pocticam pruriginem« substituit.

profluxerint] Ita codd. Drcsdensis, Dannstattensis,

Rciclicnaucnsis et Britanniens : Vulgata perfluxerint.

Verboriun ordo bic est : Si vero properus

Martianí Capellac lib. I. §. 2. 13

inquirís, fabellam tibi, quam olira Satura comminiscens hiemali pervigilio marcescentes

mccum lucernas edocuit, ni prolixitas perculerit, explicabo. Quum 3

pcrscrutator inquirís, (с) cujus scaturiginis vena рго-

Bnxeñnt concepta (Lace) cet Perscrutator pro Grotü

scrutator varians lectio est ad libri Norinibcrgcnsis

margineiii anno ta ta, quam in te.vtum recepi.

satura comminiscens] Martlani gen us scribendi

satyricon est, non mvectivum, sed opus mísccllum;

ideoque Satyrain libro ni suuin, et in principio, ct

in Geometría, et in Astronomía xaxà лдобсоЛо-

jtouav loquentcm inilucit. Grot. — Martianus Samonuit

Goczius, »nocturna« inquit »pracsule lu

cerna fabulam commentas sum. « Omnium fere, quae

noetii (icbant, consciam vctcrcs venerabantur luccrnam

(Aristopli. Concion. ab init., Luciau. Catapl. T.

3. p. 209 Bip.) , uncle Graecorum provcrbium » /.?; -

xv&ov sive Xv%vov oÇeiv. Libanius (in vita Dcmostb.

p. 4. v. 15 Reisk): «Ovâs xàç vvxxaç Ixcc-

■&SVÖ6V, ccZXà ôiertoveixo rtçoç <pwç iïeqI Xô-

'yovç. "O&ev xcà Ilv&éaç öxcortxcov (tprj, xovç

(sic cnîm in Mstis exprimitur, v. Cortius ad Xôyovç xov 4r¡[io6&évovg Xv%y(ov àrtôÇsiv'

Saliust. p. 549 ctBunemann ad Lactantium p. 139.)

quasi deain sibi familiärem illud Путспасаш car

mine celebran tem inducit Inde» Satura comminiscens

meсum edocuit« Goez. — Quod ad vocis ortbographiant

et scripta satyrie a attinct, conferantur Vossius

(in etym.), Ccllarius (in ortbogr. 1 768. 8. p. 349.),

Cuaubonus (in Crenii musaco p. 1 sequ.), Petrouii

interpretes (Burin, p. 1 sccpi.), Fidgcntius Martiani

simia ( my tli. I. p. 22 Munch.) , Turnebus (in advers.

26', 34), Ifeindorf (ad Herat sat 1, 4. p. 86) et

Barclaius (in sat praef.). Seé quamvis recle Grotins

adverterit, Saturain locpicntcm a Marciano non semel

induei, id кос ctiam loco factum esse mihi quidem

neuticpiam est persuasum. Poética potius licentia

inest in verbis » Satura comminiscens fabulam marcescentes

mccum lucernas edocuit« Ncc magis Sa

tura Martianiun edocuit, quam lucernas. Cctcrum

ov ó ¿ÍT¡[¿o6&évT¡g ccóxsícog ci\m xaï яехпеод'

Oiôa, h(pr¡, ort kviiù) 6s Zv%vov xaian>.« Et

Cinna (ap. Isidor, etym. 6, 12, p. 259 Arev.).

ъНаес tibi Arateis multum invigílala lucernis

Carmina — — —

Causam vero cur tantopere ainarint banc allcgoriain

scriptorcs, Epicbarnius (ap. Cornnt 14. p. 161 Gal.)

prodit bisee verbis: »et xé XL Çrjxeiç 6o(pov, xijg

wxxôç èv&VflTjXéov.'i Omnia enim praeclara,

Cornu tus addit, melius noctu, quam die, cogitando

reperiuntur. Quapropter Propcrtius «extremas» memorat

» lucernas «; et-Juvcnalis (1, öl) Venusinae

lucernae nomine Horatianas lucubrationcs insignivit

Utrumquc junxit Ausonius epigranunate (4) quod

fastis praemisit, versibus:

«Sit Ii: us hiefruetus, vigilólas aeeipe noctes,

Obsequitur studio nostra lucerna tuo.«

jure Grotins contendit Martiani Saturam opus mi- Unde ct Gcllius librum suum Rroctes inscripsit Atscclluiu

esse. Eo enim sensu ct Paulus apud Festain

» Satura « inquit »et eibi genus dicitur cx variis re

bus conditnm, et lex inultis aliis conferta legibus, et

genus cat-minis, ubi de multis rebus disputa tur. «

lucernas^ Pluribus boc symbolum loéis Mar

tianus usurpa vit (§. 124. 219. 996); quod avide arripiens

Fidgcntius (myth. 1. p. 597 Stav.), ut jam

ticas. Arnobius denique (4. p. 144) Ittcernarum

moderatricem Minen am appcllat ipsam.

prolixitas] Scnsus idem est, qui in Arnobii (L

1. p. 138 Salmas.) verbis: »ne forte prolixitas fastidienn

audieutiac pariat.« Multo elegantius eademVirgillus

(georg. 1 , 1 77) exprimit versu :

»j\t refugis, temiesque piget cognoscere curas.*

№ Martiani Capellae lib. I. §. 5.

inter deos fièrent sacra conjngia procreation es que undique numerosae, liberique

praeclues ac nepotum dulciuin aetherea multitudo inter se quodam coelicolarum

complexn ac foedere potirentur, praesertimque potissimos connubialis

bearet adjectio, idque debitum mundo loquax triviatim dissultaret humanitas,

sacra conjugia] Apud Graccos quoque Legoi

yâuoL deoruni crant conjiig'ta, in priinis Jovis et

Junonis, quatenu* mystîcc ct symbol ¡ce explicare

illud solebant (conf. Casanb. ad Allien. 6, 10. p. 426

f. Valckcn. ad Thcocr. Ad on. p. 564 , ibique laudat.

Wernsdorf, excurs. ii ad pervig. Ven. T. 5. p. 558.

Lobcck. Aglaopham. Königsb. 1829. 8. I. p. 608).

Quapropter sacra Junonis teste Laetantio (1, 17)

ntiptiarmn ritu celcbrabautnr, quae ct ipsa is no t

yàuoL appcllata sunt: unde etiam oí yafiovweg

7toiov6t Tfö Ail. xai rrj Hça ¿sgovg yáfiovg-

(Lexic. rlictor. post Pbot. Porsoni p. 670. 29). Pia

toni laine и (de И. P. 5. p. \ о S f. de legg. 8. p. 841

Stcpli.) hue nuptiac nil nisi sanctae, id est rite institutae

ct inviolabilcs esse videntur. De Cereris

nnptiis y. Sen-, ad Virg. gcorg. L 544.

procreationesfjue] Grotius cdidcrat quidem procreationis

; addita tarnen nota: »Lcgcndum ct distinguendum:

Cum inter deos fièrent sacra conju

gia , procreationcs undique numerosae. « — Atque

ita codex etiam Drcsdeusis habet. Sed с variis lcctionibus

, quas Bondain (р. 52) attnlit, meliorcm ín

lex tum recepi , qua non solum procreationesque 1cgitur

, sed etiam paulo post in verbis et inter dcleta

copula est, quae etiam a cndicibtisSIonaccnsi (Б) ct

Hiigiano abest. Goczius quidem substituit indeque,

additquc »ad inanuscriptoriim fidem«; sed falsas est.

In nul lo eniiii indeijue legitur.

praeclues\ Vox est illius acvi. Glossac nostrac :

» praeclues , pracnobilcs«, et alibi: »praeclnibus ,

liouostis. « Et glossa Isidori: »cluis nobilis, claimnohilior,

praecluis valde claras ct inclilus.« Grot.

— Saepissime (§. 24. 557. 429. 566. 897. 906)

hoc voeahulo utitur noster. Nequc quasi ex Gracca

Latinaquc lingua compositum forte damnandum; siquidem

Plautus totics jam yerbo cluere utitur. Attamcu

Latinum ejusdem stirpis esse, cujus Graecum

y.XvBiv, negare nolim.

adjectio] Diss, adlectio. Tertull. : » adlcctio ex

plórate. « Goez. — Vellern dixisset in quibus Ubris

scriptie adlectio legatur, quam pravam ego lectionem

in núllo reperi. Multo igitiir minus in textum reci-,

pienda erat Scnsus est: »Ainplcxibus quidem gaudebant

dii, sed bcatissimi fiebaut accedente connu

bio.* Adjectio connubialis enini liypallagc est, quam

liguram uoslcr saepe usurpât.

debitum] Edidcrat Grotius, sicut erat in ante

cum editis, deditum , bac tarnen addita nota: »Sic in

Rhctorica: »Deditaquc fient quae vetustas practerit.«

Sed sane malim dufitiim ct didita. Dîdcre enim est

dispergerc. Glossa: üidc ÔUXÔOÇ, néçiÇe. Virgi

llas: »tua terris didita fama«, et alibi: »Diditur

hie subito Trojana per agmina rumor.« Glossa Isi

dori: »Diditiun, percrebratum , divulga tum. « Grot.

— Repctiit Goczius , et quod magis reprebendendum,

in textum reeepit vcrbuui , quod millo in

códice legitur. Equidcm Dresdensis et Ilugiani codicum

auetoritate substituí debitum. Sensus est:» ne

careret mimdus diis varii ct multiplicis generis, qui

cum iniplerent. « Totum enim mundum plenum esse

dcorum et semideorum recepta erat opinio (conf.

§. 150 seq.). Pro mundo Claudianns, quem noster

saepe iniitatus est, posuerat naturam bisce (rapt.

Proserp. 2, 570) versibus :

Martiaui Capellae lib. I. §. 3. 15

poëtaeque praecipue Oeagrium citharistam secuti, caecutientisque Maeonii suaviloquara

scnectutem, épica vulgo lyricaque pagina consonarent: nec aliquid

tjam felix oritur proles: jam laeta futuros

Exspectat natura déos. Nova nomina rebus

Additc et opiatos Cereri proferte nepotes.»

Unde infra (§. 52) «Tovi consuluit Apollo nt conecderet

nuptias .Mercurio , quibns proferret nepotum

numerum ad culmen polorum. Id quod probans de

lude Jupiter jussit (§. 95) : »jungantur paribus auspiciis,

et nostris cumulent astra nepotibus.u Cui -ero

lectio non placcbit , is sane vulgatam contra

tneri poterit cDonati quldcm verbis: «Daré

est ijnod répétas, dedere est ad perpetuum. « Sed

debilitm rectius esse mibi quldcm с Martialis (4, i,

9) verbis » debita terris* persuasum est.

triviatinij In triviis cnim populi confabulabantur.

Hnsaeus: ГЛеЗббсс yàç àv^Qcôjreov <pi?.oxéçTOiwç,

iv di 6uortf¡ "Egyov, brtSQ reZéet, rig, ivi

TOtodoUííV àxovst. Catullus : » Omnibus in triviis

vnlgetuT fabula passim* : adcoque înibi ctiaiu car

mina eani sólita. Diaro : » — Tunc in triviis indoctc

solebas strident! miscrum stipula dispcrdcrc carmen «:

quo aliad it Capelle. Grot. — Addc Iloratium (ad

Pbon. 245), Appulejum (in mctam. 1. p. 28 Oud.),

et confer omnino doctissimum Lucianî (dc bistoriac

conscribendac rationc c. 16 c\(r. p. 1 18) Interpretern

С. F. llcrnunnum. Scnsns infra (§. 96 f.) idem est

vcrboram »per compita. «

diísultaret] Glossa : »dissultarct, divuIgarcL « Sic

• nuptias resultare « et »sonitu rcsultabant« dixit. Gr.

— Inter utmmque verbnm distinguenduin potins crit.

Dc verbo resultare conféras vcliin quae modo (ad

§. 2) observavi et quae infra (§. 11) observo. Dissultm

e л ero, quo Virgilius (Acn. 8, 240 et 12, 923)

íttitur, verbum est intransitivuin, unde apud nostrum

(§.5) post verba »debitum mundo« supplcudum vidctar

«esse."

Oeagrium] Ubique Euagrium Icgitur. — De Orpbco

scrino, qui Oeagri filius. Hyginus de Argonautis

loquens: »Ccleusma dixit Orpbcus Oeagri

filius. « Grot. — Euagrium nomcn focdlsslmc corruptum

muta in Oeagrium. Goez. — Equldcm non

iniror Euagrium scriptum esse, ct Oeagrium illo no

mine intcllcctum. Graccnm nomen cnim OïayQoç

est: OL autcm ct £V pronuntiatione confundebantur,

undo Evàyotoç idem est qui Oiáyptog. Quid?

quod jîarfv^tfaçscripsercpro xaroL%r¡6ag(OAcrici

diss. p. 27). Quoniam igitur variantcm orlhograpbiain

intcrpres ego baud euro, minime dubitavi Oe

agrium in contcxtum rccipcrc, nc Euagrius imperitis

fucum faccrct. Confer practcrca de со Diodoruin

(4, 25), et A'pollodorum (1, 9, 16).

caecutientis] Solemne scriptoribus sequioris actatis

fuisse vidctur, Ilomerum a caecitatc denomi

nare. Tcrtullianus : » quod clausis vcl in totuin Homcricis

ocuJIs liquet « — Goez. — Rcpetit illud

Homcri epitbeton nostcr infra (§. 19).

consonarent] Etsi vnlgata lectio non ineptum

sensum fundat, tarnen vestigiis vcteris scripturac,

Bongarsio probatac, »Euagrius (1. Ocagrius) cltbarista

«, a qua plane cditi abcrrarunt, nt insistamus,

tarn nexus, quam etiam genius, ut ita dicam, Martiani

suaderc videntur. Praecipni poctac , iidemquc grandaevi

pontífices, Ocagrius ct Homcrus , idinlyricis

et epicis carminibns scqucbantur, quod bumanitas

dc dils dcabusquc triviatim dissultaverat, i. c«divulgavcrat.

Orpbeus et Homerus vetercs illos dc diisdcabusquc

ct corum connubiis mytbos, quasi divinitus

sibi traditos, cannlnibus suis intexuerunt, ct

bis gra'ndacvis, cana vctustatc vencrandis ponfillcibus

in testimonium vocatis promtior fides accessit.

Scbollastes Euripidis in Alccst. 967: ITçôtoç '0(1

16 Marti ani Capcllae lib. I. §. 5.

dulcios Jovi inter aethereas voluptates una conjuge loquerentur: hisque accederet

promtior fides, quae suadente aruspicio grandaevos pontífices in testi

monium convocat, quum quid Jupiter hominum votis trepida curarum ambage

suspensis multa implacabilis hostia denegaret, exorata ejus matrona provenire,

et quicquid illc ex promta sententia Parcarum pugillo asservante dictaverit,

<pavg ¡j.v6tT¡QLa decov JtccQadtdcoxev, o&ev xal

■&Qr¡6x£ut to iiv6rr¡Qtov XCtAeÍTClí, ¿irto tov

Qqcçxoç 'OQ<pèù)ç, xai nal Jíoit]tr¡g xcci

IxtxiTtç r¡v ó 'ÖQipevg. El Fulgentius (fab. 14),

qui fabulas suas maximam partem с Graecis Latinisquc

scbollastls compilasse videtur: »Orpheus, Oeagri

et Calliopes Musae filius, Tbrax urbe Flevia,

quae est iu Olympo monte, ad flumcn Euipcum,

mantis citbarista.ii Goez. — Ad ista omnia non

possum non animadverterc, mixta esse a docto inter

prete antcccdentia , et subsequcntia*, et, ut ¡lie

exiret scusus, totum orationis ordinem mutatum.

Praclerea non erat, quod Bougarsium, qui solus

« Euagrius citbarista « primo casu legit , sequeretur,

quum rcliqui omncs quartum casum babeant, veriorque

sententia sit, »praeeipuos poetas secutes esse

cxcmplum Orpbci et HoraerL« Sed quam Goczius

vult dictio: »poctac sequuntur quod bumanitas dissultat

», a nemine intcHigcrctur. Majorem vero video

dillicultatcm, quam ne verbo quidem attigerunt doct¡

Uli virL Tot enim a JMartiano praemissa nulla sequi

videtur conclusio. Licipit nempe a »Quum«, cui

addidil subjiuictivos modos «fièrent — potircntiir —

dissultaret — consonarent — loquerentur — aceederet

« — atque ex liisce omnibus nibil assumit, sed

abrupta esse videtur oratio. Quapropter vix alio

modo defendi potest verborum structura, quam si,

mulata interpunetione , uti correctam cam supra vi

des, statueris ineipere apodosin a verbis (§. 3): »hac

igitur Fama«, quibus resumscrit orationem, multis

inserlis iiitcrruptam.

пес aliquid dulcius] Spectarc v idetur ail famoillum

Jovis cum Junonc congressum (B. 14,

292 sequ.), in quo figmento Ilomcrum non temeré

reprebendit Plato (de В. P. 5, p. 590 Stcpb.).

una conjuge] Alii una cum conjuge , sed male.

Intrusit scilicet aliquis illud cum, qui sensum non

eeperat, neque viderat, conjungendum esse cum

» poëtaeque « verbuin » loquerentur. « Scnsus est :

»14il Jovi dulcius una conjuge«, sive: »Jovi una conjux

dulcissima. « Ita Cicero (Brut. 6): »rem unam

esse omnium difficillimam « , et (in Vcrr. 1 ab init.)

»quod unum ad invidiam vcslri ordinis minuendam

maxime pertinebat. «

quum. quid] Lege »cum quod.« Sensum perspicc

et laudabis. Grot. Ego vero neutiquam laudare pos

sum, quandoquidem Afer noster magis latine locutus

est, quam correcturus cum Grotius. Quid

enim positum hie est pro aliquid, ut apud Senccam

(de L*a 2, 9): »numquis iraseitur« cet. atque apud

ipsum Ciceroncm Iegeris »quo quis versutior« cel.

(offic. 2, 9) et (ibid. 5, 19) »Dixcrit quis«; quapropter

falsi sunt grammatici, qui confendunt non

nisi antecedentibns particulis ne vel si poní posse

quis pro aliquis. Mcliora jam statuit Bamsborn

(§. 160). Köster certe bujus rci non ignaras fuit.

Scribit enim (§. 539) »Sat erit cui* pro alicui,

provenire] -Infinitum inodtini bunc * pariter atque

ilium, qui sequitur, removeré, penderé arbitrer

ab antecedente voce » testimonium. «

Pareorwm pw^iV/o] Scrvius (adVirg.Acn. 1, 22):

»una loquitur, inqnit, altera scribit, alia filia

Martiani Capellae lib. I. §. 4. 17

svadae conjugis amplexibus jussuquc removeré. Nec solum superum 4

regem, attestabatur uxorium, idque etiam Diti propositum , idqae Portuno,

deduciL« ScribcntisParcae efligiem olim (ínpalacogr.

шел cr¡t. Ш. §. ;>27) lectoras! ociilis subjeci.

removeré] Adeo uxorius est Jupiter, ut vota,

quae jam, quamvis pîngui houoratus hostia, prae-

Sic intclligendus videtur Apulejus : «Et Portunns

caerulis barbis hispidus et gratis piscoso eimi Salacia,

auriga párvulas Delpbini Palaeraou.« Nanitjuc apertissime

sejungit Portunum a Palaemone, et Salaciae

fraetc denegaverat, et ut solcmni modo irrita esse

fléchi rare f , Paréis abolcnda commiserat, delinitus

conjugis suae osculis et ample xibus revocet et rata

Goez. — Non erat quod adderet vir

•irrita, abolcuda, et revocare. « Par-

Jovis craut scribac, notabantquc omuia,

quae fieri i !ie j и beba I. 89)..

tixorium] Uxorius est niuiiiun dedil us coiijugi.

Glossarium Pbiloxeni : «Uxorios, yvvai7CO[tavT¡g,

ywaixoxçccrov[J£voç ; uxoriosus, ó xr¡v idiccv

ywaíxcc (pü.cüiv.* Virgilius : «pulcramque uxorius

nrbem exslruis.« Et qui quid in gratiam carinii

Ucerent, alioqui qnod minus faecrent. Ita Martianus.

Etüoratius: » sinistra labil и r ripa Jove non probante

uxorius amnis.« Alioqiiin contra .luxem

Quarc adliuc in ca sum sententia,

i : ó xr¡v yvvaíYXt kiav tptXcov.

liic aeeipit Elista. Swartius no

sier, cum quo tarnen non piignavcro. In alio glossario

ywÜLfiavr, ç pariter uxorias exponitur. Barth.

(adv. р. '277). — Poctarum loci laudati sunt Ho

ra Iii in odis (I, 2, 19) et Virgil i i in Acncidc (4,

2GG). Apiid nostrum igitur Jupiter uxorius est,

undc infra (§. 50) Apollo dicit, notum sibi esse,

qnod iu Junoais arbitrio posita inariti sit voluntas.

Alio sensu L. Afrauins apiid Nonium (p. 28) virum

mulierosuni, et feminam (p. 21) virosam appellat

Pftrtuno\ Portunus , deus portuuin, ipse est Ne

ptunus. Gloss. D. — Cognomen hoc non solum

l'ai .i i-moni . sed et Neptuno tribiitiim, ut liic et libro

«{uiiito : »Portuni tri fid am suspb'ans flagitat hastain.«

juiigit. Alibi aliter intclligo : »Neptunus cum Salacia,

et Portunus cum omni eboro IVereidiini. « Pro nobis

est Tullius, qui de natura dcorum disserens ait:

»Datum igitur est Neptuno alteram « (inalim altert,

in qua opinionc postea et Lambinum esse comperi)

»ut voluut, fratri mai-itimum omne regnum, nomenque

produetum ut Portunus a portu, Neptunus a

nando paulum primis litcris immutatis.« Et quis

neget de Neptuno sensissc Virgilium, cum canitl

— »imis sub fhtetihus audiit omnis

Nereidum Phorcique chorus Panopaeaque virgo

Et pater ipse manu magna Portunus euntem

JmpuUt*

Et ut in bis quidem lacis Neptuno Palacmonis nomen

attribuitur, ita ricissim videatur Neptuni Do

men Palaemoni ab Ausonio assigna tum , qui:

»Isthmia Neptuno data sunt, et Pythia Phoebo.t

Verum, ut dico, videtur, nam locus bic etiamnum

vercor nc in mendo eubet, et pro Neptuno, Portuno

restituendam sit. Grot. — Grotium. quamvis Heyn,

ad Aen. S, 241 in illis Virgilü versibus explicatis

reprehéndate apnd nostrum Portunus omnino est

Neptunus.

Gradivum] Undc hoc nomen Gorallus ad Albinovanum

(eleg. 1, 23. p. 7 not.) explicare stiidet

hisee verbis: «Existimarán gradi in cascorum Latinorum

sermone significassc intcrduin idem ас frequeutativum

grassari, hoc est, latrocinium exerecre.

a Quae quidem observatio satis placet: quemadmodiim

euim Minerva praedattix cognominatur,

ita et Mars praedator dici potest.

3

18 Martiani Capellae lib. I. §. 4.

certumque esse Gradivum Nerienis Nerinae conjugis amore torreri; Aesculapio

quoque non dispar aíFectio, similique persuasione transduci Ope canjuga

Cybeleque permulsa moestissimum seniorem deorum: Janusque Argionam

Nerienis] Deae Imjus 91avortiae mcmincrunt Ennius,

PI ant us , Imbrex, AgclJius grammaticus , ct

Çn. Gellius históricas antíquas , quem tarnen (ut

et hoc obiter dîcam) Agellii nomine citare videtur

Nonius in voce Bubo. Dicta ceterum baec dca a

voce Sabina, quae fbrtitudinem dénotât, a qua et

Nerones. Glossa: Nero cêvÔQSWÇ. GnoT. — Concinil

cum biscc Goezius. Sed hi docuissent vcllcm,

cur Nerienis Nerinae nostcr scripserit? Nerio cnim,

ei\eNeria, vel Neaera, erat Mavortiae conjugis nomen

(L ici п. Imbrex ap. Gel Hum 15, 22. p. 180

Conr. Gcllii in annal, locum a Grotio laudatum reperies

in append, ad Cortii Sal lust. p. 33) 5 Nerinus

autem est a Nereus, nt a marc marinus. Unde

Martianus infra (§. 915) Nerinam chelyn dixit pro

marinant. Sed vix credo nostrum illius origincm

dticcre voluisse a Ncrco. Porphyrioncm potius in

mente habuisse videtur, cujus ad Horatii carmina

annotationem banc Gyraldus (op. L p. 320) affert:

>A Mincrra Mars victus est, et obtenta virginitatc

Minerva Nerinc est appellate (vel potius Neriene).

« Utrumque igitur nomcn conjunxisse noster

videtur. Praesidium certe baec conjectura babet in

iis, quae sequuntur, ubi et Saturni conjiigi duo

pariter tribu un (и г nomina. Nerina igitnr, sivc Ncricne

Minerva est, non Galatea, ut Scaliger (ad

Orph. p. 285. n. 8 Gcsn.) sibi pcrsuascrat, quiet

Nerienis cognominc Martern appcllari affirmât. Sed

nullum affert auctorem, suspicorque banc mcram

esse viri docti conjecturam e G cilio ct Martiauo pcrpcram

iutellectis captain. Mincrvam igitur amore

prose cut us Mars erat, sed cam ipsam conjugem non

habuit, quae Bellona potius erat (Augustin, de civ.

dcî 6, 10). Sed, ut nihil in obscurissimo boc loco

praeteream, in Basileensi códice lcgitur Nerienis

Neriae, addita glossa: »filia Neriae.« Temerc eliain

Burmannus (in antholog. Lat. I. p. 57 not.) correcto

ras erat Stephanum ct vetcrem cditiouem Romanan,

quae in epigrammate copulam et inter nomina Nericnes

ac Minervae omisit.

Ope conjuga] Lege ct distingue: »Aesculapio

quoque non dispar aífecfio, sîmilique persuasione

transduci. Ope conjuga Cybeleque pcrinulsum moe

stissimum seniorem deorum. « Acseulapii uxor Lam

pe tie, ut Hermippus testatur, quern auctorem citat

nonnunquam Antonius. Scripsit xç[\u6x qa. Voccm

ill a m »conjuga« apud Madaurensem in venias. Cvbeleii

et Opem eandem esse quis ignorât? Ceterum

animadvertas et hic et alibi saepius sensum non

satis cohacrcrc. Sed nec illud reticendum, et Meursio

meo, et mihi in meutern venisse, commodius

hie forsan legi posse »Opc cousiva« vel »Consivia.«

Yidc si Jubet Varronem, Festum, Macrobium: fe«

storum Opeconsivorum mentio iu calendario vetcri.

GnoT. — Ego nihil praeter interpungendi rationem

mutare ausim. Ceterum àvaAoZov-dov Ilygino,

Fiilgentio, et nostro ctiam Mariiano familiäre nemi

nem morabitur. Goez. — Omuino servanda Marti

ani verba erant: quamvis cnim Ops Consivia appellarctur

veluti Janus Consiviue; indc neutiquatn sequitur

Martianum hocee coínomcn scripsisse. Ncque

interpnnctio mutanda erat, ut mos videbitur. »Opern.

appcllamuso sunt verba Macrobii (in Saturn. 1, 12)

»quoll ipsius auxilio vita constet.« Quae qui legerit

satis mirar! nequibit Pluchetiiim qui (in bist codi

1, 2, 38) deae hoc nomcn ab Hebraco vocabulo,

quod putrescere signified, derivare potueritl

permulsa] Ita in omnibns libris, tarn editis,

Martiani Capellae lib. I. §. 4.

quam scrîptis. Quapropter supra contendí, non posse

hoc comma interpnngi, qucmadmodumGocziusctGrotïus

jusserant IVulIi cnim usai antecedentíum emen

dado est, sí ea admissa obscuriora redd un tur, <piac

sequuntur. Verba quidcm melius cohacrerent, si

Saturnum ab uxore pcrmideiim esse Martianus scripsisset;

at vero non scrípsit: quare interpretis of

ficium est, verba scripta, quoad fieri potest, inter

pretan. Iutelligo igitur »moestissimum deorum scuiorem

« permulcendo uxorcm minus fieri moestum.

Quumqne boc tantum modo obscura illa explicar!

possint, omnino comma a verbis »similique pcrsua-

»lonc transduci« repetcndum est Moestissimum dcniijuc

illum seniorem dcorum esse Saturnum e Ser

va (6, 525) palet verbis: »Ops terra est, uxor

Saturai, quam Graeci Rbcam votant.*

moestissimum] Hujus Saturai dei eftigiem praebent

monumenta (ap. Montf. JL p. 19. Passer, in lu

cern. I. 9 sequ. Stoscb. dact tab. 14. IS. Raspe

tab. 14. Spon. reebereb. 69. Cuper. apotli. Horn.

44. Graev. thes. ХП p. 1045. tab. 8. et Museum

Pio-Oem. VL 39).

Argionam] An Angeronam, cujus meminit Varro

et Festns? an potius Ageroniam, cujus Augustinus?

Glosea vetus: »Angeronia r¡ ßovZijg HOL

xaipwv«, 1. Ageronia. Sane Arnobius Juturnam

Jani uxorem facit, non Angcronam vel Ageroniam.

Gaor. — Locus hand dubie est mendosus , nec pla

cet Angeronam reponi cum vb-o magno. Heins, (ad

Orid. met 14, 334. p. 962 Burnt.). — Nomen alias

mi Li non est lectum, nec dubito mendosnm esse. Ca

stiga vi certc pluríma ex ingenio (M ) , et si vacaret

singula examinare, nulla esset plagclla, in qua non

errores posscm cxbibere commisses. Heins, (in

Bnrm. syll. epist. Ш. p. 460). — Bond, et Vulcanius

Ayjiouam , Bongarsius Argonam. »Feriac sunt

f.Hacrob. saturn. 1, 10) divae Angcroniac, cut pon

tífices in saccllo Volupiae sacrum faciunt, quam Verriiis

Flaceiis Angcroncam dici ait, quod angores

acanimorum sollicitudinem propitiata depella't« Goez.

— C£ monumenta Montf. ant expl. 1 p. 559. Causei

mus. П. 3b. Cayl. receuil П. 79. Ш. 44. IV. 72.

Graevii thes. IV. 1 785. Sed neutiquam Angeroniam

in textum recipere debebat Goezius , et sic aeuigma

in aenigmatis locum substituera. Nemo enim veterum

unquam Jani aut uxorem a Ht amicam dixit Ange

roniam, praesertim quum Opera, Saturai conjugem

modo nominaverit noster. Heinsii etiam temeritas

hic cluc|t corrumpentis semper fere с sola conjec

tura scriptores. Nihil cnim mutandum erat, siqnidem

Argiona est Juno, quae indc ab Homeri aetatc

(II. 4, 8) cognomen nacta erat xrjç lAçyeLrjç

(Hcrodot. 1, 51. 6, 81. Strabo 5. p. 215. 9. p. 413.

Casanbon. Jamblich. Vit Pythag. 14 f. p. 49). Argivam

appellant Cicero (14. D. 1 , 29 f.) et Virgiliiis

(Acn. 3, 547). Gentile autem Argiona pro vulgari

Argia, sive Argiva, Martianus e Gracco jùçyeicôvrj

(v. Antimach. ap. Steph. Byzant p. 102) mutuatus

est. At plures forsan ignoraverint , quid Jano

cum Junonc fuerit commune ? Istis haec igitur revocamns

in memoriam: Junoni certe cujusvis mensis

initium sacrum erat (Laurentius Lyd. 3, 7. p. 98

Roc th.) secundum illud Ovidii (fast 1, 55) «

»Vindicat Ausonias Junonis cura Calendas.*

Quin Junonem etiam quasi Janonem dictam esse

legimus (Isidor, etym. 8, 11, €9 Arev.). Janus vero

Junonii cognominc gaudebat, quia teste Macrobio

(Saturn. 1, 9 et 15) non solum Jannarii, sed omninm

mcnsiiim ingrcssns tènebat. Facile igitur perspicitmy

quo pacto noster dicerc potucrit Jani Juno

nem esse amicam. At vero ne sic quidem dixit:

sed nJanum miratum esse ntraqiic facie Argionam«,

quod idem est atque in nnoquoqnc anno. Confer

Aurclium Victorcm (dc orig. gent. p. 6 Bip.).

5*

20 Martiani Capellao lib. I. §. 4.

utraque miratur effigie. Nam reginam lacrimas tantum dicunt ш arito dépendisse

Mempliiticam, ut obsita luctu perpetuo nmiquam eum contenta sit in venire.

utrarjue] Passive dixcrat Ovidius (fast 1, 95): Cur male? Immo melius ceuseo. Infinit i eniin modi

; »ancipiti mirandus imagine Janus*

partialis autem (10, 38, 6):

»Et fora tot numeras, Jane, quot ora geris.*

Romae enim positus erat inter duo fora. Addc Li-

\ium (1, 19, 8), Floruiu (1, 2, et 4, 12), Entropium

(9, 2), Aelium Lampridium (in Commotio Anton'mo

16), Julium Capitolinum (in Gordiano tertio

26), et Ilcrodianum (1, 16). Ceterum permullac

Itujus. dei iu monumentis adliuc supersunt effigies

(v. Montfauc. I. p. 2ö. Passer, in Intern. I, 6. Clionl.

de relig. Roman, p. 11 et 15. Cupcr in Harpocr.

p. 204).

nam] Lege : Jam reginam. V. Gronovium (ad

IWacrob. in somn. Scip. L. 2. c. 16). Vonck. — Non

tanti haec animad vcrsio est, ut vulgaris mutanda

sit lectio. . ,

reginam] Iu pluribus lapidum titulis (ap. G rut.

jam ccssavcrant, quum pracccdat » Janus

Unde rectius »dicunt dépendisse», quam si nullum

additum esset vcrbum finitum. Sed ne sic quidem

vox dependeré in tell igi tur, nisi adjeccris »lacrymas»,

id quod e codicibus adjectum vidi a docto qiiodam

viro in libri jXorimbergcnsis margine et in tcxtum

rcccpi.

marito] Alii tarnen de filio narrant, ut Lactantius:

»Isidis Aegyptia sacra sunt, quatenus (ilium

parvulum vel pcrdiderit, vel invenerit. Nam primo

sacerdotes ejus deglabrato corpore sua pectora tunci

un t, la mentant и r, sicut ipsa, cum Iii i um peril idit,

feccrat. Delude puer producitur quasi inventus et

in laelitiam Iuctus illc mutatur, ideo Lucanus: »-—

nuntjuam satis quaesitus Osiris. « Quo in loco duo

vcuiunt auimadvertenda : primo quod carmen Ovidianum

Lucano attribuit; dcinde quod, cum alii de

, 83, 12 et 15) Isis appcllatur regina, et ab Appulcjo marito Osiridc narrent, ille de pucro edisscrat Utram-

. (inctani. 11 p. 753 Oud.) «regina coeli«, siquidem

sol codi erat rcx. Sunt etiam in perraultis mona*

. mentis Isidis effigies (ар. Caus. tbesaur. I, 2. Casal,

de rit. ;67. 72. 74 et 85. Stoscb. dactyl. I. 3. 8.

11. П. 52. 60. 62. 64. 66. 70. 101. Spanli. num.

I. 502. 689. Cupcr. Harp. 35. 46. 47. 51. 70.

109. Clionl. relig. Rom. 272. Scldaeg. num. Hadr.

13. 62. 88./ 45 7. 187, Montf, L ad p. 511. H. 271.

Sappl. IL &'ii. ysequ. Reger Ш. 500 Raspe tab. V.

в. 521. .525-, talj- VH. 277. 280. 524. 527. Mensa

Isiaca 54 et fed). L p. 4. 8. 9. GorJL H. 466. 468.

,470. 675., Wilde geunu. tab. 5. Cbifflet. 112. Au

gustin, gemm. I. 1. 68. П. 4. Cayl. I. 4. 5. Ш. 9.

IV. 4. 6. №.,25.. 125. VL 25. УН. 9. Spon„ xeeberch.

463. Mara^Oxon. I. tab. 42. n. 71).

tantum] Alü » tantum dicunt« Male! Goez. -

que, nisi fallor, sententiam conjungit Arnobius:

» Actbiopicis solibus Isis furva macrens perdit um

filium, et membratim conjugem lanciuatum.« Videndus

et Plutarcbus in libro de Iside. Grot. —

Addc Senium (ad Acn. 6, 134). Ev recentioribus

notandus Casalius (de Aeg. ritib. p. 81 f.), qui Lactantium

incaute exscripsit errore non animadverso.

Memphiticam] Pro Aeggptiacam. Paritcr noster

infra (§.223)Mcmpbiit ponit proAcgypto, et (§.178)

Mcmpbilicum mensem pro Aegyptiaco.

nunquam ешп] Lege: »nuiiquam eum non tenta

sit invenirc.« Nam sensus cxigit. — Vo.-чск. (spec,

crit. p. 78. Ejusd. lect. Lat. p. 54). — Voncfcii sci

licet" sensus , qui non idem est Martiani. Lucanus

(8, 855) Isidem allocutus cccinit:

»Et quem tu plangens hominem testaris Osirin.»

Martiani Capellae lib. I. §. 5. 21

Нас igitur fama, bisque deorura alternis amoribus commotus concitatusque й

Cyllenius, simulque quod cunctoruin affectiones et thalamos, dura parct

pluribus, conspicatur, uxorem ducere instituit. In quam sententiam mater ilium

anxia, quum annua peragratione Zodiaca in Pleïadum numero salutaret, inipu-

Prndentius (c Symm. 1 , 630) mcmiiiit

tlsidis amission semper plangentis Osirim.t

Sed baud dubic nostcr ad Ulud respexit Ovidii (met.

9, 692): ununquam satis quacsitus Osiris. « Utcrqne

antcm, ct Ovidios, et Martianus, procul du

bio sacra ilia Aegyptiorum notissima, Osiridis <x<paviitiov

ct ¿vgeÓcv, in mente liabucre. Quodsi Vonetius

fes ta illa quotanuis repetí ta non ignorasset,

ctlcgisset, tarn luctum ob deperditum Osirin , quam

podium ob inventum, singulis annis renovata esse

(Orphei Argon. 52. Plutarcb. de Iside p. 566. Serv.

ad Леп. 4 , 609), prefecto corrigendí pruritiim suppressisset

Suo igitur critico doctior noster, ct jam

täte eum Minucius Felix, qui (2 i, 7) de Acgyptiis:

»nee desinunt« scribit »annis omnibus vcl perderé

quod ioveniunt, rcl invenire quod perd ti ut. « Tcrtallianus

etiani (adv. Marcion. 1, 15): »Sic ct Osi

ris quod semper sepelitur, et in vivido quaeritur,

ct com gandió invenitur, rcciprocarum frugum, et

vividorum elenicntorum , ct rccidivi anni fidem argunientantur.

»

commotus] Edidcrat Grotius » motus concitusqoet;

pro quibus с codicibns Vossiano (v. Voss,

ad Jlclam p. 47. Amlzen. misc. p. 108), Hugiauo

ct ad librum IVorunbergcnscm notalis substituí superiorcm

lectioncm.

Cyllenius] Quantopcrc in dictionc variatioucm

noster" ainct, maxime с mutatioiic proprioruin novidere

licet Eundcm cniin Mercurium pcrnomiiiihus

appcllat, ut Arcadis (§. 7. 54.

703), Atlantiadis (§.58. 726. 889) ncmpc ncpotis

Atlantis (Horat. od. I, 10, 1), Majugeuac (§.59.

92. 211. 217. 228. 422 f.), Tboytb (§. 102), ct

sacpissimc Cyllcnii (§. 54. 59. 100. 111. 210. 214.

218. 225. 258. 550. 563. 587. 705. 725. 754.

815), quod quidem cognomen vcl ab Arcadiac monte

Cyllcnc dcdiiccndum (Strabo 8. p. 588 Casaubon.

Mela 2, 5. Virgil. Acn. 8, 159), vel utcrquc ct

deus, et mons a Cyllcnc, Elati filio (Pausan. 8,

17, 1), nomcn acccpit. Alia apud Fcstuin (p. 110

Dacer.) et Senium (ad Acu. 8. 158) de со reperice.

affectiones et thalamos] Tarn furtivos amores,

quam conjugales. Goez.

dum paret pluribus] A'tiptiac enim sine mutuo

verb orum commercio fieri iicqiicunt. Vixca*. —

IVugae ! Scnsus potius est : dum pluriiim deoruin,

non solías Jo vis, dicto andiens est, qui iude ab

Aristotcle (ilict. 2, 24) xoivôç éQ¡xijg appellator,

et commune profundis ct superis numen erat (Claudian.

Proserp. 1, 88; add. nostr. §. 126 ct Macrob.

Saturnal. 1 , 19) , occasioncm saepe nactus est deorum

advertendi amores. Erat enim Mercurios , ut

verbis Horatii (od. 1 , 10, 18) utar,

«superis deorum Grains et imis.«

mater] ¡Nimirum Maja, quod nomcn Acgyptiacum

esse Наш (quantitas) Hiigius (in mytb. p. 27C)

contendit. Absurda de hoc nomine Pluclict (bist

codi 1,2, 59) profert

Zodiaca] Pro Zodiactca leg. vol Zodiacca, vel

si hoc mavis, cum pati-e meo boc pacto: »cum an

nua percgrinationc Zodiaci cam* cet Grot. Qua annotatione

deccptus Goczius edidit Zodiacea addiditque

alios habere Zodiactea, alios Zodiaci. At Zo

diaci nemo habet, ct Zodiacea acqnc vitiosnm ac

Ш - Martiani Capellae lib. I. §.5.

lerat, pracsertimquc quod palaestra crebrisquc discursibus exercitum corpus

laccrtosis in juvenalis roboris exccllentiam toris virili quadam amplitudinc renidebat.

Ac jam pubentcs gcnae scminudum cum incedere, chlamydeque

Zodiactea. Zodiacus cnim jam est adjectivum

àiaxoç, r¡, bv. Manetb. apotel. 4, 168) quaproptcr

ab eo aliud adjectivum formar! ncquit. Martiauus

vcram scribcudi rationcm baud iguorans aliis

locis semper rcctc »zodiacum tract um (§. 44), zodiacum

с velum (§. 824), zodiaca bospitia (§. 8)«

se: ¡bit : quumquc critica ars jubeat e scrip I ore ipso

ejus vcl librariorum errata corrigera, baud d ubi taw

Zodiaca rcponerc, quamvis si semper zodiactcus

scriptum esset, hoc cum Flori (2, 9), Frontonis

(II. p. -340 Maji), Solini, Isidori, aliorum serio ris

aevi scriptorum Syrialicus comparare liccrcL Paulo

post pro salutarat meliorem lectionem saluluret recepi

с Darmstattcnsi , Yossianoquc ( Arn Iz. misc.

p. 198) et Ulis codicibus, e quibus variantes suas

ad libri Norimbergensis marginem annotavit anonymu9

qui lam.

Ple'iadum] П/.Tjiââeç Graeco nomine appcllantur.

Isidorus (ctymol. 3, 71, 13. p. 1G2 Arev.):

na pluralitatc dictac, quia pluralitatcm Gracci TiÂeiô-

T7¡xa appellant Sunt autem stellac scptcm ante

genua Tauri, ex quibus sex v ¡den tur: nam tatet

una. Has Latin! Yergilias dicunt, a temp oris signilicationc

. qnod est ver, quando exoriuntur. IVam

веса su suo lucmcm, ortu acstatcm primacque na

vigation! s tempus ostendunt.« Transicrunt baec

e Romanis in Germanica calendaría ea quae Ru

nenkalender appellant, quorumquc antiquitatcm im

perii"! nimis cxtollunt, siqiiidem nc disccrncrc quidem

possunt literas Gotbicas a Runis, id quod ct

Sheringbamo (p. 217. 231. 237. 238. 243. 244.

28.Í — 287. 343. 3S8) vitio vertimus. In loco

autem Flcïadibus assignando variant auctorcs (Gellius

13, 9). G с mi nus (in apparent, c. 2. p. 45)

Pleiades esse docct sex Stellas in dorso Tauri, ncmpe

in gibbo (v. i mag. in Нуgin. astr. 3, 20 p. 439

Минск.) , in fronte autem quinqué nominar! Uyadcs.

Adde Apollodorum (3, 4, 3). Quod reliquia*

est, de Maja, Mcrcnrii matre, noster infra (§. 32.

180) iterum agit.

lacertosis\ Laecrti eminentia musculorum. Celum.

»Feminibus laccrtosis. « Glossac toros humeros

exponunt. GiioT. — Yirg'dius de eijuo »quod toris

animosum pectus. « Gloss. В. — Sen. Here. fur.

C24: »agnosco toros buincrosque« ct Л al. Flacc-

» conspicuusquc toris Hercules.« Goez. —■ Huno

Martiani locum ita imitatus est Lactantiiis de opificio

dei cap. 10: » Valida ct substricta nervis ad

fortitudincm brachia, toris insignibus extentum lacertorum

ingens robur.« Pricaeis (ad Appui, apol.

V. HI. p. 4G7. Olid.) — Immо versa vice Laxan

tium Martianus ¡mil; tur. Ccrtc Lüne multo juniorem

Ше i mi tari non pot uit! Sed in Priapeis etiam le

gere licet (30, 2):

» Phoebus ccmoaus, Hercules lacertosus.»

Conf. practcrca inferiorem locum (§. 84 et not).

juvenalis] Grotius : juvenilis :. sed nostrum le

ctionem boc loco et infra (§. 30) e libris scrip ti*

Lcidensibus stippeditat Oudcndorp (ad Appulej. I.

p. 723) , et concinit Darmstattensis codex.

renidebat] Legend и in renilebat. Pric. (ad Appui.

Ш. p. 407 Oud.) — Cave corriges verbum, quo

noster quam sacpissime utitur (§. 17. 07. 70. 208.

I»81. 727. 728), quodquc apud óptimos codein

sensu legitur scriptorcs , atquc multotics repctitur

a Catullo (39 per tot.). I4ee persp icio cur Pricaen»

Martiani Capellae lib. I. §. 5. 23

parva invelatumque cetera humcromm cacumen obnubere sine

magno Cypridis risu non sinebant. Rationabili igitur proposito cônstituit pellere

renitebat pracfcrat : scnsus cnim idem crit , ulrum

iegerie (v. vir doctos ad App. L 108 Oud. ) Де-

mdeiis enim placet ob bilaritatein, renitens ob nitorem.

Prias Cicero (de fin. 1 , 8) expressit verbis

»leniter arridcns.a

pubetttes\ Ita Vossianus codex pro Grotiano pu

bescentes. Pubentes vero malim, ut »pubentes herbae

« apud Virgilium Аса. 4, 514. Adde Janiam

de coma с. 4. p. 405. Arntz. (misc. 198) — Ita

et codices Dlugianus, Reicbenauensis, Basilecnsis,

et Darmstattei^sis , variansqne lectio in Norimbergensi

libro ad marginem annotata.

eldamyde indutum] Sic Appulejns de eodem

>! ladest lnculentus pner, uudus nisi qnod

cblainyde sinistrum tegebat bunierum. «

Uic enim mos epbebis, unde i<paßcxa eifjuxta

TWocrito (ut docte collegit Mcursius meus) et

irtayùdeç. Luciiium bine intcllige: »Iiule parec

íate cUamidcs.« Hiijus rci excmpla aliquot in antiquissimis

manuscriptis Gcrmanici figuris , quas

brevi edemus. Grot. — De eldamyde ephebica cf.

Locella ad Xenopb. Epbes. p. 157. Jacobs ad Antholog.

gr. I. 1. p. 24; Anécdota Hcmsterbiisiana

p. 219 cd. Geel.. Addc ad Appulcjum ( Op. I.

p. 757) notas , et Ovidium (met. 2, 733). Cblamys

praeferea Testimentum erat peregrinanlium (Plauti

4, 2, 8. Mcrcât 5, 2, 71), quod dcortim

conveniebat. Zoega apud Hiigiiim

(mvtb. 269 not.) Ilermctis nomen Acgypliacum

esse docet EP-ME quod vertit » Veritas «, unde

tradente Plutarcbo (de Isidc 28) acclama tio illa

in festo die: yXvTVO r¡ àXrj&eia.

invelaiumtjtie] Distingue » invelatumque cetera

i , cacumen obnubere « cet Vonck. (spec,

p. 78) — Profecto id agerc videtur iste cri

ticas, ut totum corrumpat Martiani opus. Absit certe

ut sic distingaamus 1 Iiis um enim Veneris movebat,

quod »parva cblamys bumcrorum tantiim cacumina

obnuberet«, cetera au te m (pudenda praescrtim) nuda

essent Et sane in permultis Mcrcurii imaginibus

bumcros tantum tectos fuisse cblamyde (Montfauc.

ant. expl. I. tab. 68. 74. 75. 70. Agostin. dial,

p. 172. Bcgcr spied, p. 139. Vclscri op. p. 567.

Fabretti hiscr. p. 452. Boissard. IV. 79. 80. 128.

Cayl. Ш. 43. Cboul rclig. Rom. p. 140. 141. Spon

recberch. p. 469. Gracv. tbesaur. V. p. 746. VI.

841. Mus. Florent. I, 70 sequ.) videre licet. Quarum

imaginum unam a Causeo (mus. Rom. I. 47)

vulgatam, 11t ad manas sit, non gravamur infra

Onod reliquum est, verborum in Hogîaaa codic«

ordinem »magno Cypridis risu« praetulL Altíorem

practerea in bac Actione sensum capcre sibi vieux

est Johannes Sarisberiensis (metalog. 4, 29. p. 909),

quern vide. -

24 . . Martiani Capellae lib. I. $.6.

6 coelibatum. Itaque pro industria et dignitate quam conveniret accipere, cuneta

mérito longae deliberations alternat. Nam Sophiam ipsam miro quidem cupiebat

ardore, quod prudens sanctaque sit intemeratiorque cunctis pulchriorque

virginibus; sed quod sororis ejus collactea et indiscreto arnica foedere

videtur, perindeque ad innubas ipsa ' quoque transisse, earn in Palladis injuriam

non placuit coaptari. Non dispar ilium formae desiderabilis grataquc

pellere coelibalum] l. c. exuerc. Paritcr Ovidius

(mctam. 2. 858):

»Pelle moram, snlitot¡iie celer delabere cursu.*

industria] Grotiiis liabcbat »industriac dignitate «:

ad ([line Yonckius (p. 79): »lege: pro inluslr! ea

d'iguîtatc. Dignitas notât corporis staturani et for

mae piilcLr'.tudincui (Ai'pos in Eamene с. XI).«——

Hace Ule : sed cessât conjectura, síquidem с códice

])rcsdensi yeram restituimus lectioncm.

cúnela mérito] Eleganter conjicio cunctamento.

Grot. — Pcrquam eleganter Grotins cunctamento

conjiciebnt. Goez. — Sed finxit Grotius islam voecm,

quae Latinis auribus inaudita est. Quarc sa

tins duco Martian! verba retiñere , quae sic intelligo:

»Mcrcuriiis cuneta, quae sint longae delibera

tion is. mérito pondérât examination'. «

alternai] Glossa Isidor!: »altcrnanti, diu cogitanti.

« GnoT. — Alternare cum quarto casu signi

fient faceré ut alternatini res comparent. Ita Ovidine:

» alternare fidem«, et » alternare vices « dixit.

Similiter Justinas (56, 4, 1. p. 627 Gron.): »Regni

inutalio inter novos reges altcrnabatiir. « Et

certe Mercurius modo de hac, modo de illa ducenda

cogitaba t deliberabatque.

nam] Deleatur nam. Walthabd. — Perperam

alii nam addunt. Goez. — Praeter Grotianum

omncs e í i a m codices Monaccnses, Drcsdcneis, alii,

exhibent nam, nee sine causa conjunetio hace addita

est; nam verbum alternat, sive altcrnatio

nunc explieatur.

sororis ejus] Mcrcurii nimirum, Minervac.

collactea] Vossianus codex collactanea : sed idem

est; quamvis Cornelius Fronto, teste Ausonio Pepma

(p. 116), niinis subtiliter statnerit »collactaneum

iisdem mamniis, collacleum aiitcm uno codemquc

laetc cducatum esse.« Certe promiscué usurpantur

collactancus et collactcus, non solum in libris (Ju

venal. 6, 507, si lectio vera ; Brisson. de verb. sign,

к v. Hygin. fab. 224. ct Munek. p. 292); sed in

lapidum ctiam inscriptionibus (Reines, p. 555, n.

16 et aliac p. 556 laudatae). IVosler ctiam infra

(§. Ill) eadem utitur voce, quarc nibil mutandum.

innubas] Hinc est, quod Dfincrvam, cui innuptae

cognomen erat (Virg. Aen. 2, 51, Atbcuacus 5, 20),

cam protegeré dicat.

coaptari] Usitntius forte et melius cooptari. Sic

et libro secundo lubeus legcrim: »quae adbuc mortalis

advenus vim superam in praesidium cooptarat*

ct infra in fine libri primi »in dcoruin numcrum ooaptentur

« in MS. fuit cooptcntur. Ghot. — Cooptari

babent Grolius ct Bongarsius : Bodianus vero co

aptari. Goez. — Pfcque Grotius cooptari babet,

sed conjecit tantum, ncquc Bongarsius, ncquc ullus

ex omnibus coilicibus id exbibet, ct quamvis in

Dresdens! pro coaptari legatur cooptare sibi , idem

tarnen verbum non inula I nr. Eo minus ctiam uniformis

lectio a Goezio corrigenda erat, quo certius

nostcr eodem verbo infra (§. 141) ufitur, et quo

farilius intclligi poterat. Signilicat enim apte conjunijere

, quo sensu Augustinus, Hieronymus, PruMartiani

Capellac lib. I. §. 6.

luculentas in Manticen quoque succenderat. Nam ct nobilitas generis illam, quippe

Pronoees majorem filiarum, et providum perspicacioris prudentiae commenda-

(dc nugis

ius (psycbom. 557) et

3, 10) aliiquc coden

id ad analogiam est rov coaequare,

scriptoribus Ciceroni et Sallustio jam

•Hsitatom fuit: ñeque absurda sentential Mercurios

e ralionibus praemissis noluit, ut Sophia sibi cor,

quemadmodum marito uxor coaptanda est

luculentas] Lege «non dispar ilium

gratiaequc luculentas «, aut

• forma desidcrabilis grataque juventas. Vojíck.

(p. 79) — MavtiXT] dirinatio est, quam licet per

prosopopocïam muliercm finxcris, juventutem tamen

ei rix alius quisquam tribucrit IVequc apud Mar-

Jegitur, scd nformae desidcrabilis grataque

• , quod nomei

apud nostrum legatur, non magis

tpum luculentitas , quo ejusdem aevi scriptorcs

Dtuntur, barbarum est. Si quis omnia, quae Mar-

Ano propria sunt, expungere vellct, profecto non

ipsum illc legcret Atque scrintactum

servare, omnino

ma lex esto.

Manticen] MavXLxrjv antea Mavixtjv

docct Plato (Pbaedr. p. 244 Stcpb.) qui qui*

dem divinationcm non male a furore ducit Eadcm

Mлп tice infra (§.23) redit, nomine etiam ~Ev¡x-

0о/лхт]С (§. 894). De ea conferendus (acero (de

iegf.2, 13>

Pronoees] Lege enm Ms. Pronoea. Pronoea

enim dea. Tullius de diis agens: »ncque anum fatidicam

Stoicorum Jtçôvouxv. Mcminit ct glossaab

Henrico Stcphano editum titulo de deabus:

i, JtgóvOLa.* Innuit banc Capelle lib.

• : » Zeno duccbat feminain providcutcm. «

r. .— Lege ex MS. »quippe Pronoës

(promuls. 19. in Schminck. synt

crit p. 227). — Certe erravit Grotius jnbens Pro

noca legere : ande miror Goezium vel in textum ré

cépissé malam illam lectionem. Non enim JJçôvout

filia erat Trjç Nlavxiy,r¡<i , sed contra hace illina

filia. Et non solum in editis ante Grotium Pronoës

legebatur, sed in melioribus etiam libris scriptis

legitur vcl Pronoeae (Munck. ad Hygin. p. 62. Ondend.

ad Appulcj. L p. 97), vel Pronoees (Bondam

in таг. leçt p. 52, Arntzca. misc. p. 198.

199), et reete quidem ad exemplum Graeci ÜQOvoirjç'

modo ne vulgari sensu Graecam voeem

pro Providentia (v. §. 32 not) acceperis, sed speciali

potius, quo cauta sive provida circumspcctio

est Id quod ex со patct, quod Tlçôvoia mater

dicitur AfavTLxij Ç sive divinationis, cujus providum

perspicacis prudentiae ingenium tantopere placuit

Mercurio.

majorem filiarum] Edidit Grotius : » quippe Pronoë

major est filiarum.« — Lege ex MS. »quippe

Pronoës majorem filiarum.« A nobilitate generis

commendat, majorem natu esse Providentiae filia

rum, scilicet ex tribus, quae sunt : cognitio praeteritorum,

pracsentium, et fu turоrum. Major ideo, quia

majoris prudentiae futura pracscire, quam nosse

praeterita.« Zinzebl. (L c. p. 227 Scbminck.) —

Auctore cod. MS. mecum legenduni esse non dobitabis:

» Pronoees majorem filiarum« Bondax. (таг,

lect p. 52). — Vossianus codex Pronoës , quod

unicc verum est, nisi malles «Pronoës majorem

filiarum.« Pronoae ex alio códice Leidens! malebat

Miinckcr. ad Hygin. fab. 24, qui practerea ostendit,

major hie poni pro superlativo, de quo usa

vide et vir. doct ad Liv. 5, 20. Abntz. (misc.

p. 198. 199). — Adde nostrum infra (§. 121. 180.

4

26 Martiani Capellae lib. I. $. 7.

bat ingeíiiuin. Sed ipsis diebus forte immcnsi amoris impatientia, ultro juveueùi

7 secuta, Apollini fuerat copulata. Voluit saltern Entelechiae ac Solis. filiam po-

891. 919 f.) et cf. Davîsîum (ad Cíe. de div. 1, 51 n. scribi debcat, multis jam dispntatum est Ego sane

в. p. 71). Enallagc Tel Graccismus est (Wurm, in го Endclccbia amplector. Sic ipsuni anîmum èvôt-

Dinarcb.p. 142), quo noster non solum infra (§. 121) J,é%tiav appellat novo nomine, quasi quandain

verbis »decentiorque coelitum« utitur; sed saepe continuatam motíonem et perennem. Cic Davis, in

Martianus positivum ctiam cum secundo casu jun- ejusd. Quacst Tuscul. p. 25, 4. Goez. — Vix"

clum pro superlativo ponit (§. 54. 88. 659), quem credo hoc Ciccronis (Tuse. 1, 10) loco illíus vocis

grammalici »supcrlativum compara tionis« vocant Co- orthographiant probar! posse. Non enim certa lectio

dicibus supra laudatis addc Drcsdcnscm, in quo estj siquidem Erncsti (in clav. Cic. Graec.) potins

»Pronoees majorem filiarum « legunuto. Quodrcliquum *EvreXè%eia legit ipsumque Davisium interpretem

est, Zinzerlingîus »majorem filiarum* non pro natu reprehendió Sed utro modo voccm seripseris, recte

maxima, sed potius pro pracstantíssíma accepít. feceris. Quamvis cnim Lucianus (jud. vocal. 10)

providum perspicacioris] »Pracvidum perspica- contendat, scribcudum esse ívdE%k%f.Lav , Corintioris

« ita ms. Leid. Goez. — Haud scio cur pro thius tarnen docuit attice èvTsZé^Euev usurpari

bona matant substituera volueiit lectioncm. Trae- (Maitt. dial, ab init. lit T). Addc insiipcr quae

vidum enini vox inaudita est, providum nemini non JNackc (ad Fragm. Choerili p. 17ö) ad diversum vocis

nota, et apta sane huic loco (Cic div. 2, 57. Liv. sensum respiciene disputât Quo autcui modo Ari-

23, 30). Sed perspicacioris с Bongarsio eo magis etotclcm Martianus intcllcxerit, ex iuferiori loco

recepi, quod iu Ilugiaño códice corrupta vox. pro- (§• 755) patet, ubi tradit »quatuor eiemeutis quinspicaris

illius ctiam vestigia prodit. turn esse addendum, videlicet miindum.« Quam

impatientia] Eodcm sensu Âppiilcjus (metam. 2, quidem sententiam popularis ejus Arnobius (2. p. 48)

p. 106): » Lacinia remota impatientiam Veneris Fo- Aristotcli cxpressis verbis at tribu erat Male ctiam

tidi meae monstranst cet Goczius ad hunc locum aflert Ciceroncm; qui ex

est secuta] Certe melius hoc quam Grotianum Aristotclc Entclechiam quintum intcrprctatur eleconsecuta

cBasilccnsi códice rcccpij sed paulo post mcntum, animam igitur mundi ipsam; qtium. potius

copulativum et e variantinus in libro Norhnbcrgensi nostcr Iiominis animam filiam esse (v. Pythag. ap.

inserendum non duxi. Cic' in IV. D. 1, 11. et Platon, in Phil. p. 30

Entelechiae] Attingit hie Psyches fabulam, de Stcpli.) Entelechiae, sivc animac mundi, doccat

qua Apulcjum Icgimus et Fulgcntium. Scripsc- E sua cnim scntentia Sol pater est, mater anima

runt de ca et Saturantius ct Aristophantcs. Al- mundi, cui contiuuatus ac perennis adscribí tur

lndit autem hie ad definitionem Aristotclicam xfxc^ij motus. Paritcr horum filiac, rijg ^V^ijç, motioÏ6xw

ёгтеЯе%еш r\ тСдсогг) óeófmrog tpvôcxov ncm circularcm esse Neo - Platonic! docebant (PIuÇù)

7jV e%OVTOÇ dvvâfiet. Sic infra: »Aristoteles tarch. de anim. procréât p. 1015. Jamblich, myster.

per cocli quoque (1. obiter quae que ex códice Vci- Aeg. 7, 2. Hermes ар. Stobaciiin cel. 1 , 52 , 5.

ectino) culmina Entclechiam scriipulosius require- p. 807 Ilccr.), quod ipsnm Alcmacon, Pythagorac

bati GnoT. — L'trum Endelechia, an Entelcchia auditor (Diog. Lacrt. 8, 83. p. 542 Meibom.) jam

Martmni Çapdfae Щ, fofo f. 27

¿¡miare, quod speciosa quam maxime, magnaque dcorum sit educata cura.

Nam ipsi 4>vxt} natali die dii ad cpnyivium corrogati multa contulerant. Jupiter

quippe diadema, quod Aeternitati filiae honoratiori detraxerat, capiti eejjuuss .

(add. Arist. ap. Stob. 1, S3, 28, p. 871 corrçgati] Vera haec ct in-

'.), animamque esse nnmerum ecse mo vent em fra: »sed de tertia regione unum placuit corrogari.«

X enocratee, Platonie discipulus, docuerat (Macrob. Item: » corrogantur ex próxima transçarsis domibus

»omii. Scíp. 1, 14. QuinctiL 5, 14, 10. p. 397 conjugum regum Ceres« cet Grot. — Confer in-

SpakL) Undo et Cicero (Tusc. 1, 66) t »mens est feriora (§.49. 02. 131. 223>

pra edita mota sempiterno* scribit Et alio loco:

• nunqiiam animus agitatione et mota Tacnas esse

potest, (de divin. 2, 128) et (Tase. 1, 23) : .Sen

tit animus sc moveri, quod quam sentit, una sentit,

se ti sua , non aliena, moveri.« Adde Appulcjura

(de «login. Platon, p. 199 Oud.) Atque Solls etiam

filiam Celeritatcm esse noster intra (§. SO) fingit

dim (in pal. crit. §. 487)

contulerant] De donis natalitiis sive óítTt¡QÍoiX

apud antiques egrcgie egit Stanlejus ad Acscbyl.

Eumcn. v. 7. Omnium vero maxime ante oculos

fuit nos tro Hcsiodi locus de Pandora (Opp. v.

72 seqq.): . .

Zcööe ôè xai хббщбе &eà yXcvoxcortiç

'Ащн âé oi Xàçiréç те -&eai nui rtótvux

"Oçfwvç %Qv6eiovç E&e6av XQ°Î' «A^t àè

rr¡v ye

t£2qcu yxx.XXiy.onoL 6zè<pov av&eÔiv eiaoivoi-

6iv, . .

'Ev â'àça oi бщ&еббь дшхтодод 'Aoyetyóv-

ЩЯ ■

Wevôsâ tfaifivXiovg re Xôyovç xai tJtixXoaov

r{&oç

Tev$e x. т. X. . . .

Praeterea llermetis locum comparasse jnvabit (Stob,

•cl. f . 52. 40, p. 947 Heer.) de benéficas a sin

gulis dûs in animant bumanam collalis.

quod ] Codex Vossiauus : tpiam , sine dubio ex

ipsa C&pcllac manu. Similia enim Gracconun neu

tra fucrunt etiam primae dcclinationis apud Latinos

feminina. Vid. Voss. art. gramin. IV. 20. Ашггг.

(misc. p. 199). — Haud sufficiens liaec causa milii

л isa est, ut vidgatam mu lare m lectionem.

Aeternitati] De ejus symbolica ct poética descriptionc

alio loco (in palaeogr. crit. IV §. 701)

4 *

28 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

apposuit. Juno quoque ex purgations auri splendente vena addiderat crinibus

sociale vinculum. Tritooia etiam intcrula, resoluto ricinio, strophioque flamegi.

Prosopopoeia intern hie adbibetur, qua doceatur

> aeternitatem donum del esse.« Ñeque ana

tant um auctoritote noster personam Aeternitatis indnxit,

quandoqnidem et in marmorc (Grat. 32, 9)

legi tur: »Aeternitati sacrum. «

honoratiort] MS. refert oneratiori. Grot. — Ae

ternitati munusculis deornm quasi omistoe. Nullus

dubitavi manuscripto Bongarsii (?) adjutus banc lcctioncm

prac vulgata honoratiori , et, quam nonnull

i babent, ornatiorif in textam reciperc. Goez.

— Sed male id factum. Primum cnim oneratior

non diflert ab honoratior nisi scribendi rationc. Qui

en im pliirce legerint libros scriptos, non ignorabunt

literam II ab aliis addi, ab aliis omitti soleré, quum

Tcrum elementum esse multi ncgarent (palacogr.

crit. I. §. 311 , p. 268). Undc in lapidum titulis

(Reines, p. 183. n. 163) »astiferornm« Icgitur pro

»bastiferorum« , et apud Ovidium (art. am. 5, 411)

et Yirgilium ubique »ederae«; et contra apud cundem

ahenum, quod alii scribnnt аёпит. Sed

operae pretium est bac de re disputantes legere

Gcllium (2, 3) et Quinctiliannm (I, S, 19. p. 101

Spald.) ridentemque ctiam Catullum (epigr. 84).

Deinde confundit Goezius Aeternitatem cum Psycbe.

Non illam donis onustam esse noster scripsit, sed

banc. Et certe diadema, quo ornata Aetcrnitas

erat, ad epitbeton honoratior commode referri po

test Honoratior autem Jovis filia fuit, quia rcliquarum

nulla earn aetate pracccdcrc poferat. Quod

rcliquum est, omnes perspicient de animae acternitatc

doctrínam significan, pracsertira qui divinaverint

, cur JUartianua Psycbcn Entelechiae dixerit

filiam. Plato enim , animae immortalitatcm doctoras

(Phaedr. p. 243 Stcpb.) argumentum ab со

eerat, quod semper sc ipsam anima moveret.

iVrfuj Wo] Kadcm bac voce inter alios

Tertulliauus. Huic oppoaitnr superaria , èitèvâv-

TlÇj glossae. Utitur Martianns bac voce adjective,

sic libro nono: »Quin etiam interulos gaudens dissolverc

nexus. « Grot. — Sub tunica habebatmr et

àfiéÔcoç corpori insidebat, atque ¿jtí yvftvov,

ut vocant Graeci. Linteae autem erant interulae et

nostris camisiis rcspondebant Gonf. Salmasium ad

Tertull. pall. p. 469. Goez. Conferantur praeterea

quae ad Appulejum (Florid. П. p. 33. Oud.)

observarunt viri docti, inprimis autcm Bdttiger in

Sabina Т. П, p. 113.

ricinio] Spinula, qua

vuntur. Vibe. — Festus :

bre quadratum.« Goez. — IN on

verba (v. recinium et rica), ас si omnia legerie

a duodceim tabularum temporibus inde (Cicero de

leg. 2, 23) usque ad novissima témpora a diveraie

scriptoribus (Fest. v. recin. et rica. Varro L. L.

lib. 4. p. m. 37. Non. Marc. c. 14. n. 16 et n. 23.

p. 789. 790. Gothofr. Serv. ad Acn. 1 , 282. bid.

ctym. 19 , 23. 4. Salmas, ad Vopisc. Aurel. 43.

Pitisc. h. v. et abundans scr. copia ab eo laudatorum

; Herald, ad Arnob. VI. 209 p. 236 ; Gracv.

tbesaur. IV. 4480. VI. 1063. Winckclm. hist, art

6, 1 , 32. Marin! fratr. Arv. p. 278. Visconti ad

mus. Pio-Clcm. ed. №1. T. V. p. 21 not.) scripta;

incertus tamen abibis. Ex glossario Arábico-Latino

Vulcanius (p. 709) bàec affert: »Ricinus verticum

vocatus est, quod rejectum de toga in vertieem*;

sed absurde nos ilia (in not p. 106) corrigere et

legere j übet »Ricinis vermis ita vocatus. est«l De

mimis riciniatis cf. Osanni Anal, crit p. 77.

flammarum instar], Transposita sic verba codd.

et

Martiani Capcllae lib. I. §. 7.

marum instar e coceo atque ipso sacri pectoris ac

virgo contexit. Delius quoque, ut r amale laureu m

conjecturalique virga volucres illi ac fulgurum jaetus, atque ipsit

coeli siderumque monstrabat. Uranie autcm praenitens speculum, quod inter

e coceo] Б purpura intensions et vegetioris laminis.

Goex. — Lego: strophioque instar flamaurum

coccco. Susius (in Gurlitt. animadvers. 4.

p. 8) — In Guclferbytanis Cortáis, et in Vossiano

(misc. p. 210) legerant »e croco «, quod

i, modo piiníceum cognominat О vidi us

(fast. 1, 317. 343). Corte г и til и m ful gent спирт

eolorem a nostra hic designan ex inferior! loco

(§.140) pate t. Susi! autem conjectura nullius fulotar

codicie lectione. Quods! quia verbnm omissum

posuerit, facile supplere poterit tinctum

aliquid, ñeque opus erit vulgatam lcctio-

Tiptorum fidein mutarc, id quod

quoque sensisse videtur. Nobiliiis crocum

in Goryco monte nascebatur, unde потоп fortasse

Jochim esse Salmasius (ad Solin. 38) conjicit.

ramale] In monumentis с tiara antiquis id manu

tenet Apollo (Cuper apoth. Нот p. 250), quo divitransferre

in Psychen hic fingitur.

enim Tcrborum sensu s est: De

lias ([noque Apollo, quippe qui ramale lauré

ala gesütabat, per hanc divinatricem conjeetnralemque

virgam illi (Psychae) volucres (augúrales)

i jaetne, ac meatus ipsius coeli siderumgestitabat]

Ita pro Grotiano gestitat e codieibus

Dresdenst et Cantabrigiensi reposui. Hugianus quidem

dat gerebat; sed partim interest utrum eligas.

volucres iüt] Lege »volucris linguas, fulgurum

correct io : » Apollo

9«! Contra si nude voy

de carum vola tu eüam cogitare po

terie, siquidem de augural! arte hic sermo est.

Accuratius iufra (§. 10) »volucmm divers! meatus

et* osciniim linguae a dicuntur. Secundum auguralcin

enim disciplinam aves vatidicae, quas Graeci XQrt~

ÔTrjçLovç OQVL-&aç appellabant, vel oscines erant,

quae ore, vel praepetes, quae volatu futura significahant

(Serv. ad Aen. 3, 3G1).

fulgurum jactus] Hos eleganter Lucanus (7, 197)

ótela Jovis praesaga* vocat. Similiter Plinius (2,

30 f.): »ignes pracscita secutn afferentes « :' qui et

doctrinara deinde ipsam (2, 54) exponit. Conferendi

praeterca Cicero (dc dtv. 3, 18 seep.), Seneca

(nat. qu. 1, 1. p. 683. 2, 52. p. 711 Lips.), et nostcr

infra (§. 5ä 1). Paulo post с Darmstattensi códice

reposui atque pro ac.

meatus] Ita et Virgiliiis (Aen. 6, 850), Plinius,

Blanilius, ct Appulejus (I. 807 Oud.) »sideruin

meatus • dieunt. Infra (§. 813) noster meacula

scripsit.

Uranie] In MS. erat • monstrabat иг Aniae.*

Lege cum pat re в monstrabat: Uranie* nomina ndi

casu. Nam ct in libro secundo in MS. est » Urania«

Calliopcqiic« pro »Uranie.* GnoT. — Ita et Ovidius

(fast 5, 55.) Uranie scripsit; ncqne tarnen

mirara, qnuui litera Eta modo Latina litera E, modo

diphthongo AE rcddcretur, librarlos posteriorem

intcrdnm orthographiant usurpasse. Praetereo Goezium,

qui ne Grotium quidem intellexit. Cortiua

certe »Uraniae« in Guelferbytano códice se legisse

ad margincm libri Lipsiensis adnotavit. Cetcram

fortasse, qni с speculi dono colligerc velint,

Venerem coelestem, qumn ver!

50 Martiani Capellae lib. I. §. 7.

donaría ejiís adytis Sophia defixerat, quo se recognoscens etiam originein

л eilet exquirere, clementi benignitate largita est. Lemnius qtioque faber ills

insopibiles perennitatis igniculos, ne caligantibus tenebris nocteque coeoa

opprimeretur, incendit. Omnes vero illecebras circa sensus cunctos apposuit

Aphrodite. Nam ct unguentis óblitam, floribusque redimitam, halatu pasci

foverique docuerat, ct melle permulserat, et auro atque monilibus inhiare,

uiembraquc vinciri honorationis celsae aíFectatione pcrsuaserat. Tunc crcpi

noo sit simile, diis immixtam esse Musam:

tarnen hue aliter intelligent!* esse videntnr. Specu

lum enim in adytis Uraniac a Sophia defixum fuisse

dicitur, quo ad philosophiam revocamur. IVotum

e Platonc (Pbacdr. p. 259 StcpL.) Uraniam Musam

a philosopliis maxime celebratam fuisse, cujus reí

causa facile pcrspicitur, modo perpendamus, i]

banc Musam astro nomiac pracessc, Psychen

sivc animam secundum Platonis doctrinam visihili

harmonía in coelo conspecta admoneri, ut in usum

mentis snae convcrtat quae in coclo perspcxerit

(Tim. p. 47 Stcph. Cf. Plutarch, de an. procr. f.

p. 1050. Diog. Laèrt 2, 55 ihiquc a Meihomio

laudatos Senecam, Phacdruin, Appulejum). Quapropter

etiam in Juvcnalis (11, 27) verbis:

— —- »« coclo descendu Tv¿ú\)i ÓsavTOV*

plus iuesse arbitrer, quam docti ejus interpretes

viderunt. Certc speculnm, quod Sophia in adytis

Uraniac defixerat, illud est, quo semet ipsam

coguoscere Psyche jubetur. Iufra (§. 546) etiam

noster »inter omnia animalia« ait »naturam solis

bommibus ad sc cognoscendnm rationftri permisisse.«

Scripserat enim Cicero (de fin. 5, 16): »Intrandum

est igitur in rerum naturam, et penitns, quid oa

postulct, pervidendum. Aliter enim nosmet ipsos

nossc non possnmus. Quod praeeeptum, quia majus

erat, quam nt ab bominc videretur, ideirco

assignaium est Deo. Jubct igitur nos Pythius

Apollo noscere nosmet ipsos.« Speculi ;

tudine baud raro utuntur vetercs in describenda cognitione

sui$ ct Wyttenbach ad Plut. Morr. p. 153.

originem] Animas enim ex astria in corpora

humana descenderé veterum erat opinio (т. notas

ad §. 165 et 169, et Pal. crit. IV. §. 759). Hin«

Psychen noster fingí t ex Uraniae speculo potoiesc

disecre originem вnam.

Lemnius faber] Vulcani cognomen ab Ilonicri

fabula originem trahens (Hcracbd. in Galci opuse,

p. 445. Cié. IV. D. 5, 22. Tusc. 2, 10. Virgil.

Ovid. cet.). Sed quamvis ignobili isto nomine utatur

noster, e rcliquis tarnen patet, eum ad Platonem

respexisse, qui (Crat. p. 407 Stcph.) Vulcantun

' HtpatÓzov quasi luminis praesidem esse

Tbcatum docet.

Uli insopibiles] Ita Basileensis et Darinstattearùs

codices multo melius, quam irisopMlis Uli apnd

halalu] SuaviLus delectari odoribus :

cnsn hac. voce nester infra ntitur (§. 215)-.

»Arabicis laetabantur halatibus.« Martianum Veneri

in primis tribuisse hunc appetitum ед со patet,

quod Veneris adeo stellae (§. 14) virtutem adscripsit

»odorc et halatu ülicicndi.« Infra (§. 8i¿) de

Veneris ipsius nfragrantissimis Spiritus halatibus«

agit.

crepitacula] Eadcm quae crepundia, Arnobius :

Martiani Capcllae lib. I. §. 7. 31

taculat innitusque, quis infanti somnum induceret, adhibebat quiescenti. Praeter

ea nc ullum tempus sine illecebris oblectamentisquc decurreret, "pruritui aub-

•Et ut ad ellentium pavidi nutricia motibus crc- rium , a Minerva prudentiam, ab Apolline virtntcm

auditis«, et noster ipse conjecturaient, ab Urania sui ipsiiia cognilioncut,

i »infantibus crepitacula vagitus abruin- a Yulcano potestalcui in tenebris lucent perspiciendi;

pere.« . Grot. — (V. §. 927). Cave putes solis

Afris scriptoribus banc vocem usitatam esse: bonac

cuim notae est, caque u tun tur Martialis, Lucretius,

Columella , Quinctilianus.

fuis] Utitur saepissime boc vocabulo Martianns

pro tpiibus , quod, quanqnam novum non sit, sacpeunmero

tamen non advertcnti scnsiun turhat

Gbot. — Confer. Cortium (ad Sallust in Jug. 80,

5. p. 768), Appulejum (in met 4. p. 290), Virgilimn,

alios.

souuium indueeret\ G rotins, Goczius, et ve

leros editioncs опшез babebant : samnium ducerel :

ied meliorem nostram lectionem Monacenses sup*

pe&Urnnt codices (В. С. D. E.), Yossianus practerca

(ArntzeiLp. 199), Reicbcnauensis, Bodleianus pri

mos, et Britannic us. Darmstattensis somnum duprunti

- voluptatem]

aale. Mirnm tarnen nc verbum quidem ad illustrandnm

locum a doctis intet pre tibus allatum esse, qui

facile obscoenitatis crimen ineurrcre possit Certc

Baritina (in advers. p. 1551) indc aifirmabat »scalpere

pruriioi« libidinosum verbum esse. Id quod

negó. De anima cuim sermo est, quae Psyches

personam induit ; cujus quum duae partes sint,

altera ratione praedita, altera rationis expers (cf.

Plat Pbacdr. p. 246 Steph.; Tim. Locr. de anima

Ii p. 100; Aristid. Quiuctil. de Música 2. p. 105

Euseb. praep. cv. 15. CO. p. 8öl ; Max.

Tyr. II, p. 289 Reisk.), bac tenus melior pars or

na ta est: primum enim a Jove aeternitatem

pit, deinde a Junone mutuac soeie talis

scquitiir nunc detcrior, quae a Vencrc aeeepisse

die i tur variae luxuriac etil tum del iciar unique om

nium cupiditatem, voluptatem et socordiam; pari ter

atque Aslrologi (cf. 3Iacrob. ad somn. Scip. I. 12)

»desiderii motum, quod értL&V(i7¡Tixov vocatur,

in Yencris orbe produci« docebant. II nie autcin

animae parti in im о corpore sedetn assignabant vetercs,

quo nomine saepe médius inter pectus et

crura Ycnter signincatur. Sic Appulejus (de dogm.

Plat. p. 207 Oud.) ait »cupidinem atque appel it us,

postrcmam mentis portionem, infernas abdominis

sedes tencre, ut popinas quasdam ct latrinarum la

tebras, diversoria ncquitiae atque luxuriac«; Claiidianus

autcin (IV. Cons. Hon. v. 248):

»At sibi cuneta petens , nil rolla tu ra cupido

In jécur et tractus irnos compulsa recessit.»

In jecinore sitain esse concupiscenfiam jam Plato

docucrat in Titnaeo, cujus locum Cicero (Tuse. 1.

10) ita latine convertit, ut » cupiditatem subter praecor

diu loca taut esse« dicerct (cf. et Theocrit. 11,

16; Horat. od. 1. 25. 15, epist 1. 18. 12; Pers.

5. 120, pluraque apud Fabric, ad Sext Emp. p. 452,

Yalckcnacr. ad Eurip. Hippo). 1070, et Jacobs, ad

Achill. Tat p. 870). Haue igitur circa partem

Venus animae »pruritui subsealpentem apposucrat

voluptatem.« Subscalpere pro* sintplici scalpere di

ctum est cx scriptorum il lins actatis more verba

supervacancis praepositionibus augendi (cf. not. ad

§. 2 ct 45). Scalpere autcin pruritum dici Plinius

testis est (bist nat 9. 45. 68). Eodcm redit apud

Senccam (Epist 92, p. 585 Lips.) >■ titillât io cor

poris«;, cf. et Ciccr. de Finib. 1. 11: »si ea sola

52 Martiani Capel! ae lib. I. §. 7.

scalpcntcm circa ima corporis apposuerat voluptatcm. Sed vehiculum ei atque

volatiles rotas, quîs mira posset celeritate discurrere, tradiderat ipse Cyllcnius,

licet etiam auri compedibus illigatam memoria praegravarit. His igitur Wvxyv

opimam superis ditemque muneribus, atque multa coelestium collatione decoratam,

in connubium Arcas superiorum cassus optabat. Sed earn virtus, ut

, ad quas subit; non alibi tenuiore cute

, ideo scabendi diilccdinc ibi próxima.'

vo'uptas esset, quae quasi t ¡tillare t sensus, ut ita

dicam«, et Ausonü (epigr. 1-08. 15) verba:

•Tiüllata hrevi (juum jam sub fine Yoliiptas

Fervet*¡

omnium vero maxime luir pcrtinet alius Plinii locus

(11. 37. 77): »in eadem membrana (diaphragmate)

praecipua hilar! to tis sedes, quod titillatu intclligitur

alarum

lui

celeritate] Grotius cum rcliquis edidcrat velorítate

: sed lectionem practuli codicum Bongarsii,

Hugiani, Basilccnsis, Darmstattensis, Monacensium

plurimorum (B. C. D. Б. G.) et ad libri Norimbergensis

margîncm notati, quamvis parum refera t

u train legeris. Argutior tarnen graminaticus Agractius

(apud Gotbofr. 1549) »velocitatem pedí

porum« esse confondit; tceleritatem

factorum«; quod с Cicerone (Tuse. 4, 15) sumaisse

vidctur. Ccrtc hoc quidem loco de Psyches

facultatibus scrmonem esse pateL

etiam] Ante omnia hoc erat restituendum pro

Grotiano earn, quod typographorum mendo adscribo

comparatie libris prius edit is.

am i] Corruptam lectionem aut, pro auri, jam

Grotius repudia vit »Auch wenn er (?) mit goldnen

Ketten gefesselt würde; so könnte er doch

nur durch die Schnelligkeit der Gedanken eingeholt

werden.« Goez. — Ingenue fatcor me non antei

ligere doetum Interpretern, bene vero Martiantim.

Quamvis enim Afranius opud Gcllium (15, 8) Siemoriam

Sophiae matrem dixerit hoc versa:

»Usus me genuit, mater peperit Memoria;

Sophiam vacant me Graji, vos Sapientiam* ,

hoc loco sic intelligcndus est:

a Mercurio

quihus longe lateque vagaretur, per memoriam tarnen

praegravata et impedita fuit« Ceterum Grotianam

lectionem auri compedibus confirmant codd. Mona-

(В. С. E.), Bodlcjani, Cantabrigicnsis , Mer-

(

p. 199),

cassus] Casus superiorum est Manticcs et Sophiste.

Casus vero cassus. Sic in MS. libro nono »casn*

dulccdinis« et lib. VI » dispendiaque lini casum de

vorante Mulcibero. ■ Casus ¡taque (nisi quis a careo

deducat) practeriti temporis participíum est a cado,

ut »Sol occasus.« Cadcre vero est àltoxr>yx^n'tvv*

nt cadcre spe, cadcre causa. Est ergo casus, vcl

geminate cassus <xjfoTV%tov, superiorum casus,

ralv rtçorèçaiv artorvx6*1* Gbot. — Hugianus

codex cassus exhibet De qua roce confer notata

ad Appulcjum (t p. 5G1. D. p. 79. Ш. ind.) et

Appulejum ipsum (met в. p. 458 Ond.), Gellium

(10, 15) et ad cum Bandclotinm (util. d. voyag. I.

p. 594). Quae , quamvis plcrumque cum sexto

casu construatur , interdum tarnen cum secundo

etiam constrneta legitur (Cic. Arat. 569). Expianatur

paulo post (§. 8) a nostra verbo frustranlur.

Atque adeo vera hace mihi visa sunt, ut ne Barthiani

quidem codicis, qui causa- pro cassus habet,

Martianí Capellae lib. I. §. 7. 33

adhaerebat forte Cyllenio, paene lacrimans nunciavit in potentiam pharetrati

volitantisque superi de sua societate correptam captivamque adamantinis ncxibus

a Cupidine dctineri. Super his igitur virginum thalamis, dum eum de libértate 8

auetoritate permoverer ut a vulgata lectione rece- etîam victricem, nnde et nomen indómita vis Graeca

iierem. Quamvis enim îlle (advers. p. 1256) ad- intcrprctationc. « Nimirum àfto TOV à xcù dadat

vcrissimam sui eodîcis lectionem esse, ijuac fiâÇù). Virgilio (Acn. 6, 852) vocatur »Tartari

claram et perspicuam faciat sentcntiani; mr.ltum

tamen abest ut praedicata illa claritas mihi arrideat.

f'îrtiisj Romanis enim dea erat (Varro de L.

L. 4, 46. Cic. N. D. 2, 23 et 31; de legib. 2,

11. Liv.27, 23 ; 29, 11 f. Valer. Max. 1, 1. P.

Victor reg. orb. 1. Juvcn. 1 , lio. SU. liai. 15, 22.

40 et 69. Plaut. Ampb. prolog. Claudian. in Ruf.

1, 52. Lactant. 1 , 20. Augustin, in civ. dei 4,

20. 22. 24 et 5, 12. et 7. 3. Arnob. 4, p. 127)

in lapidum ctiam titulis (ap. Grut. 100, 4. 5. 102,

4. 106, 6. 436, 3).

sua societate\ Quippc anima humana a virtutis

statlio cupiditatibus saepe detrabitur.

aAamantinis] Manilius (1, 921) »adamanteas

m dixit, et Hyginus (fab. 22. p. 68 Stav.)

jugum«: sed illa adjectivi forma ab

pattir scriptoribus. Adamante fu-missima

quaeque île no tan tur: nnde Ovidius (met. 15,

813)«

» Invenios illic inclusa adamante perenni

Fata tui generis »

(Addc с und. trist. 4,6, 14, et Horat. od. 3, 24,

{>). Paritcr apud Claudianum ctiara (bell. Gild.

202) »Jinis voces adamante notavit Atropos.»

Addc Propertium j(3, 9, 9. 4, 11, 4), Pindarum

(Pytli. 4, 125), Platonom (de R. P. 10. p. 616.

Stcpb.), Sopltoclem (ap. Stob, in cel. 1, 6, 11.

p. 173 Heer.), Apollodorum (1, 1, 3. 2, 4, 2),

Pausaniam (8, 18, 2), et confer Rartbium (in adp.

331). Unde et Plinins (37, 4, 5) »adaenarrabilcm

esse doect, igniumque

porta ingens solidoque adamante columnae« cet.

Cupidine] De anima humana insatiabili cupiconstricta

vetercs pcrmulta artis opera edit

, quibus captiva Psycbc repraesentatur, veluti

in bac gemma, quam (ex Agostíni gemm. 150,

Maffco etMontf. I. tab. 122) bit- subjeci:

de libértate sortis] Nnnqnam placebat Grotiaua

lectio »deliberatae.* Vix enim intclligitur quid sit

sortem deliberare. Opportune igitnr Hugianns co

dex nostram nobis pracbuit lectionem. Sors enim

pro electione eive optione accipienda, quam sibi

null am esse demum vidcrat Mcrcurius. Erunt fortassc

qui Grotii lectionem defensuri putent dcliberatam

sortcm esse earn , quae ex deliberationc pro-

Si

1

54 Martiani Capellae lib. L §. 8.

sortis blandimenta fruetrantur , nec facile quaepiam praeterea, quale congrua

parilitate Tomantis nurus deligcretur, occurrit, amplius deliberandum suggerit

Virtus; neque eum sine Apollinis consilio quidquam deberé decernere, aut fas

ab ejus congressibus aberrare, quum zodiaca eum hospitia permeantem nuuquam

abesse menstrua praecursione permitteret. Igitur constitutum, ubicun-

9 que locorum frater esset, adirctur. Ac tunc volatilem virgam, uti secum

dit, qiieinadmodum in genctlillaca aut vitac generis (§. ii) nostcr dixit, quod Lie permeate. Neque Merelectione

a Platonc aaimis imposita : sed neque in curiue reliquorum plane tarum in Zodiaco domicilia

dt: н m Mcmirium liaec quadrare possunt, neque praemetari dici potest, quippe quae fixa sint, et

cum verbis, quae scquuntur » ampiáis deliberandum «

coiivcniuut, ,

praeterea] Pro edito praeter earn rcposui illud

non solum Monacensium codicum (C. D. E.) auctoritate,

sed Grotiani etiam, Ilugiani, Basilecnsis,

Darmstattcnsis , Gantabrigiensis ct Britannici.

«ine Apollinis consilio] Arnobius (3. p. 125)

de diis : » de matrimonio illc consulitur, bic mcdelas

incommoditatibus praestat«, cet.

ab ejus] Apollo et Mcrcurius adeo juneti mcmorantur,

ut eis communem Olympiac fuisse агат

Pausanias (5, 14, 6) referat. Gonf. et Scholiast.

Pindar. (Olymp. S. 8.) Pariter Mcgalopoli, Arcadiac

urbe, templi Mercurio cum Apolline Musisquc com

munis ruinas Pausanias (8. 52. 1) vidit. Aperte

etiam Claudianus (laud. Stilicb. 2, 440) Cyllenium

Pbocbi comitem appellat. Quae quidcni omnia astronomiac

originem deberé videntur (Plato Epinom.

p. 987 Stcpli.).

permeantem] Sed Mancher e suo Lcidcusi codice

restituk lectioncm Martiani ingenio , ut mibi

videtur, aecommodatam praemetantem. Zodiaca ho

spitia., quae (sie 1) Mercnrius ineumbit et in quibns

. Goez. — Licet frustra locum apud

qiiaesirerim , sunt tarnen codices, qui

a vulgata aberreut. At vero cur melior vox sit praenon

perspicio. Peragrare supra

caique propria. Aliud est infra (§. 811) ubi Astro

nomía itinera sua praemetata esse dicitur. De Mer»

curii autem isto officio nihil apud ictères legitur.

Satine itaque duxi vulgatam retiñere lectioncm.

praecursione] Plinius (2, 8, f.): »Mcrcurii sidiis

modo ante Solis exortum, modo post occasum splcndens,

nunquam ab eo viginti tribus partibus remotior

(rcinotius? aut enpplendus Mcrcurius). « Ptolemacus

(tctrabibL 1, 18) Mercuriuin nunquam plus,

quam per unius sigui spatium, a Sole abesse contendit

Eadem tradit Hyginus (astr. A, 1С. p. 48i>.

Munch.) additquc: »modo nocte prima,

ad Solis exortus eum incipere apparerc,

quam, etiam pcrpctuum slgnis quatuor esse

Sole : redcuntcm autem cum Sole non amplius esse,

quam tertiana partem siguí. « Cicero (IV. D. 2, 20)

» nunquam cum a Sole« dicit »discedere longiiis

unius sign! intervalle, tum anteverte ntem , tum

subsequentem.* Sed conféras velim infra (§. 2¿> ct

880) nostrum et quae ibi a nobis sunt obsérvala.

ас] E Darmstattcnsi, Gantabrígiensi, Britannico,

Hugiano códice, aique e Cortil variantibns

boc recepi pro Grotiano -àt, quod mirabar, quiuu

anteriores jam editiones multo melius ас habevolatilem]

Caducenm, Xf/Qvxstov- Libro sc-

: » Cujus vigentis virga Dii-um stupct vene

Martiaái СарсДае lib. !. $. 9. ;3îi

mundi penita permeare aethereosquc recessus irruraperc parili celeritate posset,

Virtu ti de more permittit; ipse pcdibus talaría nectit aurea, ct mine in ii

fanis, quibus aut vaticinia obliquis fundebantur ambagibus, aut denudata

pecudum eaede fissiculatis . extorum prosiciis viscera loquebantur, quibusque

t.r inuil. • . ■-. . ТЙГ. .q) и .'« I-i. >ii.it -»■ 1 ¡r.t) V.UH .<( .ill ЛТЛ м II) 1вв[)1пц/-Л Ьл

лшп.« GnnT. — A virga vero caduecum distinguere obliquis] Kxempla suppoditant Cicero (de div.

videtar Apiil. met L. X: »adest luculcatus puer -- .2, 56) et Aiuiuianus (25. p. 2(>5 Lind.). Ad Virquem

caduceum et virga Mcrcuriuin indicábante g'"*" locum (Acn. G, 99) de Cuinaca Sibylla canen-

Goez. — Plura olim (in palaeogr. crit IV. r. ind.) tie «horrendas ambages « noster respcxtssc vjdetur.

de hac virga attulL Confer nostrum infra (§. 126). Greece Xogà, onde Ao£Laç Apollo.

penita] Substantivo hoc utitur noster ct infra denudata] Ita pro denuntiata Hugianus codex:

(§. 600). ft'ihili lectio in códice Dresdens! est pe- quemadmodum Yonckius (spec. crit. p. 144) legere

rentta. In glossis, quae nomine Isidori veniunt jam malebat, licet vulgarem ctiam lcçtioncm defendí

(ар. Vulcan. 692) »Penita « explicantur » aula regia.« posse Arntzcnius (misc. p. 200). recte monuerit,

Martiano penita sunt mundi intima. modo voccm denuntiata quarto pluralis casu acce-

•] Ita Monaceuscs (B.C. D.E.), Hugia- peris.

, Darms tattensis, Basilccnsis, fissiculatis] Ita melius legitur quam physiairigiensis

, ct ad margincm libri ht is. De fissiculationc videsis lector quae acute col-

Norunbergcnsis notata lectio, quam et supra (§.7) legere viri ill. I. Scaliger et P. Colvius ad Apulc-

Continnata enim est allegoria. jum, cui eadem haec vox usnrpata. Dicta est fisside

more permittit] Fallor an egrcgie conjeci culatio a fisso in exlis, cujus incminit Cicero dc

'demere permittit « Grot. — Rcprchendendum in obscrvationc liaruspicimi: »aut quomodo est collata

Lac conjectura, quod demere sive auferre hoc loco inter ipsos quae pars iuimici, quae pars familiaris

verba minus sunt apta, quo capcre, sumere, pre- esset, quod fissum pcriculnm, quod commodum

henderé, potius desidcrarcmns. Quumque in omni- aliquod (1. aliquid) ostenderet« ct alibi. Vcl (ul

bus codicihus legator de more , malim quam cor- maxime Europac Scmoni Scaligero placet) physicurigcre

quae verc scripta sunt retiñere, et adverbio lare v>jïoxoqi6tlxcoç pro physicare^ (pvÖWEVSiv.

urbane sive comiter explicare, ut oppositum sit Vir- Quod vcrius vidctur: sic nesoio quis dixit musicare

giliano (Acn. 8, 65ö) »sine moi-c.« Sed non re- pro [WVÓlxeveiV- id ipsuai glosea Isidori compropngnabo,

si quis intclligere malucrit, semper mo- batur, in qua legitur: nPhysictdo , propitio divos,

rem esse Mercurio virtutcm duccrc, paritcr alquc Physiculator , augur naturam in cxtis animantium

apud Lucianum (in bis accus. 7. p. 56 Bip.) Шс quacrens.« Grot. — Physiculatis male. Fuit autcin

Justitiam duxerit fissum, a quo fissicularc, linca imaginaria exta bipedibus]

Utitur scilicet ipsis Virgilii (Acn. 4, partito dividend, ut altera pars ad hostcs, altera

259) verbis : »pcdibus talaría nectit Aurea «: hieque ad sacrificantem ejusque amicos pertincret Conf.

Homcrum (odyss. 5, 44) imitaturus erat Aflatim Ernest, clav. Cic. fissum ct Salmas, ad Sol. p. 91.

de his cgit LH. Vossius AlylhoL Briefe p. 119 seqq. Goez. — Multa de hoc verbo dabunt Slcplianíus

У *

36 Martiani Capellae lib. I. §. 10.

solitus sortitus excederé, vel logia personare, sagaci eum investigation disquirunt.

10 Sed his adytorum fastigiis specubusque viduatis, absque lauri arentis paucis

(ad Sax. p. 43), Arntzenius (in misc. p. 199) et Tili nal. 3, 2), et Taubmannum ad Plautum (Mosteil.

docti ad anthologiam Latinam (Burm. JDL p. 306) et 3, 3, 3. p. 362. Poen. 2, 8. p. 877), Dacead

Appulejum (DL p. 134. Ш. p. 669 Оod.). Lo- rium ad Feetum (p. 387) , Elmenhoretium ad Ar

cus, qncm e glossis Isidori affert Grotius, nequc nobium (p. 187), Saubcrtum de sacrificiis (c. 20.

apud Vulcanium, neque in editis ab Arevallo re- p. 486), Brissonium de formulis (p. 22. al. 24).

peritur. Scd scriptum ctiam a quibusdam fuisse De omni boc dirinandi genere pulcbros lege verphysiculare

satis prubatum est, siquidem non Mar- sus Tibulli (1, 8, 3):

tiani solum libri plurimi sie scriptum verbum ex- »Nec mihi sunt sortes, nee conscia fibra deorutn;

bibent, scd Appuleji etiam et Saxonis grammatici Praecinit eventus nec mihi cantus avis.»

libri. Quum vero codex 91onaecnsis (G) , Bodlcja- solitus] Id ante sortitus recte supplent codices

primus et secundus , Ilugianus , Basilecnsis, Monaccnses (B. D. E.) ; siquidem hoc verbum

Darmstattcnsis, Cantabrigicnsis, Britannicusquc fisi- infinitivis excederé et personare conjungendum est

Culatis babeant, et infra quoque (§. 131) pro physi~ excederé] Bulcngerus (de sort. 1, 7. in Gracv.

culant in Guelfcrbytanis esse fessiculant Cortina ad tbcs. V. 396) legere nos jubet exedere. Quid bic volibri

Lipsiensis marginem annotaverit; ad Appuie- lucrit boc verbo, non perspieio; et тегсог ne Ule

jum denique (DL p. 134) viri docti observarint, in paritcr ac Grotius glossa indueti, quae sortitus

vetustissimis Martiani Metis esse fissiculare ; boc interpretatur divinaliones , banc vocem pro nomine

ego nt magis no tum in te\tum recepL substantivo, nempe pro sortitionc aeeeperint, quum

prosieiis] Prosiciorum apud Festum Arnobium» partieipium potins hoc loco sit a sorlior. In оioni

que mentio. Glossa: »Proscle àxQO&ivux* 1. Pro- bus enim locis Mercurii fratcr (Apollo) quaesitus

siciae. Prosecta dicuntur Macro in OQvi&oyovtcct erat, quibus solitus excederé (exire) sortitus. Sor

ti Vulgari tosta vapore Cum virgis prosecta ferunt.« titum Pythium intelligc eum, qui ex Ulis locis cx-

Flacco Argonauticis : — »prosectaque partim Pec- cedens response dat et eventura denunciat. Ita et

tora.« Lucano: »Lavi calido prosecta cerebro. « a Virgilio (Acn. 3 , 576) rex dcorum »sortiri fata«

Statio: — »ubi adverso dederant prosecta Tonanti.

« Ovidio Fastis: — »prosecta sub ae there

ponit.« Qui et alibi: »Imposuit prosecta calcntibus

aris.« Prosicies Varroni: »Prosicicm extorum in

dicitur, cujus poctac versus Martianuni in sequentibus

quoque (§. 10) ante oculos habuisse patebit

logia] ytóyca oracula sunt pedestri sermone

edita, nt %Q7]6[wi carmine. Videtur autem vox

porricere«, et Lucilio: »Caenam inquit hic aliqua deessc, nt sit » logia personare solcbant*,

nullam nequc divis prosiciem ullam.« In Solíno nisi » personaren et ante »execsscre« legas, ant si

emendatiores codices presidas habent: nonnulli vero quid aptius. Grot. — Cessât hoc, postquam e coporricias

a porriciendo, quod vocabulum multi dicibus Monacensibus supra insérai »solitus.* Undc

usurpant, Vano, Arnobius, Virgilius, alii. Grot, autem priora habeat juvenis doctus baud scio. Ccrtc

— Quibus bacc non sulficiunt, adeant Ovidium contrarium discimus ab Aristophane, qui (cquit 120.

(in mctamorpL 13, 136), Macrobium (in Satur- 121) Xôyiov et XQ7]6{WÇ promiscué usurpât.

Martiani Capcllac lib. I. $. 10. 37

admodum foliis vittisque semivulsis, quae in Curaano antro post Sibyllam

linear um morsus caries que carpebant, nihil ejus potuit inveniri. Per aëreos

etiam tr actus, quibus formare solitus et volucrum diversos meatus, et oscinum

linguas, ct praepetis omina pennae, frustra in cassumque disquiritur. Jam pridem

quippe offensus contamine monendorum dedignabatur Augur Pythius nun

lauri] In lanri foliis sólita erat Sibylla sua responsa

scribcre. Vulcan. — Ad Virgiliam nempc

respexit doctas interprcs (Acn. 5, 448). Martianus

autem non hune, sed alinm ejusdem poëtac locum

(3, 360) ante oculos habuit, ubi Clarii lauri

mcmorantur. Oc Apolline enim investigando agitur,

non de Sibylla. Poterat noster ctiam Claudiani (de

rapt Proaстр. I, 109) yerba »venturi praescia

bonis « in mente habere.

fis] Arens idem quod aridus. Cicero (ap.

. Scip. 1, 4): »laureis aresccntibus*

£eit de lis qnac arcre incipiunL Qaumquc lauras

vtticinandi virtntem rcpraesentet, facile intclligitur,

кого trente significan oracula evanesccntia. Unde

Propertins (2, 21, 36):

»Et facet extincto laurus adusta foco.*

et Statins (Tbcb. 8 , 202) t

— — — »ipsaeque volent arescerc laurus.*

Voce autem ipsa utitur alio versa (2, 12, 51) Propertiue

:

шАс veluti folia arentes liquere corollas.*

vittisque semivulsis] Alii vitibusque. Goes. —

Prior lectio , quam codices etiam Monacenscs (C.

et D.), Basileensis, Darmstattensis , Hugiannsquc

haben t, omnino praeferenda erat, quum oraculorum

reliquiae hoc loco recenseantur, vittaeque désignent

Interpretern. Ita Virgilius (Aen. 3, 370), loco illo,

quem totum ante oculos babuissc Martianum dixi,

de vate:

divom vittasque resohit.*

(5, 143 et 170), Senecam (ii

702), alios. Semivulsutn ut apud Оvidium (met 7,

344) semilacer , ct Claudianum (in consul. Prob!

109) semirutae.

Cumano antro] In templo Apollinis, quod erat

prope Cumas, Campaniae civitatem, in qua Sibylla

quondam vaticinabatur. Vrtc.

tinearum morsus cariesque] Utrumquc noster

viderat conjungi ab Ausonio (epigr. 34) hoc versu :

»Si tineas cariemque pati te charta necesse est.*

oscinum] Cum Cicerone (div. 1, S3) subtilius

distinguit noster alites inter et oscines (conf. Fest,

p. 515 Dac.). De utroque avium fatidicarum ge

nere consule Bulengerium (de augur, с 4. in Graev.

thesaur. V. p. 413). Omne autem boc divinationis

genu s complectitur Manilius (4, 915) verbis:

»Pecudum mortes aviumqne altendere cantus.*

praepetis] Virgil. Aen. 3, 560: »Et volucrum lin

guas et praepetis omina pennae.* Vokck. — Jamquc

manifestum est Martianum bunc Virgilii locum ante

oculos habuissc. De voce praepes léxica vulgaria

respondent; sed consulere operae pretium erit

Spanhemium ad Callimachum (p. 628), virosque

doctos ad Appulejum (L 140. Ш. 86. Oud.) ct

Pomponium Laetum de sacerdotüs Roman, e. 5 (ap.

Clausing, in jur. publ. L p. 99).

contamine monendorum] Spurcitia saerificiorum.

Moneada enim dicuntur sacrificia, per quae dii mo

llentar, ut succurrant mortalibus. Vlxcan. — Miror

Grotium et Goezium, qui absurda hace a Vulcanio

e glossa bausta repcticrint Dii enim moncnt, non

Monere boc loco est »praedicerc res

58 Martiani Capellae lib. I. §. 10.

cupari. Item earn in Helicona, Dclon, Lyciumque sectantur. Sed alibi

lauros primores arentesque hederas, alibi cariantem tripodem crepidasquc

futuras. « (Cic. de harusp. 25. Virg. Acn. 8, 556.

georg. 1, 555. Tibull. 1, 6, 50). Voce contamen

praeter Martîanmn nemo, quod sciam, nisi popu

larte ejus, Tertnllianus (in сагш. c. Marcíon. 1, 1.

4, 4. et 5, i) utitur. Hngianus qnidcm codex habet

cunctamine; sed contarhen e verbo contaminare fa

cile íntelligitur , de quo docte nupcr disputavit,

nee nostro neglccto, Grauertus in Analectis p. 118

sqq. Dixit igitur noster » deserta omnia fuisse loca,

qiiibus Apollo sólitas esset oracula ederc, quia

offensas fucrit turpibus et inboncstis quaestionibus,

ad quas ut responderet et cventura pracdiccret po

stulare ansí essent improbi. Nonne Plutarclii de

oraculorum defectu librum Martianus legisse tibi

videbitur, si quae Planetiades ibi (p. 415) disse

nt, in memoriam revocaveris? alloc cnim, inquit,

disputandum robis propone, cur non jam dudum

ab edendis oraculis animum Apollo avcrtcrit, aut

ei Hercules vel dcorum alius tripodem snstulerit,

opplctum obsccnis et impiis quaestionibus, quas

dco proponunt, alii cum tanqnam sophistam ten

tantes , alii dc tbesanris , licrcditatibns , incestisve

nuptiis suscitantes. « Addc Ciccronem (de divin.

2, 57) et Juvcnalcin (С, 555), in prions autem

Lucan. 5. 1 1 1 :

"Non ullo sécula dono

Nostra eurent majore deûm, quam Delphica sedes

Quod siluit , postquam reyes timuere futura

Et superos vetuere loqtti* cet.

Olim Оп-isîo nascente conliciiisse oracula jactabant,

sed cf. Dalacum de orac. II. p. 425 seqq.

dedignabahtr] Unus Britanniens mcliorem banc

lectionem pro dediynatur supneditavit teste Federo

nostro.

Delon] Scrvins (ad Acn. C, 58) docet »Apollincm

sex mensibus apud Lycios, et sex apud

Dclon response dédisse. «

Lyciumque] Lege Lyciamqnc, ut jam visum

fuit ill. viro Nie. Ilcinsio, qui ad calcem libri sui

sic emendandum monucrat. Firmat, quem tarnen

Hcinsius non adscripsit, Maro (Aen. 4, 145):

» Quaiis ubi hybernam Lyciam Xanthique fluenta

Dcserit ac Delum malernam invisit Apollo.

Ubi id ex Apollonio transsnmsisse notant interpretes.

Увлек, (spec cr. p. 144) — Conjectura profecto

baud contcuincnda foret , nisi ei omnium librorum

lectio rcpiignaret. Et certe ante quam corrigas

legas vclim ho s ce Papinii Statii (Thcb. 1 , 696)

versus :

» Phoebe parens, seu te Lyciae Patarca nivosis

Exercent dumcta jugis« — —

atquc alio in loco (sylv. 1,2, 222), quo Latoo

ratum patri (Apollini) assignat

»Lycios montes. «

Suppleri igitur со magis post Lycium licchit montem

apud nostrum , quo ccrliiis mons ctiain supplcndus

apud Virgilium (georg. 5, 514) est in verbis

л summa Lycci.« Ipsius Apollinis cognomen Ly

cium fuisse nemo ignorât (Macroh. Saturnal. 1, 17).

primores\ Yclcrcs et pervetustas. Vulca-N.

arentesque hederas] MS. erantes, puto errantes,

SJti&STOV consuetiim. Grot. — Qnamvis vox er

rantes in nulle códice legatur, in textum tarnen

cam rocepit Goczius, Virgilium, puto, secutus (cel.

4. 19). Ego vero a corrigendo scriptorc abhorreo, ma

xime, quum aliqno modo lcetio de fend i potest. Potest

autem ut supra, ubi et »lauri mentis « meminerat.

Namqne hederás Apollinis vestigia proderc, nemo

ignorât , quum poëtac iis coronarentur (Hor.

Mârtiani Capellae lib. I. §. 11.

39

situ inurcidas, praesagiorumque interlitam memoriam repererunt. Tandem 11

Fama nunciante cognoscunt, quod Phoebo gaudet Parnasia rupesj licet inde

quoque ad Indici montis secretum obumbratumque scopulum nube perpetua

Fama] Prosopopoeia , ut aped Virgiliuin (Леи.

9, 473), Ovidium (met. 12, 45), Valcrium Flacciim

(2, 117) et Clandianiim (cons. Prob, et Ol.

34; laud. Stil. 2, 408).

Phoebo gaudet] Hic Virgilii (cd 6, 29) itcrum

ad verbum cxscripsit vcrsum:

»Nee tantum Phoebo gaudet Parnasia rupee.*

rupes] IN'on Virgilius tantum, sed Lucanus (o,

77 et 164) ctiam rupis nomine montera ilium insignivit,

qui a Strabone (9, p. 410 Casaiib.) rte-

TQCûârjç esse dicitur, enjusque poëtac (Chid, met

1, 515. 2, 221. Pcrs. prol. 2. Lucan. 5, 72) geminum

verticem celebrarunt.

obumbratumaue scopulum] IVysam intcUigit, Indiae

montem, ubi feruutur Liberi crepundia esse.

Vilc. — JXysa nomen quidem urbis est, mous

autem prope IVysam Meras appellator (Curtius 8,

10, 12. Arrian, exp. Alex. 5, 1. p. 340 Rapli.).

Explanandum igitur Vulcanio erat, quid Apollini

cum lioc monte, qui Iovi sacratus erat, vel cum

ш'Ье illa, qua Baccbi contiuebantur incunabula, com

mune fucrit. Non eniin de hisce dus, sed de Apol

line Marianus agit Parnassum quidem Apollini

cum Baccho communem fuisse (SopliocL Antig. v.

1110. Eurip. Jon. v. 565; Phoeniss. v. 227. Pau

san. 10, 32, ö. Lucan. 5, 73. Catull. 64, 591.

Macrob. Sat. 1 , 18) Nysamque Baccbo sacratam

(§. 695) non ignoramus; sed de Indiac monte nemo,

quod sciam, idem docuit, neque docerc potuit

Acccdit ct alia difficultas. Doccbant enim (Scrv.

ad Acn. 4, 153) »Apollinem bicraalibus sex mensibus

coutinuis * Dclo abesse.« Quo igitur pacto

Martianus fingere potuit, Yirtutem ct Mcrcurium,

licet compertum babcrcnt, »ad Indki montis secreta

1, 1, 29; epist. 1, 3, 25. Ovid. met. 5, 338;

last 5, 79. Virg. cel. 8, 13) notumqucillud:

• Липе ederae sine honore jacent.«

(hid. art. am. 3, 411). Sed quid multa? deus

ipse ab Aeschylo ô xi60£VÇ AjiÓXXcov appellator,

uti Macrobius (Sat. 1, 18) jam obscrvavit.

crepidasaue] Potcrit quidem tripodis basis inteDigi

eo magis, quod ex Hcrodoto (9, 81) jam

constat, e spoliis, quae Persis devictis»Gracci collegerant,

Apolliui aurcum tripodem dedicatum fuisse

insistentem triplici serpenti acuco, ita ut ad Graecam

vocem fCQTjitiç bic respiciendum sit: malim

tamcn per crcpidas calceamcnta vulgari sensu inlelligere.

Videntur enim deum consultor! non nisi

ctrio quodam habitu ornatuquc admissi, usque calworam

ctiam genera praescripta fuisse. Cujus rei

ocolarcm Uabcmus testera Pausaniam, qui Troplionii

» , inter vestimenta , quituri

(9, 39, 4 f.), re-

'.'fffi%C0QU)cç XQr¡Jtldag.« Quidni igitur calceamentis

ctiam oraculorum vestigia significare volaisse

Martianum dicamus?

situ] ItaVirgilius (Acn. 7, 440) et Statius (Tbeb.

7, 74S) »situ victa « dixcrant ; ct Florus (2 , 5) :

• oc rtuVginem ac situm arma sentirent. « Ovidius

(e Pont 1, о, 8) »situ iners« scripsit Idcinquc

(in fist 4, 928) »inquinet arma situs « optât

muradas] Mureidas pro marcidas veteres. Gloss.

— Adde Angus trauiu (civ. dei 4, 16), qui Poniponium

excitaus scribit: »murcidus est nimis desict

inactuosus.« Solus Ilugii codex marcidas

§. 999) Herum murcidum scribitur.

Verum Valerius Maximus (6, 9. ext 5)

40 Martiani Capellae lib. I. §. II.

posterius migrasse perhibebant, tarnen Cirrhaeos tunc recessus, et sacra ti

specus loquacia antra conveniunt. Illic autem circurastabat in ordinem quidquid

imminet seculorum, fortunae urbium nationumquc omnium regum ac

i'lum migrasse», nlbilominus Del um petilsee? Nemo

sane explanare id potent, nisi ad illud placitum

confugcrit, quo affirmabatar, Solem Libcrumque Patrcin

enndem fuisse (v. Palaeogr. crit. Ш. §. 465, ubi

tolle mendum in nomine). Quo quidem pósito Luic

Martiani loco e Macrobio (Sat 1 , 18) 1ш

posse mibi videtnr, quippe qui »in eacris

» hace religiös! arcani observatio tenctur, ut Sol,

quiim in supero, id est diurno hemispliaerio est,

Apollo vocitetur; quum in infero, id est nocturno,

Dionysus, id est Liber Pater habeatur.«

migrasse] Solem quum homines animadvertcrent

semper locum mutare , haud mirum est poetas (SiL

5, 204) Apollinem finxisse migrantem , Delphieum

pracsertim (Artemid. oncirocrit 2, 33. p. 126 Ri

golt.). Lepide hac de re Lucianas (in bis accusât 7.

p. 48 Bip.) agit

perhibebant] Infimac latinitatis scriptoribus ma

xime frequentata loquendi ratio. Fulgcntius t »Licet

Petronîana subit Albutia.« Macrob. (Sat I, 11):

»licet ex libértate in scrritutcm vcniun ierat.*

Spart Adrían. (с. 16): »omnes professeres et honoravit

et divites iecit, licet eos quaestionibus sem

per agitauit.* Goez. — Et Appulcjum addere potoisset,

et Ammianum Marcellinnm, et Solinum

(37), et Macrobü alium locum (somn. Scip. 1, 19

p. 101 Zeun.), et inprimis corpus juris Romani.

Cirrhaeos] Cirrheos, alii Chirrheos. Goez. —

Haud dubia orthographia est A Cirrha enim Cir- quo certius inferiori loco (§. IS), a Vonchio laurhacus.

Atqnc hisee recessibus Delphi significantnr. dato, vox nationum repclitur. Inepta 'praeterca emen-

Confer infra (§. 119. 631) »oppidum Cirrha«, cui datio esset illa rerum pro regnm, siquidem populi

Delphi adjacent Apollinem etiam ipsum cognominc et regum, minime rerum, si Li opponuntur. Ilic

Cirrliaci appcllatum esse Gyraldus quidem affirmât, enim de varia fortuna agitur urbium et nationum,

sed nullo laudato aactore. In Basileensi códice a tarn regibus, quam populis imminente. Atquc legisse

ante Cirrhaeos est ad;

qua tamen emendatione non opus erat, quia verbum

convenire cum quarto casu construí potest

in ordinem] Desunt haec in nonnullis editionibus.

In Monaccnsibus autem mcmbranis pluribus

(B. C. D. E.) legitur in ordine, in uno (G) in

ordinem, quod, quum melius sit, rctinuL Pendct

enim ab imminet. »Quod imminet in ordinem se

culorum« intelligo »quae eventura sint labentibus

tot seculis sesc excipientibus.«

forttinae urbium] Haud dubie Martianus Ovidii

(met. 13, 260) yerba in mente habuit haec:

— »5ic ad ferrum venislis ab

Sécula: sie toties versa es fortun

Interpunctione etiam separanda ilia erant ah lis,

quae praecedunt

nationumque] Malim »urbium regionumque

omnium, regum, ac totius populi videbantur.«

Forte ct pro regum rcponendum fuerit rerum. Suadent

quae habet p. 7: »Iii igitur ci

amnes praedictas rerum nationumque fortuuas

menais primo amibos ambiebant« Sed et ibi pracferam

»regum nationumque«: dixit autem »nationum

fortunas «, quod lúe »totius populi.« Ut ex Ii«

adeo nihil nostrac emendatiohis mc

Vokck.— Ex omnibus libris scriptis nnus Vo

codex (Arntz. p. 200) habet regionum ; sed in

rcliquorum lectionem со minus mu tari

Martiani Capellae lib. I. §. H. 41

totius populi. Vidcbantur aliae transacti cursus emenso spatio fugientes; consistebant

aliae sub conspectu; adveniebantque quam plures: atquc ita nonnullis

eminus vanescebat disparata prolixitas, ut velut fumidae caligationis incredibilis

haberetur aura. Inter mira haec spectacula fortunarumque cursus,

mihi videtur Martlanus, qnum ilia fingeret, Sallustium

pLilosophum (de dûs ct muudo 9. p. 262

Gal.) similiter ita disputantem : » Qacmadmodum

Providentia et fatum sunt nationum ct urbium, ita

et siugulorum hominum; ita ct fortuna, de qua

nunc agere orationis series postulat. Diversa igitiir

ас praeter exspectationem accidentia in bonam par

tem dirigeas vis dcorum fortuna existimatur $ ideoque

urbes praescrtim banc dcam lionoribus afficcrc

addecet« Longa serie Seneca (consolât 6 seqq.

p. 76. 77. Lips.) illa populorum locoriimque fata

recenset, concluditquc : »Ita fato placuit, nullius

rei eodem loco stare forlunam.*

aliae] In cditis legitur: » Aliae transacti cursus

emenso fugientes consistebant Aliae sub conspectu

adrenicbantque quam plures.« Locus omnino men

dosos est: in quibusdam legitur » emenso spatio«

sententia faciliori. Hcinsins: »aliae aevi transacto

spatio.« Vondtíns: »aliae transacto cursus emenso

fugientes. Consistebant auac sub conspectu.« Ar

bitrer bic factum esse, quod in principio capitis

mоnui, ut a magistro vel discipulis quaedam fuerînt

addita, dum in scbcJis praclegcbantur, quae

nequáquam sunt ipsius Martiani. Ve ram

ai mantun arbitrer praeferre quantivis pretii

codicem : »Aliae consistebant sub con

spectu, adventabant quam plurcs«; ut de duobus

loquatur Capeila, et qui jam consistcrent ct

qui advenirent Anrrrz. (misc. p. 200). — At

si teste Arntzcnio sunt, qui post emenso habeant

spatio, quae qnidem vox in Monaccnsibus

(B. D.) ctiam addita est, omnia facile intelliguntur,

modo solam intcrpunctioncm mutavcris, ut feci.

Tria enim témpora tribus Ulis commatibus denotantur:

Vidcbantur fugientes — consistebant aliae

— adveniebantque quam plures «5 praeteritum vi

delicet, praesens et instans. Id quod pulcbrius

vcriusque omnino quam si cum Arntzcnio duas

taiitum temporis partes statucre volucris. »Omnc

enim tempus« Martian0 ipso docente (§. 105.733.

895) «tribus variatur vieibus.«

disparata] Lcgcbatur ante disperata, quod Vulcanius

cxplicabat netjata, Grotiue autcm esse putabat

desperata, qucmadinodum codices etiam Monacenses

(B. C. D.), Darmstattensis ct Britannicus

praebent Quum vero in Basilccnsi legissem dis

parata, quod Vonckius (p. 144) оlim volcbat, boc

praetuli, ut verba »nonnullis eminus vanescebat

disparata prolixitas« explicanda cssent »nonnullis

procul remota erat oninis stabilitas. « Saepius noster

etiam verbo disparare u ti tur (§. 24. 25. 525.

714), pariter atque Saxo Grammaticus, qui nostrum

ubique fere imitatur (Stephan, ad Sax. p. 21). »Disparatum

autcm«, Cicero (invent 1, 28) inquit, »est

id quod ab aliqua re per Oppositionen! ncgationis

scparatur. «

fumidae] Tangit eorum fortunas, qui max nati

nullo sibi concesso vivendi spatio sine ullo vitac of

ficio transeunt Vulc,

molustjue] Ulud que , quod Grotias ad margi

nen! rejecit, omnino legendum с codicibus ctiam

Basilecnsi ct Monaccnsi (C). In aliis Monaccnsibus

(B. D.) priora verba » Inter mira« transposita sunt,

qucmadinodum supra ca posui.

6

42 Martiani Capellac lib. I. §. il.

motusque nemorura etiara susurrantibus flabris, canora modulado mélico

quodam crcpitabat appulsu. Nam eminentiora prolixarum arborum culmina

pcriudcque distenta acuto sonitu resultabant. Quidquid vero terrae confine ас

propinquum ramis adclinibus fuerat, gravitas rauca quatiebat. At media ratis

per annexa succentibus duplis ac sesquialteris, nec non etiam sesquitertiis, sesquitnodnlatio]

Lege modulatione. Vonck. (spec. cr.

p. 144) — Elegantem Voncbii conjecturam firm at

codex Vossü, et eensue postulat Ultima syllaba,

ut saepe fit, absorpta est ab initio sequent!*.

Armtz. (misc. p. 200) — Miror utrumquc , maxime

Arntzcniuin, qui elegantem appellare potuerit discipiili

sui emendationem. IVamque criticornm error

iude provenit, quod voccm motus cum scquentibus

eonjunxcruat, licet ad pracccdcntia pcrtincat, id

quod annexa partícula que satis docct (v. not. praeccd.).

Quaproptcr baud video, cur longe plurimorum

codicum lectioncm corrigera debeamus, praescrtim

quum cl arum ct aptissimum ilia bunc praebcat

sensum: » Inter enim bacc spcctacula fortunarumque

cursus (de quibus modo dixerat) motusque

etiam ncinornm, (inter bacc inqnam) susurrantibus

flabris canora modulatio mélico quodam appulsu crepitabat.

Ita non solum »sistrum crepitans « Propcrtius

(5, 9, 45) dixit 5 sed Virgilius, quem noster hie

imita tur, (Aen. 6 , 209) pariter de arbore áurea

cecinit: •■ *

»Sic lent crepitabant hraetea vento.*

Pro vento noster reposuit flabris.

mélico appulsu] Música coUisione. Vrac. — Lege

applaiisu. Vonck. (sp. crit. p. 145). — Cave cor

riges! est enim vox música atque infra leges (§. 27)

» pulsus modulations « , et (§. 28) «graves pulsus* $

apud Ovidium etiam (fast. 5, 667) »lyrae pulsum.*

Vetercs de música scriptorcs distingncbant inter

vocem humanam, et tr¡V xqovÖLV, quae manibus

fiebat (v. not. ad §. 120). Haue igitur musicam

in ncmorc illo noster ramorum appulsu fieri recte

dicit, neque corrumpenda baec dictio critica, si diis

placet, arte erat

perindeque] Valde, mnltnin. Vrac. — Cave

credas! Certc infra (§. 54) Vulcanius perindeque

explicare » valde, multiim« non potuisset INcqne

paribus intervallis interpretari id adverbinm eï licet,

qui illa imparia esse deberé non ignorât. Eqnidcin

intelligi posse ita arbitrer, nt respieiat culmen,

nimirum »in culmen distenta « quibus acutum fieri

sonum pluribus persuasum erat (§. 28 not.).

i-ямса] Hypallagc pro gravis rancitas. Vrac. —

De tali sono Catullus (64, 264):

«Maltis raucisoHOS efflabant cornua bombos.*

Hiuc infra (§. 28) Lunam, quae proximo terrain

est, ait » graves pulsus modis raucioribus perso

nare. « Rationcm alibi (palaeogr. crit. III. §. 2Ö6.

p. 50b) cxposui. Sed addc IVicomachum in barmon.

mau. 1, 2, 5. p. 6 Meib.) qui »a Lunario inquit

»motu, qui omnium infimus est, et terrae proximus

, acutissiuius dictus est ríete (yeávr]). Etcnim

vèttXOV idem est quod infimum.« ,

ratis] Ratis hic adjectivum est, ne tc fallant

glossae substantivum pntantes. GnoT. — Succentns

nimirum pro rata ct apta portione per annexa barmoniam

efficiunt

sesquialteris] Sesquiáltera proporfio in aritbmetica,

diapente vocatur in música: limma Greece

semitouium, cujus media pars diesis dicitur. Octa

vie vel scsquioctavis sive vrtoyôoovç, i. с. siiperoctavis.

Gloss, (cod. Monac. C). Oiunino scmitonii

Martiani Capellae lib. I. §. 11. 43

octavis etiam sine discretione juncturis,

dimidia pare est diesis (Sext Emp. 6, 47. p. 566

Fabr.). Vitruvius (5, 4. p. 136 Bip.):» Diesis autem

est toni pars quart* : ita in hemitonio duo dieses

sunt collocatae.u Plura dabunt scriptores rei masicae

a Mcibomio editi, ct Boeckliius (in Daubii

et Creuzcri stiidüs III. p. 65). Sed hoc loco adcundus

potius Boethius , qui (in arithm. 1, 25; op.

p. 1512) rem dilucide sic cxponit: » Superparticularis

est numerus ad alteram eomparatus, quotiens

Labet in se to tum minorem et partem ejus aliquam.

Qui si minoris babcat mcdietatem , vacatur tesquialter:

si vero tertiam partem, sesquitertius : si vero

qnartam , vocatur sesquiquartus , ct si quintam, vocatur

sesquiquintus. Atquc bis omnibus in infini

tum quoque superpariicularium forma progreditur.«

Theo Smyrnaeus (ар. Tcnnul. p. 141 ad Jambl. in

Nicom. arithm.): èrtifWQioç âè èÔTi Xôyoç, brav

ó pelÇcùv oçoç ärta§ £%r\ xov sXarxova xai

pôçiov ¿v XL xov èXâxxovoç. Ad quae Tcnnuüus:

»IVotandum fWQLOV ab aritlimcticis dici de

snpcrparticulari, [iÍQT] de superpartientc. « Confer

nostrum infra (§. 757. 759). Haud dubie Maria

nus illa с Cicerone desumsit, qui ipse sua a Platone

(dc an. mundi p. 56 Stepli.) habet Ciceronis

enlm verba (de univ. 8) baec sunt: » SesquicUteris

autem intervalus, et sesquitertiis , ct sesquioctavis

snmptis ex bis colligationibus in primis intervallis,

sesquioctavo intervallo sesquitertia omnia explcbat,

qnnm particulam singulorum relinqueret« cet. Ma

crobias (s. Sc. L 1) graccis vocabiilis utitur» epitritus,

bemiolius, epogdous.« De origine vocis sesqui

egit Jul. Caesar Scaliger in poet. 2. 26.

sesquioctavis] Ita non solum varians lectio in

libri IVorimbergcnsis margine notata, sed codices

etiam Vossianus (Arntz. misc. p. 200) ct Ilugiauus

babent pro octavis apud Grotium, quem crrorem

licet inter venirent limmata, concinebant.

facile corrigcre potuissetj si fontem cognovisset, equo

noster bausit.

sine discretione juncturis] Sine intervallo consonantiis.

Vulc

limmata] Becta est scripture. Liquet ex Pliitarclio

: Xslfifia Tcov T(itj(iaT{üV avlóoov bvrtùv

то ïXaxxov Óxl xov гцибёыд cutoXeLrteL. Glossa:

»Limmata hemitonia. « Grot. — Minus accurate I

A PI a tone cjusmodi intervallum jam bemitonium

appellation fuisse observât qiiidem Macrobius (in.

somn. Scip. 2, 1. f.), sed raonente Censorino (10,

7) abusive, quum duo hemitonia tonum complcrc

non possint: quaproptcr Macrobius etiam semitonium

définit »sonum tono minorem«, cui adstipulatur

Boccldiius (in Daubii ct Crcuz. stud. DU. p. 60

§. 11). Neque enim ita aeeipiendum esse addit Ma

crobias, ut dimidiatus tonus putetur, quia nee semivocalis

in Uteris pro medictate vocalis aeeipienda.

Addc igitur alium Pltitarchi locum (de animac proer.

p. 1017. £). Plurimi Martiani codices perperam

limata scriptum exhibent; melius duo Monaccnscs

(C. G.) lymmatai Y enim saepc pro £1 poni alibi

(in palaeogr. crit IV. p. 545) doeui. Alia simt

lemmata quasi imlicaturae (Scalig. poët 1. 59).

In códice Monaccnsi Б glossa baec legitur:

» Quinqué músicas consonantias exsequitur.

Duplis snecentibus, i. e. duplis organis. Diapason

videlicet symphonia. Quod enim in arithmetica du

plom , in música vocatur diapason. Est dupla proportio,

ut minorions utamur numeris, duo ad nam

Diapason vero est symphonie, quando vox voculam

dupla sai quantitate superat, sive in extensiene

aettminis, sive in remissione gravitatis. « — Et ad

voce. : ac sesquialteris etc. : » Sexqualtera proportio in

arithmetica diapente vocatur in música. Sexqual ter

autem numerus est, quando major numerus minorem

6*

44 Martiani Capellae lib. I. §. 12.

Ita fiebat, ut nemus illud harraoniam totam superumque carmen modulatione

12 congraa personaret. Quod quidem exponente Cyllenio Virtus edidicit, etiam

in coelo orbes parili ratione aut concentus edere aut succentibus convenire.

Nec mirum, quod Apollinis silva ita rata modificatione congrueret, quum coeli

quoque orbes idem Delius moduletur in Sole: hincque esse quod illic Phoebus,

1Г> et hic vocitetur Auricomus. Nam Solis augustum caput radiis perfusum circumhabet

in se totam namcrum, insupcr et ejus me- piosius dc ea alibi (pal. cr. Ш. §. 256. 259) egi.

dictatcm; ut sunt tres ad duo. Diapente тего sym- Plato (R. P. 10. p. 617 Stcph.) Sircnum ópe cam

phonia est, quando vox voculam totam sui praecedit pcrfici finxcrat, vocibus, ut videtur, ^EtQr¡V et

quantitatc et insuper superatac vocis medietatac (!) ÔStQÙ Indens, ut ncxum inter orbes coclestcs simul

sive in acnmïne, aire in gravitate. — Sexquitertia exprimerai. Pythagoram cam aiidivisse fabulantur

propositio est in arithmetica, quae in música dicitur

diatessaron symplionia. Est autem sesquitertîa

proportio, quando major numerus Labet in se mi

norem et ejus tertiam partem, ut sunt IV ad Ш.

Diatessaron symplionia est, quando vox voeem tota

snpcrat sui quantitatc et ejus insuper partem in

•camine, ut dictum est, vel gravitate. — Epogdous

in arithmetica, tonus dicitur in musiea. Est autem

epogdous, quando major numerus habet in se mi

norem et ejus octavam partem, ut IX ad YIII. —

Scmitonia lima (lege leimma vel litmna) graece. Semitouium

cur media pars diesis dicitur. Ilaec omnia

poética «и nemorc Apollinis finguntur fuisse , quia

ipse est moderator musicac coclcstis. «

nemus illud] Dixcrat etiam Arnobius (L. 5.

Pythagorïci (Jambl. in vit. ejus 15. p. 55 Ktist.).

Cctcrum codicum Darmstattensis , Reiclienauensis,

Basilccnsis et Bongarsii lectio edidicit omnino me

lier est, quam quod editum erat edicit.

succentibus] Alü.s succentor erat, qui cantori

respondebat (Burmann syll. epist. Ш. p. 461), concenlort

qui consonabat (Cang. voce Succentus):

sic chorus ci qui praccûiebat (Aristot. de mundo

6). Nostra etiam s uceen tus sunt, qui consonant,

id quod ex addito verbo convenire patet.

ita rata modificatione] Lege »aethercae modifi

cation'!. < "Vojnck. Absit ista correctio! Bene sc ha

bet rala modificatione: vide supra »ratis succentibus.

esse] G rotins ediderat est, quod non cohacrcbat

cum reliquis. Ncquc probandum erat esse dicitur,

p. 112): »Sunt in sidereis motibus (al. montibus) quod Arntzenius (misc. p. 200) substituerai. Susilvae,

sunt lustra, smit nemora « cet.

modulatione congrua] E codicibns '.

B. D. E.) et Dresdens! hanc lectioncm reccpi pro

CO quod legebatur » modulationum congruentia. «

etiam m coelo] Conf. Heraelid. alleg. Horn. cd.

Gal. p. 425. Cic. soma. Scip. et Macrab. Goxz. —

Permuhi dc sphaerarum harmonia Jaudari possunt

scriptores (Cíe. divin. 1, 5. N. D. 3, 11. Max. Ту.

rios IL p. 206. 207. Rcisk con£ nostr. §. 27). Copcriorem

igitur lectioncm, solamque veram, с codicibus

Monacensibus (C. D. E. G.), Darmstattcnsi,

Basilecnsi, Reichcnaucnsi ct Hugiano substituí.

illic] E codicibus Monacensibus (В. C. D. E.)

hoc rccepL Grotius habebat Ule.

Auricomus] Ita cn'un Valerius Flaccus (4, 92)

Latine; Graece Macrobius sed Latinis Uteris (Sat

1, 17) Chrysocomes {%Qv6oxó[n¡q).

Solis] Vide ad haec Macrobium. Grot. —

Martiani Capellae lib. I. §. 15. 45

actum que flammantibus velut auratam caesariem rutili verticis imitatur. Hinc

quoque Sagittarius, hinc quoquc Vulnificus, quod possit radiorum jaculis icta

penetrare. Demonstrabat praeterea Virtuti Cyllenius amncs quosdam coelitus de- 14

fluentes, quos transeundos esse perhibebat, ut ad eum ipsura, quem reperire

curae est, pervenirent. Verum cosdem amnes diversicolor fluentorum discrepantium

unda raptabat. Quippe primus diffusions ac prolixi ambitus gurges liven tis

aquae volumine nebuloso, atque algidis admodum pigrisque cursibus haesitabat.

Interius alius lactis instar candidaeque lucis mitis per omnia quietusque

Satnrnalia dich (I, 17). Hi radii fucrc daodeni,

Solía ad exempt am, sicut Yirgilius (Леи. 12, 1C5)

ruft, de rege Latino caneos i

«eut témpora circum

Aurati bis sex radiis fulgentia cingunt

Solis avi specimen.*

Sagittarius] IVaevius (ар. Blacrob. Sat 6, S):

■Delude pollens sagittis inclytus arquitcnens sanetusqae

Delphis prognatos Pytbius Apollo.« Maximas

Tyrius (10, 8. T. L p. 182 Reist): »avviijfuxai

Tov IdrtoAZcovog, roÇôtrjç ó $eôç ка\

/wvóixog' nal <pü.có yàv avrov t//v aQyuoviav,

tpo0ov¡iat ôh TTjV TO$elav.« (Add. Burm. ad

Propcrt. p. 814. et Ammianum 19, p. 149 Lind.).

Virtuti Cyllenius] Ita transposita sunt тегЬа in

codicibus Dannstattcnsi , Monaccnsi (D), Hugiano,

et in libri Noriinhcrgcnsis yariantibiis.

amnes quosdam] Septem intelligit planetas. Ita

dicuntur, quia in modum amniiun lubrico quodam

flexa periódico volvuntur. Divcrsicolores sunt, id

qnod Plinius dicit. Gloss, (cod. Мопас. Б) — Isid.

orig. (1. 14, 27): »Amnis fluvius est nemore ас

frondibus redimitus , et ex ipsa amoenitate amnis

vocatur. « Non inepte igitur a Martiano plane tac sub

amnium imagine dcscriliuntur. Radii enim e stcllis

emîcantcs non incommode cum ilumine comparai-i

posaunt. Goez. — Ncquc commode, ut mihi quidcui

vide tur. Non enim planetac ipsi, sed corum cur

sus fluviis sunt similes et Mercurio IranseuiKÜ traut

comitantc eum Virtute. Hoc pacto explicará ctlam

potest »primi diJTusior ac prolixus ambitus «, quod

non nisi ad circulum, quem meando eflieit, spcctar¿

potest. Ac ne quid dubites, adi fontem e quo no

sier hausit (Plat. Tim. p. 36 f. Steph. et de R. P.

10. p. GIG. Gl 7). Ubi contra gurgitis nomine utitur

Martianus, ibi plauctam ipsum intelligit.

coelitus] Ne quid omittam, codd. Darmstattensis

et Hugianus quodam cetu liabcnt; ct paulo post

pro ad eum exhibent ad deum, pro curae deinde

cura; pro fluentorum dcniqne Hugianus fluentiitm.

diversicolor] Latinum non est. Sed de scripturac

sinccritate dubito. Run», (ad Ovid, met 11,

611. p. 794) — Cur dubitat? Quia Martianum

cursim, non totuin legit (Vide infra §. 67. 811)

primus] Saturnus innuitur. Goez. — Planctac

potins cursus: non cnim Saturnus ipse aiuhitu est

diíTusior; sed cursus, ut dixi, longior, unde ipse

tardior esse videtur (§. 70. 855. Vitruv. 9. p. 264.

266 Rip. Lucian. Astral. 21. p. 22a. Rip. Palaeogr.

mea exit. Ш. §. 252).

interius alius] Jupiter. » Deinde est bominum

generi prospcrus ct salutaris ille fulgor, qui dicit ur

Jovis« (Cie. somn. Sc.) Goez. — Propcrtiiis (4, 1,

10Ö) bunc planctam feliccm appellat. Scd lege Mar46

Martiani Capellae lib. I. §. 14.

motu undas volvebat argénteas. Tertius vero nimio rubroque igne rutilantes

iestinaquc rapiditate praecipites fragososquc cursus anhela sulphureus celeritate

torquebat. Qui hunc sequebatur, auratus ac fulgidus et flammis coruscantibus

rutilans, sed diversitate fluminum utrinque conjunctus, quibusdara rivulis

intcrmixtis. quantum pensabat moderatio, temperabatur. Verum interior ilia

tianuin ipsum, cujus verbis optima ejus fit interprciatio.

Infra с ni m (§. 196) » temp era шоп ti esse

salubrem«, ct inferius »stcllam Joris salutarein esse

ad omnia « scribit. (Adde palacogr. crit. Ш. §. 241.

297). Cuín lacle aiitein comparationcm repctitam

mox (§. 15) deprcliendes, ubi bujus planetae cursum

lacteum fluvium appellat, ct infra (§. 209) Jo\i

ipsi lacteum subscllium tribuit Claruin cnim colorcin

planeta habet. Confer practcrea Scnccam (in

Oed. <49ö), \ ¡rosque doctos adAppulcjiim (I. p. 62.

Oudcnd.) et infra (§. 17) nostrum.

alias lactis instar] Ita melius transporta verba

sunt in Hugiano ct Darmstattensi códice.

tertius] »Tum rutilas, horribilisque terris, quem

Martern dicitis.« Cic. somn. Seip. Goez. — Plaiie

(am bunc Claudianus (tert cons. Honor. 166)

»flammam noceutem Gradivi* appellat. Sed pluribus

docui (pal. er. 1. c.) noxium cum liabitum rubrumque

et colorem tribut tun esse, undc ct infra (§. 82)

Marti ipsi noster speoiem »rubri juvenis« tribuit:

unde ct Cbaldacis ejus Stella D^IND audit ab tnN

rubrum esse. Similiter Plato de eo (Epin. p. 987

Stcpb.) bttàvxcûv de rovTcov ovtoç èçv&QÔrarov

Ix£L ХЯЩла..*

nimio] Rejectam banc ad inarginem a Grotio

lectionem practiili edito minio, quia ruler color

proxime sequitur.

rubroqite] Ita pro Grotiano rubeoque babent

eodiccs Monaccnses (C. E. G), Basilccnsis, Darm*

slattcnsis, Britannicus, ct Cantabrigicnsis; Vossianus

etiam, teste Arntzenio (misc. p. 201), qui

licet Martiani aevo non indignant esse vocem rubeus

obscrvct, ego tarnen practiili îllorum codicum le

ctionem $ quia ipse Marlianus pluribus locis (§. 82.

677. 699. 700) voce ruber utitur.

festina rapiditas] E variantibus libri Norimbcrgensis

loclionibus melius visum est, qnain vulgaris

lectio festínala.

fragososque] Grotius fragrososque , varians in

libro Norimbcrgcnsi adscripta lectio propine ad ve

rum fragusosque, codices Bodlejanus primus, Bri

tannicus, Cantabrigicnsis, Basilccnsis, Darmstattensis

et Monaccnses (D. G.) óptimo fragososquc. Sic

Valer. Fl. Argon. 2. 198:

— — »nimbisque et luce fragosa

Prosequitur polus et tonitru pater auget honores,

auratus ас fulgidus] Facile hoc cpitlieto Soils

cursus agnosrilnr. Infra etiam (§. 73) Sol ipse eognominattir

n auratus » ct inferius (§. 185) »fulgor

dicitur splendentis Olympi«, cujus caput (§. 188)

» aureft Iiiinina fcraL« Catullus (65, 59) »oris aurei

Solcm« appellat. Vidimus ct supra (§. 12 f.) cog

nomen auricomi (%QV>6oxô[iov) ci tribuí. E coloribus

denique aurum buic planetae sacrum fuisse

alibi (Pal. crit. HL §. 282. 292. 511) decui.

moderatio] Lege »quantum pensabat moderatio

tcmpcrata«, atit «quantum pcnsata moderatio teraperabat.

« Voivck. — Neutram veram esse Icctioncm

jam e codicibus patet in libri ?forimbcrgcnsîs mar

gine laudatis, in quibus legitur »temperabatur.«

Docuisset potius vcllcm criticus illc, quoinodo tota

intclligenda sit periodusj siquidem verba sic acciMar

ti an i Capcllae lib. I. §. 14. 47

electro purior resplendebat amnis, quem praeter ceteros fortunarum ille coneistens

populus appetebat: quarum alias ejus odor et halatus illexerat, alias

lenis undae canori permulsere modulatus. Gustum autem haustumque quam

plures ex eodem dulcissimo gurgite sitiebant. Nec deerant, qui cadcm fovcri

abluiquc lympha ac se in illam jacerc cupiebant. Praeterea duo restrictiorcs

sinu ambituque parvo raptabantur interius : quorum uterque pro aliorum vicinia

picnda sont: »Qui scqucbatur, aura tus ас fulgidas с plane tarum concursii et signorum conslcllaltoi-.c,

erat et flammis corusca iitibus rntilabat: sed divers!- ut vocant, varias ct Lo min um et na fio nu in (§. Ii)

utriiiquc conjiinctus erat, fata praedicendi. Sed fortunarum nomine melius

nostcr utitur quam fatorum. Manilius certe sortent

fortunae semper (licit. Confinnabitur dciiiquc nostra

interpreta lio infra (§. 15).

deerant] Sic Monacenscs (В. С. D. Б.), Darmstattensis

, Basilccnsis , Reiclicnauensis , Drcsdcnsis,

Britannicus, Bodlcjanus primus, Cantabrigi ensis,

ct teste Arntzcnio (p. 201) Vossianus. Pariter

paulo inferius vctcrcs jam cditioncs praefcrebant

cupiebant. Utrumque ct ш margine Grotianac vidcmus

adscriptum.

restricliores sinu ambit ittjue] Ita Vossianus co

dex (Arntzcn. p. 201) ct IVorimbcrgcnsis liber.

Mcrcurii cnim et Lunae cursus breviorcs, et ideo

circuli, quos faciunt, minores sunt quam coruni,

quos Ь ac tenus recensuit; unde ct interiores dicuntur.

Ulud ac, quod apud Grotium ante sinu inser

tion, in Darmstat tensi códice a prima manu quidem

scriptum sed postea deletum est.

pro aliorwn] Dc Luna, quae luccm a Sole accipit,

verba facile intclliguntur, dilficilius de Mer

curio: sed vide notant, quae scquitur, ct consult

Plinium, qui (2, 18): » colores « iiiquit »ratio altitudinum

tempérât, siquidem earum similitudincm

trabunt, in quarum acra venere subcundo, tingitque

appropinquantes utralibct alien! meatus circulus.»

Л tipie circuli iidem Plinio sunt, qui noatro, at

supra (§.-14) affirmavi,

rivulis intermixtis, (quantum ncccssc

erat), temperabatur.« Posteriora facilia; Solis cnim

vie in temperan tia ccrnitur (§. 18); unde ct infra

(§. 186) noster earn alloquitur: »dans solus amicam

Tcmperiem su peris «; et (§.34) Pboebum placiditatem

afierre solitum« dicit (con f. Auson. cel. 369.

p. 404 Delpb.). Sed in prioribus quid volucrit

■rivulis illis intermixtis«, nemo intcrprctum cxplanavit.

Equidcm primum conjiciebain nubes sub iis

latere. IVubila cnim minuunt acstum ct intcrdum

Soli opponuntur. Ita Ovidius (trist 5, 8, 31):

Si numeres anno solee et и tibila tolo»,

et Iritum illud tpost nubila Phoebus. « At* vero scadliibitis

et totius loci contextu pernunc

Zodiaci signa, maxime ad sort cm for

tunae facienda, inteUigo (Manil. 3, 87 seqq.). Ver

bis deniqnc »diversitate flumimtm atrinque conjiin

ctus« ill* Curaus, qui Soli sunt viciai, mihi viinterior]

Veneris planeta. Gloss. — Confirmant

л de ejus odore et de balatu scqnuatur, quibusconferenda,

quae supra (§. 7) observa vimus.

electro purior] Iinitatur Virgilium qui ct ipse

(georg. 3, 522) : electro purior amnis.

fortunarían] Omnia, quae snquuntur, mihi per

suadent, ad astrologiam verba illa referenda et cum

Propertio (4, 1, 104 seqq.) artem descriptam esse

48 Martiani Capellae lib. I. §. 14.

et confmio coloratus, exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis admixtione

traxere. Nam alter nimia celeritate festinus, ac plerumque con

sistera relabensque ferebatur; alius vero quandam undarum originem gestans,

flexuosisque anfractibus errabundus spumabat cunctis seminibus fluentorum.

lo Hic igitur cursus discoloris amnes praedictas rerum hominumque fortunas immensis

primo sinibus ambiebant. Turn diversa undarum violensque rapiditas

mutabilis admixtione] De Luna, quae luce aliena

liicct, i to rum aperta ratio est De Mercurio autem

coiisulendns Ptolcmacus (tetrab. 1, 4), comparandiquc

Manila (1, 870. secund. cod. Gcmlac.) hi versus:

— »sicut Cyttemus orbis

Et Venus, accenso cum durit Vespere noctem,

Saepe nitent falluntque oculos , rursumque revisunt.*

traxere] Pro traxeral с Basilccnsi códice.

warn] Lego : jam : dc qua confusionc yidendus cL

Drakenhorch ad Sil. ItaL 9, 242. Voivck. (spec. cr.

p. 145). — Non est, quod Drackcnborcbium consulamus.

Dennis cnim scxccntics partículas illas

confusas fuisse, ncutiquam inde cogitnr, istud boc

etiam loco esse factum. Immo servandum »nam«

est , eiqtiidem utriusque amnie mutabilitas , modo

praedicata, nunc explicatur.

eonsistens] Lego concidens. "Voxck. — Immo

consistons. Vide quam perverso modo critici, verum

ecnsum ignorantes, falsam lectori lectioncm obtrndant.

Nullum tibi remanebit dubium lectis duobus

infcrioribns locis (§. 23. 280), ubi idem Mercurius

»remorata statione consistens» appellator.

alius vero] Luna. »In inGino orbe Luna radiis

Solis aecensa convertitur« (Cic.) Goez.

undarum] Ab antiquissimis temporibus persnaenm

bominibus erat, Solis igne ct Lunac bumore

omnia ali. Hinc Plinins (2. 9) non solum »Lunac

maculas non aliud esse« doeet, »quam terrae ra

ptas cum bumore sordos «; sed vim etiara ci adscribit

»liumorcm, quem Solis radii absumant, augendi.

« Quocum conferre licet Porpbyrium (de

antro nymplu 11, p. 12) allosqnc recentiores. Pto

lcmacus cnim (tetrabibl. i, 4): »major«, inquit,

»Lunac vis est humect andi : est cnim terrae propior,

a qua vapor húmidos ab iino usque ad earn adscendit

«; ct paulo superáis (e. 2) »Solem« ait »calefaecre,

Lunam humectare. Pariter Maorobiiis (somn.

Sc. i, 19) scribit: »Luna aëris et aquae faex ha

betur; omnium cnim physicorum as serti nue con

stat, calorem humore ntitriri«, et Alemán lyriens

apud cundem (Saturn. 7, 16) Hörem Arris ct Lu

nac (ilium appcllat. Inde etiam in lapidum titulis

(Grut. inscr. 59, 8) Diana undarum appel la tur

regina. A poëtis autem Luna cognominatnr roscida

(Virg. gfrorg. 5, 337. Sil. 1, 576. Claudian. 3

consul. Stil. 288. Burm. ant bol. Lat », 5, T. 2.

p. 301) et roriflua (catalect 2, 14. ap. Burm. 5,

46, 14. p. 327); nostcr denique, sicuti hoc loco

»cunctis earn seminibus fluentorum spumare « vult,

i ta infra (§. 165) »sub Luna circa ipsum terrae circulum

aërem ex halatu madorcque iufero turbidatum

esse» addit (conf. §. 169).

hominumque] Ita I In gi a nus codex pro Grotiane

nationumque ; et ccrte hoc loco melius rebus opponuntur

homines, quam nationes, quae supra

(§. 11) cum regibus sunt conjunetac.

sinibus j Drcsdensis et in libro Norimbcrgensi

varians lectio adscripta, Monacenses quoque (B ct £)

male cum antciioribus editionibus dant finibus.

Martiani Capellao lib. I. $. 15. 49

■

singulas quasquc porvadens improvisa vi per declivis aluei praecipites lapsus

rapidis turbinibus pertr ahebat, ita ut alius easdem plerumque alteri transfunderet

fluvio, et quam ille exercitam longa collisione vexaverat, alter aut ripae

redderet, aut arone mersaret. Non tarnen fortunas omnes illi sanguineus aut

caerulcus involutas gurgites rápiebant. Plerumque illius lactei praenitens unda

repente correptas eminentis tractus vértice subvehebat. Aliquando etiam sublimatas

atque fluctu elatiore suspensas in ilium cruentae similitudinis rejicicbat

aestum, aut in torrentem lividum vorandas hiatu piceo despuebat. Alterna

praenitens] Codices Monaccnses (B. CD. E.G.),

Hugianus, Reicbenaucnsis, Bodlejanus primus, Bri

tanniens, Cantabrigiensis, Vossianue, aliique (Ondendorp.

ad Appulej. I. p. 63) pro Grotiano renttens

babent praenitens, quod praetnli, tum ob

antecedentem lactis colorent, tum ob subsequens

Tcrbum subvehebat.

vértice] Vertex vel vortex, turbo, dlvoç. Grot.

Virgilius (Aen. 1,»et11r7a)p:idus vorat-, ,aequore vortex.«

Quinctilianus : »Vertex est contorta in sc aqua, vel

quidquid aliud similiter vertitur« (8, 2, 7. p. 199

Spald.). Unde et Appulejns (de mundo p. 517

Oud.): »Turbo autem dicitur, qui repentinis fl abris

prosilit atque universa perturbât. Vertex Ule est

vel, uti dicitur, Dine.* ,

sublímalas] Ita Grotius jam' conjeeerat ; Waltomnes

illi sanguíneos ant cae- bardos ex manuscripts attulit Concinunt Bodlejaruleos

involutas gurgites rapiebant« — eententia nus codex secundas, Mertonianus, Hugianus, Bannqnam

intelliget? Scilicet non adver- sileensie et Darmstattensis. ...

t, sola typograpboram incuria apud Grotium cruentae\ Idem quod supra (§. 14) verbis »ni-

» sanguíneos aut caeruleos legi, id quod bnjns tarn mio rnbroque igne rutilans« signiQcaverat Sensus

nota addita, quam priores omnes edit iones, Hugia- est: »e Jovis benigni planetae radiis in malignornm

nns praeterea codex et Darmstattensis manifesto do- Martis et Saturni noxium conspectum rclabuntnr.«

cent. Sed darns nunc sensu s est, modo observes vorandas] Licet permulti codices Slonacenses

vocem »involutas», Martiani more transpositam, ad (B.C.D.E.G.), Dresdensis, Darmstattensis, Rei-

» fortunas omnes* pertinere. ebenanensis, Bodlejanus primus, Britanniens et

hoc pro tunc, Hugiani et Beianetoritate.

aut amne mersaret] Plutarcbns (de facie Lnn.

p. 943), animarum e corporibus egredientium fortunam

describens, » multas», in quit, extrudit, aestnandoquc

projicit, jamjam Lunam subiré affe-

! jam eo pervenerunt,

in profundum devolatae.

«

gurgites rapiebant] Ita lege ex MS. pro gurgile

rapiebat. Movit gurgite corrigentes tpqàôiç illa

»gurgites sanguineus aut caeruleus» quam rbetorcs,

ni fallor, кат' èrtâvodov appellant. Grot. — Voseianns

codex pariter atque ille Grotii: »IVon tarnen

fortunas omnes Ш sanguineus aut caeruleus involutas

gurgites rapiebant.* Arntz. (misc. p. 201).— Nonne

igîtnr miremnr Walthardum et Goezinm edidisse:

7

SO Martiani Capellae lib. I. $. 16.

igitur permixtione fluviorum illc fortunarum populus agebatur. Neque enim

ulla prorsus erat, quae ab omni immunis incursu cunctoque esset gurgite

16 feriata. Denique Virtus secuta Cyllemum, dum sola cunctos interrite transmearet,

licet earn magno fragore colliserint, tamen opprimere nequiverunt.

Tandem trans fluvios, qui ad quoddam Phoebi spectaculum ferebäntur, cum

Virtute Mercurius constiterunt. Ac tunc Latoium conspicati edito considcntem

arduoquc suggestu, atque in conspectu quatuor urnulas adopertas vicissim

Cantabrigicrisis, Hugianus, nec non Arntzenio teste milítudinís) aut Satarni cursum (livid am) rejícíantnr.

(p. 901) Voeeianus , dent vorandum; Grotii tamen Hoc igitur modo sortes fortunac ciirsibns planelectîo

praefcrenda est, siqnidem non ad torrentcm tarum aliis alios transeuntibus agitari. Vidcbis apud

boc adjectivum, sed ad fortunas spectat. Orplticum (hymn, в, 5) istam jam legt superstiagebatur]

Nemo prefecto haec probe intelligct, tionem.

nisi aliquam saltern astrologicarum artium notitiam nequwertint] Ita praeter anteriores editioncs

sibi comparaverit. Ante omnia enim notandum quod Cantabrigicnsis et Hugianus codex pro Grotiano

flfanflias (5, 86) bisce versibus tradit: »non quiverun t.« Damnât bic Martianus astrologi-

» Ordo ducem scquilur donee venit orbis in orbem cas artes, quibus Virtus, Mcrcnrii comes, terreri

Has autem fades rerum per signa locatas, non potuerit Vide et Scnccam (ep. 88. p. 566.

In quibus omnis erit fortunae condita summa, S67 Lips.).

Vt quumjam stell ae Septem laeduntve juvantve; Latoium conspicantur] Grotius conspicati. Bon-

Cardinibusque movet divina potentia mundumt gars. Latonium conspicantur. Goez. — Verb! tempos

Sic felix aut triste venit per singula fatum, quidem melius in Darmstattensi pari ter et Hugiano

Talis et illius sors est speranda negotl.v códice; sed nomen Latoïus Ovidio usitatum reti-

Deinde tenendum, quamvis septem Ulorum plane- neri potest. Similiter enim «Latoïa Diana (§. 914),

tarum alii benefici, alii malefici eint (Pal. cr. Ш. Latoïa proles, Latoïa stirps, Latoïs, Latoidac,

8. 241), eorum naturam tamen vicinitate aliorum Latoides« legeris. Quin nostcr etiam infra (§. 897)

mutari, qualitatemque naturalem per eos , qui con- idem illud Apollinis cognomen repetit

trarii ipsis obstant, infirmari (Ptolem. tetrab. 2, 8). urnulas] Urnulae bae Pbocbi sine dubio decan-

Quibus praemissis nunc intelligitur » discolores pla- tatis Homericis doliis originem debent, et ex coram

netarum amnes « planetarum esse cursus , a quibus imitatione effictae sunt (II. S2. S27 — 34) Goez. —

pendeat fortunae sors, prout banc aliquis pertra- Immo conf. Orpbicum bymnum in Apollinem v. 90:

xcrit, vel in alias cursum d merit, qui earn vel Tlccvxa rthXov XQivaç xQÎveiç ßia&Qififiova

servare, vel perderé possit Non enim Martern plane- <pvXa¡

tarn (gurgitem sanguinenm), aut Saturnum (caera- 'ApfiovLij xsçâtfaç jfayuóófuov àvôçâôl [iollcnm

gurgitem) fortunas omnes involutes rapere, sed pccv,

plerumque Jovis (lactei) enrsum eas tueri, quamvis Mi$aç хицыгод дедеодт* ï6ov afiq>OXSQOi6i.

etc levatac aliquando tamen in Martis (cruentae si- Nam bic quoque anni tempore innuit noster. Férrea

*

Martiani Capellae lib. I. §. 16. Ы

atque altérais inspectioûibus enudare, quae diversa specie metallisque formatae

erant. Nam una ex ferro, quantum conjici potuit, duriore: alia ex argeuti fulgentiore

materie: tertia liventis plumbi fusili robore videbatur: at vero propior

dco perlucentis vitri salo rcnidebat. Singulae autcm rerum quaedam semina

elementaque gestabant. Nam flamma flagrantior, et ab ipsis cecaumenis exan- 17

ama , cui nomen Vulcani vertex , ex qua flamma

flagrantior anhebt, aestatem eontinet. Argéntea,

qaae dicitnr risus Jouis, coeli temperie renidens,

Plúmbea, Satumi exitii

i, et plena undosae hiemis atque

>, ipeam eontinet Liemem. Vitrea

denique et salo resplendcnti similis, quae totias

aëris se minibus referta, qnibus Junonis uberibus

nomen inditum, тег complectitor.

i] Omissom boc apud Grotinm e Dresdens!

>i] E metallis boc

ore omncs tribunnt (Pal cr. Ш. §. 282. 292).

robore] In Vossiano códice prima raanns dedit

fttlvi robore ; quid illud robore sibi velit non per»

«picio , neqne perspexit Heinsius , qui ad Gronovium

epist. 372 Syll. Barm. Т. Ш. p. 460 cmendabat

rodere vel rodo. Id si placeat, fxdvo posset

legi. ÀRI4TZ. (misc. p. 201) — Hand placet De

urna enim sermo est, qnae » liventis plumbi fusili

robori* similis videbatur. Plumbo Saturnus planeta

et litems denotantm*. Atque fusilium vasorum acoster

infra (§. 860) meminit. Robur ad

or Horath* verborum »robur et aes triplex»

pro »robur aeris»; quae sane praCfercnda est interpretatio

illi, qna robur pro arbore circa pectus

accipcrc volunt.

salo renidebat] Infra » urnam sali rcsplendentis«

dixit MS. tarnen hic habet salare nidebat, et in

libro Germ, vernantis aetlirae salare renidebat, pro

colore, ut sit »salor« splendor 5 sed satins est dieamus

ulrobique ex syllabae geminatione erratum.

Grot. — Quödsi altius inquisiveris, cur hanc urnam

ita designaverit, videbis solare et salo mare,

quod viride est, intelligi (§. 581 not); unde ipso

Martianus (§. 643) dictas esse narrât ínsulas quasi

in salo; eum antem colorera nrnae, qna wr contineretur,

óptimo jure tribuit Legerat quidem Bartlûus

(ad Stat DIL p. 100) hoc loco salare pro salo;

sed ñeque in edftis, ñeque in codicibus, bañe leetionem

deprehendi , ncqne vulgar! melior est

elementaque] Cave quatuor illa intellígas ignem,

acrem, aquam, et terrain, siquidem hace nunquam

cum diis illis , solo excepto Vtilcano , conciliabis.

Sed aëris elementa secundum diversas tempestates

in mente babuisse videtur. Flamma itaque flagran*

tiorcm tempestatem Yulcano, quia ignis ipse est,

tribuit; screnum coelum Jovi, quia pro aetbere

sumítur; perfrigidam tempestatem Saturno, quasi

frigidissimo planetae ; fructiferum hmnorem Junoni,

quia haec dea afir est inferior.

cecanmenis\ MS. »ipsis cecaumenis.* Cecaumeni

fontes (?) ambusti, KSXttVftèvOU Quemadmodum

Hyginus zonara torridam âucxefUCVflèvtjv

appellari tcstatur. GnoT. — Solinus (c. 52): Aegyptium

limitcm, qua ad Diacecaumenen tendit.»

— Graecorum est ¿3utx£xccV(i¿V7¡- Strabo lib.

XVH: Tcov âè ftçoç rrj duxxexavfiévrj nvkç

nal a&eoi. vofilÇovrai, et alibi passim. — Mar

ianus Capeila Cecaumenen vocat duobus (?) loéis.

Serváis : » Garamantes populi inter Libyam et Africam

juxta Cecaumenen.« Sic vocatur et Acroni ve-

7 *

52 Martiani Capcllae lib. L §. 17.

tlata fomitibus ex ferri praedicta anhclabat urna : quae tamen Vértex Mulciferi

dicebatur. Alia etiam, quae fuerat ex argenti materie, praeferebat serena fulgentia

et vernantis coeli temperie renidebat: banc dicebant Bisum Jovis* Ilia

vero metalli gravioris plena undosae hiemis átque algidi frigoris, nec non etiam

tcri interpret! Horatii. Theophylactus de Nilo: dtà

y<xQ rijç KeMxvfiévtjç Çéovra Xiav <pa6ï tca-d-é-

"феб&сы. Diodorus, a quo acccpít, ôià yàç ttjç

KaTaxexavfiévrjç. Sic et Gatacecaumene regio

in Maeonia ab adusiione Tocata. Salmas, (ad Sol.

p. 473. pr. edit.).

Mulciferi] Quasi mnlcens ferrum. Gloss. —

Ignis acrras, quasi malcens imbrem. Gam enim

nubes altiora petierint, resolvuntur in pluvias. Vulc.

— Certe melior sclioliastcs Ще interpres fuit,

q nippe qui cum Festo concinat : Vulcanius nîmûnun

ad illum potius deuin respicerc dcbcbat, qui, ut

Giccronis ÇS.D. 3, 22) verbis ufar, Lemni fabricae

praefuit Martiamis forsan, quum aliis locis

(§. 48. S76. 889) Mulciber scribat, liic consulto,

Festi ctymologiam amplexus, Mulcifer scripserit,

quo propius ad ferream urnam nomen accederé t,

quamquam et boc sensu Mulcibcri nomine utuntur

(Macrob. Saturnal. 6, S).

fulgentia] Lege: »Serena fulgera«, vel praefer:

«serena fulgentique vernantis coeli temperie. « Vonck.

(spec, crit p. 79) — Prefecto Vonckius non is est,

cujus ad arbitrium substîtuamus lectionem, quae

in nullo vel edito vcl scripto exstet libro. Itane inauditum

isti erat adjectivi serenus neutrum pro sub

stantivo positum? IVonne legerat VirgUii (georg. 1,

393) »aperta serena*? nonne Silii (S. 88): »caligo

nitido resoluta sereno» ? Utinam critici, quibus

tantas secandi pruritus est, scrîptori, in quem incidunt,

toti prias noscendo operam darentt Mar

ianus enim ipse infra (§. 74) eadem locutione utitur

verbis: »candentibus serenis enituit.« Serena

igitur fulgentia, sive serenum, quod fulge t, Jovi

planetae noster tribuit, quód idem astrum infra

(§. 197) dicit »fulgentibus blandisque vibratum candoribus.

« Unde ne codices qu'idem Monacenses

(B. D. E.) secutas sum , qui fulgida pro fulgentia

exhibent, sed vulgarem et Martiani dictioni magis

conforment lectionem retinui.

temperie] Ilaec ipsa qualitas jam Jovem désig

nât planctam (v. infra §. 196).

Bisum Jovis] Finxit boc urnac nomen ex illo

Virgilil (Aen. 1, 2î>4):

я Olli subridens hominum sator atque deorum

Vultu quo coelum tempestatestjue screnat«

De sereno boc Jove infra (§. 67) plura leges.

hiemis atque] Ita Glaudianus (tert. consul. Ho

nor. 168):» Algenti qua zona riget Saturnia tractu. «

Lucanus (10, 20o): »Frigida Saturai glacics, et

zona nivalis cessit« Virgilius (georg. 1, 336) »frigidam

Saturai stcUam» dicit, repetitque boc Plinins

(18, 2ä, Б7) affirmatque alio loco (2, 6, 8)

» Saturai sidus gelidae ас íñgentis esse naturae. «

Pariter Vitruvius (9, 1) candem stcllam »vehemen

ter frigidam esse « docet. Ptolemacus denique (tetrabibl.

1, 4 et 18) cam »natura frigidam ct calori con

trariant dicit. Sed noster ipse infra (§. 197) eundem

planetam »deorum rigidissimum creatorcm in

álgido hacrcntcm pruinisquc niralibus« appcllat,

aboque loco (§. 70) »ipsius caniticm pruinosis nivibus

candicantem« memorat- Quid mirum ex qua

tuor anni tcmpestatibus hiemem ei hie tribui?

frigoris] Hoc pro Grotiano rigoris codices habent

Monacenses (В. С. Б.) , Hugianus , Darmstat

Martiani Capellae lib. I. §. 18. 53

pruinarum : haec Saturai vocabatur Exitium. At vero sali rcsplendentis, atque

ad ipsius dei dcxteram sita, aëris totius seminibus erat referta: hanc Junonis

Ubera memorabant. Ex his igitur urnis deus altcrnatim, quantum dispositis 18

sat erat, hauriebat. Nam quotics orbi complacito vitalis spiritus salubres ministrabat

auras, ex ilia argenti dementia aëris hausti permiscens semina temperabat.

Quum vero pestem diram commeritis mortalibus minabatur, aeri

tensis , Bodlcjanus primus , Britanniens et Cantabrigiensis,

quod praeferendum esse videbatur, quia

paulo post Apollo ex bac urna »torpentis frigoris

venena miscere« (§. 18) dicitur. IVec tarnen altera

lectio, quam Basüecnsis etiam pracbet, contemnenda

crit, pracsertim si plores illos, quos in nota

praecedenti laudavi, scriptores cum nostro conferre

placebit.

exitium] Lege Saturn* exsihum. Vorecu. (spec. crit.

p. 79) — Neutiquain!

de Saturno nihil compertnm habuit, quam regno

com pnlsum fuisse, nihil de exitiali hujus planetae

vi (r. palaeogr. meam III. §. 241) unquanf audivit!

Ñeque Porphyrium (ар. Euseh. in praep. ev. p. 237)

legit, qui naxrjv cetaçrtov ei tribuit ; ñeque poetas,

e quibus Orpheus (Argon. 424) Kpóvov aivoXé-

Xt¡v appellat, Lucanus (1, 652) • Saturai etc! lam

nocetUem*, Appulcjus (florid. 2, 10. p. 41 Oud.)

»perniciosam«, Virgilius (georg. i¿ 336) »frigidam«

cet. IVcqne Japidum títulos novit, in quibus (Do:

suppL I p. 33) »Saturnus deus malus* dicitur;

que, quod omnium pessimum est,

tianum ipsnm, quem corrigendum sibi sumsit, perlcgiL

Quod si feciseet et majori diligentia, quam

secandi pruritu, praeditus fuisset, sane inferiori

loco (§. 197) eundem nostrum observasset «de exitiaiis

Saturai horrore« agentem! Hoc igitur loco

» Saturai planetae exitium* idem illud est.

temperabat] Plinius enim de

(2, 39): »Solis natura«, inquit, «temperando intelligitur

anno.* Similiter Ovidius (mcL 1 , 770) So

ient laudat, »qui temperet orbem.* Et Ciceroni

(ар. Macrob. in noma. Sc. 2,3)» dux est , et prin

ceps, et moderator luminum reliquorum.« In Aegyptiaci

quoqne obclisci inecríptionis explicatione,

quam Ammianus (17, 4. p. 177 Gron.) nobis scrvavit,

Sol ter appellatur дебяотуд ovçavov et

XQÓvoív. Sed constat sibi noster tam inferioribus

(§. 34. 186), quam superioribus loéis (§. 14).

pestem] Bes est nota ex Homerí fliadis primo.

Quod vero Apollinem pestilentiae auctorcm facit,

ex Aegyptiorum disciplina id habet, qui teste Cle

mente Alexandrine Aoifuxàç vÔ6ovç t¡XLcú àva-

Ti-&éa6cv. Conferatur Muncfcerus ad Hyginum

p. 21 S. Ilcraclidcs suo more super bac re philosophatur.

Goez. — Hcraclidis verba melius leguntur

in Galei opuseulis (p. 418). Clemcntis Alexandrini

locus est stromal. V. (p. 367). Apud Hunckernm

autem nihil reperics, et vereor ne voce pestis, qua

loco laudato minime ó XûlfiOÇ significatur, sed formido,

terror, Goczius deceptus fucrit. Cctcruin

quum Apollinem non tantum immittere, sed ctiam

sedare pestilcntiam veteribus persuasum fuerit (Pau

san. 1, 3, 3 et 10, 11, 4. Horat carm. 1, 21 f.)

ctiam noster utrumque innuere videtur, Solis tam

beneficia, quam damna; atque in iis describendis

omnino ante oculos habuit Macrobiuin (Sat. 1, 17

et 20). Confer et superiorem locum (§. 15).

abrí] Ita e codieibus Basileeusi , Bcichenaucnsi

*■

54 Martiani Capellae lib. I. §. 19.

similiter anhelos ignes aut torpentis frigoris venena miscebat, et in affligen-

19 dum meare cogebat orbem. Tali dei temperamento Virtus admonita, magisque

quum eum salutares auras miscere conspiceret, Graeci poëtae Grajum

versum Mercurio comprobante commémorât:

Фо10од àxeQÔexôfiTjÇ Xoifum vstpèXtjv àrteçvxsi.

Ex quo pestem fugari posse Mercurius, si voces primae vestigiis ejus accédèrent,

admonebat. Subdendae tarnen Clario fidibus personauti, atque inter serta

20 laurigera infularum lubrico implexoque crine redimito. Talia conserentes ut

procul Pythius adventare conspexit, causamque adventus primis adspectibus

protulit, Latinis quidem scripta literie leguntnr

» akersekomes « et »aparukei« pro qaibns Grotius

edidit ^pvööxö^ff et ал1' i'çvxev. Quum vero

lectio illa, quam recepi, eadem sit, quae apnd

Lucianum (in Alex. 36. T. 5. p. 97 Bip.) legitur,

Homerus autem bunc versum non habeat; verisimilc

est, Mnrlianum ex illo hausisse.

ejus] Iu tell ige pestis. Quippe rov Xoifwv a/Ls$i-

<pâç(Ucxov babebatur, ut ait Lucianiis, ille versus,

quo jauuis inscripto arceri pestem dominus arbitrabantur.

subdendae] In códice Britanníco male subdendo.

Intelligendac cniiu voces sunt, quae mitis Apoll inis

imagini subscribantur.

fidibus personanti] Hoc est placido , conditis

sagittis. De Apolline Servias (ad Aen. 3, 138):

»Hic contra, si citliaram teneat, mitis est. Unde

Horatius : Condito mitis placidusquc telo , Suppli

ces audi pueros Apollo.« Confer et Maximum Tyrium

loco supra (§. 13 not.) inserto.

conspexit] Manuscriptus codex bonae antiquiorisque

notae, quam omnes, ut puto, hactenus collati,

Labet praespexit. Qnod ordincm rei videtur

argutius concipere. Praespexit cnim nondum aliis

videndum coctum; quid vellet ídem primis ex ad

spectibus velut antea notum recognovit. Miro modo

ef Britanníco reposni pro Grotiano aëris. Id cnim

si legeris, sens us contrarius exibit, siquidem fla

gran» aestas et terpens frigor mixta salutarem dant

temperiem, neutiquam noxium mortalibus venenum.

cogebat] Basileensis ablegábate nou male.

salutares] E codicibus Monacensibus (B. C. D.

E.), qua ni vis salu taris auras quilibet etiam intcllexisset,

e literariira I et E confiisione.

Graeci poëtae] Pro Graeci Grotius ediderat

caeci, explican s liaec verba de Homero, addensqne:

»sie supra caecutientem Maeonidcm dixit, et Tertullianus

Homéricos ocnlos pro cacéis libro de pal.

lio. il — Haec ¡lie: sed olim (in palaeogr. crit. III.

§. 61) jam observavi apud Homcrum frustra ilium

versum quaeri, licet Waltbardns (p. 83) eum Но-

meri esse contenderit. Me qnidem baud fu git , pluejus

versus, qui non in omni editione

(Quine tU. 5, 11, 40. p. 333 Spahl.);

ñeque ignoro eundem poëtam cancre pestem, quam

Pboebus immiserit, seda tain (D. а. 472): verum

Шо neutiquam utitur versu. Opportune igitur Hugianus

codex lectionem prnebuit »Graeci poëtae «,

quam с causis in nota sequenti expositis lubens

recepi.

àxeç6exôfir/ç] Ita codex Britanniens et Cantabrigiensis.

In eo, quem Walthardus in

Martiani Capellae lib. I. $.20. 55

recognovit, throno quo insidebat exsurgens Musas jussit occurrere. Quae

licet in Majugenae officium properare viderentur, ratis tameu incessibus movebautur.

Ac tunc germano in participatum opcris consessumque susccpto,

prior orsus est Phoebus:

оmnlseien tiam Apolllnia ingerit Barth, (advers.

p. 934). — Equidcm unius codlcis variantis auctoritatem

non tanti fació, nt vulgarem mutari lepraescrtim

qnum melior etiam hace

Pion enim opus erat addere verba

», si ante adspectus jam prae-

Apollo adventos causam.

properare] Veram lectionem, ncmini adhuc vi

sara , с códice mihi instar thesauri charo, erui:

• quae licet in Majugenae officium properari vide-

I, dielt , ad numerum et harcompositos

nee aliis nominibns tali modulo

Mat regola nsitandee. Legebam ante ex conjeetnra

> statis incessibus«, quod statutis velut et ordinariis

nolat, nnde peccare ne unus quidem velit. Sed

ripti. lectio tollit dubinm omne. Ex illo vero,

dum puto »quae licet in Majugenae officium prope

rapi videbantur.« Tantas amor, tanta vencratio

Bfercnrii, nt prope rapi aliena vi videantur Musae

ad ejus officium. Nihil atraque lectione hoc loco

Barth, (in adv. p. 934). —

verat, e libro sao Mnnckerus rcposuit Vulgatac

editioncs satis taediosa tautología properare legunL

Nihil magis nostro fi-equentatum, quam fart, fatus,

profata cet Goez. — Eqnidem, quamvis Bodlejanus

primas et Cantabrigicnsis prope fari habcant,

vulgatam tamen retinui lectionem, arbitratus neque

Barthium, neque Goezium intellcxissc,

in hae periodo eint opposite. Conféras velim

tationem, quae sequitur. Praeterea quern sensum

Gocziiis tribucrit verbis »in officium fari« nemo,

puto , quisquam perspicict. Codex Britanniens male

etiam »prope faceré* , et ¡liad »prope fari*, qnod in

Rcichenaaensi erat, a prima manu jam correctum

vidi

ratis] Grotius ediderat satis bac addita nota:

Distinguo: »quae licet in Majugenae officium pro

perare viderentur satis ; tamen incessibus move*

bantur. • Incessus sont graves grandesque passu s.

— Barthius, ut modo vidimus, legit suis; quae

quidem lectio melior erat Grotiana, qua adverbio

satis incommodas adsignatur locus: sed praefero

ratíaaguod Cortius in Guelferbytano códice invenit,

recle" interpretante glossa: » définitis.* Concinnis

enim et aptis, vcl minus Latine proportionatis in

cessibus moveri Musas dixit noster, ut mitigaret

verbum, quo antea usus erat, properare. Pcrperam,

nt mihi quidem vide tur, ration apud Ciceroncm

(IV. D. % 37 et 38) interpretantur cerium et tmmutabile.

Batum a rear quidem est, sed eo sensu

quo rationem ineo, computo, significat. Germani

dicunt berechnet , id quod glosea habet: definitnm.

Vitruvius (3, 1): »Proportio est ratae partis membrorum

in omni opere, totiusque commodulatio. «

Ne vèro dubites Martianum hoc loco ratis scripsissc*

inferiores confer locos, ubi noster: ratis modis

(§.41), ratum silcntium (§. 117), rata congruentia

(§. 909), et supra: rati succcntus (§. 11), rato m»?

dificatio (§. 12) identidem usurpât, et ubi vocabulo

computationem intclligit (§. 104 — 107).

Martiani Capellae lib. I. §. 21.

Anxia quum trepidis nutat sententia rebus,

Fluctuât incertis aut sors ignota futuris,

Consultât mortale genus, quodque indiga veri

Cura facit dubium, vel spes incerta fatigat.

trepidis] Confer pulcherrimos Horatü (od. 5, 29,

29) versus:

»Prudens futuri temporis exitutn

Caliginosa node premit deus ,

Ridetque si mortalis ultra

Fas trépidât «

Undc et noster supra: (§.5) »homînum votls tre

pida curariun ambage suspenses. «

nutat sententia] Similiter Scdidius (i , 225) :

»quocunque trahit sententia nutn.«

Et Minucius Felix (12 , 2): »nntat sententia, ut

sit nobis ambigendum.» Sed ipse Cicero (de fin.

2, 2) »nutare Epicurum« dixit. Seneca (in Again.

704): »Incerta nutant lumina.«

rebus] Res argumenta concludendi notant, quasi

tu ratioiics argumentandi dicas. JuHanus 0'

SI ad L AquiL): » multa antem jure ch ili contra

rationem disputandi pro utilitate communi recepta

esse innumcrabilibus rebus probari potest* Claudianus

(1. 2. Stille):

— — »quamquam nullis mihi cognita rebus

Fabula , vix tanto risit de crimine rumor.»

Barth, (advers. p. 1241) — At vero ista viri docti

observado nihil! hoc loco esse mihi videtur.

consultât] Sententia est, déos per divinitatem

snam opus non habere, ut anxiuni animtim habeant

rerum administrandarum eventibus; hominibus con*

ditione mortalitatis id expeterc. Scribendum itaque

»jsonsultet« cet In MS. uno lacuna est, unde suspicaraur

то quodque mendosnm etiam esse. Vel

sane quod quia exponctur, ut fatiget reponendnm

putes. Nos tarnen nihil amplias sollicitamus. Barth.

(advere, p. 1241) — Sed cur nihilo secius sollicita*

vit, quod probum est? Consullet Arntzenius quoque

(misc. p. 201. 202) legi vult; sed codem redit

indicativns , qui »alias mortalibus, alias divis consultandi

Apollinis causas esse« significa t: Ulis, quia

futura ignorent, his, siquando ipsa voluntas non

constet Pfec quodque mutandum, licet cod. Guelf.

Cortio teste habcat atque, Hugianus proque; modo

ne pro quia accipias, sed ita construas: » genus

mortale et quod cura reddit dubium.«

indiga] Sic Icgcndum opinor ex Vossiano có

dice et aliis. Indaga, quod editara, léxica tuentnr

hoc Capellae loco. Sed cum codices aliam vocem

praeferant, camque magis usitatam, nihil indc autoritatis

depromi potest, ut Latina civitatc hoc vocabulum

doncmus, praecipue hoc loco, cum ct

syllabac quan titas répugnât. «Cura veri indiga«

est, quae veritate caret atque verum perspicere

ncquit Arutzepí. (misc. 201. 202). — Lcgcrat in

diga etiam Barthiiis (advers. p. 1241), candemque

lectionem, quam Grotias tantum in margine notavit,

praebent códices Monacenscs (C.B. E.G.), Bodlejanus,

Britannicus, Cantabrigicnsis, Hugianus, Basilecnsis,

Barmstattcnsis ct Reichenaueneis. Sen

tentia eadem in Senccac (Heren!, fur. 183) versibue:

■stÁt gens hominum fertur rapidis

Obvia fatis, incerta st«,-«

et apud Virgilium (Acn. 10, SOI):

nJVescia mens hominum fati sortisque futurae. «

cura facit dubium] Hypallage : ncqnc enim cura

facit dubictatem, ut ita dicam, sed dubietas curam.

Yulc. — Hoc quidem loco non opus est statu ere

hypallagen. Aperte enim mortale genus dixerat,

quod dubium redditur cura.

Martiani Capel ae lib. X §. 21. 57

At praescire deis vacuum

praescire] Ita etiam Arnobius, Martiani popu

laría, (3. p. 112) lieos non esse« demonstrat,

•qui rentara praedicere iaseitía nesciant« Adde

quae bajos disputât discipuliis (Lactant 1, 11); quo

rum uterque scilicet sua e Ciceronis de divinatione

libro babet

deis] Grotii liber: » At nobis praescire vacuum.*

— In eo i quo nos usi sumus : * At praescire deis

facile est.« Quod ut a glossa esse non dubito,

ita puto varietatem lectionie scriptae boc faceré,

ut Gapella aliter quam in iitroque nunc sit scripsisee

credendus sit. Lege: > At praescire deis factum

est« Acute ita, nec dnbitem quin veré; non turbant

eequentia quoque, cum excipiat deus iste se

non de perfecta praescientia jam loqoi. Confirmât

belle quod sequitnr : — »cunetatio nulla est.«

Babth. (advers. p. 847) — Viro docto cquidem as¿

senúri nequeo (т. notas, quae sequuntur): sed lectioaem

deis probo. Licet cnim non Grotii tantum

eodex, sed Vossii etiam (Arntzen. mise. p. 202),

Bongarsii, Hugii, Drcsdcnsis, Basileensis, Darmstattensie

et Monaeenses (B.D. E.G.) babeant nobis}

metrum tamen poscit deis.

vacuum est] De dus ita Ovidios t — »Quicquid

snpcri voluere, peraclum est«- An leges melius

in Gapella ad junctures vetcrum literarum: — »prae

scire deis actum est.« Barth. — Vacuum est glossas

interpretan concessum est scribit Grotius, idemque

testatur Munckcrus ad Fulgentii mytliol. I.

p. 596 ad. Staves., ubi piara de hoc significatu.

— Versus constat, si vacuum fit bisyllahum, ct

ita posterior syllaba cliditur. Vacuum expouo per

inutile, temerarium, et vanum: vid. Barth, ad Clandian.

in Rufin. 1 , IS. quem locum notasse ctiam

video Wopkcnsium in observ. misc. 7, 2. p. 205 ;

adde eundem ad Sedul. 4, 117. Quae et ratio est,

est, cunctatio nulla est;

quod librarii frequenter banc voccm cum venus

confundan t, ut ibi ostendi, eadcmque significatio

est in Gracco xsvôç. Aclian. таг. 2, 12: eiç XtVOV,

dux xEvijç (Bos ad epist 1. ad Tbcssal. 5, 5);

Kev£<xv%ésç apud Homer. D. ■&. 230 Scholia cxponunt

per xevà xa) (uetata xav%cô[ievoi. Addc

Prie ad epist 1. ad Timoth. 6, 20. Eodem sensu

diaxsvrjç liesj cliio restitnit Munckerus ad Anton.

Liber, c. 6. p. 49. Scntcntia ita Martiani baec est:

» Consulte t mortale genus in rebus dubüs, et spe

lacerta, nobis tamen temerarium est ca praescire,

quae bis in rebus incertis futura sunt« Egrcgie

conspirât Minueius Felix Octav. p. 39: »Ut neque

quae supra nos coelo suspensa sublata sunt, neque

quae infra terram profunda demersa sunt, ant scire

sit datum, aut scrutari permissum, aut stnprari

[lege : sciscitari] rcligioaum — coelum ipsum et ipsa

sidera audaci cupiditate transcendióme.» Аидгхкк.

(misc. p. 203). —• Hand equidem nego, ita intelligi

vocem vacuum posse, immo deberé aliis in locht;

sed hoc Martiani loco in sensum mcutcmqoe docti

eaoe Arntzenii intrarc nequeo, quin potius gloesac

veteri subscribo. Concessum nimirum euilibet cat

rem occupare possessore vacuum (Justin. 19, 3, в.

51, 5, 2. Cic. de orat 3, 31), cumque hoc loco

verum verbi vacuum scuaum esse, ex Ulis quae in lia

leguntur »superie praescire datum* omoino colligo.

Pari sensu Fulgcntius (myth, p. 2 Munck.) voccm

usorpavit : » Vacat potentibus opprimere , — miscris

flere.» Neque serioris tantnm aevi scriptoribns Ulam

locotiooem usitatam fuisse testis est SaHuetiuB

(fragra. hist 1. p. 935 Cort.) scribens: «simoltatcs

excrccrc vacuum fuit» Quem imitatur Tacit annal.

14, 28: »ante vacuum id solutumque poena fuerat«;

ct bist 2. 58 : » aemulis urbibus excisis securas opes

conçupisecre vacuum fuit.«

58 Martiañi Capellao lib. I. $.21.

Quod superi voluere, licet j de pectore fixis •/

Praeoptare caret ; si quid placet, atque neccsse est.

Sed tibi quod nondum venit mansura voluntas, t

pectore] Ita Cantabrigicnsls codicie auctoritatc

rcposui pro Grotiano pectora. De intcrpretationc

hujus pcriodi tot eensas rcperies, quot capita. Vulcanius

qnuui, ut apud Grotium est, pectora legeret,

verba sic colligebat et explicabat: »Licet carcat

(inane atque inutile sit) praeoptare (bominum) pe

ctora dc fixis (dc iis quae immutabili modo disposita

sunt), tamcu quod (diis) placet neccsse est ut

fiat « Contra Bartbius (in advers. p. 847), pro

licet substituons liquet, sensum bunc esse voluit:

» Liquet quod voluere dii, pectora de placitis sibi

praeoptare, dubio quasi voto, non indigent.* Von«

ckius autcm (sp. cr. p. 80) legi jussit:

»Quod superi voluere licet: de pectore fixis

Praeoptare caret si quod placet atque necesse est.'

Arntzcnins denique (misc. p. 205) to turn locum ita

distinguendum arbitrabatur :

— — »vel spes incerta fatigat;

At nobis praescire vacuum est. Cunctatio nulla

est,

Quod superi voluere, licet de pectore fixis.

Praeoptare caret, si quod placet, atque necesse

est.«

i, inquit, est: » Nulla est cunctatio corum,

saperia placuerc, licet sint ex iis, quae quis

pectore suo fixit , atque proposait. Non opus aliqnis

habet praeoptare, si statim necesse sit, ut id fiat

quod placuit Cur eniin id optarct, quod c\ rci

necessitate fieri deberet?« Hace Ule; mihi vero

in Universum verborum sensus bic esse videtur i

»Futurorum ignaros homines anxia quum cura fatigat,

ii quidem consultant; nos autcm pracseimus. Quod

superi voluere, licet; neque eis opus est praeoptare

de iis quae pectore fixa sunt. Si quid cnim placet

(supcris), statim (ut fiat) necesse est.« Singulorum

rationes suis locis rcddîdî.

praeoptare caret] Infinities praeoptare Gracco

more est pro substantivo. Similia cxcmpla pete ex

nolis ad Livium (37, 55, 5 ct 40, 47, 5); copióse

Vccbncrus (Hcllcnol. L. 1. P. 2. c. 10). Abntz.

(misc. p. 205 f.) — Addas vclim Horatium (od. I,

2, 8. 1, 25, 9), Ciecroncm (TuscuL 1, 26), Virgilium

(Aen. 1, 527), Quinctilianum (9, 3, 9. p. 453)

et Scioppium (in gramm. pbilosopb. p. 15 Hen.).

quid] Ita rcposui pro Grotiano quod. Non so

lum cnim Ilugianus et Monacenses codices (C. G.)

meliorcm illam lectionem praebent ; scd in aliis

etiam libris scriptis sic legi, ad marginem Norimbergensis

libri annotatum vidi.

atque] Hoc est statim, exemplis a Nonio in

medium datis. »Simul ut quid placet id fieri etiam

neccsse est« Scntentia similis apud Ciccronem 3

dc nat dcorum: »Nihil est quod dcus efficere non

possit ct quidem sine labore idlo.« Ovidius (metam.

8, 622): »quiequid superi voluere, pcracfum est«

Capclla vero suis expressit de Venere verba Appulcji

libr. 4: »Ecce jam profundi maris udo rese

el it vórtice et ipsum quod incipit veil с statim, qnasi

pridem pracceperit, non moratur marinum obscquium.

« De atque cxcmpla babes apud Gellium

libr. 10. c. 29 , Palmcrium Spicilegiis , L. Carioncm

Emcndat. L. 2. с 12; quae indicare juvat,

non recoqucre. Влптв. (advers. p. 848. 1241.) —

De particula atque plura dabit Burmannus adPbacdr.

1 , 16. Vokck. (spec, critic p. 80). — Plura ct

Parens in lexico crit p. 125, ct Brak, ad Liv. 27, 21 .

Martiani Capellae lib. I. §. 21.

Consilium vis ferre meum i eîo вот per ab omni

Velle capis socium > facimit atque addita mentem.

Est igitur prisci generis doctissima virgo .'. V

Conscia Parnaso, cui fulgent sidera coetu:

Cui nec tartáreos claustra occultare recessus,

Nec Jovis arbitrium rutilantia fulmina possunt;

consilium] Cicero (de orat. 1,43) scribit:»Pythius

Apollo apud Ennium se cum esse dielt wide sibi si

populi et reges } at omîtes sui cives

»Suarum rerum inverti: auos ego mea ope ex

Incertis certos compolesque consilí

Dimitió, ut ne res temeré tractent túrbidas.*

rernm guara, et, ut cum Horatio loquar, arcanis

Jovis admisse. Goez. — De Philologiae laude confer

totum aiircuin Woweri de polymatbia lihrum.

coelu] Scriptum hoc pro »coetus.« Vixcan. —

Lege »cki tu.» Bautu. (advers. p. 953. 97ö. 1242).

— Lege »coelL* Уолск. (spec. crit. p. 14ö). —

Ego vero : lege quod scriptum vides ! Constans

velle] Ita et infra (§.52): »Tuumque velle est .enim omnium librorum lectio pracbet coetu $ quae

icscientias. « ISotisgiraum jllud Persii (5, 55); si aliquo saltim modo defendí potest, mutandi

• Felle suum cuique est.» . ■ • < causa nulla crit. Potest autem. Namque »cui fulgent

addita] Grotius abdita. — Nonnullac vetercs sidera coetu* idem est ac si dixeris »cui fidget sicdit'ioncs

addita offer unt. Sed praestat recepta scri- derum сое tus. « Accedí t quod infra (§. 90) noster

piara. Goez. — IVempe abdita. Cur praestet non » cod uni sidereum« simili fere modo dixit. Se us us

dixit. Ego vero ingenue fateor, reposita voce ab

dita me locum prorsus non intelligere. Vox addita

ad ca, quae praecedunt: »ab omni velle

Vocabulum mens ble majus

■liquid quam velle sive voluntatcm sigiiificat, ct

• faceré mentem« idem est ac »darc mentem.« Ad

dita igitur sic intelligo , ut spectet ad superiora :

«DQndum firmara esse volúntateme nunc, si quid

ci a consulto ädderetur, cam finnari.« Quod deest,

snppleri Horatii (cpist 2, 2, 6) versu potest:

» Verbis quae tímido quoque possent adders men*

fein.«

Hugianus. etiara codex adita, Basilccnsis autem ct

Darmstattcnsis abdita praebent

est igitur] A principio vcrsuum ad hunc usque

pracfatus est Apollo: nunc laudes Philologiae aggrcditur.

Viae. — Quod prisci generis sit,

autem est »quae callct astronomiam.«

claustra] Habet membranáceas codex flaustra¡

unde со veni, ut Capcüam putaverim /lustra a mari

ad Erebi tranquilUtatem detorsisse. Barth, (advers.

p. 955). — Ut banc suam vir doctus conjecturant

defendat, ad Fcstum provocat et Xertullianum (de

pallio), quae omnia apud ipsum legas licet Ego

enim constantem omnium librorum lectionem tueor.

Quidni nclaudi tartáreos recessus» dicerc potuerit,

с qHxbus nemini concessus erat rcditus? Philologiae

igitur nc tartarci quidem rcccssus claustris occultari

possunt Vide quantum spatium Hcsiodus (in

theog. 724 scqq.) a coelo ad terram atque a terra

ad tartarum usque finxit!

possunt] Scribcndum » fulmina possit.« Invitis

enim diis superna cognosci a mortalihus non raro

ajunt cthnici. B.uiTH. (advers. p. 1241). — Haue

8 *

60 Martiani Capellae lib. L §. 22.

Fluctigena specialis qualia sub gurgite Nereus,

Quaeque tuos norit fratrum per régna recursus;

Pervigil imraodico penetrans arcana labore,

Quae possit docta totum praevertere cura,

Quod superis praescire datura; quin crebrius in nos

Jus habet illa déos, urgens in jussa coactos,

Et quod nulla queat superûm tentare potestas,

fratrum] Fratrcs sunt Planetae astraqtie reli

quat aut, quod potius reor, tres fratrcs, Juppiter,

Neptunus, Dis, per quorum régna instar

darii quotidie eursum et deorsum currit

Barth, (advere, p. 933). — Vox tuos non ad fralres

per tine t, sed ad recursus, Mercurü nimirum, male

jgitur Planetam Mercurium intclligit Barthius, qiium

de hujus dei nuntii recurrentis officio scrmo sit

eonjecturatu omnium librorum auctoritati repugnantcm

vix proposuisset vir doctus , si rectam vcrborum

construendorum viam ingrcssus esset. «Ful

mina rutilantia non possunt occultarc Jovis arbitrium

« vcl simplicitcr: » fulmina de terrere non pos

sunt a noscendo Jovc«, vcl paulo obscurius significat:

»nec fulminuin portcnta posse latere Philo--

logiam, quin ca explicet«

aualis sub] Bcscribcndum: quod alit sub. Bene, (§• not.),

puto. Nam et intima maris penetrare Iiumanam eu» immodico] In libro est indómito, qnod ego magriositatcm

autumat. Quod ct ipsum contra deorum nopere rcducendum censco; infatigato quippc ca

voluntatcm fieri autumabant antiqui. Pedo Albino- vox in meliorem partem bene saepc ab auctoribus

novanus: aceipitur. Barth, (advers. p. 933 f.). — Vulgarem

»Di revocant , rerumque vêtant cognoscere finem cquidem retinal scripturam.

Mortales oculos i aliena quid aequora remis labore] Ita infra (§. 39) Philologiac »incessabilis

Et sacras turbamus aquas, divumque quietas labor* meinoratur. Confer etiam quae ad

Turbamus sedes?* —

Barth, (advers. p. 933. 1242). — Corrcctione

certc non opus est, licet duae sint 'lectiones, al

tera quali (praeter Grot, et Darmstat tensis codex),

altera qualis (in Dresdens! cod.). Illud si legeris,

de loco explicable, quo maris deus degat, quem

et ipsum nosecre Pbilologia fingitnr. Hace contra Alioquin praevertere, praeponerc. Tcrtullianus (de

ei vera lectio est, ad ipsum marc spectat; Nc- pallio): »An aliter mutavit Anacliarsis cum regno

rcum enim marc sive acquor significare testes fere Scytliiac pbilosopbiam praevertit.* Barth, (advers.

onmes sunt poëtae. »Qualis Jgitur sit sub gurgite p. 934).

Nereus« Pbilologiam scire qiium affirma tur, hoc coactos] Omnino operac prctium erit inferiorem

ita explicandum erit: »et altissimornm in mari gur- locum (§. 37 f.) enm hoc conferre, ubi ilia Phiiogitum

naturam ab ea esse explorâtam.« logiae in dcos potestas ubcrius cxplanatur.

vigilia labórala (§. 37) observamus.

praevertere] Hoc est anticipare, priusquc scientia

adsequi, quam is, de quo loquimur. Sic car

mine eequenti:

— »nam solitus ciere pectus,

Et praevcrsa vigil mottere sensa.«

Martiani Capellae lib. I. ^ 23. 6i

Invito seit posse Jove. Ut stent ardua magno,

Alterutrum cumulât parilem meruisse jugalem.

His Apollinis dictis laetabunda Virtus, quod tarn excellents Virginie 25

suasum videt esse conjugium, ut nihil amissum ex supradictarum duceret dignitatc,

nomen tarnen ejus inquirit. Quod ubi cognovit Philologiam esse, de

qua foedus instabat, tanta gratulatione alacritateque concutitur, ut aliquanto

seit posse] Ita infra » sciât esse« dixit G пот. —

Equidcm intelligo : »Pbilologia se posse sät , quod

invito Jove nulla snperùm potes tas tentare possit «

Similiter solas Apollo Jovis noverat cousilia, quae

praeter com nullus scire poterat (Homeri hymn,

in Mercar. 334).

pracmîssis qu'idem nihil, quod ad magîam spectet,

lcgitur ; sed ad inferiorem locum fortasse vir doctus

respexit, ubi vide (§.57 f.) quae notamus.

cumulât] Auget Sensus est: alter alterins consortio

beatas, atqne extollitor Mercarías Philologiac

, et Pbilologia Mercurii. Vulc. — Scd edocerî

ut stent] Ego vitium in dtstinctiuncula puto, potius ab interprete maluissem, quo pacto infinitos

et sensum esse: »Ut ardua magno cons tent, per- modus mentisse cum reliquia verbis jungi possit;

t , consentant , alterutrum ex bis mereri con- quod mihi quidem fieri non posse videtur, nisi cumu-

Mercnrialc in laudatissima virginc.« Barth* lai interpretemur »utrique honori est meruisse* ccf.

(aérer», p. 954). — In distinctione mutanda Bar- jugalem] Conjugcm. Aliis locis (§.51. 59) Juthimn

seentus punctum, quod sustidi post magno, попет appellat jugalem, scd хат1 é£o%r¡v, quîppe

reposai post Jove. Eteniin ut concessive dictum est deam pronubam. — Ceterum verborum ordo in bis

pro licet, ut Cic de div. i, 6$ Tnsc. 1, 59 cet versibus hic esse videtur: «Est igitur virgo priscî

alterutrum] Alterutrum, penitins intuenti, и-

trumtpie Capellac Martianismo quodam de Africa

notât Ambos cumulât, boc est concluait, parilem

conjugem meruisse. Quodsi penitissime videas, videïûs

alterutrum » mutuo « sonare. Ardua magnis cu

mulant sese. Eo exemple sermonis Tertullianns (apol.

C. 39): «Vide, inquit, ut invicem se diligant, ipsi pcrvigil immodico labore penctraus arcana potest

ешт invicem oderunt ; et ut pro alterutro morí sínt docta cura totum, quod superis pracscirc datum,

parati, ipsi cnim ad occidendum afterofrum paratiorea pracvcrtcrej quin crehrius etiam in nos (déos) jus

erunt« Qui ipse et cumulanäi verbo ita usus, habet illa, urgens dcos in jussa coactos (§.57. f.),

eed loco nobis memoria jam elapso. Barth, (advers. et seit (se) posse quod nulla potestas supcrûm inp.

954). Parilis jugalis est Mercurius, quo non vito Jove tentare queat Licet igitur ardua magno

indignam Philologiam sponsam vcl ob alterutrum (prctio) stent, utrique tarnen honorificum crit, si

meritum magiae et astronomiac, atraque cnim in (altcrum sihi) parilem conjugcm meruerit«

ea commendavit modo, retur, quod junctis aruba- foedus] Sic infra (§. 51) «pignons (fllii) pro

bus nunc ilia cumulât Barth, (p. 1242). — In foedere.« Foedus simplicitcr pro conjugio. Grot.

generis doctissima conscia Parnaso, cui fulgent sidera

coctu, cui nee possunt claustra occultare recessas

tartáreos, пес fulmina rutila arbítrium Jovis; spectans

fluctigena qualis (sit) sub gurgitc Nereus;

quaeque novit tuos (Mercorí) recursus per régna

(trium) firatram (Jovis, Neptun! et Platonis); quae

62 Ma^iani Capellac lib. I. g. 23.

de ingénito rigore descendons ctiam corpore moveretur. Quippe propinquam

esse commémorât, et laudatae illius Mantices patronam, in ipsa m quoque

Sophiam supellectilis multae remuneratione largissimam. Nam \Pi?^j)v incultam

ac ferino more vcrsantem apud hanc asserit cxpolitam: ita ut, si quid pulchritudinis

ornatusque gestaret, ex Philologiae sibi cultibus arrogarit: quae ei

tantum affectionis impendent, ut earn semper immortalem faceré laborarit.

Nihil igitur immorandum, quum impigrum gerendorum sciat esse Cyllenium.

Sed acceptie Apollinis fatibus respondit ipse Majugena:

Certum est, Lauripotens decusque divum,

coneutilur] Пасс quidcm alacritate concussa,

alia apud Petronium (c 18) > gemitibus largls con

çus sa. «

aliauantci] Perpcram codex Britanniens a 'mann

priori habebat alionando.

descendens] Grotius с MS. rcposuit discedens,

cum in vulgaris descendens Icgerctur. Cicero: »Ennio

dclcctor, ait quispiam, quod non discedit a communi

more vcrborum. « Goez. — Vnlgatum descen

dens, qnod in plurimis etiam codicibus legi, retipigcr

gerendorum sciat esse Cyllenius, scd acceptie

— respondit a cet Nullum vitium bic subolaisse

Grotio cquidem miror. Si cnim totius loci nexum

advertas et antcccdentia , de veritatc lectionis, quam

suggcrit codex, non dubitabis. Lcgendum u tique

cum MS. » quippe cum impigrnm gerendorum sciat

(Virtus ncmpe) esse Cyllenium.« Bondax (var. lect.

p. 55). — At vero ita legens apodosin forsan

exspectes, quae nulla scquitur. Unde Drcsdcnsis

ctiam codicis auctoritatc istud quippe cxpunxi. Denui.

Descenderé enim Virtus de ingénito rigor* fc„di quidem boc sicut totam lectionem Grotiauam

(sevcritate) omnino dici potest; licet Cicero со

loco, quem Goezius aflert, scriberc non potucrit

■ descenderé a more verborum.* Dc alia omnino

rc alia usurpantur verba.

etiam corpore] Agroctius (ap. Widemann. de pr.

scrm. p. i 10 et Putscb. p. 2271): »Gaudium animi

lactitia est, exsnltatio membrorum atque factornm.«

patronam] Nutricem. Goez. — IVonnc dilucida

vox palrona est? Cur igitur ad allum sensum cam

dctorqueamns ?

ferino more] Confer Ciccronem (de inv. 1, 2).

immortalem] A Pliilologis animac immortalitatem

demonstratam esse contenait líos igitur Plúlosopbia

imbuios fuisse scquitur.

posse non ignoro ; cur vero non reponamus quod

clarius est, quum codicum auctoritatc minime simus

destituti?

certum est\ Scnsus bujus carminis hic est:

Mercurius ApoUincm seque ipsum ail iisdem patribus

oriundum, cademque a Stirpe venire , probari luculentcr

posse ex perpetuo voluntatum utriusque con

sensu. Numquam vero magis, quam quum in praesenti

negotio tam apte inter se dc ducenda in uxorcm

Pbilologia ambo convenient Quocirca se ait

lubentem cqnidem pariturum monitis, et conjugem

domnm ducturum, modo Apollo, quem in mann

sua babcat, coeptis favcre Jovem, parentcm communem,

faciat.« Barth, (advers. p. 955). — De

impigrum] Editum a Grotio: » quippe cum im- metro glossa in codicibus Monaccnsibus (B. E.):

Martiani Ca pell ae lib. I. §. 24. 63

Nostrum ex contiguis venire pectus,

Et quidquid soeium ciere numen

Junctus compererim probare rerum:

Sed nunquam mage velle disparamus,

»Metrum Phaleutinm (I. Phalaecium) Pcntainctrum,

qnod constat ex Spondeo et Dactylo et tribus Troch&

eis.«

et quidquid] Bioram facit то quidquid , quod

ínterpretaberis omne, quidvis. Delude minus obvium

est, propcrantibus certe, quid то ciere sib i velit,

et distinctio vulgo recepta. Tu ciere devis cape,

et expone : »Et quidquid rerum tu cieris, ego numen

compererim probare junctus. « Vcl adeo junctus jun

turas consensusque sonat; i ta sententia sit: «Quidquid

soeium numen cieris, junctus

rim probare.« Hoc est barmoniam et

si ita dicere licet. Utcunqnc baec sint, mihi tarnen

legeudum etiam contra libros cum bac distinctione

istud comma sic vide tur:

»Et quidquid soeium eiere numen:

Nunc jus compererim probare verum.«

lensu adbaereat primie du*

Sic quidquid valet quidvis t

alter ca lectionc interprete non eget Praeivit vero,

ne quid in armum alieni tollamus, MS. Uber, in

quo diserte verum legitur. Barth, (advers. p. 95o).

— Scribendnm:

»Est quidquid soeium ciere numen

Graccismus est: »quidquid est ciere numen «, quid

quid contingit. Compererim propter versum con

junctions granunaticorum modus pro indicativo est-

Barth. (I. e. p. 1242). — Vide quam incertae coneint,

scilicet ab uno codemque auetore

ad unum eundemque locum propositae!

Ego vero verba ad manuscriptorum fidein retenta

sic explicare conor: »Et quidquid rcrum (omne

qaod) junctus (ego Mercurius) socium numen (Apol

linem) ciere compererim, (me) probare (certum est). •

Manifestum enim infinitos illos modos onincs pen

deré a »certum est« quod in carminis initio legitur.

Ciere autem significat annuntiare, vcl ctiam suadere.

sed nunquam] Quintas bic versus omnem sententiam

intcrcludit; contra enim pronuntiat ac debeat.

Sententia enim est, nunquam in re aliqua

tarn consensisse pectora hör um fratrum, quam in

istoc matrimonial! jndicio. Error autem omnis in

verbo disparamus latet, quod ad sensum et stllum

Martiani disjungendum, inque plane contrarium

ducendum. Lege: »Scd nunquam mage vcllc

sie paramus.» Quam veram puto Capellae scripturam;

deque ea prolixe verba faceré extra propo

siti! m sit. Parare, quod parlare alioqui, ii

veterum fuisse notât compositum disparare. Si

in quaquam, in vocum censionc habet auetoritatem

logicorum sententia, privationem supponerc, ut technicc

loquamur, babitum. A manuscripto miror hic

nihil mutari. Barth, (advers. p. 935) — Ilacc ille

loco laudato: audi nunc cundem inferiori loco sibi

ipsum repugnantem: — Nihil in bis versibus mutandum,

licet intricatius suo more ganniat. Nun

quam, ait, amplius disse ntimus, quam ut alter

alterum interroget ; statim yero ut interrogado

facta est, consentimus; tunc enim perit prior vo

luntas altering, et ambigere de adsensu nefas arbitramur.

Barth, (adversar, pag. 1243) — Mihi

quidem Barthius, quod pace ejus Manium dictum

sit, gannirc ipse videtur. Vereuum enim obscuritas

64 Martiani Capellae lib. I. §. 24.

Et fit collibitum manere jussis,

Quam quum Deliaco meare fatu

Cura atque arbitrio monemur isto.

Hunc quippe ambiguum nefas putamus:

Et quaecunque fuit, périt voluntas.

Quocirca officio decentiore

Paret praecluibus libens profatis

Areas in thalamos venire jussus.

Scd tu Délie, quo Tonantis exstet

Compar propositum volensque nutus,

Instes, nam solitus ciere pectus,

ex ambigua tantorn тегЫ disparamos relatione oritur,

et interpretis est eubjectum qnaerere, de quo boc

dicatur. Quod si ad Mercurium ct Apollinem junetos

referre volueris, totius orationis prorsus con

trarius sensus evadet Sed de Mercurio tantum,

qui nunc loquitur, illud disparamus eo magis in*

tclligcrc licet, quo certius id quod sequitur »mone

mur« etiam de Mercurio solo dici potuit Contextúa

îgitur orationis liane postulat interpretationem: я Sed

millo unquam tempore magis disparo (amoveo) vclle

lue um , et nunquam magis lubet parère jussis ,

quam quum Deliaco obedire oráculo cura et arbitrio

Apollinis moneor.a

hunc] Id est Apollinem. Vulc. — Non placet,

quia proxime praccedit fatus, baud Apollo. Guclferbytanue

quidem codex pro hunc habet nunc , et

sie legere Barthius (p. 1242) etiam jussit Scd vulgatam

retinui lectionem, quia perspicua est Fatus

enim quartac declinationis oraenhtm est (т. §. 124

et not pracced.), unde Prudcntius (apotb. 594):

»Promite secretos fatus«; ct Apollinaris Sidonius

(epist. 9, 15. p. 276 Sinn.) » ficta fatu* pro »falsis

oraculis« acripeit Quin apud Ciccronem etiam (de

divinat 1, 51) »fari fatus* pro »oracula fundere«

Cassandra dich. Loci apud nostrum sensus est:

» quippe nefas putamus Iiune (fatum)

(credere). « Ambigua cnim oracula vulgo babita

notuni est

périt] In membranis: »Et quaecunque fuerit périt

voluntas»; ut suspicio nos subeat «praeit« Capellae

rclictum. Quaecunque fuit antea, praeit ista vo

luntas. Barth, (advere, p. 956) — Vide quam

male nostrum, quem interpretan aggrediuntur , babeant

criticL Martianus omnino recte síbique constans

seripserat; sed censor cogeré cum conatur,

ut absurda proférât

Quocirca] Tres illos versus sic construe: »Ar

eas (Mercurins) in tbalamoe venire (ab Apolline)

jussus officio decentiore praecluibus (§. 5) profatis

(nobili oráculo) libens paret.« Dresdeneis quidem

codex praefatis exhibet; sed melior vulgaris lectio

ad Apollinis divinandi potestatem referenda.

ciere] Ciere pectus, ut supra » numen-, commovere

et ducere sonat Sic in quinto carmine

hnjue libri: »I4e vulgata ciant corda doloribus.«

(adv. p. 956).

Martiani Capellae lib. I. §. 24. 65

Et praeversa vigil monere sensa:

Ilium contribuas favere jussis, .

Et coeptis sacra fulserit voluntas.

Haec dicente Mercurio, quin potius, inquit Virtus, utcrque vestrum Jovcm 25

тосе conciliet. Nam et hie ejus consiliorum conscius, et tu praeceptionis ar

canas. Ule mentem novit, tu verba componis. Phoebo suevit instand concederé,

sed tibi solitus aperire. Addo quod vos non convenit disparari, et licet hic

melius. Vonck. (sp. crit p. 145). — Quodsi in

nllo códice movere legeretur , equidem perversa

praetulerim. In nullo yero lcgitiu*, quapropter praeversa

retineo. Nam »praeversa monere sensa« Mar

tianо est »de praeproperis (т. Aen. 1, 721) sive

praeeipitibus sensibns monere«, idem quod pracpropere

arbitrantem corrigera.

favere] MS. favere. Sed ego vulgatam scriptnram

manere ее tueri allusione ad versum sextum

trbitror. Barth, (adv. p. 937). — Illic de Mercurio,

lue autem de Jove sermo est, unde praetuli favere,

good praeter Bongarsianum Hugü etiam codex exkibe

t et Darmstattensis.

et coeptis] Jubet qnidem Barthins (ad Stat

Theb. 6. p. 492) reponerc ut pro et; sed correctione

non opus est, eiquidem facile intelligitur,

Mercnrium Apollini dixisse: » facias — illa -г- et

(tunc) sacra fulserit voluntas* ; nimirun

a] Confírmate et eacrata velut

idi focderibus cujuscunque

ad caque pcculiari quodam fulmine uti, constans

doctrina seriptorum. Barth, (advers. p. 937). —

IVisi sacrum epitbeton tantum sit, quod principibus

et eorum actis adscribi solitum erat, cujus reí

Corpore juris prostant excmpla.

consiliorum coiuciW] Haec ex Homero (hymn.

in Merc. b*3S) vcl Yirgüu hisce versibus (Aen. 3,

250) :

»Accipite ergo, anim\s atque haec mea fiffite dicta,

Quae Phoebo pater omnipotens , mihi Phoebus

Apollo ,

Praedixit« cet

instantí] Б Dresdens! códice pro Grotíano íní,

quod varianti literae E pronuntiationi oriaperire]

Ita Hugianus codex. Supple с snperiori

versu mentem, Ita etiam infra (§. 92) Jovi

Mercurius »interpres meae mentis « audit Quoniam

autem vulgaris lectio habet »tibi sectus*, hace vox

variis doctorum virorum conjecturis, quae nunc

sequuntur, ansam praebuit: »Seclus, ductus et eloquia.

Verba enim quasi quaedam semitae sunt animi.

Hin« et sectas dieimus pbilosophorum. « Vixc. —>

"Sectus id est eloquia.« Goez. — »Sectus lege

sensus.n Vojvck. (sp. er. p. 80) — Quodsi etiam

Vonckhis hie hariolando locum esse statuerat, non

tarnen talem conjecturam proferre debebat, qua e

sex literie duae essent mutandae, immo ne unam

qnidem mutare opus fuisse t, si cognitum habuisset,

P formam aliquando quam simillimam fuisse literae

S. Exemplo eint figurae in Palaeogr. crit I. p. 106 f.

vel alia in novo op. dipL tab. 29. Facile igitur fieri

potuissc consentaneum est, nt ab incautis librarii»

sectus pro pectus legeretur. Sed ista non nisi ее

GG Martiani Capellae lib. L §. 25.

cursor Apollinci plerumque axis celeritate vincatur, ac remórala statione con

sistons captetur, demumque festinat praevertere; tarnen dum consequitur,

ita libra tus antcvenit, ut cessim plerumque recursitans gaudeat occupari. Unâ

igitur vestrum Jo vein pia pignora convenite. Cerium quippc est, quod ct

consUío protuU, ut ostendcrem, quam perversas voccm licet tam cum indicativo quam cum subvin

iste intcrpretandi per conjecturas modus sit, qua- ctivo jungi (§. il); attamcn hoc loco, quo subrum

aliac aliis semper nicliorcs , ccrtac nullae sint; junctivus vincatur proxiinc pracccdit, vix crcdi

qtiarum si quam in texlinn rcccpcris, cam dclcas potest cum со indicativum capiat, quem Grotius

: crit, sicubi codex forte rcpertne fucrit, cujus odidif ,

lectio defend! possit. . .

non convenit] Reicbcnaucnsis , Basilccnsis ct

Darmstattcnsis nunquam pro nan habent

cursor] Confer Lucaui (I, 662):

nmotuque ecler CulleniuS haeret.*

ct in Priapcis (76, 10) vcrsiim, qno sacrata esse

dicitur » С j llene céleri deo nivosa. « Voccm cursor

Cornelius .\c[h)s ctiam hoc sensu (in Miltiadc -i)

usurp a vit. Idem Graecis ôçÔfiSVÇ erat 14 ига de

cursoribus Pignorius (de eerv. p. 147 cd. 1615)

dabit.

remórala statione] Rcmoratur iulerdum Mcrcnrius

planeta post Solcm, id qnod infra (§. 880)

flarius docefiir. Addc Lucaiii hos vci

aSoI témpora dividit anmy.. > s(I-i"i\r .i "■

Mi; tut nocte dient, radiisque potentibus ostra

Ire velat, cursusque' vagos statione moratur« ;

quos verisimilc est nostrum in mente, h&biûsse.

cansistens] Ad hunc lodbni : glossa codiois 3ionaecnsis

(E) observât: »radiis cnlm Soli» confixus

stare л ule tur immobiles ct tunc stalionarius dicitur.«

Cf. pal. er. III. §. 283 , ubi ctiam de Mcretrrii no

mine MovipLOV disserni. Conferatnr praeterca noster

duobus aliis locis (§. 8 et 880).

captetur] Bongarsios legebat captetur, quod postulare videtur, undc ctiam lectionem occupare.

eliam Grotins in margine- annotavit. Sed nihil mu- quam Cortius aflert, negligcndam, et vulgari intirndntn.

Gott, i Haud quidem ignoro , a no.s tro haerendum duxi.

lectionem captetur, et

Grotiano demum, pracsertim pos¿quam

stinat pro festínala etiam restitueront

Dreedcusis et Darmstattcnsis auetoritatc.

- lilnatus] Male Monaccnsis (E) liberalus. Vide

infra (§. 880 not).

• • Cessim] Retro. Sic infra lib. Л III.

Cessimque formidantes

Aheunl pedes tremare.

Apulejiis: Et lagena juxta orificio cessim dehis

cente patescit. Justinus in Epitome Pompeji: Aut

si hoc parum est, ite cessim, inhíbele remos ct

a bello discedite. Glossa: Cessim, gradatim. Utitur

(10, 201): hac voce Alphenus J. C. bis in lege »Si ex plagis«

;<I.V,' Sexta a fine ff. ad 1. Aquiliam. GnoT. — Adde

omnino Stcphanium (ad Saxonem p. 165) ct doctos,

qui ex eo hauscrunt, viros ad Appulejum (Op. P.

h p. 126 ОаЦ.

occupai t] Praccedi a Sole. Vlxc. — Intclligo

» Jungi cum Sole quippe cum assecuto. « Cicero qui

dem (de univ. 9) scribit: «caque conversione, quam

inter se habent Lucifer, Mercurius, Sol, alii alios

viacunt , vicissimque vincuntur*; sed hoc loco

опт is oratio Mercurii cum Apolline conjuncüoncm

Martiarii Capellae lib. I. §. 25.

Phoebeo connivens splendori succumbat, et cum Stilbonte incedens, connubiorum

copulis allubescat. His dictis, Virtus praecedentis officio ac Mer- 26

curialis virgae perflatione concussa, in coelum itura sustollitur. Augur ales

vero alites ante currum Delio constiterunt, uti quîs vellet vectus ascenderet.

Nam futura plerumque conformans, his praesagire consueverat. Petaso autem

ac talaribus concitatus coepit praeire Mercurius. Sed scaudente Phoebo, Muconnivens]

Male Cortius conhibens ct codices

atque Britannicus cohibens: melius

В enim pro V scriptum eos non

morabitur , qui palaeograpJiiam meam (Ш. §. 578,

597, 410, 416 — 418) legerint Eleganter ambi

gua ilia voce utitur ad utrumque seneum, turn

J oris ocnlorum prae splcndorc Solis nutantium,

idi; quod isti capcre nequivcrunt qui

Stilbonle] Mercurio. Eratostbcnes: jtS(irtTOQ zov

Equov 6tLZ/¡cov, pM/iftçoç aaï (uaçoç. Cic. de

nat. dcor. (L II. I>5): » Infra banc (stellam Marlis)

Stella Mercnrii est. Ea ÖTiXßuv appel latur a Grac

ias; unae anno fere vertente signifertim lustrât oriem,

neque a Sole longius unquam unius signi intervallo

discedit, tum antevertens , tum subsequens. «

Con£ Fulgent, mytb. 1. 1, 25. Goez. — Magis cum

Cicerone facit Hyginus (astron. 4, 16. p. 485).

allubescat] FavcaL Gloss. — Quamvis boc verbo

jam Plautus utatur, baud tarnen scio an nemo ante

Appulejum eo sensu, quo Martianas (§.51. 181.

726. 915), id usurpaverit Appulejus (met 9. p. 508

Ond.) »aquam allubescere« pro desiderare dixit.

Mercurialis virgae] Vide de ea Homerum (byinn.

in Mcrcur. 536. seqq.) Goez. -— Con£ superiorem

locum (§. 9) et inferiores (§. 126. 176).

concussa] Sensus est: «Postquam bacc dixerat,

Virtus praecedentis (Mercnrii) in oilicio coelum ascensura

Mcrcurialis virgac (§. 9) pcrllatu

toUitur.

Augúrales] Cygni. Catalect. Pitb. :

»Jam dimitte tuet , Paean o Delphice , cygnos:

Dignior liaee nox est, quae tua templa colal.«

Goez. — Sed Virtus quiim comes sit, magis placet

Ciccroncm advocare, qui (Tuse. 1, 50) dc Socrate

scribiti »Itaque commémorât, ut cygni , qui non

sine causa Apollini dícati sunt, sed quod ab со

di\ iiiationem babcre videantur, qua providentes,

quid in morte boni sit, cum cantu ct voluptate

moriantur, sic omnibus bonis ct doclis esse facien

dum. « Addc Huguim (in mytb. p. 281).

Delio] In libri INoiimbergcnsis margine adnotata

lectio erat Delium, quam et Vossianum codicem

babere Arntzcnius (misc. p. 20o) affirmât, ut refer

re tur ad currum: quae lectio primo quidem adspcctn

placcbat ; sed quum ex lis , quae sequuntur, Pboebi

sive Delii ipsius nomen pracmissum fuisse ntique

apparent, vulgarem lectionem retinuL Quantumvis

cuira dura locntio videatur »ad currum consistant

с cpii alicui« pro »ad nutuin vcl usum alieujus«;

defendí tarnen potest ex dativi, quem vocant commodi,

natura, quo facto facile intelligitur ita pcrioi

dus :» Augúrales alites constilerunt Belio (ad nutum

ct arbitrium ejus parati) uti quîs (ut si iis) vectus

esse vellet ascenderet« Basilcensis ut pro uti, quod,

licet parum intersit, tarnen clarius est

concitatus] Nihil in bis quod quis jure

derare possit: vide tarnen, num placeat

nostri lectio: «Petaso autem ac talaribus concilalus

coepit pracirc Solem Mercurius.« Ita »Ycr pracirc

9*

68 Martiani Capellae lib. I. §. 27.

sarum pedisequus adhaerensquc comitatus candenti canoraque alite vehebatur.

27 Tunc vero conspicercs totius mundi gaudia convenire. Nam et tellus floribus

luminata, quippe veris deum conspexerat sub volare Mercurium, et Apolline

conspicato aeria temperies sudis tractibus renidebat. Superi autem globi orbesque

septemplices suavis cujusdam melodiae harmonicis tinnitibus concinebant,

ac sono ultra solitum dulciore, quippe Musas adventare praesenserant,

quae quidem singulatim circulis quibusque metatis, ubi suae pulsum moduaestatem

« dicitar anctori de Aetna p. 18; • corea sén at »quod pracsit sationibns.« Fortasse ab со

feras pracirc« dixit Adamus Bremeosis с. 251.

Bo>DAM. (var. lcct. p. 5 3. 54). — Vulgo cnim conchatis.

Parum quidem interest ; quoniam autem Hugianus

quoque codex Soient et concitus pro concitatus

exliibct, Bondamum secutus sum.

pedisequus] Baeileensis uno S , quae melíor

scribendi ratio est, quam Grotíana gcminato. Notât

banc voccm Quinctilianus (1, 5, 68. p. 155 Spald.)

ufpotc ex ambabus corruptis conflatam. Confer dc

pediscqnis Pignorium (de servís p. 212) nostrumque

inferioribus locis (§. 59. 111. 146).

luminata] Aliis lumina; forte luminabat voce

Capellae usitafa. Gloss, luminata, deCorata. Grot.

Veris dei nomen invenit, quod menst x»aju,

ver iucípit, Mercurio sacra fiebant (Plutarch, in

Noma p. 72. Quest. Rom. p. 285; add. Macrob.

Saturn. 1, 12. Censorin. de die nat 22, 12. Laar.

Lyd. mouse Majo 55. p. 244 Roeth.); licet praesidcrc

buic mensi Apollinem non ignorent (Pal.

crit. IV. §. 524). Certc nosier utriusque de

disccrnit, Mcrcurii in terram, Apollinis in

Apud Ovidium (met. 2, 27) Ver novum deae per

sonam sustinct, cademque dca ab Appidejo (met.

10. p. 744. 745 Oud.) eclcbratur. Marlianus infra

(§. 52 f) Veris fructus nomine deum inducit.

temperies] Ita a Cicerone (in somn. Scip. s. de

At(pi с ex glossa jam patet, olim luminata lectum R. P. L. 6. §. 4 p. 128 Zell.) Sol »mens

fuisse; sed acccdit plurîmorum codicnm fides: lumi

nata exstat in Basilcensi, Cantabrigiensi et Bod-

Icjano altero, quod Federo acccptum refero, in

Vossiano, quod Arntzenius (misc. p. 205) docct,

in Monacensi (G), quod ipse legi. Adde, si tanti

est, virorum doctorum annota tioncs in Vcllejum

Paterculum (P. Burmanni ed. 2. Lugd. Bat 1744.

p. 278).

veris deum] Ad baec Remigius monacbus Antesidorensis

: »quod et ipse fertur praeesse scminibns

maris et terrae, et ipse est dictus Favonius. « Quem

locum vide apud Alexandra m (in tab. Ileliaca p. 83),

qui multis defenderé stndct banc Martiani opinioaem.

Vidcaiúus ctiam Mercurium ita appellari obet

temperado* dicitur. Ita superiori loco (§. 18)

noster Phocbum »aeris semina temperare*, ita infra

(§. 54) » cum placiditatem afierre solitum esse « scribit.

septemplices orbes] Planetae, quorum nunc tangit

barmoniam. Uberins cam explicat Aristidcs

Quinctilianus (de música 5. p. 145 Meibomii). Nipracterea

(in barm, manuali 2. p. 37.

i.) »Quotquot« inquit »abusi sunt Septem Bono

rum consonantia ut naturali, non hoc sumsere ab

orbibus, sed ab ipsis universo inditis sonitibus mo

dulate constitutis, quos ctiam solos ex dementis

vocales et sonabiles appellamus. « In

(ap. Wild. n. 165) quinqué Planetae

$ingulatin%\ Gratias habet hoc loco singiUatim,

Martiani Capellae lib. I. §. 28. . 89

lationis agnoverant, constiterunt. Nam Urania stellantis mundi sphaerara per

extimam concinit, quae acuto raptabatur tirmitu. Polymnia Saturnium cir- 28

et infra (§. 707) sigillatim. Codices Monaccnscs 4), Graecum nominis etymon sccutus. Ausonius

(A. B. C. D. Б. G.), Basile eus! s , et Darmstattensis (Eld. 20):

singillatim, Hugianus codex sigillatim. Alios autcm » Vranie coeli motus et astra scrutatur.«

esse libros script os , qui singulatim praebeant , a Unde ct astrum capiti ejus apponitur in numis

viris doctis (ad Appulej. met. 7. p. 501 Oud. add. (Beger thesaur. Brandenb. П. p. 576. not 4).

T. Q. p. 37) accepimus: quumque тега hace sen- extimam] E somuio Scipionis (Macrob. 1, 17)

ptio sit et noster ea infra (§. 335) ctiam utatur, cxplicandus Lie locus, ubi Ciceronis baec sunt

banc rcposni. . Ne с movemur iis, qui Ciceroni (de verba: »Novcm tibi orbibus vcl potius globis couinv.

1, 30) sigillatim obtruserunt: Leidensis enim nexa sunt omnia, quorum unus est coelcstis excodex

omnino rectius singulatim babct, pariter timus , qui rcliquos omnes complectitur, su minus

atqoe Coelius An tipa ter apud Nonium (v. Cortii ipse dcus arcens ct continens ceteros, in quo sunt

app. ad Sallust. p. 39). infixi Uli qui rolvuntur stellarum cursus sempisuae

modulationis\ Statuit enim esse suam cuî- terni. « Unde patct spbaeram extimam earn esse,

que Musae affînîtatem in modulatione (cantu) cum quae aplanes Tocata Stellas fixas complectitur. Unde

coelestis barmoniae genere aliquo; Macrobii nîmi- planetas Manilius (1, 804) sidera appellat,

ram (in somn. Se. 2, 5) de Musis in orbibus сое- я Quae caelum terramque inter volitantia pendent.*

lestibus scntentiam amplificans. Adde bunc Martiani Appulejus quoque (in dogm. Plat p. 203 Oud.)

locum iis, quae Ilugius (in myth. p. 233) disseruit àïtZavéÔi primum ordinem esse ait

Atqae ante Martianum popularis ejus Arnobius (3. concinitj Lege concipit. Eruditi тЫ unus codex

p. 112) jam scripscrat: »In coelo cantatur et psal- babebat cohcinnat , alter conciliât, utrumquc male,

litar, ut intervalle ct numéros тосит novem con- Vo.\ck. (sp. crit 145) — Nollns autcm concipit

scran t scitulae ac modulentur sórores.* Similiter habet, quod in crit ici tan tum cerebro conceptual,

in opúsculo de música coelesti, quod Isidoro o lim Sed Tide quam pcriculosa omnis correctio sit, quae a

tribuebatur (Op. VU. p. 25 Arcv.) Icgitur: »Phi- codicum auctoritate destituât ur. Scilicet concinit illud

losophi Musas novem finxcrunt, qui a terra usque bene se habet, postquam ab Arntzenio (misc. p. 205)

ad cocí um novcm consonan Ii a s deprehenderunt, et ex libro Norimbergensi didieimus, esse codices,

quae bomini naturaliter Ínsitas invenerunt« Ex- in quibus »mundi sphaeram per extimam« legatur.

plica t intcrvalla illa a terra usque ad summum acuto] Hominum enim opinio ferebat, sphacrae,

coelum Censorinus (de die nat 15). Cui adde quo magis remotae a terra essent, eo acutiorem

Boeckhium (in Daubii et Creuz. stud. Ш. p. 90- sonum edere (Pal. crit Ш. §. 256). Ceterum, qnod

91). Plato autcm (de B. P. 10. p. 617 Steph.) insertum apud Grotium est sonora delevi: abest

euilibet orbi Eeigf/va tribuit, vocem (tpav7¡v) enim rectius ab Hugiano códice,

•nam edentem. Polymnia~\ Ita Gracci т. с. Не я i od a s et Dio-

Vrania] Ei in primis sphaeram extimam tri- doras (4, 7); Latini poetac plerumquc Polyhymnia

bolt, quae proprie coelum appellator (Macrob. 2, scribunt, Horatius, VirgiUus, Ovidius, Martialis,

70 Martiani Capellae lib. I. §. 28.

culum tenuitj Euterpe Jovialem. Erato ingressa Martium niodulatur ; Mel

pomene medium ubi Sol flammanti mundum lumine convenustat. Terpsichore

Venéreo sociatur astro. Calliope orbem complexa Cyllenium; Clio citimum

circulumj hoc est, in luna collocavit hospitium, quae quidem graves pulsus

modi's raueioribus personabat. Sola vero, quod vector ejus cygnus impatiens

oueris atque ctiam subvolandi alumna stagna petierat, Thalia derclicta in

ipso florentis campi ubere residebat. Interea tractus aéreos jam Phoebus cxierat,

quum subito ejus vitta crinalis immutatur in radios, laurusque, quam

dextera retinebat, in lampadem mundani splendoris accenditur; fiuntquc vo-

Ausonius, cet. Attamen in Antliol. Iat. 1 , p. 51

Burin. Icgimus:

» Fleetitnr in varios facilesque Polymnia motus.*

Salurnium] Planetas recensons hoc quidem loco

a supremo incipit: infra (§. 169) ab ínfimo. Co

pióse de с or um ordîne olim (in pal. с rit. III. §. 282.

284) disscrui, quem vers! bus complect ¡tur Manilíus

(1, 805) sidcra no mi nan s

»Saturn!, J. wis , et Marlis , Soils f¡ ne ,• sub Ulis

Mercurios fetterem inter agit Lunamque locatus.*

medium] Ansonius (Eid. 20 f.):

bin medio resident compleclitur omnia Phoebus.*

astro] Alii miro. Aurum ct alibi pro sidere

dixit; hic vero assignatc awum Venereum; 'AipgodiZT)

cnim XQVÖrj, et Lucifer Stella Veneris?

sed ct infra » aura to Pbosphoron auro.« An et hic

astro mavis? Grot. — Malo. Primum enim Venus

Planeta ct Lucifer hoc quidem loco confundí non

debent: deindc aurum a noslro tribuí tur Soli (§-14.

C(J. 73. 188), interdum quidem Vcncri deae, Pianetae

nunquam (Palaeogr. oil. III. §. 292) ; denique

astro legitur in códice quodam in libri Norimbergensis

margine laudato , acquc ac in Vossiano

(Arntzen. misc. p. 20;»).

ti; iшит circulum] Proxiuium. Cicero (in somn.

Scip. §. 3) Lunam dicit »ultimam a coclo, citimam

terris. «

raueioribus] Vide quae supra (§. 11) observar!.

Tim!¡a] In attribuendie huíc 3 lu sac » 11 oren ti bus

campis« allusit Martianus ad \ocem -dáXXeiv, tatu

que solam in terra rclictam esse pari rationc finxit,

qua in nuuiis (Bcgcr tbes. Drandcnb. П. p. Ö76.

n. 6) aralrnm ei , astrum vero (ibid. n. 4) Urania«

tribuitur. Sic apnd Plutarchum (symp. 9, 14. p. 744.

745) Dionysius Melitcnsis »IN'os« inquil »agricolae

Thulium nobis vindicamus, |>lantarum ct seminum

germinantinm (hoc est -&с'с/./.ит) curam ei adscribentes

«, et paulo post (p. 744>): *Mov6ai âé e¿-

6iv Óxtcü б ¡pul qui ç , щи Ô€ xbv Jtegi yrjv eï-

Ar¡%£ xóítov.i Confer Ct Virgilium (cd. 6, 2).

vit lu] Qui bac te nu s Apollo fuit Delhis, ad coclum

appropinquans nunc in Solen

quapropter omnia ejus mutantur insignia,

apud Grotium legitur immutari; lectioncm igitur

praetuli codienm Drcsdensis , Guclferbytani , Darnrvs

tal ten sis, Mon a con si um (В. С. D. Б. G.), Boiigarsii,

Htigiani, Vosslanî, ct quinqué codicum

Leidensium, in quibus lcgitnr: et villa crinalis

immutatur. (Conf. Arntzen. in mise. p. 205). IJas":-

lccnsîs prachet ejus pro ci, sed parum refert utro

modo legas.

Martiani Capellac lib. I. §. 29. 71

lucres, qui ctirru*"Delium sub vehebant , anhcli flammis lucis alípedes. Atque

idem pallio rutilante ас reserato stellantis poli limine Sol repente clarus emicuit;

Çyllenius quoque in sidus vibrabile astrumque convertitur. Atque ita meta- 30

morphosi supera pulchriores per Geminos proprietate quadam signi familiaris

iovecti augusto refulsere coelo, ac mox Tonanlis palatium petivcrunt. Qui

postquam introgressi et coram data copia fandi, ut vidit Clarius"consortio

patrem Junonis haerentem, quam noverat suffragan plurimum ac favere

connubiis, laetus primo omine ipsamquc concilians, ñrcujus arbitrio positam

mariti noverat voluntatem, ita mitis affatur:

Possem minore ambigens fiducia 51

Solum Tonantem pignoris pro focderc

clarus emicuit] Conferencias hoc loco Ilomeri

hymnus in Apollincm (440 seqq.) Goez.

Geminos] Castores. Gloss, (cod. Monac. E) —

Sivc Dioscuri, Jovis filii. Seite noster Apollincm

ct Mcrcurium transeúntes Loe Zodiaci sigiuim fingit,

propter fra terni amoris similitudincm , in quo

proprietatem illius spectari mox sîgnificat. Sed

siibest praeterea causa ab astrologie petita, siquidem

Mcrcurii planetae prímum domicílium Gemini

sunt (Palaeogr. crit IV. §. 282). Isidorus (etym.

5, 71 , 25. p. 1G5. Arev.) scribit: »Castorem et

Polluccm post mortem inter notíssima sidcra constituerunt,

quod signum Gemini dicunt.« Jamblichus

(in vita Pytbag. 28 p. 131 Kiist.) docet »Castoiïbus

rerum omnium barmoniam celebran. «

postquam introgressi] Totum Virgilii (Aen. 1,

520) inscruit Tcrsum:

"Postquam introgressi et coram data copia

. . fandi.*

possem] Huic carmlni adscriptnm in glóssa Ж»-

nacensis codicis (E) Icgitur i »Metrum Jambus

папани*

Г

aiiheli] Sic Vii'gîlius (georg. 1 , 250) :

•Nosque ubi primus equis oriens adflavit atiheüs*

et OTidius (met. 15. 418):

»Deseret ante dies ct in alto Phoebus anhelos

Arquare finget cquos« cet.

flammis] Lege fiammantis lucis , ut p. 17 flarawrntem

coronam, et p. 38 substantiae fiammantis,

ut legendum monui. Voivck. (sp. crit. p. 145) —

At vero cx со, quod vox aliqua plurics apud

scriptorem quendam Icgitur, minime scquitur, can-

Jem ubique apud cum legi deberé. Contra, quoniam

fiammantis in imllo , quod sciam , Martiani

libro hoc loco Icgitur, rctinendum censeo , quod

in omnibus est, flammis > pracsertim quum noster

Ovidii (met 2, 152) versus t .

tjnterea volucres Pyroeis, Eous, et Aelhon,

Solis equi, quartusque Pldegon, hinnitibus auras

Flammiferis imitent « —

ante oculos habuisse vidcatur, ct pro flammiferis

posuissc flammis lucis (flammis igneis). Construo:

«qui hucusque volucres erant , liunt nunc alípedes

flammis igneis anlieli.« Eosdcm alípedes infra

(§. 190) Soli forum tribuí*.

72 Martiani Capcllae lib. I. §. 31.

Bupaeda vixdum vel paterna contremcns

Praecepta adiré, ni jugata coelitum

Omen pararent prosperum consortia

Tabensque divûm nunc moneret nexio.

Junone thalamos quis rogare conscia

Bupaeda] Pubeda. Sic libro nono »Phrygium

pubedam« dixit, nti nos emendamus. Glossac Isi

dor! «: Pobeda, vcl Pubeta, adolcsccns.« Glossa

nostra: »Pubeda, juvenis sine pubc.« Et alibi: »Pu

bcda, adultus.« GnoT. — Sanc bubeda inveni in vc-

' Icribus membranis Capcllae. Fcstus (in bulimam):

•Hinс est, quod grandes pueros bupaedas appellant*

Минск, (ad Fulgent, p. IOS). — In codicibus Monacensíbus

quibusdam (С. et G.) Icgitur pubeda,

'in Basilecosi bubeda. Apud Waithardum variât

lectio , siquidem Bongarsium legisse bupaeda obser

vât. Tanta scriptionis diversitas inde orta esse videtur,

quod alii vocem, Latinam putantes, a pube

dérivaient ; alii, Gracci ßovrtaiQ non ignari,

bine faccrent bupaeda, sicut monente Munckero a

perdix fecerunt perdica, ab Arcas Arcada, ab

Atlas Atlanta, a tripus trípoda, omnia nominandi

casu, quod improbat Quinctilianus (1, 5, 62. p. 129

Spald.). Scd nostcr (§. 330. 893. 924) etiam Tritenida

(pro Tritonis) casu recto scripsit. Restât ut

quacramus, cur Apollo ipse sibi Loe nomen imposuerit?

Si quid video lusit Martianua in verbis

Fhoebus ct ephebus , quum nonnullos etiam ab hoc

illud nomen duxisse ex Isidoro (ctym. 8, 11, 54

p. 38G Arcv.) patcat, et certe imbcrbis ille esset.

moneret] Grotius moveret ; Walthardus ex Bongarsii

lectione et Curtius ex alia moneret, sicut ct

codices habent Darmstattcnsis , Reichenanensis et

Basilcensis. Cantabrigicnsis quidem praebct ma

rteret ; sed haud dubius praetuli moneret; de omine

eiiiin вето est (conf. §. 10).

nexio] Martiani popularis (Arnobius 5. p. 156)

hac voce utitur. Priores hujus carminis versus sie

construendi esse videntur atque explicandi: »1

adire (adirem) vixdum bupaeda vcl paterna

mens praeeepta (vixdum pubes et patris adhuc metucns

mónita) minori ambigens fiducia solum Tonantem

(minori quidem fiducia Jovem solum) pro

foedere piguoris (de concedendis ipsius filio nuptiis),

ni coelitum jugata consortia (nisi Jupiter Jnnoque

juneti) omen pararent prosperum , tabensque divum

nexio (eorumque blandior complcxus) nunc

moneret (de prospero successu). «

Junone] Vide an e tribus liisce versibus verborum

ordo sic possit restitui : • Quis deornm nolet

rogare thalamos Junone conscia, quum cadem fu

tura prónuba, quacqne (ct ea sit quae) profecto

sufiragabitur.« Vide ctiam paulo post (§. 34): »nu

ptiis Juno non sólita refragari.« Satis enim nota

Juno Prónuba est vcl e poëtis (Virg. Acn. 4, 166.

Ovid. her. 2, 4. 4, 136. 6, 43. Claudian. epist

2, 54), e nostro (§. 705. 903) et e Plutarcho (qn.

Rom. p. 264).

conscia] Conscntanca et favente. Vlxc — Hausisse

Mart hoc videtiir vel ex Ovidii (her. 12, 87):

»Conscia sit Juno, sacris praefecta maritis^

vel e Maronis (Aen. 4, 116):

к et conscius aether connubiis.*

jugalis] Alio qnidem loco (§. 22) neater hac

voce simpliciter conjugem intellexit , hoc vero ct

usurpavit,

Serviique verb orum fuit, qui ad Acn. 4.

Martiani Capellae lib. I. <$. 31. 73

Nolet deorum? quam futura prónuba

Eadem profecto quaequc suffragabitur.

Jugalis ergo blanda nutus praestrue

Nostrisque suada quo allubescat nisibus.

Te nunc parentem principemque maximum

Fatumque nostrum, quippe Parcarum chorus

32

16) observa vcrat : »undc ctiam Juno jugalis dicitnr.«

Latine enim prónuba et juga, Graece ÇvyLrj (Nonn.

13. p. 80S Falk) sive Qvyia, àito rov Çevyvvvai

то -d^fo r«p aQ$evL (Dion. Hal. тё%г>г], Opp. EL

p. 35 Sylb.) appcllabatur , quam vocem Appulejus

(met. 6. p. 389 Oed.) Latinis cliam Uteris scriptae

exhibet.

nutus] Voluntas, arbitrium, satis notum, et panlo

post »cujusque nutu« nimirum Jovis (v. Нот. В. 1,

324) ; sed Junoni Martianus dum tribuit nutus, Vn>

pE (Acn. 7, 592) verba в nutu Junonis eunt res*

respe xisse mihi vide tur.

moda] Emacula: suade. Ut nostris votis faveat

persuade Jovi, ut tu jungas simul tuam quoquc

Suadcre ccvzï persuadcre snpcrioribtis

notatum. Barth, (adv. p. 1242) — Vellern

Grot. — Б manuscripts plurimis reponendum

• suada quo allubescat nisibus.« Oitdepto. (ad

Appulej. I p. 114) — Lege suade, vcl suadeas

dissyüabnm : et ita aliquoties aliis (?). Sic apud Corippum

emendabat Bartbius 1. 21 adv. с. 2: »Hoc

mibi da de fonte bibam, tu pabula praebcas.« Lcgitur

vulgo t »tu pabula praebens« quod et retiñere nil

probîbct Vojíck. (sp. er. p. 145. 146) — Nec quidqnam

probibet retiñere suada, quod et Vossianus

codex (ap. Arntzen. in mise. p. 205 f.) exbibet.

Immo omnibus Us est praeferendum , quae titubans

criticus nec Martianum intelligens doccre volait.

Quinqué quidem nuptiarum fucrunt dii: Jupiter,

Juno, Venus, Tlei&co, et Diana (Plutarch, qu. Rom.

ab "mit. p. 264); unde dixerit fort asse aliquis , Ju

piter et Juno quum jam nominati sint, Suadam a

nostro nunc addL Ego vero earn boc loco non pro

dea accipiendam esse existimo, sed innui iterum

(per appositioncm) Junonis persuaden di vim, a Martiano

ci supra (§. 3) jam tribu tam. »IIei&cà*t inquit

Cicero (in Brut. 15), »quam vocat Graeci —

banc Suadam appellavit Ennius: ejus autem Cetbegum

mcdullam fuisse vult, ut, quam dcam in Pe

ndis labris scripsit Eupolis sessitavhsc, bujus hie

mcdullam nostrum oratorem fuisse dixerit« Suada

igitur, neglecta prosopopoeia, eadem est, quae

suadela; et oratio nis nexus postulat, nt banc per

suade ndi virtutem Junonis esse interprctcmnr, sicut

inferior! loco (§. 888) Veneris. Quod rcliquiun est,

perpcram ab Oudendorpio post sitada intcrpunctionis

signum positum esse, quicunquc sensum ccperif,

videbit. Allubescat denique pro Grotiano lubcscat

praeter Leidenses codices ctiam Dresdensis et Bcichenauensis

pracbcnL

te nunc] Verbum ad banc àitOÔTQOurrjv pertinens

si quaesiveris, multa esse inserta videbis,

et infra demum deposco hue pcrtincre. Anteceden»

tem autem periodo m sic construe: » Jugalis (Juno

Çvyit]) ergo blanda (blandiens, permulcens) nutus

(sententiam de bac re) praestrue (praefare) : et quo

(et ut) suada (suada quae es, sive persoasio tua)

nisibus nostris allubescat (eonducat); te nunc —

Jovem — deposco « cet. .

falitmque] Seneca (nat qu. 2, 36): »Quid 1

10

74 Martiani Capellae lib. I. §. 52.

Humana pensât, tuque

intcUigis fatum? Existimo ncccssitatem rerum om

nium actionuuique , quam nulla via rumpat.« De

Ciceronis verborum »praeter naturam praetcrque

fatum* sensu confératur Gellius (13, 1).

Parcarum chorus] Male! Lege potins colus.

Hews, (ad Ovid. Heroid. 12, 3. p. 156 Burin.) —

An trium recte dicatur chorus dubito. Vonck. (sp.

crit. 146). — Scilicet Tulgari tantum opinioni inhacsit

vir doctos, ignorans fartasse a multis scriptoribus

Parcarum numerum omnino majorem statin.

(Mem. de Tacad, des inscr. V. p. 26). Sed ut tres

tantum exstiterint, nonne absurde reprebenditur

poëta, praesertim qui quinto seculo excunte s cripsit,

in eo quod tres ebomm possc efficerc sibi

persuasit? Dcmus et Ileinsium et Vonckium me

lius voce colum usuros fuisse, non ill os tamen,

sed Martianum jam legere lubet, cujus libri omnes

tarn script!, quam editi, chorum babent. Ignora

ban! practerea critici isti chorum etiam de tribus

dici, id quod non solum ab Appulejo discerc lieebat,

qui (met. 2. p. 108 Oud.) in Veneris comitatu

»Gratiarum chorum* recenset, sed a Séneca

etiam, qui (de benef. 1, 3. p. 265 Lips.) item »Gra

tiarum chorum* dixit, postquam ternarii с arum nu*

men paulo ante expressis verbis meminerat ; ct

profecto hi Homeri jam (Odyss. 18, 193) auctoritate

nitebantur.

humana] Distinguit Martianns hominum fata ac

deorum; haec in Jovis, ilia in Parcarum potestate

esse statuit. Parcas jam Orphicus (hymn. 38. 18)

jtavxoâoreiçaç, oupaiçexidaç, &i>rjroï6iv «váy«

UtjV alloqoitur, pariterque Horneros (Ю. 6. 488) t

Moígav, inquit, ovtívÚ <pr¡(u Jte<px>ynivov ер*

fltvcu âvÔQOov. Unde Seneca trágicas (Oed. 580) :

» Faits agimur; cedite fatis;

Non sollicitae possunt curat

sortera coelitum;

Mutare rati stamina fusi.

Quidquid patimur mortale genus ,

Quidauid facimus , vernit ex alto

Servatque sua decreta colus

Lachesis — — —

Non illa deo vertiese licet,

Quae nexa suis currunt causis.*

Ne saperos quidem » férrea veterum decreta sororum

« rumpere posee Ovidius cecinit (met. 15, 780),

llomerum scilicet secotus, qui ipsum Jovem ne

filii quidem sui mortem avertere potuísse tradider&t

(II. 16. 441); pariterqae Lucretius (5,510) »nee

sanctum numen fati pro tollere fines posse « affir

mât, Silius vero (13, 857) «nulli divùm mutabile

fatum* praedicaL Addc Gracci poctae vcrsuiu

(apnd Cicer. de divin. 2. 10) :

» Quod fore paratum est , id summum exsuperat

Jovem*

et Anton. Liber. (19, p. 225 Verb.) Quanquam

Pausanias (1. 40. 3) »Fata parère Jovi« ait, quem

indc »Moerayetae* nomen invenissc alio loco (8. 37.

1) testator} ¡psique Stoici, licet, ut Taciti verbis otar

(annal. 6. 22), »fatum quidem rebus congruerc putarent

— apud principia et nexus naturalium cau

sarum«, illud ipsum tamen divinitus constitutum

esse doeucrunt. Seneca certe (de prov. 5. p. 141

Lips.): »illc ipse, inquit, omnium conditor et rector

scripsit quidem fata, sed sequitur«, id quod alio

etiam loco (qu. natur. 2. 45, p. 716) confirmât;

Bocthius autem (consol. 4, 6; Opp. p. 1084):

• Dcus providentia quidem singulariter stabilsterque

facienda disponit, fato vero haec ipsa quae dis

ponía multiplicitcr ас tcmporaliter administrât.*

Adde Statu versos (Theb. 1, 212):

»fneipit ex alto, grave et immutabile Sanctis

Pondus adest verbis et vocem fata seqonntur«;

Martiani Capellae lib. I. §. 32. 75

Tuumque vclle est ante praescientias ;

Ac mente gestas, quidquid instabit deis:

Cujusque nutu gignitar nécessitas,

et Claudiani locum (de bello Gildon. 201), ubi, contraria tarnen parte etat non Jamblicbus modo,

postquam Jupiter dicerc coeptt, qui (de myst. Aegypt 8. 7, p. 162): ovtf ccvTotç

шуосез adamante notabat -&eolç} inquit, rrjv £Í[iaQ[lévr¡v ávtjxpa¡uv, ovç

Atropas, et Lacheáis jungebat stamina diet ist àç ZvvfjQaç tijç sIfiaQfisrnjç ev Te Upolç aaï

quem minim est interpretes (p. 218 Bürau) explicare ÇoÔvolç &eçarteV0[iev (conf. et Porphyr, ар. Stooon

potaissc. Distinguât enim poëta inter dnas Par- baenm in eel. 1. 52, 49; p. 1028 Heeren.); rerum

cae, quarnm priori officium tribuit Joy¡9 dicta exci-'

piendi (v. §. OS) , altcri stamina dictis conformia jun

gend!; Jovis igitur dicto andientes crant. Digna

praeferea est quae conferatur philosopbica dlstinctio

de Fati duplici natura apud Aristidcm Quinctilianam

(de música 3, p. 160 — 162 Meib.). Ipsum

adeo Jovcm Fatum esse et omne quod de Fato dieator,

qunm pridem contendit Augustini înterpres

Wes (de chit dei, 7, 11; p. 641), tum nuperrime

Edu&rdus Reinboldus Lange (Einl. in das Stud. d.

frieek Mytbol. Bed. 1825, p. 100 sqq.)

coclitum] Hoc quoque multis quacsitum est antiquitus,

ntrum a fatis dii regerentur annon. Et

de mundi regimine fatis obnoxio jam superior! in

nota egimus; sed ne deo quidem ipsi xr¡v rfsrtQ<

o{xivr¡v fwlçav àZesLveiv licere Herodoti est

«entcntïa (1, 91), quod idem de Jotc jactat Prome

theus Acschyleus (v. 517) et ipse confltetur apud

Ovidium (met 9. 433):

■ Vos etiam, quoque hoc animo meliore feratisj

Me quoque fata regunt*

et Sidonium Apollinarem (7. 123, p. 334 Sirm.)

— — t Fatum, quo cuneta reJimtur,

Quoque ego, non licuit frangí.*

etiam, quem certe netter logerai, Claudianus, qui

Jovem induxit deos boc ycrsu alloquentem (gigant.

M) i

»Coeli progenies, nuUisque obnoxia fatis.*

quidquid instabit] Orpbicus (hymn. 58, 13)*

^srtei у 'оба yiyvexcti r¡(dv

Molça те nai Aibç olde vôoç ôutitavxbt

'àrtavxa.

et Paçuviue (ap. Gell. 1, 14 p. 211 Conr.):

»Nam si, quae eventura sunt, provideant;

Aequiparent Jovi.*

nutu] Ex Homcri versibus (H. a, 527)

—- — wov yàg ifiov JtaXwàyQEXov, ovd*

ártaxr¡%óv ,

Ovó4 ccrekevxrjTov, ô хи xev xeqjaXjj xaxavex>

6(û. •

Confer Horatium (od. 3 , 1 , 8) de imperio Joris

» cuneta supcrciiio moventis«, ñeque poenitebit contulisse

Hugium (in myth. p. 241). Quanqiiam Fortunae

quoque talis nut us tribuitur apud Appulcjum

(met. 7, p. 146): »affulsit Fortunae nutus hilarior«,

et (10. p. 227): »liaec fèralem Fortunae ntthtm

latere non potuerunt«

nécessitas] Trismegistu» apnd Appubjnm (de uat

Adde Lucianum (Jov. confut 7, p. 207 Bip.), Ar- deor. T. 2. p. 323 Bip.): »O Asclepi, ea est nenobium

(3, p. 112), bujusqtie discipulum Lactan- cessitas omnium, quae gernntiir, semper sibi eattum

(1, 11), qui »fata esse, quibus dii omnes, tenatis ñexibus viñeta. Haec ¡taque est aut effectrix

et ipse Jupiter pare at • ex vulgi opinione tradit A rerum, aut summits deus, aut ab ipso, deo qui se»

10 *

76 Martiani Capellae lib. I. $. 52.

Futura cujus alligat decretio:

Instatque quidquid velle vel serum potes —

Te ne igitur illo quo beniguus nuraine cs

Deposco, coeli blanda temperalio

Piuraque culmen, jure qui divûm pater,

est dens, aut omnium codestiam

lerrenarumque rernm firmata diviais legibus disci

plina. Ilaec itaque £Í¡iaQ(iévr] est nécessitas, —

nécessitas vero cogit ad eflectum (ea) quae ex illius

primordiis pendent.*

alligat] Substituí banc lectionem, quam edîtt

libri ad marginem habent, quibnscum с scriptis

ctiam Hugianus, Dresdcnsis, testeque Arntzenio

(mise. p. 206) Vossianus concinit, pro illigat. Ar

bitrium cuiin Jovis non involvit, sed alligat, sive

inunutabilia reddit, futura.

decretio] Dresdcnsis quidem codex habet discrelio,

ut pro electionc sit, quae a libero pendet

arbitrio: sed Tulgatam retinui lectioneni. Construe:

»cujus decretio alligat futura. «

instatque quidquid] Lege: instare quidquid.

Voxck. (эр. er. p. 80) — Hóceme est venom intcrpretari

obscurum? Certc non magis intclligcretur

hac admissa emendatione, quae prorsus igitur est

iaratilie. Equidem, quid voluerit noster, non nisi

boc pacto explicare ausim: »Omnc quod vcllc sive

jubere potes, etiamsi tero demnm eventurum videatur,

tarnen protinus jam inslat.* Ita utrumque

sibi opposuerat Claudianus (in Eutrop. 2, S3) scribens:

»serumque quod instat creditur.* Ita et Sé

neca (de bencf. 4, 32. p. 325 Lips.)' de düs: »Note

est cniin Ulis rernm per manus suas iturarum seientia,

in aperto semper est: nobis ex abdito subit,

et quae repentina putamus, Ulis provisa veniunt ac

familiaria.* Addc Ciccronem (de divin. 1, 56).

Te ne] Lege ted aut te te. Grot. — Particule

ne vacat: te deposco. Vulc. — Legete í«.Vonck. (sp.

criL p. 146) — Nihil profecto facilius, quam lege

semper scribere, ubi scripti sensum non capimus.

Nos vero communem lectionem neutiquam mutamus,

sed s j liabas tantutu separamus, ut ne sit, quod

alii пае scribunt (v. §. 2); quemadmodnm apud

Plautum (in Trinummo 3, 2, 8): »tu ne* et (in

Curcid. 1.2. 49): »tibi ne« cet

quo] Darmstattcnsis codex quidem causale quod

pracbet; sed praefero vulgataui lectionem. Jovem

enim, ut cetcros dcos, modo tristem et se verum,

modo blandum et benignum fingebaut. Hoc igitur

loco invocatur quo nuininc benignus esse eredebater.

temperalio] Ibi glossa : Alludit ad Jovis pla

ne tac naturam , qui est temperatissimus. « Grot. —

De Jo ve planeta quidem superior (§. 1 7) et inferior

locus (§. 196) conferendi sunt} sed hoc loco non

de planeta, verum de Jovc ipso sermo est,

Martianum potius suspicor respexisse ad

(carm. 1, 12, 14) hos versus:

— — —i>qui res hominum ac deorum

Qui mare ас terras , variisque mundum

Tempérât horis.*

pium] Blandum glossae. Libro sexto: »Moxque

imitata pium láctea luna diem.« Grot. -— Diffidere

glossae G rotins debebat: nunqnam enim pius et blandus

acquivoca fucrunt Loco ctiam, quem lauda t

(§. 585), dies pro Sole, Lunae Cratre, pos! tus est,

qui pius sit erga sororem; hic autcm Jupiter pius

erga prolcm appellatur.

Martian! Capel lae lib. I. §. 32. 77

Concede proli quo nepotum provehat

Numerum, supernis astra quern vibrant polis;

Majae tuumque fl agitât pignus sacrum, < ■

Thalamis jugetur virginis doctissimae. . ..

Sed te parentis cura si «stringit pia: . •■■ 33

Par est deorum convoces coetum potens, г Л •'•

Connubium ipsa sanciens cum conjuge: <

Quo prolis exstent lege supera nuptiae, ::!

Perpesque vinclum coelitum signet decor.

Hic postquam Delius conquievit, con versus ad conjugem Jupiter, quid 34

ejus voluntas liaberet, inquirit. Verum illa multa ratione permulsa — primo

concede proU] Ita distinguo ex patria sentcntía.

GaoT. — Ñeque intclligo banc notam , neqnc diitiiicüonem

video nilam, nisi in vcrsu sequente

post vocem supernis, quae tarnen tollenda. Sic

enua locum intelligc: »0 pium culmen (pie Jupi

ter deoram somme), qui jure divùm pater (es),

concede profi, quo (ut , §. 24) numerum nepotum

proreliat (augeat), quern (numerum) astra vibrant

polis saperais. « ,

vibrant] » ¡Vumcrum astra vibrant « poetice di

ctum est pro indicant, fulgoribus nempe suis. Tot

igitur nepotes, quot astra in polis supernis. Poli

autem summum coelum significant, unde locutio

• inter polos recipi*, ut in illo Rutilii (itin. 48):

• Inter sidéreos Roma recepta polos. «

(Palaeogr. crit Ш. §. 285).

sed te parentis] Transponendae bae voces used

si te» postulante carminis rationc ct MS. Grot. —

Concinunt quidem cum Grotiauo codex Basilcensis

, Hugiauus , ct illc in libro Norimbergensi laudatos

; sed minime carminis ratio istam postulat

i, quaproptcr servavi vulgatam.

dcorum] Primus Ilomcrus, quarto Iliadis

ab initio, dcorum ceeinit concilium. Secuta poeta

ran turba est, Euripides (Bd. v. 878), Lucilius (I.

p. 186 Bip.), Yirgilius (Acn. 10), Ovidius (met. 1,

167), Statins (Theb. 1, 198) Claudianus (Proserp.

3, 6), Apollinaris Sidonius (carm. 7, 38 sequ.

p. 351 Sirm.) cet, quos suo more ridet inter

G ráceos Lucianus (dcor. concil. T. IX Bip. p. 191.

Jup. trag. VL p. 238. 229. 239); inter Latinos

Seneca (apocoloc. p. 825 Lips.). Martianus ccrte,

ut ex scquentibus liquet, eandem, quae Romanorum

erat, düs tribuit rem publieam, adeo nt ad

normam etiam legum Romanarnm ipsos vivere fin

geret (con£ §. 218). Quod reliquum est, in marmoribus,

quae supersnnt, legimus tam ■consessumi

quam ■ concilium deorum« (Grot inscr. 2,

11. 12). . . -

primo] Edidcrat Grotiust »primo quod ei qui

placiditatem afierre solitus Phoebus orabat quique

etiam a se ejusdem filias eruditas ad parentum quoque

conspectum fecerat sub volare.« Miro г antecessoram

meorum nullum operae prctíum duxisse, cor

rupto buic loco aliquantulum lucis afierre ! Etcnira

nunc procedat lectio, postquam

78 Martiani Capellae lib. I. $.34.

quod cam qui placiditatem afierre solitus Phoebus or abat, quique etiam a

se ejusdem filias eruditas ad parentum quoque conspectum fecerat subvolare;

dehinc nuptiis Juno non sólita refragari, tunc etiam Cyllcnium diligebat, quod

ejus uberibus educatus poculum immortalitatis exhauserat: perindeque et matris

gratiam conferebat; accrescebat votis, quod multa earn Clarius conciliation©

devinxerat — faciendum profecto accelerandumque persuadet, ne itidcm Cyllenius

Cypridis lactatus ilbcebris Hermaphrodite fratrem gignere succensus optaret.

5S Stimulabat paululum Jovem, ne uxoris Cyllenius fotibus repigratus somno

codicia Drcsdcnsis ope earn pro et reposai; tota

tarnen periodus multnm obscuritatis habet. Equtdem

verba sic construe: » primo quod earn (Junoncm)

Pbocbus oraba t, qui placiditatem afierre sólitas,

quique (Pbocbus) ejusdem (Junonis) filias (Musas)

a se (Phoebo) eruditas ad parentum (Jo vis et Ju

nonis) conspectum subvol arc fecerat. « In sequentibus

singula explicare studebo.

filias] Ejnsdein Juuonis filias Musas; qnarum

licet vulgo Mncmosyna mater etatueretur , tamen

quum Mnemosynam latine Mouetam interpretarentur

(Liv. ia Odyes. ap. Prise, в inît. Hygin. praef.

p. 10 Munck.), Junoncm etiam in illius locum sub-

»Utuisse videntur, quam Monetae coguomiue cultaiu

esse constat.

eruditas] Ab Apolline nimirum, qui lyram

manu tenet, quique Musagctes appcllabatur (Orpb.

hymn. 33, 6. Diodor. 1, 18. Strabo 10. p. 468

Casaub. Corn. 32. p. 227 Gal. Aristid. in orat.

pro Rbet. contra Plat III. p. 10. Macrob. soma.

Sc. St, 3).

conspectttm] Musac enim, ut supra vidimus

(§. 20), in comiíatu Pboebi in coelnm adscendcrant.

Juno] Vide supra (§. 31). Hide enim (Virg.

Aen. 4, 59) »vincla jngalia curae«, datque (Stat.

SUv. 1. 2. 239) »Juno verenda vincia.«

nbcribus] Lactatum a Junone

tradunt Hyginus (astr. 2, 43. p. 418) ct Albricus

(с. XI. ap. Mttnck. EL p. 515). Lac au tcm Junonis

Nomina (35. p. 882 Falk.) appcllat uQav çadàfuyya

jtQorjyrjXEiçav otófirtov. De póculo im»

mortal i latís v. infra (§. 141).

matris] Nutricís, quacPlauto » mater qnae mammam

dedit.« G нот. — Non solum Plaut us, sed

Virgilios etiam (Aen. 8, 631) vocabulo matris

hoc sensu usus est Corte Mcrcurium Juno ma

terno amorc, quasi ipsa ejus fucrit mater, prose

cute est

Hermaphroditö] Ausonins (epigr. 100):

» Mercurio genitore sa tus, genetrice Суthere,

Hominis ut mixti , sic corporis Jlermaphroditus

Concretus 5C.ru«

Fabulam exponunt idem Ausonius (epigr. 69. 101),

Ovidius (met. 4, 288) et Laurentius Lydus (mens.

Apr. 44. p. 214 Hueth.). Adde anthologiam Graccam

(4, 12, 42 Bosch.). Imagine in quoque videre

licet in monuuicntis antiquis (apud Augustin. in

gemmis П. 18. Cayl. III. 28. 29. Pignor. magti.

ш musco Florent Ш. 40. 41. Spou.

recherch. 12J. misc. 9).

stimulabat] Stimulantem cave Junoncm intdligas.

Jovem potius cura stimulabat, id quod ex

Sa patet quae scquuntur. Cíe. ad Att. 13. 28: »abiil

jjlud, quod tum me stimulabat. t

Martiani Capellae üb. I. §. 55. 70

lento repente marcore torperet, et jam velut maritali vacation с fcriatus discursare

sub pracceptis Joviabbus denegaret. Nam ilium jam pridem , ait, 36

Philologiae sentio amore torreri, ejusque studio comparatas habere quamplures

in famulitio disciplinas, ipsumquc linguae insignis ornatibus fandi nimiam .

venustatem quo placeret virgini consecutum, deinde barbito aur ataque chely ac

doctis fidibus personare. Addo quod célébrât mirabile praestigium elegantiamque

piogendi quum vivos etiam vultus aeris aut marmoris signifex animator inspirât.

repigratus] De verbo repigrare non Appulejo

tantum et nostra, scd Saxoni etiam grammatico

familiari adi Stcphanium (ad hunc p. 151).

vacatione] Alii Jibri scripti vocatione habcnt,

quod ad marginem tam Norimbcrgensis , quam Lilibri

adnotatum legi. Sed illnd melius:

a nuntii officio,

quo aspirare posset Mercurius, si in patria familias

sutura pervenisset.

futmphtres] Grotius quamplurimas ; scd prae*

stat ulod, quod e codicibue Reichenauensi, Darm*

i et

disciplinas] Hae Septem iliac sunt artes, qnaa

infra Philologiae in donmn nuptiale (§. 115 not.)

confer! Sfcreurius, quaeque scptem librie posterioribas

tradantur.

barbito] I laud semel a nostra mcmoratur (§.910.

913) hoe iustrumentum musicum (Euripid. Alcest.

545. Atfaenaeus 14. p. 655. 656 Casaub. Pollux

4, 56. Herat od. 1, 1, 54 et 5, 26, 4. Ovid, bcroid.

lit, 3. Stephan, ad Saxon, p. 87. Hcskin in

Bion. p. 27 ed. Oxon.), quod alii ab Anacreontc

inrentura (Athen. 4. 77), vetustum alii barbarumque

origine (Strab. 10. p. 471 Casaub. Athen. 4.

SO) pracdicant.

chely] Mercurium Ovidios (fast. 5, 667) alloqnitar

» L>aete lyrae pulsu«, atquc cundem appellat

(od. 1, 10, 6) » curi ae lyrae parenteral.«

Scd nota haec ex Homer! hymno i

Instrument! hujue masici descriptionem dedit Bu

rette (in Mem. de ГAcad. X. p. 217).

doctis fidibus] Enallage pro «personare fidibus

doctum«, ut infra (§. 124) »peritis lucernis« scribit.

Similia sunt »falx docta* apud Propertium (2,

15, 12), » docta prece* apud Hora ti um (epist 2,

1, 55), et »docta manu« apud Ovidium (art. am.

1, 518. fast 3, 852. 6, 792).

addo] Exponitur nunc illa Mercarii virtus, qnam

Aegyptiorum qnoque Mercurio Diodorus (1, 16)

tribuit his quidem verbis: *xi)C evçv-&[ilaç tuxï

rijç jt£QÍ то бсо[ш rtQ£rtov6r¡Q яЛабшд tJtbpraestigium]

Insueta haec vocis forma in glossa

Graeco - Latina ítQoxáZvfifUX (Vulcan, thes. ntr.

ling. p. 591) et în onomástico (ар. eund. p. 117)

yotjVeia explicatur: in glossa autem Basilcensi

ad Martianum »miraculum, quod praesttingit« , so-

Icmni praestringendi et praestinguendi confusionc,

(cf. Giese ad Cicer. de divin. 1. 60, p. 107, et

Otto ad eund. de senecL 42 p. 109). Ccterum Sarisberiensis

(nug. cur. 1, 9. p. 55) »praestigium»,

inquit, »Mcrcurius dicitur imenisse —- fuitque magorum

peritissimus« cet

pingendi] Galcnus (Protrcpt 5) Mercurium (licit

Xôyov ôe6rtÔT7jv iQyctxr,v âs Tè%vT}ç àrtâÔrjÇs

et simulacrum ejus cingi omnium opificum corona

89 Martiani Capellae lib. Ï. §. 36.

Totum certe complacitum est, quidquid comit decorem juvenalium gratiarum.

Se igitur eos jam pridem amore mutuo colligatos idcirco paululum distulissc,

ne in thalamum primaeva affectione festinaos , quum discurrendum esset, totis

37 noctibus repigrior paululum simularet anomalum. Tunc Juno: Atquin, ait,

ejusdem convcnit virginis subiré vinculum', quae ilium etiam quiescere cupientem

connivere non perferat. An vero quisquam est, qui Philologiae se

asserat pervigilia laborata et lucubrationum perennium nescire pallorem?

fingit : próximos deo liberalium artium profcssores, те1 ccrte legcrat quae Graecns ille poëta (in anqnos

sequuntur pictores, statuarii et id genus; thol. 4, 7) eiç ауаХцага Çcoeov larga profudit

hos denique alii omnes, qui artes aliquas exer* manu.

cent. Jlávre ç ôê, inquit, rtQoç rov &eov àrto- juvenalivm] Grotius juvenalem , alii juvenilem,

ISXèrtovÔt, xoLVOV, Tc3 Jtaç1 avTov ftçoçtccy- codex Dresdensis juvenilium ; Oudcndorpius autem

fíate jt£i&ó\ievoi (conf. Woweri polymath, с. 15 (ad Appulej. I. 723) ex libris scriptie Leidensibo*

20, pag. 157). Quanquam Seneca (epist 88. nt supra (§. 5) juvenalium, id quod Bongarsiut

p. 567 Lips.): i Pion addueor« inquit »ut in nume- etiam apud Walthardum , Britannicus practerea,

rnm liberalium artium pictorcs recipiam, non ma gis C&ntabrigiensis et Dannstaltensis codices haben t.

quam etataarios, ant marmorarîos, ant cctcros In- idcirco] Ita Beichcnauensis codex. Anrcs certe

Xuriae ministros.* offendit iccirco, quod Grotius cdidit. '

signifex] Cortina in Guelferbytano códice legit repigrior] Grotius edidcrat quidem repigritior,

signifer et ¡ta etiam in Hugiano scriptum vidi ; sed emendavit autem repigralior. Quem qui sequi vo-

Loc librariorum errori tribuendum esse facile appa- luerit, praesidium liabcbit in voce repigratus, qua

ret Nostra quoque lectio corrigenda visa est Ou- snperius (§. 34) noster ntiturj tarnen quum hoc

dendorpio (ad Appui. П. p. 93), qui duobus verbis loco in nullo códice legatur, equidem repigrior,

sublatis legi vult: »quum vivos etiam vultus aeri quod Vossianus codex praebct (Arntzcnius misc.

ant marmori signifex inspira» «; sed vide, an sic p- substituí, quandoquidem compositum hoe

forsan 6xorsivbç 'noster intelligi posait: »Quum e simplici pigrior defendí et explicari potest quasi

signifex Merc urina aeris aut marmoris animator с diligent! deinde pigrior factus. Basilccnsis qnovivos

etiam vultus inspirât» (ncmpe aeri ct mar- que codex a prima mann quidem repigritior habebat,

mori, quod facillimc supplcbitur). Dixerat et Ар- sed coiTcctum postea et repositnm est repigrior.

pulcjus (met. 11. p. 789 Oud;)» simulacra spirantia», anomalum] Inacqtialcm. Anómala dicuntur

ct partialis (7, 84, 2): signa, quando pro latitudine Zodiaci vagantnr nee

»Spirat et argüía pida tabella manu.» lincam naturalem sui cursus peragunt. Vvxcan. et

Ceterum vel maie imitatns est noster duos Vir- ab eo Goez. — Quid sit anomalum nemo ignorât

gilii (Acn. в, 849) versus bos : (conf. §. 325) , in genere nimirum declinans a re-

»Excudent alii spirantia mollius acra, gula , Lie declinans ab officio.

Credo equidem vivos ducent de marmore vultos*; pervigilia] »Laborata pervigilia ■ primo adspectu

Martiani Capellae lib. I. $.37. 81

Quae autcm noctibus universis coelum, fréta, tartarumque discutere, ac dcorura

omnium sedes curiosae indaginis perscrutatione transiré, quae textum

mundi, circulorumque volumina vel orbiculata parallela, vel obliqua decussata

polose, et limmata, axiumque vertigines, cum ipsorum puto siderum

discutere] An discurrere , quia subncctit

ire? Grot. — Praestat recepta lectio, quae etiam

vcterum librorum auctoritate firmatur. Discutere

est cogitando inquirere. Goez. — Posterius probo

non obstante Darmstattcnsis codicie lectlone discvrrere.

textum mundi] Id est juncturam sivc machí»

nam. "Vuix. — Similiter Appulcjus (de dco Socr.

p. 140 Oud.) »texte corporum« scripeit

obliqua] Locus mecastor luxatus. Sic sano: »ob*

liqiic decussatos polos et climate. « Decussare pro dividere

usitatum Martiano. Climata tum ex sensu, tum

ex MS. lituris restitue. Sic et oblique pro obliqua.

Error (?) tarnen bic vêtus: agnoscit enim eum glossa

Isidor!, in qua invenio : »Polose, alte. Polosas,

altas. « Grot. — Quod saepe animadvert! críticos, qui

locum, quern non intelligunt, sanare sibi videntnr,

auctorcm non semper totum ante oculos habere;

hoc etiam in Grotio nunc reprebendendum est

Equidem nihil muto; nam si quid video, ex astro

nomía, quae infra (libro octavo) docetur, satis hale

loco lucis affulget. Philologiam enim soleré nostcr

dicit numerare circulorum volumina vel orbiculata

parallela (circuli sunt paralleli de quibus §. 817),

vel obliqua (circuli obliqui §. 825) , decussata (cir

culi, qui colluris decussantur §. 825), polos (v.

§.81o. 816. 817), limmata (spatia inter circuios

§. 837), axiumque vertigines (§. 818. 816. qnib.

add. §. 201). Grotii igitnr in códice literas, e quibns

locum, mihi quidem non obscurum, emendaturns

erat, nentiqnam euro.

decussata] Sic scrips! pro decusata> quia Mar

jnem praebent. At si fignrarnm шишиспз ,

quibus noster stndiosissime utitur, videbis hypallagen

pro »a perv igili Philologia laborata.« Ita enim supra

(§•22) de ca dix erat: »Pervigil ¡mmodico penetrans

arcana labore*; et infra (§. 124) » vigil ejus cura«,

atque (§. 39) incessabilis labor mcmoratur, deinde

etiam (§. 143) per prosopopoeïam Labor Philologiae

•pediscquns ejusque alumnus « dicitur. Alios si per

itubare volueris poetas, videbis Ovidium (trist 2,

11) »vigilatorum laborum« dixissc, ас Claudianum,

qui saepe Martiano exemple fuit, (bell. Get. 360)

• perrigil labor.* Sed quid multa? Statius (Theb.

1, 541) sicut noster »laborata vita* scripsit, Virg'A'ms

(\cn. 1, 639) »laboratae vestes*, Quinct ¡lia

nas (2, 3. 6. p. 269 Spahl.) »laboratam studio

actionem » etc.

paUorem] Legisse vidctur hune Persil (о, 62)

fersam :

• At te nocturnis juvat inpallesccre chart is. «

coelum, fréta] Ita Hermes (in Stob. eel. 1, 50,

8. p. 769 Песг.) : »Homo siquidem animal est di

vinum, nee est cum terrenis brutis, sed cum diis

coelestibus comparandus. Quin imo, si audendum

fateri, homo venís vel coelicolis est

r, vel saltern pari sorte potitnr. Nullus

codi tum descendit ad terram, coeli limitem

i ; homo autcm ascendí t ad coclum , illudque

шс ti tur: пес eum fu git, quae ima sunt, quaeve

suhlimia, ac reliqua omnia diligenter inquirit, quod*

que majus est, terram quidem baud d ¡mil tens in

coclum attollitur; tam ampia est Lumanac naturae

po testas.*

li

82 Martiaui Capellae lib. I. §. 37.

multitudinc numerare, nisi haec Philologia gracilenta quadam affectione consue

vit, quoties deos super ejusdem coactione instantiaque conquestos, quum

cos concubiae aut intempestae noctis silcntio quiescentes ad se venire inaudita

tianns ipse infra (§. 208) recte deciissare. Cortius

ad margincm libri Norimbcrgensis legit: «obliqua

decussat polos climat. « С ni lectioni non solum

obstat tertia verbi persona inter infinitos modos; ve

rum verborum ctiam sensus, siquidem ilia decussatio

ipsa Pbilologiae neutiquam tribuí potuit, sed rei

tantum cognitio. Decussatio autcm est crucis instar

persecatio, unde agrimensoribus lapis decussalus

est, qui cruce signatus: licet hi decus cum

decussis confundanL Plura de bac voce dabunt Rigaltius

(ad rei agrar. auct. p. 500 Goes.) ct Cangius

(ad voc. Decuria). Maitianus igitur boc loco

direct ionem descripsit, qua circnli Uli sc sc persecent

(conf. et not. ad §. 85). Atque pro enormi

sua cruditionc forsan ad Platoneui ctiam respexit,

qui (in Tim. p. 3G Stepb.) orbium coelestium cur

sus in specíem Graccae Iiterae X sesc pereceare

dociiit. Dc voce polose pro alle vcl prope polos conf.

a] Limma Macrobius quidem (somn. Scip.

2, 1, f.) explica t scmitonium: sed no s tro spatium

est inter orbes coelestes , siquidem et tonos et heitiitonios

pro spatiis usurpât (§. 169. 171. 181.

182. 194. 196 — 198). Sed conf. supcriorcra no

tara (ad §. 11).

Philologia] Sic, non Philologiae legend nm esse

patct e codicibus Monacensibus ( C. D. E. G.) , Britaunico,

Bodlejano primo, Hiigiano, ct teste Arntzenio

(misc. p. 206) etiam Yossiano.

gracilenta affectione] Sic scripsi e cod. Dresd.

pro Grotiano adfixione. Intelligc tantam Philologiae

affectioncm, ut gracilis indc facta esset Paulo

etiam superius de ejus vigiliis ct

perennium pallore sermo erat. Talcs figurae

familiares sunt. Sic infra (§. 140), postquam inter

divos recepta Philologia, »gracilenta ejus périt ma

ries* (conf. §. 109 ct Vcllcjum Patercnlum i, 17,

2. p. 114 ibique Burm.)

coactione] Unde supra (§. 22) de Philologia:

»Jus habet is ta deos urgens in jussa coactes.»

instantiaque] Grotius constantia¡ Cortius in

Guelferbytano códice legit hiantia, quod glossa

addita explicat desiderio. Sccutus cquidem sum

codices Dresdensem, Cantabrigicnsem, Basilecnsem,

atque Bongarsii, qui omncs instantiaque habent:

itaquc corrcctum etiam in Britannico ac Monacensi

(G).

concubiae] Quod jam Grotio suboluerat substituendum

esse ci, quod in cdilis erat, connubiae,

optimi confirmarunt codices Basileensis, Darmstattensis

, Bongarsianus , vetustissimus Scriverii (ap.

Oudend ad Appulej. L p. I öl), ct Yossianus (ap.

Arntzen. in misc. p. 206). Dc voce

Nonius Marcellus (p. 91). Dici enim divisio

Macrobio (Saturn. 1, 3) hace erat: » Prim um tempus

diccbatur mediae noctis inclinât io, deindc gallicinium,

inde conticuum quum et galli conticescunt.

deinde diluculum, inde inane , deinde dc inane ad

meridiem, hoc est ad medium die! , inde jam vocatur

tempos occiduum, et mox suprema tempestas,

deindc vespera, deinde concubin, et indc intem

pesta. Hace, inquit, est diei civilis a Romanis ob

serva ta divisio.« Addit deinde ad majorem sibi dc

voce coneubia conciliandam fidem quosdam Ennii

versus. Eadcm fere apud Appulej um (metam. 2.

p. 151 Oud.) reperies.

Martiani Capcllae lib. I. §. 38. 85

obsecratione conipelleret? Tam vero abest, ut sub hac possit pi- 5^

grescerc intricarique Cyllenius, ut commotis ab eadem suscitatisque pcnnis

cxtramundanas petere latitudines urgeatur. Cur igitur, rex optime, differantur

nuptiac, quum pro sola Atlantiadac solcrtia duos pcrvigilcs rcpromittam?

Haec quum Juno affixa, ut adhaerebat elatiori plurimum Jo vi, acclinatis ejus 39

auribus intimaret, de quodam purgations vibratiorisque luminis loco allapsa

obsecratione] Bar thin s (advers. p. 1242) de ma

gia intelligit, sed diversis modis interpretari hoc

Poetas forsan noster innuit, qui

sacpe advocant, at sibi adesse velint

At solutae etiam orationis auctorcs deos in

anxilinm vocasse testis nobis Varro est (de R. R.

1,1,4 et 7. p. 144 Gcsn.). Prae terca qni mythos tra

ctant philologi semper deos in sccnam producuut.

/от] Unas tantnm codex Monaccnsis (D) tamen

pracbet, Hugianus jam, nullus autcm tantum.

Sibil tamen mutare ausus sum.

-i] Rctardari. Tricae enim dicantnr imgressiinm.

Volcar. — Vide IVonium. A

Cicerone (ap. Gell. 6, 2 f.) »intricari Chrysippns«

diciior, id est, laqucis sese implicare.

pennis] Respcxisse videtur Graecum rtTEQOVV

et ccvuTtZEQOVV, quod, ut Bcckius ait (ad Aristopb.

Ares 1444), proprie est alas addere , sed tropice

excitare aliquem ad agendum, ad suscipicndtim aliqoid.

Respcxit etiam forsitan Platoncm (Pbaedr.

p. 231 Stepb.).

extramundanas] Uno verbo. Sic et alibi, et

Usitata bacc Afris. Grot. — Confer

18:;. 910) et Appnlejum (I. p. 204

Ond.). E Neo-Platonicorum doctrina haec explicanda

sunt, sicut et infra (§. 202) deas Ule »empyrico

mundo gaudens. Latine enim reddit Grae

cum 'CTtEQKÔÔlUOV , quo Jamblichus et Sallustius

phîlosophus utuntur duo dcorum genera distinguentes:

vrteQKOÔfliovç et èyxoÔpiovç , ut Sallustius

(в, p. 25 Gal.), sire ut Jamblichus (8, 8, p. 163)

TÎ6QL*,06ui0VÇ.

differantur nupliae] I ta codex Dresdens is. Apnd

Grotium vox nuptiae negligcnter omissa, quum

tamen in anterioribus editionibus exstaret

Allantiadae\ G rot i us cdidit AUdantidae , quod

corrigendum erat e Martiaiio ipso (§. 726).

perviyiles] Ita rcposui Monacensium codicum

(B. D. £.) auctoritatc pro Grotiano vigiles. Pbilologia

etiam supra (§. 22) »pervigü immodico pene

trans arcana labore « dicebatur.

elatiori] Hale in Vossiano códice (Arntzen.

misc. p. 206) et in libro Norimbergcnsi legitur

alacriori. Jnnonc cnim elatior Jupiter, id quod

paulo post repetit Ovidius (met 1, 178) de Jove :

»Celsior ipse loco, sceptroque innixus eburno.*

Augustinus (de civ. dei 4, 10) »Jovcm esse actberem,

Junoncm acrem, junetos qnidem, sed altcrum

superius, altemm inferius.« (Conf. §. 66 not.).

intimaret] Vox est postcriorum seculorum. Gkot.

— >'oii noster tan tum saepissime ea ntitur (§. 519.

587. 724. 727. 743 f. 867. 963) sed Ammianue

etiam, Solinus, Prudentius, Arnobius, Tertullianus,

aiii (conf. Eimenborst, ad Arnob. p. 172. et

doct. interpr. Spartiani ad Pesc. IV'igr. 7, et ad

Capitol. Ver. 1).

purgatiorí] E Diodoro bacc bausisse videtur.

lile cnim (1 , 12) aërem (melius aetberem) Alhenam

appcllatam Jovisquc filiam et virginem puta

tam esse Ira dit , ideo quod aëi

11 *

8i Martiani Capellae lib. I. §. 39.

sensirn Pallas corusca descendit, atque ita ut videbatur vertici Joviali iuhaerere,

supervolans tandem constitit sublimiore quodam annixa suggestu. Quam quum

Jupiter, ut jugali elatior adhaerebat, de proximo contiguoque suspexit, sic

exorsus est: O virgo nostri pars melior, opportune votis intermixta Majugenae,

ruptloni non obnoxias sit et summum univers! mundi et Minerva iu sellas invitabantur (Valcr. Max. 2,

locum occupe t. 5 unde etiam fa bul am originem tra- de ma trim. 1, 2. p. il 9 Torr.) et P. Victor (re

liase, e Jovis vértice il lam natam esse (S trab. 14. gionc 8) retulit: »In templo Л о vis optimi maximi

p. 65o. 667 j 16. p. 744). Clarius etiam Angustí- erant tria delubra, medium Jovis, dextrum Mincrnus

(4, 10) Minervam aetheris partem superiorem vac, laevuni Junonis.« »IVec defuerunt, Arnobius

teuere, ideoque a poétis originem ejus de Jovis (3. p. 125) inquit, »qui seriberent, Jovem, Junocapitc

esse fictam (add. eund. 7, 16). IVostro eadem nem, Minervamque penates existere, sine quibus

»Cclsior una Jo ve flammantis circulus aethrae« vivere ac sapere nequeamus, et qui peni tus nos

(§. 568) appcllatur. Seueca (de ira 3, 6. p. 44 regant calore ac spiritu« (conf. §. 41). Copiosius

Lips.): »Pars superior mundi et ordinatior ac pro- eadem Macrobius (1. laud.) explanat. Tcrtullianna

pinqua sideribus nec in nubem cogitur, nec in (ad nation. 2, 12) e Varrone repetit, antiquissimos

nubem cogitur, nec in tempesta tem impelí il ur, nec bos esse deorum. Adde Yalcrium Maximum (5, 10.

versatur in turbincm: omni tumult u caret, inferiora p. 517 Torr.).

fulminant« vertici Joviali] Arnobius (5. p. 118, add. 4.

allapsa] Lcgerat illud Ovidii (met. 3, 101): p. 137) »Minervam aetberium vertieem esse« scrîbit

» superas dclapsa per auras «et summitatis ipsiue summam.« Macrobius (Sat urn.

Pallas adest.« 3, 4) iisdem fere verbis »Minervam summum ас lb e-

Sed et allabi Virtutem et Yoluptatem ad Scipionem ris esse cacumen « tradit, alioque loco (1, 17 f.):

finxerat Silius (15, 21). » Porphyrins testatur«, inquit, »Minervam esse vir-

PaUas] Ut trias complcretur, Minerva addenda tutem Solis, quae humanis mentibus prudentiam

erat. Vetcrcs enim solebant Jovem, Junonem et eubministrcL Nam ideo hace dea Jovis capite pro-

Mincrvam jüngere (Pausan. 10, 5, 1. Cic. in Verr. gnata memoratur, id est, de summa aetberis parte

5, 14. Liv. 6, 16. Dio Case. p. 655 Reim. Dion, edita, unde origo Solis est« ünde Ovidius (fast.

Hal. 3. p. 201 Sylb. Ovid, fast 5, 231. Macrob. 6, 427) »oef/teream deam« earn appellat Addc

Sat 3, 4. et inscript, ар. Fucbs. in hist. Mogunt I. Cornutum (20. p. 185. Gal.). Eodcm spectat in

20). «Prudentes Etruscae disciplinae ajunt«, inquit proxime sequentibus »sublimior suggestus«; aether

Scrvius (ad. Aen. 1. 422) , »apud conditores Etrus- enim summum omnium, quern deus, at Ovidius

Carum urbium non putatas justas urbes fuisse in *»t (met 1. 67):

quibus non tres portae essent dedicatac et votivac, — — »swperimposuit liquidum et gravitate coet

tot templa, Jovis, Junonis, M in er vac. » Sic rcntem

Romae etiam in Capitolio (cf. eund. ad Aen. 2, 325), Aethera, nec auidquam terrenae faecis habentem. •

ubi ad Jovis epulum ipse in lcctiun, Juno autcm est] Supple vi hoc e Darmstattcnsi códice.

Martiani Capellae lib. I. §. 39. 85

quae sive Deliacis vocibus permulsa descendis, sive absque te Jovis non

erat formare consilium, seu consensus noster ne mutilus videretur appropcras:

noveris tamen Philologiae Cyllenium nuptias postulare. Nondum mea prompta

sententia est; exspecto quid suadeas. Novi quippe quam ejusdem virginis

inccssabilis labor tibi semper acceptus, et ut e tuis numeretur ilia pedisequis.

Par est igitur ipsa praesertim décernas, quidquid de ejus connubio provisura

dispensas. Tunc Pallas aliquanto submissior, ac virginalis pudoris rubore 40

suffusa, oculosque peplo quod rutilum circum caput gestabat obnubens, im

parí me/íor] Quippe Jovís e espite prognata. consilium] Minerva enim ipsa apnd Homerum

Sic Platoni (Crat. p. 407 Steph.) nomen 'Aöijvri, (Od. 5, 298) *¿yco <У èv Лабе deolfo, inquit,

quasi t¡ deovár¡, ösia vór¡6tg erat. Observât Faber Mr¡Tl те кХкориаи* — Athenis antem Antiphon

(ad ÀpoUodor. p. 164): »quod de nativitate Palladia (orat. pro Ckoreuta с. 45) tradit: »¿v avTtö reo

ad oram flnvii Tritonie scribunt nugae sunt Tçvtco ßovXsvTTjgicp Aloç ßovAatov xai 'A&qväg ßov-

Tox est Aeolica, quae caput significábate Sebo- Ла'ихд Lsqov кбть xai ei6tóvreg oí ßovXevrai

lia-tes Àristopbanis (¡\ubb. 985) id firmabit Et JtQogeoXOVTttl.* Memoratu digna praeterea sunt,

qaunvis Horatias (carm. 1, 12, 19) secundum post quae ex Orphici recentioris cujusdam doctrina Sui-

Jovcm c\ tribuat locum, noster tamen infra (§. 567. das (h. v. p. 740) tradit, ncmpe » summum aethcrem

56*8) earn «ingenium mnndi, prudentiam sacram omnium antiquissimura esse, quo r up to lumen terrain

Toaanosf appellat, quae sit »celsior una Jove.« illustrasse, quod nominan ßovZrjV, <рыд,

Ovidiiis etymon nominie captae (capitae) ita (in mutilus] Vossianns codex inutilis, quod non

fist 3, 837) investigat: spernendum est Апятс (misc. p. 206) — Mint tamen

in dubio causa est¡ capitale vocamus praeferenda esse vulgaris lectio videtur. Modo enim

sellers : ingeniosa dea est. dixcrat, Palladem partem Jovis esse meliorem ,•

An <paa de capitis fertur sine matre paterni bac igitur parte deficiente totutn mutilum esse se-

- Vértice cum clypeo prosiluisse suo. quebatur.

Code alii etiam (Cornutus 20 p. 184 Gal. et Ful- incessabilis] I. e. continuus. Fnlgcntius: "publi

eront mvtb. 2,2) Minervam ideo de Jovis vértice cae incessabiUter vexantur actiones.« Et Capclla

njíam esse diennt, quia ingenium positum sit in libro nono : »Superum incessabiUter pectorum arcana

Valerius Flaccus (4, 542) earn Jovis ap- tenucrunt.« Goez.

pellat optimum prolem. Praeterea ad dictionem quod peplo] De Palladle peplo passim auetores , et

ittfaety in memoriam nobis revocantnr illa Virgilii Servius ad illud Aeneidos (1, 480):

(georg. 2, 40) »famae pars maxuma nostrae«, vel »Crinibus Iliades passis peplumque ferebant.»

senis illius apnd Galium (1, 5): »periit pars maxima De peplo Minervac apud Atbenicnses conf. Meurs,

no g (H «, vel Rutil i i (i tin. 495): »nostrae pars maxima lectt Att II. 12 et Boeckliius de trag. gr. princ.

Adde Juvenalem (15, 133). p. 192. Jam apud Homerum (II. 6, 273) peplum

86 Martiani Capellae lib. I. §, 40.

probabat aliquantum, quod super nuptiis virgo consulitur, praesertimque ejus,

quam propter consociationis officia manere cuperet semper intactam. Dedignabatur

praeterea hujusmodi adhibere conseosum, quum ita expers totius

copulae censeatur, ut ñeque de ulla commixtione progenita, neque ipsa pro

creare quidquam Arithm etica teste monstretur. Ac tunc Septem radiorum

Mincrvae offertur. At ibi vestís est, ut plcrumque

apud antiques ; noster pro velo accipcre videtur, ut

Laud scio an etiam Glaudianns (de nupt. Поп. 125):

»Et crines festina ligat , peplumque fluentem

Allevat et blando spirantem numine cestón

Cingitur» cet.

Arithmetica] Arithmetica teste krttàç Palladi

comparator, quod ex nullo numero duplicate con.

flata eit, ñeque ex ea duplicata nascatur numeras,

qui sit intra decadem, quemadmodum Pallas onmis

censes (B. C. D. E. G.), Basílecnsis, Darmstattensis,

Britanniens, Cantabrígiensis , et illc ctiam, quo

Cortius usus est, wipe* procreare.» Pcndet niiniram

primus casus ipsa a verbo monstretur.

ас tunc] Pro Grotiano at tunc, Basilccnsis,

Guclfcrbytanus, Darmstattensis, Bcicbcnauensis, et

qui ad Norimbcrgensis libri marginem laudatur.

septem radiorum] Нас corona perfecta scientia

Septem artium designator. Pallas autcm summae

sapientiae figurant tenet: Pbilologia typus est racopulae

virilis ipsa est , et sine copula pro- tionis : Mercurius symbolum

crcata. Sic infra ad Palladem:

—i « Erttàç in numeris« —; -7-

et in Aritlim. ad Hcptada : » Quae quod naturae opera

sine foeturarum contagione conformaría , inter deos

ergo dum plülosopbi postbabita rationc cultui sermoni

s ¡nsistunt et minus inquirendae veritatis Stu

dium gérant, Pallas, quae typum tenet sapientiae,

quaeque solet rationis curam, non verborum gererc.

Tritoniae virginis vocabulum possedisti. « Macrobios fugere videtur. Qua fugiente «orona septem radiade

Hcptada: »Hnic autcm numero, boc est

nario (Glossema), adeo opinio virginitatii

ut Pallas quoque voeketur« cet. Grot. — Quae

de septenario numero dicenda erant, ca in palacograpbia

critica jam congessi (P. III. §. 244—257).

Confcrendus praeterea Arnobius (L. 7. p. 227).

Quod autem ñeque gignere, neque gigni septenarius

numeras dicitur, de primo numerorum ordine intelligendum

est, quem primum versum noster (§. 245

rum aperitur, quia, quam sapientia verborum

tum negligit, septem liberalium artium scientia de

monstrate. Non ergo dctrectat Pallas nuptias Mercurii

et Philologiae ; sed intéresse récusât , quia

sapientes debent quidem facundiae ct eloquentiae

stodere, plus tarnen inquirendae veritati орегаш

Vdlc. — Verum vidisse virum doctum affivlolim:

quainquam Laurentius Lydus (menso

Apr. 46 p. 222 Roeth.): 0 âs 6rè<pavoç tsXsloseqq.)

appellat, in qoo millos est numerus, cujus ttjtoç dstyfux è6ti. Hoc solum certum, штетш

multiplicatione septenarius gignatur quemve multi- septenarium a nostro tarn Minervae quam virginitat

plicando ex se gignat .♦' .' (§. 758), pudori igitur virginali, tribut. Practcrca noi

ipsa procreare] Editi: »ipsa procreari»\ Drcs- reticendum, in Virginis, signi coelcstis, veste it 1 tier

densis codex »ipsam procreare*: plurimi autcm со- septem esse Stellas (Hygin. astr. 5, 24. p„ A il.

dices, Lcidensis (Munck. ad Hygin. p. 19), Mona- Munck.)ct in concilio deorum a Luciano (15. p.

Martiani Capellae lib. I. §. 40. 87

coronain soli vaga virginitas renudavit, ne ftiturartfm causis et copulis interesset.

Quia tarnen ejus optaverat Jupiter exegeratque consilium, suadet

deos maritos dearumque grandaevas in hace decernenda conduci. Quippo

convenire Cyllenio, ut pro officiorum praemiis potissimorum favor coclitun*

ejus vincla sanciret. Augustius quoque fieri Joviale decretum, quum coetu

deorum attestante depromitur, ipsamquc nupturam deo convenire non posse,

nisi super senatus consulto mortalis esse desineret. Id genus plurima suadentc 4L

Tritonia, regum conjugum uterque consentit. Ac mox Jovis scriba praevis

infra (§. 96. 676) legantur, hoc tamcn loco

omnes libri, tam editi, quam script!, super babent.

Quo magis Goczium in eo rcprcbendimus , quod

in texthm iutrnsit superi, praesertim quum altera

et constans lectio nullo ncgotio defendi possit, modo

illud super pro adverbio accipiamus. Primum cnim

agitur dc eo quod fieri Joviali decreto debeat, dcinde

vero additur, quid insuper senatus consulto

confirman neccsse sit. Super enim pro insuper vol

ab optimis scriptoribus poni testis est Ovidius (met.

12, 206): •

— » Dederatque super, ne saucius uBiè

Vulneribus fieri ferrove occumbere posset*

regum] Hie rex (uterque) poni pro rege et re

gina recte monet Muncker. ad Нуgin. fab. lS9j addc

notas ad Livium L 29. Notandum vero, quod in

Vossiano illud conjugum, ut sacpe, scribitur conjugium.

Ar>tz. (misc. p. 206) — Jupiter nimiruin

ßaötAevg (Pausan. 9, 39, 3. 4. Arrian. 5, S. p. 187.

Raph.) sive rex (Virg. Ca. 520. Acn. 2, 648, 10.

112. Ovid. fast. 3, 354. SU. 3, 217) appcllabatur.

paríter atque Juno regina (Aen. 1, 46. 7, 575.

620. Ovid. 6, 37. SU. 7, 78. Plaut Cist. 2, 1, 57.

Cic. in Vcrr. 5, 72. Liv. 5, 21. 27, 37. Arnob. 4.

p. 144. Victor urb. region. 13) id quod in Iapidum

etiamtitulis observatur (Grut. 4, 7. 8, 12. 5, 3—6.

7, 1 seqq. 24, 6. 7. 26, 8. 1063, 4. 1063, 4,

fingi scptem quaesitores (êifiyveù[iovaç) e

deis eligendos.

tudavit] Paritcr Claudianus Mincrvam »Gorora

revelare* (de raptu Pros. 2, 205) et

»prae tentas aperire cristas» (223) finxit. Attamen

vide ne potius praegnanter dictum sit pro »detraxit,

deposuit coronam«, adeo ut nudum ejus caput appaneqne

corona virginaUs deliberationibus de

trimonio intercssct.

futurarum] Sc. nuptiarum. Vtrtc. — Lege fw

aut futurarum rerum. Grot. — Sed rc--

eepta veterum editionum lectio non sollicitanda est:

subintelligendum enim nuptiarum. Goez.

maritos\ In MS. deos maris, optime. Grot. —

robandum. Licet cnim Grotio facile cone

neg'ecta pronuntiatione litcrae E scribi

maris pro nutres, nexus tamcn orattonis,

quandoquidem de matrimonio agitur, voccm maritos

poseeré videtur, quam rcliqni omnes libri babcnt.

igitur Goezius deos tnaris in

deorum] Suaserat id (§. 55) jam Apollo,

r] Hoc est de consulto senatus. Pbroncsis

cnim, mater PhUologiac, mortalis fingi tur fuisse,

ideoque et Pbilologia mortalis. Vllc. — Legendum

• supcri S. C.« Infra enim sic loquitur, et in Geo-

»coelcstis S. C.« dixit Grot. — Ista quam88

Martiani Capellae lib. I. §. 41.

cipitur pro suo ordine ac ratis modis coelicolas advocare, praecipueque senatores

deorum, qui penates ferebantur Tonantis ipsius, quorumque nomina

quoniam publicari secretum coeleste non pertulit, ex eo quod omnia pariter

42 repromittunt, nomen eis consensione perfecit. Vulcanum vero Jovialem ipse

Jupiter poscit, licet nunquam ille de sede corusca descenderet. Tunc ctiam

5. 7. Fachs Mog. 1 p. 6. 11. 20. 22. 2b. 26. 50. deos esse censct quos loquimur, пес eorum nume-

JL p. 1. 232. 260. 408; conf. infra §. 68). rum, nee nomina sciri. IIos Consentes et Compliscrxba]

Constat Parcas esse execptrices et ar- ces Etrnsci ajnnt et nominan t. « lîdem esse videncarias

Jovis. Vulcan. — E sequentibus hoc qnidem tur quos Seneca (nat. qn. 2, 41 f. p. 715 Lips.)

patet; sed scriba hic singulari numero profertur ; »deos superiores et involutes « vocat.

nisi ita accipere volumus, ut supra (ad §. 3 in eis] Ita omnes ferc, Basilccnsis, Barmstatnota)

legimus de Parcis: »taut scribit.« Ceterum tenais, Monaccnses (B. G. D. E.), Bodlcjanus pri-

Gratine , licet observasset lectionem in voce scriba mus, Britannicus, Cantabrigicnsis, et in margine a

variare, edidit tarnen scribae, et sic cum al lis Arn- Grotio laudati codices. Male vulgo ejus.

tzenius quoque (mise. p. 207 f.) legit; Oudendor- consensione] Meminit Arnobîus deorum Con*

pius contra (ad Appulej. L p. 202) e códice prae- sentium et alii. Hue forte pertinct antiqua inscrîptio

bet scriba aeque ac Hugianus codex, quod eo ma- Spolctana: » Consentie deorum Mariana Sozomene

gis practuli, quo certius infra (§. 705) similiter imperio fecit. « GnoT. — Ipsis »Bus Conscntibus«

legitur • Geometría praeeipitur. < Eadem verborum duas dicatas invenics apud Gruteram (p. 5). Quos

construetio est in jubetur et jussitur apud Catonem Martianus a consensione appcllatos censet , alii a

(de R. R. 24, 1. p. 32 Gesn.). consnlendo (Voss. Etymol. 1. Iat. p. 154), alii quasi

penates ipsius Tonantis] Cave vulgari sensu 6wôvT£ ç a cum et esse, ut praesentes a prae et

noinen illud aeeipias, quo res divina penatibus ab esse; cf. Mülleri Etrusc. T. II, p. 81, qui Arnobü

hominibus fiebat. Hoc loco penates Jovis consiliarii quoque loco (HL extr.) utitur. Practerea observansunt

intimi. Iuterpretatio petenda ex hisce Arnobii dum, Martianum Consentes distinguere a »bis senie

(L. 3. p. 123) verbis est: »Nigidius — exponit, collegis Jovis«, quos pleriquc ipso illo nomine in

disciplinas Etruscas sequens, genera esse Penatium signiunt.

quatuor, et esse Jovis ex his alios, alios Neptuni, Vulcanum Jovialem] Hand scio an praeter

inferiorum tertios, mortalium hominum quartos; Martianum nemo quisquam ejus meminerit. Scd

inexplicabile nescio quid diecns.« Sed vide Cam- facile intelligitnr distinguí hunc deum ab illo sine

deni praclcct acad. p. 694 sequ. et Mülleri Etrusc. patre nato, de quo infra (§. 87). Jovialis "enim

П, p. 87. Eorundem infra (§. 46) sedes indicantur Yulcanus patrc Jove (Homeri B. 1, 578. Apollodor.

in prima cocli rcgione. 1, 5, 6. Cornut. p. 181 Gal.) sive Aethere (Cic.

secretum] Haec quoque ex Arnobio explicanda, N- D- 3> 21), qui idem est, procreatus erat Cogcujus

verba (L. 3. p. 123) haec sunt: »Varro, qui nomen pracierca illud aliis etiam diis tribuitur;

sunt introrsus atque in intimis penetralibus cocli, iia Joviam Vcncrem (Grut inscr. 59, 8), Jovialem

Martiani Capellae lib. I. §. 42. 89

ut inter alios potissimi rogarentur ipsius collegae Jovis , qui bisseni сцш eoclem

Temante numerantur, quosque distichon complectitur Ennianum:

Juno, Vesta, Minerva, Ceres, Diana, Venus, Marc,

Mercurius, Jo vi', Noptunus, Vulcanus, Apollo.

Gcnium (Arnob. 3. p. 123. 125) et Jovium Herculem

(Grut. 18, 4) inscriptiones prodnnL

rogarentur] Invitarentur, advocarentur, propric

ad соспаш. Apulcj. met Lib. 1 : Rogat te inquit.

(»BOT.

bisseni cum eodem] Prorsus ut Plautus (Epidic.

& 1. 4).

'Si undeeim deos praeter sese secutn adducat

Jupiter«

et Ovidius (met в, 72):

»Bis sex codes tes medio Jove sedibus altis

Augusta gravitate sc dent « -— — —- —- —

Plato quoque (in Phaedro p, 246 Steph.) Jove pri

mo nominate addit »тф â'éfterai ÓTQarux <&eu)V

те гш áai/xóvcov ката '¿vdexa fièçrj хехобцт}-

[lévTj.* Infra noster iterum (§. 914) »bissena numina

» laudat eaque Hetruscorum esse observât,

qui quidem locus corum tbeologiam illustrans probe

notandus. Aegyptiornm duodecim dcorum jam me*

mînit Herodotus (2, 4) , in quîbus tamen Herculcm

(Aegyptiacum) fuisse (2, 43) dicit Graecorum duo

decim deos memorant Plato (de legib. 5. p. 745

Steph.), Apollodorus (2, 7, 2 et 3, 14, 2), Pin.

darus (Olymp. 11, 51), Strabo (13. p. 605. 622

Casaub.), et Pausanlas (1, 5, 2. 1, 40, 2. et 8,

2ö, 5). Quibuscum conferre licet Plinium (35, 10,

36). Sed memoratu omnino digna sunt, quibus

Sallustius pbilosophus duodecim illos distinguât

Sic enim docet (c. 6. p. 254 Gai.): »mundum cfjtciunt

Jupiter, Neptunus, Vulcanus ; animant Ceres,

Juno , Diana; adaptant Apollo, Venus, iUercurlus ;

custodia ni Vesta, Pallas, Mars.«

Ceres] In Vossiano legi dir Сerrsque : sed male

illud que intrusum est a librario nesciente priniain

in Diana recte produci, nt docuit Heinslus (ad

О vidi! met 8, 553) ubi cadem ratione pcccatuni

est Aiixtz. (misc. p. 208) — E nomlnis neinpo

origine prima s j Haba producenda* quam quid em

originem qui ignorarunt, earn corripucrunt , ut in

mnl lis aliis , praeter Vössianuin, codicibus, Bongarsii,

Britannico, Cantabrigiensi , Guclfcrbytaiio,

Bus'deensi et Dresdcnsi feccrunt,

JovP] Alii Jupiter. Quo factum est, ut sebo»

liastae ad bosce versus baesitando dcliberarcnt quo

modo legendum esset ut versuum numerus con»

staret. Ita glossa Monaeensis (E) legi vult №ptunus,

additque «aliter scandi non potest « Vulcanius

autem baec adnotat: »Sciolus aliquis reposuit

Jupiter , omnemqne versus rationem sustulit. Le

gendum itaque est Jovis, sed nominandi casu, ut

vcteres id nomen usurpabant In scansionc autcui

eliditur ultima litera S, more Enniano, et constat

versus.« Laudare с tí am poterat Lucílium (v. Gorall,

ad Al b¡ novan, cleg. 1', 23. p. 7). Edidit quidem

Grotius Jupiter; sed codicem, quo usus est, ha»

Luisse Jovis ex addita colligo nota, qua scripsiti

»Jovis. Citantnr bi versus et ab Apulejo, Nomi»

nuli vum Jovis inter rcccntiorcs et Hyginus usurpât «

Unde patet illud Jupiter vitio vcl amanuensis vel

typograpbi tribuendum esse: quod tarnen non ad»

vertit Walthardus in repetita Martiani editionc.

Onnpbrius Panviniue (de lud. Circens. 2, 2. in Grac . .

thesaur. X. p. 555) et Vossius (v, Burmanni anthol.

Lat I. p. 1) apud nostrum legeudum Jov? esse

12

90 Martiani Capel] ae lib. I. $. 43.

43 Item et septem residui, qui inter duodecim non vocantur; post hos quamplures

alii pro suis gradibus coelites, ac deorum omnis populus absque

probe observarunt. Nam ita ctiam Appulcjus (dc

deo Socr. p. 121 Oud.) habet, quem a Bfartiano

saepc exscriptum esse quilibe.t videbit, qui utrumquc

legerit Sed multo ctiam magie scire rcfert,

quo pacto Ennius ipse versum ilium scripscrit

Hunc Jov? scripsissc Ludovicus A ires (ad Augu

stin, dc civ. dei4, 25) testatur, cujus auctoritas

eo major esse debet, quo ccrtius constat (vid. ad

Aug. 2, 21. ct Fabric, bibl. Lat 4, 1. p. 29 Era.)

Eiuiii cum cdilioncm molitum esse. Omnibus igitur

milis perpensis со adductus sum , ut Jovi' in text urn

rccipcrcm. (Conf. Cup. in Ilarpocr. p. 69. Reines,

inscr. p. 4. Gyrald. op. I. p. 18. Voss, idolol. 1, 14.

Montf. an tit] u. cxpl. praef. p. 94 et T. I. p. 55.

Casal, de ritib. p. 100).

seplem residui] Ilabcbat Grotius »Item ex bis

septem residui.« Lude animadvcrlcbat : »quomodo

septem, quum duodecim nominarit? At quinqué

praescntcs jam crant, Jupiter, Juno, Mercurius,

Apollo, Pallas. Septem igitur alii ad>ocati, ct

magna turba , quae is to numero non erat comprebensa.

« Ingeniosa omnino hace est explanado, quam

tarnen glossae debebat Grotius, Grotioquc Goczius.

Nihilomínus superiorem praefero lectioncm,

quam Cortius ex libris scriptis Guclferbytanis prodidit,

et qnacuiu Monacenses (C ct E), Britannicus,

Cantabrigicnsis , ct Bodlejanus primus concinunt,

nisi quod bi particulam et omittunt, quo

parumper, aut nihil, a superiori diflerunt. Obstat

ccrle Grotianac explicationi illud item, quo innuitur,

praeter duodecim jam nomiuatos, septem ctiam

residuos quosdam esse convócalos. Ñeque Grotius,

ñeque Guezius, fontcm detexcrunt, с quo Marlianus

sua hauscrat. Déos cnim Maximus Tvrius (17.

12. p. 337 Reisk.) oçatovç et à<puvelç dlsthmt,

quorum priores Appulcjus (dc dco Socr. p. 119.

121 Oud.), с Piatonis doctrina, Solera, Lunam ct

quinqué vagas dicit, posteriores autem déos con

sentes, qnos considerare non datum sit. Ita ct Ovidius

(trist 4, 4, 20) de dûs :

»Quorum hic aspicitur, credilur Ule deiis.«

Praeter duodecim igitur residui nostro sunt septem

Planctae, siquidem hoc loco alios vult haberi Sö

tern, Lunam, Saturn um, Jovem, Martern, Vene»

rem, ct Mercurium, planetas conspicuos ; alios Apollincm,

Dianam, Saturnum, Jovem, Martern, Ve

nciera, et Mcrcurium, deos vorjTOVÇ. Superior!

ctiam loco (§. 29) ad cocliun adscendentes Apollincm

et Mcrcurium , ilium in solera, hunc in planctam

transmutan fiuxerat: ct inferiori (§. 741 Г.)

septem diis aperte planetas désignât. Distingucndi

igitur hi a veris diis. Atquc hoc pacto locum sane

Müllero ctiam (Etrusc. II. p. 84) obscurum equidem

interpreter. Ipse Cicero (de IV. D. 3, 20) »Sole m «

inquit »deum esse Lunamquc, quorum altcrum Apollincm

G rae ci, alteram Dianam putant* Addc Ap

pui ejura (dc dogm. Plat p. 205 , et de dco Socrat.

p. 127 Oud.).

omnis] Mcliorcm banc lectioncm с libro Norimbcrgensi,

Hugiano códice, Vossuno (Arntzcn.

misc. p. 208), ct execrptis Bondami (lect var. p. 54)

rcccpi. Grotius habebat omnium. IIoscc dcos Lucianus

(Jup. trag. p. 251 Bip.) lepide, ut assolct,

vcûvv(xovç appcllat, et ccvarthjQovvTaç fwvov

Tr¡v ix>c¿7]6íav. Ovidius (met. 1, 173. 593} fast

5, 20) aliiquc (Seucc. cpist. 110. Martial. 8, 30,

5. Prudent, c. Sj mm. 1 , 27) plebem sivc de plebe

dcos nuncupant Statio (Thcb. 1, 205) sunt

Martiani Capellae lib. I. §. 44. 91

impertinentibus convocando Nec mora: milites Jovis per diversas coeli regiones 44

approperant: quippe discretis plurimum locis deorum singuli mansitabant, et

licet per Zodiacum tractum nonnulli singulas vel binas domos animalibus titularint,

in aliis tamen habitaculis commauebant. Nam in sexdecim discerní di- 4¿>

» turba vagorum mentioncm fecit, atque ego alio loco (pal. crit. III.

Semide/nn , ct summis cognati nubíbus amnes , §. 480. ГУ §. 69o) hoc mUitum genus comparai i

Et compressa metu servantes murmura venti.* cum illo astrorum officio apud (¡ráceos (Max. Туг.

19, 6 f. p. 53 Reish.) ct ТШУИ apud Hcbracos.

approperant] Apud Claudianum (rapt Pros. 5,

5) Iridis hoc negotium est, deos ad concilium mo

care , namque

»lila colóralo Zephyros praelapsa volalu

Claudiano (rapt. Proscrp. 5. 15)

»plebejo stat cetera more jnventus

Mille amnes. Liquidis iticumbunt patribus udae

iïajades et tacit! mirantur sidera Fattni.*

• Quondam deorum«, Arnobius (5. p. 501) inquit,

»populum plcbcjac multitudinis faciunt« Qui quidem

populus Graecis öai[iövcov dijfxoç est (Spanhem,

ad Callim. p. 60).

absque impertinentibus] Exccrpta nostra mannsoriptorum:

» absque discordantibus impertinentibus.«

Per impertinentes cos intclligo, quibus certas quasdam

ab causas deorum concilio adesse, Jovisqne

in conspectnm advenire, denegatum fucrat, qualcs

sunt praeter alios Manes, quos* ideo pag. sequ. rcfutatos

(licit »quod hi in conspectnm Jovis non

potcrant advenire. « Boivdam (misc. p. 54) — Quamvis

vir doctus vocçjn discordantes defenderé studcat,

et copulativam post cam inscrcre jubcat, ego tarnen

nil nisi glosscma esse illud discordantibus censco,

pracsertim quuin a rcliquis omnibus libris id exsulct.

Pracstat igitur legere, ut in vulgata est, idque

explicare »practeritis iis, qui со non pertinerent.«

Apud solum Martianiim hoc duabus pracpositionibus

auctum verbum legi, sed quamquam talis praepositionum

cumulatio scriori maxime aevo invaluit,

legimus tamen apud óptimos ctiam scriptorcs »irrcvocabilis,

impcrviusu, et similia, quin apud Virgilium

ctiam imperterritns (vide Quinctilian. 1, 5, 65.

p. 132, ibiqne Spaldingium).

milites Jovis] Itcrum nostcr infra (§. 63) homm

Rumina conclamat pclagi, JVymphasqne morantes

Increpat, et fluvios humentibus evocat antris.

sine ¡pites trepidique ruunt* cet.

animalibus] Zodiaci signa innuit, in quibus de

orum planctarum mansiones sunt, quas alio loco

(in palaeogr. erit. Ш. §. 282 et 503) uberius ex

plicará) et quinam planctac bina habcant domicilia

demonstravi (conf. Serv. ad Virg. gcorg. 1, 53).

sexdecim] Ex Etrusca disciplina. Cicero (div.

2, 18): »coelum in XVI partes diviseront Etrusci.«

Grot. — Cf. Serv. ad Acn. 8, 427. Clarius Plinius

(2, 54): »In sedceim partes coelum — diviscrc

Tbusci. Prima est a scptcntrionibus ad acquinoctialcm

exortum , secunda ad meridiem , tcrtia ad acquinoctialcm

occasum, quarta obtinct quod rcliquuin

est ab occasu ad septentriones. lias itcrum in quatcrnas

diviscrc partes, cx quibus octo ab exortu

sinistras, totidem с contrario appellavcrc dextras.'

Locus hie prac ceteris notandus. Addo e recentioribus

MuIIernm (in Etrusc. II. 127 sequ.) eo libcntius,

quo facilius in scqnentibus intcrprctatio ejus

cum mea, si forte crravcrim, conferri possit.

discerní dicitttr] Ita cx Hugiano, Cantabrigicnsi.

Britannico, Darmstattcusi et Monacensi (C) rcposui

pro discernilur.

12 *

92 Martiani Capellae lib. I. §. 45.

citur coelum omne regiones. In quarum prima sedes habere memorantur post

ipsum Jovem dii Consentes, Penates, Salus ас Lares, Janus, Opertanei,

16 Nocturnusque. In secunda itidem mansitabant praeter domum Jovis, quae

ibi quoquc sublimis est, ut est in omnibus praediatus, Quirinus, Mars mili-

Salus] Eadcm haec dea Romanis quae Graecis

Hygca (Martial. 11, 61, 6) sive Hygia (Plin. 54,

8, 19. 55, 11, 40). In Salutis haec templis re

ligiose colebatur (Livius 9, 43. 10, 1. 40, 37.

Taciti annal. IS, S3 et 74. 12, 23. Cic. de leg.

2, 11. 14. D. 2, 23. 3, 36. Val. Max. 8, 14, 6.

Macrob. Saturn. 1, 16 et 20. Fest. v. Salutar.

Ovid, fast 3, 822. Kalcnd. die У Kai. Apr. Terent

Нес. 3, 2, 3)} et saepc ctiam in lapidum titulis

(Grut. 68, 12. 100, 1. 2. 118) et in numis со ra

pare t (Hatch, lex. num.4, 1. p. 1364. 1609 seqn.)-

De ejus syinboüs alibi cgi (in palacogr. crit IV

§. 816 f.). Confcratur practerca Bossii commentatio

de dea Salutis (in Wo Itcreck, elect, mimar.).

Lares] Illos boc loco iutelligo , quilma Roma«

erat publicum (Ovid. fast. 6, 791), quique

(Grut inscr. 106, 4. DonaL 46, 5)

Lares publici appcllantur. Addc Appulcjum (dogm.

Plat. p. 206 Oud.) et inferiorem no'am (ad §. 34).

Janus] Legcbantur apud Grotium inter bunc et

Opcrtancos » Favores « , qnos omittendos esse censui,

quia infra ter (§. 48. 30. 33) Favor legitur, et

quia a codicibus Monaccnsibus (B. D. E.) rcctius,

ut puto, vox Fauores prorsus abest. Volcbat quidem

Vonckius (sp. crit. p. 80) Sopores pro Favores

reponcre , audaci sane conjectura : sed quanms

» Sopor, consanguincus Leti« (Virg. Acn. 6, 278.

Sen. Here. fur. 690. Stat Tbcb. 12, 308. Claud.

Rufin. 2, 325. Prop. 1, 3, 45) nobis baud ignolus

sit, Martianus tamen male finxissct plures, quum

tantum Sopor esse posset.

Opertanei] Id est » obsenri et a scicntia

rcraoti. « Vlxc. — Hi dii qui sint ex octavo liquet,

ubi ait: »quo miraculo stupefacti acrii, terrestres,

mai-inique divi, et si qnos clausa telluris operiunt.*

Meminit Plinius sacrorum opertaneorum. GnoT. —

Plin. 10, 56. Valer. Place. 2, 440:

— »sacrisque metiim servemus opertis.*

Goez. — Sacra bacc bnc non pertinere reete censet

Müllems (Etrusc. H. p. 131).

Nocturnusque] Memincrunt Plantas, Papiniue,

alii. Grot. — Bis quidem inducitur a nostro idem

dei nomen; sed in omnibus tarn editis

scriptis libris legatur, repetitum expungerc non

audeo, sed distinguendum potius inter utrumqiic

arbitrer. Ilespcrum, quem Plautus (Ampb. 1, 1,

116) et Statius (Tbeb. 6, 240) a Grotio laudati

innnunt, boc loco.intelligi vix posse arbitrer. Videtur

enim Martianus IVocturnuiu vel IVocturninura,

de и m noctis, voluissc, de quo consulcndus Taubmannqs

(ad Plautnm p. 28 ibiqae Varro). 'Suadcnt

ccrtc banc intcrprctationem paulo ante memorati

opertanei dii. Лох certe dea fuit antiquissima (Ilesiod.

tbcog. 123. Orpb. hymn. 2. Pausan. 5, 18,

1. 10, 38. 5), quam et Latiui poctac celebrant

(Virg. Acn. 6, 390. 7, 138. 531. 12, 846. 860.

Ovid. met. 8, 82. 11, 607; fast. 1, 455. Stat.

Tbeb. 1, 498. Scncc. Here. fur. 705. Manil. 5, 60.

Claudian. bell. Gild. 215), quibiis addc Ciceronem

(IV. D. 5, 17) et Hyginum (pr. p. 1). Alias ejusdem

nomihis deus infra (§. 60) memoratnr.

praediatus] Utitur bac voce Madaorensis philosophns

Floridorum IV. Glossa: Praediatus, dives.

Grot. — Scnsus est: Jupiter scdem et

•Martiani Capellae lib. I. J¡. 46

Juno ibi quoque domicilium possidebat: Fons etiam, Lymphae, Diique

Novensiles. Sed de tertia regione unum placuit corrogari. Nam Jovis Sccun- 47

ubique habet. Sed parum abfuit, quin correcturi

praediaius critici (ad Appui. IL p. 102 Oud.) praeditus

reponercnL Quod in Vossiano códice scqiiitur

hereditarias meriint glosscma esse viilctur. Sed

corrigenda erat apnd Grotium P majuscule et dc-

Icnda ante earn distinetio. -Hullerns tarnen (I. c.

p. 129) peculiarem deum arbitratnr, enjus nomen fortasse

Praebiatum scribendum esse conjeeit; temeré.

Quirinus] In excusis cxemplaribus est: > Quili

nas Mars Laris mili taris. « Vetus codex habet: ■> Qui

linas Mars, Mars mil i taris.» Ita duo Martes sint:

tiniis pacíficas dicttis Quirinus, qui in urbe templum

babebat; alter, qni bcllis praccrat et extra uibcm

babcbaL Vtxc — Forte »Quirinus, Lar

.« Vo^ck. (sp. crif. p. 146. Arntz. mise. p.

i) — Nonne aatem omnes Lares sunt tutelares?

A códice Dresdens! omnino exsulant verba »Laris

militarle. « In aliis manu scriptis, ad margine m libri

Norûnbcrgcnsis laudatis , legitnr » Lar militarís. «

Quae quum ¡ta sint, equidem со di eis, quo Vulcaniiis

usus est, lectionem practuli, tum quod infra (§. 30)

lrgitur: »nam Mars Quirinus et Genius superius

(hoc videlicet loco) sunt postulat! «; tum quod »Lar

militará* hic legi ncquit, quum infra (§. 48) adeitetur,

qnamvis Grotius vim ci inferre et militaris

in familiarís transmutare teiltet, non perpeudens

tall potins in singulis doinibus, quam in coclo lo-

Recte igitur Goczius Vulcanianam le

in textum reeepit, siquidem Quirim nomine

tfigniücatur deus Romanis pcciiliaris (Laclan t. 1, 15)

sire Romulus (Fest. v. Caris. Ovid. fast. 2, 475.

Plutarch, in Rom ulo p. 56. Arnob. 1. p. 24); Mi

litaris aulcin Mars non solum in lapidum titulis

(Grot. 58, 4) legitur, sed probe etiam distinguitor

a Milichio Marte (ар. Nonn, in Dionys. S, 94) vel

Pacifero vel Pacatorc in nantis (v. Rasche lex. num.

5, 1. p. 302). Addc Senium (ad Aen. 1, 282) qui:

»Mars« inquit »quam saevit, Gradivus dicitur,

quum tranquill us est, Quirinus.«

Fons] Fontis del meminit Varroi item Cicero

UL de natura deornm: »itaque et Fontis aram Maso

ex Corsica dedicavit « Et de legibus П: »Eodcmque

ritu in eo sepulchro, quod ad Fontis aras re

gem nostrum Nu mam coiiditum aeeepimus«; in quo

loco legeudum meo quidem judicio *in со sepul

chro, quod procul ad Fontis aras regem« cet.

Fcstorum fontinalium uti apnd auctores, ita et in

calendario ve teri mentio. Grot. — Loéis laudatis

addc Ovidiura (fast. 5 , 300. 4 , 7o9) , ArnoLium

(5. p. 117), et inscriptionee apud Graterum (57, 5.

94, 4. 6. 121. 1072, 7). £ Guclferbytanis Cortina

quidem Fors legit pro Fons ¡ sed hoc praeferendam,

quum Lymphae sequantur.

Lymphae] Lympha idem quod nympha aut aqua.

Infra (§.928) »Lympharum insulae« scribit ргоЛут-

pliarum. Antiquam hanc orthographiam esse Festiis

et Scrvius (ad Acn. 7, 577) docent. Inter roati

coram dcos Lympha quoque invocatur (Varro de

R. R. 1 , 1. p. 144. Gcsn.). Réparait quidem Gyraldus

(Op. p. 15) apud nostrum »Nymphae«; sed

sine causa, nisi ex libri alicujus auctoritatc id fcccrit

Namquc in lapidis qiiodam titulo etiam legitur

Lympheis (Marat I. p. 298, 1), in alio Lymphae

ct Nymphae (Gruter. inscr. 95 , 1). Nee solum Ovidius

quam sacpissimc Lympha pro Nympha scripeit;

sed Phaedrus etiam (1, 4, 5) »Lympharum in

speeub« pro »in aqua« posait; pariter atque Но-

ratios (od. 5, 15, 16) et Propcrtius (5, 14, 4)

voce nympha pro aqua utiintur.

Novensiles] Vidcndus Aruobius sub finen

94 Martiani Capellae lib. I. §. 47.

dani, et Jo vis Opulcntiae, Minervaeque domus illic sunt constitutae. Sed

orancs circa ipsura Jovem fuerant in praesenti. Discordiam vero ас Seditionem

tertü adversas Paganos. Скот. — In códice Dres

dens! legitar »Jovensiles« cura glossa absurda si

qua alia: »Jovcnsalcs, hoc est saltatores Joris!«

Varro (de L. L. 4. p. m. 23) a Sabiuis repetit IVovcnsiles.

Apüd Livium (8, 9) invocat pontiles divos

Novensiles. Quarc temere Scaligcrus (ad Orpli.

liymn. 73, 2. p. 283. n. 15 Gcsn.), ut archaismum

a Hectare t , pro Musis Лол ensiles posuit. Sed de

natura horiun deorum ctiaui si omnes legeris di

verse disputantes (Serv ad Леи. 7, 678. Arnob. 5.

p. 122 sequ. Canter, ad cund. p. 14. Elmenhorst,

ad cum p. 124. Salmas, ad Spartiaui Adrian, c.

14. Voss. etym. v. Novcin. Gyrald. Op. p. 20.

Müller Etr. II. p. 84), iueertus nibilominus ablbis.

Hoc solum с Varrone et Livio elueet, deos illos

indigetibus opponi, nndc a novus potius, quam а

novem vox, modo Latinam putemus, derivari possit.

De novenario numero Jubilare Müllems quoque

videtur.

Secundan! Jovis] A secundis et felicibns suc

cessions. Vilc. — Dubito num verum viderit. Mibi

Marlianus consulto usus esse videtur voce Secundttni,

ne ambigua Secundí pro prosper! acciperetur.

lia infra (§. SI) etiain Secundanus Pales legitur.

Gerte e tribus fratribus Jovi proximus IVcptunus

erat, teil ins Pluto. Quumquc Pluto Jupiter Sty

lus an'diat (Virgil. Aen. 4, 658. Ovid, fast 5, 418),

(¡iiid minim IXcptuno nomcn inditum esse Jovis

secundan!? Sed lege hosee Statü (Acb. 1, 48)

versus:

—— »dextramaue sccuudi

Qnod supcrest complexa Jovis«

qui sane IVcptunus erat. Obstat tarnen, fatcor,

quod inferiori loco (§. 54) Piep tunas vulgari boc

nomine adcítaíur. Cujus quidcni rcíteratac adcitationi

» causam nondum perspicio, nisi eum duplici

officio, in mari nimirum ct lacubus functum esse

ponamus, quippe qui ca dc causa а С a tullo (51, 5)

ctiam IVcptunus titerque appcllatus sit. Müllems

(p. 129. 159) ncquc Sccundanuin Jovem ncque

Secundanum Palcm cxplicuit , quod_ dolcmus.

Jovis Opulentiae] Qucmadmodum Genius Jovialis

Capellae et Arnobio dicilur, itemque Junonis

Genius; sic forte Jovis Opulcntiae dici videtur.

Au verum est, quod citatur a G yraido »Jovis

opulent!« , tum quod Secundan! pracecssit, tum

quod Grace! Aia rtXovöiov et itXr¡6iov dixerint?

GnoT. — Ecgc Junonis Opulentiae. Vo.\ck. (sp. crit.

p. 80) — Apagc! Bene Martianus Latine, quem

Pausanias (2, 19, 7) Ala rtXovÖLOV' quem cundem

esse censeo, qui Ilermeti Trismegislo (cf. Asclcp.

ap. Gyrald. p. 19o) est Jupiter Plutonius.

E Pausania certc noster satis defenditur. Müllems

igitur (p. 129) non debebat Jovem Opulentiae convertcre

in Opulentiam Jovis.

Discordiam] Frcqucns hujus deae fit meutio

(v. Homcri Ii. 4, 440. 18, 333. Ilcsiod. theogon.

226. scut. Here. 148. 156. Pausan. 5, 19, 1.

Pbocylid. poem. 71. Ennii annal, apud Serv. ad

Acn. 7. 622. Virgil. Acn. 6, 280 ct 8, 702. Sene*.

Here. fur. 93. Val. Flacc. 2, 204. Stat. Theb.

3, 74. Pctron. c. 124. p. 395. Burin. Claudian.

in Ruf. 1 , 50. Hygîn. fab. pr. p. 1 ct fab. 92 p. 147

Munck. Fulgent, myth. 5 , 7. p. 119. Arnob. lib. 3.

p. 115.). Hcsiodo auctorc IVoctis erat filia: cur

autem ad nuptias non corroganda fucrit, facile perspicient,

qui niemincrint, quantas haec dea turbas

dederit in nuptiis Pele! et Tbctidis ; quam quidem

fabclkm explicare stnduit SaJJustius pbilosopbus

(4. p. 249 Gai.).

Martiani Capellae lib. I. <$. 47. 9a

quis ad sacras nuptias corrogarit, praesertim quum ipsae Philologiae semper

fuerint inimicae? De eadem igitur regione solus Pluton, quod patruus $ponsi

est, convocatur. Tunc Lynsa silvestris, Mulcifer, Lar coelestis, nec non etiam 48

militaris, Favorque ex quarta regione venerunt. Corrogantur ex próxima

Seditionem] Усе Martianus Lane per prosopopocïam

primus h'nxit. С eric Ovidius (met. 12, Gl)

ansain fiction! praebuit. Pro corroyaret rcposui

Dresdensis codicie auctoritatc corrogarit.

praesertim] Lcctioncm »praesertim qunm ipsae

(Discordia et Scditio) Philologiae « e Monacenslbus

(В. С D. E.) in textum rcccpi. Grotins praesertimque-.

Basilcensis ct Yossianus (Arnfz. misc. p. 208)

fметши : Rcicbcnaucnsis ipsi.

palmus sponsí] Mercurii videlicet, qui Joris,

Plutonis fi-atris, erat fil ins.

Lynsa] An non Lynipka? cujus mcininit Tarro

Lib. 1. с 1. de re rustica. Ñeque te movcat,

quod supra dixeiit »Lymphac«; multa euiiu hic

deorum vocabula aliquo tiens repetita. GnoT. — Unus

quidem Cantabrígícnsis codex Grotii conjccturaiu

videtur; sed in textum banc lcctioncm гс-

equidem non ausus sum, quum epitbeton

silvestris sit additum ct in codicibus Monaccnsibus

(C. D. E. G.) , qui cum Basilccnsi Linsa exhiben t,

glossa sane antiqua banc »bestiarum tleam« interprctetnr,

quo adducor ut crcdam, scboliastam a

Graeco Âvy£ nomen rcpetiisse. Confirmatur baec

conjectura Vossiano códice, in quo Lynxa (Arntz.

misc. p. 208) ct Hugiano , in quo Linxia legitur.

Multos ccrte nostcr «silvícolas « divos statuit, nominibus

taiucn corum practcritis. Ccrte Horneras

(hymn. 17, 24) Pani, qui silvester sane deus erat,

lyncis pcllem t rib nit. Jure igitur, donee ccrtiora

repcriantur, vulgata servanda lectio est.

Mulcifer] Ex Fcsti ctymo a mulcendo faro pctito,

qnod Martianus approbassc videtur. Paulo

enim post appellat Vidcanum (§. 49) alio prefecto

sensu. Hoc contra loco ilium notare vi 'ctiir, qui

infra (§. 889) »Lcinnius fabrilium tantum operum

sellers « cognoniinatur.

Lar coelestis] Frustra bunc alibi quacsivi. Quoniam

autem perinulti crant Lares (§. 54 not.), potcrat

nostcr loco nobis jam ignoto Codeslern Larem

deprebenderc, vel poética liccntia fingere. Qnumquc

Lares ct Genii sacpe confundantur (infra §. 54

not.), Coeleslis ille Lar forsan idem est, qui in

lapidum titulis (ap. Grut. 109, 8. 602, 4) Coelt

Genius audit.

militaris] Forsan »ncc non et familiarisa GnoT.

— Cum Grotio legendum familiaris. Vo>ck. (sp.

critic, pag. 146) — Familiaris , quod mihi scse

probarct, si auctoritatc Iibrorum firmaretur. Gorz.

— Sed oblitus vir doctiis erat, supra (§. 46) a se

ipso pro Lor militaris repositum fuisse Mars mili

taris, hoc igitur loco Larem militarem retincri posse.

Hand enim video, cur Lar militaris fingi nequivcrit,

quum vel Jovem militarem (ap. Appulcjum

de mundo p. 371 Oud.) fictum fuisse Icgamus, ct

Lor etiam hoslilis (Alexand. gen. dter. 5. p. 142)

ct permarinus (Liv. 40, 52) , quorum utcrquc non

nisi militaris esse potuit, rcperiantur. Mcram Grotir

conjecturam Müllems (p. 130) rcciperc non debebat.

Favorque] Favores quidem tarn fortunac quam

fati celebrantur a poëtis (Lucan. 5, 696. 7, 705,

8, 21); sed deum boc nomine laudatnni nouduni

observavi; quin ipsam etiam vocem favor novam

esse credebat Cicero (Quinctil. 8, 5, 54. p. 259

Spald.). At si quis ex ingenio aliud rcponcre nomen

96 Martiani Capellae lib. Í. $.49.

transcursis domibus coujugum regum, Ceres, Tcllurus, Terraeque pater Vul-

50 canus, et Genius. Yos quoque Jovis filii, Pales et Favor, cum Ccleritate, Solis

voiront, nil tarnen proficíet, siquidcm, ut locum

taceam supcriorcm (§.45), ubi abesse poterat Favor,

non hic solum, sed bis praetcrca (§. SO. 55) redit

Tellurus] Vulgaris bacc lectio , quam unius

Drcsdcnsis codicis auctoritatc in Tellus mutarc eo

quo plurcs minus ausns sum, dü ancipitis generis

sunt, maxime antem Terra, de qua Varro apud

Augustinum (civ. dei 7, 25): »una cademque Terra

habet geminara vim, et masculinam, quod semiua

producát, et femininam, quod reeipiat atque nutriat:

linde a tí fem! пае dictam esse Tellurem, a vi mas

en] 1 Tcllumonem.» Tcllumo igitur idem esse videtur,

qui a iiostro Tellurus dicitur. Servíus (ad Aen. 1,

169) inter Tellurem et Terram banc esse differentiam

statuit, ut Terra'ipsum s¡t ciernen tum, Tellus

vero dea; cujus effigies in monuincñtis exstat antiquis

(ap. Mural I, 52. Gracv. X. 625. ChonL 118.

M. A. V. 14. 55. Bic 57, 15. et in Musco Florent.

ГУ. 45. 44.) Cf. praetcrca egregias ejus lau

des apud Statiuin (Theb. 8. 505).

Vnlcanus] Won faber ¡He, quem modo nomine

Midciferi, et supra (§. 7) Lemiiii induxit; sed ignis

(Aecius ap. Macrob. Saturn. 6, 5), undc Terrae

patrcm cum nommât. Ovidium (met. 15, 259 ecqu.)

et Stoicos (ap. Cic. N. D. 2, 24) secutas primurn

elemcntum (§. 758) igucin dicit, e quo aër, aqua,

terra. Paritcr Varro (L. L. 4. p. m. 20) terrae patrem

igncm, inatrcin aquam nuncupat, ct paulo post

(p. 25) »ab ignis jam majore vi Volcanus dictas. «

Pluribus bac dc re alio disserui loco (in palaeogr.

IV. §. 669).

Genius] Principalis forsan, qui inter Déos se

lectos rcTcrtur (Augustin, de civ. dei 7, 2) et pars

univcrsi dicitur, quem in lapidis quodam titulo (Rei

nes, p. 185': n. 165), pariter atquc apud Augcstinnm

(7, 15) deum aeternalem , in alii s in scrip tío -

nibus (Reines, p. 245. n. 295) Genium

appellatum legimus. Sed silentio baud

in códice Hugiano lectio unius pro Genius, quae

quidem aliter defcudi nequit, nisi ab et unius com

ma hoc incipiainus, vocemque ad Jovis refcramus,

quod tarnen minus placebit. Cctcrum dc Geniis in

primis disscrucrunt Bartbius (ad Rutil. 528 Ahn.

sivc in advers. p. 2448 scqu.), Marinius (fratr.

Arval. П. 569), Dalbens (de Geniis vet. in Martini

thesauro diss. II. p. 60), Baudclotius (util, des

voyag. p. 218), Gracvius (in tbesaur. VI. p. 528

sequ.), Moutfauconius (in ant. cxpl. I. p. 516), Lindenbrogius

(ad Censor, de die nat. c. 5).

Pales] Illa sivc dea, sivc dcus (Scrv. ad gcorg.

5, 1. Müller Etrusc. II. p. 88), in cujus honorem

autiquissiuia festa Palilia eclcbrata, et a quo eerie

distinguendus alius videtur, qui paulo post (§. 51)

cognominc Secuudani appcllatur. Quo autem pacto

Jovis filius dicatur, juxta cum ignarissimis ignoro

(v. tarnen Arnobium 5. p. 115. 125, 125, et Mül

lerum p. 89),

* Favor] Vide supra (§. 47). In Cantabrigiensi

códice pro Favor semper Fabor legitur ex sólita

illarum litcrarum pcrmutationc. Quodsi Labor indc

legcremus (conf. §. 145), ejusdem vocabnli iterationcm

vitarcmus.

Ccleritate] Gyraldus (p. 15) vult Cclebritate; quo

jure, equidem ignoro. Ut Veritas ab aliquo vetcrum

poëtarum (Gell. 12, 11) Temporis filia dicta est

(cf. et Plut. qn. Rom. 12, p. 266), ita Celeritas Solis,

cujus nconvcrsionis, ut ait Cicero (Tuse. qn. 1,

28) celeritas tanta, quanta cogitari non possit.«

Undc Arge vcnalrix, qunm cervum sequeretur, cervo

dixissc fcrtur : »Tu licet Solis cursum scqtiari*.

Ф Martiani Capellae lib. I. §. 50. 97

filia, ex sexta poscimini. Nam Mars, Quirinus et Genius superius suu$.:;

postulad. Sed etiam Liber ac Secundanus Pales vocantur ex séptima. Fraudem 51

quoque ex eadem post longam deliberationem placuit adhiberi, quod crebro

ipsi Cyllenio fuerit obsecuta. Octava vero trans curritur, quoniara ex eadem 52

cuncti superius corrogati, solusquo ex illa Veris fructus adhibetur. Junonis 53

tarnen te consequar« (Ilygin. fab. 20b); nos ter au- с lis (Iles, theog. 225), eademque a Romanis etiam'

tern infra (§. 76) pennata ipsi vestigia tribuit. In Fraudis nomine memora tur (Cic. IV. D. 3, 17) vel

(162) ra%vç rjéûtoç Layerna dicta est (Horat epist. 1,16, 60) quae

fraudibus praccssct (Arnob. 4. p. 143; add. Camden

praelect. acad. p. 673. 677. 678).

quoque] Vulgo quippe. Illud, quod jam Vonckius

conjccerat (sp. crit p. 80), conscnticntc códice

Bodlejano primo recepL

Cyllenio] Ita Arnobias (IV. p. 143) quoque »Lavernam

cnm Mercurio simnl fraudibus praesidere

furtivis« tradiderat Conf.IIoratium (od. 1, 10, 7).

Veris fructus] Adeo obscuros iste dcus cet, ut

praeter Martianum nemo ejus memincrit Alius Ve

ris deus est, quem Mer curium esse nostcr supra

(§. 27) docuerat Ver ab Ovidio (met 2, 27) et

Appulejo (met. p. 744. 745) etiam per prosopopoeïam

quasi numen inducitur. Cujus fructus quum

flores sint, Flora intclligi possit, quippe quae »se

Verс semper fi-ui« apud Ovidium (fast i>, 207) praedicct.

Sed masculînum genus iuterpretationem banc

rcspuit. Vide igitur an ex Etruscorum antiquitatibus

ilJc forsan explicar! possit? Certe apud Lau

rent i mu Lydum (Mcnse Febr. 20 p. 170 Rocth.)

Anysius docet » <p£fiçovov xov xaTa%\}¿viov

sivai rrj Qovôxcov qjarvij, xai &eQajteve6&ai,

ftçoç tcúv AovrteçxoHv vjísq èrtiàôôecùç x¿rv

xctçrtcov. « Subterraneum dicit , eodem jure, quo

Proserpina dea infera est, et tarnen, ut Martiani

verbis (§. 81) utar, »frugem exposcentibus tribuit.«

Ita et Februus ille, quia sub terra omnia praeparat,

ut fructus cresecre possint, id quod praesertim in

t Pales] Ut

dixit Palis masculi meminit Arnobius: Genium Jo

vialem, ait, et Palem, sed non illam feminam,

quam rulgaritas accipit, sed masculini nescio quern

generis ministrum Jovis ac villicum. Et Serváis :

Pales autem, at diximns, dea est pabuli, quam

alii Yestam, alii matrem deiim voluerunt Hanc

autem feminino genere appellat Virgilius, alii, inter

qnos Varro, masculino. Grot. — Loci a Grotio

jiegjigenter laudati sunt apud Arnobium libro tertio

(p. 123; conf. 113, 125) ct apud Servium ad ge

órgica (3, 1). Plerique certe Romanorum scriptores

Palem feminini generis ajunt (Yirgt georg. 3, 1 ; ecL

5, 3d. Ovid, fast 4, 722. 729. 776. Tibnll. 1, 1,

14. 2, 5, 28. Columella 10, 4. Floras 1, 20 f.),

sed Scrvii verba nullam admktunt dubitationem. Copnlam

et ante Pales Gyraldus habet, eaque ad libri

Norimbtírgcnsis margincm, e Vossiano fartasse codice

(Anteen, mise p. 208) addita est; in Dresdensi

ctiam Palesque, quod idem, legitur: ego vero

vulgarem secutus sum leetionem, siquidem nomen

Secundanus solum vix quisquam interpretar! poterit

Iste contra Pales со magis supcriori (§. 50) oppositus

esse videtur, quod infra (§. 425) Pales inter

déos minores refertur, qui itaque idem Secunda

nus esse potest

Fraudem] Graecis haec 'ArtátTj, filia erat Pío-

13

98 Martiaui Capellae lib. I. §. 54.%

54 vero hospitae Genius accitus ex nona. Neptune autem, Lar omnium cun

illis regioni bus jam Fcbru ario mensc fieri constat,

Verts fructus a Martiano appellari certc potuit.

Sed meliorcm fortasse expliëationem lcgercmns, si

earn nobiscum communicarc placoisset Müllcro (in

Etrusc. II. p. 130).

hospitae] Lege sospitae. Ejus frequens apud

auctorcs mentio. Gultám innnit Cicero cum pelle

caprina, basta, scutulo, ас répandis calceolis. Ale«

minit aedis Junonis Sospitae Livius, quam ait Ro

manis et Lanuvînis fuisse communem. Monitus sont

ab amico, assentiri P. Colrium. Notandum antem

bic, quod (1 coram Genii mcniorantiir, nt in illa

tabula au tiqua: » Genio minimis fontis. Ser. mon.

Cbryseros Caesaris nostri Hb. Gangala. « Et in alia t

» Foi. lis Aginccs Genio В. P. Occilni P. S. T.

Alexis Aquecgus. V. S. L. M.« Grot. — Adeo

placuit bacc Grotii conjectura Goczio, ut non so

lum fuisse Junoncm ¡Sospitam locis e Cicerone (У.

D. 1, 50) et Lirio (8, 14) demonstrare t ; sed in

contextum etiam recipî Sospitae pro Hospitae inter

corrigenda ad calceni editionis suae juberct. Aullus

codex Sospitae habet, onus tan tum (Arntz. mise,

p. 208) hospitio, quam tarnen spernendam esse lcctionem

patet. Servavi equidem communem, quam

glossis antiquiorem esse liquet, quod bac illustrationis

causa addunt: »quae dat jura hospitalitatis.«

Quodsi perpendissent viri docti illud hospita, sive

hospUalis, sive hospitus commune ferc deorum fuisse

epitbeton (Pollux 1 , 23. p. 15) atque bospitalium

deorum a Romanis scriptoribus saepe mentionem fieri

et tam Ycnerem (Cic. pro Coel. 31) quam Minen am

(Pausan. 3, 11 f.) et Jo vein (Id. 1. с. Horn. Odyss.

9, 271. Ovid, met 10, 224. Cic. de fin. 3, 20;

pro Dejo taro G; ad Quint.fr. 2, 12. Appulcj. de

mundo p. 337 ; met 3. p. 224. 7. p. 477 Ond.

conf. Virg. Acn. 1. 731) hospitales dici, Martiano

certe Tcniam dédissent Junonem simili cognomine

decorandij praesertim si apud eundem nostrum

(§. 81) legissdht, IVeptuni etiam conjugem hospitam

appellari.

Genius] Dûs quoque suos Genios adscribí e

monumentis patet (Reines, p. 122. n. 85. Marin!

fratr. Arv. П. p. 368 $ add. notam ad infer. §. 92).

Lar omnium] Quasi generalis compugnantia rerum,

quia ignis aquae répugnât, et terrae gravitas

levitati aëris. Gloss. — Videtur Larem cunctalem,

daifiova JtâyxoLVOV, familiari opponere. Sic alibi

«et generalis omnium praesul, et specialis singulis

mortalibus Genius admovetur. « Vide quae ad Onomacritum.

Ghot. — Locus nostri Iaudatus a Grotio

libro secundo (§. 152) legitur: verumque est

Genios ас Lares eaepennmero pro iisdem aeeipi

(Minucius Felix 5. Censorin. 3, 2. Lactant 2, 14.

Appulcj. de deo Socr. p. 152 Oud.); cf. Lud. Vives

(ad Augustin. 7, 1 3), Fabrettus (inscr. p. 72), Mont»

faueonius (ant cxpl. I. p. 316. 320). Et licet re

pugnare vidcantiir quidam lapidiim tituli (ap. Gruter.

106, 5. 107, 7. Boissard. IV. 137) dedicafi

к Genio Lartim Atigustorum« ; in iis tarnen Lares

pro domibne aeeipiendi sunt, unde iidem etiam

Genii focorum ab Arnobio (4. p. 130) dicti sunt

Alia contra inscriptio (ap. Biancb. in mann. Crem,

p. 31. a): » Felicita ti, Lari viali, et Genio loci«

illam Gcniorum et Lamm confnsionem probare vi

detur. Qui enim in bac atque apud Plautum (raercat

5, 2, 24) est «Lar vialie«, idem in aliis inscriptionibus

(Reines, p. 247. n. 299) »Genius r'iarum

« audit Qtiodsi igitur confusos a veteribus

esse Lares et Genios statucris, minime Martiannm

inducen tem Larem universalem miraberis. Etcnim

non solum varios et multipliées fuisse Lares ex antiquitate

cognovimns, utpotc Agrcstem, qui ctia

Martianí Capellae lib. k &$4. 99

ctalis, ас Neverita, tuque Conse ex decima conve.nistis. Venit ex altera oo

Roralie , Compítales, Domésticos, qui et Famîliaree,

Gnmdales, Hostiles, ¡Militares , Permarinos, Praet,

Públicos, Salutares, Viales; sed ctiam ins

fuisse notnm est, adeo ut

(с. Symm. 2, 444) scriberet : . .

— — — »cur Genium Romae mihi fingitis unum,

Quum portis, domibus , thermis, siabulis , soleatis

Adsignare sitos Genios: perqué omnia membra

Urbis, perqué locos, Geniorum millia mulla

Fingere, ne propria vacel angulus ullus ab

umbra?*

Sic Servius (ad Aen. 5, 85 et 95): »Nullue enim

locus sine Genio est« et Fes tus: »Alii, inquit, Ge

nium esse putaverunt unius cujusque loci deuni. «

Quibuscnm conspirant etiam monuments, in quibus

obvia sunt genera Geniorum , utpote

i, Boni, Cacüi montis, Centuriae, Ci

vitatis, Cobortis, Coloniae, Exercitus, Fontis,

Gubernatoris, Historiae, Horreorum, Jovialis, Jovis,

Jovis Stygü, Junonis, Larum Augustorum,

Loci, Magni, Municipii, Paciferi, Plutonis, Populi,

Priapi, Principie, Public! , Romani populi, Sancti,

i, Somni, Tbeatri, Tbesaurorum , Yiarum.

г , an Cunctalis Lar forsan ille sit Gea

Varrone (ap. Augustin. 7, 5)

inter déos selectos rclatus, qui in lapidis etiam

titulo (ap. Reines, p. 183. 165) nomine Gentí dei

decorator, et quem praepositum esse statuebant ас

vim babere omnium rerum gignendartim (Augustin.

7, 13). Cunctalis enim a cuncius derivandum,

ac Neverita] Dea timoris vcl rcverentiae. Vulo.

— Alii plerique Hbri Nerita. Forsan Nerina pro

Nerio, nt Gcllius 1. 13. c. 21, vel Nerine pro

Nereides, nt opportune IVeptuno jungantur. Glossa

dea.« Grot. — Glossa

lectioncin Neverita armare videtur. Goez. —^.Sed HO¡"

men inauditum nequc idem, quod reverential Anjdaciores

quam ego, pro Neverita Portasse Reveritam

substituissent; et tale quid jam Vulcanius in mente

habutsse videtur. IVec deam tantum Timoris fuisse

Virgilios (Aen. 9, 719), Claudianus- (in Ruf. 1,

34) et Augustinus (episL 44) testantur, quem L»ce-

-daemonios coluisse Plutarchus (in Cleom. p. 808)

«locct; sed feminin! etiam generis deam Paventiaiu

.apud Augustinum (civ. dei: 4, 11) inveniec. Quuni

que Plutarcbue moAuerit, ubi mctum, ibi etiam

reverentiam esse, et Servios (ad Aen. 7, 327) tra-

-didei-it » Veneraliónis Plutonem patrcm.csse«; pro-

;bavcris deam ab Ovidio (fast. 5, 23) Reverentiam

¿üctam candem a nostro quoque appeljarj. Attameu

vulgatam non ausim m utare lectionem. ., .,• .

Conse] Consum a IVeptuno distinguit; non vero

Ausonius, qui canit: »Tum Jovis et Consi germanus

Tartareus Dis.» Item: »Caenida convertit pro

les Saturnia Consue.« Aleminere Dionysius, Varro,

Augustinus, Servius: sed et Livius et Plutarchus

minant festa, quae celébrala, ni fallor,

primo August!, iterumque décimo quinto

Pro Capclla glossa vestue: »Conso тер

vico TÎjç "f.6iâoç« Gbot.—- Conse habeut priores

.editiones et mult! e libris scriptis, codices etiam

Monaccnses quatuor (B. C. D. £.). Alii exhibent

Cosse, quod facile intelliges, modo breviatae scriptionis

vocum qualis consul cet memincris. Fortassis

ad cundem deum etiam referenda inscriptio est

■ Cososo deo« dedicate, licet Reinesius (p. 121

n. 84) locale numen intclligaL Quoniam autem

scriptores veteres omnes Consum appellant, hoc nomen

omnino erat praeforendum. Consiliorum deum

fuisse perbibent (Varro L. L. 5. p. m. 54. Feetue

Coneualia. Dionys. Halic. 2. p. 100 Sylb.

13 *

iOO Martïani Capellae Ш>. L §. 55.

Fortuna «t-Valitudo, Favorque, Pastor, Man ibus refutatis; quippe hi in conbabciis

Plutarch, in Ronnilo p. 20.

An-justin?*, И. ''Arnobl 3. p. xf3. Add. Ovid, fast

3, 199.TertulI. ad tot. 2, 11; de spectacul. 5).

Inprimis no tat a digna înscriptio est, quam in circo

efiossam TcrtuIJianus prodit, hujus quidem tcnoris:

• Consus consllio , Mars duello, Lares comitio (vel

lit Salmasius ad Solin. vult » eolio « al. »Coüo«

Müll. Etr. П. 94. п. 31.) potentes.« Plurimi qui

dem Ncptimum equestrem eundera quem С onsum

esse affirmant (Liv. 1,' 9. Scrv. ad Aen. 8, 636.

Auson. Eid. 12. monosyll. Dis. Epigr. 69, 9. Ascon.

in Cic. Ycrr. 1, 10. Hieron. in vita Hilar, с. 16);

Dionysius antem Halicarnassensis tradit, alia opinionë

staltii »ludos quidem équestre» Neptnno fieri-:

aram vero subterraheam positam Genio cuida m,

cujus noinen proferw^riefas sit, dalfxovb афдцтео,

oceultorum consiliornm ducí et cnstodi.« >■-.

• Fori и na] Difficile dicta est quaénaiu hie intelligi

debeat , sed Vcrisimiliter antîquissima, quippc

cut jam Servios Tullios fannm prope Tiberio» extra

urbem dedicaverit (Varro de L. L. 5. p. S3 f.),

et cujas in honorem qnotannis festom cclcbratum

fucrit (Ovid, fást 6, 773) , vel ea, qnae dicta est

publica Fortana (Ovid. fast. 4, 376. P. Victor in

urb. rcgione 6.) sive popuK Fortuna potcntis, cujas

festam IX Kai. Jan. in Kalëndario (Dürrn, ad Ovid,

fast. p. 262) not a tur.

; ' Valitudo] Qu am vis bonam infelligendam esse,

quae saepe Hygiene vel Salotis deae nomine invenitur,

conjeceris, supra tamcn (§. 43) Sains dea

jam adeitata erat. Restât igitur ut ad duplicem verbi

voleo sensum respiciens Martianus Valitudinem dcam,

quasi validam, finxcrit pro illa, quae nomine

Valentiae apud scriptores (Solin. ab mit. u. 4)

pariter atqne in marmoribos (Grut. 2, 12) legi tur.

Pastor] Gyraldus ci tat: »Favorque, Pavorc (pro

Pastor) et Mánibue refuta tie. • Probe: nisi forte

Pallore ecripserit Martianus, quod propios abest

a veteri sen invetera ta ecriptora. Et Pallorem, et

Pavorem, deos foisse, nemo est qui nesciat Grot.

— Quo ex códice Gyraldus lectioncm illam ha*

buerit, inccrtum est: equidem in nullo cam reperi.

Sed et Grotius ipse vulgarem lectioncm inveteratam

esse fatetnr; quapropter nihil ausus sum ma

tare ; praesertim quum pastor ille Nomiua esse possit,

non quidem legislator (Cic. N. D. 3, 25), sed

àrtb ttjç vofiijç, ut Servius ad hosce Virgilii (in

Georg. 3, 1) versus, ad quos respexisse Martianus

vide tur, cognomen illud interpretatur:

шТе quoque, magna Pales, et te , memorande,

'■' 'P »,:î'" ■> canemus, • » '■ ■ ■

Pastor ab Amphnjso,*

Attamcn non repugnabo si quis Pana malaerit intclligere?

quippe quem Horneras etiam vófitov

■&SOV appellarit (add. Pausan. 8,38, 8). Quin

etiam fateor illud que voci Favor adjunctum Gyraldianae

lectioni faverc. Calque me audaciori liecbit

in textnm recipere »Pavorc et Manibus refutatis.«

Ego vero judicium mcum suspendo.

Manibus refutatis] Id est: diis inferís rcpulsie.

Vulc. — Male , si quid video. Deos enim inferos,

Plutonem, Vejovem, neutiquam repulsos sed potius

adeitatos fuisse ex ipso Martiano liquet (§. 47. 59).

Manibus antem , Appulejo teste (dc dco Socrat.

p. 133 Oudend.), non nisi »honoris gratia dei vocabiilum

additum est«, quum incertum sit, »quae

cuique eorum sortitio evenerit, utrum Lar sit an

Larva« quippc, inquit, »tantum cos deos appellant,

qui ex codem numero jaste ас prudenter vitae

curriculo gubernato, pro numine postea ab bonûnibus

proditi, fanis et caerimoniis vulgo advertuntur. «

Anceps igitur Manitan appcllatio est,' quia inccrtum

Martiani Capellae lib. I. §. 56. 101

spectum Jovis non poteraut advenire. Ex duodécima Sancus tantummodo 56

evocatur. Fata vero ex altera postulantur. Ccteri quippe illic dii Manium 57

demorati. Ex bis septena Saturnus ejusque coelestis Juno consequenter acciti. 58

Vejo vis, ac dii publici ter quino ex limite convocantur. Ex ultima rcgione 59 60

est, boni an malí Uli eint fnturi. Undc idem Ар- nisi Fata postulata esse, quam reliqiii in ca Dii

pnlejus (florid, p. 57 Oud.) Pythagoram ait a Bracbmanis

in Iodia didicisse »quot partes animi, quot

rices vitae, quae diu Manïbus pro mérito suo em

ane tormenta те! praemia.« De nomine ipso conf.

MüUer (Etrasc. П, p. 95).

non paieront] Cur manes a Joris conspeetn

removeantur, haec est causa, quia Jupiter aether

(§. 67. 149. ISO) ycI certe superior aër est,

Manes autem in inferiori tantum aëre Tcrsantur

<§. 162).

Sanctis] Dens , qui sancit et confirmât res.

e glossis. — Hercules Sabinorum. Sic Ar-

: »At Hercules Sanctus deus.« Sanctus

essent, quos Jovis in conspectum venire

non posse (§. 55) noster dixerat. Innumcrac leguntur

inscriptiones »Die Manïbus « dicatac, id quod

probe advertit Prndcntius (c. Symm. 1,402; add.

superior ad §. S not.). Graeci VJto%\}oviovç cos

rocant (Apollodor. 3, 10, 2 f.) sive хата%до-

viovç (Strab. 5, p. 244 j 7, p. 277). Probe Manes

a Supcris distinguit Virgilios (Acn. 10, 54; 12,

646. 647).

едг] Oiniserat banc particulam Grotius, quam

e codicibus Monacensibus (B.D.E.) supplevi.

ejusque coelestis Juno] Quia Saturai erat filia:

undc notissimum ejus nomen Saturnia (Ovid. met.

4, 447. 463. 5, 330; fast. 5, 255. 6, 507. Virg.

Acn. 1, 25 cet. SUius 2, 527. 3, 711. 9, 296.

14, 46), quod apud nostrum (§. 727 f.) ctiam ct

in lapidum titulis (Grut. 89, 3) legitur. Coelestis

autem cognominatur, at ab Inferna (Virg. Acn. 6,

138), Averna (Ovid. met. 14, 114. SU. 15, 601),

sive Stygia (Stat. Tbeb. 4. 526. Appulcj. met 11.

p. 765 Oud.) distinguatur.

Vejovis] Memincrunt ejus Cicero (N. D. 5, 24),

P.Victor (urb. Rom. reg. 8), et Plinius (IL N. 16, 40,

IV p. 175). Evocatur pro 79). Quantopcre autem in describendo со dissen

tient veteres, ex eo patet, quod aln (GcU. 5, 12)

earn noccntem ct sagittis armatum, alii (Fest. v.

Vcsculi p. 589 Dac. Ovid. fast. 5, 430. 457.

440) juvenem ct inermcm dicunt, mirorque doctos

Ovidü interpretes, qui banc contradictionem ne

verbo qnidem attigerint ; unde omnino Gronovins

ad Gellium (p. 402 Conr.) conferendus. Scd aperte

cnim. Sangus, ct Sancus idem sunt. Grot. —

Male Arnobii locum (L. 4. pag. 145) buc refert

Grotius; melius Goezius Ovidium (fast. 6, 215)

et Tertullianum (ad nation. 2, 9 f.) laudat; sed

uberiores a dire poterat fontes (Li v. 8, 20. 52, 1.

Fest v. Praedia. Dion. Halicar n. L Hp. 115; IV.

p. 257 Sylb. SU. Ital. 8, 422. Propcrt. 4, 10,

74. Lactant 1, 15. Augustin.de civ. dei 18, 19

ibiqae Vir. Varro L. L. 4, 40. Plin. 8, 48, 74.

Grut. inscr. 96, 5 — 8, et prae omnibus Aid. Mae

Drcsdensi códice reposui.

Fata] De Fatis, sive Paréis (Gell. 3, 16),

docte disserendo otium nobis fecit Spanbemius (numism.

H p. 639 sequ.). Iternm iterumque eorum

mentioncm facit noster (§. 89. 360. 755.).

-i] Sensus est, ex altera ,

102 Martiani Capellae lib. L §. 60.

61 Nocturnus, Janitoresque terrestres similiter advocati. Ex cunctis igitur coeli

regionibus advocatis diis, ceteri, quos Azonos vocant, ipso comraonente Cyl-

Martianus infra (§. 167) »Vejovem, Vcdinm, Di

te m et Plutoncm unum eundemque esse« docet,

pracsidiumque Labet non solum in monumcntis a

Gronovio allatis, sed in devovendi ctiam formula

a Macrobio (Sat. 3 , 9) prodita , cujus prima verba

sunt: >Dis. Pater. Vejovis. Ufanee. «

pub/ici] »Dcos públicos» Varro (ар. Augustin.

7, 17) esse ait cos, »qnibus Romani aedes dedicavere,

quosque pluribns sígnis ornatos notavere.«

Eosdem inscriptioncs ctiam produnt adhuc exetantee

(Grut. inscr. 106, 2, 3).

]Soctumns\ Dudum Nocturni memincrat. Ilic

itaque loco non suo quantocius erît dejiciendus.

Lege: »Ex ultima regiouc Forculus, aut Foriculus.

v Vide Angustiniim de civ. -dei L. 4. c. 8 et

L. O.e. 7; tust malueris »Vortumnus« aut »Portumnus.

a Vide Festum bac voce. Vonck. (sp. crit.

p. 80), — Gerte illud viri docti »nisi malueris*

centies repeti potest. Equidem malo pro non scrip(

is habere ejusmodi conjecturas nullis argumentis

fultas. Divcrsus quidem Nocturnus hic a superior!

(§. 43) esse vldctur: quinam autem sit non liquet.

Videant alii num forsan loco illi (Ovidii de art.

am. 1, 567):

mentinnm ct Limam enstodiam liminum gercre et

Janitorum officia sustinerc.« Sed accuratíus An*

gustinus (de civ. dei 4, 8) inquit: »Unusquisque

domni suae ponit ostiarium, et quia homo est.

omnino non sufficit. Tres igitur deos posuerunt,

Forculum foribus . Cardcam cardini, Limentinnm

limini.« Confer Ovidium (fast. 6, 127). Ho s igitur

nostcr nno terrestrium Janitorum nomine comprehendiese

videtur.

Azonos] Qui intra zonae, sive scdecim baa

regiones 'non habitant. Vixc.— Azonorum mcminit

Senilis ad illud Virg'd ib

»in medio focos et dis communions aras.»

»Dii, inquit, communes sunt, ut aliqui dicunt,

Mars, Bellona, Victoria, quod hi in hello utrique

parti possunt favere; ut autem altioris seientiac

hominibae placet, dii communes sunt, qui

aÇcovoi dicunttir, id est, qui coeli certas nou

habent zonas. « In catalectis babes. Ghot. — Me

lius Servian intelligc9, si verba (ad Acn. 12, 118)

ctiam ca, quae Gratina omíeit, addideris. Scripserat

enirn: »qui coeli certas non babent parléis,

sed general iter a cunctis coluntur: ubique enim

eos esse manifestum est; ut Mater dcùra, enjus

•IVyctcliumquc palrem nocturnaqne sacra precare* potestas in omnibus zonis est.« Curiosius Psellus

luccm debcre possit?

Junitoresaue\ Jankorem aulae coelestie quidem

Janum (Ovid. fast. 1, 1, 139) Orcique janitorcm

Ccrhcrum (Virg. Aen. 8, 296) novûnus; terrestres

autcm alibi nequidqnam qnaesivimns. Si quid video,

Martianus popularium suprum scripta ante ocnlos

in brcvi cxpositione dogmatum Cbaldaicorom (in

Gallaci Sibyllin, orac. append, p. Ill) inquit :

»afünw snnt dii, qui zouam non habent, ut Sarapis,

Dionysus, sive Bacchus ; Osiridis item 6eiga

quasi ad geniorum series catenae more connexa,

et Apollinis , appel Inn tur azoni dii, quod ex

pedite potestatc sua in liabuit, тс! Tcrtulliani, qui (de idolol. 15): »Car- zonis utuntnr et supra

deamo docct »a cardinibus appcllatam , Forculum déos conspicuos collocati sunt« (add.

a foribus, Limcntinum a limine«', vcl Arnobii, in CIcrici op. philos. 1, 2, 7; et Cleric, in

qui (1. 4. p. 132) Romanoram ridct opinioncm »Li- commonente]

Martiani Capellao lib. I. §. 62. 103

lenio convocantur. Tunc elementomm praesules, atque utilitatis publicae 62

mentiumque cultores, omnisque populus potestatum, quîs Numae multus

successor indicatur; qui confestim omncs imperio Jovis convocati, in aulam

e lectio nein, quam et Basilccnsis Labet, ad delubris propugnandnm put are « (eouf. infra §. 94).

; male! Cctcrum mensiumqve pro mentiumque in códice

praesules] Eosdem, quos inf. (§. 21 1) Cantabrigicnsi cxetarc ca tantom de causa observo,

• elementoram praesules « appellatos enm angclis at attentes criticos faciam ad corruptam tantopere

animisquc bcatorum sociatos Mcrcurii comités fingit. ex sola proniintiationc scribendi rationcm, de qua

Diodoras quidem (i, 12) elementa ab Aegyptüs diligent er (in palaeogr. V. Ш) interpretes, sed surpro

diie La bit a esse doect; et Minucias Felix (19, dis int erdum au rib us praeditos, admonui.

12) Zenonem interpretar! ait » Junoncm aera, Jovcm indicating Ita in plcrisque exemplaribus, etiam

arc , ignem Vulcanum , et ce- manascriptis. Unus vero babet indicat cum interrovulgi

déos elementa esse monstrare.« gatione, ut sit sensus: «Лес Лита, qui cum Egoria

ödem s ta fuisse, diversis tarnen nympba congrediebatur, nee quisquam ejus sucdeorum

nominibus cuique elemento adscriptis, Di* cesser potest indicare nomina omnium illorum сое*

«genes Laertius (8, 76. p. 538 Meib.) tradit. Gonf. lestiiun potestatum.« Vrac. — Locus est nodosus:

Stobaenm (in eel. 1. 3. p. €7 Heer. 1, 11, 11 forte an sic enodandus: »cum quls Лита, mulp.

389. 1, 52, 40. p.*973 f.). Alt amen mir urn vi- tasque successor. Inde at que confestim «; Tel si

den potest, hosce dcos, qui jam aderant, a nos tro mavis »Tullusque successor* non pngnaboi saccessit

itemm in scenam duci, nisi cos duplicem personam enim Лишае Tullus Hostilius, sed boc longius abesnstinuisse

et eo fere modo elemcntorum pracsides cedit Grot. — Nequc Vulcan! us, ñeque G rot! us

appellatos esse dicamus, quo Cicero (in Verr. 5, locum intcllexit. Potestates quas dicit ipsi reges et

72) Mcrcurium » j и ven tu lis praesidem* dixit, quan- impera tores sunt Romanorum in deorum numerum

Laic deo incambcret officium, recept!; quorum tarnen primas Romulus Quirini

confer et not am inferiorem (ad §. 738). nomine supra (§. 46. 50) jam indicatus hoc loco

cultores] Similiter Pcrsius (5. 63): praeteriri a Martiano potuit Quinam reliqui sint,

» Cult or enim es juvenum»; definiré noster non audet, ideoque mullos tant um

pltilosopbos enim intelügo, quos infra (§. 211. 213) Numae euccessores nominat. »Deum«, Cicero (de

rliam inter » bcatorum veterum animas, quae coeli N. D. 3, 15) inquit, »babent Romulum nostri

templa meruerint« refert, quosque Virgilius (Aen. aliosaue complures , quos quasi novos et adscripti-

6, 663) in elysio collocat: tios cives in coelum receptos pntant«; et alio loco

» Inventas aut qui vitam exeoluere per artes.* (de legib. 2, 8. p. 100 Davis.): » Divos et cos, qui

Confer et Ciceronem, qui (pro Rabir. 10) pariter coelestes semper habiti , colunto et olios, quos endo

discrat »virorum sapientissimorum mentes sibi vi- coclo mérita locaverunt, Herculem, Liberum) Acderi

ex bominum vita ad deorum religionem et san- sculapium, Castorcm, Polluccm, Quirinum.* Hi

ctimoniam demigrasse, seque pro illorum fama, glo- enim omnes initio mortales erant. Claiidianus igîtur

ас pro patriis fanis atqae (belL GUd. 131) in

104 Martiani Capellae lib. I. §. 65.

63 coelitum convibrantibus venere sideribus. Tunc Janus in limine, militcsque

Jo vis ante fores regias constiterunt, ingressuros etiam cunctos nominatim vo-

64 cabat Fama praeconans. At intra consistorium regis quacdam femina, quae

»Moerent indigetes , et si quos Roma reeepit

Aut dedit ipsa dcos«

(Adde Miuuc. Fellcem 6, 2). Quod aatem ad >*utnam

attinct, notisslma ree est, deoram cultas fun

damenta ab eo jacta fuisse (Floras i , 2. Quinctil.

5, 7, i 8. p. li'ôô Spahl.), undc Prüden tins (peris t.

9, 443):

о Fiat fidelis Bomulus

Et ipse jam credat IVnma«

quasi maximum Christiauac religionis triumpLum

canit. Araobius ctiam (2. p. 50) »IVumae regis

euperstitionum « meminit ; neque est cur boc Mar

tiani loco corruptum IVumae nomen esse cum Fabricio

(in bibl. LaL Ш, p. 222 Em.) censeamus.

coelitum] E Basilecnsi códice sic reposui pro

coelitem in editis, quamvis boc, quod paulo post

sequi tur (§. 64), etiam legi posse alii censucrint.

convibrantibus] Ita pro cum vibrantibus non

solum in Grotianae editionis margine notatum;

sed Guclferbytanus etiam codex teste Cortio, praetercaque

Hugianus, Basileensis, Britanniens, Can*

tabrigiensis, et Bodlcjanus primus babent. Sensus

est: »Sidera reeipere cum applausu animas coram

qui coelum meruerint« (§. 94, 211). In astris enim

dii (§. 93, £ 97.). Undc locntio Marti ano familiaris

• propositnm in sidera tendere» (§. 95) sive »propositum

sidercae cupiditatis« (§. 94). Mortales enim

coeli ascensione digni inter Stellas reeipiebantur

(Ilygin. fab. 224. p. 291 Munck.).

limine] Hoc suum officium profitetur ipse Ja

nus verbis »coclestis janitor aulae (Ovid. fast. 1,

139) qui lim'ma servo « (1, 173). Ita et Virgiliue

(Aen. 7, 610) í

— — »nee cusios absistit

Fama] Prorsus contraria

Fama bacc canit (2, 217):

»Quam pater omnipotens digna at que indigna

canenlem

Spargentemque melus placidis regionibus areet

AetherUs. «

Atquc alii etiam рос tac (Virgilius 4, 173. Ovid,

met 12, 43) in mal am partem cam accipiunt Claudianus

quidem (Stilicb. 248) idem Famae officium,

quod nostcr canit ; ejus tamcn versus non ut Burmannus,

sed boc modo legas vclim atque distinguas:

» Jlace dum Roma referí, jam Fama loquacious

ales •

Pervolat oeeanum Unguis , et mille citâtes

Festinare jubct proceres*

male enim vir doctissimus »alis loquacibus « edidit,

licet ales Mcrcurius, ales Amor, cet

audi ti sint; at alas dicere

fecto indigna figura erat.

praeconans] Glossa : »Praeeono xtjQVÓóú).* Utitur

ct Cyprianns lib. 1 adv. Démet uti mibi indi

cium fecit Meursius mens. Gloss. Isidori: »Prae

eono , praefor , loquor. ■ Grot. — Finxisse bacc

Martianus ad

esse lapidum tituli docent (Grut 626, 1 , 3. 4.

1116, 6). Conferre practcrca opcrae prctium crit

Horatium (epist 1, 6.50) et Juvenalem (sat 1,97):

»Hie tarnen faciem prias inspicit, et trépidât, ne

Suppositus venias, ас falso nomine

Agnilus accipies: jubet a praeconc

Piltra dabit Pignor. (de serv. p. 144 sequ. cd. 1623).

Martiani Capellae lib. I. §. 64. . 105

Adrastia dicebatur, urn am coelitem superamque sortem irrevocabilis raptus

celeritate torquebat, excipiebatque ex volubili orbe decidentes sphaeras peplo

inflexi pectoris E¿ftaQpévr¡. Clotho vero, Lachcsis, Atroposque, quoniam senj4A

ifffia] C£ praeclarum locum Ammiani Mar- torquebat] Verba: » torquebat excipiebatque ex

(14, 11, p. 65 GronOT.): »ultrix facinorum volubili« in Hugiano códice culpa, ut videtur, К-

bonorumquc praemiatrix Adrastea, quam brarii dcsiderantur, corumque loco absurdum boc

glossema insertum est: «Sortes enim propter humanam

impotcntiam repcrtae sunt, quia per se nesciebant

homines quid esset, vcl quid vitandum

foret. ■

spliaeras] Id est gyros, quos rota faciebat.

fingentes Justitiae filiam ex abdita quadam aeter- Vulc. — Vix arbitrer. Cf. descriptionem Fati, quod

vocabnlo dúplici etiam Nemesin appcHamus ; jus

qnoddam sublime im minis efficacis, bumanarum mentium

opinione Innari circulo superpositum, vel, ut

definiunt alii, substantialis tutela generali potentía

partilibus praesidens fatis; quam tbeologi veteres

nitafe tradunt despectarc terrena. Hace, inquit, ut

regina cans arum et arbitra remm ас disccptatrix

urnam sortium tempérât, accidentium vices alternans,

volontatumque nostrarum exorsa interdum alio quam

qno contenderant cxitu terminans multíplices actus

permutando convolvit; cademque necessitatis insolobili

retinae alо mortal!tatie vinciens fastas turnentes

iucassum, et inercmentorum detrimcntornmque

momenta versans nunc erectas mcntiiim cervices

opprimit et énervât» , cet. Plnra de Adrastca

dabit Spanhcim. ad Callim. b. Apoll, v. 107 ; Wyttenbacb.

ad Plut de sera num. vind. p. 107 et ad

Plat. Pbaed. p. 251, et Blomfield. ad Aescbyl.

Promctb. v. 972. Eandern esse cum Fato et Ne

cessitate Aristoteles confirmât (de mundo с. 7 et

in Stobaei eelogia 1. 6. 22, p. 190 Heeren.), quart

param abest, quin ex ipso Platone bausisse no

strum arbitrer, qui (Republ. 10, p. 616 Stcpb.)

fusum (aXQaKtOV) , quo totius mundi forma expri

mí tur, ¿v 'AvàyxTjç yávaóí 6tQ¿<pe6&at ait; sicut

ctiam Apollonius Rbodius (Argon. 5. 133) simile

axtificium, qno orbium coclcstium cursus significantur,

ab Adrastca dono datum Jovi canit. Urna

vero est unde sortes exeunt; qualcm flCnoi que

que tribuit VirgiUus (Aen. 6. 452).

Graeci IIsrtQCûnévTjv sive E¿fuxQ(iév7¡v vocant, ex

Cbrysippi Stoici sententia apud Gellium (6. 2):

«Fatum est, inquit, sempiterna quaedam et indcclinabilis

series rerum et catena, volvens semetipsa

sese et implicans per aeternos consequentiae

ordines , ex quibus apta connexaqne est. « Adde

Cic. de div. 1, 55, 125; et Euseb. Praep. evang.

15, 15, p. 818.

peplo inflexi pectoris] Hypallagc pro inflexo

peplo pectori.« Vllc — Etcnim ut orbes peplo

excipi possent, boc inflexum esse debebat.

EtfiaçfiévT]] In cditis libris Imarmine legitur,

in manu scriptis Britannico, Cantabrigiensi, Bod-

Icjano primo , Monaccnsibus (B. C. E.) /mannen«,

in Hugiano perpcram in tnarmore. Glossa Monacensis

(E) addit: »Ymarmene quasi proprium feminae,

quae hoc faciebat. Interprctatur (sic)

ex Graeco Ymarmene chronu seneches,

continuatio.« In Bodlejano etiam códice glossa ad

dit: » Lunaria dea, quia тепе Luna dicitur«; et

in Britannico: » firma memoria.« Quas absurdas interpretationcs

eum in finem commemoro, ut palam

fiat, nihil fere ab istis scboliastis disci posse (§. 2.

not.). EbflCCQflévtfV autem Latinis Uteris scriptara

Imarminen nemo mirabitur; pariter certc Oridius

14

106 Martiani Capellae lib. I. §. 65.

tentias Jovis orthographae studio veritatis excipiunt, utpote librariae superùm

archivique custodes, quum senatum curiamque contrahi, et ipsum Tonantem

exuviis indusiari publice cernèrent, magistratus in acta coelestiumque consuhum

66 stilos acuunt cerasque componunt. Tunc Jupiter, publica et quae senatum

contracturus assumit indumenta percipiens, apponit primum vertici regalis

(met 14 j 89) et Lucanns (5. iOi) Inarimen scribunt

pro EivagLfirj (conf. Palaeogr. crit. IV, p. 534).

Aspirationen! autem modo demi modo addi supra

jam uionui (§. 7).

Alroposque] Lege de Lac Parca Claudiaiii (de

bello Gild. 201) versus:

» Iret adhuc in verba dolor , nisi Jupiter alio

Coepisset solio, troces adamante notabat

Atropos , et Lachesis jungebat stamina dictis. *

Scribentis equidem (in palaeogr. crit. Ш. §. 527)

banc olim exbibui effigiem:

orthographae] Ita praeter

(Munck. ad Fulgent, p. 40)

codicem

ctiam Monacenses,

Guclferbytani teste Cortio, Bodlejanus pri

mus, Basileensis, Rcicbenauensis, Darmstattensis,

et Dresdensis, librique editi antiquiores: veramque

banc lectionem esse glossa testatur, qua explicantur

»rectae scríptrices. • Ortbograpbae igitur ad tria

illa Parcarum nomina referendum. Gassiodorus ctiam

(de inst dir. pracf.in f.) adjectivo orthoijraphus utitnr.

librariae] Defcndittir Martianus uiarmorc antique

(in mus. Pio-Clem. cd. Mcdiol. T. V. tab. 34), in

quo Parcarum una, Clotlio, (iiigitur utraque manu

volumen gestans. Confer infer! и rem locum (§. 8D).

archivique] Alii »arcblum.« Capeila »arebivum«

scripserit. Consonus est liuic loco illc О vidi! :

»intres licet ipsa sororwn

Tecta trium, cernes illic molimine vasto

Ex aere et solido rerum tabularia ferro.*

Tabularía Nasoni , quae Martiano arcbiva. Grot.

IVcque est quod archium reponamus. Voce arehivum

jam ante Martianum non solum popularía ejus

Tertullianus (apol. 19), sed alii etiam (v. Dukcr.

de latinitate ICtor. p. 444) usi sunt

exuviis] Ita Octavius (Sueton. Aug. c. 94) in

somno vidit »filium mortali specie ampliorem cum

fulmine et sccptro exuviisque Jovis Opt Max. tug

radiata corona.*

indusiari] Utitnr sensu eodem Capella libro

secundo, et Apulejus: »Pulchre indusiatus adulesoens.

« Grot.

werftet] Descríptione mundi per verticem Jovis

altissima pars mundi, id est spbacra coelestis, intclligitur;

per coronam Zodiacus; per rutilans vela

Martiani CapcHae lib. t §. 66. . 107

serti flammantem coronam, contegitque ex posticis caput quodam velamine

rutilante, quod ei praesul operis Pallas ipsa texucrat. Dehinc vesti admodum

candidae obducit amictus hyalinos, quos stellantibus oculis interstinctos crebri

vibratus ignium luminabant. Tunc duos globosos orbes, quorum unus auro,

electro alius praenitebat, dextra porrectiore corripuit: laeva enneaphthongon

*At parte ex alia textrino prima Minervae

Palla Jovis rutilât «

Nam altior verbis scnsus inest, quam si ea de tex

toria taiitiim arte explicare volueris. Pallas enim

summits aether (§. 39. 568), qui rutilante hic ve

lamine significa! иг.

dehinc] Sivc dein, ut in Guclferb. Cortius legit.

hyalines] Junoni ctiani (§. 67) »hyalinam Tes

tern« tribuit, quoniam actlicr parîter atque aër lucem

transmittit. Romanorum poctac ■ Latina quoque

voce vitreum usi sunt, ut aquosum denotarent

(Silius 4, 347. 7, 413), pariterque Martialis (12.

3. 13) aquam ob pcrspicuitatem vitream appellavit.

Colorcm si intclligcre malucris, Ule crit, ut Ovidii

verbis (met. 5, 48; art am. 3, 173) afar, » aerie

quum sine nubibus est.«

duos globosos] Non duo, ut Grotins, sed duos

cditioncs anteriores, Hugianus et Cantabrigiensis

codices habent, licet parnm intersit. Duobus gl obis,

ni fall or, Solcm ct Lunam denotare voluit, auro

ilium (§. 73. 188), electro banc. Electrum hoc

qnoque loco, ut Hcynius ad Virgil, georg. 3,

522, mctallnm, non succiniim intclligcndum puto,

quia ill ud splcndorc nobilius, quanquam adultéralo;

aurum cnim, cui quinta argenti portio inessct,

electrum appcllatum esse Plinius testator (33. 4),

quod ÄSVXOV %Qv6¿v Herodotus dixit (1. SO).

Conf. doctam Buttmanni dissertationem (in Mythologo

T. II, p. 337 sequ.).

enneaphthongon chehjn] Ut 6WEa%OQ0a apml

Athenaeum (14 p. 636). Нас lyra regimen haruiosplendor

aetheris. Vestís candida superiorera

aérera, hyalin!, id est vitrei, amictus pcrspicuitatem

désignant; per vibratus ignium intelliguntur

Vrac.

contegitque] Velamen hoc Jo vis contemplaturi

Winckelmannnm (monum. n. 11) et Viscontium (in

mnseo Pio-Clcment V. tab. 2 edit. Mediol.) adeant.

An riciniatus Jupiter, de quo Arnobius (6. p. 209),

idem sit, nondnm liqucl. At non Jovi tantum, sed

Saturno etiam (§. 70) et Junoni caput tectum (§. 67)

noster tribuit, quin et reliquis dûs, mortalibusque

in deorum numcrum rcceptis, hoc commune

/hisse, ¡ta ut divinitatis esset nota, nberiiis demonstravit

Cupcrns (apoth. Ilomeri p. 202 sequ.).

Quid? quod omnes umbras sive animas velatas a

veteribus pictas esse multa tcstantur monumcnta

tesaur. ant. Rom. ХП. Tab. 10. Museum

IV. tab. 35. V. tab. 18).

ex posticis] Libro П. de lectica loqueos: » Po

stica (îta lego ex MS.) Epimelis et Agrypnia di

lecta sustulere maneipia.« Grot. — Intellige parttbus;

ülud enim adjectivum est, et male Grotiiis

(§. 145) correxit с MS. suo postica , siquidem poslicam

, scilicet partem, noster voluit.

texuerat] Arnobius (3. p. 112): » Vestís indigent

fdií) tegmine, ut virgo Tritonia curióse Us stamen

neat, et pro quàlitatc teiuporis, aut trilices tuni

cas , aut de sérico et sine oncre imponat. « Adde

Oppiannm (de piscat. 2, 23.) Sed inagis ad Apol-

Sidonii hosee versus (carm. 15, 126; p. 378

i.) noster respexisse videtur:

14*

108 Martiani Capellae lib. I. §. 66.

clielyn innitenti similis imprimebat. Calceos autem smaragdineae fluctu viriditatis

herbosos vestigiis ejus Tellus annexuerat. Insidebat autem ex pavonum

pennis iutertextae oculataeque 'pallae, ex qua multicoloribus notulis variata

mac coelcstis designator; novem autem ei chordae

tribuit, quia supra (§. 28) harmoniam ill am cx

Septem planetis cum spbaera aplane et terra con

stare dixerat. Conf. Euclid, in íntrod. harm. p. i9.

Meib. et Strab. 13. p. 618 Casauh. Hugiumquc

in libro de myth. p. 183. 184, inprimis autem

Boeckhiuin in Greuzcri Stud. Т. Ш, p. 89 scqu.

calceos] Ex hac calceorum descriptione quilibet

terrain agnovissct, etiamsi Martianus non addidisset

a Tellure eos annexes esse. Sapit poética haec

descriptio opinionem antiquissimam, dei sedem a

coclo inde usque ad terrain pertinere, quam ideo

dixerunt »suppedaneum pedum ejus«, Scrapisque,

deorum maximus, in epigrammate Graeco, a Ma

crobio (Sat 1, 20) nobis servato, ipse de se praedicat:

»Tala dé [Wl rtôâeç etóL«

smaragdineae] Duo smaragdinae. Voues, (sp.

crit. p. 147) — Sed illam adjectivi formam, qua

noster utitur, Vcnantius etiam Fortuna tus (8, 6,

18) habet. Martianua «calceos fluctu smaragdineae

viriditatis herbosos* dixit, quia smaragdis color

U'ibuitur viridis (praeter Plinium vide Lactantium

in carm. de Phoenice 13S).

viriditatis] Grotius viriditati: nostram lectioncm

codices praebent Dresdensis, Basileensis, Darmstattens

is, Bodlejanus, Britanniens, Cantabrigtensie,

Hugianus, et teste Cortio Gnclferbytanus.

annexuerat] Grotius annexuit. Sed illutJ, quod

reliquia verbis conformius est, e codicibus Monacensibus

(B.D. E.G.) recepi.

insidebat] Lege: infigebat autem et pavonum

pennae cet. VomcK. (spec. crit. p. 147) — Minime!

Sensum scilicet criticus capere ncquibat, qui hie

est: »insidebat Jupiter pallae ex pavonum pennis

intertextac et oeulatac, ex qua pictura notulis

multicoloribus variata vernabat.« Palla enim am

pli oris vestimenti genus est, quod noster, sicut in

fra (§. 71) Terrae herbidam pallam tribuit, Jo vis

ves ti bus supra descriptis addit, eique cum insidere

fingit. Vestes enim ita etiam usurpatas esse Pollux

(7, SI; p. 722) docuit

oculataeque pallae] Coelum significat, stellte

distinctum, cadem figura qua infra (§. 811) Astronomiam

»quandam gemmatam nec minus totis artubus

decentcr oeuleam« finxit, Argi ni minim fa

bo la m respiciens, de quo Macrobius (Saturn. 1.

19): nArgum, quern feruut per ambitum capitis

multorum oculorum luminibus ornatum — sed sub

hujuscemodi fabula Argus est coelum etellarum

luce distinctum, quibus inesse quaedam species

coelestium vidcatur oculorum.« Plura dabit C. Fr.

Hermannus ad Lucian. de hist. scr. p. 7o. Pavonis

autem e pennis textam earn pallam ait eandem ob

causam, quia Argi occisi oculos, Ovidio teste

(met. 1. 722), Juno excepit volucrisquc suae pen

nis collocavit, et gemmis caudam stellantibus im

plevit; quapropter et Martial is (14. 83. 2):

»Nunc Junonis avis, sed prius Argus eral* ,

et Gallus poeta (de duab. soror. fragm. 15):

» Quum quatit et caudam Junonius expUcat aies,

Mille oculos, gemmas mille decenter habet.*

Pro notulis Vonckii conjectura m (spec. crit. p. 147)

floribus aut flosculis retulisse taedet.

variata] MS. varie grata; lege variegata.

Grot. — MS. varicata, variegrata, fors an varic

osa? Qudekd. (ad Appui. T. I. p. 785. II. p. 296)

— Postremum in textum quidem recepit Goezius;

ego vero prius rctinui, siquidem in uno tantum BeiMartiani

Capellae lib. I. §. 67. 109

pictura vernabat. Sub calcéis vero fuscinam deprimebat. Hujus suggestui (

subditus Junonis consessus , baud indecenter ornatus. Ipsa vero tecto capite

lácteo quodam calumniate praenitebat, cui gemmis insitum diadema pretiosis:

nam ñeque Scythidis virecta, nec Cerauniorum vibrans fulguransque lumen,

si códice vatiegata legi tur, et ex corrupta

quorundam ecriptora constantem in reliquia lectionem

corrigera nefas est; praesertim hoc loco, quo

noster eodem jure utitur , quo Appulejus popularía

ejus, apud quem legimus (de mundo p. 296): »covariatur

«, vcl Catullus, qui (64, SO) »vehominum

variola figuris« per hypallagen

scripscrat

/кастой»] Bongarsius fuscinam, male! Subintelligendum

sine dubio mare. Infima Latinitas fuscinum

pro fusco, ut aurinum pro aureo, et marmorinnm

pro marmóreo dixit. Goez. — Prefecto non

erat, quod corruptum Martiano fuscinum obtruderet

vir doctus. Fuscinam non Bongarsii tantum co

dex, sed Drcsdensis etiam, Basilcensis, Hugianns,

Britanniens, Guclferbytanus, et Monacenses (CetE)

babent, atque antiqnam banc lectionem esse glossa

(£) teetatur, qua » fascina, sive

significan» probe anno tat ur, quae

sima res est (cf. Cic. nat. dcor. 1. 56).

subditus Junonis] Ita rectius transposita verba

in Hugiano códice , Britannico , Cantabrigicnsi, Basilcensi

et Darmstattensi.

calummate] Galummate. Lege vel cahjmmate,

G pro С positum; vox est Graeca xáXvfifia. Grot.

— Quoniam autem Leidensis codex (v. Appui. П.

p. 360 not. Oud.) recte habet Latinis quidem Uteris

scriptum calummate, hanc lectionem in textum recepi.

Sed liberum ut sit arbitrium iis, qui maluerint

сhlamyde legere, hic addo lectionem clámide,

quam Cortius e Guclferbytano códice adnotavit.

¡jemmis] Nonnus (in Dionys. 1. 32; p. 82)

mis ctîam pretiosis ornatam Junonis coronam pluribus

descripsit versibus.

Scythidis] Id est Smaragdi. Goez. — Ita etiam

Salmasius (ad Solin. p. 193 cd. 1629). Sed legere

debebant viri doctt nostrum paulo infcríus (§. 7S),

ubi: » gemmarum, inquit, Smaragdus una, Scythis

altera, Jaspis tertia Tocabatori ; quo patet a

tiano minime Smaragdum et Scythidem pro

eademque gemma acceptas esse.

virecta] Ita babent vetcrcs membranae bibliothecae

Leidensis ; non vireta, ut cdiderunt. Fcstns :

»Dumecta antiqui quasi dumiceta appellabant, quae

nos dumeta. « Idem: » Vestices frutecía densa dicta

a similitudine vestís.* Lactant. Argument. Mctam.

1, cap. 3: »Frutecta sylvarum. « Marcellin. 1. 14:

» Frutecía prensando vel damos.* Virg. Aen. 6:

я Amoe na virecta.* Mraca. (ad Folg. p. 12). — Addere

poterat Sedulium (37), qui Virgilíum imitatus

est. Codices etiam Dresdensie, Britannicus, Cantabrigicnsis,

Hugianus, Basileensis, Reichenauensis,

Darmstatteusis, et Monacenses (B. D. E. G.) virecta

babent. ;

Cerauniorum] Claudianus: •

• »Pyrenaeisque sub anIris

Ignea fulmineae legere Ceraunia nymphae.*

Ita et hoc loco Ceraunii color e pyropo: quare

manifesto Ccraunium inter ardentes et Ígnitas gem

mas retulere contra Yeterum sententiam, qmíbus

Plinius utitur auctoribus. Salmas, (p. 278) — Cc

raunium recentiores scriptores carbunculum vocarunt.

TertulL : » Cerauniis gemmis non ideo substantia

ígnita est, quod coruscent rutílato robore.* Goez.

HO Martiani Capellae lib. I. §. 67.

nec flucticolor hyacinthi credebatur abesse profunditas. Sed tptum illud sertum

capitis fulgurantis Thaumantias obtulisse reginae coelitum ferebatur. Ipsius

vero divae vultus assidua pcrlucens gratia, fratri consimilis, nisi quod ille

immutabili laetitia renidebat, haec commuta tionum assiduarum nubilo crebrius

turbidabatur. Nam vestis ejus hyalina, sed peplum fuerat caliginosum, quod

flucticolor] Idem est color, quem melius descripstt

Martialis (4, 61, 7) vcrsu:

»Duasaue similes fluctilms maris gemmas.*

Sed amat noster composite hujus generis adjective,

ut: multicolores (§. 66 f.), multigenum, multiangulum

(§. 138), multifidum (§. 117. 227), multividum

(§. 109), midtinodum (§.423), divcrsicolor

(§. 14. 15. 67. 811). Aliorum scriptorum similia

collcgit Burmannus (ad Ovid. met. 11, 611 ; p. 794).

Thaumantias] Iris Thaumantis filia, Junonis

ancilla (Hesiod. thcog. 265. 266 ; Plat. Theact.

p. 155 Stcph.). Familiari hoc Romanis etiam poëtis

(Virg. Acn. 9, 5. Ovid. met. 4, 479. 11, 674.

14, 845. Val. Пасе. 8, 116. Claudian. rapt. Pros.

3, 1; add. Cic. N. D. 3, 20) nomine satis docetur

diadematc modo descripto arcnm denotari

j. Jris enim (Virg. Aen. 4, 701)

»Mille trahens varios adverso Sole colores.»

Add. Ovid. Metain. 6, 65. 11. 589. Claud, rapt.

Pros. 2, 98. Sen. nat. qn. 1, 5, et Appulcj. dc

mundo', p. 323 Oudcnd.

• laetitia] Differentiae causa, quae inter Jovis ct

Junonis naturara statuitur, haec est: ilium pro

aethcre, hanc pro aere veteres habuerunt (Cic. IV.

D. 1, 15. 2, 25 et 26; acad. quaest. 4, 41. Macrob.

Saturnal. 3, 4. Porphjr. ap. Euscb. in pracp.

ev. 3, 4, 11; p. 108 Vig. Serv. ad Virg. Georg.

2, 325; Aen. 1 , 47. 4, 122. 12, 140 Albric.

pbilos. 11. p. 314 Münch. Sallnst. philos. 6. p. 255.

Cornut. 3. p. 143. Vita Homcri p. 325 Gal. Arnob.

3. p. 118), unde noster infra (§. 149).

nem aëriam appellat. At qui aër interdum túrbidas,

aether contra purior est et serenus. »Pars enim«,

ut Scnecae (de ira 3, 6. p. 44 Lips.) verbis antar,

я superior mundi et ordinatior et propinquior siderihus,

nec in nubem cogitur, nec in tempesta tern

impellitur, nec versatur in turbinem.« Hinс Horatio

(carin. 3, 10, 8) Jupiter «puro nomine« est;

Claudiano (tert. cons. Honor. 167) placidas, ct

Mari iali (5, 6, 9 ct 9, 25, 3) serenus audit.

Lucerna etiam f¡ etil is (ар. Passer. 1. tab. 33) totqne

lapidum tituli dicati Jovi sereno (Grut. 23, 1.

77, 6. 1009, 9. Gud. inscr. 4, 4. et 8, 3), pariter

atque Jovi Serenatori (Gud. 3, 8 et 9; 4, 1. 2.

3. 5 et 6), quod quidem ejus cognomen baud

latuit Appulejum, qui (de mundo p, 371 Oud.)

cum Serenatorem et Amicalem nominavit: quo spé

dant et Graeca ejus cognomina ah&QÍoV) (Aristot.

dc mund. 7. Strabo 1 init. p. 3 f. Casaubon.) et

[ietXi%Lov (Orph. hymn. 72, 2. Thucyd. 1, 126.

Pausan. 1, 57, 3. 2, 9, 6. 2, 20, 1. Cornut 11.

p. 154 Gai. Grut. inscr. p. 210). Inde apud Homerum

illa: Zsvç ai&ÊQL vaicov (П, 2, 412) et

al-d-èoa nal Jioç avyaç. Atqne noster etiam

supra (§. 17) »Jovis risum* cclcbrarat. Simili modo

Aegyptii Seneca teste (natur. quaest. 5, 14. p. 727

Lips.) »aërem ma rem judieant, qua ventus est, feminam,

qua ncbulosus ct iners. « Qnod sequitur

verbum renidebat, modo splendere (§. 15. 17. 27.

208. 581. 728.), modo, ut hoc loco et apud Macrobîum

(in Satura. 1, 11), subridere significat.

turbidabatur] Hoc verbum noster cum Saxone,

Martiani Capellae lib. I. $. 67. Hi

si appulsu cujusque luminis tangeretur, inter obumbrantes nebulas

sudae perspicuitatis gratia praeniteret. Haec fulmen dextra, laeva sonorum

borobis terrentibus tympanum sustinens, sub quibus plurimum sudans ima subjecta

roscidis videbatur inundare fluoribus. Hujus vero calcei admodum furvi:

quorum maxime solea atrae noctis nigredine coloratur. Nam ejusdem genua zona

Solino , et Apollïnarî Sidonio commnne liabct.

Male in Britannico et Cantabrigiensi praesens legitur

turbtdatur, quurn remdebat praccedat

ealiginosum] Densum acrein et in nubes con-

тегзош désignât, qui natura ipsa obscuras, nisi

Solls radiis illustretur. Vixc. — Omnino rcctius

calitjinosum , quam caligosum, quod boc loco Basileensis,

Darmstattensis , Britanniens et Cantabri

giensis babent Scd banc etiam adjectivi formam

* scrioris aevi scriptoribus usurpatam fuisse non

solum Cangius docct, sed apud nostrum etiam

(§. 803) tarn in editis, quam in libris scriptis

tjuoA tatnen] Ita Guelferby tanus , Britanniens,

Cantabrigiensis, aliiquc, et veteres practerea editiones:

unde apparet illud »quo tarnen« apud Grotium

non nisi typograpboruin errori adscribendum, quem

errorem non animadvertentes Waltbardus et Goetius

seenü sunm feecrunt.

eujusaue] Ita Hugianus codex, Basilccneis ,

Darmstattensis, Dresdcnsis, Monaccnses (G. G.),

alüqae (Oudend. ad Appnlcj. I. p. 356) pro cujus-

] Bongarsius et Yulcanius : fumen. Gof.z.

— Beete vulgarem retinuit lectionem: absurda

enim est altera, quam Basilcensis et Cantabrigiensis

^ Liben t. Ne fingí qnidem potest aliquis flumen

¡extra tenens. Fulmen contra bene tribuitur Ju

no ni. qnae ipsa apud Flaccum (i, 116) hoc jactendi

potestatem sibi attribuit verbis:

i jam ego et inviti torsissem conjugis ignem«,

Unde et Argoliearum matrum ad cam preces (Stat.

Theb. 10, 69), nt velit in Thebas exeutere ful

men. Effigies ejus dextra fulmen tenentis exstat

apud Smetium (in antiquitat. Ncomag. p. 28).

sonorum bombis] Tonitrua intelligc, quae Janoni

pariter atqde Jovi adscribuntur. Ipsa enim

Juno apnd Virgilram (Aen. 4, 122): »et tonitru

coclum omne ciebo« inquit; unde et Seneca (Me

dea 59) Jovem et Junonem » seeptriferos tenantes*

appellat; atqne noster tympanum ei tri huit, cujus

sono terreri Pbilologiam finxit (conf. §. 197), imitatus

Ovidium, qui (fast. 4, 189) de Cybelelo etiam

tympano: »Sed me son us aeris acuti Terret.»

tympanum sustinens] Ita transposita baec verba

in codieibus Britannico, Gantabrigiensi, et Darmstattensi.

ima] Imus corte аёг, terrae proximus, quandoque

roscidus. Forsan et terram ipsam significare

voluit, seeundnm illud Lucrctii (1, 251) :

» Postremo pereunt itnbres, ubi eos pater Aether

In gremium matris Tcrraï praeeipitavit.«

Id quod posteriores poëtac Virgîlius aliiqne fere

totidem imitati sunt verbis.

maxime] Hand supervacaneam banc* vocnlam

insérai codicum Dresdcnsis, Darmstattensis, Can

tabrigiensis, Britannic! , alioramqnc (Bondam var.

lect. p. 55) auctoritate.

solea] Pradentitis (apotb. 456): «soleas Juuonîe

lamberé. « ¡Nos ter qunm inferiora aëris cum Junorus

calcéis comparasset, Ínfima necesse erat solcae

quam cum Noctis nigredine comparât.

112 Martiani Capellae lib. I. §. 67.

quidem divèrsicolor ambiebat, quae nunc perfulgido rcsplendebat orbe, nunc

vanescentis gratiae tenuata varietas ita penitus obliquabat, tanquam nihil ha-

68 buisset ante discolorum. His igitur indumentis uterque regum decenter ornati

ante consessum in suggestu sidéreo positam quandam sphaeram caelatam varietate

multiplici conspicantur , quae ita ex omnibus compacta fuerat elementis,

ut nihil abesset, quidquid ab omni creditur natura contineri. Illic coelum

omne, aër, fréta, diversitasque telluris, claustraque fuerant tartárea. Urbes

etiam, compita, cunctorumque species animantium, tam in specie, quam

in genere numerandae. Quae quidem sphaera imago quaedam videbatur

ideaqae mundi. In hac, quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi

quotidianis motibus agitarent pede ire, formante speculo relucebat. Ibi quem

Nam quo inferior aër, eo obscurior. Voce nigredo

Infra Herum utitur (§. 137) licet barbara sit(Sciopp.

pr. pliil. p. Se Herz.).

zona] Inconstantcm medii acris

describere videtur, qua modo

nnbilus est.

obliquabat] Bongarsius quidem cum Basileensi

dat ablegabat, Darmstattcnsis abligabat, Hugianus

alegabat, Guelferbytanus teste Curtió et Bodlejanus

primus obligabat; sed vulgatam retinui

siquidem vcrbum obltquare seûsum babel

qui omnino aptos buic loco est

discolorum] Non semel bac adjectivi forma uti

tur noster (§. 71. 328) et praeter cum Appui ejus

etiam et Frudentius.

uierque regum] Omissa apud Grotîum baec ver

ba e codicibus Dresdens! et Hugiano supplevi.

coelum omne] Sic transposita sunt тегЬа in Basileensi,

Reicbenauensi , Britannico, Cantabrigiensi,

et Hugiano códice.

cunctorumque] Codices Cantabrigiensie , Britanuicus,

Hugianus, Lcidcnsis (Oudend. ad Appulej.

Т. I. p. 152. Burmann. ad Claudian. p. 1048, v.

71) pariter atque anteriores cditionce babent сип-

ctarumque, sed praestat Grotiana lectio, siquidem

non de bestiis soils noster loqui yidetur.

ideaque] Kollos dubito, quin ad Platonis ideas

noster respexerit, quales in Pbacdro potissimum

(p. 246 Steph.) descripsit ille non intelligendi so

lum, sed etiam dicendi gravissimus aoetor et magister

(Cic. orator. 3); colorem tarnen doxisse Ti

detor e clypeo illo, quem Homerus finxit a Vulcano

fabricatum (Iliad. XVIII , 478 sequ.).

pede ire] Locus monstrosus : faveat Hercules

monstrorum Averruncus. Lege »pedae reformantis

speculo.« Nam re etiam in BIS. tocí formantis

adbaerct. Sensus bic: »Belucebant, inquit, in spe

culo quasi vestigiornm (id enim peda teste Fcsto)

veram formam referentinm.« Forte baec eadem vox

Petronio restituenda, ubi vulgo legîtur:

— n manifesta prius vestigia lusit ,

Deceptiquc pedes*

(f. inquam pedas). GnoT. — Нас conjectura fré

tas Goezius Martiani tcxtum focdissime corrupiL

Quamvis enim locus obscurus sit, tamen si ad conlum

est, non solam Grotianam,

Martiani CapcUae lib. I. '$.68. 115

augeri, quern deprimí, quern nasci, quem occidere Jupiter vellet, manu

propria ipse formabat. Quam terrarum partem disperdere, quam beare: quam

vastam quamque celebrem cupcret,- fictor arbitrarius variabat. Hoc igitur 69

fatum publicum conspicans componensque deorum senatum jussit admitti.

Quamvis intus, quos innominabilcs sacra vis testatur, intrarent, tarnen ctiam

primatibus divùm, praesertimque parentibus uterque consurgunt. Verum 70

sator eorum gressibus tardus ac remorator inccdit: glaucoque amictu tectus

seil innnmcras admittit conjecturas. Atqne lenior

ccrte medela fnerit, ubi ¡tedie i. с. paediae, jtcuâstaç,

legcris, quo nomine noster identidem geometriam

appcllat (§.378. 728); geometricis enim rattoaibus

descriptam esse spbacram, qualein Jupiter

manu teneat, darum est. Scd hoc speeiminis tantum

causa attidi, nt appareat nihil facilius esse

quam mutatis Uteris ex ingenio conjecturas funderc,

quales Sardos venales aliquando Rulinkenius appellavit

alium alio neqmorcm (т. Wyttcnbach vit.

Ruhnk. p. 221); vulgatam integram servavi, licet

rcticerc non possim , codieem Rcichenauenscm cx-

Libcre pidei reformantis, unde orthograpbia tantum

muta ta yipollinis nomen Pythei indagari possit.

boc spernendum, quo pósito Iiic sensus

congruus: >In bac spbacra quid singuli,

quid populi agitarent, speculo Pythei reformantis

rcluccbaL« Vcrbiim enim compositum reformare

more ístorum scriptorum (v. not ad §. 75. 84. 102.

160. 576; add. Freinsb. ad Justin, in ind. Gronov.)

usnrpatnr, qucmadmodum apud Appulcjum (met. 2.

p. 130 Oud.) Fotis »in speciem Veneris reformata*

legitnr.

fictor] Fig-ilus, jíXa6xr¡q. Cic. «Reliques deos

ea facie novimus , qua pictores , fictoresqne voluernnt.

« Et alii sacpe ita usi. Grot. — Ncmpc vo

cera- tantum explicaturus Grotius erat, neutiquam

arbitrarius] Ita Jupiter cognominatur (Euscb.

pracp. cv. 1,7, 10. p. 37 f. Macrob. somn. Sc.

2, 2). In qnodam ctiam lapidis titulo (Gud. 7, 5)

legitur: »Jovi optumo maxumo Arbitratori.« Quin

tempi um etiam Jovis Arbitraloris in decima urbis

regione fuisse P. Victor testatur (in Gracv. tbcsanro

IV p. 1313).

uterque] Jupiter ct Juno. Ita enim supra (§.41)

verbis » regum conjngnm uterque« paulo clarius

designantur.

sator eorum\ Ad Saturnum alludit nomen, qui

infra (§. 197) « deorum rigidissimus creator* audit.

Scd saloris nomine omncm etiam gentis alicujus

auctorem significari ¡lie apud Silium (9, 294) » sator

Quirinus« docct. Pro eorum "Holmius (in Crcnii

analcct. p. 598) ct Bartbius (ad Stat. Tbeb. 5.

p. 226) legi jubent deorum; frustra.

gressibus] Jam Platoni (Eptnom. p. 978 Stcpb.)

Saturni stella ceteris tardior. Nicomacbus (in barm,

man. 1, 2, 5. p. 6 Meib.) »a motu Saturni« scri*

bit, «qui longissiinc a nobis abest, gravissimus in

diet rtaÔcùv consonantia sonus bypatc est appellatus:

vJtctrov yàg то ctvcoTccrov« (conf. nostr.

§. 197. 965). Unde et Ausonius (in cel. dc sign,

cocl. cxtr.):

»Celsior his Satumus , tardior omnibus astris.*

Claudianus quoque (in laud. Stilicli. 2, 459) » nigraiu

Saturni scmitam « per bypallagcn dixit (conf. §. 853).

15

114 Martiani Capellae lib. I. $. 70.

caput. Praetendebat dextra flammivomum quendam draconem caudae suae

ultima devorantem, quem credebant anni numerum nomine perdocere. Ipsius

autem canicies pruinosis nivibus candicabat, licet ille etiam puer posse fieri

71 crederetur. Ejus conjux grandaeva corpulentaque mater, quam vis foccunda

circumfusaque partubus, tamen floridam discoloramque vestem herbida palla

contexuerat, in qua totus gemraarum metallorumque census, atque omnium

72 provcntus frugesque sationum larga admodum ubertate ferebantur. Huic Vesta

teetus caput] Graecismus , ut apud Livium (27, pruinosis nivibus] Pariter infra (§. 197) Philo -

37) »virgineS longam indntac vestem «, Martialem logia Saturni planetae circulum transiens conspi-

(o, 14, 6) »caput tectus«, Ovidium (met. 5, öl)

«indu tus chlamydcm Tyriam«, (14, 262) »pallam

indata nit entern«, Horatium (ер. 1, 17, 28) »quidlibct

indutus«, VirgiKum (Acn. 2, 275) » exuviae

indutus« (11, 480) »oculoe dejecta decoros», (Cir.

206) »dulei derinetus lamina somno« , et Priscianum

(1. 8. p. m. 291) »indutus terga leonis.« Appellat

Rufianus (p. 248 Ruhnk.) »figuram per accusativum.

« Atque apud nostrum item m infra (§. 114)

»obtectaque vultum virgo « legitur. Saturnuin autem

vclato pinxerunt capite; quaproptcr Servius (ad

Acn. 3, 407) observât: » Sciendum sacrificantes

dûs omnibus caput velare consuetos, excepto Sa

turno, ne numinis invitatio esse víderetur « ; atque

eadem tradit Macrobios (Saturnal. 1, 10).

draconem] Pluribus de boc symbolo actcrnitatis

alio loco (palaeogr. crit. Ш. v. indie, p. 49S) dis

serta. Hinc annus Graecis ¿vuxvróg dictus, quia,

posteaquam Sol duodecim Zodiaci signa pcrngravit,

in se ipsum quasi redit, те] ut Virgiline (georg.

2, 402) ait,

»In se sua per vestigia volvitur annus.*

Aenigmatis, quod sequitur, de anni numero Solu

tionen! ibidem (pal crit. Ш, §.232) propositi. Ante

nomine codex Dresdcnsis addit sui , glossa in ßasilccnsi

suo y sed abest a reliquis tarn editis quam

scriptis.

catur »deorum rigidissimum creatorem in álgido

faaerentem pruinisque nivalibus. «

puer] Pcrquam docte, ut assolet, Cuperus (in

Harpocratc p. 103) de faoe loco disputât, cui ta

rnen assentiri nequeo. Promta enim interpretation

est, modo memineris Saturnum pro tempore aeeipi,

quod et senis et pueri forma describí potest, prout

antiquum Tel recens intelligitur. Ceterum ille etiam

scripsi pro etiam Ule e codieibus Britannico et

Darmstattcnsi.

grandaeva] Mutuatus est hoc epitheton a Sillo

(16, 124):

»At grandaeva deûm praenoscens omina mater.'

(Conf. et not. ad §. 4).

tarnen floridam] Alioqnin enim non matronae

sed meretrices pictas floridasque vestes, àv-d-lvà,

gestabant, quod docte probat Welcherus (in proleg.

ad Thcogn. p. LXXXV1II). Tellurem vero is ог-

natus decebat, quem e Virgilio (Cul. 69) forsitan

hausit no ster:

»Florida quum tettus gemmantis picta per herbas

Vere notât dulei distineta colorjbus arva.

In sequentibus pro contexuerat complurcs codices

habent contexerat, quod tamen ambiguum videri

possit

larga ubertate] Festue: »Opis«, inquit,

est conjux Saturni, per quam volucrunt

Martíani С ар ell ae Hb. I. $. 72.

quae etíam coaeva ejus fuerat, adhaerebat. Quae quod nutrix Jovis ipsius,

suoque eum sustentasse gremio ferebatur, caput regis ausa est osculari. Post 75

hos candida cum sorore Sol auratus expetitur: qui mox ut coepit ingressui

quia

Orpltico (hymn. 13, 11) haec dea jam erat

Eíqt¡vt¡v xatáyovóa Övv evöXßoig xrect-

теббс.

; (Saturn. 1, 10) tradit »eodem mense

et Opalia celebrar!, quod Saturnus ejusfrugum

, quam fructuum repertores

севе eredantur 5 itaque omni jam foetu agrorum co

acto ab bominibue hos deos coli — Saturnumque

a satu dictum, terram Opcm, cujus ope humanae

TÍtae alimenta quaerantiir.«

ferebantur] Miror Grotium edidissc ferebanty

.) et in Cratylo (p. 401 t

praebeant, atque ita

«tattensi, Hugianoque códice exstet, atque Casa

bas (de prof, rit 3. p. Ill) pariter olim legcrit

Sed Herum itcrumque observavi permnlta apud

menda irrepsisse typographomm quidcm

i , quae ipse (p. 344) fatetur se non omnia ob

adhaerebat] Multi cnim Yestam eandem quam

Terram putabant (Cornut 38. p. 306 Gal.). Unde

OyhÜus (fast. 6, 460):

•Et Tellus Yestaque numen idem est*

porroque (6, 267):

»Vesta eodem est quae Terra: subest vigil ignis

и trique ;

Significant se dem Terra Focusque suam.t

Kadern docuerat Euripides (in Ira gm. 178 e Macroh.

Sat. 1, 33) Tcrsibus:

»Kai yaïa firjtBQ ' sÓrLav d¿ oi 6o<poi

Bqoxóv xcc/.ovölv, r¡¡xév7¡v èv ai&èçi.*

Sed confer omnîuo Aetium ad Plat. Pbaedrum

(p. 247

Steph.).

nutrix Jovis] Ennuis (ap. Lactant. 1, 14) »Jovem

«, scribit, «clam abscondnnt dantque eum Vestae

educandum.» Eadem AJbricus refert phOosophus

(17. p. 319 Munck.). Cicero (de шит. 10): »Jana

vero (deus) terram, altricem nostram — cnstodem

antiquissimam deorum Toluit esse corum, qui intra

coelum gignerentur« (conf. not ad §. 93).

osculari] Ausculari Manuscriptus. Vide Festum:

ausculari diccbant antiqui pro osculari. GnoT. —

Scioppius (in gr. philos, p. 206 Herz.): »Transit

AU in O productam more antiquo, ut lotus pro

lautus, plostrum pro plaustrum, cotes pro catites:

sicut ctiam contra pro О — AU, ut austrum pro

oslrutn, ausculum pro osculum, frequcntissimeque

boc faciebant antiqui.»

candide] Quae ab Ovidio (her. 18, 61) dea

appellator, eadem Virgilio (Aen. 7, 8)

Luna « est

sorore] Martialis (9, 35, 3), ct saepe Ovidius

(met 3, 330; fast 3, 109. 117; her. 11, 45)

Lunam sororem Pliocbi appellat Pluribus verbis

alü, ut Seneca (Oed. 234):

»Sororque fratri semper occurrens ímo.«

Virgilius (georg. 1 , 396) :

*frottis radiis obnoxia Luna.»

Silius (8, 173):

nLunaque fraterno luslrabit lumine terras*

et porro (16, 35):

»ut Phoebe Stellas, ut fratris lumina ГкоеЬеп.»

Adde Propertium (2, 25, 52), Parmenidem (op.

Plutarch, in qu. Rom. 75. p. 282), Corneüuui Sc-

15 *

116 Martiani Capellac lib. I. §. 73.

propinquarè, purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor antevenit, et rosulenti

splcndoris gratia totam aulae ipsius curiam obstupefactis ceteris ornatibus luminavit.

Ast ubi primos honorati capitis radios ingressurus immisit, ipse

etiam Jupiter paululum retrogrcssus sub immensi nitoris lumine caligavit;

sphaerae vero orbcsque, quos dcxtera sustinebat, veluti speculo cognati lu-

74 minis refulsere. Juno autem diversicoloris illustris ornatibus, ac varia velut

7U speculo cognato gemmarum luce resplendens, candentibus serenis enituit. Erat

enim illi in circulum ducta fulgens corona, quae duodecim flam mis ignitorum

verum (in Aetna 236), et inferiorem locum (§. 77.

not.).

puniceus fulgor] Auroram désignât, quae infra

(§. i 16. 219) uberiiis describitur. IVondum euim

ingressus erat Sol, sed »ingressui propinquabat«

Similibus fere verbis Rutilius (itiu. 1, 277):

»Roscida punicco fjlserc crepúsculo coelo*

candemque Appuiejus (met 5. înit) » puntean tibus

phaleris « inducit. llosulentum praeter nostrum

Prudcntîus quoque dixit,

obstupefactis] Forte obscurefaclis. Vokck. (sp

crit. p. 147) — Melius sic scripsisset Martianus, non

tarnen scripsit, id quod libroruin exempta decent,

ñeque audacior est figura quam illa, qua Arnobius

(1. p. 26) utitur: i'calcabat ponti terga undis ipsis

slupentibus.*

luminavit] E Darmstaltcnsi et Basilecnsi codicibus

pro illuminavit. Non Appulejo modo illud,

scd Martiano ctiam (§. 27. 729. 901) usitatum est

lumine] In codicibus a Grotio in margine laudatis

paritcr atquc in quatuor Monaccnsibus (C. D.

E. G.), Basilccnsi, Darmstattensi, Bodlcjano primo,

et Gantabrigicnsi legitur numitie, quo recepto verborum

luminare ct lumen repctitio cvilaretur; sed

vix apta Luic loco vox numen esse potest, quaproptcr

vulgatam servavi.

sphaerae] liic locus pessimc ab exscriptoribus

execptus rcpetilis pracscrtim vocibus. Lego: »Spbacrae

vero orbcsque, quos dextra sustinebat, reful

sere; Luna autem diversicoloris illustris ornatibus

ac varia vclut speculo cognati luminis gemmarum

luce resplendens « cet Sic infra »quem juxta Lunam

(ita lego) leni quodain teneroque vultu ex

fraterna fulgorem lampada resumebat« Gbot. —

IVcc Grotius locum intcllexit, nec Goezius, qui

summa cum levitate conjecturant ejus in ordinem

recepit De Junone cuim sermo est, minime de

Luna. Hanc enim afficere Solis ingressus

potcrat, quia simul cum eo ad venera t. Jove

sive aetbere tacto Solis splcndorc Junoncm sive

aercin paritcr afitci neccsse erat. Practerca с dcscriptionc

quoque Juno agnoscitur; quam ut Lie

diversi coloris ornatibus illustrem ait, supra (§.67)

zona diversicolore ornaverat. Tautología autem mi

nus jam offender, postquam iteratum luminis ante

gemmarum cxpunxi auctoritate codicum Monacensium

(G et G), Dresdens», Britanuici, Gantabrigiensis,

Bodlejaui primi, Darmstattcnsis , Hugiani,

aliorumquc a Waltbardo laudatorum.

candentibus serenis] Substantive j sic supra:

»Serena fulgen tia.« Juvcnalis:

»velut hoc dilata sereno.*

Grot. — (Conf. §. 17. 196 not).

cí.rona] Albricus de Sole: »coronam vero caMartiâni

Capellae üb. I; $. 75. 117

lapidum fulgurabat. Quippe tres eraiit a fronte gemmae: Lychnis, Astrites,

et Ccraunos, quae ejus effigiem reverendam a cognition©, conspicientium vibrantibus

radiorum fulgoribus: occulebant. Quarum alia Cancri cerebro, Leonis

oculis altera, Geminorum fronte assumta tertia dicebatur. Aliae sex ex utroque

latere rutilabant, quarum Smaragdus una5 Scythis altera, Jaspis tertia vocapite

gcstabat Apollo dnodccim lapidum prctioso- fiterant rcposui с Basilccnsi códice. In fronte aunun.

« Grot. — Numeri ratîonem noster ipse infra tent ponit gemmas acstatem représentantes , quia

(§. 188) cxponit, Solcm bisce versibiis alloqucns: tum vires Solis maximac; siniulquc, ut vidctur,

»Bis senis perhibent caput aurea lumina ferre, quia non Acgyptiorum modo (Porpbyr. antr. nyrapb.

Quod totidem menses, totidem quod confiéis 24, pag. 22 Gocns.) verum Athcnieneium ctiani

horas.» Olympicusquc annus a 9olstitio aestivo lnitium

Genunaram enún numeras a Solis radiis translatas ducebat.

est, qui plerumque duodecim in carminibus memo- Lychnis] Martianus Solis coronam duodecint

rsntur (Virg. Aen. 12, 163). Interdum etiam duo- gemmarnm quadripcrtito ordinc deecribens candeni

decim radii in monumentis antiquis (Palacogr. crifr cum Tcrtulliano (dc spectac. 9 f.), Isidoro (etym.

Ш. §. 296. Caylus V. tab. 2. п. 4. Passer, lucern. 18, 41, 1. p. 402 Arev.), et Corippo (de laudib.

L tab. 89) pinguntur. Justini LI ) colorum rationcm sccutus est Dat

iqnitorumj Ad Stellas àXÀiryOQÎÇsi. Anaxa- siquidem aestatt Lycbnitcin, Astritcm, Ccraunon,

goras enún sitiera Ígnitos lapides vocabat: sic lib. ignei coloris gemmas, quaeque ideirco a lucerna,

П: »eademque saxa Stellas appelions « , ut in MS. ab astro, a fulmine nomen sumserc. Aleakd. (tab.

meo legttur: quamquam non reprobem, imo prac- Ilcliac. p. 69).

fcram illam lectionem quae in vulgatis, stelas, id vibrantibus] Quamvis Grollana lectio vibrantes

est columnas. Et in Geometría: »interstinetum су- (nimiruin gemmae) defendi possit; praetuli tarnen

lindrie gemmantibus pavimentum.« Grot. — Pro illam, quam codices babent Darmstattensis , Ilnigniturum

alii quidem ignotorum babent; sed male, giant) s , et teste Cortio Guelferbytanus.

Imltatur cnini noster Claudiani (dc laud. Stil % 92) Cancri\ Zodiaci signa intclligcnda esse apparet,

banc vcrsum : ct quidem ea, quae aestivis mensibus, Junio, Julio,

%Et vario lapidum distinctas igne coronas. Augusto , pracsidcre ex tabula mea (palaeogr. crit.

Undc siinul patet ignitum boc quidem loco nihil III. §. 320) disces. Cancro Macrobius etiam (Saturn.

aliud significare quam splcndorcm. Dc Ariadncs 1. 17) acstatem denotari docct (conf. Hygin. astron.

corona si sermo esset, omnino astra intclligcre 1> 7, 552 et 4, 5, p. 467 Muntk.)

licereL елг utroque] Respondent Smaragdus Majo, Scyfa/

gurabat] Sic DresdensÍ3, Rcicbcnaucnsis et . tbis Aprili, Jaspis Martio, et ab altero latere Ily-

Cantabrigicnsis pro Grotiano fulgorabat. acintbus Novembri, Dendrites Octobri, Heliotrotres]

Quatcr ternas recenset gemmas, ut anuí pius Scptcmbri. Smaragdis Ovidius quoque (met.

tempestates simul et menses indicentur. Erant pro 2. 24) Pbocbi solium luccrc finxit.

118 Martiani Capellae lib. I. §. 75.

batur. Inter quarum virorem foeta mari per lumina coruscatus fronti quaedam

intcrioris suavitas resplendebat. Hyacinthos, Dendrites, etiam Heliotropios

utrinque compacti. Qui lapides coloribus suis terras ratis temporura vicibus

herbidabant: quos ei ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur et Auctumnus

muñere contulisse. Posterior autem pars coronae Hydatide, Adamante,

inter quorum] Totum bone locum partim ex

conjectura, partim ex varíantibua lectioulbua et MS.

sic restitue t » inter quarum virorem et foeta mari

lumina coruscans front! quaedam interiori suavitas

resplendebat Hyacinthos, Dcndritis etiam« cet. Hyacintborum

mentioncm Labes apud Marcellum in re

sponses, cujus fragmentum citatur de auro arg. L

Seja ab berede §. 1. Sed et apud Plinium et in

ApocalypsL Dendritidos gemmae meminit Pliniua-

Forte tarnen hic foeta passive dixerit pro nata.

Grot. — Quamvis obscuras locus sit, hoc tarnen

certum est, sequentes auctumni gemmas hue referri

non deberé, quod Grotius opinatus esse videtur;

concidunt igitur jam earn ob causam ejus conjecturae,

quibus omnino abstinendum erat in loco

tarn corrupto, ut quam plurimae pariter pateant corrigendi

viae. Sed ne codices quidem multum subsidii

praebent. Ñeque enim per abesse potest,

licet ia solo Reichcnauensi id invenerim; ncque

font i pro fronti ex Darmstattensi , Reichcnauensi,

et Guelferhytano rcponcrc ausim. Unum illud feci,

ut pro Grotiano coruscat e Bongarsii et Darmstat

tensi códice recipcrcm coruscatus, quod sivc pro

nominativo participii absoluto, sive pro genitivo

substantiva verbalis acccperis, aliquatenus ccrtc

cum reliquis coibit л

virorem] Virides gemmas verno tempori odscribit

: Smaragdum scilicet, Scytliidem ct Jaspidcm.

Smaragdi color viridis notos omnibus ; de Scythidc

patet ex codem Martiano, qui alibi »Scythidis virecta

« nominat y — dilutiori colore sunt Jaspidcs.

Axeand. (tab. Hcliac. p. 68). — » Virides Smaragdo

loríeos « dixit Claudianus (laud. Stil. 2. 89), ut

Lucretius (2, 804):

» Inter caeruleum virideis miscere Smaragdes.«

Virar Appulcjo et serioribus idem est quod viriditas

, eodemque pertinet mari foeta; mare cnim

viridc, undc infra (§. 78) Neptunus »maritima sem

per inundationc viridior« dicitur.

Avelumnus] Auctumni gemmae in Solis corona

dicuntur a Martiano Hyacinthus, Dendrites, Не»

Kotropios. Hyacinthum cocrulei coloris esse testatur

Isidoras, violacci Pliniue, dilutions tamcn,

quam sit in Amethyste. At Solinus c. 53 id quandoque

cvenire asserit, quia ea gemma vitiis non

parce obnoxia 5 pingi enim nitore cocrulco, quum

inculpabilis est. Flucticolor ab eodem Martiano

alibi dicitur. Heliotropios vero teste Plinio porraceum

prae se fert colorem sanguineis venis distinctum:

vulgo dicitur Diaspro. Quis sit Dendritidi

color, haud facile invenio. Scio quandam hujusce

gemmae specicm ab eodem Plinio appellari albam,

ac, ni judicii fallor, varietatcm, quae Auctomno as

sign a tur, indicare voluit variis hisce gemmis Martianus.

Potiorem tarnen locum cocruleo dedit co

lon, qui purpureo affinis; ac Auctumnns ipse appel -

latur ab Horatio » purpureo varius colore* Ad

livorem uterque vergit. Аьеллп. (tab. Hel. p. 69).—

IIyacinthi tria genera descripsit Marbodacus*(17.

p. 12 GorL).

coi-onae] Perperam corona apud Grotium. Meliorcm

lectionem codices habent Reichenaucnsis,

Martîani Capellae lib. I. §. 7ï>. 119

et Crystallo lapidibus alligabatur. Hos enim Hiems undosa genuerat. Ipsius

vero divi auro tinctam caesariem comasque crederes bracteatas. Facie autem 76

Darmstattensis , Dresdcnsis, Bongarsii et Ilugii.

Corotute enim pars lapidibus alligabatur.

Hydatid*] Hydatis, seu Hydratie (ut alii legunt)

Mb «qua nomen liabet. Estne ea, quae Plinio et

Isidoro Enbydros dicitur? Ule candidain esse per*

lebet; lúe ita loquitur И>го 16 oríg. с. 13: »En*

hydros ab aqua Tocata, exundat enim aquam, ita

ut clausam in ea putes fontanam scaturiginem«,

quae verba ex Solino deeumpsit extremo cap. 40.

Дшю. (1. 1. p. 68).

hos enim] Vonckius (in spec, crit p. 80) hos ei

legere jussit, sed non necessarium. Genuisse cas

gemmas hiems dicitur, quia ex aqua videntur esse

congelatac, quam speciem prac sc ferunt crystal]!

Cade Propertius (4, 3, 52) »Crystallum aquosam«

«ppettatj Claudianus autem multis epîgrammatibus

lusit ш crystallum , quorum unum subjeci :

•Soßers Ittsit hiems imperfectoaue rigore

Nobilior vivís gemma tumescit aquif;

quo poeta Graeca cpigrammata (anthol. 4, IS, 2

et 3) imitatus esse videtur. Plura dabunt Plinius

(37. 2. 9) ct Seneca (nat qu. 3. 25 £ p. 735

Lips.). Probe igitur noster causali partícula enim

nsus est, quo magie pateret, cur posterior coronac

pars Ulis insignita esset gemmis. Sicut enim priorem

aestati tribuerat, ita posteriorem hiemi adsignavit

.'. . .

bracteatas] Sic infra: »cujus sonorum (malim

honorum; quamquam de música seu barmonia sexmo)

caput auri coruscantis bracteis comebatur.« Grot.

— Bractea tenuissima lamina cujuscunque mctalli.

Bracteatus, bractea obduetus. Apud Scnecam epist.

41 »leo bracteatus« dicitur ornatus bractea. Haud

> libr. 14: » statuas

auro curant imbracteari«; et libro 17: » facie imîin

figura aereum, itidem auro imbraclea*

I, velut abnndanti flam ma candentis.« Ita Si

donius libro 2. epist. 10 »bracteatum lacunar « et

1. 8. ер. 8 «gestatorias bracteatas.« Martianus Ca

pel] а » comas bracteatas.« Stefh. (ad Saxon, p. 174)

— Addere poterat » malum bracteis inauratum«

apud Appulcjum (met. 10. p. 737 Oud.), »auri

bracteas apud Plinium (33, 3, 19), et »auri co

ruscantis bracteas« apud nostrum (§. 909). In la*

pidum qubque inscriptionibns (Grat 1074, 12)

collegii bracteariorum et itmuratorumi mentio lit

Eosdem memorat Firmieus (astros. 8, 16). Per

inetaphoram Seneca (epist 115. p. 652 Lips.) bracteatam

félicitaient appcllat cam, quae videatur tantum

felicitas esse.

facie] Albr. de Sole: »Iste pingebatur specie

impuberis juvenies, nunc facie puerilis, nunc ju

venil!, semper imberbis, nunc autcin in cana di-

Tcrsitate apparentis.« Macrobius: »Item Liberi pab'is

simulacra partim puerili aetate, partim jurcnili

fingunt, practcrea barbata specie, senili que

que, uti Graeci ejus quern ВссббссдеОу item quem

JBçiÔéa appellant, et ut in Campania IVeopoIitani

.celebrant Hßäva cognominantes. « Grot. — Tree

aenni tempestates Martianum significare censet Gcsncrus

(ad Orpb. p. 229) ; nec pluribus olim annum

constitisse alio loco (palaeogr. crit §. 668. 771)

docui. Attamen magie propensus sum ad recipicn*

dam earn interpretationem, quam Cuperus (in llarpocr.

p. 76) dedit, videri nempc Ufartianum tempus

matutinum, meridiem, et vesperam designare,

quibus Solis vis ac potestas valde immutetur. Quae

conjectura etiam iis confirmât ur, quae dc Sole

oriente ad eequcntia observo.

120 Martiani СарсИае lib. L §. 76.

mox ut ingressus est, pueri renitcntis, iocessu medio iuvenis anheli, in fine

senis apparebat occidui: licet duodecim nonnullis formas convertere crederetur;

Corpus autem ejus flammeum totum, pennata vestigia, pallium coccineum, sed

77 auro plurimo rutilatum. Sinistra autem manu clypeuin coruscantem, dextcra

in incessu] Ita Basilccnsis codex, Darmstattensis,

et Bongarsii. Omissiun in editls est in.

duodecim] Singulis Iioris Uli forte volebant,

qui in formas duodecim converti eum censucrunt;

nisi potins duodecim Zodiaci signa sint intelligcnda,

quia actatcs, quas quatuor facit Macrobius (1, 18),

ad anni témpora idem rcfert. IVam postquam docncrat

Liberi patris simulacrum partim pucrili aetatc,

partim juvenil!, praeterea barbata specie senilique

ore effictum fuisse, addit: «Пас autem aetatum

diversitates ad Solcm rcfcrcmtnr, ut parvulus

videatur hyemali solstitio, qualcm Aegyptii pro

férant ex adyto die certa, quod time brcvissimo

die veluti parvus ct infanS videatur: cxiudc autem

proceden tibu s augmcntis acquinoctio vernali similiter

atque adolcsccntis adipiscitur vires, figuraque ju-

TCnis ornatur; postea statuitur ejus actas plenissima

effigie barbae solstitio acstivo, quo tempore

summum sm conscquitur augmcntum. Exinde per

diminntiones die ruin velut sencscenti quarta forma

deus figuratur.« Cupeii. (Harpocr. p. 76. 77).

Quae quamvis docte disputavcrit vir cgregius , addenda

tamcn baec esse videntur: Porphyrins (in

epist. ad Ancbon. ap. Jambl. atque etiam ap. Euseb.

praep. cv. 5, G. p. 198) dc Acgyptiis quaerit: »quac

tandem ratio excogitan potest, quod cundem Solcm

commémorant л cl ex limo emergentem, vcl loto insiderc,

vcl navigio provehi, vcl singulis horis form am

commutarc, ас vanos per singula Zodiaci signa vulttis

inducerc?« Ad quae respontlct Jamblicbus (myst.

7, 3. p. 152 Gal.): »Solcm secundum Zodiacum

figurari et formas imitare xa& ùiçav rolç $гцшби

Öca6r}[inüveav.* Addc quae Orpheus apud Macrobiuuï

(Sat. 1, 18) de bac Solis commutatione canit.

Eundem singulis horis mutari Solis facicm credidisse

ex iis palet, quae (ibid. 1. 21) de tauro Soli

sacro narrât »insigni miraculis convenientibus na

turae Solis« qui «per singulas boras mutarc coloree*

affirmetur (conf. Palaeogr. crit. Ш, §. 506, ubi

add. Xenoph. mem. Socr. 4. 3. 4).

pennata vestigia] Corromperé et hunc Martiani

locum tcntabat Vonckius substituens (in spec, crit

p. 147) »per rata (ant stata) vestigia. « Licet enim

alii alas Soli a tcrgo affixerint (Palaeogr. crit. IV.

§. 770. Guper. Harpocr. p. 34); in quadara tarnen

patera (in Çausei musco Rom. 3, 19, 5. Gracvii

thesaur. V. 320) Apollo sivc Sol njusmodi pennatis

pedibus pictus est. Addc nostrum infra (§.

378. 379). Vestigia autem dici pro pedibus con

firmât Barthius (ad Stat. 2. 11, p. 254).

rutilatum] Intextum erat aurum. Haec ideo annotamus,

ne quis diversitate colorum ad corrigen

dum aliquid moveatur, ut videmus nihil non sibi

indulgcre homines otiosos , lauream ex quovis mustaceo

quaerentés. Barth, (advers. p. 361).

clypeum] Hunc Soli Ovidius quoque tribuit

(met 15. 192):

»Ipse dei clypeus, terra quum tollitur ima,

Mane ruhet* — -— . ;—>

■V

nee" qui Abraxan in gemmis m ecum pro Sole

cipiunt Çpal. crit Ш. §. 124, 460, 566; IV. 697),

hoc attribntum mirabuntur. Etiam in numo Chalcidis

Syriae (Vaillant, num. Gr. Gommod. p. 86)

Sol conspicitur sinistra chjpeum et liastam tenons;

Martiani Capellae lib. I. §. 77. 121

ardentem facem praeferebat; calcei vero similes ex Pyropo. Quem juxta Luna

leni quodam teneroque vultu ex fraterna fulgorem lampade resumebat. Post 78

hos admissi fratres Jovis, quorum alter marítima semper inundatione viridior,

alius lucífuga inumbratione pallescens. In capite uterque dominandi sertum 79

pro regni conditione gestabat Nam unus albidi sabs instar candidum atque 80

spumarum caniciei concolorum, alter ebeneum ac tartareae noctis obscuritatc

furvescens, qui quidem multo ditior fratre, et semper eorum, quae gignuntur

ex terra, conquisitionibus opulentus: alius vero propter molem elationemque

cjusdemque Cariarme (imagini dei dei, Venet. 1580,

p. 62) una cum lyra et sagittie mcminit ex Servii

loco (ad eel. 5. 66), ubL tarnen in Tulgatis exemplaribus

gryphen vcl gryphenaeum legimus.

facem] Gereri quidem, Dianac luciferae, Baccbo,

Cupîdini, Hymenaeo, Hecatae ct Furiis faces

tribui notissima res est: rarae autcm Solis imagi

nes sunt, in quibus, ut in Probi nnmo (Rascbe

lex. IV. 2. p. 1551 ), facem gerit. Alias collcgit

f. Fr. Meyer in commentatione de diis ac deabus

âaâovxoiç (Francof. ad M. 1790) p. 18 seqii.

Xmm] Ita codices Britanniens, Cantabrigiensis,

Darmstattcnsis, ct Hugianus reetc liabent, non Lu

tum. De alieno ejus luuiinc confer Plutarcbum (de

placitis philosopb. 2, 28. p. 891; de facie Lunae

p. 929), Macrobium (in soma. Scip. 1, 19. p. 101

Zcun.) et superiorcm notam (ad §. 73).

lampade] Ita codices Monacenses (B. G. D.

E. G.), Britanniens, Gantabrigicnsis, Darmstattensis,

Basilcensis, Hugianus, et teste Gortio Guelferbytanus

pro lampada, quamquam lampada pro

lampas etiam in usn fuisse constat. Lampadem

Solis jam supra (§. 29) nostcr dixit, ut Phoebeam

lampadem Virgilius (Aen. 3. 657).

caniciei] Sic Darmstattcnsis omnino rcctiue

quam Grotins, qui caniciem edidit Concolorum

pro concolor dixit ct infra (§. 659 f.).

ebenenm] Grotius habet hebenum, codex Drcsdensis

hebeneum, Darmstattcnsis, Britanniens et

Cantabrigiensis ebenum, sed praetuli lectionem,

quam Monacenses (B. D. E.) suppeditarunt. Quamvis

enim banc voccm alibi frustra quaesiveris, rix tarnen

rectius ab ebeno adjectivum formare poterie. Magia

certe placet, quam ebeninus (in vita S. Dunstanï

ap. Cangium). Conf. notae inferiores (136. 223).

furvescens] Aliam lectionem fervescens e Guelferbytano

Cortius afiertj sed ebenum et nox cum

bac lectionc vix conciliari poterunt. Rctinni igitur

furvescens ut candido Ncptuni oppositum. In Darmstattensi

a prima quidem manu scriptum erat fer

vescens , sed correct um furvescens.

ex terra] Haud supervacánea mihi risa haec

verba sunt, quae ex Hugiano códice insérai. De

Plutone enim sermo est, de quo Cicero (IV. D. 2,

26): »Dift pa tri — qui Dives ut apud Graecos

HÀovzcov, quia et recidant omnia in terras, et

oriantur e terris.*

opulentus] Phurnutus : IIÀovteov de ехЛу&Г},

ôuc го fíávtcov ovzcov (p&aQtcov, firjôev eîvai

о [iTj rsXsvralov eiç avrov кагауетси. xai

avTOV %TÏ\\ia yiverat. Grot. — Locum Gornutí

reperies in Galci opusculis (p. 145). Sed operac -

prctium crit Romanum conferre poctam (Claudian.

de raptu Proserp. 1, 20) canentem:

16

122 Martiani Capellae lib. I. §. 81.

81 corporis renudatus, ac despuens divitias oppressione quaesitas. Verum utrique

diversa conjux: nam hie nudus omnium nutricem deorumque hospitam secum

ducit; ille puellam accessibus gratulantem, quae ita plerumque frugem exposcentibus

tribuit, ut magni numinis vota sint eidem redhibere ccntesitnam.

82 Dehinc admissi Tonantis ipsius filii. Inter quos primus quidem ruber iuvenis,

ac vorax omnium sititorque etiam sanguinis gradicbatur. Alter suavis et comis,

»Di, quibus innumerum vacui famulantur Avertit

Fulgus iners , opibus quorum donaiur avaris

Quidquid in orbe périt «

Confer Platonem (in Crat p. 403 Stcph.), Diodoruin

(8, 49 ct 77), scholiastcn ad Aristophanem

(Plut. 737), Ovidium (met 1, 140), et Phaedrum

(4, 11, 1). Posidonins quoque apud Straboncm

(3. p. 147) ait, »non tantum terrain esse divitem,

sed infra terram etiam opes esse conditas, quippc

non Hadem, sed Plutoncin ibi habitare.*

despuens] Britannicus quidem codex, Cantabrigiensis,

Basilecnsis , et Monacensium unus (C),

Guelfcrbytanus etiam teste Cortio dispuens habent;

sed nostra lectio, quam etiam codices Dannstattensis

et Hugianus pracbent, omnino melior est, quandoquidem

marc naufragorum bona despuit ad litus.

verum] Codex Hugianus fuerat; male. Opponuntur

euim hace antecedentibus , ubi IVeptunum

pai-itcr ac Plutonem diadema gestare dixerat, quamvis

diversum; conjuges antem omnino diversas

utrumque habere ait.

hospitam] ?ícptuni conjux aliis Amphitrite, aliis

Venilia, aliis Salacia appellator; quarum ecquam

Murtianus intellexerit, non decernam; illud tarnen

perspieuum est nostram pariter atque illas maris

Tel aquae personam gerere, quam nutricem onnium

ait codem sensu quo Thaies anteque cum

Hörnerne

'Qxsavov те decw yévsóiv xal рцтёда. Ty&vv

(Plat. Tbcact. p. 132; Cratyl. p. 402 Stcph.);

Tcthys enim Piatoni (Tim. p. 40) quae Ciceroni (de

univ. 11) Salacia. Hospitam autem deorum appellat,

quia sidera deos esse censet (§. 811), quae mare

in occasu reciñere hospitiunique iis pracbere videtur.

gratulantem] Verbo gratulan nostcr pro luetari

sive gaudere (§. 107 f. 693 f.) utitur: sed hoc

loco laelificantem significare videtur.

centesimam] FuIgentius:j>Proserpinam vero quasi

segefem voluerunt, id est terram (lege terrae) raclicibus

proserpentem , quae et éxcctr¡ Graece dicitur;

twxxov enim Graece centum sunt, et ideo

hoc illi nomen imponunt quia centupHcatum Ceres

(melius esset seges) proférât fruetum.« Ovidios :

»Obrue versuta Cerealia semina terra,

Quae tibi cum magno foenore reddat ager. «

Capeila alibi: »cujus satio centesimo messis incre

mento focncratur.o GnoT. — Isidor, orig. 14, ö:

»Glcbis ita praepinguis, ut jacto ibi semine incre

mento paene centesimo fruges nascantur.« Goez. —

Centesimam teste Cortio Guclferbytanus codex, ct

teste Federo Britannicus, Bodlejanus primus, et

Cantabrlgiensis, Monacenses praeterea (B. C. E. G.),

Hugianus et Basileensis habent, seil, partem; vulgo

centesima, quod pro accusative plurali neutrius ge

neris habuisse videntur; sed minus commode.

ruber] Cantabrigiensis »juvenil rubens.' Dc

Marte, Jfovis filio, sermo est, cujus Planctac etiam

tribuí ilium eolorem supra (§. 14) vidimus.

sititor] Sic antiquiores editiones omnes, pariter

atque codd. Basilecnsis et Darmstattensis; apudGro

Martiani Capellae lib. I. §. 82. 123

falcem dextra, laevaque gestans crátera somnificum, ac pronus in petulantiam

ferebatur. Hujus gressus incerti, atque olacis temeti madoribus implicad. Post 83

hos duorum una qaidcm germanaque facies; sed alius lucis sidere, opacae

noctis alius refulgebat. Dehinc quidam roboris inauditi et expavendis semper 84

ttam est sitiar, typographorum Incuria, ut videtur;

qaara tameu sólita cum negligentia Waithardus et

Goezius secuti sunt Accuratiores certe fuerunt

Appulcji (met. i. p. 16 Oud.) interpretes, nisi quod

male »sanguinis sititorem« Plutonem interpretad

sunt, qui neutiquam Jovis erat filins! Facile etiam

ex addito verbo gradiebatur Martern Gradivum agnoseere

potuisscnt • Sanguinem attire* non modo

Martiani popularle Arnobius (1 , p. 13), sed etiam

Cicero (PblL 5, 7) dixit, notaque ex Justino (1,

8 f.) vox est Tomyridis ad caput Gyri abscissuin:

»Satia te sanguine, quem si tieti. « Martern autem

simili cognomine invocat Orplucus (hymn. 64, v. 4) :

aîtvaxi cn>ÔQO<pôv(ù xalpcovl

comis] Gorrectum quidem in codicibtis Bodlejano

primo et musei Britannic! comes $ sed ab improdentis

cujusdam manu. Comis cnim oppositus

est sanguinis sititori, et infra (§. 431) Bacchus

nadmodum apud Vir

gen. 1, 734) »laetitiae dator«, et in cpigrammate

Graeco (2, 47, 25. p. öl 5 de Bosch.)

ïyeçôiyèXaç.

falcem dextra] In MS. »faciem«: vide an »fao,

de Baccho enin cujus in festis faces

nnde jdcôwÔoç Лацлт^д it

6xr¡QtOQ dictus. Falcem tamen ferri potest pro со

quo vineae putantur. Si vero Albricum scquimur,

cui semper quam conformissimns Martianus, quod

ex diligenti colla tione facile patet, videatur »racemom

« legend um. Grot. — Facem (Baccho) tri huit

Martianus Capelle: »alter suavü et comis facem

(aliae tamen editiones falcem, quae non male Bac

cho convenit, exhibent) dextra — gestans.« Cipeb.

(in Harp. p. 93) — Facem Grotius et Cuperus

legi jubent. Goez. — Quantopere falsus Goezius

sit, ipsa illorum verba docent; ñeque in tcxtiim

reeipere debebat facem. Отпет dubitationem removent

Tibulli (1. 4. 7) versus:

»Sic ego: tum Bacchi respondet mística proles,

Armatus curva sic mihi falce deus«;

Osiridi quoque idem (1. 7. 34) falcem tribuit, vineaticam

nimirum sivc vinitoriam, cujus saepe mcntio

fit apud rei rusticae scriptores (Gato r. r. 11.

4; Varro 1. 22. 5; Colum. 4. 25). Vinisatorem

Dionysum appellat Accius (apud Macrob. Sat 6. 5).

olacis] Verbum est insóleos, nunc evodfiov

(ut libro secundo »acerram olacem«), nunc ôvçoôflOV

(ut hic) significans. Glossa Isidor! : »Olax,

olidus. « Grot. — Similes in AX desinentes voces,

vigilax, mentax, crepax, loquax, Barthius (advers.

p. 1648) collegit Martiani populará (Arnob. 3.

p. 119() em>dem Bacchum similiter »faeculentae

hilaritatis datorem« appellaverat

madoribvs] Codex quidem Gantabrigiensis »odoribus

«; sed practuli vulgatam lectionem. Madoribus

implication ait, ut madidum simul et infirmis sivc

impeditis gressibus incedentem signiGcaret

opacae noctis] Primam vocem e Hugiano códice

supplevi. Nota est fabula de alterna Castorum morte

(Нот. Odyss. 11, 302. Virg. Aen. 6, 121. Ovid.

fast. 5 , 717. Sil. 9, 295. Lactant 1, 10).

expavendis] Sic teste Cortio in Guelferbytano.

Edit, exstirpandis , sed » adversitates exstirpare «

quis dixerit? Cave tarnen ita accîpîas , quasi ex-

16 *

124 Martiani Capellae lib. I. 84.

adversitatíbus praeparatus. Sed ejus miros lacertos rictusque Cleonaeos limis

80 Juno cernebat. Quin inter eos decernentes feminae: quarum una virgo fere

paverit Hercules ad versltates ; sed ipsas dixit expavendas,

utpote máximas, aacvissimas, ad quas ta

rnen Ule bene praeparatus accesserit. Pro praepa

ratus Dresdensls codex Labet' paratus, sed praetuli

compositum, quo nostcr saepe pro simplici

utitur.

lacertos] Laccrtosum et torosnm Hcrculem a

poëtis appcllari, Burmannus (ad Ovid. У. П. p.

1023) pluribus docuit excmplis.

rictusque Cleonaeos] Infra quidem rictus leonis

dixit; sed alio, ni fall or, modo, quam liic rictus

Cleonaeos, a lconc Gleonaeo, qui ct Nemaeus,

cujus exuviis ovabat Hercules. An ergo amictus?

an- rictus est èrtLÔxvviov , nt est in glossario?

'Erti6xVVlOV теге generaliori signifícate pcllis superpendens,

quasi èjtiÔxvûiov, ut volant etymologiei.

Grot. — Cleonaeos rictus qui a gloria déri

vant, пае illi suae in boc genere litterarum incuriosi

sunt. Est cnim leo ille dictus a loco Cleonaeus,

in quo ab Hercule devictus est. Valerius

Flaccus lib. i :

— » Cleonaeo jam témpora clausus hiatu

silcides« —

Vestitus cnim pellis leonina erat Herculi. Lucanus

lib. 4:

mille Cleonaei projecit terga leonis,

Antaeus Libyci.«

Ausonius Eidyll. 19:

»Prima Cleonaei tolérala aerumna leonis. «

Idem lib. 5 epigr. 75 :

»Rura Cleonaeo nunquam temerata'leone.»

Ejusdem memiucrunt Claudianns 1 in Rufin. et

Papinius. Barth, (adv. p. 1256 ct 1308).

limis] Sc. oculis, ut apud Terentium (Eunuch.

5. 5. 55): »cgo limis specto«; licet pro nominativo

ctiam accipi possit, ut apud Ammianum est (20. 9)

»limibus oculis.« Muí ti quidem codices a vulgarí

bac lectione recedunt et sublimis substituunt, ut

Lcidcnsis (31 un cl;, ad Hyg. p. 71 s. 85 Stav.),

Basilcensis, Darmstattensis, Bodlcjanus, Drcsdcnsís,

nugianus, et inter Mon acenses duo (С ct G);

und« ct G ne ziu s sublimis edidit; sed nemo ignorât

quanto Herculcm odio prosecuta sît Juno et qnantopere

ei inviderit (Ilcsiod. tbcog. 515. Ovid. Iter.

9, 8, 11; met. 9, 25G. 260), ¡ta nt novercac nomen

meruerit (Sil. 2, 478. 5, 91); quae quum miram

llcrculis speciem videret, profecto melius li

mis cerneré dici a Marl ¡ano potuit, quam sublimis,

quod nihili boc loco et a ihn od uni frigid um cogno

men fuisscL .

quin inter] Si quia Iiterarum transposition! ct

audaciori conjecturae locus, legerem: »Scquuntur

eos decentes feminae. « Sequuntur ex elementorum

fieta&iÖei. Decentes vero со modo, quo saepc

in MS. descendentes pro decentes ¡ conscendentes

pro concedentes invenimus, quod et ego saepe in

Martiani collatione expertus sum. Grot. — In libris

scriptis nihil reperi, quod interpret! adjumento esse

possit, nisi quod Darmstattensis codex quin pro

quis, quod in editis legi tur, multo melius habet.

Quamvis cnim inter codices Monaccnscs tres (В.

D. E.) ante quis copulativam et addant; non minus

tarnen obscuras manct locus, qui licet corrupt us,

vario certe modo cmendari potest Quaproptcr ni

hil praeterea in contcxtu mut and um duxi, donee

codices forte rcperiantur meliora nos edocentes.

Ccterum decernentes pro certantibus accipio. Diana

enim et Tenus prorsus sibi sunt contrariae. Ita

armis decernere dicit Vcllejus Paterculus (2, 118.

p. 560 Burm.) pari ter ut Virgilius (Aen. 12, 709)

Martiani Capellae lib. t §. 85. 12o

batur: alia generationum omnium mater: illi arcus cum pharetra, huic rosis

dccussatim vinctis sertata contextio. Quam et conspicere nitentem, et fantem

audire dulces illecebras, et attraherc fragrantissimi spiritus halatibus redolentem,

et osculis lamberé, et contingere corpore, ejusque velles cupidine su

spirare. Quae quidem licet amorum voluptatumque mater omnium crederetur:

tarnen eidem deferebant pudicitiae principatum. Cum his grata Ceres, admodum 86

gravis femina, alumnaque terrarum ac nutrix mortalium, videbatur. Quidam 87

» cerneré ferro« scripsit, et Lucretius (5, 595) »bel

lum magnis de rebus inter se cerneré certant.«

generationum omnium] Venerem intellige cam,

quam Geuitricem a Romanis appcllatam esse, tarn

scriptores vetcrcs testantur (Dio Cass. 49. p. 599.

Reim. Appianus II. p. 470 Stcpb. Macrob. Saturn.

I, 12. Plin. 7, 5, 59. 8, 41, 64. 55, 4, 9. 55, 12,

45. Sueton. in Caes. с. 61. 78 et 84), quam

lapidum tituli (Grut. 225, 5. 1012, 5. Munitor.

58, 4 et 5. Gud. 59, 5) et numi (v. Rascbe II,

i. p. 1558. V, 2. p. 897). Egregio deecribitur

prae ceteris ab Ovidio (fast. 4 , 95) aliisque poctis

tarn Latinis (Lucret. ab init. Stat silv. 1, 2, 182.

Senec. Hippel. 469), quam Graeci» (Stobacus in

ed. 1, 10. p. 268 sequ. Heer.).

rosis] Rosam, scribit Pausanias, Vcneri esse

cum myrto consecratam et Amorum in cam domiuii

memüut Anacreon. Barth, (advere, p. 1256).

vinel is] Grotius vincula fis: codex Dresdens!«

junetis: Guelferbytanus , Britanniens, Cantabrigiensii,

Monacenses (G. G.) Basilcensis, Darmstattensis

et Bongarsianus melius vinctis , quod reeepi.

dccussatim J Codices Monacenses duo (С et E),

Reichenauensis, Darmstattensis, et Britanniens uno

S scribunt, fortasse quia a decus dérivaient, ut

esset decenter sive ornate (Cang. b. v. et voce decussare);

Martiano tarnen significare nexionem era

rás instar factam ad imitationem sigui X ex supe

rior! loco apparet (§. 57, ubi conf. no tapi nostram

et В aid um ad Vitruv. p. 55).

fragrantissimis] Ita teste Cortio in Guelfcrbytanis,

quod, quia redolentem sequitur, praefero

lectioni, quam Hugianus, Darmstattensis, et Mona

censes (C. D. E. G.) pracbent, flagrantissimis. Servius

enim (ad Aen. 1, 456) subtilitcr distinguens:

nquotiens incendium«, inquit, »significatur, quod

flatu alitur, a ilamma per L dieimus flagrat; quo

tient odor, qui fracta specie major est, per R

dieimus fragrat« (add. Claudian. in primo cons.

Stil. 470 ibique Burm.).

pudicitiae] Conf. Propertii (2. 25. 89) versus :

tjpsa Venus, t/uamvis corrupta libídine Slartis,

Num minus in coelo semper honesta fuit ?«

Duas Veneres coluissc vetcrcs, alteram coclcstem,

sive Uraniam, alteram Vulgivagam s.UävÖTjfiOV) notiun

est (Plat. Conv. p. 180. 185 Stcph.), quarum

priorem hie significar! apparet. Roman! quoque

praeter vulgarem finxerant Verticordiam (Pausan.

9, 16, 2. Jul. Obscqu. de prodig. 97), quo facilius,

ut Valcrii Maxim! (8, 15, 12) verbis utar, »virgiaum

mulicruinque mentes ad pudicitiam converterentur

« (conf. Ovid. in fast. 4, 160 et nostram

iufra §. 144).

grata Ceres] Cortius in Guelfcrbytanis legit:

»Gratiae et Ceres«; sed minus placet. Grata enim

Ceres dicitur ob beneficia in humanuni collata genus.

126 Martiani Capellae lib. t §. 87.

etiam claudus faber venit: qui licet crederetur esse Junonius, totius mundi

88 ab Heraclito dictus est demorator. Tunc eliam omnium gárrula puellarum, et

contrario semper fluibunda luxu, levitate peruix desultoria gestiebat. Quam

alumna tpie] Orphicns (hymn. 39, 2, 3) »^Ee¡ivr¡

dijßrjTSQ — jíÁovroáóretga — Jiavroôôrstça.*

Et apud Diodorum (1, 12) d ici tur: i>Tr¡ ¡irjteQ

TCcevxcov Агцщтед JtXovToóóreíQa.*' Alumna

cniin non solum quae alitor, sed etiam quae alit,

est Ita Italiam »terrarum alumnam • dicit Plinius

(3 , 5. Conf. et viros doct. ad Appulej. IL p. 446.

HL p. 423. Oud.).

Junonius] Guelferbytanus qnidem codex teste

Cortio »Junonis« Labet Sed melius dixit Marlianus

Junonium, videlicet Junone matre natum. Unde

Ovidio (met 4, 173) quoquc Vulcanus audit » Ju

nonius« (conf. Hcsiod. theog. 927. Lucían, de sacrif.

p. 72 Bip. Hygin. fab. pr. p. 9 Munck.).

demorator] Id est retentor et ligator, sivc for

mater totius mundi. Gloss, (cod. Monacens. В.). —

Nihil enim in rerum natura sine igne constat. Unde

et Heraclitus ex igne constare omnia asserebat.

Vixc. — Lege devorator. Rerum enim ortum et in

ferítum ad ignem referebat Heraclitus, unde eum

infra arderé fingît Interitus meminit divinus Ari

stoteles, pbys. acroamatum üb. П: coçitso HçâxZetróg

<pr¡6iv artavxa yíve6-&aí Лоте rtvç. De

orto innuit Tarro, ubi ignem ab ingenendo dérivât

Utrumque refert Cicero lib. Ш. de nat. deor. Grot.

— Demonrator, ita lego pro demorator vel devo

rator, quod malebat Grotius tum admodnm adolescens.

I4am GIcanthes apud Ciceronem IV. 41 acad.

quaest. Solcm dixit dominari et rerum potiri. Fabric.

(bibl. Gr. L p. 802) — Goezius Grotio adstipulatus,

in textnm, quod pejus erat, recepit devorator.

Poterant quidem alium Martiani locum (§. S 76) ubi

«devorante Mulcibero» legitur, in usum suum convertere

coque conjecturam illam firmare ; ego tarnen

assentior eo magie glossae et Vulcanio, quo certius

compertum babeo, nullum ex omnibus codi«

cibus a vulgari lectione recedere. Quid? quod seriori

aevo demorare dicebant pro regere, id quod

verba docent chronic! Novalicensis (ap. Cang.): »Demoravit

abbatiam suam decern annos cum omni

moderatione acqua.« Grotius quidem Ciceronem

laudat; sed со potius loco eum (N. D. 2, IS) inspicere

debebat, quo Clcanthis verba referuntnr,

quippe qui distinxisse dicitur » inter ignem, qui

adltibcatur ad usuin atque ad victum, et eum qui

corporibus animantium contineatur. « Blum »consumtorem

omnium « esse contendit: bunc contra

»vitalem et salutarem omnia conservare, alerc, aagere,

et sustinere«; unde Martianus quoque Jo

vialem Vulcanium , ut videtur, opposnit Uli Lemnio

et fabrili (§. 42).

desultoria] Ausonius enim (epigr. 137):

»Fortuna nunquam sistit in eodem statu;

Semper movetur, variât, et mutat vices.*

»Et ita diflert« ut in vita Pythagorae (ap. Photium

cod. 249. p. 1318 Schott) legitur, »a Fortuna

Fatum, quod hoc serie quadam et ordinate, firmoque

progressu fit, in Fortuna antem inest ar

bitrary aliquid (то avrofmrov xai то eôç erv-

#£v).« Adde Porphyrium (in vita Pytli. p. 6 i

Küst) et Maximum Tyrium (I. p. 200 Rcisk.);

inprimis antem Appulejum (de dogm. Platon, p. 200

Oud.): » Plato nec sane omnia referenda esse ad

vim Fati putat, sed aliquid in nobis, et in Fortuna

esse non nihil: et Fortunae quidem impróvidos ca

sus ignorari a nobis fatetur. Instabile enim quiddam

et incurrens intercederé soleré, quae consilio fuerint

et meditatione suscepta, quod non pat ia tur, medi

Martiani Capellae lib. I. §. 88. 127

alii Sortem asserunt, Nemesimque nonnulli, Tychenque quam plures, aut

Nortiam. Haec autem quoniam gremio largiore totius orbis ornamenta por

tabat, et aliis impertiens repentinis motibus conferebat, rapiens his comas

Uta ad finem pervenire.« Optimi item vcnssimiquc

sont Pedonis AlbinoTani (eleg. 1. 370) versus:

»Fortuna arhitrüs tempus dispensât iniquis}

Illa rapit juvenes , sustinet illa senes;

Quaque mit, furibunda mit, totumque per orbem

Fulminât et caecis caeca triumphat equis. «

gestiebat] Reposuit Goczius gestibat, quia in

uno códice Leidensi sic legi Slunckerus (ad Ful

gent p. 16) adootaverat. Sed quum reliqui et oinnes

editi meliorcm orthographiant habeant, et Martianus,

quamvis Afer, rcctius etiam scribere potuerit,

liaud scio cnr pravum recto substituamus ?

Sortem] ob casum sortis incertum,

sic appellari Tel ex relîquis nominibus acquîvocis

patet In Planetis sunt sortium loci, Nemeseos in

Satorao, Tv#t]Ç in Luna (DIanil. astron. 3, 96.

Paheogr. crit. Ш. §. 282). Sed Graecum noster

forsan in mente habuit AaXEÔtV, quippe nomen

■taçà TO Xay%áveiv (Diogenian. ар. Euscb. in

praep. ev. p. 263 Vig.) dictum, sive arto TOV

Alia ab his Nursia, Volsinensium dea, cnjns LU

vius. Utriusqne Tertullianns. De Nortia Juvenalis:

»si IVortia Thusco favisset« Grot. — Adde lapides

huíc dcac inscriptos (ар. Reines, p. 167 п. 131.

Fabrett. p. 742. п. 307. Don. p. 52. п. 150). Sed

falsum esse Grotium in eo , quod diversam a IVor

tia dcam esse Volsinensium Nursiam contendit, ex

hiscc inscriptionis (ap. Fabrett. p. 742) patet ver

bis: »Nortia te veneror lare cretus Vulsiniensi.«

(Add. Drakenb. ad Liv. 7, 37) Geterum et Nursiam

pro Nurtiam scribi potuisse quis ncget? (Vide

Durmannum in anthol. Lat. L p. 57 ct add. Müller

in Etrusc. П. p. 54).

aliis impertiens] Grotius impartiens, quod qnum

minns usitatum sit, illam form am с codicibus Monaceusibus

(В. C. D. E. G.) , Reicbenauensi, Basileensi,

Darmstattensi, Cantabrigiensi et Britannico

rcposui. Simillima iis, quae Martianus scribit, in

Cebetis tabula (p. 170 ed. 1646) hace sunt: »Vagatur

Fortuna et aliis, quod habent, rapit, aliisque

rjj ката nXrjQOVÇ Лц^ес та àrtoâiâôfisva éxù- largitur; iisdemque rursus statim eripit, quae dc-

Шты rtçoçsoLxèvaL (Cornut. 13. p. 156 Gal.). A

Pindaro etiam Pausanias (7, 26, 3) h abe bat, unam

e Parese Fortunam esse, eamquc sororibus potcstate

anteccllere. Ceternm in lapidis cujusdam ti

tulo (Grat 73, 8) Fortuna cum Rhamnusia conjnngitur,

i. e. Nemesi, ut in alio quoque claris ver

bis legimus (Grut 80. 1): »Dcae Nemesi sive Fortnnae

«, quem certc non erat cur Boxhornius (ad

Pint qn. Rom. 13 in Graev. thes. V. 942) a quasi

dubUante scriptum diceret Quid solum mihi inter

utramque interesse videretur, alio loco (Palacogr.

Ш, §. 527) exposui.

Nortiam] Fortuna Thuscis. Mcminit Li vius.

dit, eaque aliis donat temeré ct inconstantcr. «

Unde Ovidius (trist. 5, 8, 15):

»Passibus ambiguis Fortuna volubilis errat.»

Et porro (3, 7, 41):

»Nempe dat id cuicunque Übet Fortuna rapitque,

Lus et est subito qui modo Croesus erat.«

Pariter ab Horatio dicitur (Od. 5. 29. 50) :

•Lu dum insolentem ludere pertinax,

Nunc mihi, nunc alii benigna»}

et alibi (1. 35. 2):

»Praesens vel imo tollere de gradu

Mortale corpus vel superbos

Verteré funeribus triumphos.»

128 Martiani Capellae lib. I. §. 89.

pucllariter, caput illis virga comminuens, eisdemque quibus fuerat eblandita

89 ictibus crebris verticem complicatisque in condylos digitis vulnerabat. Haec

mox ut Fata conspexit omnia quae gerebantur in Jovis consistorio subnotare, ad

eorum libros et pugillarem paginam cucurrit, et licentiore quadam fiducia,

quae facta conspexerat, inopinata descriptione corripuit, ut quaedam repente

prorumpentia velut rerum seriem perturbarent; alia vero, quae causarum

ratio prospecta vulgaverat, quoniam faceré improvisa non poterat, suis tarnen

90 operibus arrogabat. Post hanc vulgo ceteri devenere. Jupiter nunc solio resedit

praecepitque cunctos pro meriti ordine residere. Tuncque subsellia flammacaput

comminuens] Ylx hoc intclligcs, nisi ad (Toll, ad Longin. p. 252. Hemsterb. ad Lucían. I.

capitis deminutionem rcspexeris, eo qnidcm sensu, p. 465 B![>. Dcmoslh. adv. Mid. p. 537 Reisk.

quo in jure Romano status in pejus mutatus (licitar, ibique Taylor. Thomas Magist v. ¿ rti xàçQrjç).

Simili modo Fortnnac facta Vcllejus Patcrculus Fata] Ita pro Grotiano facta codices Reicke-

(2, 118, 4. p. 568 Burm.) describit: »Quippe ita naucnsis, Dresdens», Lcidcnsis (Munck. ad Fulg.

sc res habet, ut plcrumque, qui fortunara muta- p. 40. Gronov. ad Gell. 5, 16), Hugianus, et

turns est deus, consilia corrumpat efficiatqnc, quod naecnses (B.D. E. G.), habent, moxque pro

miserrimum est, ut quod accidit, etiam merit о ас- notari . Britannicus , Cantabrigiensis, Monaccnses

• cidisse videatur et casus in cnlpam transcat.« Ipsa (С. D. E. G.) Hugianus, Basileensis, Darms t at tenautem

locutio Plautina (Menaecbm. 5. 2. 104. Rud. sis , et Guelferbytanus subnotare. Yidetur noster

4. 4. 74). Раса tum (in panegyr. 18, 4. p. 59 Arntz.) imitacomplicatisque

in condylos] Ra Saxo gramma- tus esse, ubi legitur:»Dco feruntur adsistcre Fata

tiens: »complicatis in condylos digitis. « Domitius cum tabulis.« (Confer §. 65.).

ad Dlartialcm V. epigr. 30: »Condylus« inquit »in quae farta] Ra clarius Lcidcnsis (Arntzcu. a#

musicis dicitur digitorum curvatura usque ad dimi- paneg. I. p. 42 f.) et Dresdensis omissam apud

dium orbcm.u Catbolicon Fr. Job. de Jan na in Grotium vocem facta exhibent

yocc Condylus: »A Condo« ait »dicitur condylus, corripuit] Descriptione aliquid corripere estid

est nodus, et praeeipue qui apparet in articu- »festinanter describentem aliquid perstringere. «

Iis digitorum pilguo clauso, quo solcmus quando- devenere] Pro Grotiano devenere Hugianus

que capita pucrorum percutcre.« Adde Jul. Poilu- qnidcm codex exhibet dii venere: sed vulgatam

cem \JUUL cap. 7. Hesychius: HovdvXi^si, y.oXa- risque communem lectionem non ausus sum mntare.

tp'i£,tl. HôvôvXoç , '¿TsqÓv XI Tov KoXàtpov. nunc] Ita codices Darmstattensis, Cantabri-

Stepuan. (ad Saxon, p. 25). — Hôvdv/Loç differt gicusis, et teste Cortio Guelferbytanus omnino

a colapbo со quod hie expansa manus palma, in- melius quam Grotius, qui tunc cdidit

teriori manus parte, ille exteriori ct articulis digi- pro meriti ordine] Ra supra (§. 41) ctiam coetorum

infligitur, ideoque probrosior est habitus, licolas advocatos esse legimus »pro suo ordine ac

s

Martí am Capellae lib. I. §. 90. 129

hunda coetum suscepere sidereum. Verum quidam redimitus puer ad os

compresse dígito salutari silentium commonobat. ; . .' i

Conticuere omucs, intentique ora tenebant.

Tunc Jupiter coepit: . ■ 91

ralis mom's. « Claudianus (de rapt Proserp. 3, 9), Qui Lie Aegyptius, ídem infra (§. 729) nostro

postqnam déos memoraverat iii cunsilio considere piceas est puer (ab Acgyptiorum nempe colore)

a Jove jussos esse, addit: jussus admonere silentium. Catullus duobus locis

• Лес confusus honos. Coelestibus ordine sedes (74, 3 et 102, 4) ad taciturnum hune allndit

(met 9, 696)

Лее non et senibus fluviis concessa sedendi

Gloria. Plebejo stat cetera more juvenilis« cet.

Pari ter О vidais (met. 1, 171):

»Dextra laevaque deorum

valvis celebrantur apertis.

diversa locis. A fronte potentes

e, clarique suos posuere penales.»

Çjaos quidem exemple sibi sunisissc Sidouium illico

advertes, si carmen ejus (7, 38. p. 531 Sinn.)

legeris.

residere] Eodem Statius modo (Tbeb. 1 , 203)

fingit Jovem stcllanti locatum solio additque:

■ — »nec protinus misi

Coelicolae , veniam do пес pater ipse sedendi

Tranquilla jubet esse manu.*

ad os compresse digito\ Gcstus est Harpocratis,

de quo plurîbus disscrui in palacograpbia critica

(P. Ш et ГУ). Ridicula est glossac interpretado

de Cupidine pucro. Ipsum redimiti epitbeton Aegyptium

significare vidclur, conf. Lucían. IVavig. 3

(p. 157 T. VHL Bip.). Graecum ei nomen a 6iyav

petitom Ausonius tribuit, taciturnitatem bisec ver-

•ibus describens (epist. 25. 27):

mTuvelut Oebaliis habites taciturnus AmgcMs,

Aul tua Sigalion Aegyptius oscula signet,

Obnixum Pauline taces.*

» Quique prêtait vocem digitoque sUentia suadet.*

Augustinus denique (de civ. dei 18, S) »in omni

bus templis«, scribit, »ubi celebrantur Isis et

Serapis, erat с tiam simulacrum, quod dígito labiis

impresso admonere videretur, nt

Salutaris autem digitus médius est, qui

infamie; conf. interpr. ad Persa sat 2. 33.

conticuere] INotissinius versus est Virgilii (Aen.

2, 1). Sed in re ipsa Ovidium potius imitatus est,

qui dc Jotc (met, 1. 205) ita: . •

» qui postquam voce manuque

Murmura compressit, tenuere silentia cuncti* >,

et Statium (Tbeb. 1. 211):

»Postquam jussa quies siluitque exterritus orbis,

Incipit ex alto* cet . ' •'• • .'

coepiij Ilugianus codex ait. In Monaccnsibus

(B. D. £.) ante versus, qui sequuntur, baee legimtúr

annotata.* »Metrum dact tetramet cat;

In glossa autem: *Metr. dactilicum (sic)

trnm catalecticum constat ex spondeo ct dact catalecto

et duobus dactilis.« Est vëro potius Cboriambicum

Asclcpiadeum minus, quale apud Iloratium

in oda prima , ita tarnen, ut Martianns majore,

etsi non inaudita licentia (conf.

doctr. metr. IL 36. 14. p. 434) dactylo

in baei usus sit versunm 31, 37, 38, quod in

17

Martiani Capellae lib. I. §. 91.

Ni nostra, astrigeri, nota benignitas

Conferre arbitrium cogeret intimum,

Et quidquid tácito vello fuit satis

Id ferre in medium collibitum foret:

Possem certa meis promere ductibus,

Nec quisquam illicitis tollere nisibus

Concertans cuperet jussa deùm patris.

glossatorcs induxisse videtnr. Cetcrum in

tota liac oratione Ovidii (met 9, 245) imitationem,

quod supra jam monui, agnosces.

astrigeri] Simili ratione Martianus infra (§. 889)

deos astribicos appellat, terrcstribus oppositos. Quod

Bartbius (ad Stat. Tbeb. Т. Ш. p. 8G0) ex uno

substituere jubct astriregis , nec cum Lati-

-, nec cum metro con venire videtur, eoque

magis ista displicct correctio , quo saepius nostcr

(§. 195 f. 802. 808) voce astriger usus est, intimamquc

cum astris divorum statuit conjunctioncm

(§. 95 f. 97. 512).

conferre arbitrium] «Consilia conferre« Tcrentius

(licantont 5, 1, 04), »sollicitudiiics« Cicero

(ad familiar. 0, 21), «sermones aiit consilia« idem

(Philipp. 2, IS), et prorsus at hoc loco, Coelius

(ad Cic. epist. 8, IS) » omnia intima conferre « vi

delicet communicare. Arbitrium autem pro decreto

posait nostcr.

promere] Non est eloqui, at aliis in locis, sed

quasi e penu in luccm proferrc. Nam jtoXXayv ta-

/xiaç Ztvç tv'OXvfiftat (Eur. Med. 141 S).

nee quisquam] MS. ne quicquam. Forte ne quis

quam. Sensus hie: »Possem cquidem talem de hac

uniere, ut nemo posthac ten

de oriim patrie (id est: mea)

tristibus nos ad laetiora

Grot. — Profecto non erat, quod hace sua

G rot in s, quum ista scribcret Ubi, qiiacso, in illis

vcrsibus quidquam legitur de vindicta, de fenùna

quadam, de scriniis Jo vis? Quam quidem feminam

si forte Philologiam intelle \crit, quae Jo vis

scriiiia expilasset, Jovem huic favere potius, quam

in fest um esse, omnia docent Vide ne non sit neccssc

corrigere communem omnium librorum lectionem!

Immo bene se habet il lud л пес quisquam."

Similis de Jove locus apud Ovidium (met. 9, 2d5)

est, ubi Ule, postquam Herculis apotheosin décré

terai, idque rcliquis dûs annuntiaverat, lactabile

eis fore hoc factum quidem confidit, sed addit :

Mi quis tarnen Hercule, si quis

Forte deo doliturus erit, data uraemia nolet:

Sed meruisse dari seiet; in vil usque probabil;*

Junoncm scilicet denotans (v. §. 84 f.).

deiím patris] Qui apud Platoncm (Tim. p. 41

Stcph.) deorum patris ad deos verba legerit, videbit

nota haec fuisse Martiano. Sensus loci hie est:

» Nisi benignitas mea, omnibus nota, me impeliere t

ad cominunicandam vobiscum animi mei sententiam,

et nisi libitum esset mihi de iis, quae etsi silentio

premcrem, rata tarnen per ipsam meam volun ta

fo rent, ad tos referre; possem profecto meis

uspiciis meoquc imperio fixa atque immutabilia

efficcre : nec quisquam auderet nefario conatu pa

trie deorum jussa snscepto

Martiani Capellae lib. I. $. 91* 131

Sed tristis melius censio clauditur,

Atque infanda premit sensa silentiurn, i ■ ■')

Ne vulgata ciant corda doloribus;

At quum laeta patrem promere gaudia

Et certo deceat foedere pignora

Palam perpetuis jüngere nutibus: ■

Cassum est nolle loqui sensa decentia.

Vobiscum ergo dii, grata propinquitas,

Conferre Studium est vota propaginis.

Aequum quippe puto foedere coelitum • (.¡ ..

Quae sectanda forent orsa probarier. ■ •■• ' •

Nostis Majugenam pignoris inclyti <

censio] Pro eo, quod qiris cense t, id est sen- coram omnibus volúntate in pcrpetuum duratora

tenlia, quemadmoduin Symmachas voce censio uti- liberos legitimis nuptiis jüngere, vanum fbret retí*

tur (epist i , 3). Atque ita jam Plautus (rud. i>, cere consilia decentia. Vobiscum igitur, dii, qui

i, 9), quamvis cum quadam ambiguitate , »cen- grata milii estis propinquitate juncti, communicare

sionem faceré- dixit pro сensere. studeo filii vota. Aequum cnim arbitrer consensu

vulgata ciant] Dresdens« codex pro ciant habet deorum in ipso initio approbari viam, quae nobis

sciant, quod non cohaerct cum voce doloribus. est persequenda. « Ceterum metrum postulat ecribt

Forma cire pro ciere rarior, attamen usnrpata a Aï, ut est in Monaccnsi (G). Vulgati ante Grotium

Columella (6, 5, i) est. Basilecnsis cieant babet. habebant di. In Darmstattensi correctuin divi.

Qmod autem dicit: »ne vulgata ciant corda dolori- pignoris inclyti] A principio hujus versus olim

bus,* ltypallage est pro: cordibus dolores. Clarine lcgebatur »Nostri« in cujus locum ex codicie Dres-

Lucretius (3, 292) »qua eiet borrorcm membris. a densis auctoritate reposui »Nortis«, id quod legencassum]

Quae ex Guclferbytanis enotavit Cor- dum esse suspicabatur jam Barthius (adv. p. 1243)'

tins fassum, ct paulo ante quin fatula, deinde ne et postea Vonckius (in spec, critic. "p. 81). Sed

vulgo taceam monstra sunt lectionis: ncque, quod quod bic pro pignoris inclyti reponerc quoquc jo

in ploribus Monacensíbus (B. C. D. G.), ct in alio bebat pignus id inclytum, hoc in textum recipere

(E) ex correctura exstot, cieant, metrum patitur. non ausus sum, siquidem altera, quern dedi, cou-

Totius loci sensus hie est: »Tristem quidem sen- staue omnium librorum lectió est, ipsius ctiam

tentiam silentio prcmere praestat, qnacque clam coWcis Drcsdcnsis. Tidetnr Martianus appositionein

esse debent continerc, ne, ubi in vulgos cxicrint, vitasse vcl versus causa vel genitivum, quem qua-''

ánimos dolore atque anxictate perturbent: sed quum litatis vocant, in mente habuisse, ct quemadniopatrem

deceat gaudia sua in medium profcrre et dum dicimus »virom magni ingenii«, dixisse »Ma-

17*

132 Martiañi Capellae lib. I. §. 92.

In nostris meritö degere sensibus: =: i: :

Quae nec frustra mihi est ínsita caritas,

Ut suevit patria atringere pectôra. ! .

Nam nostra ille fides, sermo, beniguitas,

Ac verus Genius, fida recursio:

Interpresque meae mentis bonos sacer.

Hic solus numerum promere coelitum,

Hic vibrata potest noscere sidera ;

Quae mensura polis, quanta profunditas,

jugenam pignoris incryti«; licet semper obscuram tarn Mercuriiis, quam Genius Tagctis pater, Jove

esse clocutionem non negem. Addit Barthius: erat procreatus (Fest, in fragm. p. 90 Dac). Sed

» Pignons inchjli Graecismus est, vice pignoris, rc accuratius examinata potius ad illam Genii sigvirtute

id merentis, vivere in nostris sensibus.« nincationem respexisse nostrnm arbitrer, qua âal-

„w>degere sensibus] Degere in sensibus intunum fjuw etiam interpres seu сеууеЛод e Platonis (symp.

amoren»: notât, ut in oculis, in corde, in intimis p. 202 Stepb.) est sententia (conf. §. 153. 154

sensibns ajü dicunt* Animo insitum Paulinus in car- ibiqne not.). Quae qnidem notio apprime cum

mine ad ÏNicetam valedictorio , quod nomine Sexti Mercurio, Jovis nuntio, convenit Ccterum in Darm-

Najtalia, Fclicis citât Beda. Barth, (advers. p. 1243). stattensi códice versus lúe, duoque sequentes trans-

> tsermq] Sermonan cum dich, Xôyov ex sacris positi sunt.

Uteris notât} unde conjectari licet Cbristianitate fida recursio] Mcmoriam notât, quam sibi cese

ûnbntum fuisse Martiannm. Baatu. (adv. p. 1243). Mcrcurium ait Jupiter. Barth, (advers. p. 1245) —

— ЗБгатис ,doctissimi sane viri absurdam banc INuutii potius fidelitatem ultro citroque discurrentis

interpretationem j sermone prefecto nihil nisi nuntii siguißcari arbitrer, qui quocunque a Jove ablegatus

sivc, interpretis officium bic designator. sit, semper tarnen ad e und em redcat.

Genius] Yetcres caique fere dco suum tribue- hie solus] Observes velim, Mercurü laudem

rant Genium. Ita euperiori loco (§. 55) Junonis siuiillimam esse Uli, qua infra (§. 118) Piulólo gia

bospitaei Gen'UDI memoravit. Ita non solum Uli- cçlcbratur. ,

nucius Felix (29, 7) Jovis Genii mcminit} scd in hie vibrata] Manillas (1, 30 Bip. 3C Scalig.):

Tetustissima , ctiam inscriptionc (Murat. 587» 1 t) »Tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, ianti:

cjnsdcm fit mcntio. ,Fj , .penatibiis Jovis fuisse Jo- Per te jam coelum interius , jam sidera nota* cet.

vialem Gcninm Cacsios (ap. Arnob. 3. p. 125) af- Ovidii quoque versus buc pertinent (fast. 1. 297):

firmat, atquc cqnspicitnr (ap. Montf. in ant. exyL, » Felices ánimos, quibus haec cognoscere primis

I. tab. 15) ejus effigies cum cornu copiae adstantis Inque domos superas scandere cura fuit.»

snbjecta inscription: Genio. Quacritur igîtnr nam Cetcrum vibrari astra dicit, quae supra (§ 32) ipsa

forsan Mcrcurius idem Jovis Genius fuerit. Certe vibrare scripscrat, poetice.

Martiani Capellac lib. I. $.92. 133

Qualis sit numerus marmoris haustibus,

Et quantos rapiat margine cardines,

Quaeque elementa liget dissona nexio,

Perqué hunc ipse pater foedera sancio —

Sed forsan pietas sola recenseat,

Quae parens probitas muñera pensitet;

Qui Phoebi antevolans saepe jugalibus

In sortem famuli nonne relabitur?

Hic quoque sic patruis servit honoribus,

Ut dubium proprium quis mage vindicet.

Ilium connubio rite jugarier

Suadent emeritis secla laboribus,

Et robur thalamo flagitat additum.

-is] Ita'noster saepe (§. 584. 659. 908) parens probitas] ProLitas, quae paref, poetice

voce marmor utitur pañter atqae alii pro probo, qui dicto audiens est, ut semper erat

poêtae (conf. Sedal, i, 124 ibiquc а viris doctis Mercurius.

no tab). famuli] InteUige: qui quamvis Solem aliquando

haustibus] Fingit enim marc liaurire aqnam. antecedat, semper tarnen in sortem famuli redit

Sensus esse Tide tur: »quibus legibus vcl qua ra- (§. 25). Atqne simili rationc Jovis honoribus servit,

quae fida ejus recursio est, de qua supra.

et quantos] Prefecto intellectu diflicilliinus est patruis] Sic recte Grotius pro patrius, quoi!

hic versos, quapropter omîtes etiam hic silent in- in anterioribus erat. Adjcctivum est, ut apud Hoterpretes.

Equidcm intclligo: »quantos sinus faciat ratium (od. 3. 12) »patruae verbera linguae «; re

mare.* In praecedentibus enim disseruerat de aquae ferendum autcm ad Plutonem, cui paritcr atquc

quantitate, quam capiat mare: in boc versu ejus ipsi Jovi Mercurius servit.

persequitur irruptiones in terrain. Cardines enim suadent emeritis] Ita pro Grotiano »suadentem

pro os tus poni nemo ignorât 5 et ad vocem mentis « rectius codices Monacenscs (В. D.) et Dicssupplcnda

vox est terrarum, secundum densis. Corruit igitur et Vonckii (in spec. crit.

ülud Ovidii (met. 1, 13) p. 81) correctio, qua sudantem — »nee brachia longo sus est: »Suadent sécula (témpora)l,egeproesjtuqbueatm. eSmeen--

Margine terrarum porrexerat Amphitrite.» riti sunt labores (Mcrcurii)« cet. ■

perqué hunc] Intclligo: »et per quem.« Itter- t liaiamo] Thalamos praebent tarn quinqué Uhr i

curias enim ргаесо, vel potius fetialis, xijgv£, est, scrip li Leidenses (Oudend. ad Appulcj. I. p. 584),

per quem Jupiter foedera sancit mortalium. quam Drcsdcnsis, Monacensis (C), Cantabrigiensis,

151 Martiani Capellae lib. I. §. 95.

At virgo placuit docta quidem uimis

Et compar studio, sed cui terreus

Ortus, propositum in sidera tendere:

Plerumque et rapidis praevolat axibus,

Ac mundi exsuperat saepe means globum.

Cunae ergo officiant quo nihil editae,

Censendum, superi quique crepundia

Terris recolitis vestra tenerier,

Quae occultant adytis sacra latentibus.

Jungantur paribus, nam decet, auspicie,

musel Brîtaunici et Bongarsii; scd Tiilgata lectio

pracferenda esse videtur. Scnsus enim est: »Mer-

Curii robur, quo jam pracdltus est, flagitat, ut

detur tbalamo. • Addition sc. esse pro addi ad

modum Graeci aorieti dictum est.

cunae] Verba intricate , KOSHS planus t non

ob id Mercurio PLilologiam denegaodam, quod terris

nata sit, cum idem et düs acciderlt. Legendum

fort«:

»Cunae ergo officiant quoi nihil? edite

censendum superi: quique <¡ cet.

GnoT. — Editae gignendi casus est, quod scboliastes

ptiscus non potuit intelligcre quamvis in omnia

se vertens. Ut nativitas i 111 nihil obsit, quae cum

deo jungenda est, consilium in medium dandum

ccnect. Déos non natos esse sapientiores censcbaut.

Lucanus lib. 8:

»si numina nasci

Credimus, aut quemquam fas est coepisse deorum.

«

Влктп. (advers. p. 1245) — Non genitivus sed dativus

casus est editae, nequc qnldquam intricatum,

nisi verborum ordo, quem tarnen recto jam Barthius

cnucleavit, quo pro MÍ accipiens; cunas tantum

melius ad conditionem nascendi mortalcm quam

ad ipsam nativitatcm rctideris 5 natum enim vel

Jovcm ipsum vetcres credebant, ejusqne cunas cé

lébrât Ovidius (fast. 3. 21 2). Quod restât, pro edi

tae Cortius in Guclfcrbytanis invenit deditae, sed

vulgata sana.

quique crepundia\ Sensns est: «Qui recolitis

tcneri (baberi) in terris vestra crepundia i. e. nutrimehta

puerilia vel munnscula s. blandimenta,

quae a nutricibus infantulis vagicntibus exhibentur,

quae sc. crepundia, occultant sacra, i. e. templa

adytis latentibus h. c. in sccrctiori eorum parte.

Vilcan. — Cicero (Tuse 1, 13) »mysteriis ini

tiates non latere « ait »ipsos majorant gentium deos

с terra in coclnm prefectos esse.« Non tarnen solam

mystcriorum doctrmam, sed testimonia quoque et

monnmenta nativitatis et pueritiac coram significare

Blartianus videtur, qnalia reliquiarum instar in Adytis

templorum servabantur , ut v. c. ovum Lcdac apud

Spartanos (Paus. 3. IG. 1). Cf. Lobeck. Aglaopbam.

p. 52.

auspicls] Ita pro auspieiis scribe versus causa.

Sic in libri fine jurgfs pro jurgiis. Grot. — Ita

etiam Rcicbcnauensis codex. Imitatur noster AppuMartiani

Capellae lib. I. §. 94.

Et nostris cumulent astra nepotibus.

Sed postquam Jupiter finem loquendi fecit, omnis deorum senatus in

sufFragium concitatur, acclamantque cuncti fieri protinus oportcre, adjiciuntque

sentcntiae Joviali, ut deinceps mortales, quos vitae insignis elatio et maximum

culmen meritorum iugeniumque in appctitum coelitem propositumque sidcreae

cupiditatis extulerit, in deorum numerum cooptentur; ac mox inter alios, quos

lejom apud quem (met в. p. 426 Oud.) Jupiter Cato adecdit scnati decrctum fit, sicuti Ule

Yenercin alio cu tus: »nee tu«, inquit, »filia qnidquam cenenerat.«

contristare; nee prosapiac tantae tuae statuique de

mortali metuaa. Jam faxo nuptias non

cet. De deornm conjugio impari plu ra

vide apud >'ounum (10. p. 276 Fabr.). Yerba autein

noster snmsit e Virgilio (Aen. 4, 105) ubi Juno

Veneri dieit: » paribus regamus auspieüs«, alio licet

sensu. Auspicia enim boc loco inilia sivc originem

significare arbitrer, licet etiam ad dignitatem ct

fotrstutem rcferri possint, quae in magistratibus

Rumanorum auspicioram jure ceraebatur.

astro] In astris enim deos babitare, quin ipsa

etiam deos esse cum Pytbagora (Diog. Lacrt 8,

27. p. 509 Meib.) limit Martianus (§.91. 97 ibiquc

not.). Extremorum sex versuum igitur sensus bic

esse vide tur: »Quo nihil (quo minus) ergo cunae

(ortus, natales) cditae (genitae, nempe Pbilologiac)

officiant, censendum (vobis) supcri, quique (et qui)

recolitis (recordamini) crcpundia vestra (natalitiorum

mysteria) sacra (isça) adytis latcntibus occub>

tare. Jungantur (igitur ut erque), nam de cet, paribas

auspieüs,. et cumulent astra nostris (Joris)

nepotibus (conf. §. 93. 97. 125. 155. not. 811.

815 f. et Piaton. de leg. 10. p. 899 Stcph. Cic.

de divin. 1, 10. Davis, ad Max. Туг. 17, 5. p. 517

et 17, 12. pag. 577). Macrobius (Sat 1, 25):

'■Oeovç diennt sidera et Stellas cuto zov dèeiv,

id est TQe%£iv, quod semper in cursu sint.«

sed postquam] Sallustius (Catil. 55): »Postquam

acclamantque] Imperatorum demum aetatc, nt

videtur, per acclaniationein senatus consulta facta

sunt (Plin. epist. 4, 9. Capitolin. in Max. et Balb.

2. Brisson. de formul. 2, 66. p. 175).

adjiciuntque] Cicero (Philipp. 15, 21) ita:

»Scrvilio assentior et hoc amplius censeo.«

coelitem] In Monacensibus (B. D. E.) et Basilecnsi

legitur coelitum. Utrumque rectum qnidem;

sed praestat vnlgata lectio, quandoquidem difficilior

sive audacior potius et Martiani ingenio aptior,

pracsertim quum statim cadem figura »sideream

cupiditatem« subjungat pro »siderum cupiditatc«,

more antique fere, sicut Acciiis (ар. Cic. IV. D.

5, 26) »familiäre parricidium« dixit pro »familiaris

alieujus paricidio.« Sidera autem vitam coelcstcnt

significant, ut Pedo Albinovanus (cleg. 5. 27):

» Vive diu y mi care setiex , pete sidera sero. *

in deorum] Ita in lapide quodam scpulcrali (in

Yelseri op. p. 418) legimus: »animula in deorum

numerum recepta.» Alia cxempla invenies apud

Diodorum (5, 56. 4, 24), Quinctilianum (5-, 7, 5

ct 9. p. 549 Spald.) cet.

càoptentur] Adeo ut verc Persaeus, Zcnonia

auditor, apud Ciccronem lib. 1 de natura deorum

dicat »eos esse hábitos deos, a quibus magna utilitaa

ad vitae cultum esset inventa, ipsasque res

utiles et salutares deorum esse vocabnlis nuncu

pates « , et Minucias Felix : alieujus muneris vel artis

156 Martiani Capellae lib. I. §. 95.

aut Nilus dabat, aut Thebae, Aeneas et Romulus, aliique, quos postea astrie

doctrinae nomen inseruit, designati coelites 'nominentur, ut post membra

96 corpórea deorum fièrent curiales. His quoque annuente Jove, jubetur quaedam

gravis insignisque femina, quae Philosophia dicebatur, hoc superi senatus

rapertorcm vcncratam fuisse unamqnamquc nationem

at civcm bonac memoriae. Citer, (apoth. Ho

mer! p. 3) — Vide pulchros Horatii (od. 5. 2, 21)

versus :

» Virtus reclmlens immeritis mori

Coclum, ne¡¡ata tentât iter via.«

Animas dcus alloquens (ар. Stob. eel. i, 52, 40.

p. 857 Пссг.) edicit: »S¡ pauca fuerint vestra cri

mina, сaráis relicta compage coclum rursns amplectemini.

« Confer et nostrum inferioribus loéis (§.

155. 145). In editis a Grotio coaptentur quidam

legitur; sed in notis (ad §. C) obscrvavit librum

scriptum boc loco habere cooptentur, et habet ctiam

Bcichcnaucnsis. In Basilccnsi et Darmstattcnsi ta

rnen vidi scriptum esse coaptentur.

Nilus dabat] Similiter Claudianus (т. §. 62

not.): »si quos Roma rcccpit aut dédit ipsa dcos.«

Kilo deorum generationcs assignâtes esse tcstatur

Eusebius (praep. evang. 5, 5. p. 89; add. Arnob.

L. 4, p. 155), nominatimque ex eo orti fcrcbantur

Vulcanui (Cic. 14. D. 3. 22. Diogcn. Laertius

prooem. 1, p. 2 Mcib.), Dionysus (Cíe. IV. D. 5,

25 ; Laur. Lydus mease Mart. 58, p. 199 Roetber.),

Mcrcurins (cf. cund. mense Apr. 44, p. 215), Her

cules (ibid. 46, p. 225), alii. Haud tamen scio

an nostro loco Nilus omniuo pro Aegypto positus

sit, ita at Acgyptiaei dii, Osiris, Isis, Anubis,

Apis, iutelligaatur, qui sero taatum a Graccis Romaaisquc

deorum in ordinem rccepti sunt.

Thebae] Ilcrculcm intclligo, quem Thebarum

alumnum Pacatas (in pancgyr. 4, p. 18 Arntz.)

appcllat, et Baccbum, Cadmi ncpetem, quern Ho*

ratius quoque (Od. 3. 3. 15) Ulis addit, qui

mortales nati essent, constantia et vir tote enisi

arces Igneas attigerint $ forsitan etiam ipsom Cadmum,

quem non berois tantum (Paus. 5. 15. 6),

sed divino ctiam honore cultum fuisse quidam vo

lant (v. Müllerum in Orcbomeao p. 216 et 466),

negct licet Lobcckius (in Aglaopbam. П. p. 1255).

¿íeneas] De Acnca dco indigctc (§. 62) consule

Livium (1 , 2 f.) ct Virgilium (Aen. 12, 794)

Ovidiumque (met 14, 585 — 608) ac Tihullum

(2,5, 44). De Bomulo Horatius (cp. 2. 1. 5):

» Romulus et Liber pater et cum Castore Pollux

Post ingentia facta deorum in templa recepti»;

adde Varrou. de L. L. 4. 51. Cic N. D. 2. 24;

3. 15; Tusc. 1. 12.Minuc. Felic. 23, 2. Tcrtullian.

ad nat. 2. 9 cet.

post membra] Per ellipsin, pro »post membra

corpórea exnta.« Ita infra (§. 162) »post vitara •

nempe »peractam« ct (§. 155) »post membrorura

пехот*- nempe «dissolu tum.«

curiales] Glossa Isidori: » Arcopagitac, curía

les.* Curialium vocabulum Plauto usitatum, sed

et juris consultis. G пот. — Curiales Romanis üdem

crant qui Graccis (pgaT¿Q£Q , interdnm ctiam qui

ôrjfiÔTat, (v. Cic offic. 2, 18 f.). IVamqnc in

<pQCCTçLav, vel in âijfwv aliquem qui recipiebantur,

apud Atbcnieases aliosque participes civitatis

juris optiini fichant (Plainer Bcytr. zur Kcnntn. d.

Att B. p. 145— 152. 188 — 201): ande deorum

curiales fieri erudite dielt Martianus eos, qui in dcouuitH'um

cum pari et acquabili jure reeipereutur

Philosophia] Ita meliores libri scrip tí, MonaMartiani

Capellae lib. I §. 97.

consultum aeneis incisum tabulis, per orbes et compita publicare. Tunc Juno 97

condicit propter praedictorum thalamum iuvenum et nuptialia pcragenda, uti

postridie omnis ille deorum senatus in palatia, quae in Galaxia Joyís habitaes

(B.C. D.E.), Dresdcnsis, Bodlejanns pri

mas, Mcrtonianus, Britanniens, Cantabrigicnsis ,

Basileensis, Dannstattensis, Rcichenauensis, et Bongarsii.

Quibas tarnen etsi destituti cssemus, nihiloipso,

qui infra (§. 576) per PhUosopbiam

ait Jovcm coelcstis consultum senatus tabulamque

vulgasse (add. §. 131).

senatus consultum] Prorsus contrariant (ар. Senec.

in apocoL p. 826 Lips.) ecntcntiam dicit Janus:

• ne quia post hunc diem deus fiat ex bis, qui

ÙQOVQ7] Ç XCCQJtOV sdOVÖlV.*

aeneis] Morcm iucidendi aeneis tabulis leges

antiquissimum fuisse e Platone (in Minoe p. 320.

Stcph. add. ApolHnar. Sidon. episL 5, 3 £ p. 131

Sinn.) patet. Apud Romanos aencarum tabularum

osum Anco Martïo fuisse recentiorem colligi e Dionysio

Ilalicarnasscnsi (1. 3. p. 178 Sylb.) posset,

quippe qui in quernis tabulis leges fuisse inscri

ptas referat Sed ipsas duodecim tabulas acri in

cisas fuisse Livius (3, ä 7 f.) tradit, quamvis allí

rolueriut, ebúrneas eas fuisse (1. 2. §. 4. de orig.

jar.). Foedus ctiam CartLaginiense acri incisum fuisse

Polybius (3, 26) refert Atqnc in acs incisarum

tabularum saepe rnentio fit (1. 8 ad 1. Jul. pecul.

Dion. Halicarn. 10. p. 681. Cic. Philipp. 3, 12;

in Catil. 3, 8. Tacit, annal 11, 14 f. Plin. 34,

9. Plin. Secund. epist. 8, 6, 14 p. 417 Cellar-

Sucton. Vesp. 8. Serv. ad Aen. 6, 622. Ovid, met

1 , 92). Unde leges quoque convivalcs Saturni

jnssn in acs incisas lepide finxit Lucianas (Cronosol.

f. T. 9. p. 22- Bip.). Ab acre igitur acrarii

locus inrenit publiais quo Iegcs condebantur

(Sueton. Caes. 28) sire deferebantur (Tacit. 3,

öl). Ita Macrobius quoque (Sat. 1, 13) legis meminit

in columna aerea incisae. Quod autem in

specie ad SCta attinet, famosum illud de Bacchanalibus

coërcendis Yicnnae ex» tat, cujus literarnin

ductus publicarunt Matth. Aegyptins et post cum

Drakcnborchius (in suppl. ad Liv.), ut üeraclccuscs

(a Mazoch. expl.) tabulas, aliasque taceam.

compita] Per compita idem est, quod supra

(§. 3) dixerat »triviatim.»

condicit] »Condicere« praeter vulgares significationcs

est »denuntiare.« Livius: »Querum rcrum,

litium , causarum, condixit Pater Patratus P. B.

Quiritium Patri Patrato Priscorum Latinornm. •

Tribonianus in ins tit. Tit. de actionibus: »Condicere

enim (inquit) est antiqua lingua dennntiarc.« Glos

sarium: » Condi со 6vvrá66ofiai [urà ítaQayyeXiaç.

Glossae: »Condicit, imperat, praeeipit.«

Gloss. Isidori: »Condico, statuo, decenio. « Grot.

— Conf. quae contra Scioppium monuemnt viri

docti (in Bonn, antbolog. Lat. L p. 502) ct Gronov.

ad Plaut. (Stieb. 3. 1. 28).

habitationem] MS. arbitrationem, non male.

Innuit itaque de rebus maximis ibi positum con

silium. Videndus Ovidios. Grot. — Atque passimam

banc lectioncm Goezius non dubitavit, cxpnncta

mcliori, in textam reciperc! Quamvis enim

Britannici codices omnes, Monaccnsium unus (C),

Hugianus et Darmstattensis pervcrsam illam babent

lectionem, quam in Basileensi tarnen a secunda

manu corrcctam vidi 5 nemo certc » palatia faceré

arbitrationem* Latine dici posse putabit Martiani

contra plana est sententia, quam infra (§. 208)

18

Martíani Capellae lib. I. $. 97.

tionem potissimam faciunt, diluculo convenient. His igitur actis solio rex

ipse surrexit, ommsqee ille deorum numerus sedes proprias cursusque repetivit.

repetit de Galaxia scribens: »erat antem ibi Jovialis

domus.* De eo Ovidiam etiam conferrc operae

prctiam erit in versibus (met. i, i 68 sequ.):

»Est via sublimis coelo manifesta sereno:

Láctea nomen habet, candare notabilis ipso.

Нов iter est superis ad magni tccta Tonantie ;

ct paulo inferios (178):

Jlie locus est, <juem, si verbis audacia detur,

Hand timeam magni dixisse palatia codi.«

De Galaxia ipso cf. Cic. soma. Scip. apud Macrob.

1. 4. t; Aristot. meteor. 1. 8; Plutarch, de plac.

phil. 5. 1, p. 892.

eursusaue] Lege curasaue. Vo*ck. (spec, crit

p. 81) — Abstiauisset bac conjectura criticas tci,

si meminissct deas apud Sfartianum sidera

esse, quorum cursus et noster (§. 118. 811) et

alii saepe memoran t. Ita Claudia nu s (Prob, et 01. 9)

ad Solem:

a Saepe soles ductoribus Ulis

Instaurare vias et cursibut addere nomen.»

Ad eundem noster (§. 186):

niVam medium tu curris iter coercens

Sidera sacra de ihn, quum legem cursibus addis.»

lliuc tam Pbocbum, quam Mercurium in coclum

adscendentes in Solem illum, h une in PI an e tam

converti (§. 29) linxit, ct infra (§. 897) Lu nam in

ipso deorum coctu transcursionis officii mcmorem,

Astronomiam au te m (§. 813)

t acere, licet impudentis sit dûs

rere docereque velle deos, quod fa ci auf (§. 812).

MARTIAN!

MINEI FELICIS

С A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE NUPTIIS

PHILOLOGIAE ET MERCURII

LIBER II.

Sed purum astriíicis coelum scandebat habenis

Nox revocans merso-fulgentia sidera Phoebo.

Ardua tunc senior succendit plaustra Bootes,

Et spiris torvo nituerunt astra Draconi;

Лолг] Multorum poëtarum, Virgilii, Statu, Silü

Italic!, aHorum babemus noctis descriptioncs ; sed

profecto non ultimum hace nostri occupât locum.

Fulgentius quidem (p. 23 Munck.) imitari eum vo-

Imt, verum male huie opera successit.

merso] » Merso Pbocbo« de Solle occasn noster,

quemadmodum Statins (Theb. 1 , 344) de ortu et

Aurora »repercusso Pbocbo« canit

suecendit] Corrigendum succedit. Inepte tu]go

editor succendit. Sacpius alibi »succedo, euccido,

SDceendo, accedo, accendo « sunt permutata. Oudend.

fad Caesar, p. 98). -— I4um forsan et Lucanus (2,

413) corrigendus, qui scripsit:

• Succendit Phaethon flaorantibus aethera loris*?

Adeo futiles saepe sunt criticorum emendationcs,

coram, qui non totum ante ocnlos habent

auetorem, verum cursim tantum sire saliendo

menda те! errores venantur. Infra (§. 808) noster:

»Illic bis Septem soUtus servare triones

Plaustro Hyperborea resplendet luce Bootes.*

Booten cum plaustris Ovidius quoque jungit (met.

10. 447). Idem alias Arctophylax (Cié. IV. D. 2.

42 f.), quia plaustra sive triones ursarum quoque

figura fingebantur (Arat Pbaenom. v. 26).

torvo] Imitatus est Ciceronis (N. D. 2, 42):

Yerba:

» Torvu? Draco servit subter* — —

Quapropter spernendam arbitrer emendationem torto

y a viris doctis (Burmann, antbol. Lat. 1. p. 183)

propositara; praesertim quum baec notio jam in

spiris contineatur. Pro Draconi nonnulli códices

Dracone babent, sed param interest

18 *

140 Martiani Capellae lib. II. §. 98.

Auratis etiam flagrans splendebat in armis

Qui trahit aestifero fulgentem Sirion ortu;

Hoc quoque Nysiacis quod sparsum floribus ardet

Multiplici ambitum redimitur lumiae sertum.

Virginie interea trepidas perlabitur aures

Fama Jovis magno dum complet tecla boatu.

99 Denique ipsa compertis superûm decretis, adultaque jam nocte Philologia

pervigilans, multa sccum ingenli cura anxia retractabat. Ingrediendum

primo senatum deûm, Jovisque subcimdos inpraemeditata visione conspectus,

auralis] Hunc Orionem esse ex dcscriptionc

apparet. Gracci cum ÓXVyvbv (anlhol. 2, 47, 18.

p. 510 Bosch.) appellant; Virgil ins (Aon. 3, 517)

•armatum auro Oriona«; Ovidius modo (art. am.

2, Кб) ensigerum, modo cum Lucano (1, 665)

ensiferum (fast. 4, 588), canitque (inet. 13, 294)

•nitidumque Orionis eiisem. « Isidoriis (cfym. 5,

71, 11. p. 162 Arev.) scribit: »Hunc Latini Juguhim

Tocant, quod sit armatus, et ijladio et

stellarum luce terribilis.« Exitiale signum esse jam

Horneras (И. 22, 29) cecinit.

aeslifero] Sumsit a Virgilio (georg. 2, 353).

Ferventem appellat Cornelius Sevcrus (Aetn. 599.)

Isidoras (etyra. 3, 71, 14 et 15. p. 165 Arev.):

• Canícula Stella, quae et Sirius dicitur, aestivis

mensibns in medio centro coeli est: et dum Sol

ad com ascenderit, eonjuneta cum Sole dnplicatur

calor. — Sirius y ocatur propter flammae candorem,

quod ejusmodi sit, ut prae ceteris luccrc vidcatur.«

Plura de Sirio alüs locis (in palacogr. HI. et infra

ad §. 640)dixij adde Arat. 526 cum intpp. Trahi

cum ab Orione dixit, quia bone proxime sequitur.

ambitum] I4c to forsan turbet producta media

syllaba, lege viroruni doctorum notas ad ilium Ovidii

(met. 1, 37) vers um:

»Jussit et ambitac eircumdare lilora terrae.»

sertum] De Ariadnes bac corona Juno apnd

Senccam in Hercule furente conquerltur:

»ne qua pars probro vacet

Mundus puellae serta Gnossiacae gerit.*

Goez. — Potuerat Martianus etiam Ovidii (fast. 5,

543) versus respicerc:

»Bacchus amat flores: Вaecho placuisse coronam

Ex Ariadneo sidere nosse potes.»

Addc met. 4, 13} fast 5. 459. Amob. 5. p. 176.

trepidas] Jure respuunt multi codices illud <id,

quod apud Grotiuin praemissum erat (Oudend. ad

Appui. I. p. 691). Omissum id etiam est in Britannico,

Cantabrigicnsi, et Hugiano. In Barmslattensi

supcrne repcritur impositum. Sed supervacaneum

est, quia » perlabitur aures « idem est quod

«labitur per aurcs.«

boatu] Famain pracconis officio functam in

palatio Jovis supra (§. 65) vidimus. Eodem igitur

jure noster ei tribucre potuit boatum, quo Appui,

(met. 3. p. 177. 10. p. 691 Oud.) »praeconis boa

tum* scripserat Musac boatum Ausonius (Eid. 20,2),

reboatum noster (§. 121) tribuit, uti phUosophoruni

etiam in coelo reboatum inferius (§. 213 f.)

Martial Capcllae lib. П. $. 100. 141

exsiliendumque sibi in super am coelitum sortom. Deinde ipsi sociandam esse 100

Cvllcnio, quem licet miro semper optarit ardore, tarnen vix eum post unctionem

palaestricam recurrentem, dura flores ipsa decerperet, praelectis quibusdam

herbusculis conspicata est. Quid? quod utrum sibi haec nuptialis conduceret

amplitudo, anxia dubitabat? Nam certe mythos, poëticae etiam diversitatis

delicias Milcsias, historiasque mortalium, postquain supera conscenderit,

se penitus amissuram non cassa opinatione formidabat. Itaque primo condu- 101

catne connubium, atque aetherei verticis pennata rapiditas apto sibi foedere

optarit] Emcndavi Grotianum optaret с libro

Norimbergcusi, Bodlcjano primo, Ilugiano et Darm-

»tattensi codîcibus. Sed anteriores ediliones nieliorem

banc lectionem jam pracbucrant.

eum] >'euliquam, ut in cd i lis, cum, sed «um

omnes fere códices tam Grotü, qnam Monacenses

(C. D. E. G.), Darmslattcnsis , Basilecnsis, Dres

dens«, Hugianus, Britannicus, Bodlejanus primus,

Cantabrigicnsis , aliiqnc ad marginem libri IVorimbergensís,

et in nolis a Appulcjum (L p. 219 Oud.)

laudati. IVonne igitur miremur novissimos editores

A Va Ith ardu m et Goezium dédisse cum, quin etiam

i!

palaestricam] Unctus ct nudus placuit scilicet

jiae. Ovidius (beroid. 16, 149):

uae gentis nitida dum nuda palaestra

Ludís et es midis femina mixta virin.«

Praefuit enim palaestrae una cum Hercule Mercu

rios (cf. Horat od. 1 , 10, 4 et ad cum MHscher-

Ucb, cuî addc Pausan. 4, 32, 1. Diodor. 8, 7 Ii.

Sut Tbeb. 4, 228. Arnob. 3. p. 114. Prudent,

in Symmach. 2, 519. Conf. etiam nostr. superior!

loco §. 5 et notas ad inferiores §. 177. 210).

Milcsias] Apulejus: At ego tibi sermone ísto

Milesio varias fabulas conférant. Rcspexit ad bunc

Í '.з i tel lac locum, quisquís Ule ve tern m glosearnra

auclor, cam ait: »Milesiac, aniatoriac.« GnoT. —

Confer. Erasmus in proverbio : Douii Milcsia. Goez.

— Equidem non amatorias tantum, aient Ovidius

(trist. 2, 415), sed omnes fabulas removeré voliiissc

nostrum arbitrer, quasi indignas dcoruin

majestatc. Mythos cnim cum illis conjungit, addcns

verba » mortaliumque historias.» Ceterum delicias,

non delitias in codicibus Monaccnsibus (В. C. D.

E. G.) legitur.

non cassa] Servius ad ¡liad Virgilií (Acn. 12,

780):

o Dixit opemaue dei non cassa in vota vocavit*

explicat «non ad inania vota poscit anxilium.«

formidabat] Permulti codices, Rcichcnauensis,

Darmstattensis, Ilugianus, Britannicus, Cantabri

gicnsis, Bodlejanus primas, et Monacenses (B. D. E.)

babent praesens formidat.

conducatne connubium] De sponsalibus contrabondis

auspices etiam auguria captasse pluiïbus

exponit Burmannus Sccundua (ad Claudian. p. 3G

not. 85).

aetherei vertieis] Id est Mcrcurü. Goez. —

Quo autem pacto Mcrcurius andire potest aelbcrius

vertex? Intellige potius »in aetbereo vértice pennatam

rapiditatem« ; hac enim Merenrius denotatnr.

— Pro pennata Bodlejanus codex quidem pinnata

dat, quod melius videri potest; sed illud, quod

Basileeusis et Darmstattensis etiam babent, retinui,

142 Martiani Capellae lib. П. §. 102.

102 copuletur, ex nuptiali congruentia numero conquirit. Moxque nomen sunm,

Cyllcniique vocabulum (sed non quod ei dissonans discrepantia nationum, nec

diversi gentium ritus pro locorum causis cultibusque finxere; verum illud

tfuod nascenti ab ipso Jove sidérea nuncupatione compactum, ac per sola

Aegyptiorum commenta vulgatum, fallax mortalium curiositas asseverat) in

dígitos calculumque distribuit. Ex quo finalem utrinque literam sumit, quae

numeri primum perfectumque terminum claudit. Dehinc illud quod in fanis

omnibus soliditate eubi ac dominus adoratur. Literam quoque, quam bivium

quia ct supra (§. 76) noster pennata scripsent, et

infra (§. 579) Iinjus scriptionis ratloncm offert.

numero] Pro Humeri's, per numéros. De hoc

cabalac genere pluribus olim (in palacograpli. III.

§. 142 scqu. 227) egi. Adde exemplnm ex Artcmidoro

(oneirocrit. 2, 75. p. 158 5 5, 34. p. 178

Rigalt.).

nomen suum] Ф(,ХоХоу1а, cujus nominís nu

merus est secundum literas Graccanicas DCCXXIV.

Ghot.

Cyllcniique vocabulum] Vocabulum hoc admodum

torsit ineptos glossatores. Píos Qcov& esse

invenimus, quod Mcrcurii apud Aegyptios nomen

nemo nescit. ITujus numeri juxta Graccos cbarac

tores МССХЛИ1. Grot.— Tenendum autem Qoovdtarn

Mercurii quam primi mensis nomen apud Ae

gyptios fuisse (Cic. 14. D. 3. 22. Cf. Pal. crit. IV

§! 604).

dígitos] Satis nota hace computandi ratio est

(Woweri polym. c. 7. p. 58 sequ. Fabricii ЫЫ.

Lat. Т. Ш. p. 385 Его. Bergler ad Alciphr. p. 108

ct inferior ad §. 745 not) Maxime etiam eclcbrata

erat statua тт digitis computantis cxsculpta ab

Eubolide (Plin. 34, 8, 29) paritcr atquc Jani

statua (v. Pal. crit. Ш. §. 250. 256. 454). Atqne

infra (§. 729) Arithmetica codem computandi modo

alitor. Adde Appulejum (dc mag. p. 579 Oud.)

I4ec tantum números, sed etiam literas digitis sig

nifícalas esse, Isidoras (ctyin. 1, 26 f. p. 42 Arev.)

demonstravit.

terminum] Litera The ta, qua novenarius nu

meras exprimitur. Primus cnim numeroram termi

nus enneas est, quia in boc numero monades desinunt

et ab eo decades incipiunt. Infra (§. 745)

n primus », inquit, »versus est a monade usque ad

enueadem.« Terminum autem «unten' scripsit pro

numerorum , nt saepc singular! scriptorcs utuntur

pro plural! (Palaeogr. crit. Ш. §. 252. Spartian.

Adrian, c. 7.).

dehinc] Í2 est DCCC. Ogdoas autem primus

cnbus. Grot. — Sed ogdoas non est Omega: debebat

Grotius ad seqnentem rcyulam novenarûtm

respiccre, secundum quam numeras Ше 800 ad

monades reducendus erat, ut primus exiret eubns

(§• 740).

soliditate] Ctibi natura bac voce exprimitur.

> siquidem • , ut Macrobii (in so um . Scip. 1,6) -ver

bis utar, »a paribus bis bini, qui sunt quatuor,

superficiem faciunt: bis bina bis, quae snnt octo,

corpus solidum fingunt.«

cubí\ Vulgo cybica dominus. Grotii codex ba

bel eubi ac dominus , legi autem ille jubet ac dotnibuSf

quia »fanis« praeecsscrit: Goczius domibus

in textum reeipere ausus est. Ego vero nihil mnMarti

ani Capcllac lib. II. $. 102. 143

esse ccnsni (in palacogr. crit. Ш. §. 227),

siquidcm accepta partícula ас pro tanquam sensus

planus est: и с ubi solid! tas (ara) quae in fanis tan

quam dominus (ipse) adora tur. u "Vitruvius cnim

(3, i) «aras ad normam deberé esse quadrates «

monet Fortasse ctiam de cippis Hermae quadratis

cogitavit. Lcctionem nostram praetcrea

ensis codex, in quo »cybi ac«

mortalitatis assercre prudeiis Samius aestimavit, in locum proximum sumit, ас

aie mille ducenti decern et octo numeri cffulserunt. Qnos per novenariam 105

Namque roce illa humannm genus notari ex alio

loco (§. 108) patet, quo scribit: > intra latebras

uteri séptimo mense absoluta morlalitas« (add. §.

625. 899). Apcrte ctiam Arnobius (1. p. 6) ver

bis «miseranda mortalitas« nil nisi miseront bominum

genus denotare volait Atque Gellius (15, 28)

jam defenderat bunc vocis usum. Adde Ciccronem

(IV. D. 3, 56), Liviam (1, 2), Senecam (dc cle

ment. 1, 5), aliosque permultos, Virgilium, (iri

dium, Lucanum, Curtium, Plinium, Quinctilianum.

aestimauit] Ita alios codices babere Grotius et

Walthardus jam notavcrant. In Monaccnsibus ipse

vidi , tum estimavit (in В et D) , quod Darmstat- -

tciisis etiam exbibet, turn aestimavit (in C. et Б)1

quod praeter bosce Monaccnses etiam Basilecnsis ,

Rciclienauensis , Britannicus, Cantabrigiensis, ac

Bodlcjanus primus LabenL Verumtamcn , quod in

cditis est, existimavit ctiam defend! potest; ñeque

ignotum est a scriptoribus sacpe сонаромta asarpari

pro simplicibus (§. 68. 75. 160).

quos per] Quod dicit tale eat : soient Magi,

ubi quid ex nominibus scrutantur , collectant ex

nominum numero summulam per enncada dividcre,

subtrabendo earn quoties licet, tum numcrum qui

erit superfluus nominis ipsius numerum arhitrantur.

Vide etiam si lubet Agrippam dc occulta

Philosophie, diligentem profecto Marliani lectorem.

Grot. — Bene, modo rectc intelligas Grotium.

Minime cnim numcrum innuit ilium, qui invenitur

priori numero per novem diviso ; is cnim e Mcrcurii

numero esset 155|- et e Pbilologiac 80£:

sed eum vult, qui perfecta divisione novenario

minor per novem amplius dividí ncquit, quemque

numeri fracti indiccm appellamus, ut supra

5 in Mercurii, et 4 in Pbilologiac not]

Editi vim; ad quod Grotius: »MS.

vivium. Litcram Y innuit, de qua babes in catalectis

:

» Litera Pgthagorae discrimine secta bicorni

Humanae vitae spedcm pratferre videtur.*

Exstat boc di sticbon in Antltologia Burmanni La

tina (П. p. 416). Sed adde Au^onii (Id л 11. de mo*

nosyllab. 9) bunc vcrsum:

» Pythagorae bivium ramis pateo ambiguis Y*

qui magia nostro respondet. Confer praetcrea Per

sinnt (5, 56), Scrvium (ad Aen. 6. 156), atque ex

eo Isidornm (ctym. 1 , 1 7. p. 5 Arev.) , graphieamqne

descriptionem apud Atltcnaeum ( 10 , 20.

p. 454. Cas.) et Straboncm (15. p. 597 Cas.).

Vivium in Reicbcnauenei ц noque códice exstat,

quapropter bivium scribere, ortbographia tan turn

motata, non dubitavi; nam В et У sacpius conest

(v. §. 25. 102. 582. 608). Sensum

Lactantii (6, 5) verba baec: »Dicunt cnim

vitae cursum Y literae esse similem, quod

uuuequisque hominum, quam primae adolcscentiae

limen attigerit, et in eum locum venerit, partes

obi se via- findit in ambas, baereat nutabundus

ac nesciat, in quam se partera potius inclinet« cet

mortalitatis] Alii libri script!, a Cortio in libro

si notati, habent immorlalitalis f sed male.

144 Martiani Capellae lib. II. §. 103.

regulam distribuens minuensque per monades decadibus subrogatas, in ter-

104 tium numerum perita restrinxit. Suum quoque vocabulum per septingentos

viginti quatuor numéros explicatum, in quaternarium duxit, qui uterque

Mo numerus congruenti ambobus ratione signatur. Nam et ille, quod ratio principium,

medium, finemque dispensât, profecto pcrfectus est; quippe lineam

facit solus, et solidorum frontes incunctanter absolvit. Nam longitudine promine.

Scd lianc viam, quam Grotius iniit, Martîanus

non indieavcrat , ut statim apparcbit.

nouenariam regulam] Iliijus rcgulae, qnod sciam,

praeter nostrum nemo nisi Varro (de L. L. 8, 15.

p. 131 cd. Lugd. 1563) mcntioncm facit. Recenso

res cam appellant, Galli »la preuve de neuf«, Ger

man! »die Nenner -Probe.« Sed borum simplicior

via est, qua ad eundem, quem Martianns, finem

perveniunt. Excmplo sit Pbilologiae nominis nu

merus 724, in quo probatio hoc modo instituitur:

7 et 2 et 4 = 13; y autem = 1^. Numeri

fracti igitur indes 4 est. Multo morosiorem viam

veteres ingressi sunt. Martianus enim numéros

et Macrobius ex una eodemque fonte bausísse Vi

tien tur: hic enim (soma. Scip. 1, в), postqpiam

de septenarii numeri partibus et praestantia eg-erat,

addit: »unde Vergil ins, nullius diseiplinae expers,

plene et per omnia beatos exprimera volons ait:

O! terque qiiaterque beati.«

quod ratio J Qiium nostro ratio sacpe computatio

sit (§. 105 not.), ill iid »quod ratio» pro

в quia ratio (si ve computatio) accipiendum est.

Nostra certe melior lectio est quam »quem ratio*

in Dresdens! códice.

profecto] Ita Basilcensis et Bongarsii codex.

Editi babebant pro certo. Tcrnarii numeri banc laujubet

»per novenariam regulam distribucre, minuc- dem repetiit infra (§. 733) ; adde Aristidem Quinctilianum

(de música 3, p. 120 Me ib.) et Jamhlichum

(de vita Pythag. 28, p. 128 luis t.). Pythagoricum

dogma esse jam Aristoteles tradit (de coelo

1. 1): ха&аЛед yâç q>a6t xai oí Hv&ay¿-

QSLOL, то Jtâv xai Ta ftávra rolç roiölv coçt-

бтаи ' xeXvoxr¡ yàq xai fièôov xai àç^V rov

àoi&fxov exu r°v îtavxbç. Plura. de ternaire

numero alio loco congeesi (in Palacogr. crit. III.).

longitudine] Grotiaua hace lectio est. Monacenses

vero (B. D. E.) et Guclferbytanus, quem

С ort ins laudat, praeter longitudinem profundi tä

te mque etiam latitudinem add mit; maie me quidem

judice. Non enim de solidis sermonem esse в voce

» frontes « patet, qua siguificantur figurarum in piano

reque per monades decadibus subrogandas (substi

tue ml as) et s\c in monadem perite restriñiere. « Id

quod alia, quam bac ratione, fieri vîx potest:

724 = 700 et 20 et 4.

Rcsolvcndi 700 in 7

20—2

4 —4

Filmt 13

Resol vendi herum, quia

13 = 10 et 3, 10 in 1

3 — 3

Fit"T"

Copiosiue haec in palacographia critica (Ш. §. 228)

cxposui.

uterque murteras] Tcrnariiis nimirum et qua- extremi unes. Superficies autem quum profunditate

temarios. Omnia, quae proximc sequuntur, noster careat, profunditas quidem a nostro omittend« erat

Martiani Capellao lib. II. §. 40H 14S

funditateque censentur. Dehinc quod numeri triplicatio prima ex imparibus

%vßov gignit. Tres autem symphonies quis ignorât in musicis? Numerusque

impar maribus attributus est. Omne vero tempus tribus vicibus variatur.

Atque idem numerus seminarium est perfectorum, sexti videlicet atque noni,

alterna diversitate juncturae. Recte igitur deo attribuitur rationis. Philologia 106

autem, quod etiam ipsa doctissima est, licet femineis numeris aestimetur,

absoluta tarnen ratione perficitur. Nam quaternarius suis partibus complet

et addenda potius latitude (§. 707. 709). Nob ab- (2, 47. 48, 4 f.): »Marcs« înquit • existimantar

impari numero.* Clarina similem confusionem videbis apud Stobacum (in ecL Macrobios (in soma. Sc.

i, Ü2. p. 865 Hecr.).

triplicatio] Primo adspecta error bic latere videtar.

Numeri euím ternarii trtplicatio prima ex

Imparibus est 3X5 = 9, qui novenarius qua

dratua quidcra est, sed cubus dici ncquit Pariter

Ansonii (Idyll. 11, 2. 3) versus:

Bvel ter tria multiplicanti

» Imparibus navies ternis contexere cubum*

1, G): »impar numerus mas, et par femiiia vocatur:

item arithmetic! imparem patris, et parent

matris appcllationc veneran tur.» Excmpla dabit

Plutarcbus (de Isid. p. 365) in triangulan bus et

quadratis liguris. Adde cundem in quaestionibns

Romaiiis (p. 270. 280) et Buthcrum (in Stobaci

eclogis I. 2. 5, p. 12 Heeren.).

tribus] Confer inferiores locos (§. 589. 755.

Scaligero (epist 2, 199. p. 404) fraudi fuit, qui 893). Seneca (epist 124. p. 675 Lips.): »Tem

putasse suspicatiu* » ter tria esse eubum« , pas tribus partibus constat , praeterito , praesenti,

scilicet versus verbis » no vies ternis «

neglectie. Clarius primum ex imparibus cubum

Gcllius (1, 20) descripsit hisec verbis: »In nuet

futuro.» Âdde Homcrum (in Iliad. 1, 70) et

Plutarchum (de El p. 581).

seminarium] Stobacus (in eclog. pbys. T. I.

meris etiam similiter avßog dicitur, quum pmne p. 22 Heer.): UXr¡QT¡ ôs xcù xèXsiov àrtèarr\vs

latus ejusdem numeri acquabiliter in sese solvîtur, rèv rteçiXXOV, oxi [uyvx>(Uvôç TS Лдод xov

sicuti fit quum ter terna dicuntur: atque idem ipse àoTWV àeï rtoulxai ttsçixçaxeîv xov è£ сщ-

numerus triplicatur.« Triplicatio igitur apud nostrum tpoïv ítEQiXXOV, ceoxiû ôs ftâXiv ôvvxt&éfisvoç

sic intelligenda est ut numerus ter secum ipse

multiplicetur, quo facto sane cubus exibit. Adde

Aristide m Quinctilianum (de música 5, pag. 154

Meibom.)

symphonias] Diapason, bemiolion, diatessaron.

Gbot. — Vide Martianum ipsum infra (§. 753,

955 seqii.).'

attributus] Darmstattensis , Britanniens, Cantabrigiciisis

addunt est. IVotum illud Virgilii (cel.

S, 7i>): »Numero deus impaxe gaudet.« Et

ytvvcc xov aoxiov. (Conf. §. 756. 741).

rationis] Cave ne fars au orationis substituere

velie. Ratio lioe loco, et in multis aliis (§. 105

f. 106 sequ. et v. not ad §.102) Martiano est

computatio. Et recte idem, qni mercatorum deus,

computations etiam deus appcllari potnit Fcfcllerant

viros doctos glossac. Ccterum Bodlejanue

codex pro rife melius babet recte, quod recepi.

femineis] Paribus. V. supra.

perficitur] Computatione (v. not. ad §. 102 et

19

146 Martiani Capellae lib. II. §. 106.

decadis ipsius potestatem, ideoque perfectus est, et habetur quadratus, ut

ipse Cyllenius, cui anni témpora, coeli climata, mundique elementa convcniunt.

107 An aliud illa senis dejeratio, qui pà xr¡v xexçàda non tacuit, confitetur, nisi

103) enim pcrficïtur numerus in nomine Philolo- tins nobis suppeditavit. Concinunt Monaccnsis (C)

giae, et invenitur quaternariue , qui omnino est et Basilcensis, confirmantque banc lectionem caperfectus

(§. 734). dem тегЬа infra (§. 734) repetita.

nam quaternarius ] Optime bue facit auctor coeli climata\ Hoc est mundi partes, sen coeli

Theologumenorum qui ait: Tr\v декада vre'' av- frontes, ut dicitiir in Arithmetica. Nam alias cli-

Xr\g (rerçâdoç) âyut toïç VJtôjïço6&ev 6vy- mata Mathematicis sunt octo, nt infra babet in

XOÇ)V<pov6-&at. Ita enim ibi legendum ut in Epi- Astronomía. Sacpc sane auctor noster tecbnicie

grammatis Graecis: xoçv<povfievoç eiç èv àçtô- vocabulis abutitur, nt in Astronomía et Música lifiôç.

Sed et Ilierocles: xrjç de dexádog dvva/uç quebit. Gbot.

r¡ Terçàg, rtço yàç xrjç xaTà dté$odov те- \ш Tr¡v\ Mathen tetradem vel Mathen tetrada

Xtióxrjxog rijç xvj dexádt7¡v(i>{¿évrjg xtç xeXeiô- scripsisse putabam Martianum vel pro Malheseos quaxrjç

èv xrj Xexçadt ■&e(ûçeÎTaL, xatà yàç 6vv- driga ex Arithmetica, Geometría, Astrologie, Música,

&e6iv xijç arto ftovádog écoç TeTçâdoç dexàç quarum Arithmetica unitati, Música binario, Geoxo

rtâv adçoUf/ла yivexai' à yàç tcai ß nal metria trinarlo, Spbaerica sen Astrologie quatery

xai & xr¡v dexâda cet. dvvafuv potestatem nario comparatur, nt legimus èv ^eoZoyovfiévotç

dixit Capelle, Amohine Graecum nomen servavit, xijg àçt^firjxixrjçirel вале pro doctrina de quaut

emendavit amicus meus J. Meursius, commun! ternario, quam docte explicavit Democritns, quem

(теге dicam) auctorum omnium bono natus. Huo |,¡c genis dii (ita enim lego, non dei) appellatione

facit locus ille ex Arithmetica: »Decasque plena indigitat, ut infra Abderitac senis: fiâ&qv autem

bis quatuor numeris gradatim plicitis integrator, dixisse pro [xâ&rjÔW. Hesychius : fia&àç, \ut&7¡-

id est uno, duobus, tribus, quatuor. t Grot. — бесод. Sed jam hisce conjecturís relietîs eo pedi-

Qmnino conferenda hie Meursii commentatio de de* bus in illustrissimi Scaligeri sententiam et per se

nario Pythagoreo (in Gronov. thesauro T. IX). nem diutn Pythagoram intelligo , et lego ца Xr¡v

Cyllenius] Repetit baec infra (§. 734) verbis: xexçàda» sic in aureis carminibns habemns:

шШе numerus quadratus ipsi Cyllenio deputatur, Nai (là xov àftsxèça \frox<x rtaçadôvTa xeqnod

quadratus deus solus habeatur.« Artcmido- TÇaxTVV,

rus (2, 42. p. 155. Rig.) tradit »quadratitm Mer- Uayàv txeváov <р\>бешд

curium in somnio visum , si barbatns fiicrit , solía ad quem locum vide Iiieroclem. Grot. — Cui vophilologis

conduccre. t Sed inprúnis conferendi Pin- lupe est varias easquc inter se maxime diversas

tarchus (symp. 9 , 3. p. 738) et Macrobius (Saturn, de bac Py thagorica tctracty sententias cognoscerc,

1, 19), qui quadrafum ad Hermas, dei statuas, cum ablegamus ad Bruckeri histor. philos. T. L

referont; pariterque Laurentius Lydus (die Merc. p. 1053 et ad prolcgom. Jablonskii ad panth. Acp.

60 Roeth.). gyp** P' im sequ. Gobi. — Melius vers um, quem

quatuor] Voccm quatuor с Gnelfcrbytanis Cor- Grotius adjecit, edidit Boeckbius (in Daub, et Crenz.

Martiani Capellae lib. II. $. 107. 147

perfectae rationis numerum? Quippe intra unum, secuudum, triademque

ipsumque bis biaum tenet, quis collationibus sjmphoniae peraguntur. Nam

tres ad quatuor epitritus vocitatur arithmetica ratione, ac diatessaron perhibetur

in musicis. Item intra eum jacent tres ad duos, quae heraiolios forma est,

syinphoniamque secundam, quae diapente dicitur, reddunt. Tertia symphonia

diapason in molicis perhibetur, diplasioque conficitur, hoc est, uno duobus

collato. Igitur quaternarius numerus omnes symphonias suis partibus perfectus

absolvit, omniaque mela harmonicorum distributione conquirit. Hanc igitur

discutions numeri congruentiam perita virgo gratulatur. Deinde utrumque 108

vidissem, ambabns manlbus amplcxus sum. Semi*

autcm Pytbagoram appellat, ut Ovidius (trist 3.

3. 62) »Samium scncm.«

intra] Lege ex Leidens! códice cum editîs a

me collato »intra se monadem, dyadem, triadem,

ipsum bis binum te ne t. Минск, (ad Fulgent p. 128)

— Cum MS. legas: »Quippe intra sc unum, se

cundum , triademque, ipsumque bis biuum tenet «,

nisi Muncbcrianam lectionem praeferendam judicaveris.

Bokdam. (таг. leet p. 56). Vulgo ipsum.

collationibus] Hoc in uno códice pro eollocO'

iionibus , ct rectius, í. e. proportionnons. Vulcah.

— Codices etiam Reichcnaucnsis, Darmstattensis,

Basil ccn sis, Hiigianus, Britanuicus, Cautabrigieneis,

ct Bodlejanus primus collationibus exhibent,

ас probata* insuper bacc lectio inferioribue verbis

»uno duobus collato* (cont et §. 954). Be eympboniie

conf. superiorem notam (ad §. 11).

perhibetur in musicis] Ita transposita sunt verba

in codicibue Cantabrigicnsi, Britannico, Bodlejano

primo, et Barmstattcnsi. Id autiquis est in musicis

perhibetur,

gratulatur] Laetatur, gaudct Ita et supra

(§. 81 ) et infra ;(§. 695 f.) noeter boc verbo utitur.

Donatus (ар. Widern, de proprietate веппопи

p. Ii2): » Gratulamur in rebus 1 actis 5 ¡jratias agistud.

Ш. p. 34) qui omnino hie conferendus. Lau»

dati etiam scriptores pvorsus omiscrunt Macrobinm,

qnapropter non gravabor locum (e soma. Scip. 1,

6) Lie inserere. »Qnaternarium«, ait, »Pytbagorei,

quem XETÇaxtW vocant, adco quasi ad perfectionem

animi pertinentem inter arcana venerantur,

ut ex eo et jurisjurandi rcligionem sibi fecerint:

»0v fià Tov àperéça у\уох% rtaçadôvra re-

Tçaxrvv.

Juro tibi per cum, qui dat animae nostrae quatcr«

narium numerum. t Hactenus Macrobius, qui ver*

sum ilium a Plutarcbo (plac. philos. 1, 3. p. 877)

habuissc videtur. Adde Jamblicbum (in vita Py«

tbag. 28. p. 127), Porphyrium (in ead. p. 29),

Sextum Empiricum (7. adv. logic. 94), et Stobaeum

(in eel. 1, 11, 12. p. 362 Heer.). Jam

тега' ad nostrum ut redcamus ct veram lectionem

ut eruauras, pro TSTQaxTvv in Barmstattensi codice

quum legatur tetraden, ct rcctius in Canta»

brigiensi tetrada, non dubitavi тетдада recipere.

Ad reliqua verba quod attinct, tarn libri editi,

quam manu scripti omnes, excepto uno Reichenau-

ем, sertis dei ratio exhibebant; sed jam Meursiue

(in denar. Pytb. 6. in Gronov. thesauro) ct ano*

nymus ad marginem libri IVorimbergensis conjecerant

dejeratio, quod quum Ulo códice confirman

19 *

Í48 Martiani Capellae lib. П. §. 108.

consociat, et trias quaternario sociata heptadem facit. Qui numeras rationis

superae. perfectio est, sicut ctiam o¡ju»Xüv illa docet plenitudo. An aliud fetalis

temperament! cursus, siderumque circuli motusque testantur, intraque latebras

mus benefieüs aeeepfis; gratificauiur, rem gratam (in Daub, et Grenz, stud. Ш. p. 54). Шов autem

lucientes. « numéros Martianus OfiuXovç appcllat, quonîam

heptadem] De generali cirça. hune numerum aD ntraquc parte similis progressio animad vertitiir,

supers titionc plura verba feci in palaeograpbia (Ш. utraqne ctiam in primum cub um desinit; illa ex

§. 237. IV. p. 494) Celemín in boc commatc

non semel Grotium correxi, reponene nempe trias

pro tria, sociata pro cousociata, ct fácil pro fecit.

Trias omnes codices babent; sociata Britanniens,

Basil con si s et Monacenscs (В. С. D. E. G.) ; facit

praeter anteriores edítiones ctiam Hugianus, Bri

tannicus et Monacensium plurimi. Cuneta autem

simul Darmstattensis et Beicbcnaucnsis praebeut.

ÓfiaXcov] Planarum figurarum. Vulc. — Б glos

ais obscuram banc interpretationem mutuatus est

vir doctus. Qui si fun lern adiisset ipsum, с quo

Martianus bausit, mcliorcm, opinor, attulissct Macrobium

enim ante о cuius noster babuit, e Platouis

doctrina locum in somnio Scipionis cxplicantem

de »septenis о с lie s soli s amfractibue. • De

septenarii igitur numeri praestantia disputans baec

addit: >Nam primo omnium boc humero anima

mundana generate est, sicut Timacus Piatonis edootiit.

Monade enim ú) vértice lócala, terni numeri

ab eadem ex u traque parte fluxerunt, ab bac pares,

ab illa impares: id est:

I

IL

DIL

VIH

Ш.

IX.

xxvn.

«t ex bis numeris facta eontextio gencrationem

animae imperio crcatoris effecit.« Hactcnus Macro» Gell. 3, 10).

bina Plutaxcbura (de anim. procréât pag. 1017) se

}; coi adde doctau»

paribus, haec ex imparibus. Constraendum: »sicut

ctiam illa óua/.coi' plenitudo docet.*

plenitudo] Macrobius enim (somn. Sc. 1, 6):

»Plenitudo ntiracrorum«, inquit, »est corum, qui

aut corpus efficient, aut vim obtineant vineulorum, «

Pergit deinde: »Supcrest, al septenarium quoque

numerum plenum jure vocitandum ratio in medio

constitute persuadeat.« Et pluribus nunc exponit

argumenta, с quibus quaedam modo attulimus.

fatalis temperamenti cursus] Constcllationis.

Vixc — Iterum nobis adeundus Macrobius est,

qui (1, 5), ut somn in m explicare t Scipionis, с

Cicerone bacc illius verba attulit: »¡4am quum actas

tua septenos odies solis amfractus reditusque converterit,

duorme bi numeri, quorum uterque plenus

alter altera de causa babetur, circuitu naturali

summum tibi fatalem confecerint« — Quam summam

fatalem Lie Cicero dixerat, Martianus fatale

appellat temperamentum, annum mimirum 56,

mam numerorum 7X8. Explicat enim idem

crobius (с. в f.) : » Quum actas tua tjuinavagesimum

et sextum annum compte verit, quae summa tibi

fatalis erit«, cet Hoc unuin ad illustrandum Ciceronem,

quod a doctis interpretibus omissum.

addendum esse videtur, ilium ipsum aetatis gradum

ab Hippocratc, teste Censorino (14. 3), sex

tum с climacteriis vitac annum dictum esse (c

siderumque circuli] Infra (§. 738) : Item Septem

sunt circuli et tot planeta*. «

Martiani Capellae lib. II. $. 108. 149

uteri séptimo mense absoluta mortalitas? Dchinc quod trias tri plicata novem

numéros facit, quaternarius autem per dirtXáóiov geminatus octo reddit. Novcm

vero ad octo epogdoi numeri efficiunt junctioncm, tantumque pensât in nuîneris,

quantum symphouia diapason in mclicis, quae tonon facit, qui est consonae

unitatis continua modulado. Ex quo nihil est quod discrepet aut resultet

in medio, consentaneaque congruit jugitate. Ergo praedictorum nominum 109

numerus concinebat. Sic igitur rata inter eos sociatio copulam nuptialem vera

ratione constrinxit, ex quo commodissimum sibi connubium laetabunda alio

mentis fluctu multivida concitavit. Nam nihil différons animo, decorï, formae

sociatio copulam] Variât quidem lectio: Gnelferbytanus

codex, teste Cortio, Labet »sociatos

copiant* ; Rcichcnancnsis , Darmstattcnsis , Britan

niens et Cantabrigicnsis sociatio copiam; Lcideneinm

unas copiant (Oud. ad Àppulej. I. p. 118):

sed vulgatam practuli lectionem.

connubium] E septenario ígitor numero. Alia

aliorum fuit sentcntia. Plutarcbus (quaesL Rom.

p. 264) Hinter impares* inquh » números omnium

maxime congruit nuptüs quinarias: nam tcrnaríue

primus de paribus; ex bis tanquam mare et feiniua

miscetur quinarius.« Contra Pythagorei, docente

eodem (de animac proer. e Tim. p. 1018), Cle

mente Alexandrine (ström. S. p. 593 et 6. p. 085),

et Aristide QuinctiUano (3. p. 152 Mcib.) senarium

vocabant tum conjugium, tum Venercm (Stobaei

ed. phys. 1, p. 20 Heer.), quia sex ex impari

ternario, qui masculus, et ex pari binario, qui

femme us, gignerctur: bis enim tria fieri sex. In

eo tarnen оnines cum nostro conciniint, ex im

parl numero et pari constare connubium deberé.

Iniparcm enim numerum feenndum esse docebant

(ef. Plutarch, de Ei p. 388. Vita Пот. p. 559 Cal.).

multivida] Scbellems in Léxico, cui inaudita

bacc vox esset, cxplicattirus earn conjecît »valdr

vividam« posse significare. At vero non minus ohuteri]

Macrobius »mense séptimo maturari par

tum« scripserat. Adde Censorinum (7, 2), Gcllium

(5, 10), alios, et nostrum infra (§. 738).

ôirt%à6iov\hiïra. (§.834)-. »ex ratione diplasîa,

hoc est dupli.« Macrobius (somn. Se. 2, 1) latine

»duplarem numerum« dicit. Cantabrîgicnsis ôva-

TC?m6iov, Britanniens et Darmstattensis ôlà itXa-

6wv, sine sensu.

epogdoi] Macrobius (somn. Scip. 2, 1) e sex

numeris, с quibus soni nascantnr, banc esse docet,

qui intra se babeat minorem et insuper ejus

octavam partem, ut novcm et octo, quia in novcm

et octo eint et insuper octava pars coram sive

unum.« Infra (§. 953) noster ctiam Latine »epog

doi rationem* scribit. Atquc boc loco in Bodlcjano,

Britannico, Cantabrigiensi et Darmstattcnsi quoqae

tpogdoi Latinis literie exaratum est.

melicis] Dresdeneis quidem codex musicis: sed

Tulgata lectio. Melos enim numeris oppo-

[uum música ex utroque composita sit.

n] Macrobius (2, 1) »epogdous«, inquit,

•sonum parit, quem tonon musici voeaverunt.«

Gonfercndi loci sont inferiores (§. 73C. 950. 951.

938. 960. 971. 995). Топит in Hugiano quidem

et Darmsfattensi ; sed tonon in Britannico, Bodlejano,

Basilccosi, et i legitur.

loO Martiani Capellae lib. II. §. 109.

ac substantiae coepit formidare corporeae. Quippe perferendos flamm arum

(oeleslium globos et ignés ardentium siderum mortalibus adhuc artubus et

110 macilenta gracilitate siccatis non cassum tremebunda formidabat. Sed adversum

ilia quoddam Abderitae senis alimma, cui multa lapillis surculisque permixtis

herbarum etiam nemorumque congesserat, praeparavit. Colchica etiam in

centum voces continuata fiducia adamantini cacuminis impressione signatur;

scura hoc loco ista Interpret«tío rídetnr. Adi potîus

Cangium, apud quem reperîcs »multividum« signi

ficare »oculatum hominem« те! »virum perspicacia

ingenü.« Et Papias: »Multivida*, ecribit, » multa

vidons est.« Sed Martiannm etiam ípsum ei consulueris

(§. 571), videbis cum similiter compo

sasse noctuae epitheton »noctividam«, nt de nostra

interpretatioue porro dnbitari nequeat.

nihil différais animo] Lcgcndum puto : »?íiLil

diffidens animi decori.« Grot. — Папе lectionem

Goezius in textam rcecpit; ecd rcpugnantibus omni

bus, quotquot exstant, libris scriptis. Quaproptcr,

quam mihi legem praescripscrim , ut verba scripta

Servern quantumvis aint obscura, interpunetionem

tantum post vocabulum animo insérai. Quo facto

• nihil différons animo « explicare licet »nentiquam

Gadens animo « 5 nt tdifferre animo* idem sit atque

»secedere animo u stvc »desercre animum.a Meüora

tarnen ab aliis codteibus exepectamus.

macilenta gracilitate] Infra (§. 140) transpositis

verbis »gracilenta porit maciest scribiU Cicero

(Brut. 91) » gracilitatem et inftrmitatem corporis«

oonjungit, et apud Ovidium (her. 21, 15) Cydippc

adversa valitudine gracilis dicitur (confer. §. 37.

140 f.).

non cassum formidabat] Ita pro Grotiano mon

incassum formidat « reposui. Priora duo verba auctoritatc

codicum Dresdensie, Guelferbytani, Hngiani,

Britannici, Cantabrigicnsis, et Monaeensis (G)

correxi, posterius e duobus JMonaccnsibus (E. G.)

et CantabrigicnsL In codieibns Basileensi et Darmstattensi

a prima manu recte scriptum erat »non

cassum«; sed ab inepto critico perperam repositum

• non incassum.» In Cyrilli glossario (p. 534 Vul

can.) legimus: »fuxraiog, inanis, cossus.' Apud

Scnccam (in Here. 352): »quid cassum times?*

(conf. §§. 7, 91, 100, 576, 803, 905 et Boe

der!. Lat. Synon. Ш. p. 101).

alimma] Unguentum. Vulcan. -— Ut »AJiptcs«

nnetor, et »epalimma« genus ungnenti vilioris est

Fcsto. Grot. — Descendit igitur a graeco àXei-

<psiv. Inepta Glossa in códice Basileensi: • Alymna

incorruptum sonat: Abdcritcs senex Saturnus, qui

Abderitcs vocatur a lapide quem pro «Tove devoravit,

qui Graece Abaddir dicitur.« Vide ne istorum

temporum glossae obscuriorcs etiam ipso Martiano

eint! Abdcrita proeul dubio Dcmocritus est phi

losophas, quem senem appellat ut supra (§ . 107)

Pythagoram; rcliqua sane etiam nunc Ocdipum

suum exspectant.

nemorumaue] Foede depravatus locus erat apnd

Grotium verbis membrorumque concesserat. Reetins

Gaelferbytanus teste Cortio habet nemorumque^

et congesserat ipse vidi in Bfonacensi (D). Non

igitnr necessaria emendatio a Vonckio (sp. er. p. 81)

proposita.

centum voces] Numerus finitas pro inunito.VuLC

— Equidem lusisse Marti»num conjicio numeri

nomine Graeco. Fulgcntius enim (myth. 9. p. 42

Blunck.) Proserpinam, quae et Hecate, hoc

Martiani Capellae lib. II. §. 110. 151

quod adversum ignés superos et deorum coufinia praeparata decoris incuriam

vcnustatis etiam luraine submovebat. Denique revibratu corpori raensis apposito

irrorati liquoris allincbat unguentum. Sed quum talia virgo componit, 111

pedisequa ejus Periergia, utrum a matre virgiuis raissa an sua sponto, utpote

ejus collactea, trcpidatione sollicita quid ageret conspicatur. Quam quum 112

'disponentem praedicta rimatim ab ostio speculabunda cognosceret, aliam ejus

aceepissc vuIt ab éxarov, centum. Colcbidcm aatcm

Medea m Hecatcs filiam fuisse sunt qui tradant.

adamantin* caeuminis] Annulum intelligo, quern

amolcti etiam loco adbibitum fuisse non ignoramus

cute solcm.« Eodcm vocabnlo infra qnoqoe utitur

§. 169 f.) de Luna, eodem sensu quo Ovidius

(bcr. 18. 77) reperculere scripeit. Denique quod

ad lectionem attinet , ncqne alliniebat, neque illi-

(PaL crit Ш. §. S9. 60. IV. §. 842).

quod adversum] Grotius edidit quid; undc

Vonckius (sp. crit p. 81) conjecit quís. Sed in

nollo id códice legitur. Contra Monacenses (B. D.

£.), Guelferbytanus, et Dreedcnsis exhibent quod.

Obscurum igitur hone locum ita interpreter: »quod

(adamantinum cacumen) adversum igncs superos

(Solía et ardentiu m stellarum igncs) et praeparata

deorum confióla (spem cniin nacta erat divinitatis)

luminc venustatis (per vcnustatis suae lumen) in

curiam decoris submovebat.« Qiiamvis enim pul»

chritudincm non curabat (§. 112), pulchra tamen

erat

denique revibratu] Sens us Lie est : • Denique

allincbat composite, b. e. apto et applicato corpori

suo unguentum irrorati liquoris ex revibratu men*

sie.« Apposito corpori, bypallage i. c. appositum

unguentum. Irrorati, L e. ex rorc confecti, qui

ros erat ex revibratu mensis, b. e. cx fulgore Luniebat,

ut Grotius edidit, Iegendum; sed cum

Guclfcrbytano, Basilecnsi, Darmstattensi et Mona*

censibus (В. D. E.) allinebat, quod reposui.

sua sponie] Omniuo Laec Dresdensis et Hugiani

codicum lectio melior est, quam illa in editls,

a qua vox sponte abest. Excidit etiam apud

Grotiam partícula a: anteriores enim editíones cía*

rius a matre habebant Atquc concíoit cum bis

vetus Martiani interpres Teutónicos, cujus tamen

non nisi fragraentum no vi a C. Lachmanno in spec,

linguae Francic. 1825. 8. editura, §.111 usque ad

122 complectens. Ita enim Ше totuiu loeuin vartít

atquc explanare sibi viene est: »Uns. sí daz ál

uuórhta (quum talia omnia faciebat) só gesáh tro

díonest uuíb (pedisequa) periergia. dáz tir chit

(significa.) studiosa operatrix. fúre sía sórgendiu.

uuánda si iro giáltera (coaeva) tatas, каш si tita,

sí dánches tara chame (danclies tora est «ingratiis«

aponte sua) aide (aut) dora (со) gesendet uuârc

Revibratum autem vocat Lunac coi* fine der* mûoter.» Facile nunc etiam perspicitur

tun: quand o Luna iterum incremeuta accipit et

a Sole illuminatur. Vulcan. — Corpori mensis, Lu*

nac. G пот. — Conf. Macrob. soma, Sc. 2. 11 5 Ca

saüb. ad Spart. CaracalL 7, p. 413. »Revibratu

corpori ungnentum apponere« non audacius

est quam apud Pcrsium (4. 33) • figer с in

cur glossa (§. 6) тосеш collactea interpretata ait

coaetanea. Sumsit enim explicationcm cx bac versionc,

non perpendens Uli, qui translaturus erat voeem

collactea, in mentem non aliud veuisse vocabulum

Tcutonicum quam gialtera, quo illam exprimeret.

ostio] Ita pro hostia reposui e Rcichcnauensi

152 Martiani Capellae lib. II. §. Ш.

ancillam, cui Agrypnia vocabulum est, atque intra cubiculum praebebat excubias,

adorta est increpare, quod paululura connivere servandi dccoris gratia virginem

non sivisset, quum ipsa haec cuneta, si Philologia injungeret, valeret implore.

115 Nam jam multa asserit circuisse, mancipiaque dotalia, quid sollertiae, quid

códice et ex rationibus snpra (ad §. 7) allatis.

Quam incertus fucrit lítente II usus, с Guclferbytauo

códice patct, in quo, monentc Cortio, legitur

ospicio. Sed praeferenda omnino superior lectio,

quum rimalim (per rimam) pracccdat, et Teutóni

cos interprcs liabcat: »durch tía nûot tero turón. <■

Agrypnia] Dilectum a Pliilologia mancipium

(§. 14o) a vigiliis appellaluiu. Male Ilugianus со-

dex ct Basilccnsis Agrimnia, quod ctiara apud

Tcatonicum Interpretern legitur, sed apud liunc

prefecto librarii errore : reetc eniin explicat » daz

chit uigilia.« Joannes Sarcsbcricnsie (mctalog. 4, 17.

p. 898) liunc locum explicaturus: »est autem«,

înquit, »Pcriergia, quae laborera circuit operis,

àyQVJtvLcc vigilans diligentia, quae excrcitiura tem

pérât ne quid n'unis. « Qiiarum definitionunt prior

yerbalis est, acgreque intclligitur. Periergia est

inepta assiduitas sire curiositas malo quidem sensn

(§. 1H), id quod inferiori loco (§. 14C) confirmatur.

atque] An поп ас quae"! GnoT. — Minime 5

•olemnis bic usus et Graecis et Romanis, omitiere

post copulara relativa, etiam si alio casu praecesserant

Sic т. с. Plinins (epist. 1. S. il): »et cui

est cum Cicerone acmulatio, et contcntus non est

eloquentia saecuU nostr!. « Vetas ctiara interprcs

Germanice » únde «scripsit, quod sane atque sonat.

excubias] Excubiae cnim ad portas pro summa

tustodia crant. Flaccns lib. 5 :

*Jamqtoe adeo пес porta dttcem пес pone то-

rantur

Excubias sortita mantis «~ ~

Thalami etiam regum excubiis muniebantur vigilum. *

Virgilius Ceiri:

»Jamque adeo dulcí devinctus lumina somno

JSisus erat , vigilumque procui custodia primis

Excubias foribus studio jactabat inani.o

Barth, (advers. p. 1032). — Sed excubias non

noctu esse factas Scrvius (ad Aen. 9, 159) docet,

verum vigilias. De illís noster. Couferre licet Pignorium

de servis (p. 221 sequ.). Verth Tcutonlcus

interprcs: »únde intro chetnenalun (cubiculum) dero

uuáhto (excubias) flag (nostrís pflegte, pro ■ e\crcebat.

«).

quum ipsa] Damnât cnim Martianns futilcm illum

laborem, quo Philologia ad cálculos re vo carera t

Шогит nominum literas, siquidem pedisequa ejus

curiosa idem faceré potuisset, be ra que conquiescere.

Ita enlm connivere reetc iuterprctatus est Vulcanius

(conf. Quine til. 10, 3, 16. p. ISO Spahl.

Gell. 2, 1) beneque Goczius superiorem locum

(§. 57) hic in memoriam revocavit Teutonicus in

terprcs: »cteuuaz slàfen. «

mancipiaque dotalia] Hace sino dubio snnt

septem artes.. Goez. — Dubium sane mover! possît.

Septem cnim artes a Mercurio in donum nuptiale

oblatae sire per donationem propter nuptias in re

munera lioncm dotis factam: dos autem a Philologia

vcl ejus inatre constituenda erat. Sed Martianum

omuino dotalium maneipiorum nomine illas discipli

nas, qnamvis parum accurate, dénotasse, ex in

ferior'! loco (§. 805) patct, ubi non Arithmcticam

tan tu m, sed rcliquas etiam artes dotales appcllat

ferainas. Ita .ctiara intcllcxit interprcs Teutonicus

Martiani Capellae lib. II. ' §. 115.

ornatos, quid denique indumentorum sumerent comperisse. Non sibi quoque

nescium, quid sponsus ipse perageret, quid Jovis in palatio gereretur; an

Leucothea saccendcret facem lumenque purpureum, et an Solis remigia vigilarent

sonipesque Phosphori comeretur. Id genus innúmera, quae curiosis

perscrutationibus aspexerat, astruebat. Veratn secretum cubicali repente

Phronesis mater irrupit. Quam quum virgo conspiceret, ad earn açcurrens

qui » mancipía dotalian verterat »uuidemdiuue* addidcratquc:

»í/t méino eeptem liberales artes. «

sollertiae] Dotalia enim mancipía, sicut omnes

serví (v. Lucían, in vitar, atict 5 scqu. op. Ш.

p. 82 Bip.), sua aestimabantur babilitatc ct scíentia.

Unde apud Tercntium (eunuch. 3, 2, 25) servum

venditnrus sie landet:

»Fac periculum in Uteris,

Foc in palaestra, in musicis; anae liberum

Scire aequum est adolescentem sollertem dabo.

Alias apnd Horatium (epist. 2, 2, 6) bisce verbis

cominendatur :

»Verna ministeriis ad nutus aptus herilis:

Literulis Graecis imbutus, idoneus arti

Cnilibet« cet.

Pericrgia igitur se nossc dicît, nt verbis ntar veteris

interprets, »uuäz quunnen (quid possent,

L c. scirent mancipía illa) ióh cléinlistes (sollcrtíac)

ióh uuib zierdo (mulicbris ornatus) ióh ánaslóufo

(indumenta quoque).

nescium] Ita MS. Voccm (voce) enim illani

(illa) passive usi \ éteres teste Gcllio. Grot. — Add.

Kritz ad Sallust. Catil. p. 53.

Jovis in palatio] Respexit noster ad illud Plauti

(in Trinnm. 1, 2, 170):

tSciuut id, quod in aurem rex reginae dixerit:

Sciunt quod Juno fabulata est cum Jove.*

Pericrgiae enim hoc sane quam convenit.

Хемсо<Леа] Vellern explicasscnt docti intcrprees

boc nomen. Neutiquam enim noster ill am deno

tavit Leucothcam, quae prius Jno, deindc Lcucothca

Graecis, Romanis autcm Matuta mater vel

Albunea, maris dea erat: sec

videtur, ut Gracca ilia vox Latine

quidem lucente dea designari Auroram e totius

loci tenorc colligitur. Ccrte maris deae ncquc fax,

ncque purpureum lumen affingi potuit, Auroram

vero purpurare infra (§. 219) noster elicit. Hanc

etiam vetus illc interpres intcllexit, cujus versio

haec est: »übe der tàgerod sina fdechelun, ündo

sin s conn lieht inzündet höbe.*

remitjia ] Id est equi. Goez. — Minime vero !

alas potius intellige. Sacpissime poctac, Vírgilius,

Ovidius, Propertius, Silius, Lucretius, Appui ejus

bac allegoría u I un tur, eamqne noster infra (§. 811)

etiam rcpetit. Qucmadmodum enim Graccorum alii

naves dixcrunt alatas (Pindar. Olymp. 9, 5G) et

remos appcllarunt alas (Horn. od. Л. 124. -ф. 272.

Lycopbr. 2ä); ita alii alas dixcrunt remos (AcscbyL

Agam. 50). Virgilins ntriunqnc conjungit,

(Acn. 6, 19) »remigium alarum « scribeus. Alas

au tern Soli tributas fuisse supra (ad §.76 f.)

ostendi. Vetos illc Tcutonicus interpres locum

ver tit: übe dero sünnun reita inuuágo miare « (sí

Solis auriga in motu sit).

sonipesque Phosphori comeretur] Interpres Teu

tónicas: »linde des tágosternen rós káro nuâre«j

ubi vox karo mihi esse videtur paratus,

Phronesis] Cícera (de offic. 1. 43) t »

20

1о4 Martiani Capellae lib. II. §. 114.

honorandumque pectus exosculans praeparatorum poematum consciam fecit.

Verum illa exuviae filiae ornatusque detulerat, quia induta deorum sociari

coetibus non paveret. Itaque vestem peplumque lactis instar fulgidum dcdit,

quod vel ex illa herbarum felicium lana, qua indusiari perhibent' Indicae

dentia, quam Gracci <í>QÓvr¡6lV dicnnt« At Plautus

(Truculent 1. i. 60):

mne ex pectore exmovit meo

Nam Phronesis est sapientia.«

Quanquain indistincte касс vocabula band raro

usurpantur, ut apud Platonem quoque 6o<pLcc ct

<pQÔvrt6LÇ , quae Aristoteles demum (etb. 6. 5 et

6) accuratitis distir.xit Conf. et Max. Туг. diss.

12 (T. 1. p. 210. 220 Reiak.) ct Mcinersium in

Comm. Gott (T. XV. p. 134 — IS 1). rrudentiam

tamen maluissc Martianum docent sequentia (§. llo).

Teutonicus intcrpres nomen il lud prorsus omisit

scribens: »To gieng in alles babes (ad verbum:

■ omni praecipitationc « ) iro mùoter. « Quod restât,

pro Grotiano irrumpit e Reicbcnauensi, Darmstattensi,

Hugiano, et moncntc Gortio с Guclferbytanis

codicibus rcposui irrupit.

poëmaium\ Nun solum codices Monaccnscs

(В. C. D. E. G), Reiclicnaucnsis, Basileensis, et Hugianus,

sed alii etiam tcstibus Vulcanio, Grotio ct

Waltharto vocem illam boematum eflcrunt scriptam;

ct de auxilio vocem olim intellectam fuisse, vctus

interpres Teutonicus testatur verbis: »sngeta si iro.

uuáz si uuárnungo gemácbot bábeta. • Poëmala

insuper, L c. carmina, omnino ab boc loco aliena

sunt; quae nisi alio modo ad ca quae modo facta

erant, refcrre potucris, videndum crit nc olim

ßoi)-d-r,(iC(rcov scriptum fuerit.

fulgidum] Lege: »lactis instar albidum*; ut

p. 36: »perlucida inanitate albidoque humare. «

Vonck. (sp. crit. p. 147). — Cave candidam tibi

a male scdulo critico fingi sinas! Doctior

utique Martianus non igaorabat ornatae sponsac

pcplum fuisse luteum. »Lutci coloris» Plinius (21,

8, 22) inquit, » video honorem antiquissimum in

nuptiaUbus flammeis totum feininis concessum. « Undc

vestimentum sponsac sive peplum flammeum. dicebatur

(Festus v. flam. p. 149 Dac. Martial. 11.

78, 3. 12, 42, 3. CatulL 61, 8. Pctron. 2G.

Juven. 10, 334 et infra §. 358 f. 905). Quod

luteum fuisse Lucani docerc poterant versus (2,

560):

»Non timidum nuptae leviter tectura pudorcm

Lutea demissos velarunt flamme a vullus.*

Qu unique fulgeat ruber color, Ovidius utrumque

conjunxit de sponsa canens (lieroid. 21, 162):

»Et trahitur multo splendida palla croco. «

Atque bacc omnia ignorabat cri tiens, qui qiuim

lactis colorcin esse albidum compcrtiim liabcret, bac

solummodo de causa Martianum correcturue erat.

Nonne autem Нога tins (od. 4, 10) olores ipso s

purpúreos dixit? nimirum quia fulget color pur

pureas $ ct Albino van us (in obit. Mace. 2, 62):

»Bracbia purpurea candidiora nive« canit. Vera

igitur haec explicatio est, licet versio bujus loci

Teutónica bacc sit: »St gab iro vu tit zeliche («ledit

ci vestem simul) duz ist tiu inuuertiga ratio (quo

significatur interna ratio) únde uberslóufe (et pc

plum) skínháftez (Iucens, fulgidum) ébenuuîzez

milche (aeque albidum atque lac) dáz ist tiu scóui

iro honestatis únde iro sapientiae (boc est pulcbritudo

ejus bonestatis et ejus sapientiae).«

Indicae] Indi linteorum praestantia eel obra ti.

Plin. L. 12. c. 11. Grot. — Plinius dc arboribus

Martiani Capellae lib. II. §. 114.

prudentiao vates accolasquc montis Umbracii, et quantum usus ejus telluris

apportât ex candentis byssi netibus videbatur. Debinc apponit vertici diadema

virginale, quod maxime medialis gemmae lumine praenitebat, ex qua galeata

Indiae laniferis L. 8. c. 10 haec habet: »Fenint osus , quod ve teres pro usus dixisse temeré sane

cotonei malí amplitudine Cucurbitas, quae maturi- Vulcauius contenait Jam Grotius vel usus legi

tale ruptae osteudont lanuginis pilas, ex quibus jusserat, vel oisus, quod Martiano teste (§. 236)

Testes prctioso lintco faciunt. Goez. « — Reliqui, pro illo usurpabatur ; prius (amen quia in Códice

qiios vir doctus affert, loci, ad Aegyptum spectant,

minime ad Indiam. Scd antiquior Herodotus silentio

non transeundue erat, qui (3, 106) »in India

ait arbores agrestes pro fructu laman ederc pulcbrhudiiic

ct rcliqua virtutc ovinam supcrantcm,

et vestimentis Indos ex his arboribus utL« Plura

infra (§. 067. 695) ct apud Straboncm (15. p. 713.

719 Casaub.) reperies. Addc Arrian. Ind. p. 179;

Pbilostr. vit. Apollon. 2. 9, p. 79; Polluc. Ono

mast. 7. 75, inque primis egregiam I. R. Forsten

de Bysso coramentationem (Lond. 1776. 8).

vates] Brachmanes, qiios Strabo (1. c.) refert

sindone indusiari; Arrianus (in Ind. 16. p. 582)

lintea veste, lino ex arboribus facto. Addc Appnlcjum

(in flor. p. 21 et 57 Oud.) et Curtium

(8, 9, 31). Tentonicus interpres pro vates usurpât

biseofa.

Umbracii] Lege umbral!. Sic supra: »Indici

i obumbratumque scopulum. « Nysam

GnoT. — Umbracii jam vetus interpres Teutonicus

legit: »Dáz sie uuólton uuízcn geuuórbtez

uuesen (texta) ùzer déro uuóllo (с lana) dero tíurron

chríutero ( prctiosaniin herbarnm) mit tero

(quacum parant) tie frúolen biscofa

(sapientes vates in India) únde die ánaumbratii

(ct accolae Umbrátil); quare

codicum omnium lectioncm matare non ausus sum;

praesertim quum Plinius (6. 20 f.) inter Indiac

gentes Umbrittas quoqne commemorct.

Usus] Sic scripsi ex códice Monaccnsi (C) pro

manu scripto exstat, praetuli. Vetos interpres vertit:

»sä iz tir in lánde sito ist (ut i id in terra mos est)

tar dér fláhs uuáhset (ubi linum crescit) ter biseus

heizet (qui byssus appellator). ,

candentis] Nuptiales quo que beroum vestes albae

crant. IVonnus lib. 35:

К«Гг?£0 6oV &úiQÍ¡XCC 6U}r¡Q€OV, OTTL%OQ£V£L

'Eç yctfwv äßQO%Lzcov , ors Kvrtçiâi pUfye-

Ш, "AQTjÇ

ffifioevL %iovèeù Jtertvxaôfièvoç

Vide ctiam Heliodorum lib. 3 in porapis. Babtb.

(advers. p. 1051). — De heroibus apud nostrum

null us est sermo, et verbis candere, candescere

ctiam splendorem significar! nemo ignorât. Melius

certe ex codem Nonno versum paulo inferiorem

(»xai Xivécp» cet. p. 876 Falk.) adduxisset ■

netibus] Sic codices omnes praeter Britanní-

I, qui perperam bissine tibi, ct Cantabrigicn-

., qui nectibus habet. Johannes de Ja nu a (in

glossario Lat. Gall. Sängerin.) nelus. reddit filement

(v. Cang. h. v.). Teuton, interpres vertit: »i'indc uuás

íz ûzer bíssinemo gárne (et erat id с byssino filo).

medialis] Vox a Solino usurpata ct in£ (§. 849)

ctiam obvia, ad quam Tentonicus interpres nderô

mittun glmmo (gemma?) ih mémo diu gagen (versus)

mittemo ende stüont« (inquani, dico, quae versus

medium incral). •.• j

galeata] Vcrsio Teutónica: »ein gehéJmot tierna

(gajeata virgo) gefüre hullotiu (procédons vclata)

so dái pilde getan uuás (veluti effigies facta

20*

ISO Martiani Capellae lib. П. §. 115.

quaediarh obtectaque vultum virgo instar secreti Trojani penitus incisa re

lio ¿plehduit/ At cingvlum, quo pectus annecterct, sibi prudens mater exsolvit

et, ne, Philologia ipsius Phronesis careret ornatibus, ejus pectori, quo verius

comeretur, apposuit. • Calceos praeterea ex papyro textili subligavit, ne quid

ejus membra pollueret morticinum. Acerra autem, multo aromate gravidata,

eademque candenti, manus virginis onerantur.

erat) tero trojdniscun tóugeni (Trojani mystcrii)«

(conf. §. Ö67). Virgo sccrcti Trojani instar Pallas

est, virginitatis symholum, ncque quidquam prae

ter doctrinae ostcntationcm stylique variationcm in

mente liabuissc vidctur Martiarius, quuin Palladii

Trojani potissimum incntionem faccrctj nisi forte

hoc voluit, antiquissiuia ilia rigidaquc specie Minervae

imagincm insculptam fuisse, qua Palladium

in gemmis antiquie conspicimus (cf. Levczow über

den Raub des Palladiums auf den gcsclinittenen

Steinen dee Altcrlhunis, Braunschweig 1801. 4).

Inepte vero Vulcanuis ex glossa: »solebant enim

Trojani reges in suo diademate Jaspidcm gemmam

gestare, cui iusculptum erat Palladium L e. simu

lacrum Palladis« j licet luijus explications vestigia

jam apud Tcutonicum Interpretern exetent: »Des

kelihnisse trüogen die troidnishen chüninga« cet.

De Palladio conf. diversas opiniones apud Meziriac

(sur les epitres d'Ovide I, p. 60 scqu.). Pro vtiítum

legitur quidem in Darmstattcnsi , Bodlcjano,

Britannico, et Cantabrígiensi vultu, sed practuli

vulgatam. V. supra (§. 70 not).

(ap. Augustin. 4, 11), et Claudianus (6 consul

Hon. 525) cum Martiano cingulum. Unde infra

(§. 149) Junoiiis proiubac cognomen Cinxiae. Interpres

Teutonicus »fasciam pectoralcm« scripstt

bac explicatione addita: «mit tero sih fróuuun in

zierton. tiu caritatem bezeiebenet « Unde banc cinguli

significationem hauscrit ignoro. »Quo pectus «

per bypallagen dictum est pro » quod pectori. •

Darmstattensis addit ejus.

ipsius\ Beete Grotius с SIS. addidit honestis,

quod ex vulgatis editionibus exsulat, Goez. —

Dresdcnsis quoque codex adjectivum honestis exhibet

Nomen Phronesis autem secundo casu aceipiendum,

quae omniuo legitima forma esse videtur

(conf. Heinrich, ad Cic. pro Flacco p. 95).

morticinum] Impuri enim bebaut morticinum

tangentes (Diog. Lacrt. in Pytbag. 8. p. 588. Tbeopbr.

cbar. c. IG alüs 17. Jamblicb. myst в, f.

p. 144 Gal.). Unde mortuum nunquam attingere

licebat Flamini diali (Gell. 10, 15); ñeque vi

llero quidem censori condenti lustrum (Dio Cassius

54 , 28. p. 759 Beim.). Quid quod de Diadocbo facingulum]

Hoc etiam inter nnbentis virginis bulatur Marbodaciis (de 58 p. 24 Gorl.):

ornatus recte numeratur. Ovidius (met. 12, 215):

»Ecce camint Bymenaeon, et ignibus atria fitk

mant

Cinctaque adesl virgo matrum nurumque caterva.»

Ad Horner! (Od. 11, 244) exemplum Catullus (2,

13. et 67, 28) zonam et cum Ovidio (beroid. 2,

116) zonulam vocat: Festus autem (p. 78), Varro

»Sed si defundo quis forsitan applied Шит,

Protinus asseritur solitos amittere vires:

Pfamque sacer lapis est , et quae mors stemit

abhorret.v

Vocem ipsam explicat Varro (de L. L. 6, 48) ver

bis: »dieimus scortea ea, quae ex corio et pcllibus

sunt facta. Inde in aliquot sacrie ac sacellis scriMartiani

Capellae lib. II. §. 116. 187

Et jam tunc roseo subtexere sitiera peplo '

Coopérât ambrosium promens Aurora pudorcm:

ptum Labemus: ne quid scortcum adhibcatur, ideo Fulgcntius Capcllam íinitarí vide tur:

ne morticinum quid adsit« Ovidius (in fastis 1, — nnox stellato mundum circundita peplo

629) eadem canit versibus: Caertda rorigeris pigrescere jusserat alis.«

»Scortea non Uli fas est inferre sacetto, Goez. — Vide Burmannum (in anthol. bat. II.

Ne violent puros exanimata focos.* p. 532), nosquc supra (ad §. 40).

Sed ad calceos quod attinct e corio factos, Fcstus ambrosium] Hanc vocem Bongarsias e 9uo, et

(p. 246) et Paulus referont: »Mortuac pccudis Cortius e Guelferbytano códice substituit lectioni

corio calceos fieri Flaminicis nefas Ii abcbat иг, quo- Gro^anae Ambronum, quae in Darmstattensi quoniam

sua morte extincta omnia funesta aestimaban- que códice exstat. Quam, etsi perversam, antitnr.

« Et Servius (ad Acn. 4, 318): »Sanc Fla- quam tarnen esse, ridicula, ut saepe, glossa testa»

inmicac non licebat ñeque calceos ñeque soleas tur baec: »Ambrones gens est in oriente homines

morticinas habere. Morticina autem dicuntur, quae devorans.« Quacum quia concinit antiquissima ver

de peendibus sua sponte mortuis fiebant.« Accedit sio Teutónica, non piget cam Me transscribere,

qnod Philologia inter deos reeipienda erat, quibns quo magis pateat, medio, quod vocant, aevo jam

mortuos adspiecre non licebat. Teutónica hnjns loci non intellectual fuisse Martiannm. Vetas enim ille

versio baec est: »nio iro lide (ne ejus membra) interpres: »Irbdronda (promens) día uñera (pndoîeht

stirbiges (aliquid morticini) nebeuuulle (pollu- rem) déro man ézon (antbropopbagoruui).« Ita nteret).

Der binez (papyrus) pezéichenet immortali- mirum vertit »Ambronum«, illustrationis causa adtatem.

uuánda er xo grííone ist.* dene: »Cibus heizet graece brosis (ßgootiig). ddnacerra]

Horatio (od. 3, 8, 2) »acerra iuris шш tint ambrones kenámot. Die héizent óuh an*

plena « est Ovidius (fast. 4. 934) » cum meri patera tropofagi. daz chtt (hoc significat) commessorcs

turis acerram« jungit; alio loco (met 13, 703) hominum. inscithia (sejungendae voces) gesezzene.

»eustodem turis« vocat; et ex Ponto (4,8, 39): Sie ézent nálites. tés sie sih táges scámen mugen

» Nec quae de parva dis pauper libat acerra (quod interdiu faceré cos forsan pudet) « cet. Coloris

Tura minus grandi quam data lance valent.« ambro sä Appulejus etiam (met. 10. p. 738 Oiid.)

Sed doctissimum adi Cuperum, qui (apoth. Horn, meminit, sive purpureum vel pidcherrimum signip.

74) rem copiosius tractat, allata etiam imagine, fi care voluerit, sive divinum. Quapropter missum

qnales complures vidcre licet apud alios (Graev. facio Bartbium (advers. p. 343), quem sibi ne

thesaur. V. 316 ad tab. 8. Choul. rclig. Roman, constare quidem (p. 966) videbis.

p. 111. 196. 266). Aromate saepius utitur aped pudorem] Lacvius vetus poeta (ар. Gell. 19,

nostrum Philologia (§. 142. 149. 213). 7) Auroram pudoricolorem cognominavcrat (conf.

et jam] Dividendum sic Grotianum etiam lectio §. 219). Columella (10, 102) verbis: »rosa plena

docet in Basileensi et Dresdensi códice. pudoris « cundem désignât colorcm. Itaque jam Plaupeplo]

Id est velamine. Infra etiam L. VI: tus (Captiv. 3. 2. 9): »At ego faciam ut pudcat;

^Adherís astrifieo lumina multa peplo.* nam in ruborem te totum dabo.«

1о8 Martiani Capellae lib. II. §. 116.

117

Quum creperum lux alma micat gemmata decore,

Quum nitet aurato fit et quum Phosphorus astro:

Tunc candcns tenero glaciatur rore pruina et

Matutina greges quatiunt in pascua caulas:

Lánguida mordaces quum puisant pectora curac,

Et fugit expulsus Lethaea ad littora somnus.

Ecce ante fores quidam dulcis sonus multifidis suavitatibus cietur, quem

quum creperum] Conjicio с vestigiis et Hturis

manuscript! :

»Cum creperum lux alma micat, gemmata Díone

Cum nitet aurato, et cum fulgit Phosphorus OWO.«

Спот. — Arbitrer repon! commodum posse:

»Cum creperum lux alma micat gemmata decorem

Cum nilet auralo vilet cum Phosphorus astro.*

» herbae gemmantes luce recentín

ct alio loco (5 462):

»Aurea quum primum gemmanteis rore per

herbat

Matutina rubent radiait lumina solis.«

glaciatur] Yerslo teutónica: »So der grenat o

rifo (quum cana pruina) uuirt án demo éccheroden

Primo versui comí ш pendo fuisse vi ti с tur micattdi tóuue (lit in tenero rore). Glaciari hoc loco idem

Verbum active posit um, qualia poëtis non snnt

iasolentia. Nilere vero et vilere simul PLosphoruin

quam elegantissime dixit, cujus a majori luce splen

dor paulatina exstinguitur, íta ut non nunquam intcrsplcndcat

, et nitcat с lia m tum cum vilere incipit:

facilis lapsus fit ct vilet in perinutatis cjusdem

potestatis Uteris. Hace pro veris non venditamns,

sed otinm conjectationibns verisimilibus solamur.

Bartii. — Emcndat Rcinesius (epíst. ad

Daum. 55) »aurato fulgesccns Pbospborus ostro. «

AnNTZEN. (ad paneg. vet. П. p. 755) — Libromm

lectionem pro more meo rctinui. Creperum micare

elegantissime dictum est de luce oriente quasi

trémula, quae inccrto adliuc debilique fulgore nonduin

omnia satis ¡Ilustrare possit, sed hic ¡ffic

tantiim calígines noctis perrumpat ас solvat. Con

structs cadem, quae apud Horatium (Od. i. 22.

25) » dulce ridcre.e Gemmatam vero appellat vel

propter scintillas lucís passim dispersas, vel pro

pter rorem et pruinaro , ut apud Lucretium est

(2. 519):

est ас coire. Coit certc ros tempore matutino

(conf. §. 75. not.).

matutina] Gravis bic, nt saepc, Capellae in

qnantítatibus syllabarum error, nisi copulativam et

ad priorem versum retrabas. Grot. — Versio Teu

tónica: »linde diu scáf (et oves) úz ándia wuéida

dringende (in pascua erumpentes) die stigâ erimégent

(ovilia coneutiunt).« In toto boc Martiani non

ínclegnnti carmine ante oculos fuisse ci videntur

Virgifii (cnl. 42) illa:

»Igneus aetliereas jam Sol penetrarat in arcis,

Candidaque aurato qualiebat lumina curru; .

Crinibus et roséis tenebras Aurora fugarat;

Propulit e stabulis ad pabula lacta capellas

Pastor cet.

Cctcrum particulam et, quae in versus initio ante

matutina posita fuerat, fiagitantc metro ad fincm

antcccdcntis rcmisi.

Lethaea] Sic de uinbris Propcrtius (4. 7. 91):

»Lnccjnbent leges Lethaea ad stagna reverti.«

cietur] Ita pro suscitatur non solum ad mar

Martiani Capellae lib. II. §.117. 159

Musarum convenientium chorus impendens nuptialibus sacramentis raodulationis

doctae tinnitibus concinebat. Nam пес tibiarum mela, ncc ex fidibus sonitus,

пес hydraularum harmonica deerat plcnitudo: sed in blandum collata cantum

ac raodificato fine compactum voci virginum complementi spatio ratum fecere

silentium. Ac tunc omnis ille chorus canoris voeibus dulcique modulatu praevertit

omnes orgánicas suavitates, et cum sacrae numeris cantilenae haec dicta

profimduntur : ,

Scande coeli templa virgo

a Grotío notata varians habet lectio, sed

codices etiam Bodlcjanus, Cantabrigiensis , Dannslattcnsis,

Hugianus, alüque perm ul ti (Oudend. ad

Appulej. I. p. 525. Bondam lect. таг. p. 57) ex

hibent. »Sonnm cnim eiere« dictum а veteribus

esse Bondam с Vellejo Patcrcnlo (1, 4) doeuit.

infra (§. 918) »cantus eiere* usurpât noster.

Musarum] Fabulam noster imitatur, qua Ma

sas Harinoniae nuptias célébrasse (Pausan. 9, 12,

5. Thcogn. 15, I(í) finxeriint. Ita et Appulcjus

(met. 6. p. 427 Oud.) in Cupidinis et Psycbcs

im piiis Musas induxit » canora voce personantes, a

sacramentis] Focdcribus; со ni m im m sensu,

quo Petronias et Appulcjus vocem usurpant. Teu

tonic p red di tum: »zeeron dien uuihen brütlouflernt

(in honorem sacrorum sponsalium).

plénitude] Ad banc vocem Teutonicus interpres:

• Dar negemángta (in eis пес deerat) suégelsánges

(calamorum cantus) nóh séitsánges (nee ebordarum

cantas) nóh tero folleglichi (пес plena similitude)

dero órgenlútun (hydraulicorum sonorum). « De hydraulis

exstat docta commentatio Mcisteri (in nov.

comm. soc. Gott. T. II, p. 152).

complementi spatio] Hoc est donee voces vir

ginum complercntur. Vox. — Inserta nimiruin mú

sica inter verba permuta tis vicibusj sive succcdenin

locum YOcalium vcrborum mosicis instrumcntis.

Eotlem ctiam sensn locum intellexit velas

interpres, modo bene cepcrim hace ejus verba:

»zemézhafligemo úzláze (moderato spatio) getäten

sie sament stilli dero mägedo sänge (fcccrunt conjunetim

silentium inter virginum cantum) tinz sie

óuh taz erfólloton (donee etiam id cxplcbant). Zeérst

súngen diu música instrumenta, dára näh sän

gen selben die niusac.« (primo canebant música in

strumenta, deinde canebant Musac ipsae). Batum

silentium est aptum, concinnum, sive, ut barbara

voce ntar, proporlionatum. V. supra (§. 11) »rati

succentus«, (§. 12) »rata modificatio«, (§. 41) »ratie

modle« cet.

orgánicas suavitates] Dresdcnsis quidem codex

harmonicas habet: sed vulgarem praetuli lectioпега.

Viva cnim vox pariter hartnonica dici potest, sed

Uli opponitur orgánica. Ita etiam vetos interpres:

»únde do úberuuant iro gesémine (chorus) álla día

órgalichun sùozi (suavitatem). béidiu (utroque) iôh

indéro làlreisti dero slimmon (tum puritate earum

vocum) iôh indéro lústsami dero uuîsun (tum suavitate

earum modulationum). In antecedentibus omnis

ille scripsi pro ille omnis e códice Basileensi.

scande] Teutonicus interpres, quatenus per

sunm idioma licuit, ita haec ver tit: »Unde mêlerlicho

(ad metram accommodate) súngen siu disiu

uuort: »2Vw für äf (scande) tierna (virgo) in hiШЭ

Martiani Capellae lib. II. $. 117.

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

118 Tunc Urania, ceteris paululum reticentibus, cocpit:

Sidéreos coctus et culmina sacra polorum

meliskc séldâ (in coclestia habitacula). geristig pist

til (apta es) súlchemo gehileiche (ad tale genus).

Din suer iuppiter héizet tilt funden (jubet te peterc)

vber die höhen Sternen.« Confer Cnorrü de consecratione

dissertationem (reçus, in Martini thesauro

T. II. p. 117 sequ.). In codieibus Monaccnsibus

(B et C) et Basileensi glossa addita est baec:

«Metrum Trochaicum tetrametrnm altérais currens

versibus 5 reeipit Trocbaeum et Spondcum 5 unus ver

sus reeipit quatuor pedes, alter tres et catalecton.«

tunc] Masaram, quae mine sequuntur, ordo

alius ас supra (§. 28) describitur et prorsus arbi

tran us esse videtur. IVequc est quod miremur, siquidem

ill с apud vc teres non ma gis certus erat.

Nil jam conjiciens numine fisa vide.

psichorc , Erato , Calliope , Urania , Polyn

Luciaui a litem scboliastcs (ad imag. 16. T. VI.

p. 20 Bip ) boc eas rcccnsct ordinc: »Clio, Tbalia,

Euterpe, Melpomene, Terpsicborc, Erato,

Polymnia, Urania, Calliope. « Fulgcntius denique

(mytb. 1, 14. p. 47—49 Munck.) sic: »Clio, Eu

terpe, Melpomene, Thalia, Polymnia, Erato, Ter

psichore, Urania, Calliope. « Unus restât Apoll 0-

dorus (1, 3, 1), cui plurimum fidei tribuo, primum

quia metro non impeditus erat, deinde quia Calliopen

omnibus jure (§. 1. n.) antcponit. Ordo a utс in

hie est: "Calliope, Clio, Melpomene, Euterpe,

Erato, Terpsichore, Urania, Thalia, Polymnia. a

ceteris] Imitatur Ilomcrum, qui sacpius (IL a.

IVovem cnim Musarum primi meminerunt poëtae, 603: Odyss. со. 60; hymn, in Apoll. 189) de

quilins mctri scrvandi potior causa erat. Ita Hesio- Musis: afiecßofisvat ОЛЬ хаЛЦ. Adde

dus (theog. 77. et ар. Diod. 4, 7) et Orpheus (in myth. p. 222).

(hymn. 75) hune carum ordinem statuerunt : »Clio,

Euterpe, Thalia, Melpomene, Terpsichore, Erato,

Polymnia, Urania, Calliope «5 quem sequuntur epigrammatis

Latin! (Burm. 1, 73) auetor et Cornutus

(14. p. lliS. 1Ö9 Gal.). Alium ordinem serva t

Graecum epigramma (1, 67, 23 de Bosch.) hunc:

•Terpsichore, Erato, Euterpe, Thalia, Calliope,

Clio, Urania, Melpomene, (Polymnia).« Alium reperics

in utriusque linguae cpigrammatibus (Anth. Gr.

1, 67, 22. Lat 1, 74), nimirum: » Calliope, Clio,

Euterpe, Melpomene, Terpsichore, Erato, Polym

nia, Urania, Thalia u; alium apud Ausonium (Id.

20): »Clio, Melpomene, Thalia, Euterpe, Тег-

sidéreos] In affingenda huic Musac astronomiae

scicntia omncs fere conscntiunt, quippe cui sententiae

vcl nominis etymon ansam praebeat. Obser

ves chain vclim similem in boc carmine laudem

Philologiac tribuí, quam superiorí loco Mercurio.

Atquc de illa ctiam noster (§. 22) dixerat: »cui

fulgent sillera coetu.«

conjiciens] Probe conjecturis in posternm locum

esse negat, quandoquidem Philologia, diva Facta,

jam ipsiim verum visura sit Fisa idem quod fréta,

igitur certa, secura. Monaccnscs (В. D. E.) male.

fula. — Teutónicas intcrprcs ita hace red dit: inula

silt tia himelishun manigi (coclestcm niultitudinem)

Martiani Capcllae lib. II. §. 118. 161

Olim disquirens nexos quid torqueat orbes:

Nunc praesul causas raptibus ipsa dabis.

Quae circos textura liget, quae ncxio claudat,

Àmbiat et quantos órbita curva globos;

Sidéreos cursus quid cogat quid ve rctardet;

Quis Lunam flammet vel minuat radius;

Quis coelum stellet fomes et quanta re vol vat,

wide die hóhina dero himelgibelo (et altîtudinem

coclcslium fastigiorum) únzuiueligiu (nil dubitans)

wide báldiu (et andax) fóne dero gôteheite (duce

ilumino) Dea uuérdendo (dea futura) uuirdest tá

dés alles Arm's (fies hujus omnis certa), les tu fórc

muiré Unguis (cujus ante eras incerta).«

dabis] Duorum liorum versara antiqua versîo

hace est : » Tií uuâre ér fragende (eras olîm perquiren

») uuáz lie zesámine hdflenten ringa dero

planctarum timbe uuárbti (quid nexos circos сir

ruía vert at), nú uuirdet táz tá sélba scáffunga

túost iro ferien (nunc fie t. ut ipsa diriges corum

itinera). ч Sed displicct hace interprétatif), quum

dare causae pro docere accipiam, со magis quod

in poslcrioribus ctiam libris dcos ipsos arte grami)

dialéctica, ecterisque disciplinis institui le-

Practcrea iterum noster verbo dare utitor

pro docere inferior! loco (§. 125), ubi efliciendi sensum

frustra ci obtrudcrc conaberis. Nullum deniquc

mibi remans! t dubium , postquam Scnecac (cons, ad

Marc. 2ii. p. 128 Lips.) hace verba legcram: » Parens

tons Marcia illic ncpotem suum, quamquam illic om

nibus omne cognatum est, applicat sibi nova luce

gaudentem, ct vicinorum sidcrum meatus dorrt.«

quae circos] Recte Тс и Ioniens Interpres verba

cons tru vit a voce aspicies incipiens: «Til gesíliest

sie úmbe hábee (quae ansula eos circnmdct) tutan

da ultima spera. dáz chít caelestis apera, úmbe

habet tie andere (siquidem ultima sphaera, hoc est

coclestis sphaera, ambit rcliquas), únde unió nuinige

dero éngeron der uuitero ring úmbehábe (et

quot minorom major circus ambiat). Vuáz tero planetarum

ferie iágoe (quid planetaruin itinera acceleret)

uuáz sie óuh lézze (quid eos etiam retarde!)

dáz, túot ti» clirúft tero súnnun (hoc cfficit vis Solis).

Sí gibet in éinuuéder späot álde tuála (dat eis

aut celeritatem, aut moram) únde uués skiто tien

manen gclúe uuálisen únde suínen (et cujus splendor

Lunam faciat crescere et tabescere).« Quae quo cla

rine explicarct interpres hace addidit: »So er férrost

hât fóne déro súnnun (qiiando longius abit a Sole)

so mág si in únder shinen (potest Sol Lunam in

ferías ¡Ilustrare) hedía ist er dunne fól (qnare est

tum plena) só er áber bi iro gut (si autem eam

comitatur) uuánda st in dánne obenan ánaskinet

(quoniam Sol Lunam tunc superius illustrât) pediu

ist er dánne uuáner únseren óugon (ideo videtur

Luna tune debilior nostris oculJs).«

quis] Grotius ediderat qui, nec sine codicum

auetoritate, quod quamvis ferri possit ct saepe ista

vocabula promiscué usurpentur (Herald, ad Arnob.

p. IGl.Ruhnk. ad Rufínian. p. 201 not); hoc tarnen

tir sélba (aspicis ipsa) só dû dura chûmest (quum loco e Drcsdcnsi códice reposui quis, quo melius

illuc advenís) ituio getan gefluhte die ringa binde respondeat antecedent! vcrsuL

(quae facta textura circos ligat) uuclich nústa quanta] Lege: quando. Von«, (sp. crit p. 81).

21

Martiani Capellae lib. II. $. 418.

Quae sit cura deis vol modus, aspicics.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto focdere.

Te socer subiré* celsa

Poscit astra Jupiter.

119 Tunc Calliope:

Semper complacitis arnica Musis,

—■ Minime! Objecto carero non possumns. Quanta tio libri (§. 1) jam monaimas. Ex artibus noster

dictum est pro quot, ut apud Claudianum (rapt, ci tribnit poëticam (т. schob ad Lnciani imag. 10

Pros. 2. 508): p. 20 Bip.) et musicam, Ausonius (20, 7) beroica

• Conveniunt animae, quantas truculentior Auster inprimis carmina; qiiocum concinit Graecum apud

Decvlit arboribus frondes» cet. Ctincrom (apoth. Нот. p. 26) epigramma. In Her-

Sie etiain Teutonicus interpres accepit: »Vuelih culancnsibus monnmentis (tab. 9.) ejus imagini adfiur

den himmel erliehte (quis fomes eive ignis

coclum illurainet) uuélez âne dero súnnun? (additum

hoc illustrationis causa videtur) »linde uuîo

mdnige stérnen si uuidere getribe.« Illustrationis

causa addit înterpres: »Dax táot si die planetas so si

tie retrógrados machet« ; finemque reddit bis verbis:

*Tdr sihest tu (ibi perspicis) mmîo getan dero góto

fliht sí (qualia dcorum jussa sint) únde uuèlih seüf tro

rihtennes *í (et quaKs effectus eorum ordinationis »¡t).«

áspides] Totum igitur bujus Musae carmcu sic

intclligo: в О Philologie supersede tandein conjeeturis

: inspice jam sidéreos coctus ipsos et sacra

culmina polorum. Olim disquirebas, quid torqueret

orbes nexos: nunc praesul ipsa causas docebis sidereorum

cursuum. Adspicies quae textura circuios liscriptum

legimus КАААЮПН П0ШМА. Cornutus

(14. p. 100 Gal.) pracessc cam dteit rhetoricae

exornatae. Fulgcntius (my tb. 1 , 14. p. 49

Минск.) ad solum nomen respiciens, oji limain ei vocem

attribuit. Metrum glossa Monaccnsis (E) appcllat

»Phalaecium.a Accuratius in Basileensi glossa

additur: constat spondco, dactylo et tribus trocliacis.

semper complacitis] Priores hujus carminis ver

sus ita explicat Teutonicus interpres: »Die brúnnen

raagnesiae luibent tili, ketrenchet (fontes Magnesiae

praebucrunt tibi potum) tti hólda dierna dien

dir gelíchetén musis (tu amica virgo bis tibi com

placitis Musis). Magnesia ist in thesalia (Magnesia

est in Thcssalia). Dar ist libetros fons (ibi est

Libcthros fons) umbe den mdnige poëtae sizzent

get, et quae nexío eos clandat, quantosqiic globos or- '(ad quem multi poëtac sedent) samo so die noie

bita curva ambiat; quid sit, quod sidéreos cursus cogat

y cl retardet ; quis radius Lunam flammet vcl minuat;

quis fomes coelum stellet et quanta (se. sidera)

rerotvat; quae denique in bis omnibus cura vcl mo

dus a diis adhibcattir.« Similia apud Propertium

(3, 5, 47) legere poteris. Metrum est elegiacum.

Calliope] Musarum principem banc dici , ab inistn

poëtae (similiter consortes sunt poëtae) die in

trinclién (qui ex eo bibnnt). Vuánda óuh tú phi

lologie musicam chánst (quoniam etiam tu Philo

logie musicam calles) pedia ski net (ideo videtur) tàz

tú libetron getrúnchen habest (te с Libctbro bibisse)

únde dér brúnno dés rósses pegasi dea úzer démo

blùotc uuárd gorgonae habet tih kctrcmhet s. saMartiani

Capcllae lib. II. $. H9. 163

Cui Magnesia poculura flucnta

Et fons Gorgonei tulit caballi:

Vertex Aonidum virens corollis

Cui frondet violas parante Cirrba:

Tu vatum mela dulcibus Camoenis

ment tien poëtis (et fons equi Pegasi , qui e san

guine ficbat Gorgonis, potum tibi praebtiit una

«um bis poëtis) Pegasus chit fama (Pegasus signi

fica t famam?) uuánda poëtae sint samo si (quoniam

poctae sunt cum ca. Qiiaeritur utrnm reetc legerit

editor samo si, an potins scriptum sit famosi?) be-

Лж chit man (ideo dicitiir) sie ¡jetrúnchen haben

¿es prtínnen (eos bibisse ex fonte) den pegasus

nzer dero érdo sláog mil sínemo fuoze (quem Pe

gasus с terra eruerat suo pede).«

Magnesia] hege Permcssia ex vestigiis (1) ma

nuscript!. GnoT.— Sane Permessus Musis sacer erat:

•cd Magnesia non minus. Ipse noster infra (§. 654) :

»Magnesia, cujus fons Libcthris poe'tici hanslus

nomine eclebratus.« Libetbra urbs qui dem in Boeotia

(Pausan. 9, 50, 5) ibiqne Libetbrins fons cum

Mnsarum cultu situs erat, Helicon! eontiguus et

in colendis Musis aemulus (Otfr. Müller! Orchomen.

p. 581); non tarnen solum fuisse testis est Soli

nns, e quo totam fere gcograph'ram noster exscripsit

(c. 8. f.): »Scd ne transcamtis praesidium poeta

rían, fons Libctbrius et ipse Magnesiae est.« Adde

et Plinium (i, 9, 16) et Spanheinium ad Callimachnm

(liymn. in Ccr. 25. p. 682).

eabaUi] Imitatus est illos Persii (ab init.) versus:

•Лес fonte labra prolui caballino г

Nec in bicipiti sommasse Parnasso

Memini, ut repente sic poeta prodirem.*

Confer et Prop. (5, 2, 1. 2) et Strab. (9. p. 410).

corollis] Scriptum in editis erat choranlis. —

Pato coraulis pro corollis, quamquam nec alteram

omnino reprobem: est enûn тох nsitata isti secnlo.

Grot. — Sed nihil mutandum. Goez. — Grotii

conjecturam confirmant codices Rcicbcnauensis, Bri

tanniens, et Cantabrigicusis, quo s secutus sum;

in Gnelfcrbytanis etiam Cortius legit carollis. Atque

hic omnino corollis, sive coronis (v. Beroald. ad

Appulcj. T. B. p. 79 Oud.) aptior locus est, quam

choraulis. Teutonîcus interpres vocem stibstituit

» poëtis* sic scribens: » Tir stát óbenan gelóuber

(tili stat in suinnio virens) aon. (Aonidnm) gezier

ter mit poëtis (ornatus poëtis).

frondet] Britanuicus quidem codex fondit habet,

î. e. fundit; quod ctsi minime absonant sit (cf. Cíe

Tuscul. í>. 15), tarnen recipere nolui, quia

cum parante jüngere pracstat. Similiter noster is

(§. 917): «calamos parante Musa. «

violas] Ovidios de antiqnornro temporom simplicitatc

(fast. 1, 54 5):

»Si auis erat , faelis prati de flore corean

Qui posset violas addere , dives erat.»

Quamquam bas etiam inter flores coronarios in

pretio fuisse e Theoplirasto apud Athenaeum (15.

p. 680 Casanb.) patet; ipsisque Musis caras vhleimis

apud Theognidcm (eleg. 250):

'AyXaà fiovôàojv âtoça 1обт£(рсп>ап>.

Cirrha] Teutonicus interpres: »Apollinis pérge

dir gágene blûomen kábentemo (Apollinis raont! ob

vios flores liabcnti tibi).« At non montem, sed

oppidum fuisse Cirrham prope Delphos vulgo no

tara est (Strab. 9. p. 288).

Camoenis] Vêtus interpres verlif : » TA beehênnest

21 *

1G4 Martiani Capellac lib. II. §. 119.

Et seis Pindaream chclyn referrc;

Te dictante fides sacruinque plectrum

Movit Threïcium sonare carmen.

O lux nostra , sacros probare cantus

Suesce, atque organicis beare circis.

tero poctarum carmina mit süozen mctrÍ9 (agnoscis

poctarum carmina cum suavibus metris).»

chclyn] Teutonicus: »Dú chánst keanteron citliaram

pindari mnsici (potes imitari (?) citharam

Pindari musici).«

■novit] Mallín novit. GnoT. — Oflcndebatur Grotius,

ni fallor, insolentó dícendi genere: »movit

plectrum Threïcium sonare carmen.* Sed hace insolcntia

ci in Martiano non imponcre debebat, quum

commode explicari possit »movit plectrum, ut Threï

cium son ai e t carmen.« Ilorat. 1. od. 24. Phaedr. 3.

fab. 1С. Goez. — Rccte! Graecismus enim est,

o>6te cum infinito modo, nostro satis familiarisa

ita infra (§. 123) »rötet circulus a nui claudere sccla«

pro »ut claudat sécula «; ita IVcpos (in Phoc. i,

3) »hortalur aeeipere«, Horatins (Od. i. 2. 8):

»egit viscre montes» cet. (Addc Ru fini an. p. 2í>8

Ruhuk.). Haud tamen inficior, me maluisse codieem

reperire, in quo Grotianum ill ml novit legerctur.

Vertit vêtus interpres: »Dir irdénehentero citan

der séito únde dáz ziterfin singen intraciskun (tibi

excogitanti possunt fides et plectrum cancre Thre

ïcium) dáz chit also orpheus sáng föne tracia (id

est quemadmodum Orpheus cancha t e Thracia).«

Martiani sententiam illustrabit Plutarchu9 (de mú

sica p. 1132 f.): »Orpheus autem neminem videtur

imita tus : nemo enim tune natus praeter poetas,

qui facerent ca, quae ad tibias cancrentur: horum

autem cum opere Orphicum nihil habet simile. «

Ilinc nosier »Philologiain« ait «dictasse Orphicum

quod primuiu ad fides sonaverit.*

/илг] Teutonicns: »unser óuga habe in geuuóneheite

unser heilig sáng ze löbenne (nostcr ocule

sucsce nostrum sacrum cantum laudare).»

circis\ Proprie circi sunt symphoniac, quae ad

с andern rationem mclodiae rccurrunt.Vixc. — Sumsit

hace vir doetns с veteribus glossis. Teutónicos

interpres, postquam тсгЬа »atque organicis bearc

circis« vertcrat »linde uttirt kesiiligot föne órganisken

« , uberiorem banc cxplanationcm adjeeit: »das

chit sanglichen ringen (hoc est cautibus in orbem).

Also dünne ring du demo sänge uvirt (quandoquidem

orbis in cantu efficitur) sä iz io uuidere eruuindet

zedéro sélbun stete dar iz una fleug (quum is

rursus redit ad cundem locum quo ineipiebat). Haie

únde sing о sapientia (Habe et canta : O ! sapícntiA)

so findest tá día sélbun lítlun án demo a. diu zi

erest uuas an demo o (repcris eosdein sonos [cundem

solium] in A, qui prim um erat in О) лег só ge*

tuno perhiodus. dáz chit circuíais, héizet colon (ita

composite periodus, hoc est circuitus, appel la tur

colon), übe daz uuórt tár úz kát só ih tir пй -ci

goto, (si dictio ibi finit, ut tibi de m on s traba ni) übe

neist só heizet er comma (si paene; tunc appellatur

comma).* — Sed ut ad circos ¡líos redeat oratio,

Cicero (Brut. 19) carnunuin meminit, » quae in epu

lis a singulis convivís cantitabantur.« To tum nunc

hujus Musac carmen sic construendum esse puto :

»Tu Philologie Musis complací tis semper amica,

cui Magnesia flocula et fons Gorgonci caballi poculum

tulit, cui vertex Aonidiun virens fronde t corollis,

violas parante Cirrha; tu seis

Martiani Capcllae lib. II. $. 119. 165

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

, Te socer subiré cclsa

. Poscit astra Jupiter.

Ao sic Polymnia:

Tandem laboris fructus aetliram fulgidam

Divûmque sedes ас Jo vis consortia

Provecta carpis inditoque numine,

dulcibus mêla vatum et Pîndaream chclyn referre 5

te dictante carmen Threïcium movit fides sacrumque

plectrum sonare. О! lax nostra, eucsce probare

sacros cantiis atque bcare (est impcrativus) circis

organicis.«

Polymnia] Inter tot varías de hujoe Musac arte

disputationcs plurlmi tarnen ci tribuunt vel mimos

(Auson. Id. 20, 9. sivc antb. Lat 1, 74. Antb.

Gr. I, 67, 22 de Bosch. Cassiod. var. 4, 51.

p. 72 Gar.), quam ÖQ%T](flV alii appellant (scboL

ad Laclan, de imag. 16. VL p. 20 Bip.); те! memo

ra ndi facultatem sh e mcmoriam (Plutarcb. sympos.

• 9, 14. p. 746. Fulgent, myth. 1, 14. p. 48 Munch.).

Utrique respondet ejus effigies (Antiqu. Hercul. IL

tab. 7) quae ori adbibito dígito silentium profitetur,

at intelligatur cam gestibus verba supplcrc. Unde

•horcistarum loqttacissimas maims « mcmorat Cassiodorus

(1. c)j quarum inventionem Polymniae tribuit,

L e. oq%T]6tcúv, saltatorum, quorum artem

non in pcdlbus modo, verum ctiam in manibus

totoque corpore concinnc movendis spectatam esse

constat (Cf. Böttiger. Sabina I. p. 317). Unde in

Latino epigrammatc (1, 75 Buna.) de ea:

•Flectitur in faciles variosque Polymnia malus»

die! tur; Graecus autem poëta (antb. 1, 67, 23

de Bosch)} licet reliqaaruin Alusarum singula no*

120

referrct, hnjus tarnen reticuit, pro eo autem

cxtremum hoc posuit disticbon:

Sty ó <p-^eyyo(ièvrjç jraZâ/iijç ■&£X$i<pçovct

rcaXpuov

Nevfjuxtt <p(»yur¡6a6av àrtayyèXP^vra бш-

Jtr¡v.*

In noatri tarnen carmine de omnibus lilis nihil reperitur.

De rhythmo enim agitur, atque de lis quae

mentcm parare possint ad alta culmina. Carminls

mctrum in códice Monaccnsi (E) glossa définit:

»Jambicum senarium yponacticum constat trímetro

ас catalecto«, melius tarnen Jambicum senarium

simpliciter dixeris.

tandem] Non ad verbum iaterpres vertitt »An

stéte (statim illico) infáhest tú zelóne. dinero ar

beite, den sconen Himmel (acelpis in praeminm tui

laboris pulchrum coelum) únde dero góto gesäte

(et deorum sedes) unde día sippa iouis (et cognatlonem

Jovis) tax, tu sin snora uuirdest (ut fias

ejus nurus).«

inditoque numine] Dielt Polymniam carpere

divûm sedes et consortia Jovis; ¡taque vix dubitem,

quin Marianus «cripserit inditoque, quod cxbibet

Vossianus codex. Arntz. (misc. p. 208 f.). —

Lapsus est vir doctus in adscribendo Slusae, quod

de Philologie dicitur. Sed lectio baud dubia est,

eiquldem non Cortius tantuna in Guelfcrbytano pro

166 Martiani Capcllac lib. II. $. 120.

Cruenta dudum quae jugare rhythmica'

Ac dispari mixta sueta regula,

Мох quid jacente, quid jugata linea

inch/toque legit inditoque; verum sie ctïam scriptum

in Basilccnsi et Darmstattcnsi ipse vidi. Concinit

rcliqui omnes, tum rersio antiqua: »loh kemisgtiu

(cliam mixta) mit misselichero únde únébenmázerd

praeterca Teutónica versio Iiisce verbis: »lärm úf regula (ad variam et disparis mс tri regulam).« Cui

kefáortin (illuc supra vecta) únde gótlieit infáhentin

(et divinitatem aeeipiens).« Confer practerea in

tnperiori loco (§. 118) verba »numine fisa.«

cruenta] Nova et imperfecta carmina, ut cruentum

pro novo dicatur, tracta metapbora a foctibus

animal ium , qni cruenti nascuntur. Vulc. — Quid

hie. cruenta rhythmica sibi veünt, band facile quisquam

expediverit, nisi attendat ad Graecum verbum

xçovcOi e* quod formatur indc. Ipscmet antrqnam

hoc incideret, dudum tentaveram »incly to

que numine favente«i at prorsus infoliciter, ut

postea comperi. Ceterum anliquiorcs etiam usos

quandoque Graccis vocabulis, quae tarnen Latinis

aotabant Uteris, jam olim observavit Maretas 1.

y&r. lect. c. 5. Lucretio durateus equus dicitur

pro ligneo , e media Graecia. V. Ang. Politian,

observ. et emend, cap. S. Vonck. (sp. crit. p. 82).

— Cortius in Guclfcrbytanis legit creante; sed

nihil hoc pacto efficitur. Nequc Vonckii placet explicatio

, quae non mihi tantnm obscura est, sed

ipsi etiam auetori erat, quippc qni nc verteré

quidem potuerit vocem cruenta a xçoveiv deduetam.

Fortassis cruenta poetice a pugna petitum hoc loco

aignificat hostiiia, infensa, dissona. Certe rhythmo

proprium est, quae dissona sunt suaviter jüngere.

Gum Viilcanio tarnen concinit versio: »Dä dir iu

(m ijcuuún uuáre niuuiu carmina xemáehonne (quam

tu olim sucta eras nova carmina eondere)« et crunatum

et crudum cognata inter se esso videntur.

mixta] Cortius abesse a Guelferbytano códice

observât. Sed retínendam suadent turn (hoc est a* ei dicerct) Dú chúre in geometría (fa

illustrationis causa addit interpres: » I/ufo mánigfalte

dir st diu misselichi dero niumon ( quam mul

tiplex tibi sit varietas canticorum) uuer may tax,

hetellen (quis potent hoc enumerare)?* Verum an

vident vêtus interpres adhuc ambigi potest; Ari

stide! tarnen Quioctilianns (ар. Meibom, rci music

ser. p. 55) diatingoit inter tria genera 1) rbythmum

habentia, 2) rhythmo carentia, ct 5) rbythmi speciem

habentia, quae turn rbythmum babeant, tum

со careant. Pari modo sibi opponcro Aidctur Martianus

regulam rbythmicnm ct disparem, quartim

ntraque cruenta jugare Pliilologiam soleré ait ; prorsus

ut Cicero (de orat. 5. 44 et 43) versus certa

lege alligatos disparibus mimons opponit; atque

noster infra (§. 975 f.) de pedibus disserene: » alios«

inquit »alogos hoc est irrationabilcs nominamus,

quorumque ratio nulla praestatur, sed incondita

quaedam compositio profertur.« Mixta t ut nunc

producta ultima in versu positura est, ad regulam

referendum crit; vide tarnen ne melius pro accu

sative casu liabcatur, quod facüUme per transpositionem

çfJGci possit

mox. quid] Vctus interpres hace de geometría

intelligit, qua in inlerprctationc vis acquiescerc licet.

Vcrtit enim: »Unde uuáz triseósi macho (ct quid

tcr-eonjectum fociat). mit stvácchentemo reize dn

dien siton (per rectam lincam in lateribus) únde

gefuogtemo án dien orten (ct per jugatam in cuspidinibus,

id est in angulis). Ac nc dubites de hosensu

addit: »Dax ist áls» si chdde

Martiani Сар ell ae lib. П. §. 120. 1Ь7

Trigonue recurvct circulusque torqueat;

Melos probare, ac tonos et er us m ata,

Artesque cunetas sólita, quaeque coelitum

Possunt parare mentem ad alta culmina.

quaere in geometría) uuio drí réita gréhte (quomodo

tres lineac rectae) án dien órten (in apieibus)

síh chássentc (se coujungentes) triangnlum machont

(triangalum faciant). linde uuát ter ring úmbe bie

ge (et quid circulus ineurvet). dát chit, uuio ál

úmbe gebogener réix. ten ring tnáchoe (lioc est

quomodo omnis incurvata línea circulum faci.it).«

Sed ralde dubito quin hypallagen in Martiani ver*

bis »quid trígonas recurvet circalusque torqueat«

mtellexcrît. Âtque mirum prefecto videri pVsset,

si Martianus, quo loco de poësi tantuni ct música

loquitur, geometriam eis immisctiissct! Practerea

jacentem lincam minus accurate rectam ínterpres

vertife, quum omnia linca, quae non obliqua sit,

recta dicatur, jacens contra erectae opponatar. Sine

alla autem dificúltate de quantitatis et acecntus

eignis iatellíges quae ad rem metricam rhythmicamque

quam proximo pertinent. Cf. modo Priseianum

(de acccntîbus p. 835): »Quid est longa línea? nota

• sinistra in dextram partem duc ta, ita: — ; quid

est brevis linca? nota jacens similiter, sed panda,

eicut pars inferior circuli , ita : w « ; et Iaidoruin

(etym. 1. 17. 29; Ш. p. 29 Arev.): »nota brcvis

inferior semicirculus w, nota longa I jacens est w.«

Idem alio loco (1, 4 f. pag. 12): »Apex est«,

inquit, «linca jacens super litcram aequalitcr dueta.«

£ andern notam, quam alii grammatici ctiam accenturn

longum appellavcrunt (I)iomed. p. 429. Donat.

p. 1742. Max. Victor, p. 1943) nostro »jacentem

Нпеат* esse quivis videbit; nec dubito quin circu

lum quoque tortum (nam ita bacc per bypallagcn

accipienda) omnes mecum pro nota brcvitatis babituri

sint. Restât trigonus jugata lineu reewvatus,

quem tarnen et ipsum facili ncgotio intelligee aecen

I um esse circumflexum, cujus baec forma: Л

jam antiquitus satis nsitata fuit

crusmata] Martialis 6, 71:

nEdere lascivos ad Baetica crusmata jest us ,

Et Gaditanis ludere docta modis.«

Goez. — Teutónico interpret! crusmata sunt ehordarum

pulsus. Ita enim octavnm bujus carminis

Vorsum vcrtit: »Quóniu xeschiesenne (sucta cligcrcj

die uuárbá des sánges (ambîtum cantus) ùnde die

uuîsd (et melos) ùnde die rûorà dero séiton (et

pulsus ebordarum).«

mentem] Ita с Dresdens! códice reposui pro

hi с nie, quam tarnen tint i quam esse lectionem Teu

tónica versio docet hace: »tfnde alle liste xeschlesenne

(et omnes artes cligerc) unde dl dût h miel

sázen machón mugen (et omne quod с o el i incotae

cfficerc possint) mit tró höhen sinne (cum corum

alta mente). «

alta] Di.ier it forsan aliquis, vocera eoeliluui

minime hisce verbis jungendam esse; sed ad mentem

pertincrc. At vereor ne erratums sít Plutarchum

potins noster Icgisse videtur, qui (symp. 9,

ii. p. 746) Polymniam cupiditati discendi (gjtAo-

[ía&et), qnac animo ínest, pracesse docet. Atque

sic mens bumana pracparari dicttur ad adscendenda

alta coelitum culmina. Totius carminis constructio

et sententia bacc est: »Tandem provecta inditoqut

niiminc carpis laboris fructus, actbram fulgidaui,

divùuique sedes ас Jovis consortia. Quae dud urn

suëta es cruenta jugare ad regulam rLytbmicam et

168 'Martiani Capellao lib. II. $. 120»

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré ceba

Poscit astra Jupiter*

J2I . Tunc Melpomene;

Sueta cothurnatos scenis depromere cantus,

Soccumque ferre comicum,

Et reboare tua tulimus quae carmina cura

mixta ad disparen) (те!, sí maris, »ad regulara

rhythmicam et mix tarn disparem«) tum sólita es,

quid vcl jacente vel jugata liuea trigonus recurvet

circuíusque torqueat, mclosque probare ac tonos

et crusmata artesque cunetas et ca, quae meutern

parare possunt ad alta coelitum culmina. «

Melpomene] Hule Musae utmmque spectaculi

genus, tarn tragoediam, quam comoediam nostcr

adscribit (conf. 888) similiter atque Cicero (orat

31) de quibusdam artifieibus scenlcis scripserat,

in ntroque genere eos placubse. Sed rectius ii,

irai Mclpomcnae tragoediam tantum tribuunt (Hör.

od. 1, 24, 2 et 3. Ovid, art am. 3, 1, Ii. Auson.

Eid. 20, 2. Epigr. Lat. 1, 75. p. öl Burm. Scho

liast, ad Lucían, imag. 16. T. VI p. 20 Bip.). In

monumentis etiam Hcrculanensibus ejus imaglni

•obscriptum legimus: MEAIIOMENH TPJTSi-

/dIAN. Quod Alitschcrlichius (ad Hör. od. 4. 3. 1)

omnlno lyricam ci poësin tribult, etymologiae potlus

(а цёХЛ£б-&си) quam usui veterum convenit. Monacensis

glossa (Б) metrum définit: »dimetrum Jambicum

Examctnim (sie) Dactilicum june tum.« Basilcensis

autem »metrum Heroicum, cui subjunetum

est dimetrum Jambicum.« Metrie! dicunt Pythiam*

bicum primum (Hör. epod. 14 et 1У).

sueta] Teutonicus interpres : Тй bist quón (ta

es sueta) in scenis zesingenne. diu sáng tero gescüohton

tragicorum mit coturnis.« Et postquam

explieaverat , qui sint colhurni et quae sit scena,

pergit : » Vnde ána haben dáz kescúhe dero comicorum

(et Indutam esse calccorum' genere eomicorum^

Familiäre poëtis erat, calceorum gencribus

diversa carminum genera denotare. Ita Apollinaris

Sidonius (epist. 8, 11. p. 233 Sinn.):

к Soceos ferre cave, пес ut solebat

Laxo pes natet altus in collatmo.

Sed tales crepidas ligare cura

Quales Harpaliee. « ~~

Virgilium (Acn. 1, 317) vcl Propcrtinm (2, 25,

41) noster ante Odilos babuissc videtur: intelligit

Igitur calceos leves, quales Tbaliac convenient,

unde a nona bac sororum se reprebensum esse

Martialis (8, 3, 9) finxit: Quinctilianus autem (10,

2, 22. p. 130 Spald.): »IVam comoedia non cothurnis

assurgit, ncc contra tragocdia socculo ingreditur.«

reboare] Ita Petronius Afranius (in Barm, anthol.

Lat. T. L p. 31):

a Melpomene rcboans tragicis fervesett ïambis.

Ita Ausonius (Idyll. 20, 2):

tMelpomcne trágico proclamai mocsta boato. «

Addc quae copióse de hoc verbo disseruit Macwbius

(in Saturnal. G, 4). Cassiodorus autem (vaT.

4, 51. p. 72 Garn.) discrimen inter tragoediam cl

comoediam demonstrations ita distinguit: »Tragoed á*

Martiani Capellac lib. II. §. 121. 1Ö9

Melo favente rhythmico: ■

Nunc tibi virgo cano, spes atque assertio nostri,

Tenore versa carminis.

Nam thalamum redimiré juvat, tu serta probato

Tuis placero ritibus.

Digna maritali semper vidcaris Olympo,

Decentiorque coelitum.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

ex voris vastUate nominatur : quae concavis reper- Solera quoque noster (§. 185) »asserlionem divum«

roborata talcm sonum videtur eflieere, appellat

versa] Per bypallagen dictum pro verso i. c.

mulato carminis tenore. Omnis locus ita construendusi

»Ego, quae bucusque consueveram tragoedias

comoediasqiie depromcre secnis, et melo rhythnt

paene ab bominc (non) credafur exirc. Erigitur

autem in hircinos pedes, quia si quis inter pasto

res tali voce placuissct, capri muñere donabatur.«

Saepe tarnen in voce Ьоаге Graeci tantnm verb!

ßoaco sensus respiciendus est. Unde Apollinaris

Sidonius (epist. 8, il. p. 254 Sirin.): »Et nunc

inflat epos tragocdiarum. « Tcutonicus interpres illos

Melpomenae vertit versus : » Unde singen diu sáng.

tiu uuír fóne dir trúogen (ct cantare carmina, quae

a te accepimus): dîne trátnn (tnac amicac) súmico

favente reboare quac tua cura tulimus

(i. e. accepimus), nunc

mutato ad bymcnaeum tibi canendnm me con ver to. •

Tcutonicus interpres sic: n Nú singo ih tir máged

(nunc cano ego tibi virgo!) mit temo dúnsc des

Sanges (cum extenta serie carminis) tiuánda dû дй-

ozemo sánge únsih Mcchentemo (suavi cantu, nos al- Un uuorten bist (quippc diva facta es) unser tróst

licicntc) únde scundentemo (ct incitante) daz uuir siu

trüogin únde gehielten (ut ca ferremus et servaremus)

« Posteriora verba illustrationis causa ab in

terprete addita esse ipse л idem.

assertio nostri] Facundia nostra. Vcic. — E

glossa, quae consona est cum versione Teutónica,

mal am banc explicationem sumsit vir doctas. Me

lius potnit cdoccri cx inferioribus locis, quibus

Música (§. 924) Minervam »nostri comitem«, Gramzúnga

(ас nostra

versa omnino neglexisse

(nostrum solatium)

facundia)»; qui

videtur.

maritali Olympo] Loco nimirum, quem maritus

inbabitat. Ilypallagcn probe intcllexit interpres

verte ns: n Titien brüte stûol lúslet mih zezíerene

mit sánge (tuum tbalamum übet mibi ornare cum

cantu). die zierda M dû tíchén dînén siten (ornatum

da placeré tuis moribus). Uuerd tnáozist té.

matica (§. 229 f.) cum, qui banc artem calleat, sin dinemo JúmelisJsen charle mercurio (digna eis

• assertorem nostri« appellat (conf. Gell. 20, 6. tuo coelesti marito Mercurio).*

Ifon. Marc p. 496 Merc. Serv. ad Aen. 2, 59£>). decentioraue] Comparativum pro superlativo a

autem est, quam quis sibi vindicat, ut nostro poni, supra (§. 6) obscrvavL Agnoseit ctiam

22

170 . Martiani Capellae lib. II. §. 122.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Ac si Clio:

Tu quae Rhetorico clangere syrmate,

Atque reum rábido absolvere pectore,

Quae nunc scnsa ligans hórrida nexibus,

Soritas cumuli accessibus aggerans,

Nunc quid grammatica stringere regula,

Quid fandi ambiguis conterat ordinem,

Sollers docticanis ludere sensibus:

vetos interpros vertcns: »ünde ollero himmel fróuuon

zimigósta (et omnium coelestium fcuunarum

deccntissima). «

Clio] Si verum quaesiveris videbis banc Musam

pracfuissc bistoriac. I la Herculancnsia (2, tab. 2);

ita scbolion ad Luciaoi imagines (16. p. 20 Bip.);

ita ct Ausonius (Idyll. 20, 1) aliiquc (antbol. Gr.

de Bosch 1, 67, 23; antbol. Barm. Lat. 1, 73.

p. 51). Alii historiara Polyraniae, nos trae laudationes

tribuimt, etymon secuti (Plutarchus in sympos.

9, 14. p. 746; cf. et Cornut 14. p. 1S8

Gal.). ¡Noster dispntantem tantum inducit contra

inanes Philologiae labores , quibus ad illud usque

tempos rhetoricam, dialccticam, et grammaticam tractaverit,

altiora mox ct veriora in coció visura.

Metrum bnjus carminis cxplicant glossae in Monacensibus

(B. C. £.) et in Basileensi códice:

•Bactylicum pentametrum catalecticum« : est vero

Asclcpiadeum primum (Hör. od. 1, 1. 3, 30).

ayrmate] Ambagibus, circuitione, sive circum

scripta elocutionc. Syrmata tragocdorum crant ve

stimenta, undc hoc vocabulum inflatum dicendi

genus, ampullas ct sesquipedal» verba (Horat. ad

Pison. 97) desigual. Sic jjlartialie (4. 49. 8):

ьА nostris procul est omnis vesica Ubellis ,

Musa пес insano syrmate nostra turnet« ,

ct alio loco (12. 95. 4):

»Aptasti longum tu yunque syrma tibi.« .

rábido] Pejus in Guelfcrbytanis rápido legcrat

Cortius. Be forensi enim orationis genere scrmo

est. Quo autcm melius locum intelligas, conféras

vclim in totius libri fine (§. 998) versus :

»Iudocta rabidum quem videre sécula

Jurgis caninos blateratus penderé.»

Fcstus (p. 419 Вас.): » Rábidas a rabie, qui morbus

caninus est.« Sed et Seneca (Ilercul. Гиг. 172)

»rabiosa fori jurgia« scripsit. Sensus i gif or est:

rhetor reum rábido (forensi) pectore ita défendit,

ut absolvatur. Eodcm pertinet то ôtpoôçov ct

iUCQ%aQOV (v. G. Fr. Hermann, ad Lucían, de hist,

ser. p. 261). Praeterea conferre licet Graecum cpigramma

(2, 46, 14 p. 501 Bosch.) ct Propcrtium,

qui (3, 6, 11) »rabidam linguam« scripserat.

cumuli] Ciccroncm noster vidctur ante oculos

habuisse, qui (divin. 2, 4) »soritem« scribit »si nccesse

sit, Latino verbo acervalem liccat appellat e «

(conf. acad. qu. 2, 16 et 29. Horat. epist. 2. 1.

47. Pers. sat 6. cxtr. Scxt. Einpir. adv. log. 7,

Martiani Capellae lib. II. $. 122. 171

Nunc s tell ata poli conspice lim.ina,

Et candore sacro aetheris utere:

Quem vero pretium est noscere luminc.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Mox Erato: J

Caput artibus inclyta virgo

Cui panditur aula Tonantis:

416; adv. phys. 9, 182 et infra nostrum (§. 527). »Nunc Erato: nam tu nomen amoris habet»

Umina] G uelfcrby tanus quidem codex, teste Cor- (conf. cund. 2 , 425 et Apollonium Rbod. 3 ab

tío, et Dresdensis lumina exhibent; quoniain autem init.), quern quidem amorem Cornutns (14. p. 159

canentibus Musis Pbilologia non nisi in limine про- Gal.) in philosophiam detorquet Monumenta Hertbcoseos

erat, vulgatain lectionem eo magis retinui, eulanensia (2. tab. 6) banc Musaiu appellant psalquo

propius Tox lumine sequitur. Limen coeli nostcr triam, quibusciim cpigrammata Gracca (I, 67, 23.

etiam supra (§. 63) dixcrat. p. 257 Bosch) et Latina (1, 73. p. 51 Bum.)

pretium est] Scilicet »tuoruin laborum.« Vine, pariter ac Plutarcbus (in symp. 9, 13. p. 743) et

— Equidem pro »operae pretium est« intclligo. Ausonius (Id. 26, 6) concinunt. At vero apud

Ipse Tacitus (ann. 1, 57): «Germánico pretium nostrum cadem Musa de niundi et rcrum naturafuil

convertcre agmen.« linm cognitione disserit, quo itcrum patct, Marlamine]

Verborum in boc carmine ordo satis tianum ad id, quod cuiquc Musae pcculiare est,

ïntricatus ita struendus mibi quidem videtur: »Tu minime spectasse. De metro glossac Monacenses

(Pbilologia!), quae sellers es rbctorico syrmatc clan- (B. E.) et Basilccnscs: »Metrum anapesticutn cagerc

reamque rábido pectore absolvere, quae nunc talecticum constat tribus anapestis et syllaba.« Est

borrida sensa nexibus ligans et soritas accessibus igitur Parocmiacnm sire Anapacsticnm dimetrum caaggcrans,

nunc (sc. soliere es) quid regida talecticum.

ica stringere, quid fandi ordinem ambiguis artibus] Caput cum dandi casu Tcrentiana disensibus

docticanis luderc; conspice nunc ctio (Andr. 2, 6, 27. Adclpb. 4, 2, 29: add.

s tel I a ta poli et utcrc candore sacro adherís, Propert. 2, 18, 86). Quid caput hoc modo signiquem

pretium est vero lumine noscere.« Yerba ficct, docct Quinctilianus (3¿ 11, 27. p.627 Spald.).

»lumine vero* e Lucano (9, 11) sumsit. Possit lamen etiam pro compellatione accipi, ut

Erato] E Gracci no minis significatione bule jam apud Homer um (II. &. 281) Ttvy.QE <piXr¡ xstpa?.r¡.

Plato (Phacdr. p. 349 Bip.), amatoria tribiterat; Tonantis] Egrcgie bic Jupiter epitbeto xegar-

Ovidius (art. am. 2, 16): riov (Orpb. hymn. 18) she Tonantis (SU. 13, 20.

22 *

172 Martiani Capellae lib. II. §. 123.

Mérito tibi subditur orbis

Rationibus ante repertus :

Sacra fulmina cur rutilescant:

Fragor intonet unde resultans:

Quid agat per aperta madores

Modo nubibus imbrificatis:

Quid euntibus agmine nimbis

Revocet nitidissima verna,

Rotet omnia circulus anni

16, 234. Ovid. fast. 6, 546) orna tur, quia illico

de fulminum natura disquîritur.

repertus] Hugiamis ct Cantabrigicnsis codices

repertis Labent, quod primo aspectu placet; sed

praestat vulgata lectio, qua pristini PLilologiac

labores praemüs futuris opponuntur; quae rationi

bus ducendis conjccturisquc faciendis hactenns aegre

paullatimque reperire stiiduerit, jam spontc ipsi

patcre, meritoque ei subdi orbem, quern dudum

sibi ratiocinando quasi vindicaverit.

sacra fulmina] Vel Propcrtium (5, 3, 47 eequ.)

nnrtatus est, vcl Ovidium, qui (met. 15, 69) de

Pytbagora canit investigante i

»Quid deus, unde nives, quae fulminis esset origo;

Jupiter an venti discussa nube tonare nt ?«

Fulmina pro Grotiano fulgura rescripsi e Guclfer»

bytanis moncnte Cortio; idque eo magis, quod de

natural! fulminum causa bic, sicut apud Ovidium,

sermo est, neutiquam dc fulgurum jactu, e qui-

Ьиэ conjecturalem divinationcm fieri supra (§. 7)

dixerat. Addc Senecam (nat. qu. 1, 1 f. p. 684

Lips.) et Iforatiuin (in epist. 1, 12, 16).

madores] Ita scripsi e Monacensibus libris (В.

D. E.) pro madorem. Totius loci sensus bic est:

»quid agat madores i. e. pluvias per aperta i. с. per

spatia coelcstia, nubibus modo i. e. paullo ante

imbribus replet is atqne t urgen tibns.t jiperta codem

sensu Virgilius dixit (georg. 1. 393):

nNec minus ex imbri soles et aperta serena

Prospicere et certis pot er is соgn os cere signis.«

rotet] Com reliquis baec non bene cobacrcrc,

nemo non videt; nam qutun proprium sibi subjectum

babeat verbnm rotet, illud quid in antece

den tib us referri buc non posse videtur; ta men quum

omnes libri in lectionc concinant, qua const metió

manifesto ab antecedentibus pendet, nihil restât,

nisi ut quid accipiamus pro quid sit quod, paritcr

ut Virgilius eo usus est, quem in toto hujiis Musae

carmine noster ante oculos babuissc videtur

(georg. 2, 475):

•Me vero primum dulces ante omnia Musac,

Quorum sacra ferо in geni i percussus amove ,

Accipiant, coelique vias et sidera monstrent:

Defectus Solis varios, Lunaeque labores i

Unde tremor terris ? qua vi maria alta tumescaitt

Objicibus ruptis , rursusque in se ipsa résidant?

Quid tantum Océano properent se tingúet e Soles

Hïberni, vel quae tordis mora noctibus obstet?»

, Ad sententiam carminis Clandiani quoque locus

(Cons. Dial!. 100 seqn.) prope accedit Totum imitanduin

sibi proposuisse videtur BoétLius (dc cousol,

philos. I, p. 913 op. Basil.).

Martianí Capellae lib. II. §. 123. .* J75

Properantia claudere secla.

Quid habcnt rationís operta

Canimus tibi cognita soli.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

j .. . Te socer subiré celsa

• • Poscit astra Jupiter.

Ac tunc Terpsichore:

L actor, honoris meritis conspicis astra virgo;

■

Hoc tibi sollers peperit ingenium labosque,

Ista peritis tribuit cura vigil lucernis.

Perdia pernoxque sacris namque onerata chartis

claudere secla] Similiter Lncanus (1 , 73)» veí potins duobus choriambis

124

» Sécula tot mundi suprema coegerit hora.'

Infinitas modos pósitos pro »ut claodat« pariter ut

sopra (§. 119): »Tkreiciom souare Carmen.«

Terpsichore] Gratulans hace Musa Philologiac

simal de sacris, divinations, et augnriis dissent

Plato (Phaedr. p. 259 Stepb.) »in eboris cam cclebrari

« dixerat, quare antiqua monomenta Hcrculanensia

(T. 2. tab. 5) et Latinum epigramma

(1, 75. p. 51 Barm.) lyram ci tribuunt, Ausonius

(Id. 20, 3) citbaram, quae eodem redit; Graecum

Tero epigramma (1, 67, 22 de Boscb) tibias.

laetor] Ita lege eom MS. Nibilominus peceat

tic versus, ni ita transpositis voeibos legas:

»Laetor i honoris meritis conspicis astra virgo.*

Grot. — Praeter Basilcenscm etiam Darmstattensis,

Bodlejanus, Cantabrigiensis et Britanniens co

dices laetor haben t, non laeta, nt in editis legi tur.

Practerea тегЬа »astra virgo conspicis« etiam in

Cantabrigiensi transposita sont, sed non Ht vol uerat

Gratias, quem tarnen secutus sum. Metrum enim

constat choriambis tribus et amphibrachy,

online logaoedico,

quale apod Aasoninm quoque habemas in

Bissula (Idyll. 7); quod in glossis est codicum

Monaccnsis (E) et Basilccnsis: » Ghoriambicum catalccticum

constat ex duobus choriambis et tribus

trochacis et syllaba«, uuice ex prava primi versus

scriptura profectum est.

peritis lucernis] Hypallagc. Vulc. — Ita ab ini

tio (§. 2) «Satura mecnm lucernas cd осп it « dixe

rat j et alibi (§. 56) »doctis fidibus.« Paritcr Martialis

«indocta falcc« (6, 73, 1).

cura vigil] Dresdcnsis quidem codex » vigil

cora.«; sed hane metrum respuit lectioiiem.

perdia] Ita et Appulejus (met. 5. p. 529 Ond.)

■perdia et pernox.« Gcllius (2, 1) et Symmachus

(epist. 1, 55): »perdins atque pernox.« Onomásti

co n Graeco- Latinum (ap. Vulcan, p. 108): »per

dins jíavr/fiegog^ Adde Adelunguim (in gloss,

man. h. v.).

oncrata] Forte operate. Vox enim hace solemnis

de rebus sacris, ut et faceré, et G rae eis yé

Çeiv. JuYcnalis:

174 Martiani Capcllae lib. II. $. 124.

Quidquid agentes stoaci praescia dant futuris

Semper anhelis docilis fomitibus tulisti.

»Et tnatutinis ojteratur festa lucernis.*

Propertius :

* Cynthia jam noeles est opérala decent.*

Et Livius » opera Ii superstitionibus« dixit; et Iloratiust

» Unico gaudens mulier marito

Prodeal juslis operata divis. •

Virgilius quoque:

»Sacra refer Cereri laetis operalus in arvis.«

Hoc autem со arbitrer quia addit »sacris«, ut et

in loco citato Flacci MS. nonnulli sacris pro divis

referont Sed aptissime ad liunc locum Ovidius :

•Лиме he derae sine honore jacent , operalaque

doctis

Cura vigil Musis nomen inertie Anbei, о

Et Valerius: »Intcgcrrimi viri sanetitatem и si bus et

sacris operatam.« Grot. — Quodsi unus saltern ex

omnibus codieibus operata haberet, Grotio forsan acccdcrcin.

Scd ad unum omues dant onerala, quae

igitur lectio certa incertac conjecturae utiqiic practerenda,

pracsertim quum bonus exeat ex ca sciisus,

ut libris onusta et quasi sepulta Pbilologia cogilclur.

agentes] Agere speciatim verbum solemne erat

de its , qui bostias maclabant (v. Brisson. de forinul.

1. 18, p. Ii), qua de re notus Ovidii ver

sus est (fast. 1, 522):

»Semper Agone rogos , пес nisi jussus agis.»

Atque hoc sensu agentes hic intelligendos arbitrer.

Nam postquam egerant, exta denuntiabant , eive

ex iis futura praedicebant.

stoaci] In editis quidem reperitur sloasi; sed

in Grotiano códice fuisse stoaci hace ejus nota

docet: »Stoaci lege Stoici. Fuerunt cnini il vrjç

[xavTtxijç propugnatores acen-imi. Vide Tullium

libro 1 de divinatione.« Hace Grolius, qui quamvis

pcrpcïam suum correcturus erat codieem , bene

tarnen nobiscum egit, quod iUain, quam codex

pracbet, lectionem prodidit, siquidem unicc vera

est. Ac prefecto si cam intcHcxissct, ncutiquam

cmendatione sua locum per se obscurum intcllecto

ctiam difficiliorem reddidisset Debcbat tantummodo

La t¡ uis Graecas substituera literas, quo facto

ÓTcóaxL i. e. stoico, legissct. Consulto enim Martianus

formam banc insuetam бтыа£} Cxcoaxoç

(Atbcnaeus 13. p. 563 Casaub. Junii adag. 1, 75)

more suo elegit, quo magis cxerccrct discípulos

suos, quos tarnen non solos, sed deinde ctiam inter

pretes vexavit. Nemo enim ad bue locum cxplanavit.

lulisli] Supra (§. 21 et 121) jam monui, ferre

nostro saepe esse »accipcrc« sive »discerc.« Totam

ctiam period um, verborum ordinc restitute,

sic jam întelligerc milii videor: »Semper anbelis

fomitibus (ad aras) docilis tulisti (didicisti) quidquid

agentes (bostiam mactantcs) dant (patcfaciunt)

Stoico praescia fuluris (quae noscuntur,

antcquam fiant). « Ridcbat pariter Cicero Stoicos

(divin. 2,. 9): «Ра quoquo se vcrterint Stoici, jaccat

ncccsse est omnis corura sollcrtia. Si cnim id,

quod e\ enturum est, vcl hoc modo vcl 111 о potest

evenire, fortuna valet plurimum — Sin autcm

cerium est, quid quaque de re quoque tempore

futurum sit: quid est quod me adjuvent haruspi

ces» cet Porro idem alio loco (1, 32): «Non

placet Stoicis singulis jeeorum fissis — intéresse

ileum 3 nequc enim dcoruin est, neqnc diis dignnm

— — sed ita a principio incboatiim esse

mundum , ut certis rebus . certa signa ргассигге-

rent, alia in елг/is, alia in avibus« cet. Non igitur

perspexit Tcrtiilliaiius легат Stoicoriim scntcntiani,

quum credidissc cos (in carm. contra Marcion. 1.

1, 12) scribat, deum

Martiani Capellae lib. II. §. 124. I7o

Nam Sabaeorum rapidis quid vapor edat aris,

Fumida quid turicrcmis aura paret favillis,

Omina vel certa ferant vocibus auguratis,

Intrepidis nec dubitans fatibus antevortis.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere.

Te socer subiré cclsa

Poscit astra Jupiter.

Dehinc Euterpe:

Virgo perito

» posse videri

Extorum inspiciis i-esque exspeetare futuras.»

Sabaeorum] Plinùis (12, 40 ab init.) »regio

tarifera Sabaeorum.« VirgiJius (georg. 1, 57):

• India mittit ebur, molles sua tura Sabaei.«

rapidis aris] Pro rápido sive flammante igne

in aris, per bypallagcn. Porro edat hie pro significet.

De praesagiis cnirn scrmo est.

fumida] Neque boe dirinationis genus nostcr

ftilentio praeterire voluit. Nainque с fumi et flamnute

directionc omina captabant vetercs (Dio Cass.

41 j 45. p. 291 Reim.). Inprimis Scnccam (Oedip.

301 scqu.) Martianus legisse videtur, со qiiidcin

loco, quo Tircsiae filia, lucia inopi, rcfert:

»Jam tura sacris coelitum ingessi focis*;

et ad qnaestionem:

»Utrumne clarus ignis et nitidus stetit

Et summam in auras fusus explicuit comam,

An latera circa serpit incertus viae

Et fluctuante túrbidas fumo labal ?»

rcspondet:

tDiscors favilla, genitor, horresco intuens ,

Ambitque densus regium fumus caput. «

E quibus coecus illc attonilus »dira esse» collîgit.

Celerum ipse Seneca nonnisi imitatus est Sopboclcm

(Antig. 1005), ubi locus classicus est dc sacris

illis è{irtvçoiç (adde ct Stat. Tbcb. 10. 599 et

Valcken. ad Eurip. Phoen. 1261).

omina] Male in Grotiana editione ct anlcrioribns

legitur omnia, quod corrcxi с Vossiano (Arntz.

misc. p. 209), Hugiano, Darmstattcnsi , Gueli'crbytano

ct Bodlcjano codicibus. In Basilccnsi scri

ptum vidi orna, quo colligi potest, undc natas

fuerit error.

fatibus] »Fatus intrepid! « opponuntur angurum

et baruspicum trepidationi et baesitationi, quaruni

effata Pbilologia scientia sua antevertcrc dicitur.

Antevortere est praevenirex ita Tacitus (annal. 15,

50): »damnationem veneno antevertcrc. «

Euterpe] Huic Musae, quae apud nostrum de

pbilosopbiac mystcriis apertis disputât, Horatiua

(od. 1, 1, 55) barbiton sive lyrica carmina, Grae

cum epigramma (1 , 67, 25 de Bosch) pariter atque

Latinum (1, 75. p. 50 Burm.) tibias, item

Ausonius (Id. 20, 4) »dulciloquos calamos* tribuit,

conformis scliolio ad Lnciannm (dc imag. 16.

p. 20 Bip.). Glossa Monacensis (B): »Metrum dactylicum

bimetrum«; addit Basilecnsis: »Adonium

acatalccticum.« Одшлцо Adoniacum est.

m Martiani Capellae lib. IL §. i25.

... Praevia sortis, Ж* v***-

dum,

Dogmata fern»;' * ', ; '

Noscere semet :

Л .'ч'л* Quis valuere,

Quisque videntes

Lumine claro

Numina fati

Et geniorum

Cerneré vultus;

Quaeque Platonis

Pythagoraeque

a Esse dedisti

praevia] E Dresdens! codteé restituí adverbium eua.« Ita ctíam ad Marciam (2o p. 128) hujus fiperiíe

pro adjective, qnod Grotius ediderat, pe- lium mortuum nunc nova luce gaudere scripsit.

ritae. Quo facto priores Tersas sic nunc intelligo: numina fati\ Cortíus quidem in Guelferbytano

• Virgo quae peritc praevia sortis seandere potuistl «мпм'яе legerat; verum omnino melior vulgata lectio

coclum.« Praevia sortis est, quae praevertit sortem est. Fidere numina fati est nosse fatum autans }

suam, eoelumquc, quo nunc ipsi ascendendum est, mea quidem sententia. ¿Sumen enim a poctis ctiam

eaepe jam antea mente stadiisque pliilosophicis ар- pro oráculo ponitnr (Virg. Аса. 2, 123. 5, 359.

petüt indeque praeclara dogmata mortalibus retulit. 360).

. i 0. . ш,с . n . i cerneré vultus) Culqne bomini suom esse Gcauisque]

oic m Ulo. non qwqve. Uepctendum 1 1

. , -, r< _ nium nota reterum opinio. Oui quum a mortalium

Circo KOtvov valuere. Grot. 1 .

adspectu remoti cssent, a pbilosopbis tarnen Pbilolumine

claro] Ita Seneca (ср. 79. p. 554 Lips.) logia didicit eornm vultus cerneré. Respcxit nimidc

statu animi post mortem: »Tunc animus noster ram nostcr ad Socratcm.

babebit, quod gratule tur tibi, quam emissas bis tc« dedisti] Docuisti, ut supra (§. 118). Construe:

nebris, in quibus volutatur, non tenu! visu clara «Quaeque dedisti (doenisti) Piatonis Pytbagoracqae

prospexit, sed to tum diem admiserit, et redditus mentes esse sidera«; id est, fulgere nunc in coclo

coclo suo fuerit, quum reeeperit locum, quem occu« (confer notam quae seqnitur). Eo magis autem

parcrit sorte oascendi. Sursum vocant illum initia banc interpretationem omni praefero alii, quod

Martiani Capellae lib. II. $. 125. 177

Sklera mentes,

Tuque caducis

Mortalibusque

Nube remota

Cerneré justi

Numina coelij

Jure senatum

Scande Tonantis,

Quam decet unam

Mercuriali

paullo ante similiter no s fer de Philologîa dixerat:

• quae potuisti dogmata ferre. «

sulera] »Stellas divinis anímalas mentibus esse*

Cicero jam dixerat (Macrob. somn. Scip. 1, 14).

At que supra (§. 94) no.s ter »deos adjecisse sententiac

Jovis, ut deinceps mortales, quos vitae insignia

elatio et maximum culmen meritorum ingeniumque in

appetilum с oc Ii tu m pro posit unique sider cae cupidi«

Litis extulisset, in deorum numerum coopt arc ntur«

(conC Sil. 3, 44. 10, У 78. 13, 558). Aristoteles

(ad Alcxandr. de mundo 2) expresses verbis divina

corpora inquit ostra appellari. Et Pythagoras (in

a nr. carm. 70):

*Hv ô' àrtoZetyctç бйца èç aí/Mp' ¿Zav&eçov

êAfrQçt

"Еббеаь àêàvaroç dsôç, äfißgoTog, ovx ïxi

Manilius (astron. 4, 887. 888):

»An dubium est habitare deum sub pec lore по»

stro ,

In coelumque redire animas coeloque venire?*

tuque] Pro quaeque'. Elocvl'.j similis Uli est

apnd Tercntium (Adelph. 3, 2, 8):

• Quern neque fides neque jitsjurandum neque

ilium misericordia

Répressif.*

Propius ctiam acccdit illud Persii (sat 1. 74) :

» Quem trepida ante boves diclatorem induit

uxor,

Et tua aratra domum Kctor tulit.*

nube remota'] Marius Victor (in Barth, adrers.

p. 1507):

nAtque ideo augustos homini fas carpere frue tus

JVoluit esse deus , ne mentis nube remota

Jmmittant in coelum oculos.« ——

justi] Сате banc vocem cum sequente coeK

conjungas J verbum potius, quod desideratur, in

voce justi inest, id quod Grotius jam intellcxit.

Similiter Martialis (5, 16, 13 et 5, 79, 1) »dürft«

et »surrexti« pro dixisti et surrexisti usurpavit

per syncopen, qua Tcrentius non seme! (Adelpb.

5, 9, 1. Eun. 5, 1, 15) utitur. IVcque te moveat

cum dandi casu verbum jubere construí, pracsertim

apud istius aevi acriptores (conf. Hygin. fab. 55.

Barth, advers. p. 1659), quum aegre se torserint

viri docti, ut a Cicerone (Att. 9, 13. p. 725 GraeT.)

banc constructîoncm removerent.

23

178 Martiani Cap ell ас lib. II. §. 125.

126 Deinde Thalia:

Foedere jungi.

Scande coeli templa virgo

Digna tanto foedere:

Te socer subiré celsa

Poscit astra Jupiter.

Beata virgo tantis

Quae siderum choréis

Thalamum capis jugalem,

Ac sic favente mundo

Nurus adderis Tonanti:

Ac cujus esse di vi

jungt] Verbonim ¡taque ordo] in hoc Enterpes

carmine sic restituendns esse vide tur: » Virgo! quae

potaisü praevia sortis perite scandere coclum et

ferre dogmata sacra castis, quibus semet noscere,

quibusque videntes lumine claro cerneré va

luare nomina fati ct vultos Gcniorum: quaeque

mentes Platonis Pythagoraeqae sidera esse dedisti

(docuisti): quaeque jussistí caducos mortalcsque

nube remota cerneré lumina coeli 3 jure senatum

Tonantis scande, quam onam decet jungi foedere

Mcrcuriali (hoc est: Mercurio nuhere). •

Thalia] Metram in hoc carmine glossae Monacenses

(B. E.) et Basileeosis observant esse Jam-

Ысшо Anacreonticum ct constare dimetro catalcctico

ct reciperc aliquando in principio Anapacstum.

Est o ranino Anacreonticum sive Jamhiciun dimctrum

catalectum cum anacrusi intcrdum anapacstica.

Dc praestantia hujus Musac Seneca (de bencf. 1,

3. p. 265 Lips.) scribit : »Eccc Thalia apod Hcslodam

Charis est, apud Homcruin Musa.» Apud

ilium Musa quidem OàXeui (Theog. 77), Cliaris

pliia (Orph. hymn. 59, 3. et 75, 8. Pindar. OL

14, 21. Plutarch, de philos, disput. p. 778. Pausanias

9, 35, i). Quin ab Homero cliam Ncrcidum

una Thaliae nomine appel la tur, quod repetant

Virgilius, Ovidius, Macrobius et Hyginus.

Thaliam Musam comoediae praesidem declarant то

нн mea ta Hcrcolanensia (2 tab. 5), scholiastes Lociani,

epigrammataque tam Graeca (1, 67, 73 dc

Bosch) quam Latina (i, 73. p. 51 Burm.); Ausonius

(Idyll. 20, 5) Musam non solum comicam,

sed lascivam quoque appellat Quapropter dc pe

culiar! ejus arte noster nihil hoc loco afiert, sed

earn tantum inducit laudibus extollentera Mercnrium

ct Philologiam. Martialis banc Musam suam dicit

(epigr. 10, 19, 5), pariter atque Ovidius (amor.

3, 1, 6) Elegiac nomine cam appcllans.

nurus adder/5] Habet banc dictionem a Stalii

(Achill. 1, G55) versa:

»Quid íle/les magno nurus addita ponto?*

ad quem Barthium confer (T. HL p. 1704).

ас cvjus] Ac pro at, quod in cdilis est, supcautem

0аЛ1т} (908) scribitur; sed variât ortbogra- ditaruot codices Drcsdcnsis, Barmstattensis, GuclMartiani

Capellae lib. П. §. ДО. 179

Tibi contigit maritam?

Ejus, meante pinna

Qui solus astra mundi

Praetervolans perrexit

Rapidis vigil procellis;

Qui quum superna tranat

Fréta, Tartar um recurrit;

Qui solus ante currum

Et candidos jugales

Almi potens parentis

Memorem ciere virgam:

Qui fata succidentis

ferbytanus et Cantabrîgiensîs, eorrexitque e euo

códice ctlam Grotias.

qui solus astra] 141tantup Ьаес anctoritatc Maailii,

apnd quem (1, 30. Scalig. 1, 36) legeris:

»Tu princeps huctorque sacri, Cyllenie, tantij

Per te jam coclum interius , jam sidera nota, a

Constructio Ьаес: »Ejus, qui solus meante pinna

vigil rapidis procellis praetervolans astra mundi

perrexit • Pinna pro penna e Britannico reposui.

perrexit] Reposui perexit. Grot. — At vero

inaudita baecce vox, lectio contra, quam corredu

ras erat Gro this, bona est. Construe: »Qui solus

astra mundi praetervolans vigil rapidis procellis

perrexit.« Notissimus verbi pergere bic usus est

(§. 141). Perrexit non tantum editi Martiani libri

habent, Bed scripti etiam, quapropter reprebendendi

«tint Waltbardus ct Goczius, quod temeré Grotium

secuti perexit cdidcrunt

fréta] Ejus enim officium ad inferos pariter atqne

ad superos spectat (conC quae dixi in palacogr.

crit. IV. §. 740). Horatio (od. 1, 10 f.) est »«*-

peris (Worum gratas et imis.*

almi potens] Ita non Bongarsii solum codex,

sed Monacenses etiam (B. D. E.) dant pro altipotens,

ac divisa voce legendum esse almi potens

jam Grotins viderat. Construenda autcm hoc modo

verba sunt: «Qui solus, ante currum ct candidos

j il gales almi parentis, potens (est) virgam memo

rem ciere.« Similiter fero Ovidius (fast. S, G6S)

Mercurium alloquitur:

»Pacis et armorum euperis imisque deorum

Arbiter y alato qui pede carpís iter.*

memorem virgam] С aduceum, quem ideo me

morem vocat, quia per cum mcmoriam facit (nam

eermo ad memoriam reducit), vel memorem pro memorabilem.

Vraws. — Horatius (od. I, 13, 12) » me

morem notara.* Ovidius (ex Ponto (2, 7, 35):

tmemorem versum.«

qui fata] Sensus est: «qui (Mercurios) separat,

L с. discerní!, gravaii fata, i. с. témpora, succi

dentis, i. e. amputantis Osiris repertis genitalibus

sationibus. Nam Osiris vinearum cultum reperit.

Voie. — MS. facta. Et exponunt glossae: inventa

Ctíridos. Ea autcm sunt vites. Grot. — Yix credo

23*

180 Martiani Capellae lib. II. §. 126.

Separat libens Osiris,

Sationibus gravari

Genitalibus repertis

Quem seit pater deorum;

in bisce acquicscendum esse. Demonstrare ante omnia

docti interpretes debebant , quid Mercurio cum Osiride

commune fuerit. Equidem quum viderim Martianum

(§. 93. 102. 137. 192. 193. 274. 330.

812. 924) rerum Acgyptiacarum non ignarum fuisse,

hascc antiquitates boc loco neutiquam practcrmittendas

esse censeo. Ex iis igitur repcto, Anubidem

Aegyptiorum fuisse Mcrcurium (Pal. crit. FV §. 764)

et Isidis Osiridisijue comitcm (Diodor. 1 , 87).

Dcinde Osiridis membra, quae a Typbone fucrint

dispersa, Anubidís auxilio ab Iside reporta fuisse

(conf. §. 4) soils execptis genitalibus (Diod. 1, 21,

22, 23. Plutarcbus dc Is. p. 338). Deniquc Aegvptiorum

Osiridcm Graecorum ctiam fuisse Baccbum

(v. infra not. ad §. 138). Quibus si Graecam

addidcris fictionem, qua Baccbum puerum a

Mercurio in coelum fuisse deportatum tradiderunt

(Paus. 3, 18, 7 et 3, 17, 1. Apollodor. 3, 4, 3)

cujus rci imago in gcminis saepe obvia bacc est:

aliquam certe inter eos animadvertes rclationem (cf.

Palaeogr. crit Ш. §. 218). Jam vero quinqué borum

versuum verba ita construe: »Qui (Mercurius)

libens separat fata succidentis Osiris, quem pater

deorum seit sationibus gravari genitalibus repertis.«

Fata Osiris sive Osiridis modo mcmoravi. Succidens

tlici tur, ut mea fert opinio, non a cae dere,

ut rcliqui volunt interpretes, sed a caderc. Cecidit

enim sive succubuît Osiris in bello contra Typhonem.

Ilaec autem fata separare dicitur Mercurius,

id est, ut mea fert opinio, cum neminc communi

cate, reticere, donee genitalibus quoquc tandem

aliquando repertis in integrum rcstitutus illc satio

nibus rursus adjuvante Mercurio pracesse possit.

Minime enim mihi ignorasse videtur Martianus, esse

qui »Liberum pâtre m in membra discerptum et frustis

scpultis rursus unum et integrum

doccrent (Macrob. s о uni. Scip. 1. 12).

sationibus] Sationes non vi tí un

ctiam frugum intelligi possunt; cf. Tibull. 1, 7, 29:

»Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

Et teñeran» ferro sollicilavit humum.»

Adde Diodorum (1,44 et 18 f.).

grttvari] Non ca sententia bic aeeipiendum est,

qua deponentis locum fere obtinet cumqnc accusa

tive casu june tum siguificat recusare , detrectare ;

sed passive pro onerari aliqua re, ut apud Lucanum

(6. 317):

»Ttrribilis Stygio focies pallore gravatur«;

igitur boc loco translate de muñere vcl provincia

Mercurio cum Osiride injuneta.

Martiani Capellae lib. II. §. 126. 181

Cui lacteam papillam

Gaudens dedit noverca;

Cujas vigente virga

Dirum stupet venenum,

Cui virus omne fanti

Orbem facit gemellurn.

Est doctus ille divûm,

Sed doctior puella :

Nunc nunc beantur artes,

Quas sic sacratis ambo,

Ut dent meare coelo,

Reserent caducis astra,

Ac lucidam usque ad aethram

cui lactcam] Sic enpra: »Dehme nuptiis Juno pore alium alium adpetcre, nt qui Orneare infer

bob sólita refragari, tum ctiam Cylleuium dUigebat, se vidercntur, virgulaiu iuter atranque subject t}

quod ejus ubcribus poculum immortalitatis banserat.« ¡taque discesscrunt«: nostcr tamcn locus satis ex-

Vide Hyginum. Grot. plicatur, ubi recogitamus veneno serpentes facile

venenum] Jurgia ct contentioncs. Vclcah. — significan. Notissimum practerca est, a Mercurio

Laudare vir doctus potcrat Isidori baec (ctyin. 8, %Qv6oç$àrtiÔL Circcn a vencficiis prohibiten] esse

11, 47. DX p. 384 Arev.) verba: »Mcrcurius (Ilom. Odyss. x. 877. Ovid. met. 14, 201). Adde

virgam tenet, qua serpentes dividit, id est, ve- quae Bartbius (in adr. p.. 1235) observât.

nena.« Qui tamcu, quum Servii scrinia expilasse orbem facit gemellurn] Quo loquentc omnis

taepenumero deprcbendatur, deprávate exemple contcntio dividîtnr. Nam per geminos orbes indicat

paritcr atque nosier usus esse videtur. Apud Ser- duos . serpentes, qui sunt in caduceo. Yvie —

riom ciiim (ad Aen. 4 , 242) ad verbnm leguntur Pro fanti in Guel fcrbytanis teste Curtió legitur fnli,

quae Isidoras exscripsit, praeter voccm venenum, quod idem in Reiebenauensi qnidein scriptum, sed

pro qua legitur: »bellanies dividit «j quod miror corrcctum est fanti, ct praestat omnino vnlgaf*.

ab Arevallo ad ilium Isidori locum non esse an- Mercurio cnim adscribitur, cujus fand! rirtuti nínotatum.

Confirmalur ctiam lectio »bellantes* iis, bil possit obsistere. De dialéctica lue sermoncm esse

quae Hyginus (astr. 2, 7. p. 572 Munck. sive pal am fiet inferiorem legenti tecum (§. 350).

p. 450 Stav.) de caduceo scribit: »quem manu te- nunc] Alterum nunc, quod seqiiitur in editis,

nens Mercurius, quum proficisceretur in Arcadiam, abesse a manuseripto Guelferbylano Cortina fesfaet

vidisset duos draconcs inter se conjuncto cor- tur (ad Sallust. p. 140 not.).

Martiani Capellae lib. II. §, 126.

Pia subvolarc vota.

Per vos vigil decensque

Nus mentis ima complet:

Per vos probata lingua

Fert gloria per aevum:

Vos disciplinas omncs

Et nos sacratc Musas.

127 Dum hace igilur Musae, nunc solicanae, nunc concinentes, interscrunt,

vicissimquo mela dulcia geminantur, ecce quaedam malronac sobrio decore

laudabiles, nec conquisitis figmentis circa faciem vultuosae, verum simplici

quadam comitate praenitentes , in penates virginis thalamumque conveuiunt.

Quarum una intenta circumspectionc cautissima, et omnia rerum vigili distin-

128 ctioue discrimiuans, dicebatur Prudentia vocitari. Hujus germana sua cunetis

nus] Novç, qnod Latinis Uteris ctiam Martian! gravi, severo: attamen hoc sane loco totiis verbopopularis

(Tertull. adv. Valent. 7 et 9) scripsitj

Graccis Servais (ad Acn. 6, 749), quem vide.

Appulcjus (de dogmat. Piaton. p. 220 Oud.) »prima

bona esse« scribit »deum summum, mentemque

Ulam, quam vovv Plato vocet. « Intima pro ima

habet codex Drcsdensis.

gloria] Grоtins et codices plurimi

rum contextúe doeet sobrio et simplici illud opponi,

et affectatum potius significare. Ilinc Barthius (in

advers. p. 194): »Capellae« inquit » alia rationc vultuosus

est, qui viiltum fuco tinxit. • Beete quidem -■

sed male in glossario Latino - bárbaro (in Ludcvf.

rcliqu. MS. III. p. 117) idem Barthius ad cundem

Martiani locum adnotat: »Yultuosus pulcrum cum

(B. C. B. E. G.) glorias habent; »cd vulgarem gravitate decorum dénotât «, quod omnino falsum

quia ncgationcra oniisit. Apud nostrum cnim legitur

nec vultuosae , quo significar! пес affectalae Cicero

(orat. 18) nos doect.

omnia] Ba pro Grotiano omnium rcposui auctoritatc

non solum priorum editionum, scd ctiam codicum

Barmstattensis , Brcsdcusis, Hugiani ct Cantabrigiensis.

Frudentia] In numis quidem lemma »Prndvntîa

Au g us torn m « legitur (Rasche lexic. num. IV. 1.

p. 523) ; sed deae nomine ilia ncquc in lapidom

titulis neque apud scriptores milii imquam occurrit.

Qua de re acerbe Juvenalis (14, SOS):

lectionem, sextum casum intelligcns, ut

ait »cum gloria. «

et] lia pro Grotiano ac Hugianus ct Monaccnses

(B. B. E.); quod recepi, ne identidem ab cadem

voce versus incipcrcnt.

solicanae] Vox a solus ct cano ficta , invita licet

Minerva. Ñeque earn intelligerem, nisi oppositum

esset concinentes.

vultuosae] Male prefecto banc voccm explicant

hoc quidem loco viri docti (ad Appulej. in ind. p.

72o) contendentes vultuosum idem esse quod triste.

Hand quidem nego id alias usurpari pro serio,

Martiani Capellae lib. II. $. 128. 1S5

attribuons, nullumque eo, quo non merebatur, afficieus Justitiao ferebatur

sortita vocabulum. Verum tertia coutemtis muneribus atquc abstinentia prae- 129

dicancîa, ex morum temperantia nomen acceperat. Quae supererat, fortissima 150

ac tolerandis omnibus adversis semper infracta, subcundis etiam laboribus

» Nullum numen habes si sit Prudentia; nos te

Nos facimus Fortuna de a in.«

In quibus pracivit ci Mcnandcr (ap. Stobacum in

ее]. 1, 7, 1. p. 194 Hccr.) caucus:

»Tv>xt] xvßsQvä Лепта, tavrrjv xaï <pQÈvaç

¿leí «aï rtQÓvoucv xr¡\ -&eov xaXelv [wvt^v. •

Acceilit quod Prudcntiae partes Minerva semper

instinct Sed ñeque id Martianus egit, ut novas

deas fingeret; verum per prosopopocïam tantum qua

tuor illas matronas indux.it, quibus principales virtates

significare t, qnas pbilosophi s ta lucran t nunquam

neglígendas (Plato in Pbacd. 'p. 69; dc R. P.

\. p. 427 ct 435 Stepb. Appulcjus de dogm. Plat

p. 220 Oud Aristotel. rbetor. 1 , 5 et 9. Diog.

Laert 5, 80 p. 214. 7, 92. p. 421 Mcib. Pol us

in Gal. opuse, p. 702. Macrob. in somn. S ci p. 1, 8;

conf. et Ccbetis tab. p. 207. ed. 1646 ; Ammianns

2j, p. 313 Lind.; cf. pracscrtim Observ. Hallcns.

T. 9. Obs. 6. p. 161 sequ.). Virtutes iliac, quas

cardinales appellant, Ciceroni (de finib. 1, 16. d,

13 ct 23; dc orat. 2, 84; invent 2, 55. 54) sunt

pradentia, justifia, temperantia, et fortitudo, ut

ex disputatione etiam de dei virtutibus (¡X. D. 5,

15. Tusc. quaest. 3, 8 ct 17) colligi potest Quinctilianus

(12, 2, 17. p. 524 Spald.) eas boc recenset

online: »justitia, fortitudo, abstinentia, tem

perantia «; Seneca (cp. 90 f. p. 581 Lips.): »justi

tia, prudent! a, tcmpcrantia, fortitudo.« Aristados

vero Qiiinctilianns (de música int Meibom, ser.

mos. p. 155) cas с mente, ut vide tur, Pytbagorae

cum numeris comparaos, prudetitiae nnitatem ad

scribí t, forütudiai binarium, temperantiae ternarium,

et justitiac quaternarinm. Qua cum dîslrïbutione

alios tarnen non consentiré olim (in palacogr.

crit. m. §. 732) jam observavi (conf. et nostrum

§; 732). Sed Aristides Ule (I. с. p. 139. 140) mueiccs

etiam sysfemata cum quatuor virtutibus conferre

non dubitavit Ccterum prudentiam Appulcjus

(de dogm. Platon, p. 228 Oud.), nos tro prorsus

similis il lam virtutcm dixit »quac ratione sit nixa,

spectatricem et dijudicatricem omnium rem ra. «

sua cunctis attr3mens\ Ulpianum noster babnit

anctorcm, qui (in I. 10 pr. de justit. ct jure) »Ju

stitia«, inquit, »est constans ct perpetua voluntas

jus suum cuique tribuendL» Similiter Cicero (de

¡nvcut 2, 53; IV. D. 5, 15) ct Gellius (14, 4.

p. 124 Com*.). Confer ct nostrum infra (§. 732).

Justitiae] Ab antiquissimis tcmporibus bacc in

deorum numerum relata est (Orpb. bymn. 61. Pind.

01. 15, 7. 7, 52. Pyth. 8, 1. Diodor, 1, 96 f.

Antbol. Gr. de Bosch. 1, 75, 5. 2, 40, 14. 5, 6,

8. 4, 25, 10 et 11. 7, 86. Ovid. fast. 1, 249.

Virg. georg. 2, 474. Sil. 2, 486. Claudian. in

Ruf. 1, 56. 556); unde et «Гол i assidens ficta (Ar

rían, exp. Alex. 4, 9, 9; p. 281 Rapb.) ejusque

effigies tarn a scriptoribus descripta (Damasc. ap.

Pbot 242 p. 1055), quam ab nrliGcîbus in numis

exsculpta est (Rasche lex. num. 2, 2. p. 1241 sequ.

7, 2. p. 287).

infracta] Quac Aangi non potest Minime igitur

Gorallus (ad Albinovan. eleg. 1, 554 not p. 77)

contendere debebat, infractum necessario signifi

care fraction, siquidem ambiguus bujus vocabuli sen-

8U9 est Mos quod post verbum subeundiß legitur

184 Martiani Capellae lib. II. $. 150.

robore quoque corporis praeparata, Virium vocabulum possidcbat. Hae in

amplcxum ejus osculumque deferuntur, atque cam quum intra cubiculum

conspicerent, per omnia trepidantem et velut lucifugam haesitationibus torpeutera,

pectus ejus faciemque tractantes in conspectum omnium et publicam

151 venire faciem compulerunt. Post has ingrcssa quaedam gravis crinitaque

femina, et cx eo, quod per ipsam Jupiter ascensum cunctis in supera tribucrit,

admodum gloriosa. Quam quum virgo conspiceret, ad earn omni studio

affectuque cucurrit: quippe quadam fiducia compertorum ipsa cidem scandendum

coelum fuerat augurata, et nunc ad earn in nuptias corrogandam ab

'52 ipso transmissa Majugena. Praeterea tres puellae vultu decoreque parili ac

cliam, plcunasmi specíem refcrt; ñeque lamen omit

iere a us и s sum, licet codices esse, a quibus exsulet,

It on lam (таг. Icct. p. 57) doccat.

Virium] Virtuti Tel Fortitudini, quam illo

nomine nosier significat, divinos tributos esse bonorcs

, tam scriptores testantur (Yarro L. L. 4, 46.

Plaut. Ampbitr. prol. 42. Liv. 27, 25. 29, i i f.

Cic. IV. D. 2, 23. 31. 5, 36. de leg. 2, 11. Va

lerius Maximus 1,1. SU. 5, 126. 15, 22. 40.

CO. Claudian. in Ruf. 1, 52. Victor, urb. region. 1. Ju

venal. 1, 115. Arnob. 4. p. 127. Lactant. 1, 20.

Augustin. 4, 20. 22. 24. 5, 12. 7, 3. Antbol.

Gr. de Boscb 5, 14, 6 et 7), quam lapidum ti

ltil i (Grut. ¡n ser. 100, 4. 5. 102, 4. 106, 6. 456,

3), ín quibus ct Virium nomen, ñeque solum »Vi

divinac« legitiir ínscriptum (Grut. 94, 5), sed ctiam

»Viribus sacrum» (89, 9. 1011, 1).

hae] E códice Htigiano banc vor ein inserui,

quae nexus causa vix abesse potcrat. Cautabrigiensis

pro ea babct itaque.

compulei-unt] E codicibus Britannico , Cantabrigiensi,

Hugiano, Darmstattensi ct Bongarsiano

ltoc reposui. Namqnc »venire compitiere» auribue

niiuus est accept urn.

femina] Pbilosopbiam banc esse patcbit, si cum

aliis apud nostrum locis (§.96. 576) bunc contnleris.

ascensum] Ab Aegyptiis jam recepta scntentia

erat, fieri posse, ut mortales etiam bomines

in coelum ascenderent (Diodor. Sic. 1, 13). Idem

et Graeei doccbaot (Pausan. 1, 54, 2. 8, 2, 2)

ct inter Romanos pracsertim Cicero (N. D. 2, 24.

5, 19; de legib. 2, 8), quem pluribus locis secutus

est noster (§. 94 sequ. et 145).

cucurrit] Melius Loe, quam concurrit in с (litis,

rcccpi с Basilçcnsi ct Hugiano códice

augurata] Pbilologi enim pbilosopbiac ope im*

mortalitatem animae sibi visi sunt iuvenile.

ас] Optime dnae membranae aequo venustatc.

Вапти. (ad Stat Tbeb. 2, 286; T. 2. p. 459). —

Dclct Vossianus codex illnd ac, atque bine arbi

trer confirman scripturam, quam ex membranis

produxit Bartbius, quauique omnino veram puto,

nisi quis mallet »vultu decoro, ас qua venus tal с г,

nt illud parili cx glossa irrepserit, qua qnis in

margine aequo per parili exposuerit, de qua sîgnificationc

dixi ad Scdulium 1. 17. Аплтг. (in mise,

p. 209). — Cautior ego lectioncm servavi vulgatam.

Aequa glossema est vocis parili.

' Martiani Capellae lib. II. §. 132. 183

venustate luculentae, sertis religatae invicem manus rosarumque spiculis rediinitae,

ad virginem convenere. Quarum una deosculata Philologiae frontem,

illic ubi pubem ciliorum discriminât glabella medietas, alia os ejus, tertia

pectus apprehendit; videlicet prima, ut

— laetos oculis afflarct honores;

secunda gratiam linguae inspirabat; animo tertia comitatem. Quippe illae Cha

rités dicebantur, et quid quid apprehenderant venustabant. Quae quidem vir

ginem postquara lumine replevere, Musis admixtae etiam gesticulationes consonas

manu«] Gruct Ьасс constructio est: «sertis re

ligatae manus«, pro »manibus religatis.« Geterum

Gratias inter sc ampleeti non poëtae tanlum de

cent, sed in genunis etiam semper 6vÇvyittl XáçiTSÇ,

nt cum Euripide (in Hipp. 1147) scribain,

comparent: cujus rci causas varias affermit veteres

(Sencc. de bcacf. 1, 3. p. 363 Lips.).

rpsarumque spietdis] In editis erat speculis.

— Floribus. V«lc. — Forte rosarumque stephanis.

Xtè<pavoç Graccis corona, sertum. An ad specu

lis hic quidquam feccrit бя!£Ж%ОЫ , quod notât

implico, TÎderit alius. Sacpius certe G ra cea vocabnla

Latinorum ad usum formare et orationi suae

inscrere noster adamat. Sic supra cruenta. Vonck.

(specim. crit. p. 81). — Sed utroque in loco iste

falsus est interpres (conf. §. 120). IVcquc Vulcanius

satisfacit. Equidem, quum literae I et E saepe

тега ncglccta pronuntiationc confundantur, reposui

spiculis. Sic enim in primo epigrammate a Salmasio

ad Historiac Augustae scriptorcs exhibito

legitur :

» Venerunt alionando rosac : proh veris amoeni

Ingeniuml una dies ostendil spicula florum.*

(t. Bandisii amor. p. 446. ed. 1638).

deosculata] Mos oculos deosculandi facile innotescit,

tcI ex único Catulli loco:

•Jucundum os oculosque basiabor.»

Capclla vero locum aliquem singularem circa oculos

desigual, ubi nempe pellicula ab ipsa fronte in

oculorum interstitio supra nasi suprcmam partem

impendet. Grot.

ciliorum] In cditis omnibus ita legi tur: et licet

in códice ad margincin libri IVorimbergcnsis laudato

с xs tare dicatur superciliorum , videtur tamen baec

corrcctio esse insulsi hominis , cui Ша yox ignota

esset. Certc Isidoras (etym. 11, 1, 42. p. 7 Arev.):

<> cilia sunt tegmiua, quibus coopcriuntur oculi, et

dicta cilia , quod eelent oculos — supercilia dicta,

quia supcrposita sunt eiliis.«

glabella] Non glabellae , ut с MS. Grotius jam

no ta vera t, et confirmant Darmstattcnsis codex virique

docti ad Appulejum (1. p. 131 Oud.).

laetos] E Virgilio (Aen. 1, 591). Adde Homeri

(Od. 6, 18):

Xaçir<ov àrto xâZÀoç $%ov6ai.

linguae] Dclevi ejus, quod perpcram in cditis

intrusum legitur et cxsulat a codicibus Monaccnsibue

(B. D. E), Darmstattcnsi ct Dresdens!.

lumine] Lege numine. Vonck. (sp. crit p. 82)

— At vero nolo ! namque in nullo legitur códice.

Prefecto non Gratiarum erat numine implcrc virginem

in coclum ascensnram, sed Apotbcoscos,

quae sequitur. Quidni Gratiae, quas lueulentas

noster modo dixerat , lumen ei Impertiré poterant ?

24

186 Martiani Capellae lib. II. §. 135

135 atque hymeneia dedere tripudia. Sed ecce magno tympani crcpitu crotalorumque

tinnitu universa dissultant, cousque ut Musarum cantus aliquanto bombis tympani

obtusior redderetur; et cum sonitu introfertur lectica interstincta sideribus, cui ritu

mystico crepitus praecinebant, qua mos fuerat nubentes Deas in coelestis thalami

154 pervenire consortia. Ante hanc quaedam augustioris vultus femina, ac sacro lumine

acthcreoque resplendens venerabili antistitio praemiaebatj quam quum omnes,

qui affuere, conspicerent, reveriti sunt inclytam majestatem, ut deorum omnium

mundique custodem. Huic Athanasiae nomen fuit. Et heus, inquit, virgo,

praecepit deorum pater hac regali lectica in coeli palatia subveharis: quam

quidem nulli fas attrectare terrigenae, sed пес tibi quidem ante poculum nolo5

strum licet. Et cum dicto leniter dextra cordis ejus pulsum pectusque pertractat,

ac nescio qua intima plenitudine distentum magno cum turgore respiciens:

nisi, inquit, hace, quibus plenum pectus geris, coactissima egestione

Fion nomine tantinn, verum verbo ctiam simili modo et heus] Glossa in códice Basilecnsi ad haec:

infra (§. 901) utitur scribens: »Hymenaeus alacri »Johannes Scotus: heus ubi es? resolvebat. « Quod

tandem vigore luminatus* cet. quamvis non necessc sit, tarnen liane glossae parhymeneïa]

Male in anterioribus editum est hyme- tem inserui, quo magis patcat quanto in pretio

naea. Graece enim ís¡uvr¡'ía scribitur (conf. §. 725). nono jam seculo Maitianus fuerit, doctissimosque

tripudia] Horatius (od. 1, 4, 6) de iisdcm: viros occupant.

»Junctaeaue JSijmphis Gratiae decentes lectica] Philologiam lectica in coelum subvebi

Alterno terrant quatiunt pede« cet. ideo foi-tasse finxit, quod praeeipuus earum usus

antistitio] Serions aevi vox est (v. Cangium), ш evehendis mortuis erat (Gell. 10, 5. p. 6 Conr.),

quam noster etiam infra (§. 893) usurpât. qua de rc docte dissent Lipsiue (elect. 1, 19).

reveriti] Supplevi sunt, quod teste Arntzenio ante poculum nostrum] Sic transposita verba

(misc. p. 209) in Vossiano códice legitur. sunt in códice Dresdensi et Dannstattensi. Vulgo

mundiaue custodem] Tangit Lie philosopliorum nostrum poculum. Ellipsin videbis similcm illis »post

doctrinam, mundum esse sempiternum, quippe cui vitama (§. 162) et »post membra corpórea» (§. 95).

Athanasia custos sit. Confer Platonem (in Tim. cum dicto] Ipso, quo hace dixcrat, tempore,

p. 37 sequ.). statim, illico. Ita noster saepe (§. 580. 705. 889)

Athanasiae] Personam immortalitatis ab alio paritcr atque ejus popularis (Appui, met 2, p. 95.

quoquam, praeter nostrum, inductara fuisse equi- 149 ; 3. p. 197 Oud.).

dem non mcmini. Martianus infra (§. 140) Alba- coactissima] E Ileichenauensi, Darmstattensi ,

nasiam finxit Apotlieoscos esse Miani. Basilecnsi et Iïngiano practuli hanc lectionem pro

Martiani Capellae lib. II. §. 15î>. 187

vomueria forasque diffuderis, immortalitatis sedem nullatenus obtinebis. At

ilia omni nisu magnaque vi quidquid intra pectus semper senserat evomebat.

Tunc vero illa nausea ас vomitio laborata in omnigenûm copias convertitur 156

literarum. Cerneré erat, qui libri quantaque volumina, quot linguarum opera

ex ore virginis defluebant. Alia ex papyro quae cedro perlita fuerat videbantur;

alii carbasinis voluminibus complicad libri ; ex ovillis multi quoque tergoribus,

coaptissima in cditls. Vulcan! us illam jam probaverat,

et testibus Cortio et Arntzcnio (misc. p. 209)

ita ctiam in Guclferbytano et Vossiano legitur.

Ejnsmodi autcm superlativorum cxcmpla permulta

Barthius (in advers. p. 1648) dabit. Melius ctiam

ab initio Dresdensis codex »nisi inquit bacc« quam

Gratias onisi Ьаес inquit« Labet.

vomueris] Tel Chrysippi et Carneadis helleborum

(§. 327) in mente babuit noster, vcl Cebetis

tabnlam , ubi (pag. 191) tum demum sanari

errantes docemur »qunm repudiata falsi nominis

ernditione veram ingressi viam, purgatricem vim

biberint, et mala omnia, quibus urgeantur, ejecerint.«

semper senserat] Ita Monaccnscs (B. D. E),

Reicbcnanensis, Darmstattensis, Britannicus, et teste

Cortio Guclferbytanus , quod utique praefero in

audito Uli Grotiano »persenserat.«

papyro] De ea praeter rei diplomaticae scriptores

operae pretium erit conferre Scbeybinm (de

tab. Pcuting. p. 60), Munckernm (ad Fulgent,

myth. p. 19)j Oudendorpium (ad Appulej. I. p. 6),

Novum opus diplomaticum , alios; et de libris lin

ed Ileinsium torn. V. sylL Barm. p. 378. Alia

ad bunc locum habet Barthius advers. 35, 19.

ÀIU4TZEN. p. 209. — Optio igitnr inter duas data

est lectiones, quum duo libri (modo diversi eint

Vossianus et Leidensis a Munckero laudati) babeant

cedria, reliqni omnes com editis cedro. Plurimorum

cquidem scripturam veram agnosco, agnovis*

sentque, opinor, vir! illi docti, si memores fuissent

illins Iloratiani (ad Pison. 332): »linenda cedro*.

Constat autcm non nisi eximiis scriptis cedrum

adbibitam fuisse: bine Persii (1, 42) » cedro digna

loqui« ; hinc tristitiae Signum erat, quod Ovidü ele*

giarum liber »nee cedro notatns« (1, 1, 7) »nec

cedro flavus« (3, 1, 13) erat

fuerat] Sic Basileensis, Darmstattensis et Beichenaucnsis.

In editis fuerant\ male, quia ad papyrum

referendum.

carbasinis] Lintea intelüge volumina. Antiquissima

enim haec fuisse tot ex Acgyptiorum sepulcris

eruta docent monumenta. Qu arc cave cum recentioribus

quibusdam confundas linum com materia

mullo recentiori artificio e carbaso trito praeparata,

teis inprimis Livium (4, 15 et 20) et e recentiori- qua nunc utir-'Г. Cujus tarnen usus antiquior esse

bus Camdcnium (in praclectionibus academ. p. 654),

Sardumque Fcrrarium (de moribus ac ritibus gentium

in Clausing, jnr. publ. Вот. Т. П. p. 660).

cedro] Omnino scribendum ex códice Vossiano

»quae cedria pcrlita fucrant.« Cediia glossae in

terprétant ur resina cedri; atque bacc scrip tura jam

plaçait Munckero ad Bygini fab. 138 et in epist.

videtur, quam vulgo creditur, quum Irene Docena,

Alexii Comneni conjux, bombycinae sive cottuneae

ebartae ex detritis pannis confectae memincrit

in Typico sno autographe, ut creditor, quod asservatur

in bibliotheca regia Parisiensi (Montf. palaeogr.

Gr. p. 18). De Indorom chartis pariter ac

vestibus Untéis con£ Curtium (8, 9, 15).

24 *

Martiani Capellae lib. II. ($. 157.

157 rari vero in philyrac cortice subnotati. Erantque quidam sacra nigrcdine

colorati, quorum literae animantium credebantur effigies, quasque librorum

notas Athanasia conspiciens quibusdam eminentibus saxis jassit ascribi, atquo

intra specum per Aegyptiorum adyta collocari, eademquc saxa stclas appellans

158 deorum stemmata praecepit continere. Sed dum talia virgo undanter cvomerct,

complicati] Vulgarem liane lectionem praetuli

alter! impliciti in Vossíano códice (Arntzen. misc.

p. 209), sire implicati, quod idem est, in Hugiano,

Rciclicnaucnsi , Basilecnsi, Darmstattcnsi , Britan

nica, Cantabrigicnsi , plurimisqnc Monacensibus.

Pion cnîm sermo hic dc librorum tegumento est,

sed dc plicátil libris, qui voluminibus opponuntnr.

mufti] Male Guclferbytanns mull is , ut ad tergoribus

refcratur. Multos libros bic oppositos esse

raris facile pcrspicitur.

rare] Ad artificium forte referendum; non enim

ad novitatcm. Barth, (advers. p. 1623). — Recte

Martianus raros dixit libros e pbilyra confectos,

quia injuria temporis facile oonsumuntur, quum

teste Plinio (16, 14, 25) pbilyrae fucrint tenuissimac,

id quod palacographiac studiosi baud semel

observabunt. Absurda apud Grotium erat ratio acri

bendi phyllira.

animantium] Britanniens et Cantabrigiensis animantum,

quod quamvis ad idem redcat, Cicero

tarnen (de orát 3, 43) animantium scripsit. Nostrum

bieroglypbicas literas innuisse facile pcrspicitur; in

primis autcm ei in mente fuisse Taciti bacc (ann.

11, 14) verba videntur: «Primi per figuras animalium

Aegyptii sensus mentis effingebant: et antiquissiina

monomenta memoriae bnmanae impresas saxis ccrnuntur.

« De quibus literis Appulejus (met. 11-

p. 801 Oud.): »Saccrdos de operlis adyti profert

quosdom libros, literis ignorabilibus praenotatos,

partim figuris cujuscemodi animalium concept! sermonis

compendiosa verba suggerentes , partim nodosis

et in modum rotae tortuosis capreolatimque

condcusis apicibus a enriositate profanorum

lectione munita.K Item Ammianus Marccllinus (17

p. 99; 22. p. 230 Lindcnbr.) Argyptlos ait in

syringibns »volucrum fcrarumque genera multa sculpsissc

et animalium species innúmeras multas, quas

bieroglypbicas literas appellasse, Latinls Ignorabilcs.

« Quibus si addidcris Macrobium (Sat. 1, 21)

et e Graecis Pbilonem Judaeum (de vit. Mos. p.

606 oper.) et Maximum Tyrium (I. p. 231 Rcisk.),

vldcbls prlmum fontem ex quo bauserlnt fuisse Diodorum

(5, 4), qui prac omnibus est consulendus.

adyta] Bongarslus: ahdita , male! Lege Arnobium

(1. p. 23) rccensentcm »Acgyptionnn ex adytis

remotas disciplinas « $ et Appulcjum, qui (me tain.

11. p. 801 Oudcndorp.) »operta adyti in Aegypto«

memorat.

deorum stemmata] Logera t nostcr apud Herodot

am (2, 4) »duodeeim deorum nomina ab Aeyyptiis

prlmum instituta et figuras lapidibus inscul

ptas esse.« Contra Isis apud Hernie lein (in Stob,

eclog. 1, 32, 40 ; p. 977) Horo, dc dei defluxu

quaerenti, respondet: »Lüne ortum nolim с narrare,

quandoquldcni fas non est, Horc magnifiée, scininis

tui initiant referre, ne deorum generationes

postea hominibus innoteecant.» Ad boc responsum

noster resplciens verbo etiarn defluere infra (§. 732)

utitnr.

praecepit] Vulgari sensu pro jussit hoc verbum

accipi bic non posse ex addito continere pale f.

Intcllige: docuit, quo sensu et Cicero (Tuse. 3.

Martiani Capellae lib. II. $. 138. 189

puellae quam plures, quarum Artes aliae, aliae dictae sunt Disciplinae, sub~

inde, quae virgo ex ore effuderat, colligebant, in suum unaquaeque illarum

neccssarium usum facultatcmquc corripiens. Ipsac etiam Musae, praescrtim

Urania Calliopeque, innúmera gremio congessere volumina. In aliis quippe

distinctae ad touum ac deductae paginae, in aliis circuli lineacque, bcmisphaeriaque

cum trigonis et quadratis, multiangulaeque formae protheorematum

vel elementorum divcrsitate formatae. Dchinc pictura animalium membra

multigenum in unam speciem complicabat. Erant etiam libri, qui sonorum

mela signaque numerorum et cantandi quaedam opera praeferebant. Postquam 150

igitur illam bibliothecalem copiam nixa imitatus virgo diffudit, exhausto pallore

14) ires humanas praeceplas habere« et (orat. partit.

19) »praeeipiendi genus « dixit

puellae] Ita Galaton Homerum pinxerat vomcntem,

reliquos au (cm poetas ea, quae Ule evomuissct,

haurientcs (Ael. таг. 13, 22). Ceterum teste

Arntzenio (misc. p. 209 f.) in Vossiano códice non

ut G го tins edidit, aliae — alterae, sed his aliae

leg! tur, sicut rcscripsi.

deductae] Tenues, ut crassis eint oppositac,

¡d quod apprime convenit papyro Uli Acgyptiacae.

Macrobias (Satura. 6, 4) ad illud Virgilii (ecl. 6, ï>) :

» Poseeré oportet oves, deductum dieere carmen*

observât: » deductum pro tenui et sub tili eleganter

positum est: sie autem et Afrauius in Virgine:

Verbis paueulis respondit, tristis voce deducía.

Item apud CornIGcinm : Deducía mihi roce garrienti.

Sed haec ab ¡lio fluxeruntj quod Pomponius —

ait: vocem deducás oportet, ut mulieris videantur

▼erb«, Jubc modo aficratur munus 5 ego vocem

reddam tenuem et tinnulam.» Plura de bujus vocis

tarn generaliori quam specialiori sensu vide apud

rVonium Marcellum (p. 289 Mere), cui adde Ovidium

(trist, i, 1, 39 et ex Ponto 1, 3, 13).

eú-culí] Ad astronomiam ejusque praesidem üraniam

haec spectare videntur, quemadmodum illae

»ad tonum distinctae et deductae paginae « ad рое»

sin Calüopenque.

protheorematum] Units Л la tt intuís quod sciant

Graccam banc vocem latinitatc donaviL Usus autera

ca est ita, ut indicarct, figuras illas quidem

geométricas esse, sed astrónomos cas praecognitas

habere in suum usum deberé.

imitatus] Pontanus noster imitus legit, acule

mchercule et eleganter. Sed MS. noster umnatvr

vel simile quid pracfert, ex quo ego undante г Icgendum

esse collígcrcm. Sic supra: »sed dum ta lia

virgo undanter evomeret « Grot. — Imitus est ex

imo. Haue lectionem, quae unicc vera est (?), recle

Grotius ex conjectura Pontani reposuit. Gell. L>

II, 30: »undasque — vi imitus comino tas. « Goez. —

Sed vide quam falsas vir doctus sit, qui in textura

reeiperet imitus, quod ne Grotius quidem »usus

erat. Atque undc compertum habebat, uuice vcraui

banc esse lectionem? Gcllium laudat: mim autem

cogitur, Martianum codem verbo usum esse, quo

Gcllium? Sed ne Gcllio quidem illud imitus nnquam

in mentem venissc mihi quidem fit vcrisiiuilc-

Duobus quidem locis id critici ei obtruscrunt, pri•

190

Martiani Capellae lib. II. §. 139.

confecta Athanasiae opem, quae tanti laboris conscia fuerat, postulavit. Тит

ilia: ut refectior coelum sublimisque consccndas, hoc tibi accipe sorbillandum.

110 Ac tunc matri Apotheosi, quae cura ilia forte convenerat, etiam pridem

libros, qui ex Philologiae ore defluxerant, manu contingens ac dinumerans

consecrabat, aufercns quandam globosam animatamquc rotunditatem sumit

ac virgini porrigit hauriendam. Verum ipsa species ovi interioris coccino

mum loco a Goczio laudato: verum ibi in optima

Gellii editionc (p. 252 Conr.) minime imitus, sed

intus legitur пес nisi unus codex imitus exbibet. Al

tero loco (1 7, 10. Т. П. p. 587) olim haec legebantur :

»Atque ¡lie Graecus quidem fontes imitatus ignis

eructare, et fluere amnis fumi, et flammarum fulva et

tortuosa Volumina in plagas maris ferre, quasi quos-

«'am igncos angues, luculente dixit«, ubi invitis omni

bus quotquot sunt codicibus critic!, quum locum iulelligere

frustra tentassent, audací prefecto manu reposuerunt

imitus ! Illic autem verbum imitatus adeo

necessariura est, ut boc sublato totus locus egregia

îila, si dis placet, emendatione nunc corrnptus

coniparcat; siquidem Gellius dixerat poctam per

metapboram transtulisse effectue fontium ad ignés et

fumi amncs. Sed ut ad nostrum redcamus Martianum,

postquam vidcris quam male fundatus Goczius

in Gellio fucrit, nunc observes velim, tres

jam esse all atas conjecturas, primam a Pontano,

secundam a Grotio, tertiam a Susio, qui in Gurlitti

animadversionum partícula quarta (p. 9) legi

vult »animitus.« Quibus quum deinccps multae

aliae ab iis addi possint, qui alia quam scripta

verba fingere voluerint, unum illud certum manct,

nullam Carum in textum rccipiendam esse , sed boc

solum fatendum, locum vcl corruptum vidcri, vel

si vera scriptura sit, a nobis non in tell ig!.

exhausto] Ita Martianus, qui maxime hypallagen

amat, pro » exhausta et pallida. «

rotunditatem] Tota quidem descriptione ovum

designatur, qua ipsa etiam voce noster mox utitur:

sed vide num in rotundo altior forsan sensus lateat,

siquidem circuí us omnium perfcctisslma est figura

(Quinctil. 1, 10, 41. p. 252 Spald.) et sphaerica

certe turn divina, tum ас terna signiíicabant, quod

conditoris cam quoque figuram esse Plato dixerat

(Diogenes Lärt. 5, 72. p. 29 Meib. add. Palaeogr.

crit. Ш. §. 255. ГУ. §. 702). Bolunditate igitur

illa exbausta aetheream venit sine mortis legibus

aevum. Non enim aeternumaue , quod Grotius edidit,

sed aethereumque in codicibus Monacensibus

(B. C. D. E. G.), Britannico, Hugiano ct Leidensibus

(Oudend. ad Appulcj. П. p. 141) exstat.

out] De ovo, morborum remedio, alio loco

(Palaeogr. er. IV. §. 816) verba feci. De mysterio

autcin in со Macrobius (Saturnal. 7, 16) docet:

»In sacris Liberi Patris bac veneratione ovum colitur,

ut ex forma tercti ac pene spbaerali atque

undiquevcrsum clausa et includcnte intra se vitaiu

mundi simulacrum vocetur. «

coccino ] Pro coccino ex Vossiano et al iis rcvocandum

arbitrer crocino, quae vox, minus librario

nota, fraudi fuit Glossac rectc intcrprctantur per

crocco. Ungnentum crocinum e Plinio jam produxit

Livincius ad Propert. Ш. cleg. 10, 22 , quam in

rem plura contulit Spanbemius ad Calllmacb. in

Apollin. v. 58, atque buc quoque pertinent, quae

idem notât de variis rebus croco tinetis ad v. 83,

quem quoque locum adhibuit Burmann, ad Pctron.

Satyr. 68. Saepius autem voces crocus et coccus

Martiani Capellae lib. II. §. 140. 191

circumlita exterius rutilabat ac dehinc perlucida iaanitate albidoque humore,

interiore tarnen medio solidior apparebat. Quam quum Philologia susciperet,

quoniam post tanti laboris afflictation.es aestusque mentis plurimum sitiebat,

reseratis ejus rotunditatis arcanis , postquam rem dulcissimam comperit, totam

incunctanter exhausit:

Continuoque novo solidantur membra vigore:

Et gracilenta périt macics, vis terrea cedit,

Aethcreumque venit sine mortis legibus aevum.

Verum diva quum immortalitatis earn poculum cerneret ebibisse, quo e

terris illam in coelum pergere immortalemque factam velut aenigmate rcdimiculi

perdoceret, ex herba quadam rurestri, cui aùÇoeov vocabulum est,

legnntur confusac. Arntz. (misc. p. 210). — Cum vis Valerias Máximas (2, 6, 10) banc opinionem

Vossiana lectionc concinunt praeter Bongarsii со- dcrideat verbis : » persuasum babuerunt , animas

dicem Anglici etiam et Darmstattensis. Sed parum hominum immortales esse. Dicerem stultos, nisi

interest utrum legeris: quare retinui vulgatam. idem bracea ti, quod palliatus Pythagoras credit.«

gracilenta] Vide superiorem notam (ad §. 57). pergere] Desidcratiir hoc vcrbum apud Grotium;

Basileensis quidem »ut gracilenta* Labet, sed prae- sed legit Arntzciiius (misc. p. 210) in Vossiano et

tali vulgatam. Cortius in Guclfcrbytano : exhibent etiam Britannicus

terrea] Ante enim apotlieosin omne mortale et Basileensis. Quod quum in anterioribus jam

auferendum erat (Ovid. 13, 950. 14, 605). »Ad editionibus legatur, ejus omissionem typographorum

dees* Macrobias (Saturn. 5, 7) inquit, »non po* negligcntiae adscribimiis. In Darmstattensi códice

test anima nisi libera ab onere corporis pervenirc. « locus ita legitur: team coelum pergere. «

Mine parifica tionum remedia, de quibus nos ter aenigmate redimiculi] Symbolo. Bcdimiciilutu

paulo post (§. 142. 155) agit, ne terrena origo hic non vulgari sensu pro collaris; sed ut с sequen-

(§. 95) impedimento esset quominus in coelum ad- tibus verbis »virginem coronavit « patet, pro corona

sconderet aeeipiendum est

immortalitatis] Manifestum est in apotheoscos àeiÇcoov] Herba est, qua Clauens deus esse

Jescriptione nostrum duetum fuisse cxemplo popula- factus creditur, undc proverbium: ГЛайход tparis

soi Appuleji (met. 6 p. 42C Oud.), apud quem yeov rtoàv oixeí èv -&aAá66r¡. Ea de re sie

Japitcr qorrecto ambrosiae póculo, »eumc«, înqtutj ГЧошшэ lib. 55:

•Psyche et immortalis esto.» Adde Ovid. (met. 14, ГЛайхе rtoXvÓrtSQÍcúV ètè<ûV 6tQOtpàXiyye

606, 607). A Jove enim remedia impetrari posse, xvXLvdwv,

quibus homines ¡inmortales fièrent, communis opinio • Et dèfliÇ, àtQVyètOlO ЛмСьп) X£V&flcöva

fuit (ApoUod. 1, 6, 1; 2, 5, 11 et 5, 6, 8), quam- Xá66r¡q

192 Martiani Capcllae lib. II. §. 141.

virgincm coronavit, praecipiens ut omnia, quae adhuc mortalis adversus vim

superûm in praesidium cooptarat, expelleret; quippe caducac mortalisquc substantiae

istaec esse minima memorabat. Quae quidem omnia eidem mater

142 abstraxit, postquam earn mundana transcendíase studia recognovit. Tunc

Philologia ex aromate praeparato aeerraque propria Atbanasiae primitus supplicavit,

matrique ejus gratiam multa litationc persolvit, quod nee Vedium

cum uxore conspexerit, sicut suadebat Etruria, nee Eumcnidas ct Chaldaca

Jûçov èfiol ßoravijv Çcùaçxéa, ôeï$ov ètcei-

VT]V

*Hs лоте 6otç бгорихтеббм èyev6ao nai

ßiov 'éÀxeiç

"AttßQorov àtvcwLo xçôvov tevxXovfievoç

oXym.

GnoT. — Plinius (20, 13, 102) Latine Aîzonm

uominat. Paulo post partícula m ut, quam Grotius

omisit, e Dresdcnsi códice post vocem praecipiens

теш Fridcríco Tiliobrogae debetur. Exscquilur Lie

animar и m apud inferos degentium poenas: sunt

autem tríplices: aërcac, aqucae, igncae, ut notât

Se г y lu s ad VI. Acneid. ct Arnobius: Quid? Plato

idem y ce ter, in со vol limine, quod de animae im

mortal! ta te composuit, non Acherontem, non Stygem

et Pyrpblcgctontcm nominal, in quibus ani

mas asseverat volví, mergi, exuri? Locus autem,

ad quem respe xi t Arnobius, est círca íinem Fhaesuperüm]

Pro superam in editis Drcsdensis

codex.

minima] In JMS. minimanima, ea forma, qua

magnánima pusiüanimaque dieimus. Apte ct satis

conveniente!- sensui. Grot. — In solo Grotii códice

sic legi tur 5 in reliquia omnibus vel minima, vcl

mininiae, sensusque idem. Hau J dubic enim Mar

tiani sentent ¡a baec erat, a diva nunc facta Phi*

lologia contemnenda esse illa remedia quae adhnc

mortalis comparasse t (§. 114), quippe quae caducac

aubstantiac minimaequc essent efficaciae.

Alhanasiae j Quasi dcac. Sallustius cnim (in

fragm. p. 237 Bip.): »tum veuicuti (Metello) ture,

quasi deo, supplicabatur.t

Medium] Vedius est Vejovis, ut Dins Vidius

Jovis films et sub dio sub Jove. Est autcm Ve

jovis Dispater. Gloss. Papiae: Vedius Pluto vcl

Ureus. id est malus divus. Qui locus libcrali judonis,

qui ct itsgi liivxijç inscribitur. GnoT. —

Stolidus prefecto Arnobius invectus in Platoncm,

qui ipse (in Pbacd. p. 114 Stcpb.) fabulas bas esse,

ñeque iinqiiam virum sanae mentis cas pro veris

aeccpturum esse claris verbis edixit, seque non nisi

similitndinis causa cas narrasse tcstatur. Quod rclîqiium

est, erravit ctiam Grotius, Martiauum ita

intcrprctatus , quasi pocnas Philologia extimutsset.

Etcnim dc lustrationum gencribus tantum sermo

est, a quibus ipsis Philologia, qucmadmodum oinncs

per pbilosophiam jam purgati, с PJatonis (1. c.) scntentia

libera erat. Denique nc niiram nominis Vcdii

ctymologiam silenlio praetercam, Jaeckel (de

domesticis Romanorum p. 43) nomei

JVehegott esse asseverat!

Etruria] Hoc est Etrasca disciplina. Fabric.

(bibl. Lat. 3. p. 221 Ern.) — Sed quacnam quaeritur:

nempc dc ascensione in coclum sermo est.

Inter plura hac dc re Arnobius (2. p. 8G) refert:

Martiani Capellae lib. IL $. 142. m

miracula formidarit, пес ígne usserit e

»a eciolis nonnnllis et plurímnm sibi arrogantibus

dicitur, dco esse se guatos, nee fati obnoxios

legibus; si vitam restrictius cgerint, aulam sibi ejus

patere, ac post bominis functioncm, probibente se

nullo, tanquam in sedem referri patriam. Et Magi

spondent, commendaticias habere se preces, qnibus

cmollitae nescio quae potestates viae faciles prae-

Lcant ad coelum contendentibus subvolare. Atque

Etruria lihris in Acbcronticis pollicctur, certorum

animalium sanguine numinihus certis dato, divinas

animas fieri et ab legibus mortalitatis educi.« Ilacc

ille, nec fore quemquam censco, qui neget Idar»

tiano bune popularis sui locum ante oculos fuisse.

Vide quae docte disputavit Mulleras (Etrusc U>

p. 27 et 92, п. 42).

Eumenidas] Lucianum (in necyom. il. p. 14

Bip.) bic conferre opcrae pretium erit, et Porphy

ria (in Stob. ed. 1, 52, 4G. p. 1031 Heer.).

Rcccntior quidein scriptor, sed Ulis placitis om

niaо imbutus, Psellus (ар. Gallaeum in SibylL orac

append, p. 103): »Subvectorcs angeli«, »inquit, ani

mas a prima sui origine attractas ad sc evehunt :

contra poenae ultrices nimirum naturarum nobis

concessarum, et tormenta bumanarum animarum

materialibus illas affectibus irretiunt et quasi etrangulant.

«

Chaldaea miracula] Docebant enim Cbaldaci,

Eumenides sive Furias infernales occnrrcrc animabus

casque ernciare. Vixc. — Undc haec habeat,

vir doctus non prodidit : snspicor tarnen vel с Psello

modo allato, vel с Plclhonc, qui ad Zoroastri

oracula (in app. ap. Gallaeum p. 119) addit: »Poe*

пас sive furiae, hoc est daemones cruciatibus irrogandis

praefecti, âyxTSiçai mortalium cognominari

possint: quippe quos a vitiis deterritos ad

honest! rectique cupidinem accendant.« Paritcr Plnim,

nec lympna subluerit, nec animae

tarebns (de facie in Luna p. 943) de animabas t

• impiae роеnot flagitiorum luunt, piae lustrationie

causa in a cris purissima parte degunt, deinde qua

si exsilio redeuntes gaudium dégustant.* Macrobiue

etiam (somn. Scip. 1, 12 f.):>anima«, inquit; »quam

rursus e corpore, ubi meruerit contagions vitiornm

penitus climata pnrgari, ad perennis vitac lucem

restituta in integrum revertitur.« Sapere haec Pia

tonis placita quilibet animadvertet, qui banc philosopbuui

(in Phaedone p. 69) legerit Hand tarnen

eilentio praetereunda lectio in Cantabrigiensi códice,

qui pro Grotiano ad exbibet et, caque variatione

Eumenides a Cbaldacis miracnlis sejungit Quae

ei verior lectio est, ut vid с tur, quia mox mira

cula cum illa ex oraculis petita interpretatione non

convenít; equidem, praesertim quum hic de subvehenda

in coelum Philologia agatnr, de illo Chaidaico

miraculo cogitavi, quod Julianns impera tor

(orat. 5. p. 178 oper.) innuit: »Jam vero si arcana

illa et mystica perse qui vel im, qnae circa Septem

radiis insignem deum Chaldaeus celebravit, ut per

illum animas in sublime provehat, obscura quaedam

eloquar, et in vnlgus maxime ignota, tametsî

beatis Ulis bominibus, qui tbcurgicis sacris operantur,

probe sint cognita.«

formidarit\ Pro formidavit Hugianus codex, et

infra consecrarit pro consecravit Cantabrigiensis ;

omnino rectius.

usserit] Subintclligi videtur Vcdius cum uxore

quod modo dixerat Grot. — Procul absit ista •

interpretatio. Apotheosis potins, quam Athanasias

matrem esse (§. 140) seimus, intclligcnda est, cui

gratias Philologia agit, quod ejus auxilio ipsa neque

— conspexcrit, ncqnc — formidarit; neque 9*

illa nsscrit, nec subluerit Verbum illud itrere adeo

fraudi erat docto jiiveni, nt ad orcum tautum re-

25

194 Martíaoi Capcllao lib. П. $• 142.

•piceret Sed quum ignem aqua sequatur, facile quam omnia humana, quae a matre habebat, ílauilustrationum

et expiationum genera agnoscerc po- manim vi consumfa crant (Liv. 36, 50. Ovid, met

tuisset. Virgftii locus (Aen. 6, 756) ei fortauie id 9, 251. Senec. Here. Oct. 1966), ncque semimente

erat, obi poeta de mortoorum animie aie dcorum alius quisquam (Dion. Halte. 7. p. 478 Sylb.).

Cftuit : Indus quoquc Calanus (ap. Cicer. dc dir. i , 25) :

•Лок tarnen omne malum miseris, пес fundUuê -О praeclarum disecssum с vita«, exclamât, »quem

omnes nt Herculi conligit, mortali corpore cremato, in

Corporeae exeedunt pestes penitusque necesse est luccm animus execsserit!« Pborcum denique filiam

Multa diu concreta modis inolescere miris. euam suscitasse, postqiiam ejus corpus taedis com-

Ergo exercentur poenis, veterutnaue malorum bussisset, Lycophron (48) fingit. Sed nt finem fa-

Supplicia expendunt. Aliae panduntur inanié ciamos liuic dc liistrationibus disputation! , juvabit

Suspensae ad ventos: aliis sub gurgite vasto praestantium ct'iam pliilosopborum sententiam ad-

Infectum eluitur scelus, aut exuritur igni.« dere, maxime Senecae, qui (consol, ad Marc. 25.

Sed multum abesse, ut omnes animac poenis affi- p. Í28 Lips.): »Proindc non est«, inquit, »quod

ciantur,. jam e Piatone (de R. P. 10. p. 615 Stepli.) ad sepulcrum íiiii curras: pessima ejus et ipsi moiiquet.

Aliae eniiu lustrari tantum credebantur, cu« lestissima istia jacent, ossa cincrcsqiic; non magie

pientes quidem ipsac (Juvenal. 2, 156. Macrob. Ulitis partee, quam vestes aliaque tegumeuta corsomn.

Scip. 2, 17 f.): aliae praemiis etiam ornari. porum. Integer illc nibilquc in terris rclinquens

Deinde, quod inprimis Grotius observare debebat, fogit et totus excessif, paullumquc supra nos comnon

mortuorum tantum apud inferos animas, sed moratus, dum expurgatur et inhaerenlia vitia si

lo enperis etiam auris viventes lustratos esse poë- tumque omnem mortalis aevi excutitj deinde ad

tao llnxerunt. De solo igne Tibullus (1, 2, 61)» excelsa sublatus inter felices ciirrit animas.» Qn¡-

»Et me lustravit taedis* — buscum permulta alia veterum couferri possint tede

omni genere Ovidius (met. 7, 261): stimonia, ut Plutarcbi (de facie in Luna p. 945).

»Terque венет flamina, ter aqua, ter sulfure Aristoplianis (in Pace v. 696 ibique Cbristianns ),

- .• ■ lustrat.» '■ -"' 1 Psclli (ad Cbald. orac. ap. Gallacum in app. p. 103),

Similiter Propertius (4, 8, 86): Sffii (10, 578) cet

bTerque meum tetigit sulfuris igue caput.* . emu] Omissam apud Grotium liane voeem ex

Quoniam autem Martianus ea expositurus erat, anterioribue restituí editionibus.

quae aptam atque babilem Philologiam redderent hpnpha] Dc lustrationc et expiattonc per aquam

ad impetrandam apotlicosiu , verbum urere rite ad- confer praeter locos modo laúdalos Virgilium (Acn.

bibuit. Ita Triptolcmi Ceres (Ovid, fast 4, 555): 6, 229), Scnccam (Here. fur. 1526), et Ovidium

»corpus vívente favilla (met. 13, 950. 14, 601 ; fast. 4, 790), qui ctiam

Obruitf humanuni purget ut ignis onus.» (fast. 5, 681):

De Triptolemo idem Apollodorus (1, 5, 2), idem- »Abluc praeteriti perjuria temporîs, inquit,

que Acbilli ab biijus matre factum Apollonius (Ar- »Abluc praeteríta pérfida verba die.*

gon. 4, 869) et Apollodorus (5, 15, 5 sequ.) re- animae simulacrum] Animam ipsam quum mente

tulcrunt. Píeque Hercules divus fieri potuit ante» complecti, docente Cicerone (Tuse. 1, 16), homines

Martiani Capellao lib. II. 142. 195

simulacrum Syri cujusdam dogmate verberarit, nec Phasi senis ritu Charontis

neqnircnt, varía cxcogitarunt, ut similitudinc qua*

dam vel signo alîqno locum saltern describerent,

obi sedem fixerit, quo melius arctam ejus cum

corpore conjunctionem expKcarcnt.« Hinc quídam

corpus animae esse indumentum (Maxim. Tyrius 1,

3, 4 et 5 p. 259. 240 Reisk.), sire vestcra (Lacroi

2, 615), sire velamentum (Scnec. in epist. 92.

p. 585 Lips.) dixerunt Plato (inCrat. p. -400 Stcph.)

in corpore quasi in claustro illam inclusam, et alio

loco (Phaed. p. 82) corpus ejus carccrem esse dixit}

id quod Cicero (ap. Macrob. in somn. Sc. 1 , 10)

et Hermes (in Stob. cd. 1, 52, 45 p. 1005 Heer.)

répétant. Cbaldaea oracula (295), Antoninus Impe

rator (11, 58 f.) et Cicero (in Tuse. 1, 22 f.) ani

mae corpus appellant was; Seneca animi pondus

et pocnam (epist. 65 p. 494 Lips.) et vinculum

(consol. 11. p. 82 Lips.) cum Cicerone (divin. 1,

49); nec do mum esse boc corpus, scd bospitium

(Scnec. epist. 120. p. 664). Cctcrum non tam cor

pus b. 1. animae simulacrum appellari arbitrer,

sed quod Homerus nopellavit eldcoP.OV,, quod cre

mate corpore ad inferos descendat (Odyss. Я. 205

ct 475; Diad. xfj. 72 ct 104); id quod more suo

ridet Lucianos (in dial. mort. 16. p. 191 Bip.)

Hercules simulacrum indúceos. Optimas bajas placiti

inferpres Scrvius сrit, qui Martiani temporibu*

in omnium manibus erat (ad Acn. 4, 654) : » Tri

bus constamus: anima, quae superna est, ct ori»

gincm suam petit; corpore, quod in terram defecit;

umbra, quam Lucretius sic définit: » supra spoliatas

luminc аёг.ч Ergo umbra ei ex corpore creatur,

sine dubio périt cum со, пес est quidquam rcliquum

ex bominc, quod inferos petat. Scd deprebenderunt

esse quoddam simulacrum, quod ad nostri

corporis effigiem fiettim inferos petat. — Et

sciendum simulacra esse bacc ctiaiii coriim, qui

per apotheosin dii facti sunt.« Ut apud nostrum

igitur Pliilologia. Vidctur antem sua Servius e

Cbaldacorum placitis, quae et Zoroastro adscribuntur,

bausisse; in quibus eïdcoÀov Plctho (apud

Gallacum in appendice pag. 87) explieat »cam

animae partem, quae quum bruta eil et rationis

expers, cum parte rationali conjuneta ab ipsius

vehículo dependat — neqiic unqiiam deponere ani

mant su uni sibi adjunctuin vebiculum.« Ad Roma

nos poetas deinde transiissc illud animae noroen

Ovidius docet, qui (met 10, 14) Orpbeum descen

disse canit

»Peraue leves populos simulacraqne funda sepula-

is.* ■ '■•

Pracecrtim ex Epicúrea scliola Lucretii hoe venus

1, 121) snbjungerc juvat:

»Et si practerea tarnen esse Acherusia templa

Ennius aetei-nis exponit versibus etlenst a<;

Qua ñeque permanent animae, neque corpora

nostra ;

Sed quaedam simulacra medís pallentia m/m«, cet.

Porpbyrius (in Stob. elog. 1, 52, 46. p. Ml5.

1055. 1041. Heer.) Homcrum secutos ca appellavit

» simulacra vita carentia.« Homero enim sunt

»xpv^ai eïâcoXa xccfióvtcov. »

Syri cujusdam] Pbcrccydem innnit, qui animae

iminortalitatem docuerat. Guot. — Ac ccrte Pbcrccydes

ille erat, cujus incmiiicrunt Apollodorus et

Strabo (10. p. 487 Cas.) item Cicero (Tuse. 1, 16 f.)

ct Appiilejus (flor. 2, 15. p. 57 Ond.), qui eum ex

insula Syro oriundum fuisse scripsit. Vcrumcnimvero

Marlianus dogma de aniinac immortalitate bic in

mente baberc non potuit, quandoquidem dc iis

tantuin quae patienda sint animabus disserit. Gro

tins practerea pcrpauca dc Pbcrccydc cognita babuisse

vidctur, id quod neutiquam miramur, quum

25 *

196 Martiani Capellae lib. II. $. 1^2.

rarî fontes sînt, e qtübiis ca possmt hauriri iique

ne doctissimis quidcm viris noti. Ita Salmasium,

qui in monatro cruditionis (ad Solin. p. 840 ed.

pr.) multa de Pbcrecyde verba fecit, fugerat tarnen

insignia apud Maximum Tyrium (10, 4. T. I. p. 174

Reisk.) locus: ita Bruchcrus (hist, philos. I. p. 986

scqu.) qui hune quidem noverat, CeIsum tamen (ap.

Orig. 6. p. 303. 304 Spenc.) illius Interpretern,

qui ipsi onnino adeundus erat, prorsus iguoravit.

ЛЬ hoc autem solo discimus, Phcrecydem dixisse

• infra tcrram portioncm esse tar taream, eamquc

cuslodiri a Borcae prole, Ilarpyiis ct Thyclla, quo

Jupiter ableget eos qui peceaverint.« Si quis igitur

verba »animae simulacrum secundum dogma Syri

cujiisdam« de Pbcrecyde intelligerc voluerit, Labebit

in novissiinis illis Celsi verbis, quo sc tucatnr.

Quoniam autem semper dubia ас inccrta isla manct

intcrprctatio, aliam licebit conjecturant proferre. Neque

culm ncccssc est, ut omnium antiquissimum

philosophum Syrium a Martiano intcllectum esse

crcdamus. Erant с IVeo-Platonicis plurcs, nimirnm

et Porphyrius, et Jambliclius, ex bacreticis Sa

turnIn us (Epiph. 1, 2, 23. p. 62 sequ. Pc tarn.

Mosheim bist. Christiana ante Constant. Sec. 2.

§. 4i>), qui, quum putarcnt aniinain tcrrcnis cor

poris sordibus impedir!, quo minus altius eveheretur

(Cic. divin. 1, 32. 49. 50. 37. Stob, eclog. 1,

3, 38. p. 98 Hecr. Jul. Firm. math. 1 , 2. p. m.

5. Philostr. heroic, p. 638 Morell.) scilicet с Pia

tonis (Phacd. p. 65 et 67 Steph.) locis male iutcllectis,

statuebant, cruciandum esse corpus, et ab

omnibus, quae matcricm alere possent, abstinendnm,

quo tenuior et agilior anima reddcrctur adquc

adscensum in coelum aptior. Jambliclius sane

e Coclc-Syria oriundos erat} ct Porphyrius, sivc

eum Bataneotem Judacum sivc Tyrium Phocniccm,

quod vero similius est, dixeris, paritcr Syrus appellari

potuit (Palucogr. critic. III. §. 111. 470) j

quapropter non erat, quod Brnchero (IX p. 237)

ilia regionum nouiiua scrupulum injiccrcnt. Saturninus

denique baud dubie Antiochcn'sis fuit. Quod

quidem philosophorum placilum quum ad antiquis

simum cxpialionum ct lustrationum usum proximo

acccderct, plura eorum genera hic insérait Martiantis,

quo pulchriorcm lictioni suae colorem induceret.

Pliasi] Qui doccbat immortalitatcm adiri non

posse nisi post mortem. Vixcah. — Patet banc intcrprctationein

non nisi ex ipsi s Martiani verbis sumtam

esse: sencm ilium, cujus id placitum fucrit,

ccrtc Vulcanius acquc ac nos ígnoravít; nec video,

quo pacto verba Pliasi et senis jüngere polucrit,

nisi fortasse per contractioncm Phasí pro Phasii

dictum esse aeeeperit Mauel tarnen admodum obscums

hie Martiani locus, cui frustra ctiam in codicibu's

auxilium quaesivi, quippe qui cum editis

coiivcniant, nisi quod Hugîanue codex post vocem

senis addat cujusdum, et Guelfcrbytanus, teste

Gortip, pro Charonlis exhibeat Acherontis. Sencx

autem illc quum nomine non appclletur, divinationc

indagandus est. Phasis igitur quum Mcdeam Col

chicum nobis in memoriam revocet, vide ne Pelias

inteUígcndus sit, quem a filiabus Medeae artibus

deeeptis per spem reviviscendi interfectum et discerptum

esse constat, quo facto illac patris immortalitatem

Cliarontis manibus involutam mortis au

spicio consecraruut. Quumque immortalitas , quae

Charontis manibus adhuc involuta est, nondum per

fecta sit, et a mortis auspicio demum íncipiat;

gaudet Philologie, sc cerliori et breviori via cam

adeptam esse. Verum enim vero omnia hace neutiquam

со consilio protuli, ut in eis acquiescerc

debcant viri doeli, sed ut meliorem potius, si qua

est, obscurissimi loci interpretationem suppeditent.

Charontis] Bidet hace Juvcnalis (2, 150) versibus

:

Martiani Capellae lib. II. §. 143. 197

manibus involutam immortalitatem mortis auspicio consecrarit. Intcrea con- 115

scendere jussa lccticam, quae in suggestu máximo quoniam videbatur, difficile

admodum sibi, ne dicam impossibile, deputabat. In quam rem consequenter

impleudain alumnum suum dilectum prae ceteris convocavit, quo innixa

omnem diffi cuítate m superae consessionis evicit; vertun idem, qui Labor ab

eadem vocabatur, non solum in lecticae culmen cam sustulit, verum coelum

cum domina impiger permeavit. Quippe consociato sibi quodam puero reni- 144

denti, qui nec voluptuariae Veneris filius erat, et tarnen Amor a sapientibus

ferebatur, a fronte lecticam subvehere moliuntur. Nam posticam Epimelia 14H

ct Agrypnia dilecta virginis sustulere mancipia. Sic enim Athanasia praeceperat,

»Et pontum, et Slygio ranas in gurgite nigras Amor] Non Ше quidem laseivus, de quo mox

Attjue una transiré vadum tot milita cymba (§. 148) Cupidinis nomine agit Gcminum cnün

Nec pueri cicdunt, nisi qui nondum aere la- philosoplii (Plat, s утр. p. 180 StepL.) finxerunt

« vantur.» Amorcm (conf. Lucia«, ciicom. Demosth. 13. p. 145.

(Conf. Orphei Argon. 1138).' Bip. Widemann de propr. serra, p. 62. Gesncv. ad

consessionis] In suggestu nimirum máximo. Nen- Orph. p. 7. Cuper. observ. 132), tresque adeo dîtiqnam

enim aliorum emendationem »cotiscen&ionis* stinguit Appulcjus (de dogin. Plat. 2. 510 p. 259

coro. Quae scquuntur satis demons traut nconses- Oud.), quorum »uuus sit divinuä cum incorrupta

sionis laborem.« mente, alter degeneris animi et corruptissimac \o-

Labor] De Philologiae laboribue multas qnidem luptatis, tertius ex utroque mixtus mcdlocrie ingenü

est nostcr (§. 22. 37. 59. 124) ac probe cos lan- et cupidinis modicac.« Пос loco de eo sermo est,

dat (conf. Lucian. in bis accus. 20. p. 75 Bip.): quo via ad sapientiam invenitur (Plat. p. 204 seqn.

sed hoc loco per prosopopoeïam eum inducit quem 209). De formosis autem calonibus lecticam fereuti-

Hesiodus (tbeog. 226) Eridis, Cicero (N. D. 5, 17) bus vide Senecam (ep. 110) ibique Lipsium (p. 641).

Noctis et Ercbi (ilium ct deum dixit, quemque postica] Pro posticam in editis с Grotiî raanu-

Vh-gilius (Aen. 6, 277) qnasi malum dacmoncm scripto correxi. Fugit bacc lectio et Walthardum,

finxiL Cicero ctiam (Tuse. qu. 2, lö) et Plautus et Gocziuin, quia non ad hune, sed ad alium locum

(Cure. 2, 1, 4 et Pseud. 2, 5, 20) laborem con- (§. 66) G rotins eam prodiderat. Concinit cum Groferunt

cum dolore ex ambiguo Graccac \ocis sensu, tiauo Darmstattcnsis codex.

voluptuariae] Ilaud dubic Platoncm in mente Epimelia] Fictum mancipii no тс a e Graccrt

habebat DIartianus (§. 83 not). Appulejus (apol. еЛщёкеш, , diligentia. De altero, qfiod Agrypnia

p. 412 Oud.) voluptariam illam jtávÓT¡[¿ov Latine dicitur, superiorcm (§. 112) confer locum.

vulgariam vertit, et nostcr »lasch ¡re eam» (infra virginis] Virgini apud Grotiura correxi с codi«

§. 703) dicit. cibus Monacensibus (B. E. G), Vossiano (Arntz.

198 Martiani Capellae lib. II. §. 145.

Ш uterquc sexus cum Philologia coelum posset ascenderé. Praecedit illico

eouscendentem Musarum concinentium pompa, et praedictarum comitum ve-

116 ncrabilis multitudo. Periergia vero aliis comitata pedisequis dotalibusque

mancipiis curióse universa perscrutans atque interrogans sequebatur. Verum

147 ad culmina arcis aeriae comitatus ille cum virgine propinquabat. Et ecce

ad venire subito deorum Prónuba nunciatur, ante quam Concordia, Fides,

1Í8 Pudicitiaque praecurrunt. Nam Cupido corporeae voluptatis illex, licet cam

raise, p. 210), Guclfcrbytano ct HngiaaOj quaimis

dandi casus ct'iam defendí pussit, si cum dilecta

eonjungatur.

mancipia] Lecticarii eervi appellabantur, qui

lecticam portabant, quo» quatuor numero noster

fin git; sed modo majorem, modo minorem fuisse

viri docti observarunt (Lips, in elect L с. Piguor.

de serv. p. 140. ed. 1013).

curióse] UeQMQyla Quinctiliano (8, 5; p. -400

Obr.) »supervacua illa operositas est, quae ritióse 5

qucniadmodiim a diligenti curiosus , et a religionc

superstitio dista t« Donatus (ap. Widern, de propr.

sermon, p. 05) »curiosi, inquit, parlier qnidem ac

studiosi cognoscendi cupidi sunt; verum Uli ca quoqnc,

quae nibil ad sc attinent, scire cupiunt.« Addc

Gelfium (11, 10). Exempla Wowerus (polymath-

10. p. 89) affert, scriptoresque Scnccam, Suctonium,

alios laudat, qui frivolas doctorum bominum

qnaestioncs jam riscrant. Querum omnium maxime

ridieularum a nostris tlicologis prolatarum exempla

alio iu libro ( vernácula lingua inscripto : Bilder

п. Schrift. II. §. 103. p. 107) attuli. Sed coroiiidis

loco juvabit de tali curioso pbilologo Juvcnalis

bosce legere versus (7, 251):

»Vi letjat historias, auetores noverit omnes

Tanquam unyues digitosque stios: ut forte rogatus

Dum petit mit thermas, auf Phoebi balnea, dicat

JSutricem AntUisafif nomen palriamque novercae

Archemori! dicat quot Acestcs vixerit annos ,

Quot Siculi Phrygibus vini donaverit urnas.*

Concordia] Quae Graeeis OfiovoLa (Pausan.

5, 14) 0) dea, bacc Romanis Concordia dicta divinis

colebatur bonoribus (Varro de L. L. 4, 47.

74. 77. Cic. 14. D. 2, 25. 3, 18. Plin. 2, 7, 8.

Ovid. fast 1, 059. 5, 881. 0, 91. 057. Stat silv.

1,2, 240. Diet Crct 1, 15 f. p. 10 Dclph. P.

Victor urb. reg. 8. Calendar, mense Jan. Clarudian.

nupt Honor. 205. in Ruf. 1, 52. Augustin, de civ.

dei 5, 25. Arnob. 4. p. 127). Sacpc ctiam in Iapidiim

titulis (Grut. 100, 0 — 10. 119. 319, 5.6.

1017, 5), saepissime in numis reperitur (v. Rasche

in lex. I. 2. p. 757. suppl. I. p. 1895 sequ.). At

que i и fin (§. 751 f.) noster e numeris m 011« dem

Concordiac a quibusdam tributam esse refert

Fides] Dca Romanorum notissiina (Varro L. L.

4, 20. Liv. 1, 21. Plutarcb. IVuma p. 70. Cic.

Pf. D. 2, 25. 51. 3, 18. 50. de leg. 2, 11. V.rg.

Acn. 1, 282. Gatull. 50, 11. Juven. 1, 115. Victor

urb. reg. 10. Augustin. 4, 20. Sil. 2, 480. 525.

542. 0, 408. Claudian. in Rufin. 1, 55; cons.

Mall. 171), quam CIcinentiac sororem Claudianus

(laud. Stil. 2, 50) appcllat. Sacpe in Iapidum ti

tulis (Grut 99, 7. 8. 10) ct in numis (Rasche lex.

num. 2. 1. p. 1042) laudatur.

Cupido] Qua ratione bnnc ab Amorc púdico

(Ustin veri t. modo (ad §. 144) vidimus. Discrimen

Martiani Capellao lib. II. $. 149* 199

semper antcvolct, Philologiae occtirsibus non ausus est interesse. Àt ubi 149

in conspectum nubentis diva pervenit, atque, ut mos virginis erat, litavit

aromatis, dcam talibus deprecabatur: Juno pulchra, licet aliud nomen tibi

consortium coeleste tribuerit, et поз a juvando Junoncm, unde et Jovem

dicimus, nominemus; sivc te Lucinam, quod lucem nascentibus tribuas, ac

Lucetiam convenit nuncuparij nam Fluoniam, Februalemque ac Februam

inter utrumque per sequi tur Maxîmus Tyrîas (27. 4.

T. 2, p. 30 Reisl;.).

Utavit] Donatus (ар. Widern, de propriet. eerm.

p. 210): «Sacrificare est veniam petcre, litare того

propitiarc et votum impetraren Unde Piaulas (in

Poen. 2, 1, 42): »Si Hercle istuc unquam factum

est, tum me Jupiter faciat, ut semper sacrulicem,

пес unquam litem.*

aromatis] In editis erat aromatibtts , quod cor*

rcxl e Reicbenauensi ac Darmstattensi codieibus et

ex ipso ctlani а и с tore, qui (§. 213) sex tum casum

com popularibus suis (Oudcnd. ad Appui. I. p. 540)

ut supra formavit.

a juvando] Cicero ÇS. D. 2, 26). Varro (de

L. L. 4. p. m. 22): »Quac ideo vide tur a Latinis

Juno Lucina dicta, quod tcrram, ut physic! dieunt,

juvat et lucet. « Addc Ful gentium (my lb. 2, 3. p. 69

Munck).

et Jauern] Praeter Ciceronem (L е. 23) Varro

(L. L. 4, 38) »quia omnes juvat«, et Gellius (ii,

12): »Jovem Laiini ye teres a juvando appellavcrc.«

Adde Servi um (ad Acn. 1, 47) et Isidor um (etym.

8, 11, 34. p. 382 Arcv.).

tive te] Ita Horatius (in carm. secul. 13):

»Sivc tu Lucina probas vocari* cet.

et alio loco (in sat. 2, 6, 20):

»Malutine pater, seu Jane libentius audis.t

Ita Statius (Tbcb. 1, 717):

»seu te roseum Titana vocari

Gentis Achaemeniae rito, seu praestat Osirin

Frugiferum, seu» cet.'

Quibuscum omnino comparandas Martiani popularía

(Appui, met 6, p. 388 Oud.) in Psyches ad Ju

noncm et (1 1. p. 733. 762) in Lucii ad Isidem precibus.

Servius quoque (ad Aen. 1, 8): »Juno, inquit,

multa babet nomina«, et (ad Acn. IV): »Jupiter

omnipotens, seu quo alio nomine appcllarî volueris«,

quo de more unum eimdemque deum multis nomi

nibus invocandi conferre licet nostrum inferior! loco

(§. 192), Spanliemium (ad Callün. hymn, in Dian.

7. p. 129), Stanlejnm (ad Acsch. Agam. 168; Prometh.

3, 210), Aristoph. in Plut. p. Ill; et quae

ipse olim attuli (in palaeogr. cr. Ш. §. 114).

Lucinam] Notant hoc deae cognomen apud

omnes (v. not. sequ.) legiturque tarn in lapidum titnlis

(Grut. 24, 16. 690, 3. 1000, 12. 1010, 1),

quam in numis (Rasche lex. 2, 2. p. 1134), quo

quidem cognominc Juno cum Diana fere confunditur.

Latino respondet Graecum Ao%ia (Artemidor. oneirocrit.

2, 33. p. 125 Rigalt.).

quod lucem] Idem etymon a plcrisque appro

bate (Paus. 7, 23, 5. Cic. IV. D. 2, 27. Fest. v.

supcrcil. Tcrtull. de anima 57), licet alii a lue»

nomen deducant (Plin. 16, 44, S3) vcl dubii sint

in cruenda ejus origine (Ovid. fast. 2, 449. 430.

6, 59. Catull. 54, 12. 16). Tcmplum hujus deae

in quinta erat urbis rcgione (v. P. Victor).

Lucetiam] Sicut Jupiter Lucctius, sic Juno

Lucelia dicituxj ut ct Lucina, quod tamcn nounulli

$00 Martiani Capcllae lib. II. $. 149.

mihi poseeré non necesse est, quum nihil contagionis corporeae sexu inte

merata pertulerim; Iterducam ct Domiducam, Unxiam, Cinxiam mortales

Dianae tribnnnt. G пот. — Utraque hoc cognomlne

gaudct, siqiiídem docente Cicerone (¡4. D. 2, 27)

•Luna a lucendo eadem est Lucinaj ilaque, ut apud

Graecos Dianam, eamqnc Lucifcram, sic apud

nostros Junonem Lnchmm in pariendo invocan t."

Sed a nemine praeter nostrum, quod sciam, Lucetia

dicta est; sicut Lucetii noinen Yirgilius (Acn. 9,

$70) moncntc Servio sein cl tantum us urp*vit, quam*

quam hoc Salii jam canebant (adde Festuni p. 207

Dac. et GcU. 3, 12).

nuneupari] Alii quidem codices, Britannicus,

Cantabrigiensis, Guelferbytanus et Vossianus (ap.

Axntz. p. 210) nuneupare; sed eodem redit sensus.

Fluoniam] Sic lege cum MS. Arnobiani codi»

ces Tulgo quoque male Fluvioniam referont, quod

Mcursium vidisse, ut vidi, non invidi. Festus:

•Fluoniam Junonem mnlieres «olebant, qnod earn

sanguinis fluorem in coneeptu retiñere putabant.«

Gbot. — Pro Fluvoniam codex Vossianus legit

Fluinam; auetoritate Festi apud Grotium mal im

Fluoniam, eamque in rem faciunt quae habet Au

gustinus de civ. dei VII. 4. AnriTz. (misc. p. 210)

— Nihil ibi reperies. Ccterum non Festi, sed co

dicie auetoritate Grotius hoc nomen reposait, pro

quo Tertullianus tarnen (ad nation. 2, 11) Fluvionam

habet. Glossa in Darmstattensi códice in

serta earn interpretatur »deam fluoris.«

Februalcm\ Festus de Junonc Februata loquens

ait: quam alii Febrnalem, Romani Februlim то-

cant. Meminit et Arnobius. Grot. — Arnobius no

mine Fcbrualis non iititur, sed (3. p. 118) Februfis,

pro quo alii FebruHs reposuerunt (Herald, ad

Arn. p. 147). t$>£ßQov<xtav tarnen xai t&eßgov-

алеи Laurentins Lydus (p. 172 Rocth.) mensis Fehvitarü

praesidera appellat

Fehmarn ] Fcbruam forte Februatam. Grot. —

Quast non notissimum esset adjectivum febrtnut

Sicut enim lustrationum potens deus Februus appcllabatur

(Macrob. Saturn. 1 , 13) ct Pluto eodem

nomine audiebat (Isidor, etym. î>, 53, 4. p. 225.

Arev.)j ita nostcr Junonem poterat diecre dcam

Februmn.

intemerata sexu] Vocem construxit enm sexto

casa ad analogiam vocabuli integer. Intemerata

hic ad virginitatem spectat, quemadmodum Yirgi

lius (Acn. 11, 534) »Diana« cccincrat »virginitatb

amorern Intemerata colit.«

Iterducam] De his nominihus multa Augusti

nus de civitate dei, Festus et alii. Gbot. — Iter

ducam с ti am ex Vossiano malim. Vide Brisson.

de form. p. 49 (SO). Interducam tarnen praefert

Barth, ad Stat. IV. Theb. 324. p. 1138. Авяп.

(misc. p. 210) — Grotius quamquam Interducam

edidit, ad marginem tarnen alteram lectionem adjecit,

quam e codieibus с tiara Mo nacen sibus (G. G\

Britannico, Reicbenauensi , et Darmstattensi baud

eine causa recepij quum proxiine sequatnr: «ut

с omm et itinera protegas.«

Domiducam] Addit »ut in optatas domos ducas*

IVomen, praeter Angustinum. ( 7, 3), Tcrtulliánns

etiain (ad nation. 2, 11) profcrt. Quid? quod dcniu

cliaiu Domiducum Augustinus (G, 9) memora!.

Vnxiam] Ab нпдеге, ut mox patebit Idem

deae nomen Arnobius bis profert (3. p. ÜJ> et

p. 227).

Cinxiam] Vahle discrepant in hujns nominb

lectione codices, quorum alii, ut Darmstattensi«,

Сincitant, quod Grotius edidit, alii Cincam, Ciniam,

Cinthiam, Cynthiam habent. Un us Britannicus Onxiam

suppeditavit, quod recepi, quia cum Fcsto

Martiani Capcllae lib. Ц. $. 149. 201

puellae debent in nuptias convocare, ut earum et itinera protegas, et in

optatas domos ducas, et quuin postes ungant, faustum omen a Rigas et cingulum

ponentes in thalamis non relinquas; Opigenam te, quas vol in partus dis

crimine, vcl in bello protexeris, precabuntur; Populonam plebes, Curitim

debent memorare bellantes; hic ego te Aeriam polius ab aëris regno nun

(p. 79 Dac.) et Arnobio (3. p. HS. 119) concinit

Sed nentîqnam contemnenda lectio Cynthia, quam

in codicibus Monacensibus (B. D) observavi, siquid

em Cynthia Diana erat, quae saepc cum Junonc

confunditur, et jlvôtCcôvi] eandem ob can*

sam appellabatur (Orpb. hymn. 5o, 5. Hesychius

pag. 512 ibiqiic nota). Cinxia an (em defend i tur

e Martin no ipso, qui (§. 113) sponsam cingulo or

nar! trad id iL

ungant] Apud Grotium, cosque qui banc se

en ti sunt, Waltbardum et Goczium, legi tur un

dent, quod futurum boc loco niliili cese quilibct

pcrspicerc potest Equidem conjunetivi praesens e

códice Cantabrigiensi rccepi, quia boc modo causa

exprimí videtnr boni ominis. De liiijus unetionis

usu conferre licet Lucrctium (4, 1172), Plinium

(38, 9, 57), Arnobium (3. p. H5), et Isidorum

(etym. 9, 7, 13. p. 455 Arcv.), qui sua, ut saepe,

a Servio (ad Acn. 4, 458) hah el (addc si tant i est,

palacogr. meant crit. III. §. 57). Dc limine sertis

ornando nostcr supra (§. 1) egit.

Opigenam] Grotius Soligenam, sed bac nota

addita: »Lege Opigenam. Fcstiis: • Opigenam Junonem

matronac colebant, quod earn opcin in partu

iaborantibus ferre credebant« Nomen reete ponit,

sed non verat veril oej ni um; dicta enim Opigcna a

matre Ope. In Arnobio quoqnc pro Ossipagina

Opigcna legcnduin; quanquam Melusins nos ter Ops,

Opigena legat, quod vix probo.« Vidctur Yossianus

codex, qui banc lectionem, teste Arntzcnio (misc.

p. 210), habet, л Grotio jam inspectus fuisse:

quod ad nomen antem attinet, Ovidius (fast 6, 285)

etymon suppeditavit vcrsu:

ȣx Ope Junoncm memorant Ctreremque ereatas

Semine Saturni: tertia Fiesta fuit.»

in bello] Britanniens quidem codex inbeciUo

exbibet; sed imbecilli prefecto ista lectio est Opi

genam prccantur, quia bello opes quacruntur.

Populonam] Ita libri omncs praeter Reicbenauenscra,

qui Poplonam cxhibct Populoniam alii

scribunt (Macroh. Saturnal. 5, 11. Augustin, de

civ. dei 6, 10. Amol». 5. p. 118), sed codem re

dit, quia semper a populo crit quasi popularis, quod

Martianum quoque voluisse addita vox plebes ostendit

Curitim] Quamvis de bujus cognominis origina

in prorsus diversas abcant sentcutias scriptorcs

(Cupcri obscrv. 2, 2. p.. 455), ex additis tamcn a

Martiano verbis » memorare debent bellantes « patct,

ad illud etymon cum rcspexissc, quo a curi, basta,

Curilis deducitur (Festes p. 109 Dac. Plutarch,

qn. Rom. 86 p. 283. Ovid. fast. 2, 477. Macrob.

Sat 1 , 9. Millier in Etrusc. U. p. 45). Dionysia

etiam Halicarnasscnsi (2. p. 114 Sylb.) ea Hvqlx'lu

audit; in lap id is denique titulo (Grat 508, 1) boc

cognomen Quu-itis scribitur.

Aeriam] MS. Acram, forte Hcram. "Hçav enim

arto Tov àéçoç dérivant philosophi. Grot. — MS.

Aeram oflcrunt, ut fortassc Hcram legendum sit

Pburnutus: i] i¡Qa, rj Tiç èÔxLv cvrjç. Gof.z. —

Cave corriges. Primiun enim pauci tantum codices,

nempe Grotianus illc et Vossiauus (Arntz. mise,

p. 210) Aëram babent; rcliqui rectiue Aèriam.

26

202 Martiani Capellae lib. II. §. 149.

cupatam voco ; da ' nosse posccnti , quid haec aëria latitude , atque atomis

perlucentes concurrentibus campi animantium gérant, quid ve hic dicatur nuniinum

subvolare* Non enim de hiimilitate aèris illius quaero, qui volucribus

permeatur, quem Olympi montis cacumen excedil, qui vix decern stadiorum

altitudine sublimatur; sed elata disquiro, et jam fas puto quidquid

loO jteçl evôaifioviaç lectitans intellexeram conspicari. Hie Juno conscendentis precibus

non repugnans, earn secum in arces ducit aerias, atque exhinc multarum

Deindc ne Acra quídem legi potest llera. Porro

p] нгез deae cognomen Aëriae gerunt, ut.Iris (Vir

gil. Aen. 9, 803), quia in acre est; Minerva,

quae proprie aër superior (Diodor. 1, 12). »Aër

autem«, Cicero (N. D. 2, 26) inquit, » inter mare

et coelnm Jnnonis nomine consecra tur.« Sed vide

quae superius (§. 67. 74) a me sunt obsérvala.

Sequentia quoque verba »ab aëris regno nuncupatam*

et paulo post »acria latitudo« iiiillain admittunt

dubitationem, quin Aëriam legendum sit, mi

nime Aeram sut Herain. Dcniqiic óptimas hiijus

loci interpres consulendus Tertullianus , qui (adv.

Marcion. 1, 13) »Junoncm« ait «explicatarn esse

aireara, secundum souuin Gracci vocabuli«, niiiiirum

"Hoa. Quibus omnibus perpensis satins duxi

vulgatam retiñere lectioncm.

quid haec] In Guelferbytanis teste Cortio 1cgitur

générant pro gérant, sed praeslat viilgata,

quia mox etiam conjunctivus sequitur.

Sallust. pililos. 6. p. 255 Gal. Macrob. Somn. Sc.

1, 17 ; Saturn. 3, 4. Alber. pbilos. 11. p. 314

Минск.); deindc aether acre superior Jovi assignatur

(Cic. 1, IS et 2, 26. Virg. gcorg. 2, 325.

Macrob. 1. c.Augustin. de civ. dei 4, 10); summus

vero Minervac (v. not. ad §. 39).

volucribus] Augustinus (de genesi contra Mani

di. Op. 1. p. 567): »Olympus nions ox ce s sit al

titudine sua totum istum aërem bumidum in quo

aves volant. «

decern stadiorum] Ita et epigramma apud Piatarcliiim

(in Paulo Aemil. p. 263) :

TL).r¡qr¡ [ûv декада бтадшг [liccv, wèraç

ел"' avrr¡

JJÀê-&çov тетдаледм 2.EiitôfjLEvcr*> fieyé&ec.

et jam] Melius sic Basîleciisis codex, quam

at jam apud Grotium aliosque.

JtëQÏ evdaifwviaç] Lege: rtegl ôaifiôvcov.

aëris illius] Pugnare inter sc videntur vetercs Grot. — Id Goeziiis in textum recepit, licet millo

in determinandis aetberis et aëris finibus, quin po- íu códice Icgatur, пес quidquam mutari omis sit

ëtac etiam minus accurate aclhcrcm appellant, qui

non nisi aër est (Virgil, gcorg. 1, 406. 409), ct

Ennins (ap. Varr. de L. L. 4, 57) Jovcm àt ça, qui

aether proprie est. Seil verum facile perspicieiit, qui

duplícela utriosque conditionem spectanerinl Primuui

enim proximum terrae aërem separat noster a

superiorc, qui Junoni tribuitur (Cic 14. D. 2, 26.

Philologia enim in cocli regiones ascendens ct circumspiciens

reminiscitur eorum, quae sacpe /tSQÏ

svdaifwvlaç, de felicitate vel bcatitudinc illis regio -

nibue propria legerat.

arces aërias] Has Junoni О vidi и s (met. la,

859) tribuit. xMacrobius (Saturnal. 1, 15) Jn

esse docet.

Martiani Capellae lib. II, §. ISO. 205

diversitates edocct potestatum. Uli, inquit, quos ignitac substantiae flamraantisque

suspicimus, ab ipso aethere sphaeraeque superioris ambitu usque so

larem circulum demeantes, ipsi dicuntur dii, et coelites alias perhibentur,

causarumque latentium arcana componunt. Sunt enim puriores, nec admodum

Ш inquit] Hoc loco et ad ea quae sequuntur,

omnino Plutarcbus (de orac. def. p. 415) comparandoe,

qui faaec observât: »E Graecis Homerus videtar

promiscué deorum ac genionnn nominibus uti,

ut diis aliquando et daemonum nomen imposuerit.

Hesiodus pure et distincte primus quatuor genera

praeditoruin ratione exposait: primum deos, delude

genios, post heroes, denique homines; atquc bine distinetionis

doctrinam itistituiti nter semideos et heroes. «

flammantisque] Flammatisque (in editis) parvus

error, sed qui forte non advertent! sensum turbat

Lego cum manuscripto ■ flammantisque. « Grot. —

Non igitur e coujectura Grotius hoc nofaverat, sicut

Arntzenius (misc. p. 210) temeré scribit; ncque

erat quod Vouckius (sp. crit. p. 82) conjiceret,

reponenditm esse id quod ante eum ita in códice

scriptum jam monetratum erat ! Sed quia finis esset

laboris, si omnem criticorum socordiam notare vellemus!

Ceterum codices tarn Monacenses (B. CD.

E. G) flammantisque exhibent, quam Basileensis,

Darmetat tensis, et testibus Cortio et Arntzenîo

Guelferbytanus et Vossianus.

aethere] Darmstattensis »aetheris* non maie,

ita ut cum »ambitu« conjnngendum sit, ct respictat

ad ncxtimi ambitus mumm«, de quo ic

(§. 202); recte tam vulgatam retinebimus,

aether non tam formam et ambit um, quam

riam et clcmentum supremi circuí i constituât (con£

Aristo! de coclo lib. 1 et 2).

usque solarem circulum] Eusebius (praep. evang.

4, 5, 8. p. 114) Graecoram theologians exponens,

diis assignat coeltun cum aethere ad Lunam , locum

Lunam aëremque daemonibns, jllum

denique, qui circa terram et subterráneos est,

animabus (con£ Stob, in ed. 1, 23, 1. p. 487.

1, 52, 41. p. 983. 1, 52, 61. p. 1077. 1083).

E Romanis primus Varro apud Augustinum (civit,

dei 7, 6) doeuit »mundum dividí in duas partes,

coelum ct terram: et coclum bifariam in aethera

et aera; terram vero in aquam et humum. E qnibus

summum esse aethera, secundum acra, tertiam

aquam, infimam terram. Quas omnes partes

quatuor animaram esse plenas, in aethere et aère

immortalium, in aqua ct terra mortalium: a summo

autem cireuitu соеIi usque ad circulum Lunae aethereas

animas esse astra ас Stellas, casque сое-

lestes dees nou modo intelligi esse, sed etiam vim

derL Inter Lunac vero gyrom ct nimborum ac ven.

torum cacumina aereas esse animas, sed eas animo,

non осп lis videri, ct vocari heroas ct lares ct ge

nios.* Haec Augustinus: quem si cum nostro com

paraveris, videbis hune subtilius etiam tam aeris,

quam aetheris partes distinguere, et ad Aristote*

lis propius accederé sententiam. Quatuor enim statuit

partes. Primam aetherem usque ad Solcm

(§. 150): sccundam a Sole usque ad Lunam (§.151):

tertiana a Luna in terram portionem superiorem

(§. 156): quartaiu denique a Luna in terram por

tionem inferiorem (§. 160).

demeantes] Praeter Martianum ejus etiam popularis

(met 6, p. 412. 10. p. 739 Oud.) hoc verbo

usus est

пес admodum] De bac re quid dieputatum sit

supra (§. 32) cxpoBuimus.

26*

204 Martiani Capellae lib. IL §. 130.

eos mortalium curarum vota sollicitant, àrta&eiçque perhibentur. lllic Jovem

regnare certissimum est. At intra Solis meatum usque lunarem globum

secundae beatitatis numina supparisque potentiae, per quae tarnen vaticinia

somniaque ac prodigia componuntur. Haec haruspicio exta fissiculant admoâjta&

eïç] Seusus est: dco9 cjusinodi curis,

homines crucientur, liberas esse. 'Arta-d^ç

enim expcrs est cupiditatunt et ab omni animi per*

torbatione liber. Plato (Phileb. p. 33. Steph.) jam

docuerat, absurdum esse si quis deos vcl gaud ere

vel contristari crcdat. Quocum apprimc convenit

sagaeissimus ille Epicurcus (Luerct. i, 57) versibus:

¡¡Omitís enim per se divüm natura necease 'st

Immortali aevo summa cum pace fruatur,

Setnota ab nostris rebus , sejunetatjue longe ;

Дат privata dolore omni, privai a periclis,

ïpsa suis pollens opibus , nihil indija nosh-i

Nee bene promerilis capitur, nee tangitur ira.*

(add. 2, 1092. 5, 85. 173. 6, 57). Ita et Socrates

(ap. Xcnoph. in memorab. 1, 6, 10) » nulla

re billigere divinum esse« dixerat Similiter Cicero

ad Trebatium (epist. 7, 12), quem Epicureum fa

ctum mira tur, scribit: »Qnomodo autem tibi plaeebit,

Jovem lapidem jurare, quum scias, Jovem

iratum esse nemini posse?« Epicurum enim dixissc,

alio loco (in Pisón. 25) ait, «déos neque propitios

cuiquam esse ñeque ¡ratos», sed »beatos potius, nec

habere negotii qiiidquam, nec exhibere alter!« (de 14.

D. 1, 17). Addc Diog. Lacrt. (10, 77. p,_ G54 et

10, 139 p. 6G1 Mcib.), Lactantium (de ira dei 4),

Scnecam (de ЬепеГ. 4, 4), Horatium (sat 1, 5. 101),

Appulejiim (de dco Socr. p. 124. 130. 132. Oud.>

intra Solis meatum] Quae de diis memorat, cxposuit

Lipsius Physiol. Stoic, lib. I. Diss. 18, ex

quibus apparebit, codiccm Vossianum male apud

Capcllam exhiben; я infra Solis meatum. « Aitviz.

(misc. p. 211). — Infra pro intra codices Monacenses

(G et G) Bongarsii, llugîi, Musei Brîtannici,

Cantabrigicnsis et Guelferby tamis habent

beatitatis] Beatitudinis Iliigianus, Drcsdcnsis et

Monaeenscs (B. G. E. G): sed iitroquc Cicero iititiir.

supports] Id est inferioris vel ininoris. Vulcajv.

— Explicanduni potius »prope paris. « Hoc enim

sensu non Appulejus tantum (met. 6. p. 427 Oud.)

sed Cicero ctiam (Brut. 7) hae voce usus est

potentiae] Darmstattensis codex substantias

vaticinio] Post Platonem, qui (in symp. p. 202;

Epinom. p. 985 Steph.) gencralitcr agit de daeinonam

interpretandi muñere, Diogenes Laertius (8,

52. p. 514 Mcib.) e Pythagorcis docet »totum aé

rera plenum esse aniniarum, casque et daemoncs

et heroes existimar! ; ab his boniinibus immitti so

mma signaque tain luorbi quam bonac valitudini*.

— Ad eos ctiam rcferri lnstrationes vel cxpiationes,

divinationem omnis generis, vatiennia ct ce

tera hnjns generis.« De provinciis singo lorum dacmonum

in eis prodiiccndis vide Appulejum (dc dco

Socratis p. 154 Oud.).

haec aruspicio] Vide quae supra de físsictilatione

dixi, ct confer hunc locum cum со qui est in

libro Apuleji dc deo Socratis, ubi pleraquc cadem

reperias. Grot. — Goezius nonnulla ex Appulcji

loco (Op. П. p. 152 sequ. Oud.) insérait, de quo

piuribos olim (in palacogr. mea Ш. §. 92 sequ.) disputavi.

Sed potius ad fontcni, unde sua Appule

jus hausit, accederé interpretes debchant. Nobilis*

simus enim Platonis (conviv. p. 202 Steph.) locus

est, ubi docct » отпет dacmonum naturam esse

medium inter mortales deosque. In medio consti

Martiani Capellae lib. II. $. Ш. 203

nenlia quacdam voccsque transmittunt, auguratisque loquuntur ominibus.

Plerumque euim quaerentes aduioncnt, vcl sideris cursu, vel fulminis jaculo,

vel ostentaría novitate. Sed. quoniam unieuique superiorum deorum singuli 152

quique deserviunt, ex illorum arbitrio istorumque cotnitatu et generalis

omnium praesul, et specialis singulis mortalibus Genius admovctur, quem

tata bac to tum compleri- connectiquc. Per banc vatieiiùum

omne procederé, sacerdotuinque diligcntiam

circa sacrificia expiationesque et incantatïoncs

et divinationem oiancm atque magicam.« Huic loco

adde alium (in Epiuom. p. 984 Stcph.) quo »dacmoncs

« ait »in media regione acris, interpretationis

gratia, esse collocates « et paulo post (p. 985):

• Dû summi et daemoncs, inquit, sibi invicem inter

pretes sunt; medii cniiu, qui anima ti sunt, tum

ad terrain, tum ad coeluin levi motu feruntur«;

ut omittam quae hoc ctiam loco de-somniis et vaticiniis

repeliit. Plura infra (ad §. 154).

ftdminis] Scd Jorem ipsum boc pacto omina

misisse fingunt non solum poëtae, ut Ovidius (fast.

3, 369):

• Ter tomtit sine nube deus, tria fulgura misit*;

sed pbilosopbi ctiam (Sen. nat. quaest. 2, 52. p. 711

sequ. Lips.) fulmina futura portendcre statueront,

quos jure ridct Seneca (2, 41. p. 714 sequ.).

ostentaría] Rccte; non »ostentataria* , ut qui

dam correxerunt: de ostentis cniin sermo. Adjcctivum

illud usurpât et Macrobias (Sat. 2, 16; 5,

7) pro lostenti vim babente, vcl docente. « Ad totom

locum conferenda haec Ciceronis (IV. D. 2, 3)

verba sunt: »Pracdictioncs vero et pracsensioncs

rerum futurarum quid aliud declarant, nisi hominibus

ea quae sint, ostendi, monstrari, portendi,

pracdici? ex quo Ша ostenta, monstra, portento,

prodigia.«

novitate] Ansam iternm Cicero praebuit, qui

(dir. 2, 22) de iisdem ostentis: »causam m enim

ígnorantia in re nova mirationcm facit.« Cornelius

Fronto (II. p. 468 Maj.): «In ostento ratitas admirationem

facit.« Appulejus (de dco Sucrât, p.

129 Oiid.): «Baritas conciliât ipsa rebus admi

rationem. «

generalis'] Quum vario sensu vox Genius accipi

possit (Vives ad Augustin, de civ. dei 7, 15);

baud equidem determinare ausim, quis generalis

¡He sit. Potent tarnen credi is, quem Augustinus

(7, 16) partem universi dixit (conf. supra §. 49).

Potcrit et Fortuna iutelligi, quam qui caecam ct

arbitrariam esse negarant, ôaifiova, Gcniiim, appcllartint.

Jamblicbus (ap. Stob, in eclog. p. 402):

»Fortuna, quam mox Deum vocamus, mox Dacmoncm.

Si enim altior rcrum ordo causa CTcntuum,

Deus a nobis vocatur (qucmadmodum Martiaiuis

§. 150 »causarum latentium arcana); si naturales

causae , Daemon. «

singulis mortalibus] Ejusmodi Genii ab Hesiodo

(op. 250) numerantur ter dceies nulle:

Tqlç yàç nvQioi el6iv èjti %&ovi -Jtovhoßo-

TeLçrj

'A&ávccToi Ztjvoç ipvXaxsç -&vr¡Tcóv àv&Qcj-

JtCOV.

Quibuscum confer cjusdein poëtae superiores ver

sus (121), Platoncmqnc (in Tim. p. 40 Stcph. in

Thcag. p. 128. de R. P. 5. p. 468), Mcnandrum

(in Stob, eclog. 1, 6, 4. p. 168 Ilccr.) ct Scxtum

Empiricum (9, 86. p. 571 Fabr.). E Romanis Varro

(ap. Augustin. 7, 15) Gcnium dicit esse mutins

cujusque auiinum rationalem« quibus ad Socratis

Martiani Capellae lib. II. $. 152.

etiam Praestitem, quod praesit gcrundis omnibus, vocaverunt. Nam et populi

Genio, quum generalis poscitur, supplicatur, et unusquisque gubernatori proprio

dépendit obsequium. Ideoque Genius dicitur, quoniam quum quis hominum

genitus fuerit, mox eidem copuiatur. Hie tutelator fidissimusquc germanus

ánimos omnium mentesque custodit. Et quoniam cogitationum arcana superae

Gcnium rcspcxissc videtur. Ulterius deinde philosophando

progrcssns est Seneca (dc quo т. not.

ad §. 153). Locum inter Lunam terramque interjeetum

Plutarchus etiam (de orac. defect, p. 416)

Geniis assignat: quos pluies esse quam homines

Plinius (2, 7) referL

Praestitem] Pracstcs, rtçoÔtàtTJÇ, Яр0[Ла%од.

Sic Saxo Lib. 8 Plutonem Orci praestitem nomi

nal, id est praesidem. Ita Lares praestites dicti,

qttod aedibus praestarent. Stephan, (ad Saxon, p.

54 f.) — Inde Jupiter prae omnibus Praestitis

cognomen invenit (Capitolin. in Max. et Balb. 5),

et in lapidum etiam titulis (finit. 22, i . 1065, 2)

Шо nomine bonoratur (v. et infra §. 164 Manium

praestites).

gerundis omnibus] Б Fcsto, qui (p. 161 Dac):

«Genium appel I allant deum, qui vim obtinerct re

nt m omnium gerendarum.» Licet dnbium vid cri

possit, num тега Fcsti verba nunc legan tur. Quid

eniui illa cum Genio commune babent? Vcrior vi

detur scriptio Varronis (ap. Augustin, de civ. dei

7, 13): Genius de us , »qni praepositus est ас vim

habet omnium re ru ra gignendarum.* Atquc ita

Isidorus (8, 11, 88. p. 391 Arcv.) etiam legit.

populi Genio] Romani populi Lie Genios cele

bra tur non modo in mirais (Montf. ant. expl. L

p.318. Spanb.niim. I. p. 147. Rasche II. 1. p. 1364)

et inscriptionibus (Gi ut. 8, 3. 1006, 5); sed etiam

teiapli, ubi eolebatur, mentionem faciunt scriptores

(Dio Gass. 47, 2. p. 492. 50, 8. p. 609 Reim.).

Idem esse videtur, qui alias Genius publictu appel

lator (Ammian. Marc. 20, B. p. 267. 22, 11.

p. 353. 23, 1. p. 381. 26, 2. p. 451 Gron.

Camden in praelect. academicis p. 180).

supplicatur] Ita pro supplicant in cditis Reí-

Basileensis, Darms tat ton sis , Canta*

ritannlcus, Bongarsilque codex.

gubernatori] Affert Montfauconius (antiqn. 1.

p. 518) inscriptiones Genio gubernatori, ct Genio

patrono dicatas. Regimen modo flagro, modo gubernaculo

significan alio monstravi loco (palacogr.

crit. L §. 693 — 697).

genitus] lu hoc vocis etymo a gignendo duetae

pleríque conveniunt (Fest. v. Gcníum p. 161 Dac.

Censorín. de die nat. 3. Appulejus dc deo Socrat

p. 151 Oud. Isidor, eh ra. 8, 11, 88. p. 591 Arev,

Conf. Müller. Etrusc. IL p. 89 п. 24).

omnium] Legendum fortassis hominum pro

omnium. Nam de Geniis scrmo est. St sirs (in

Gurlitt. anim. 4. p. 9). — Prefecto non opus correctione

erat, siqiiidcm Siisius facile supplcre poterat

hominum. Sed melius etiam Martianns scripsit

omnium, quia non bominibus tantum, sed dus

etiam siii crant Genii (§. 55. 92), quin et rebus

(Porphyr, dc ahstin. 2, 58. p. 172 Rhocr.).

cogitationum] Seneca (epist. 41. Op. p. 455 Lip9.)

quam nostri tlieologi conscientiam dicunt, intclligit

ecribens: »Saccr intra nos Spiritus sedet malorum

bonorumque nostrorum observa tor ct cuetos. « Plantus

(Rud. proleg.) Arcturum finxit hominum facta,

mores , pietatem , ct lidera paritcr ao perjuria

Jovi denuntiantem. Luciauus (IVecyom. 11. Т. Ш.

Martiani Capcllae lib. H. $. 154. 207

annuntiat potcstati, etiam Angelus poterit nuncupari. Hos omnes Gracci dal- 154

tiovaç diciint, cuto roß darjfwvaç elvcct,: Latini Medioximos vocitarunt. Qui quidem

omnes minus lucidae splendentisque naturae quam xll i coelestes, sicut conspicis,

approbantur. Nec tarnen ita sunt corpulenti, ut hominum capiantur obtutu.

Hie ergo Lares, hie post membrorum nexum deguut animae puriores, quae 15o

p. 15 Bip.) ipsas corporum umbras apud inferos

accusa re Ii о mines referí, quippe quae, utpote co

ram sei il por comités, omni fide dignae sint. Pindarnm

ncmpc (OI. 2, 107) ycl Platonem (Pliacd.

p. 107. Phacdr. p. 249 Stcpli.) ante oculos babuit,

eujus verba pluribus ita circumscripsit Appulcjus

(de dco Socr. p. loo C)ud.) : »PI ato autumat sin

gulis bominibus in vita agenda testes et custodes

singólos additos, qui nemini conspicuí semper adsin

t arbitri omnium non modo actorum, sed elíam

cojitatorum. At ubi vita edita remeaudum sit, cun

den] ilium, qni nobis praeditus fuerit, raptare illico

et trabere ad jndiccm atque illic in causa dicunda

assistere: si qua commentiatur redargucre; si qua

vera dicat, asseverare : prorsus illius testimonio ferri

sententiam. «

Angelus] Cave credas lioc nomine, quo nuntius

significatur, non nisi С Ii ri s lia no s scrip tores usos

esse. Usus est с Romanis jam Labeo, e G racéis

Aristides (or. eiç 'A&rjvuv) et, si fabula vera,

Apollo ipse in responso (ар. Lnctant. 1, 7). Por

phyrins qnoque (de abstin. 2, 38. p. 175 Rbocr.

Isagog. ad Aristotelem 3) hue referri potest, дшу-

yt/,?.o\>Tccç inter dcos et homines mcmorans. Sed

cad em. quae Marlianus, ante cum jam Plutarchus

(de orac. dcf. p. 417) scripscrat. Pariter Philo Judaens

(de somniis Op. p. 586): »Sunt qiiaedam

i purissimae optimaeque, quae altius diviniusquc sapiunt,

aspcrnatae terres Iría, ministrac omnipof cu

lis, tanquam magni regis au res et oculi videntes

audientesqne omnia. Has Genios philosophi, Atúje

los sacrae literae vocant (ó ÔB tSQOÇ Xôyoç àyyê-

/.ovç eïco&s xaZsiv) nomine aptissimo: sunt enim

internuntiae , patris mandata perferentes ad fiiios

et ad illum vicissim preces filiorum.« Confer Holucri

Ii Vinnum in Mercurium (569), et Orphicum

(27, 1), Max. Tyrium (14, 8. Т. I. p. 266 Reisk.),

Origencm (c. Cels.), Plinium Secundum (paneg. 32,

3. p. 657 Cellar.), ac si lube I quae alibi (in palaeogr.

exit. III. §. 92. 93) dc illis nuntiis cxposui.

•

arto Tov] Vulgaris haec ctymologia est (Plato

in Cratyl. p. 398 Stcph. Isidor, ctym. 8, 11, 15.

p. 378 Arer.) a qua differ! ilia Lcnnepii (in ctym.).

Medioximos] Quasi medios próximos inter dcos

ct homines discurrenfes. Vulcan. — Appulcjns

(dogm. Plat. p. 204 Oud.) »esse medioxumos*

ait, » qui sui rationc ct loco ct potcstate diis summis

sint minores, hoininuin natura majores.«

conspicis] Pro conspicitis in editis non Grotîanus

tantum codex, sed Reichenaucnsis, etiam Basileensis,

et Darmstattensis habent.

obtutu] Plato (Epinom. p. 984 f. Stcph.) daemoncs

ait, quamvis prope nos sint, conspici ta

rnen non posse.

Lares] Manes intelligit illos, quos infra (§.162),

si vitae prioris adjuti fncrint honéstate, dicit in

Lares domorum nrhinmijuc vcrti.

post membrorum nexum] Intelh'gc: eolutum, sivc:

»post animas a membrorum nexn solutas. « Лоп

pocnitebit contulissc haec Gracca Maxími Tyrii

(15, 6. Т. I p. 278 Reisk.): »èjteiâàv âs àrto208

Martiani Capellae lib. II. lïffi».

plerumquc, si meritorum cxcellentia subvchantur, etiam circulum Solis ac

136 flamraantia septa transsiliunt. Dehinc a lunari circulo usque in terrain , quid-

кссрц Ta vevga xavri, xal тд rtvevfia, teal

Ta àXXa rà ыблед хаХыдш , è$ cov récoç

3tQo6coQiu6ro ту 1¡JV%r¡ то 6cöfia, То (ièv

étp-&áor¡ паи ката ßv&ov ф%ето} avTr¡ de

éip" éavTijç tY,vr¡£a{iévr¡ 6vvè%ei те av>Tr¡v aal

îdnvTai. «

degunt] Орсгае pretium crît Lie с DIonyeîo

llalicarnasscnsi (8. p. 522 Sylb.) mafrîs ad Marcinm

lilium bacc inscrcre verba: »Si quis locus est,

qui humanas animas a corpore solutas recipíat,

racam non subterrancus caliginosusque capict —

nec campî, quos Lcthacos nominant; sed enblimia

et punis aether, in quo ajunt dûs genitos fortunatam

et bcatani vitain degerc.« (Confer ар. Diog.

La er t. 5, 44 p. 189 Bleib, epïgr. in Platoncm et

nostrum infra §. 211). Sed ipsi Aristoteli visum

esse (ар. Cic. divin. 1, 25) Icgimus, animum, quum

с corpora egrediatur, domiim reverteré. Ac Cicero

(div. 1, 50) ctiam »vigere et vivera animum post

mortem, quum corpore execsscrit« doeet; et (Tuse. 1 ,

11) • pease ánimos, quum e corporibus excesscrint,

in cocium quasi in domieiiium suum pervenirc.«

Aluun Ciccronis (de consolationc) locum Lactantuis

(3,. 19) affert, ubi il!c » castos ánimos « ait

»levi quodani et facili lapsu ad deos, id est, ad

naturam sibi similcm, pervolare.« Confercndus praeterca

nobilissimus Ciccronis (de ainic. 4) locus, cui

adde Scnccam, qui (ер. 79. p. 535 Lips.) animo

gratulatnr, »quum omissus bis tenebris et redditus

coelo suo fucrit, quum reeeperit locum quem occupavit

sorte nasceudi. Sursum vocaut illum initia

sua.» Undc ctiam (ep. 86. p. 555) Scipionis Afri

can! »animum in coelum, ex quo erat, rediisse«

pcrsuasuin habebat, et pluribus locis (ep. 92 et

120 i consol, ad Heir. с. G.) praccepta cadem repetit,

quae cl cum Platonicorum Trj eiç Та быцата

жс-&00со et àvôôco communia crant. E pot-lis con

fercndus inprimis Virgilius (georg. 1 , 220).

quae plerumaue] Successive enim dignitatis gradibus

animas ascenderé docebant veteres. Sextas

Empiricus (9, 1 adv. phys. 71 seqii. p. 5í?8 Fabric)

«animas, inqiiit, ne siispicari quidem licet quod

deorsum ferantur. Nam quuin siut subtiles, et non

minus îgneae, quam aëreac, sua levitate magie

feruntur in loca superior,!. — Quum itaqne extra

Solis tabcrnaculum positae fucrint, habitant locum

qui est sub Luna, et bine propter puritatein a cri s

accipiunt majus tempus ad permanendum: et utuntur

alimento convenient!, nempc cxhalatione ex

terra ut cetera astra; ncc habent in iis locis quod

cas sit dissoltiturum. Si . ergo permanent animât*,

fiunt cjusdem naturae cum daciuonibus. « Haud ali

ter Julius Fii-inicus (mathes. 1, 3 p. 7 ed. 1555)

scribit: »Quis dubitat quod per Stellas tcrrcnia

corporibus diviniis illc animus necessitate cujiisdam

legis infunditur, cui descensus per orbcm Solis

tribuitur; per orbein cuim Lunac praeparatur ascensus.

u Paritcr Manes ct Manichaci animas prirnum

in Luna per aqnam, deinde in Sole per igncm

purgari docebant (Mosh. hist. Chr. a«te Const все.

5. §. 49 not. 5. p. 862. ibiqne Augustin, baer.

c. 46).

a lunari circulo] Plutarchus (dc fac. in Luna

p. 943): »Oinnis anima, ubi priiiiirm e corpore

exiit, fati lege ad tempus vagatur ea in regione quae

terram ct Lunam interjaect.« Macrobius (somn. Scip.

i, 11): »Immutabilem quidem partem a sphaera,

quae aplanes dicitur, usque ad globi lunaria exor

dium; mutabilem vero a Luna ad terras usque

dixemnt; et vivera animas dum in immutabili parte

Martianî Capellae lib. II. <$. 156.

quid interpatet, interstitii proprii partitione discernitur , et ab orbe lunari

interfusa medietas disparatur. Sed superior portio ejus sicut conspicis claudit

quos r/fii&éovç dicunt, quosque Latine Semones aut Semideos convenit me

morare. Hi animas coelestes gerunt sacrasque mentes, atque sub humana

effigie in totius mundi comrnoda proereantur. (His animus datus ex sempiternis

ignibus, quae sidera stellasque vocamus). Qui quidem plerumque sui miraculo 157

consistant; morí autem quum ad partem ceciderint

репин talionis capacem: atque ideo inter Limara

terrasque locum mortis et inferorum vocari, ipsainque

Liinam vitae esse mortisque conlinium et ani

mas indc in terrain fluentes mori, inde ad supera

meantes in vitam revertí, non ¡inmérito existimatnni

est. A Luna cniin dcorsum natura incipit cadueorum.

« (Conf. palacogr. crit. IV. §. 759 ct Ocellum

Lucannm de univ. natura p. ,">ÍG. 529 Gal.).

Paulo aliter illud circa Lunam spatium e Cbaldaeorum

placitis dispertit Psellus (ad Chald. orac. ap.

Gallaeum in app. p. 91): »animam curriculo vitac

Lumanae finito ad regio nein, quae supra Lunam

est, redire, eique sorte assignai! locum undique

luniinosum. IVam qui sub ter Lunam locus, cum

undique tenebricosum esse: lunarem vero alternat im

lucidum et obscurum. — Graccorum contra doctri

nan) animam faceré interitus nesciam camque us

que ad elementa sub Luna sita ex tollere. »

Semideos] Vide de íis Ovidium (met. 1, 192.

14, 873 ; her. 4, 49 ; in Ib. 80), S ta ti um (Tbeb.

3, 518. 5, 373. в, 111. 9, 376. Ach. 1, 71.

2, 365), Riitilium (1, 365), Faliscnm (cyneg.

63), Scrvium (ad Aen. 1, 196), Ausonium (Id.

H, 21). Pro tjiu&iovç infra (§. 160) Latinis

lit pris hemitheos scripsit regionemque aliam indica vit,

in qua versentur. Confer Hesiodum (op. 159), Diodorum

(4, 85) ct Lycophronem (511). Inpriniis

autem hi Lucani (9, 6) versus memorandi:

• Quodque patet terras inter Lunaeque meatus

Semidci Manes liabitant, quos ignea virtus

Innocuos vita patientes aetheris íroí

Fecit et aeternos animam collegit in orbes."

De Semonibus locus classiciis est apud Fulgcntium

(in serm. ant. p. 172 Munck.).

mundi commoda] Apud Aegyptios Strabo (1.

p. 24 Casaub.) tradit divinis honoribus cultos esse

cos, qui aliquid utile excogitassent, et (17. p. 822)

ab Aethiopibiis deum haberi cum qui hcncfccerit.

E Graecis Pcrsacus, Zcnonis auditor, eos esse

dixit hábitos déos, a quibus magna utilitas ad

vitac cultum esset inventa (Cic. N. D. 1, 15 ct 42).

Ex homínibus cnim déos factos, unde Dionysius1

Ilalicarnassensis (7. p. 478 Sylb.) et Plutarchus (rn

plac. philos. 1, 6. p. 880) » semideorum » ajunt

»animas, relictis corporibus, in coelos ascendisse

— Here uli s , Acscnlapü , Castorum , Helcnae ,

Panos ct aliorum innnmcrornm. « Quibus mox plures

addit noster (§. 157 sequ.). Vide supra (§. 62)

et (§. 94) Jo vis qnoqne bac de re deerctuin,

his animus\ Quae uncis inclusa sunt, Ciceroni

(ар. Macrob. in somn. Scip. 1 , 14) debentur. neque

repcriuntur in codicibus Basilccnsi, Darmstattensi,

et Drcsdensi. Intrusa ca esse с glossa aliqua

со magis videntur, quo certius male se habe«

rent commata sese excipientia »Iii animas « et ibis

animus. « Ceterum nota est differentia inter animum

et animam. Illc est quo sapimns, haec qua vivimus,

ut ait Nonius (dc differ, verb. p. 426 Mercer.).

miraculo\ Exemplis. quae in medium profert. ad-

. 27

2J.0 Martiani Capellae lib. II. $. 157.

fidem fecere coelestium, ut in ortu Herculis geminatae noctis obsequium

serpentesque idem parvus oblidens vim numinis approbavit; Tages sulcis

dere poterat illud Romuli (Dion. Halicarn. 2. p. 119 Tarquiniensi, quum terra agraretur, et sulcus altitu

esset impressus, exstitisse repente et eum aflat us esse

qui araba t. Is autem Tages , ut in libris est Etrnscorum,

puerili specie dicitur visits, sed scnili

fuisse prudentia. Ejus aspectu quum obstupuissct

bub ul cus, clamoremque majorem cum admirationc

edidissct, concursum esse factum, totamque

brevi tempore Etrnriam convenisse : tum ilium

pi ura locutum multis audientibiis, qui omnia ejus

verba exceperint litcrisque mandaverimt. Omnem

autem orationem fuisse cam, qua Haruspicinae dis

ciplina contincretur. « Ovidius:

»Haud aliter stupuit, quam quum Tyrrhenus

orator

Fatalem glebam motis aspexit in aruis

Sponte sua primum nulloque agitante moveri ,

Sumere mox hominis terraeque omitiere formam,

Oraque Venturis aperire recentia fatis.

Jndigenae dixere Tagem: qui primus Etruscam

Edocuit gentem casus aperire futuros.

Sylb.). Alios ctiam, qui cum prodigiis nati, recensuerat

Apollinaris Sidonius (carm. 2, IOS sequ.

p. 292 Sinn.).

fidem fecere] Et statim subjungit Herculis cxemplura,

ita ut verba ilia babuisse videatur a Clandiano

(seu quis alius sit poeta) qui laudes Her

culis canens bunc sic alloquitur (IS. p. 396 Bip.):

»Fecisti de patre fidem.«

geminatae noctis] Seneca: »Roscidae noctis geminavit

horas « de eadem Herculis genitura. Grot.

— Graeci quidem scriptores triplicatam fuisse noctem

scribunt (Diodor. 4, 9. Apollodor. 2, 4, 8.

Lucian. dial. deor. p. 32 Bip. Euseb. praep. cv. 2,

2, 2. p. 54. Orph. Argon. 118), unde TQieÔJtèçov

Xèovtoç nomine insignitur a Lycopbrone (33) et

àXeÇixaxoç TQlÔèXrjvoç appellatur a Pallada (anth.

Gr. 1, 38, 9, 3. p. 168 Bosch.): sed Romanorum

plerique geminatae meminerunt noctis (Propert. 2,

18, 25). Et quamquam verbum geminare etiam

multiplicare significare poterit, id quod e voce tersive

trigeminus patet, sintquc practcrea Citat Planciades libros ejus Haruspicinae nomine

quinumerum non definiant (Plaut. Amph. prol. 113. inscriptos. Sed et Scrvius. Quoniain autem vocem

116; adde tarnen 158. Scncc. Again. 816. Ovid. sypnum hic mendosam esse,' et ex grammatica hue

Heroid. 9, 9); aliis tarnen locis, ut illo a Grotio translatam, idque manifestis MS. libri indiens liquet,

laudato (Sen. Again. 805) numerum expresserunt, ex locis hic laudatis lubeiis legerim: et r itum sta

ut Ovidius (amor. 1, 13. 45): tim genti, haruspicinamque luoiistravit, vel si ma-

и Ipse deiim genitor, ne te tarn saepe vider et , vis haritspiciumque. Et sane altem t ru ш fucrit,

Commisit nodes in sua vota duas« quod vel ex intervalle, quod in MS. est, verum

(conf. Senec. de brev. vit. 16. p. 228 Lips. Hie- esse colligo. Gbot. — Lacunam in MS. suo tesfaronym.

alios). Scrvius contra (ad Aen. 8, 103) tu»* fuisse Grotius. ¡\os priscum codiccm possidccum

Graccis facit: atquc Arnobius (4. p. 145) et mus qui ab bac scriptura пес unguem latum rece-

CJemcns (protrept. p. 20) tribus non contenti vel dit Quid vero illud sypnum sit doceri cupiinus.

полет fíngunt. Legendum arbitrar »et ritum statim genti inspi-

Tages] Cicero: »Tages quidam dicitur in agro ciumque moiistravit.« Inspícium solemnis in sacri

Martïani Capellae lib. II. $.157. 211

cmicuit et ritum statim gentis sypnumque monstravit; Ammon apparuit cum

coriiibus arietinis et vestimenta lanitio, ac sitientibus undam fontis exhibuit.

ficiis vox. Tertulllanus lib. L in Marcionem: •Dî-

пш posse vidcri Extorum inspirits, resque exipectare

futuras." Barth, (in advers. p. 1235) —

Vid. de Tagete Cicero de divin. 2, 23 et Ovid.

metamorph. 1. XV. 555 (I. 553). Servius ad Aen.

VIII, 398 et Scboliastes Statu' ad Uli. Theb.

516 (?) Tagctem inter scriptorcs artis aruspicinae

numeran t, cnm qnibus etiam plane consentiunt Fulgentius

et Isidoros. Gobs.— Addere poterat Feetum

(p. 557 Dac), Ammianum (21 pr. p. 193 Lind.),

Censorinum (de die natal. 4 f.), Statium (silv. 5,

2, i), Lucanuui (1, 637), Golumellam (10, 345),

«bosque. Sed inagis sollicîti somas de vocis syp-

пит interpretatione. Glossa quidem esse dicit «op

pidum Ilispaniac, quod infra dicatur Sippone«,

sed facile perspicitur scholiastem prorsus niliil bic

intellexisse multumquc sudasse, ut istam saltern

darét înterpretationem. Variantes igitur in codicibus

Icet iones perliistravi. Sed in Monacensibus nibil reperi,

nisi quod in nonnullis I, in pluribus Y in voce

ilia erat. Ñeque ex Anglicis aliquid acccpi memoratu

dignnm. In Dresdens! quidem substituitur sup

plicium; sed с judicum numero Tagetem fuisse

nemo audierit. Quod autem in Guclfcrbytano Cortíus

pro sypnumque legit exitumque, initio quidem

mihi arrisit, comparatis nimirniu Msec Ccnsorini

(17. 6) verbis: »Quare in Tuséis bistoriis, quae

octavo coram scculo scripta sunt, ut Varro testa

tor, et quot numero sécula ei genti data sint ct

transactorum singula quanta fuerint, quibusvc ostcntis

eornm exitus designati sint, continetur.« Veramtamcn

nequc in bac acquicvi explicatione. Post-

;nim videram eandem voccm sypnum, iislitcris

scriptam infra (§. 254) a nostra re

petí, statim mibi persuasi, banc unice veram esse

lectionem, neque culpandum Martiamim de ea in

antiquissimis ritibus recensendis adbibita, sed Boo

met ipsos in illius vocis ignoràtionc reprehendendos

esse. Docucrat enim jam Gcllius (13, 9.

p. 148 Conr.) »Romanos pro Gracco VftVOÇ fvi

ví иm dixisse sypnus, e quo sensim enatum sont-

?tus.* Liquet igitur vaticinia per somnia, de quibus

noster paulo ante (§. 151) egerat, intelligenda

esse, additumque verbum monstravit cminentiori

sensu explicandum, nt signified demonstravit. Mül

lerum quoque (Etrusc. П. p. 25 n. 1С) persuasum ba

beo, si alteram Martiani locum et Gellium inspexisset,

non haruspicium substituturum fuisse.

Ammon\ Duas hic fabulas de Jove tangit, quarum

una ab Herodoto lib. II. refertur, quae narrât

Jovem Hcrculi apparaisse in pelle arietina: altera

notior, qua refertur Hammonem siticntem Libe

rum, qiiuin excreitum per Africam duccret, ad

fontem deduxissc. Grot. — Vide Herodotuui (4,

181), Pausaniam (8, 32, 1), Macrobium (Sat.

1, 21), ct Stavercnuin (ad mythograph. pag. 953.

957. 960). Frcquens ejus cognomen »corniyer

Aminon« (Lucanus 3, 292. Silius 3, 10. 14,

572. Claudian. 4 Cons. Honor. 143. Ovid. met. 5,

17. 15, 509) ejusque com cornibus picta imago

(PaL crit. IV. §. 600).

vestimento lanitio] Linitium scribendum arbitra,

mur. Ammonis enim inystcria non lanam, sed linum

vestitui quacrcbant. Silius Italicus libro III.

Punicorum (v. 24):

wvelantur corpora lino.*

Barth, (advers. p. 1235). — Sed errat vir doc tus:

primum enim non de Ammonia sacerdotibus tille

sermo est, sed de Ilereulis Gaditani, quod Drakcnborcb

(ad Sil. Italic, p. 125) jam animadvertit:

27 *

212 Martiani Capellac lib. II. §. 158.

i*>8 Quid loquar eos, qui primi mortalibus usum rerum majoraque commoda

praestiterunt? ut vitem Dionysius apud Thebas, Osiris apud Aegyptios haustum

vini usumque compericus; frumentum Isis in Aegypto, Triptolcmus

if etiam el (ex Hcrodoti 2, 81 loco) demus

non nisi linens vcatimcutis in mysterüs Ammönis

locum fuisse, satis tarnen notus est latior vocis

lanae usus, adeo ut sérica ctiam lanitia dicantur

(Plin. в, 17, 90), omnisque nendi texendique ars

hoc vocabulo contineatur; postremo non de vestitii

in mysteriis, sed de pelle arietina noster loquitur,

qua tectus Ammon apparucrit. Prefecto igitur non

erat, quod inusitatum vcrbuin Unitium criticus illc

Martiano obtrudcret. Quod rcliquum est, Cortius quidem

in Guelfcrbytano legit veslimentum pro veslimento

et sic etiam in Darmstattensi legit ur; sed

vulgaris praeferenda lectio est.

qui primí\ Lactantius (1, 18): » Artes qtioquc

suis inventoribns immortalitatem peperisse dicuntur,

ut Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. « Addc

Oppianum (in piscat. 2, 13 sequ. ) et Lucrctium

(5. 13):

» Confer enim divina aliorum aniiqua reperta,

Namque Ceres fertur fruges, Liberque liquoris

Vitigeni laticem mortalibus instituisse.«

Dionysius ] Pro Dionysus , solemn! errorc I

MmCK. (ad Fulgent, p. 90 a). — IVibil muto. Arnobius

(5. p. 176) Baccbum appellat »Nysium et

Scmeleium Liberum.« Ipse Cicero (pro Flacco 23),

si plurimorum codicnm lectionem spectaveris, no

mina »Evium, Nysium, Baccbum, Liberum« jungit.

Et prefecto qui vulgatum illud nominis etymon

probant, ut sit a Jove ct j\ysa compositum (Dio

dor. 4, 2; alii), non possunt Dionysum scribcre-

A Nysa enim gentile est Nysius, possessivum Nyse'tus

sire Nysaeus (Stepb. Byz. p. 300), nunquam

Nysus. Sed qui sola consuctudine ducti rationcs

non exquirunt, illico clamant ct crrorcm se repe

risse gaudent. Nomen equidem Dionysum, ut inagis

usitatum, scribo; sed cos ctiam defendo, qui Dionysium

praeferunt.

Osiris] Eundcm enim bunc fuisse quem Graeci

Romanique Dionysum et Baccbum appcllarint ,

mullís jam demonstravi (in Pal. crit. Ш. §. 403.

IV. §. 641. 643. 646. Add. Auson. epigr. 29 ct

50). Sed ipsi etiam Osiridi hederae inventioncm

tribtierunt scriptorcs tarn Gracci (Diodor. 1, 17)

quam Latini (Tibull. 1,7, 35). Heyne (ad Apollodor.

5, 5. p. 371) de Dionyso: »primam notioncm

«, inquit, » ci fuisse symbolicam et ex oriente

profectam nemo dubitct; satis quoque constat na

diram ejus vim generandi ab initio fuisse dcclaratam

notionc in personam scu deum conversa."

frumenlum Isis] Isis Aegyptios t erram colcre

docuit (Diodor. 1. 14. Isidor, etym. 8, 11, 84),

unde cum Cererc confusa in Aegypto est (Apollodorus

2, 1, 5).

Trivtolemus] Si plura de eo cupis, confer Diodorum(

l, 18), Pausaniam(l, 14, 1 — 3. 1, 38,

6. 7, 18, 2. 8, 4, 1), Apollodorum (1, 5, 2), Antbologiam

Graccam (2, 47, 24 de Bosch), Strabonem

(16. p. 730 Casaub.), Ovidium (fast 4,

330; met. 3, 646. 633; trist. 3, 8, 1; с Ponto

4, 2, 10), Arnobium (1. p. 21. 5. p. 105. o.

p. 174), Ilyginum (astron. 2, 14. p. 580; fab. 147.

p. 216. f.277. p. 556. Sluncb.), Fulgcntium (mytb. 1.

p. 10 Munck), Scrvium (ad gcorg. 1, 19. 165; Aen.

1 , 523). Piclus ctiam in gemmis comparct (Wmckelman.

catal. p. 70. not. 259 sequ. Rasp. 1888

sequ.).

Martiani Capcllae lib. II. $. 158.

apud Atticos docuere. Eademque Isis lini usum sementemque monstravit.

Coinminuendac frugis farrisque fragmenta Pilumno assignat Italia. Ascribit

Asclcpio Graecia medicinam. Alii quoque hujus generis homines in divinandi io9

usum et praescientiam procreati, ut Carmentis in Arcadia ab effuso per vaticinia

carmine memorata; Sibylla vel Erythrca, quaeque Cumaea est, vel

Uni usum] Ilinc Isis linigera ct Isiaci linigcri. diea. Grot. — Nominis etymon prodidlt Ovldhis

Juvcnalis: (fast, 1, 167):

»Qtti grege linigero circumdatur et grege calvo. »Ipsa топе, quae nomen habe s a carmine du-

GnoT. — Acgyptü vero etiam lancac vestís inventíonem

Isidi tribucrunt, utpote quae Mercurio do

cente prima la nam ncre, et vestem ex ea texcrc

iuvenerit. Goez. — »IVili regis fîliam et tcxtrinae

artis magistram« Julius Firmicus (de error, prof,

relig.) Isidein appellat; quod praetcrea Goczius do

ce t, me latuisse ingenue fateorj quae cnim dc ea

comperta habebam omnia pridenv (in palaeogr. crit.

IV. §. 595) exposui.

Pilumno] Yide de hoc deo Varronem (ap. IVon.

Marccll. 12. n. 56. p. 528 Merc.), Virgilium (Aen.

10, 7C. 619), Minncium Felicem (25, 8), Senium

(ad Aen. 9, 4 ct 10, 76), Augustinum (dc civ. dei

6, 9) ct Gruterum (in inscr. 96, 4).

assignat] Ita pro Grotiano signât babent membranac

Lcidcnscs (Munch, ad Fulgent, p. 44) ct

codex Vossianus (Arntz. misc. p. 211), quaravis

non sine exemple ille verbi signare usus sit.

Carmentis] Evandri mater Nicostrata, alio no

mine Carmenta voeabatur, aliis tarnen Carmentis.

Ovidius :

tjamque rat cm doctae monitu Carmentis in от

пет

Egerat*

Idem:

»Carmentis por lac dextro est via próxima Jano.»

Et forte rectius, si etymologicis credimus, qui inde

dîciam ajunt, quod carcret mente: erat enim fati-

Quod et Graecorum nonnulli (Dionys. Halic. 1. p. 24

Sylb. Plutarcb. in Romul. p. 51 ; quaest. Rom. 55.

p. 278) comprobant. Strabo (5. p. 250 f. Casanb.)

simpliciter KaçnévTiv earn appellat. Aedcm habuit

in regione octava (cf. Victor, urb. reg. 8).

Sibylla] De nominis ctymo Varro (apud Lactant.

1. 6) ita statuit, »6u)vç deos, non xleovç,

et consilium non ßovkrjv sed ßvXrjv appellari

Aeolico genere sermonis; itaque Sibyllam die tarn

esse quasi -d-soßovZTjV. « Alia atf ulerunt Salmasius

(ad Solin. p. 80 cd. a. 1629), Fabricius (in bibL

Gr. I, p. 171 — 174; edit. Harl. I, p. 229 sequ.),

ct Pcrizonius (ad Aelian. var. bist. 12. 55. 5), qui

etiam monuit, tandem feminas fatídicas отпев hoc

nomine appellatas esse, sicut ct'Staveren (in mytbograpb.

p. 952) pluribus demonstravit. Primam

tarnen omniumque antiquissimam ab Afiñs nomen

acccpissc refert Pausanias (10. 12), undc fortasse

fides accedit Hydio, qui (de relig. Persar. c. 52,

p. 591 sequ. ed. 1700) reliquis omnibus originationibus

spretis, e voce Phoenicia nVlStf, spica,

explieat adque Virginis in Zodiaco signum refert.

Cumaea] Pro Cumea Munckerus ad Hyginum

fab. 228 с códice Leidens! profert Cymea, idque

etiam exhibet Vossianus, ncque illud male. Yide

notam ad Livium 58, 59, et quem Drackenborebius

excitât Heinsiiim ad Val. Flacc. 1 , 5. Ad214

Martiani Capellae lib. II. §. 159.

Phrygia: quas non decern, ut asserunt, sed duas fuisse non nescis, id est, Herophilam

Trojauam Marmensi filiam, et Symmachiam Hippotensis filiara, quae

Erythra progenita etiam Cumis est vaticinata. Ex hac divinandi possibilitate

datur Gcllarius orthogr. Lat. p. 6. Arntzk*. (misc. dixit »in agro Trojano natam vico Marmesso circa

p. 211) — At vero Virgilius (Acn. 6, 98): oppidum Gergithium «, a Phrygia distinxit; quod iis-

»Talibus ex adyto die lis Cuniaca Sibylla" cet. dem fere verbis Suidas repctit

Fabulam ipsam ubcrins exponit Ovidius (met. 14, Marmensi filiam] Quod earn Marmessi vel Jlar-

121). IVomcn babet a Cumis, Campaniac oppido, mensi (saepc enim veteres pro ss duplicata ns poquod

Graecis Cyme (conf. Cluver. Ital. ant. 4. 2. ncbant, et sic «antecessor» Graecis ccvrixév6b)Q

S; Peregrin.de Campania felice in Graev. ct Burm. dictus) filiam ait, quum in vico ita nominato natam

Tbes. antiqu. Ital. T. IX, P. 2; diss. П. c. IS), alii tradant, simile est ci quod Meletem quidam

ticut Erythraea ab oppido Joniac (Strab. 14, p. 64S Ho m cri pâtre m dicant, alii ad Mcletis flnminis ri-

Casaub.), quas tamen plerique inter se distinguunt pas natum. GnoT. — Mermessi Salmasius ad Solin.

(vid. Solin. с. 25 Pausan. 10. 12. 4, ct not. quae p. 92 pro vulgato Marmensi rcponi jubet Goez.

•teqiiitur). * — Variât nomen, quod alii Mermessum, alii (Paudecem]

Sic verbi causa Scholiasta Platonis (p. san. 10. 12) Marpessum scribunt, ut satius sit

GO Ruhnken.) et Lactantius (1. 6), qui Varroncm no s tram lectionem tueri, quam oiiuies libri retincnt

eecutus primam cnumerat fuisse de Persis, secun- Grotiusque abunde défendisse videtur. Acccdit quod

dam Libyeam, tcrtiam Delphida, quartern Cimme- hominis nostro vocabulum est, non oppidi, ut pieriam

in Ifalia, quintam Erythraeam, sextain Sa- risque, nisi Marmensi filiam dictum volueris pro

miam, septimam Cumaeam nomine Amaltheam, Marmenso oriundam. Cetcrum Tibullus (2. 5. G7)

quae ab aliis Dcmophile vel Herophile nominetur; distinxit Mermessiam ab Herophilc :

oetavam Hcllespontiram-, nonani Phryyiam , dcci- Quidquid Amallhea , quidquid Mcrmcssia dixit,

mam Tiburtem. Paulo aliter Aelianus (var. bist. 12. Hcropbile Phoebo yrataque quod monuit;

53): EißvXXat rèrraoeç, r¡ Hgvögcda, r¡ Ea- Stcpbanus antem Byzantins (s. v.) Mermessum Ery-

(úa, r¡ AlyvrtTÍa, r¡ Eagdiavq' oí dé <pa6l> xai thracae Sibyllac patriam fecit (cf. ct Clem. Alex.

¿Tegai eÇ, wç tivai ràç rtàdaq ôéxa, uiv et- strom. 1, p. 323).

vue xai vr¡v Hvfxaíav xal xr¡v ' JovâaLav. Symmachia] Venus quidem hoc nomine nota

Herophilam] Hanc noster Trojanam appcllat, (Pausan. 8, 9, 3), de Sibylla autem Symmachia non

Lactantius Cumaeam, Plutarchus (Pytb. orac. p. babeo quod dicain. Erythra pro Grotiano Erytlu-ea

401), Solinus (c. 2) aliique (Suidas II, p. 77) legerunt Cortius in Guclfcrbylano, Arnlzcnius in

Eiylhraeam; eum nostro conspirare videtur Pau- Vossiano (v. mise. p. 211), ct ipse legi in Darinsanies

(10. 12), ¡ta tarnen ut et ipse Erytbraeos stattensi et Basilecnsi. Patris quoque nomen in

qnoquc sibi illam vindicare dicat (afiqji6ßr}TOV>6c Darmetattensi non Hyppotensis sed Hipotensis scriyào

T7/ç Hço<piXr)Ç ЯОО\Н>ц0тата EXXt¡vú>v). bitur, unde Hippotensis restituí.

Trojanam] Eandem quam modo Phryyiam possibilitate] Pro potestate. Voce illa minus

dixerat, etsi Lactantius earn, quam Hellesponliam Latina saepe utitur noster (§. 335. C2i>. 739).

Martiani Capellae lib. II. $. 160. 215

Amphiaraus Mopsusque celebrati. A mcdietatc vero aëris usque in montium 160

terraeque confiaia Hcmithei Heroesque versantur, qui ex eo quod Heram

terram veteres dixcruat, Heroes iiuncupati. Ibique Manes, id est, corpori

Amphiaraus] Confcrri possunt de hoc Tate

Apollodorus (3, 6, 2), Pausanias(l, 34), Cicero

(ЗУ. D. 2. 3; de dir. 1, 40; de leg. 2, 13), Propertius

(2, 25, 39), Statins (Tbeb. 1 , 399 ibique

Barth.), Hyginus (fab. 128 p. 195 Munck.), Appulejus

(de deo Socr. p. 154 Oud.), et de ejus

oráculo quondam admodum celebri Strabo (9. p.

599. 404. 16. p. 762 Casaub.) et Valerius Maxiuius

(8, Id. ext. 3). Mopsus plerumque cum eo

conjungitur (Stat. Tbeb. 3. 521), licet longe alia

ia regionc ejus oraculum ccrncretur (Strab. 14,

p. 668 Casaub. Plut, de de£ oracul. p. 434).

Heroesque] Fere eodem modo Augustinus (7. 6)

• inter Luuae gyrum« ait »et nimborum ct ventonun

cacumina aërias esse animas, sed cas animo non

oculis videri et vocari Heroas et Lares ct Genios.»

Parí confusionc etiam Varro apud Arnobium (3,

p. 124) baesitans »nunc aërios déos, nunc Heroas,

nunc antiquorum sententiam sequens Lares appellat,

quasi quosdam Genios et sanctorum animas

mortuorum.« Quo sensu ctiam Ule apud Dionysium

Haücarnasscnscm (4, p. 207 Sylb.) хат' oiy.iav

rocog intelligendus esse videtur. Noster tamen Ge

nios et Heroes in assîgnandis sedibus distinvit,

Graecos seentus, qui Eusebio teste (pracp. evang.

4, 3, 5; p. 141) dacmonibus locum tertium, quartuin

Heroibus assignabant, ct coclestes deos in

primts, deinde daemones bonos, tertio loco Hcroum

animas colcbant (conf. eund. 5, 4, 3; p. 182, ct

15, 43; p. 845. Plul. de plac. philos. 1, 8;

p. 882. Macrob. Saturn. 1. 23). Primarius locus

de Heroibus est apud Ilcsiodum (s. X. Г/. 161):

IdvÔQcâv r¡Qcócoy deiov yévoç, oi KaXkovzai

'HfiL&eoi rtçovêçrj yevefi хат'' àrtùoova

yalav.

Unde Catullus (epithel. Pel. et Tbet. v. 25)r

О nimis optato seclorum tempore nati

Heroes, sálvete , Deúm genus! «

(conf. ct v. doct. ad Valer. Flacc. p. 4). Quamquam

et mali Heroes fingebantur, nocturnis occursionibus

perniciosi (Aristopb. Av. 1490), «palis erat Lybas

Ule ab Eiithymo demum Tcmcsa expulsns (Pausan.

6, 6, 3 et 4); quapropter in numo Hadrian! (Spanh.

II, p. 336) consulto additur: 'Avrivooç rjçcoç

àya-dôç.

Heram] Ab Hebraica etymologia, ad quam

ctiam Germanica terrae appellatio prope accedit.

Vui-cah. — Bene MS. Eram. Veteres autem int

eil ige Graecos. Ulis enim k'oa terra est. Vctus

tarnen Isidor! glossarium: Hera, terra. Grot. —

Grotius praeter t Eram, idque firma t Vossianus

codex. Aiuvtz. (misc. p. 211) — Codices quidcin

Reichcnauensis , Borgianus ct teste Cortio Guelferbytanus

Eram haben t; verum non ab Hebraico

yw, ut Vulcanius vult, sed a Syriaco ум Grae

cum iget deduccndiun. Suidas ctiam (p. S49): «"Eq«

7] yr¡«: Hcsychius autem (p. 1648) «liga* scribit,

ubi miitato spirit u Juno intclligi poterit, quipnc

quae pro terra interdum accipiatur (Eurip. fragm.

с Sexto Empírico advers. malhem. 10, 315. Virg.

gcorg. 2, 325. 326. Macrob. Saturn. 3, 4). Insignis

practerea locus apud Isidorum (ctym. 8, II,

98. p. 395 Arcv.) hujus est argument!: » Heroas

dicunt a Junonc traxisse noraen; Gracce ením Juno

rjçr} (sic) appcllatur, ct ideo nescio quis filins ejus

Graecorum fabulam ijncoç fuit nuncu216

Martiani Capellae lib. II. §. 161.

16i humano praesules attributi, qui parentura seminibus manavcrunt. Dcniquc

haec oinnis aëris a Luna diffusio sub Plutonis potestate consistit, qui ctiam

Summanus dicitur, quasi summus Manium. Hie Luna, quae huic aëri praepatns,

hoc videlicet velat mysticum significante fa

bula, quod acr Junoni depute tur, ubi volunt Heroas

habitare. Quo nomine appellant alicujus me

rit! animas defunctorum, quasi àrjQÛcç , id est

viros aërios, et coció dignos propter sapieiitiam et

fortitudinem.« Plato tarnen (in Crat. pag. 598

Stcph. ) Hcroum generationem àrto tov eqcotoç

dérivât.

dixerunt] Yossianus edixerunt, quod ctiam с

raembranis Lcidensibus protuHt Muncker. ad Ful

gent, myth. 1. p. 621, ubi ex Graccis et La Unis

[llura cumulantur cxempla, in quibus compositum

pro siinplíci ponitur. Eodem fe re sensu verb um

hoc pro indicare et proloqui adliibcri notavit Gronovius

ad Liv. 50, 4. Aiuvtz. (misc. p. 211. 212)*

Darmstat tenais edixere babct.

ibique] Isidorus (etym. 8, 11, 100. p. 595.

594) »Dianes« inquit »dicuntur dii mortuorum,

quorum potcstatcm inter Lunam et terrant asserunt. •

De Manibus plura supra (ad §. 55) monuimas.

IVoinen corum noster a manare derivandum censet,

quam originationcin quamvis absurdem tarnen antiquam

esse non Plntarcbas modo testa tur, qui

(quacst. Rom. î»2, p. 277) Genetae Manae vocabulum

ait ôv6lv riva ymÏ yêve6tv , rj yéov>6av

yévsÓlV significare , verum etiam Festus (p. 222

Dac.) licet alia relatione: »quod per omnia aetberea

terrenaque manare crcdcrcntnr.«

aëris a Luna diffusio] Generatim Cicero (ap.

Macrob. somn. Scip. 1, 17): » infra autem Lunam

nibil est nisi mortale et caducuni, praeter ánimos

muñere deorum bominum gencri datos. Supra Lu-

IIащ sunt ас terna omnia. « Addc Porphyrium (in

vita Pytli. p. 60 Küst) Plutarcbumqne, qui (de

plac. pbilos. 2, 4 ; p. 886) ex Aristotelc refert

в partem muudi infra Lunam aflcctionibus esse

obnoxiam, in qua parte etiam terre s tria suas ра-

tiantur mu tallones."

Пи t onis] Лето nescit a mythologicie aëris

partem crassiorem Plutoni attribui. Pliurnutus, quum

de Jove, Junone', IVcptunoquc dixisset, subjungit:

àôeA<poç ôè avrcov xcà ó aôrjç eîvat Zéyezca

nal ¿6tIv, ó jta%vixsQè6raToç xai rtooóyetóra-

ZOÇ àr]Q. Grot. — Repetit baec Geezius. Sed quinam

in bac aëris regionc commorcutnr, hqc erat

explicandum. Praeter eos enim, quos in sequentibus

noster racmorat, Plutarcbus (de facie Lunar

p. 945): »Animac« iuqaït »in regionc terrain inter

et Lunam vagantur. Verum non idem est omnibus

tempus praescriptum. Impiae enim et intemperan

tes poenas flagitiorum luunt; piac certum tempus,

quantum ad lustrandum et corporis utpote malae

causae pollutioncs abolcndum sufficit, in aëris purissima

parte degunt, quam prat a l1lut onis {/.nfioevaç

cidov) appellant." Pscllus lamen in brevi

dogmatum Chaldacorum exposilione (ap. Gallacum

in app. p. 111. 112) » Plu tone m sive infernum«

inquit »in varias partes dividunt, cumque modo

deum appellant ordinis illius , qui circa terrant

sortem suam obtinuit, modo regionem snblunarem.

modo medias inter aetheriura et matcrialcm muodum

partes obeuntem.»

Summanns] Augustinus (4, 25): » Romani ro

teres nescio quem Summanum, cui nocturna ful

mina tribucrunt, colucrunt — et vix înveuitur qui

Summani nomen, quod audiri jam пол potest, sc

Martiani Capcllae lib. IL; $. 162. 2i7

est, Proserpina memoratur. Verum illi Manes, quoniam corporibus illo tem- 462

pore tribuuntur, quo fit prima conceptio, etiam post vitam iisdem corporibus

delectantur, atque cum his manentes appellantur Lémures. Qui si vitae

prioris adjuti fuerint honéstate, in Lares domorum urbiumque vertuntur.

Si autem depravantur, ex corpore Larvae perhibentur ac Maniae. Manes 165

saltern legissc meminerit « Legerat ncmpe ilium

Ovidii (fast. 6, 751) vcrsum:

»Reddita, quisquís is est, Suinmano templa ferunlur.

«

Varro (L. L. 4, 48) nomen Sabinum esse ait

Sed male Augustinus ne legi quidem illud scribit.

Legitur sane non solum in lapidum titulis (Grutcr.

121, 1. 136, 1) et in calcndariis (mens. Jan.);

sed apod multos etiam scriptures (Liv. 52, .29.

Cicdiv. 1, 10. Plin. 2, 52, 55. 29, 4. 14. Fest

т. Diam p. 125. Plaut. Uacch. 4, 8, 54 j CiircuL

3, 1, 45—48. Arnob. 5. p. 125. 5. p. 185. 6.

p. 191.). Addc Summanalia liba (apud Fest p. 545).

praeest] Omnino rectius, quam aliornm propior

est. Лии cnim solum codicum auctoritatc ilia lectio

nilitur, ut Grotiani, Basileensis, Dannstattensis,

Hiigiani, Monacensinm (C. D. E. G), Guelfcrbytani,

Dresdcnsis, Cantabrigicnsis , Reicbenaucnsis ; sed

fons etiam apcrtus est, e quo nostcr bausit, siqnidem

Varro (ap. Aug. dc civ. dci 4, 10) » ter

rain Plutoni tribuit, inferiorem autem terrae partem

Proscrpinac. « Causam cur quidam propior est scripserint,

in ridiculo ctynio quacrendam esse arbitrer,

quasi illius deae nomen a proserpcre duccudum

esset Sed banc opinioncm jam Cicero (Л. D. %

27) refutavit, ncque de ctymo apud Martianum

boc quidem loco quacstio erat. De Lunac cum

Proserpina antiquísima collatione Tide Orpbicum

(hymn. 70).

curparibus delectantur] Communis fere omnibus

pbilosophis hace de

sire propensione scutcntia fuit. Philo Judaeus (de

somn. Op. p. 586): »Animarnm aliac descendunt

illigandae corporibus mortalibus qnotquot viciniores

sunt terrae animantiorcsque corporum. Aliac rursus

redcunt separatee denuo post praefinitos a natura

términos : et ex his aliae ante actac vitae desiderio

rursum ad earn recurrunt.« Adde Platoncm (in

Phacd. p. 108 Stcpb.), et Macrobiiim (in soma.

Scip. 2, 16 et 17). Rcccntior etiam scriptor Clan*

dianus Mamertus (ар. Boeckb. in Pbilolao p. 177

f.) hace habet: »Diligitur corpus ab anima, quia sine

eo non potest uti sensibus: a quo postquam morte

deducta est, agit in mundo incorporaient vitam. «

Ceterum pro Uisdem, quod Grotius cdidit, co

dices Cantabrigicnsis, Reichenauensis, et Dannstat

tensis melius praebent iisdem, quod recepL

Lémures] Hos Maniuin genus esse rcctc dixit,

idque ex Ovidio (fast. 5, 456) etiam patct. Quae

cnim dc DIanibus hie fabarum ope cjiciendis c&*

nit, cadem Varro (ap. Pion. 2, 515) de Lemuribus-

Prac reliquis (Ilorat. cpist. 2, 2, 209. Pers. 5,

185. Augustin. 9, 11) qui Lémures mcmorant,

hoc loco conferendus Appulejus est (de dco Socrat.

p. 152 Oud.).

Larva¿\ Prefecto vcl Platoncm ipsum (in Phaed.

p. 81 Stcpb.) ante oculos habuit nostcr, vel po

pulärem suum Appulcjum (deo Socrat p. 155 Oud.)

dc Lemuribus scribentem: » qui Lar vero ob ad

versa vitae mérita nullis bonis sedibus incerta vagationc

ecu quodam exsilio punitur, inane terriculamentnm

bonis hominibus, ceternm noxium maris-

28

218 Martiani Capellae lib. II. §. 165.

igitur hic tam boni quam truces sunt constituti, quos àyadovç «ai ttaxovc

164 ôaipovaç memorat Graia discretio. In his ctiam locis Submanes eorumque

praestites Mana atque Manuanaj dii etiam quos Aquilos dicunt; itera Fura

id genns plei'iqac Larvas perhibent« (add. Isidor,

etym. 8, il, 101. p. 594 Arev.). Larra Straboni

(1. p. 19 f. Casaub.) est *rj HOQfloXvxrj« , recentioribns

«áaifióvíOV eldcoXov.« Sed noster vocera

Larva a Lav deduxisse videtur.

Maniac] Fcstus (p. 223 Dac): » Manias, inqtiit,

quas uotriccs minitantur pueris parvulis, esse di

eu nt Larvas, id est Manes, quos deos dcasquc

putabant, quosque ab inferís ad superes emanare

credebant« (add. Strab. ]. е.). Graccis Maniac eraut

Furiac (Pausan. 8, 34, 1). De Mania, Lariuni

matrc, confer inferiorem locum (§. 164).

Submanes] Vulgo Sumanes) tamen jam Grotius

baec annotavitt »Lege: sunt Manes: nisi forte

Submanes, ut ils opponantiir praestites, quos subjungit,

quorum ctiam supra mcminit Capeila«; Vossi

us а и tc ш. teste Amtzenio (misc. p. 212), margin!

hace adlcverat: »Legcndum Submanes, arto Tîjç

flocvTjÇ, id est Luna, quum eos in iníiiua aëris regione

Martianus commemoret, ct (iávtjv vocitet

eorum pracstitem. IN'am jam fere ad Lunam perven

tu m erat, ut liquet ex pag. sequ. ubi est: »Lu>

nari ingressa circuí um virgo. « Eandem Vossii no

tant Cor lilis libro ctiam Lipsicnsi adscripsit: et

qua m vis duo tau tum, quod sciam, codices Darmstattensis

et Bodlejanus Submanes exliibcant, Britannicus

ct Cantabrigiensis au lein Summanes habcant -,

illud tarnen reeepi, Grotii niniirum, minime Vossii

rationibus motus. Hunc enim malus abstulit error.

IVamqnc Luna ñeque praestilum plurali nomine

appcllari poterat, ncque in sequentibus (§. 169)

Lunarum legitur, sed »Lunarem circulum«; nec

denique locus illc cum superiori jung! potest, siquidem

bic Juno Pbilologiam praesentem adhue

doeet, posteriori autem loco baec jam profecta erat

et a Junonc prorsus sejuneta.

praestites] Meminit Plutarcbns problematis et

Ovidius:

■ Praestitibus Majae Laribus videre Calendae

Aram constituí parvaque signa deúm.*

Grot. — Versus hi in fastis sunt (5, 129) ; sed

memoratu dignior erat alius (154), ubi poeta et

nomen praestitum explieat:

»Qriod praestant oculis omnia tuta suis.*

Plutarchus (qu. Rom. SO. p. 276) de Laribus qaaerit,

iâiùJÇ rtQccLÔTÎTCcç (proprie praestites) quo»

ар pel I a t. De Genio praestite vide quae supra (§.

152) monnimus.

Manuana] Nomen ignoro, nisi quod cognatio

cum Maniiim vocabulo in promtu est. Variât ctiam

scriptura , siquidem с Monaccnsibus unus (C) Ma

imona habet; alii (В. D. E) Montuona; Dresden -

sis, Reichcnauensis, Darnistaltcnsis, Britannicus,

Cantabrigicnsisquc Manluana$ Gyraldus (op. pag.

214) Mantuona; Vossianus codex (Arntzcn. mise,

p. 212) Manuina; Basilccnsis denique Montuani.

Aquilos] IVigros. Gloss. Aquilum [liXav <ùç

XovxiXXtOÇ. Gloss. Isidori: Aquilum fuscum, ni

grum. De diis aquilis Arnobius lib. 5: »Siquidem

quum facitis atquc informatis dcos, hos crinitos cffingitis,

alios laeves, alios senes, juvenes, pueros,

aquilos, caesios«, cet. Male est in vcleri glossario

Papiae: Aquili species daemonum, qui in similitudinc

aquariim (?) apparent. Grot »Aquilarum

apparent» in hoc glossario legit Vulcanius multo

rectius. Sed non praeterenndue est Festus (p. 34

Martiani Capellae lib. II. §. 164.

Furinaquc et mater Mania, Intemperiaeque , et alii triptes diyorum degunt

Circa ipsum vero terrae circulum aer ex calore supero atque exhalatu

¡laque a Daccrio laudatus Plantas (Itud. 2, 4). Cu!

adde alium Planti locum (Poen. 5, 2, 152), Suetonium

(August. 79), Saxonemque Gramraaticiim

loci s et ad eum Stcplianiiim (p. 66 n. 49)$

autcm Pliaium (2, 7, 5. p. 72), quern ad

verb u in exscripsit Arnobius (3 p. 108) a Grotio

laudatus, nisi quod, obi Шс atri colorís dixit, Lie

aquilas substituid

Fura Furinaquc ] Furlnac festa Furinalia, ut

ait Tarro et Festes: saccrdos Fiiriaalis. Dcac me*

muait Cicero. Pro Fura vero Furia legendum puto;

otitiir numero singular! sacpe Tullius. Grot. — De

luco Furinae conf. Ciceroneu» (de 14. D. 3. 18) et

Aurelium Yictorem (de viris illustr. 65). Forinam

quoque dictam esse Tult Ursinos (ар. Crcuz. ad

Cicer. 1. 1.); dubito num buc referam Forinarum

Genium in lapide (ар. Gruter. 9. 5). Furinnaque

cum gemino N exhibent codices Britannicus,

Cantabrigicnsis, Basileensis, et Reicbcnauensis.

Mania] Yarro et Macrobius »Larium matrem«

volunt, alii л a via m.» Constat certe aliquam еж

furiali genere deam fuisse. Gloss. «Mania, fiavia.*

Gloss. Isidor!: »Formidinum imagines.» Grot. —

Verbis baud dubiis Macrobias (Saturnal. 1, 7) et

Yarro (L. L. 8, 11) Arnobinsque (3. p. 124) Ma

nia in esse о matrem Larium« affirmant, mide et

uoster cam matrem appellat. Ac si Fcstns (v. Ma

niac p. 223 Dac.) candem cManiarum avium mat

remue « esse tradit, id tantum inde colligo, quornndam

с sententia a Mania fuisse Lares, a Laribns

Manias, illius Maniac neptcs. Atque Larium

liaee mater Sabina voce (Varro L. L. 4, 47 et 48)

Lara sire Larunda, Latina ctiam Mnta est appel*

lata (Ovid. fast. 2, 599. Lactant. 1, 20. Alison.

P. Yictor in quarta decima regione urbis Romee.

De Maniis vide supra (§. 162 f.): de Mania autem

confer Müllerum (Elrusc. II. p. 101).

Intemperiaeque ] Duac sunt vim bebentes per

intcmpcrantiam nocendi, quas Cato jubet sacrifi

cio propelli. Hinc pbrasis »iiitcmperiis agio, usitata

Plauto ct aliis. Grot. — Vocis intemperiae quuro

latior ct angustior notio sit, ut nostrum intclligamus,

omnino Plauti locus (Aul. 4, 4, IS) adscribendus

esse videtur: » Larvae bunc atque intempe

riae insaniaeque agitant senem.« Larvis igitur ad'

numerat intemperias, et quamvis specialiori etiam

sensu vox aeeipi possit, boc tarnen loco universe

positam censco pro iis, quos Hesiodus (tbeog. 217)

vrjÄtoJtoivovg appellat.

triples] Lege thripes. 0аЬф est id quod mini

mum est in quaque rc, onde et in avium genere

&йЬф minima est, et in vermium specie: sed ct

homines vilissimi boc nomine appellantur. Yide

Hosycbium. 'Aetovç &Ql}tTovç Óqcjv, proverbium

est, quo utimur quum demonstrare vol u mus in ejus

potestatem aliquem venisse, qu! e! occinat illud

Hesiodicum :

"Exel Ó£ ftoZÄOV ¿QSÍCúV.

Pater tarnen cryptas malcbat, àltb TOV HQVittSlV,

pro iis , quos supra opertaneos dixit. Grot. — In

códice Yossiano glossac exponunt per illusores a

verbo tqLjítco, illudo. Arntz. (misc. p. 212). —

Equidcm banc praefero explicationem: dixerat noster

» Intemperiae aliique triptes divorum«, unde

colligitur triptes genus esse Intemperiarum, quales

illae sunt, quibus omnia agricolaruni spes cluditur,

unde solemnes horas* de avertendis vel prohibendis

Intcmperiis preces (ар. Catón, de R. R. 141.

idyll, monosyll. de dlis 9). Maniac sacclli meminit p. 105 Gesn.) legimus; verbi causa Robigo, quae

28 *

220 Martiani Capellae lib. II. §. 165.

madoreque infefo turbidatus egredientes e corporibus animas quodam fluenti

166 aestu collidens non facile patitur evolare. Hincque tractum Pyriphlegethonta

sollertia poeticae adumbrationis allusit, atque in eo perenni strepitu

volutata colliditur animarum, quas Vedius adjudicarit, impietas. Idem Pluton:

Ovidio quídcm (fast. 4, 911) dea est. Praeterea

teste Pscllo (Stanley philos, orient, in Clcrici op.

philos, i, 2, 16) Chaldaei statnerant daemoucs,

aërios et terrestres, qui aniinis bominiim illuderent.

— Observa dcnique a Basileensi códice vocem tri

ples prorsus abesse.

madoreque] Variai» tern quidcm lectioncm с Guelfcrbytano

aflert Cortius » odorequc inferto « ; eed no

stra multo melior est. Laurentius Lydus (in ex

cerpt. 12. p. 10 Roetb.) de circulo Luuari »pervenirc

ad cum«, ait, »omnis materiae excrementurn.

a Seneca (nat. qu. 4, 10. p. 734 Lips.): »aër

quo propior est terris, boc crassior, quo editior

et longius a terrarum coli mie recessit, boc sincerior

puriorque est.« Conféras bic quae Plato (in

Phacd. p. 110 Steph.) de terra dixit. Hi ne et Ci

cero (Tuse. 1, 19) de animo, «qui si permanct

încorrnptus suique similis, necesse est ut pene

tre t et dividat omne coelnm boc, in quo nubes,

imbres ventique coguntur: quod et buiniduni et caliginosum

est propter exhalationes terrae. Quam

regioiicm quum superávit animus iiaturaraque sui

simileni contigit et aguo vit, june tus ex anima tenui

et ex ardorc Solis temperato ignibus insistit

et fincm al tins se efferendi facit« Pariter Sextus

Empirîcus (9. p. 568 Fabric.) » animas «, inquit,

• ne suspicari quidem licet, quod deorsum ferantur.

Nam quum sint subtiles, et non minus igneac,

quam acreac, sua levitate magis fcrnntur in loca

Bnpcriora. — Quum igitur extra Solis tabernaculum

positac fue rint, habitant locum, qui est sub

Luna, et bine propter puritatem aëris accipiunt

majos temp us ad permanendum et utuntnr alimento

couvenienti, nempe exhalatione ex terra, ut cetera

astra, nee babent in iis locis, quod eas sit dissoluturum.

« Atque cadem apud Jamblicbum (in Stobaei

eclog. 1, 52, 55. p. 907 Ilcer.), Porphyrinm

(antr. nympb. 12. p. 12 Gocns.), alios (Stub.

1. c. 1 , S2, 42 p. 1001) legere licet. Vetustissimorum

Acgyptiorum banc opinioncm jam fuisee

Jablonsby (in pantbeo p. 50) nos docuit.

Pyriphleyethonta] Confer cum Arnobii loco

supra citato de poenis animarum. Grot. — Et adde

Ciceroncm (dc N. D. 3, 17). Quoniana autem » po

eticae adumbrationis« noster meminit, ncque ad

Arnobium nequc ad Ciceroncm cum respe xisee verisiinile

est, sed potins ad Homcruni (Odyss. x.

513). Latini poctae versus causa non potcrant

toto nomine iiti , quapropter Phlegelhon tant um

usurpant (Siliiis 15, 564. Statius Then. 4, 525.

Virgil. Aen. 6, 265. 551. Seneca Oedip. 162.

Thyest. 1019. Agam. 748).

impietas] An non impietatis? Grot. — Minime ;

ñeque asscquor, quid Grotio in meutern fucrit,

quum vocabula anteceden tia i> volutata colliditur

animarum « sine nominativo subetantivi intelligi

omnino non possint! Multo tarnen pejus Vonckiiis

(spec. crit. p. 82), qui quum pcrspiccret Grotianam

conjecturam per se stare non posse, alteram addidit,

atque n anima eorum« pro eo quod in omni

bus libris exstat »animarum« legi jussit! Pessima

uliquc interprctaudi ratio est, scriptoria locum, quem

non capiamus, funditiis cvcrtcrel IVibil igitur mu

tans equidem vcrborum ordincm sic restitue: »Hine

Martiani Capellae lib. II. $. 167. • 221

quem etiam Ditem Vejovcmque dlxerc. Ipsam quoque terrain, qua hominibus

in via est, referciunt longaevorum chori, qui habitant silvas, neraora,

lucos, lacus, fontes, ас fluvios, appellanturque Panes, Fauni, Foncs, Salyri,

que sollcrtia pocticae adumbratlonie (sollertium роё-

tarum adumbrado) allusit tractam Pyripblcgethonta,

atquc animarum, quas Vedius adjudicarit (ipsi nimirum

PMcgctbonti), impietas (id est animae impiac)

perenni strepitn in eo vobitata colliditur.«

idem Pluton] Ita codex Hugianus ct Dfonacensu

(B). Alios (E) »Pluton idem« habet. Utrumquc

melius quam Grotianum: »Id est Pluton.« Ne с

sic uecessc erít, cum Grotio glossema statuere.

terrain] Nullus dubito iis, quae nunc seqnuntur,

ansam praebuissc Ovidü versus, ubi Jovis baec

refer t (met. 1, 192) verba:

»Sunt mihi Semidei, sunt rustica numina, Nymphae

Faunique Satyrique et monticolae Sylvani:

Quos quoniam codi nondum dignamur honore,

Quas dedimus certe terras habitare sinamus.«

Quibuscum pl urcs etiam ejusmodi deos idem poeta

(Ibis 81) alloquitur:

» fei quoque plebs superüm Fauni Satyrique

Laresque

Fluminaque et Nymphae Semideámque genus.*

(Adde insuper metam. 6, 592).

qua hontinibus] Volgatae »quae boniinibus«

praeluli illam lectionem quam plurimi pracbent co

dices, Slonaceneium quatuor (В. С. D. E), Vossiaous

(Arnfz. misc. p. 212), Darmstatteusis , Britannicus,

Cautabrigiensis , ct Bongarsianus. Bern

ipsam tctigerat jam Accius apud Macrobium (Sat. 6,

S) vcrsu:

m Et nunc silvicolae ignota invisentes loca.«

Panes] Diecernendi nimirum a Pane, qui inter

refcrtur deos, bi minores et Semidei sunt,

Satyris plerumquc (Ovid, fast 1, 397 ; bcr. 4, 171;

met 14, 638) juncti.

Fauni] Ad hunc Ennii vcrsum, quern Cicero

(div. 1, SO) laudat,

*Versibu' quos olim Fauni, vatesque canebant*

Varro (L. L. 6, 22) observât: »Fauni del Latinorum,

ita ut Pannus et Fauna sint; bos versibus,

quos Tocant Saturnios, in silvestribus lotis traditum

est solitos fori: a quo fando Faunos dictos. «

(Add. Aur. Vict or. gent. 4. Lactaut 1 , 1 li ct

Pomp. Laet. dc saccrdot. 1. in Clausing, jur. publ.

I. p. 87). Qucmadmodum Varro oLsenrnm eis in

silvestribus locis domicilium adsignat, ita Pli ni us

(30, 10, 24) inter nocturnos dcos Faunos refert

Cicero denique (14. D. 5, 6 f.) »Faunum quid sit

omnino se ncscire fa te tur. « (Conf. Gerbard del

dio Fauno e dc i suoi seguaci. Boni. 1825).

jFones] Lege »Fontes.« Citât tarnen Gyraldtis

» Finest, quod non improbo, si pro te nui ni s ac ri

pias. Per "Fines jura tum« refert Lu in s liac for

mula: »Audi Jupiter, audi le Fines, audiat las.«

Glossa tarnen Isidor! : »Foncs, dû silvestres." Grot.

Varians lectio est Font: sed Salmasiiis (ad Sol in.

p. 414) scriptum refert Hôvoç pro Jlávog, additque:

»indc Latinum Fonus , ct veteri more scribendi

Fannus. о Equidcm non repugnarcm si quis

variantem lectionem Font, qtrain Grotius ad mar

gine m rejecit, p rae tu le ri l. Certe melius id esse

censemus, quam Grotü uti conjectura, quae nul

lius codicis auetoritate firmata est

Satyri] Dc iis omnia collegit Casaubonus (in

notiss. comm. de Satyrica poesi 1, 2; v. Crenii mu

seum p. 27 sequ.). Nocturnos Semideos pariter

Martiani Capellae lib. II. §. i(X7.

Silvani, Nymphac, Fatui, Fatuaeque, vel Fantuae, vel etiam Fanac, a

quibus fana dicta, quod soleant divinare. Hi omnes post prolixum aevum

atque Faunos fuisse cx inferior! loco (§. 667 ibiquc

not.) colligi potest Itidem de loéis, ubi cebo

auditur, Lucretius (4, У 8 4):

tllacc loca caprípedes Satyros Nymphasque tenert

Finitimi pngunt , et Faunos esse loqunnlur.*

Fatui] Mcininit bujns nominis in feminino inter

alios Arnobius, masculini Servies, qui Inuura Fatuum

Fatucllum dictum ait: utriusque Donatus ad

illud Terentii »Fatuus est, insulsus, tardus*: fa.

tuus, inquit, inepta loqueas, a fando fatuus dici

tar. Inde Fuini Fatui et Nymphac Fatuac. (înoT.

— Vulgi superstitionem testatur Plinius, dum (27,

12, 83) licrbac meminit, qua Fatui a mulicribus

abigerentur.

Fatuaeque] Gabinius Bassus apnd Lactantium

(1, 22) »Fauni in Latio sororem et conjugem Fa

tuam nominatam esse, quod mulieribns fata cancre

consuevisset, ut Faunus viris« (add. Cic. de divin,

i , 45. 50). Bonam deam autem Macrobios (Sat.

1, 12) Fatuam a fando dictant scribit.

Fantuae] Fantua: ut Mana Mantua, sic Fauna

vel Fana Fantua: in Arnobio lib. I. MS. pro Fana

rcfort Fenla, forte sit Fantua vel Fcntua. Grot.—

INoinen ipsum repcrics apud Saxoncm Grammaticum

2, p. 22 Stcpli.). Sed juvabit totura locum, quia

fere eadem , quae nostcr , habet , adscriberc :

»Trux Lemurum chorus advehitur, praeeepsque

per auras

Curst tat, et vastos edit ad ostra sonos.

Accedunt Fauni Salyt'is Panumque caterva

31« iiibus admixla militât ore fero.

Syluanis coëunt Aquili Larvaeque nocentes

Cum Lamiis callem participare sttident.

Saltu libranlur Furiae , ylomerantur eisdem

Larvae, quas Simiis Fantua juncia premit.*

Ad quae Barthius (in advers. p. 1187): »Fantuatn

Fatuam gratia carminis dictam autumo. Sed et antiquiores

ita dicebant Glossae veteres: Fatuu«

quasi Fan tuus a fando, quia Faunis oracula cdcbat.i

(Conf. Anr. Vict, de orig. gent 4. ibique Ennium).

vel etiam] Sic vulgo et apud G го ti um, sed furtasse

e Cantabrigiensi reponendum sive. Corte ením

noster ejusdem nominis non nisi diversam pronuntiationem

notaturus erat, ut etymon roéis fanum

addcret, quod a divinando, sive fawidis cvcnturúi

deduxit, secutas Varronem (de L. L. 5, 14 seqn,),

Servium (ad Acn. 7, 47) et Frontoncm (ap. Dacer.

ad Feet v. Fanum p. 143).

prolixum aevum] Ergo hi dii пол ¡inmortales,

Bed longaevi, ut et ipse Capelle nomina t. Et bat

rationc forte Virgiliiis dixit:

» Sylvius Alhamí m tua posthuma proles,

Quem tibi longaevo serum Lavinia conjux

Educet siluis.4

Longaevo est indigeti jam facto (?). Idem ferme

testatur anetor epigraminalis de actatc onimaliiim

de >\ mollis, quum prius de Plioenicc dixisset

i. (Juam vos perpetuo decies praevertitis aevo

ßiymphae Hamadryades quorum longissima vita

est*

Ubi perpetuo improprio dicitnr. Grot. E Graecis

Pausanias (10, 31 f.) »IVymphas« ait » апноэ quidem

vivere innumerabiles, non tarnen esse mortis

immunes.« Piatonis (in Epin. p.982 Stcpb.) doctrinam

de animalibus longaevam vitam degentibus hace

snpiunt. Atque conferre praetcrea operac pretium

erit Plutarchum (de oracul. defectu p. 415) addu-

( entern Hcsiodi versus, qui alibi frustra quncruntur.

Epigramme, quod Grotius citât, in anthologie La

tina Burmanni (IL p. 422) reperies.

Martiani Capellao lib. II. §. 167.

moriuatur ut homines, sed tarnen et praesciendi et incursandi et noccndi

habent praesentissimam potestatem. Inter priores igitur Genios tua adhuc i<>8

mortalis Virginis diva consistit. Nam eccam tibi Juno actherea seu Vesta estj

ut jam immortali divaeque praccipit dicens: jam sede in concilio Jovis dilecta j

demumque de acerra virginis partem sumit. Tunc portitores divae correpta 101)

lectica magno earn molimine subvexere. Sed postquam centum viginti sex milita

stadiorum aëria subvecti levitate conscenderant, ac tonum primum ex phthontua

adhuc] Tuns, inquit, o Philologie, Genius

rel potius (si ita diccre licet) tua Geuia, rj 6ov

Saiftav (feminae cnim Nymphae mulieribus attributae,

ut masculis Genii) inter priores Genios lo

enш liabebit. Тс vero ego jiibeo in ipso dcornm

concilio locum habere. Confondit antem Junonem

cam Vesta , quod ct alii faciunt. GnoT. — Л ul(a

Lie sunt monenda. Primum, quod ad lectionem

a I tine t, perperam in edit is consislet legi tur, quod

e Cantabrigieusi códice, qui omni no melius con

sistit exhibe t, correxi. Dcinde con-unit G rotins

lectionem, cdens eccum: feminin um enim »Juno

actherea « proximo sequitur, unde anteriores ctiam

.editiones, pariter atquc codices, eccam habent.

Exhibent iliac etiam un concilio», ubi partícula in

a Grot'io ncgligcnter est omissa. Quod vero ad !nterpretationem

, errat G rotins dearum eonfusionem

argnens. Juno enim ncutiquam dicit, se Vestam et

Philologíac Junonem (Genium) esse; sed «fe Vesta

loquitur, quern Genium muliebrem Junonem dici

nequc ipse G rotin s ignora vit, multiqiic prac terca

testantur tam scriptorcs (Dionys, llalicarn. 3. p. J 39

Sylb. Tibull. 3, 6, 48. Propert. 2, 4, 7. Plin.

2, 7, 3. Sencc. epist. 110. p. 640 Lips.) quam

lap! dum títulí (Gm t. 24, 1 — 3. 23, 11. 410, 3.

1003, G. 1139, 2. Fabrett. p. 73. 74. Donat.

suppl. ad Murât. 12, 1. 7. 11. 13. 13. 3. 7. 8.

10. 14, 2. 3. 4. add. Mus. Pio-Clemcnt. I. p. 172.

173. cd. Medio!. Chiaram. p. 68. De Vita anna).

Bener. I. p. 101. not. Montfauc. antiqu. I. p. 317.

Tu rue b. adversar. 16, 19). Appulcjns tamen (de de о

Socrat. p. 132 Oud.) muliebrem Genium mal nit Ge

ntium dicere.

aelherea] Bene distinxit Junonem aetheream ab

ea, quae hactcnus Philologiam edocucrat, quamqu*

supra (§. 149) aëriam appellaverat. Hanc aelheream

au tern Vestam dicit, quia aether ignis acque

ac Vesta habebatur. Macrobins (in Saturnal. 3, 4)

ad Virgilii vers um:

njunonis magnae primmn prece numen adora*

observât: »Eodem nomine appcllavit et Vcsfam,

quam de numero Penatium aut certe comitem connu

esse manifestum est.«

dilecta] In edit is legitur directa; sed recepi

melius illud e códice Hugiano. Totum nunc locum

sic íntelligendum esse cquidem persuasum babeo,

ut Juno acría Philologíac dicat: » Inter Genios (de

quibus modo verba feci) priores (primores) diva tua

adhuc mortalis virginis (dum adhuc mortalis eras)

consistit. Nam eccam tibi (nam ccce cam)! Juno

actherea seu Vesta (ipsa) est, tibique utpote jan»

immortali divaeque praccipit dicens: dilecta jam in

concilio Jovis so de.«

tonum primum] Coelorum dietantiam per tono»

metiuntur astronomi, de quibus Hyginus lib. 4:

»A Lunac circulo abest circuí us touon dimiditun,

224 Martiani Capellae lib. П. §. 169.

gis complevere coclestibus, Lunarem ingressa circulum virgo, di vac congruis

nidoribus supplicando, de proximo conspicatur globosum quoddam tenerumquc

corpus ex superni roris levitate compactum instar speculi praenitentis adja-

170 culati falgoris radios re vibrare. In eo sistra Niliaca, Eleusinaque lampas,

quo loco Mcrcnrii sidus vehitur« cet. quae ibi quaere:

nam admodum ad horum locorum cxplicationem conducunt.

Glossac Capellae ad vocem Limmata: » Cir

cuí! caelcslcs música ratione vol tono vel semitonio

comprehenduntur.« Vide Macrob. ad somn. Scip.

Grot. -—■ Quodei ita Hyginus, prefecto male scripsisset.

Scripsit potius (poët. astr. 4. p. 485 Munck.):

»Ab hoc (Lunac) circulo abest circulus seinitonio,

quo Mercurii eidua vehitur.« Ac sic démuni menaura

cum ilia Martiani convenit, qui »tono com

pleto a terra in Lunarem circulum progressant*

IMiilologiain iingit, bine ad Mcrcurium (§. 171) hemitonium

permeantcm. Sed mcmiiii accuratius me

banc rem olim tractarc (in philolog. crit. Ш. §. 283),

et demonstrare toiios non solum sonos, sed etiam

intervalle significare, miiltumquc intéresse inter

inetiendi rationem. Licet enim non negem distantiam

inter corpora coelestia primum música ratione

aestimatam fuisse, postea tarnen matbematicorum

intei'vcntu factum esse arbitrer, ut geométrica ratio

cum illa confunderetur, iinmo praevaleret; Plinium

tarnen cum magno Bocckbio (in Daub, et Crcuz.

stud. IIL p. 89) ignorantiae in música arte accusare

nolim. Magie enim illc sobrius geómetras, quemadmodum

opus suum poscebat, secutus, ¡ntervalla

con-exit, licet fictionis ex barmonia non ignarus

videri vcllet. Sed praeter Plinium (2, 21 et 22)

de distantiis planctaruni confer Macrobium (ad somn.

(Scip. 2. 5 extr.) et Ilyginum de liniitib. p. 171

Goes.), cujus tabulam in Monacensi ctiam códice'

D fol. 45 b ante Martianum depictam vidi.

viginti sex] Unna e codieibua Dfonacenaibua

(C) non nisi »СХХШ mil lia « habet. Stadium autcni

nos tro (§. 610) 125 passuum est Quibus igitur

numeris multiplicatis tonus vel 15,730000, vcl

15,375000 passuum erit. Sed Hugianns codex

multo minorem numerum praebet, quippe qui cen

tum omittat.

tenerumque corpus] Lunam enim » aetherearn

terrant* pbyeici vocaverunl. docente Macrobio (somn.

Scip. 1, 11 et 19). Ac sic ctiam Aegyptii (Prod,

in Timaeum 1. p. 45). Ilorc m a Oris ct Lunac filium

dictum ipsamque Lunam roscidam cognominatam

esse supra (ad §. 14) diximus.

speculi] Debet banc comparalionem popular:

suo (Appulcj. met. 11. p. 737 Oud.), qui ct ipse

»planam rotunditateiu in modum speculi Lunac ar

gumentum < nppellaverat

adjaculati] Dclenda erat, quae apud G rotin m praecedebat,

particule et auetoritate codicuin Britannic:,

Caiitabrigicnsis, Darmstattensis, et Hugiaiii. "Vidct

cniin Philologie globosum corpus instar speculi prae

nitentis radios adjaculati fulgoris re vi bra re (conf.

§. 110). Vcrbum adjaculare praeter nostrum, quod

sciam, nemo usurpavit. Signification eo, Lunam

splendorem suum extrinsccus accipcre.

in eo] Omnia mysteria in Luna esse rcposit*

docet. Vere etiam Plinius (2, 9, 6): » Omnium admirationem

vincit novissimum sidus tcrrisque familiarissimum

ct in tencbrarum rcmedium a natura

repcrtum, Lunae. Multiformi haec ambagc torsii

ingenia eontemplantium.* Dicto fidem faeiunt in

autiquissimis tcinporibus pronuntiata ab Jobo (51 .

26) verba, Latmiique berois fabclla. De Lib со

Martiani Capellae lib. II. $. 170. 92*

arcusquc Dictynnae, tympanaque Cybeleia videbantur. Triformis etiam dis

color que vertigo terribili quadam majestate rutilabat. Quae licet cornígera

et áspera videretur aggestionibus, opportuna tarnen et feiern et cervam, et conetiam

pastore Plutarchus (sea quisquís libri ele fluminibus

auetor fuerît) scribit, superstitiosum bune

eolam Lunam тепегаtum esse profundaque nocte

eju9 mysteria célébrasse.

aistra] Plutarchus (de Is. p. 576): »Sistri so»

periorî parte rotund! conspectus admonet de qua»

tuor corporibus quae concutiuntur. IVam quae pars

mundi ortui et obitui est obnoxia, ca continetur

globo Lünne, inquc ea omnia moventur ac matauter

rationc quatuor clcmentorum, ignis puta,

terrae, aquae, et acris.« (Conferre licet AppuL

met. p. 759 Oud. et Baccbini de sistris dissertationem,

Traj. ad Rh. 1696. 4 praetereaque Fabretti

bscr. p. 467. 488).

Eleusinaque lampas] Sic Eleueinam Cercrem

dixit Arnobius pro Eleusimatn. GnoT. — IVon Arnobins

tantum, sed melior etiam scriptor, Minncius

Felix (21, 1), Cercrem solo Eleusinae cognomhic

denotavit

Cgbeleta] De Cybelcîis cerimooiis sive mysteriis

ride Apollodoruin (5, î>, 1).

triformis] Arnobius (5. p. 119): »Non indocti

viri, ncquc quod induxcrit libido garrientes, Dianam,

Cercrem, Lunam, caput esse unius dei tri

vial! germanitate pronuntiant: neque ut sunt trinae

dissimilitudines nominum, pcrsonarum differentiae

tres esse: Lunam bis omnibus vocari, atque in ejus

vocamcn rcliqnorum sericm coacervatam esse coguominum

« (v. Prudent, in Symmacb. I, 365). Adde

Hlud Ovidii (lier. 12, 79):

»Per triplicis vultHS arcanaque sacra Dianae*

•t (met. 7, 49):

»per sacra triform is ■ —

et Horatii (od. 3, 22, 4)t

»diva triformis« — —

Graecis: BpLfuo Tçl(ioç<poç (Lycophr. 1176).

vertigo] Corpus spbaericum, ut et alibi, a

tendo, то xvxZotpoQovijUvov. Grot.

áspera] In MS. videtur iùisse »et sphaerioa

crederetur. « Grot. — Male, ¿áspera enim aggestio

nibus videbatur Luna. Sic enim, non egestionibus,

legendum esse me docuerunt codices Monacensea

(B. C. D. £) ct Darmstattensis. Unde etiam lectionem

»parum áspera « in Hugiano códice sprevi. Lunae

enim superficies amaino áspera nobis quoqne

videtur (conf. Plutarcb. de facie in Luna).

feiern] Felis Lunae (quae lue cum Diana, Ce*

rere Cybelcque confundí tur) sacra eo, quod narrai

tur se ad Lunae conversiones m n tare, mirabUi

ÔVfirta&sla, qualem aelurus, scu felis mas, cum

Sole habet. Sed et felis apud Aegyptios Isidi sacrata.

Isis autem Luna est Grot. — Felis Lunas

teste Plutarcho dicatur ôlà to rtoixiXov xal vv

xtovgyov xal yovifwv TOV drjQLOV, et eo quod

narretur se ad Lunae conversiones mirabili 6v¡J.Tta-

■&eia mutarc. Goez. — Minime Martianus Lunam

cum Diana, Ccrere, Cybeleque coufudit, ut Grotio

visum est; sed mysteria tantum barum dearum

omnia in Luna reposita esse finxit. Quod ad Plutarclii

locum (de Iside p. 376) attinet, cx со praecedentia

verba non practereunda erant, quae baec

sunt: ■Curvamim sistri in vértice infigunt felem

humana facie. « Humanam ei esse faciem noster

quidem non dixit, neque dicere potuit, si aleara,

quae felem in superiori parte représentant (v. Bacrhin.

de sistr. p. 16. Montfauc. ant. expL ft tab.

29

226 Martiani Capellae lib. П. $. 171.

171 versiones bis binas vultibus praeferebat. Ex hinc medio quam ad Lunam

. conscenderat, ad Cyllenii circulum venit. Quo bemitonio permeato, multiplex

172 ei, utpote nubenti dominae, ministrorum populus lactabundus occurrit. Inter

quos splendentis formae habitusque femina ac promptae ubertatis ornatibus

opulenta, virgine salutata, usque in ejus osculum confisa pervcnit. Sed niirabatur

ilia obscquentium multitudo, quae sicut Syrus quidam astruit in

numero duorum millium fuerat constituía, quod femina, quam Hetrusci dicebant

ipsi deo nuptam fuisse Cyllenio, nulla prorsus invidia titillata, vir-

173 ginem complexa constrinxerat. Haec autem Facundia, nam illi hoc erat vooabulum,

in Philologiac penatibus se ortam educatamque memorabat, ncc

indignum esse, quod sibi alumna praelata est, quae et sibi semper ornatum

117. Cassai, de profanis ritlbus Acgyptiorum 24,

p. 77. Caussei mus. Rom. 5. tab. IS sequ. Begcr

thesaur. Ш, p. 599. Sallengre thesaur. II. p. 1589)

ante oculos kabuit. Quod rcliquum est, Ovidius

quoque deos fingens Typhoncm fugientes et in

•nimalia sese transmutantes (met 8, 550) »latait«

inquit,

»Feie sóror Plioebi, nivea Saturnia vocea.*

Adde Apollodorum (1, 6, 5), et Hogü librum

nacida lingua scriptum (Mythos p. 75 et 171), cui

tarnen concederé nequeo, nomen JSestis niliili esse

et apud veterce omncs corrigendum, quia in tota

lingua Aegyptiaca frustra quaeratiir. Omnino enim

(Scboltz lexic. p. 61) nischti significat magna.

cervam] Haec Dianae sacra, quae cum Luna

eadem; bine iXa<pr\ßbXoq, sXa<pv}ßoXla, èXa<pla,

iXa<puxía dicta, sed et èXXo<pèvoç, еЯЯос enim

antiquis ïXoapou Grot.

bis binas] Cortius quidem e Guelfcrbytano affert

bis senas. Verum non de mensibus sermo est;

sed de Lunae conversionibus, quare vulgaris lectio

praefcrenda. Confer Aratum (780).

medio] Intellige spatio, vel tono (§. 169).

Elico enim hoe explicat voce hemitonio. Addc hunc

locum Hugio (in mytb. p. 208).

popuhts] Ita (§. 45) populum deo rum , (§. 62)

populum pote si alum , (§. 211) populum angclicum,

(§. 750) populum astrorum dixit. Pari ter Saxo

Gramma tien s (12. p. 225 Stcph.) divitum populum

ecripsit, et Pliniiis (2, 7, 5) populum coclitum.

Syrus quidam] Codex quidem Monacensis (C)

lectionem Cirus pracbet ; sed hoc etiam nomine sub

stituto non magie intelJigimns ca, quae Martianus

rcfert. Mox pro in numero Britannicus habet in

medio, quod ccrtc cum verbo constituía melius

cohacret ; scd in tantis tencbris nihil mut arc pracstaL

Facundia] Haue a Philologia cducatam cur dicat

facile intclligitur. Ubi autem ab Etruscis dictum

fuerit Cyllenio cam denuptam fuisse, omnino me ta

tet. Deum Hora tins (od. 1, 10, 1) al loquitur »Mcrciiri,

facunde nepoe Atlantis « , Orphicus (hymn. 27,

4) *XôyoT) -&vr¡rol6L rtQ(xpijxa.* Atqnc notissima

res est, Mcrcurium, ut Macrobii (Sat. 1, 12)

verbis utar, »vocis et sermonís potentem« fuisse.

alumna] Simili modo Yarro (apud IVouiam jiag.

245 Mere.) »canam veritatem Atticac philosophise

Martiani Capellae lib. II. §. 174. 227

et pabulum multis praebucrit disciplinis. Venit etiam quaedam decens ac 174

pudicissiraa puellarum, quae praesul domus custosque Cylleniae, verum

Themis aut Astraea aut Erigone dicebatur: spicas manu, caelatumque ex

hcbeno pinacem argumentis talibus afferebat. Erat in medio avis Aegyptia, 175

quae Ibis memoratur ab incolis. Sed cum petaso vertex atque os pulcherrimum 176

alumnam« dixit. Quanquani ibi dubium esse po

test, utrum sit ea quae alat, an ea quae alatur;

nostro loco certc active accipicndum est de ea quae

aluerit; ut apud Silium (9, 532):

»lumen alumnae

Hannibalem Libyae pelli florentibus minis.*

praebuerit] Ita pro Grotiano praebuerat melius

Monacenses (G. D. E), Britannicus, Cantabrigiensis,

Darmstattensis, et teste Cortio Gnelferbytanus:

causa cnim praelationis et approbations exprimitar.

Tlicmis] Quae Latinis Justitia. Tbemidem,

Àstraeam et Erigoncm unam eandcmque divcrsis

tantum nominibus esse appcllatam, recte dixit

se cut и s Teteros (Virgil, eel. 4, 6} georg. 2, 474.

Ovid, met 1, 150. 7, 767; fast. 1, 249. Catull.

68, 153. Juvenal. 6, 19. Arat. 132. 135. Manil.

4, 85. 194. 544. Hygin. fab. 130; astron. 2, 25.

p. 401 Munck. Bünne. Fcl. 21, 16).

«picos] Attributes nimirum virgin! coelcsti sivc

Erigonae (Cic. 14. D. 2, 42 f. Hygin. astron. 3,

24. p. 444 Munck. Macrob. Sat. 1, 21).

piiiacem] Quum anteriores editioncs omnesque

libra script! vocem Latinis illis literie cxaratam

praebcant; a Grotio tantum Graecas literas substi

tutes fuisse suspicor.

argumentis] Argumenta sunt artificia ingeniosa

rt argnta, nnde Quine til ianus: »In picturis quoque

argumentosa opera vocamus ingeniosa.* О vidi us:

— »Longo caelaverat argumento*

Grot. — Aliiim debebat apud Quinctilianum

(5, 10, 9. p. 234 Spald.) e volvere, ubi de varío

hujus vocís sensu disserit. Paulo inferius Martlanus

(§. 177) verbis: »sponsi cognosccret argumen

tum* ipse déclarât, Mcrcurii symbolum esseintel>

ligendum. Alio etiam loco (§. 435) corvum dicit

Apollinis esse argumentum. Pariter Appui ejus (met.

11. p. 757 Oud.) dixerat pi a nam rotnnditatem ar

gumentum esse Lnnae. Haud maie Forcellinns (in

léxico) idem interdum esse ait, quod Galli voccut

armes parlantes, Plinii exemple usus, qui (bist,

nat 36, 5, 4) de Sauro et Batracbo architect!*

loquens »ctiamnum in columnarum spinis insculpta

nominum eorum argumenta* ait, lacertam nimirum

afquc ranam. Cctcrum Ideroglyphica signa esse, qua«

sequuntur, quivis videbit, ignoscetqne, si non totam

eorum vim indagare buensque licuit

Ibis] Haec enira avis Mercurio sacra apnd Aegyptios.

Plato in Pbaed. "HxovÔa Toivvv, Jteçl

NavxQccriv xr¡q Alyvrtrov yevè6&ou twv èxei

itaXaitùv Tivà &ec3v, ov xal то oçvsov TÔ

Uqov ó dr¡ xaXovöiv ißw ашы âs ovofia тф

âalfjtOVl eCvac Qsv-д: Gbot. — Lege Qcov&, quemadmodum

Clemens Alexandrinus (ström. 1. p. 303)

apnd Platoncm jam legerat. Quam quidem lectionem

multo ineliorem esse ipsa testantur quae adhue

supersnnt monumcnta (Palaeogr. crit ГУ. §. 603),

id quod contra tenues et valde infirmas Osann! ob

jeciones evici (v. Allgein. Schulzeit. 1828. II. 82.

p. 665). Sed ut ad Ibidem cjusque cum Mercurio

conjunetionem oratio redeat, praeter ea, quae Aelianus

(in bist animal. 10, 29) vis lectu digna rt-

29*

228 Martiani Capellae lib. II. $. 176.

videbatur, quod quidem serpentis getnini lambebat implexio. Subter quaedam

praenitens virga, cujus caput auratum, media glauca, piceus finis cxstabat.

177 Sub dextra testudo minitansque nepa, a laeva capra. Sed dilófon alitem,

tulit, plura dabit S trab о (17, p. 825 Casaub.), inque

primis Oridii (met i>, 331) bic vergue notandus

erit:

• Pííce Venus latuit, Cyllenius Ibidis alls*

(add. Apollodor. 1, 6, 3. Anton. Liberal. 28. p. 187

Verb. Hygin. astronom. 2, 28. p. 404 Munch. Horapoll.

1 , 10 f.).

petaso] De Mercurii pennis, galcro, virga, gallo

vide Fulgent, mythologicon Lib. L et Albricum de

Mercurio. Grot.

auratum] Auream virgam Mercurii jam cog

nomen ejus xQVÔÔQQcertLÇ testatur (conf. Homer.

h. in Merc. 527. Apollodor. 3, 10, 2. Orph. Ar

gon. 153. Horat. Od. 1, 10, 19. Cornut. 16, in

Gal. opuse, p. 163). Martialis quoquc (7, 74, 2)

turn alloqnitur:

»Aurea ctti torto virga dracone viret.t

•Sed no s tro loco caput tantum auratum, reliqua

divcrsis coloribus not a ta , quibns diversa mundi

rcgna, cocli, maris, et Orci, signiiicari vident ur;

bis cnim omnibus pariter serviré Mcrcurius supra

dicebatur (§. 126).

testudo ] Hace etiam inter Mercurii symbola

referenda. £ testudine enim lyra a Mercurio primum

est confecta (Horat. Epod. 13, 7. Od. 3, 11,

3) unde bic »cur vac lyrae parens « (Id. 1, 10, 5)

appcllatur. Deinde lyra ilia in coelum est translata

(Hygin. poet astr. 2, 7. IVicomacb. harm. 2. p. 29

Meib. Arat. 266 — 274), quarc Ciceroni (in Arat.

381 ct 465) » fides Cyllcnia« est, quae Ara to

(596) ?.vq7¡ KvÀÀTjvairj.

пера] Genus est s.corpii, qui fertur filios suos

devorare: uno in setis dorso ejus i и h aeren te atque

¡ta mortem evadentc. ilûic et nepos dicitur, qui

facultates suas per luxum pro digit. Per testudinem

autem, nepam, et caprcam id significatur: quemadmodum

testudo undique durissimo tergore munitur,

ita sermonem rhetoris deberé omni ex parte

circuinspcctiim esse atque instar scorpii adversar!nm

ecleriter ferire. Per caprcam velocitas sennonis

eigniíícatur. Vulc. — Quot quaiitacijuc inigac ! ¡Vec

Pignorius (ad tab. Isiac. p. 82) luinc locum intel

lect, nepam pro scorpio accipiens. Ambiguam

omnino vocem esse Fcstus (p. 275) testatur verbis -.

»nepa Afroruui lingua sidus, quod Cancer appcl

latur, ve!, ut quidam volunt, Scorpius.« Clarus

tarnen apud Plaiitum vocis sensus ex hoc versu

exit (Cas. 2, 8, 7):

MÜecessim cedam ad parietem, imitabor nepam.»

Qiium autem Cancri tutelaris deus Mcrcurius ha

bitus esset, quid miruni minitantem nepam inter alia

ejus symbola a nosfro rclatam esse? Quid mir urn,

quum in gemiuis etiam cancer, cadueeus ct arics

juncti (ap. Passer, in gemni. astrif. I. tab. 154)

comparcant?

capra] Sic Monacenscs (B. D. E) pro vulg. ea*

prea, cstque altcrum Mercurii symbolum. Ai'ictcm

cnim fidclem Mercurii coiuitem fuisse alio loco

(palacogr. crit. Ш. §. 280) ubcrius dcmonstravL

dilofon] Dilopbon alitem, ibin, quasi deiXo-

<piv, quod formidinem scrpentibns incutiat. Vclc.

— De gallo, quem ôiXotpov nominat Capclla, Ы-

eristalum , vide Fulgentii mythologicon Lib. 1. ct

Albricum de Mercurio. Grot. — Omnino mclior

hace Grotii cxplicatio est, quam Vulcanii. Alitem,

non aliten, Britaunicus etiam et Cantabrigiensis

praebent. De Mercurii gallo pcrmulla olim (in pal.

IV. §. 874) e vctcrum scrip lis

Martiani Capellae lib. II. §. 178.

quae sit osciuum mitior, in certaminis tentamenta pulsabat. Ipsa vero Ibis 178

pracnotatum gerit nomen mensis cujusdam Memphitici. Hanc tabellam quum 179

ingcstam sibi conspiceret virgo vcnerata, licet sponsi cognosceret argumentum,

tarnen non ausa est sine supplicatione transiré. Tunc etiam candidior Atlantidum J80

qne attuli, ibiquc duas etiam gemmas interpretabu

sum, quas lectorum oculis Lie sal>jeci.

ceriaminis] Pugnaces gallos gallináceos esse jam

antiquitas novit adeoque publica illorum certamina

institut, quod Aclianp teste (var. List. 2, 28) Tbcmistodes

primus Atbenis fecisse fertur. Adtlc PK»

niiim (hist. naL 10, 21, 24), Lucianum (de gymñas.

57. TIL p. 199 Bip.), Plutarcbum (Lycurg.

p. 52; de stoic, repugu. p. 1049), Pausaniam (G,

26, 2. 9, 22, 4), gcuuuasque (Mus. Flor. 2, 91,

5. Licet, gemm. p. 255. Rossi gemm. ant II. 226

sequ. Montf. ant Y, tab. 47). Sed rocabnla »mitior

osciuuni« apud nostrum quid sibi velint, jure quae*

ras mirerisque interpretes, qui quum singula verba

passim cxplicent, in obscuris sentcntiis provinciam

snam turpiter destituant Ego, quatcnus possum,

explico: • pulsabat (incitabaf, manu vcl pede) ia

certaminis tentamenta, quae inter oscincs mitior

sit (id est, ut certamine cxperirctur, utra ccrtantium

oscinum ignavior atquc dcbilior cssct).

mensis] Inccrtos in hoc mensis nomine expli

cando jam vidimus virus doctos et inter se pug

nantes (Jablonsk. in pantb. 5, S; p. 162. Georg,

in praef. ad fragm. evang. Job. p. 140), ncque

mirum; Jablonskius enim locum, quo nititiir, Plu

tarch! (symp. 9, 3; p. 758) nondum satis cxplicaverat,

et Gcorgius de Uteris Aegyptiacie prorsus

incerta profert. Vide potius llugium nostrum (myth,

p. 185 not.). Vcrisimillima Grotii est sententia,

qui ad primum Acgyptiorum mensem, qui ab eonim

Mercurio 0COV-& nomen accepit, Martianum alin

dere arbitratur (§. 102 not.). Qoanqnam in tantis

tencbris certain opinionem eoucipere nec licet ncc

libct.

ingestam] Quamvis codices Monaccnses (C. D.

E. G), Darmstaltensis, Cantabrigiensis

et Vossianus pro

250 Martiani Capellae lib. II. $. 180.

Jovis congressu pignorîsque culmine provecta supcrvenit, quae quidem ncc

in nurus officio sine bilance libra apparere dignata est. Quam virgo venérala,

quoniam satis sociam filio recognovit, duabus cum lucrorum potente dicatia

Labeaut cognosceret , practulî tarnen vulgatam le»

ttlonem со inagis, quod hoc verbum proximo sequitar.

Ingestam pro adspiciemlam vol contemplandam

sibi dalam dixit.

candidior] Majam dicit Atlantis filian, Mercurii

matrera , quam Vírgilius quoque candidam appcllat

(Acn. 8, 138). Comparativo noster pro superlativo

lisus est (§. 6. 121), eodem sensu quo Ovidius

(fast. 8, 85) canit:

» Querum Maja suas forma superassc sórores

Traditur. «

pignorisque] Pro pignorisque , qnod Grotius

edidit, Vossianus pignerisque, idque ctiam ex cod.

Leid, profert Munckcr. ad Fulgent, mytliol. I. 27,

idque eo probat, quia Afri saepius arebaismos adfectare

solcant. Grammatici quidem voluerunt pignera

rernm esse , pignora vero filiorum et adfectio-

Rflm; sed doctos banc dlstinctionem spemere recte

notât Drackenb. ad Liv. DL 38 ; adde Burmann, ad

anthol. vet. epigr. II. 26 et quae ad tit. ff. de

pign. action, passim notare soient. AnisTz. (misc.

p. 212). — Britanniens: t> pinnige risque о 5 sed hoc

cura reliquia verbis ñeque jungt potest, neque ex

plican.

culmina] Pignora pro ¡iberis dici notum est

(§. 20. 32. 91. 92). Ptynue igitur hoc loco est

Mercuriiis, Maja с filius, cujus illa culmine pro

vecta dicitur, quum dignitas ejus non minus fi Iii

»uetoritate et splcndorc quam Jovis toro insigniter

aueta esset. Culmen cnîm translate sensu aeeipiendum,

ut apud Claudianum (6 cons. Honor. 64):

» Inclinât populo regale modestia culmen.*

Vide tarnen, ne aliquid ctiam astrológicas ambi

gu ¡tatis bis verbis subsit Atlantides enim inter

Stellas quoque numerabantur (Virgil, georg. 1, 221],

communi nomine Pleiades sive Ycrgiliae appcllatac.

bilance] Vcram banc lectionem nemo est qui

ignoret: alii tarnen codices blance referont, et exponiint

Gloss, nostrac blanda, quibus suffragator

Gloss. H. St. Blanx £V7j\h]g. Grot. — Suis glossis

suffragari glossam Stephan! anno tat Grotius, sed

falsus in eo est; legendum: »Blax evv-&rjQ*1 hoc

est stultus. Mi:>ck. (ad Fulgent, p. dl6ö). — Quamvis

in Vossiano códice (Arntz. misc. p. 212), et

in duobns Monaccnsibiis (W-E) etiam legatur blance,

atqiic in alio Monacensi (C) pariter ac in Darmstattciisi,

Cantabrigicrsi, Britannico, et Bodlejano blancae,

omnino tarnen vulgata lectio praestat corrupta

illis, quae origincra traxerunt ex eo, quod inter

pretes causam ignorarunt, cur librae hic mentionem

faciat noster. Qna in re admodum obscura qutun

Bolis conjecturis locus sit, baud pudet meas expo-

П2гс. Discimus e Macrobio (Sat. 1, 12) »mens«

JMajo mercatorcs omnes Majae pariter JUercurioque

eacrificassc. t Mercurii igitur mater, cademque metcatorum

dea, non dignata est (noluit) sine libra

apparere; in nurus nempe officio. Ccterum pro

Grotiano ne e Bodlejano et Monacensi (C) reposai

пес, quod omnino praeferendum , quin ctiam sub

stituí adeo necesse est, ut quo pacto antecessores

mei, ne legcntcs, locum intclligere potuerint, pror-

Bus non perspiciam.

potente] In MS. fuit lucrorum pote. GnoT. —

Praestat omnino vulgata. De Mercurio enim Benno

est, qui pariter lucrorum potens dicitur, atque »

poitis ignipoUns Vulcamiä, ensepotens Alare, keilt

Martiani Capellae lib. II. §. 181. 251

coepit honorare pecudibus. Hinc festinatur ascensus, et usque in Veneris 181

circulum hemitonio transvolatur, ipsaque Venere, quae nuptiis allubescebat,

quantum decebat honorata, hoc in ea perhibetur intuita, quod adiuodum

pulchra tamen antias draconibus circumflexa crebroque capillitio vulsa,

arabifariumque nital secum congrcssa mitificat. Mox Studium in solarem ela- 182

potentes Mars et Pallas, nemorum et silvarum po

tent Diana, frugum potent Ceres, Manimn potent

Trivia, Umbrarum potens Plu ton, ¡yrae polens

Musa, maris potens IVeptunus, nimbrorum tempestatumqne

potens Aeolus, lauri potens Apollo,

uteri potens Lucina, et a Macrobio (Saturn. 1, 12)

Mercurius ipse sermonis potens appellatur. Accedit

quod Gracce etiam idem у.епдсоод (v. Lucían, in

Timone 41. Hesych. I. p. 1204) audit

honorata] Editi orata. Cortius in Guelferbytanis

legit ornata. Mcliorem lectionem e Cantabrigiensi

ct Basileensi substituí. »Quantum decebat «

ideo adjectum videtur, ne Pbilologia Veneri nimiura

dedita censcrctur.

antias] Cincinnos dependentes prope auriculas.

Isidor. ViacAjt. — Vide de bac voce Festum et

Isidorum. Ulitur et Appulejus. Gloss. H. St. xófiac

ôux Tcov xQOXcupcov x,Qepá[x.evat yovaixsiùiv.

Gloss. Isidori: »Antiae, capilli emissi, л el

capilli quos mulieres próximos in capite eomponunt.«

Grot. — Appuleji locus in Floridîs (1, 3. p. 14

Oud.) legitur. Longe quidem aliter accepit «T. Scotus,

qui a. 875 obiit, ut ex hac glossa codicis

Basileensi s videmus: »Locus iste corrupt us est scriptorum

vitio et ideo a nonnullis prave exposí tus;

J. Scotus ita sentît: ipsa Venus admodum pulcbra

erat, tamen antias i. c. contraria videbatur Phllologiae

«; quasi a Gracco ccvxLoç desccndatl

nital] Varians in margine lectio praebet amital,

ad quod verbum Grotius bacc annotât: » Mult um de

hoc laboravi, ac necdnm verum comperí, sed adbnc

hacrco; in quibusdam codicHnis Nisam legitur,

unde conjee! Misam, quem Isidis filium nominat

Onomacritus in initiis Orpbicis ct ambifarinm facit,

ait enim: "Apôevcc wxi dijXvv dltpvij'.

Postea vero in bistoriis Indicis iuveui coli apud

Indos deum nomine Amida, cujus effigicm, et quidem

monströsem, vidi ipse ex India alla tarn: ha

bebat illc non binas manus more noslro, sed quaternas,

unde non ¡inmérito possít ambifarius Amida

vel Amital (consona enim haec sunt) appcllari.

Sane constat, mágica plcraque ex Indico fonte esse

dedueta.« — Sed mera baec somnia esse Grotii

manifestum est. Poluit quidem noster ante oculos

habere bunc Bfartialis (¡i, 37, 8) versum:

vQuae crine vicit Baelici greats vellus,

Rhenique nodos aureamque nitclam« ;

sed hnuc non magie quam Martiani locum intcllcxisse

videntur interpretes, qui de »micis pulrcris auri repertie

in arena ct ramentis aureis, quibus conspersam

comam illuminassent* cogitarunt, quum de

flavicomis potíus Germania poeta cgcrit, nemoque

ignoret, flavum crinem pariter atque flavum aurum

dici. Nital denique noster pro nitela usurpavit,

quod Appuleji et Solini interpretes pro splendido

accipiunt, me autem judicc apud utrumque с ti am

pro flavo colore accipi potest. Docerc autem noster

voluit » minime fídendum esse pulcbritudin! Veneris

ambiguae, cujus coma serpentibus circumflexa sit*

mox stmdium] Rectiua forte execrpta nostra:

»Mox Studium in solarem elaborare circum, quippe

sescuplo fatigabatur adscensu.« AJüs id exfuKtp.44:

252 Martiani Capellac lib. П. §. Ш.

borare circulum, quippc sescuplo fatigabatur ascensu, qui tonus ac dimidius

183 habebatur. Ibi quandam navim, totius naturae cursum diversa cupiditatc

moderantem, cunctarum flammarum congestione plenissimam, beatis circumactam

mcrcibus conspicatur. Cui nautae septem germani suique juris con-

•fltaximis conatibus sescuplo itincrc evehí.» Bonn,

таг. lect. p. 58) — Mclior ccrte liacc lectio est, quam

apud Grotium laborare et deínde fatigabat aseensum;

sed pro circum e Monacensi (G) et Cantabrigiensi

circulum ctiam rcposuL

tonus ac dimidius] Legend um puto: Tonus dimidins.

Hyginus: «Sol abc st ab Héspero medie late

toni.f GnoT. — Dormitavit Grotiue, ñeque erat

quod Goczius boc somnîo textum corruinpcrct.

Scquitur noster Plînium et Censorinum, quorum

Ule (bist. nat. 2, 20. s. 22) » Pythagoras « inquit

■ ex música rationc appcllat tonnm, quantum absit

a terra Luna; ab ca ad Mercurium spatii ejus dimidium

et ab eu ad Venerem fere tantundem; a

qua ad Solem scsquiplum* ; aller au te m (de die nat.

с 13) «bine ad Фшб<родоу , quae est Veneris

Stella, fere tantundem, id est, aliud ijfilTOVlOV:

iode porro ad Solem ter tantiim, quasi tonum et

dimidium ; itaque Solis astrum abesse a terra tonos

tres ас dimidium, quod rocatur âlà ftêvTE.* Alla

tarnen ratio est Plutarcbi (de animae proer. p. 1028),

alia alionan (v. palacogr. Ш, §. 283).

ibi quandam] Lectionem, quam e Guelferbytano

códice prodidit Cortius, reeepi. Grotius enim

ediderat cursibus, cunetaque, atque et ante beatis,

quae copula a Britannica-, Cantabrigiensi, Reicbenauensi,

et Darmstattensi abest.

moderantem] Jamblicbus (de myst 7, 2. p. 151):

• Ubi in symboliä deus tanquam navis rector est,

id ostendit potestatem mundi gubernatricem. Sicut

enim gubernator naris adstat clavo, codem modo

et Sol mundi totius temonem regit.« Conferendns

boc loco omnino Apollonius Tyancus est (apud

Pbilostr. 3, 11. p. 143 £ Mor.) et inferior (ad

§. 186) nota.

septem germani] Septem fratres in prora naris

sedentes significant bebdomadae dies. Leo acstatem}

Crocodilus hicmcm. Vn.c. — Septem bebdomadae

dies tndicat mystice nt solct. Nautas autcm rocat

quia etiam Soli et Lunac navigia uti currus tribuuntur.

Vide Plutarcb. dc plac. phil. Lib. 2, e. 10

GnoT. — In boc Plntarcbi loco illud non roperies,

sed in commentatione dc Isidc (p. 5G4). De dii*

Acgyptiorum in navigiis constitntis pliiribus olim

egi (in palaeogr. crit. Ш. §. 258. ГУ. §. C95) permultisquc

imaginibus e gemmis sclectis (ill. §. 507-

ГУ. §. 609. 649. 770. 779) rem illnstravi. Errat

autcm enm Yulcanio Grotius, bebdomadis septem

dies intelligcns. Istos cnîm Martianus certe лоп

dixissct totius naturae narem regere ; sed intelligciidi

potius Sol et Luna cum rcliqnis quinqué

plane lis. Quae sequuntur apud Grotium verba

» germani tarnen suique consimiles» emenda vi. E

Yossiano enim códice (Arntz. mise. p. 215) тосеш

addidi juris , sed rocabulum tarnen , quod a Can.

tabrîgicnsi abest, expunxi. Sui juris planetas esse

ex suo cuiqiic proprio cursu dixit Voce germani

antcm, qua ct Plato (Epin. p. 986 Stcpb.) plane

tas eignificat, àdeXtpovç eos appeUans, nihil aliud

quam illam corum similitudincm innuerc voluit,

qua septem bac stellae semper contrarium reliquis

omnibus cursum pcragcrent. Adde Hugium (in mytb.

p. 234. 255. 236).

Martian! Capcllac lib. II. §. 184. 235

similes praesidebant. In prora felis forma depicta, bonis in arbore, crocodili

in ex timo videbatur. In eadem vero rate fons quidam lucís aethereae, arca- 184

nisque fluoribus manans, in totius mundi lumina fundebatur. Quo viso Philo

logie consurgens, totaque veneratione supplicans, ac paululum connivens

oculis, deum talibus deprecatur:

Ignoti vis celsa patris, vel prima propago, 185

felis] Miro г Grothim, Walthardam et Goeziom,

qui felix ederc potucrint. IVcque cuim solum

in antcrioribus Martian! editionibus (v. Lugdun. a.

1559) in margine varians lectio felis, quam reeepi,

adnotata erat; sed felis ctiam legerant Pignorius

(mens. Is. p. 40), Gale (ad Jambl. p. 289), Cuperus

(in Harp. p. 15), Montfancon (in ant. suppl. 2.

p. 185). Certe igitur melior eligi debebat lectio.

Felis autem bic Lunac symbolum est, queraadmodum

snpra (§. 170) a nostro jam traditum erat.

Transposita ctiam interpunetione , quae falsa apud

Grotium et recentiores editores est, reetc Maria

nus feiern sive Lunam in prora collocavit; leo

nera sive Solcm. (Pal. «ait Ш. §. 298. 503. IV.

§. 705. 716) in somma na vis arbore. Alias dii

tutelares in navis prora collocabantur (v. Lips, ad

Sen. ср. 76 p. 525).

leonis] Leonem Soli sacratum pancissimi igno

rant, quod ocnlorum fervore et radiis ci possit non

immerito comparan. Aflcrt et alias rationes Macrobins

Lib. 1. С. 21 Sat. Grot. — Plura qui cupit

e vol vat palaeograpbiam mcam (TV. §. 705. 716),

Tluginmquc nostrum (in mytb. p. 172), ubi dc 1conis

et aquae vocabulis dissent; qnibus adde Moysis

nomcn a Salinasio (in cpistol. p. 152) Acgyptiacae

linguae vindica turn.

crocodili] Crocodilus Serapidi sacer, id est Soli.

Scrapie enim idem enm Sole, ut ex oráculo ci

attribute comprobatur. Tide Macrob. c. 20. lib. 1.

Sat. Grot. — Hoc qnidem non ncgo ; verum quoniam

leoncm, Solis symbolum , in navi depictum

esse jam dictum, omnino pulcbrior Martiani fictio

erit, si mecum conjeccris, cum bausissc e Cle

mente Alexandrine, qui (str. 5. p*. 566) e quorundam

scntcntia docet, » crocodilo significar! tenapus

a Sole geuitum.« Unde 565 dentés, annî

nempe dicrum numernm, buic animal! adfinxernnt

(Achill. Tat. Erotic. 4 f. p. 272 Salm.).

fons lucís] Ileraclitus Solem »fontem coelcstis

lucis« nominat (Macrob. somn. Sc. 1, 20), Plato

(de R. P. 6. p. 508 Stcpli.) »lucis auetorem« (v.

§. 185), Orphicns (Iiymn. 7) ovQceviov <рыд. In

sacra denique precatione cum allocuti sunt jjXlS

xóófiov (pcÖQ (Macrob. Saturn. 1 , 25).

connivens oculis] Alii connibens, et bine alii

oculos contra MSS. vetnstissimos exhibuere. Oc-

DEND. (ad Appui. I. p. 44). — Non hoc solum correxi,

sed paulo post ctiam с Cantabrigicns!, Darmstattensi,

Reicbenaucnsi, ct Hugiano reposni depre

catur pro deprecabatur.

ignoti] Lucretius (5, 149) :

» Tenuis enim natura deum longe(pie remota

Sens¡bus a nostris animi vix mente videtur.*

Nco-Platonici , quod olim jam observav! (palaeogr.

crit. Ш. §. 126), sib! pcrsuaserant, bominibus innotcsccre

tantum liujus mundi creatorem, ex Cutis

nimirnm ipsius; со auf em longe antiquiorem esse

{XOV ItQcöxov VOVv) deum supremum, quem ipsis

30

254 Martiani Capellae lib. II. $. 185.

Fomes sensificus, mentis fons, lucis origo,

Regnum naturae, deus atque assertio divùm,

Mundanusque oculus, fulgor splendentis Olympi,

Ultramundanum fas est cui cerneré patrem,

Et magnum spectare deum; cui circulus Aethrae

Paret, et immensis moderaris raptibus orbes.

186 Nam medium tu curris iter, dans solus amicam

Temperiem superis, compellens atque coërcens

Sidera sacra deûm, quum legem cursibus addis.

187 Hinc est quod quarto jus est decurrere circo,

Ut tibi perfecta numerus rationc probetur;

semper obscurum et ignotum mancre necesse sit

(Euseb. praep. ет. 11, 10, 18. p. 559), sivc, ut

Ciceronis verbis utar (N. D. 1, 14, f.), deum ilium,

quem mente noscamus nusquam apparenlem. Praeterca

conferre lieet cum boc carmine cpigramma

Latinum in Sofis laudem (in Barm, antbol. Lat. 5,

1. T. 2 p. 295).

vet\ Vel ego arbitrer nimis ignavum, ncquc

dubito Sol restituendum, cum recta eum Philologia

alloquatur. Barth, (adv. p. 517) — Ego vero con

tra sentio. Non intcllexít censor verum illius particulae

sensum. Non vim solum, sed, quod inajus

est, primam propagincm patris Solem esse docte

scripsit Marlianus , Platoncm secutne , qui (Rep. G,

p. 509) Solem summi Boni progenicm dixerat.

oculus] Invocatur ab Orpbico (hymn. 7) Sob

alcoviov ощха, et ad quaestionem »quid sit Sol?«

Epictetus pbilosopbue respondet »Mundi oculus «

(Fabric. ЫЫ Gr. 13. p. 557), et Atbeniensis sophista

(p. 566) «Ovgáviog ó<p&aZ[wg«, pariterque

Ovidios (metam. 4, 235) de Sole:

tille ego sum, dixit, qui longum metier annum,

Omnia qui video, per quern videt omnia telhu,

Mundi oculus «

ultramundanum] Graecus pbilosopbus (Sallust.

6. in Gal. opuse, p. 253 f. ) eum VJfSQxóÓfUOV

dixerat, quam vocem primus Appui ejus (dogm. Plat,

p. 204 Oud.) Latine vertit, ultramundanum patrem

summumquc deum appellans.

temperiem] De Apolline acrcm temperante vide

snpra (§. 18). Hie Solem laudat stcilarum ducem

(Orph. hymn. 7 et 33), qui Ciceroni (dc rc publ.

4. p. 128 Zell.) est > dux et princeps et moderator

luminum rcliquorum, mens mundi et temperalio' ,

Ovidio (met. 1, 770) > qui tempérât orbem. « Ante

oculos autem nostcr habuissc vidctur Maerobium

(in somn. Sc. 1, 20) ad ilium Ciceronis locum (conf.

§. 14. 18. 34. 183).

sidera sacra] Quasi diis solis sacrata, mortalibus

negata. Barth, (adv. p. 1242). — Vercor ne

plus tribucrit vir doctus verbis, quam in iis latet.

Astra enim quum noster semper fere cum diis conjnngat

(§. 97), sidera sacra deûm nil aliud est

quam sacri dii.

Martiani Capellae lib. II. §. 187. 23o

Nonne ас principio gcminum tu das tetrachordon ?

Solem te Latium vocitat, quod solus honore

Post patrem sis lucis apex; radiisque sacratum

Bis senis perhibent caput áurea lumina ferre,

Quod totidem menses, totidem quod confiéis horas.

Quatuor alípedes dicunt te flectere habenis,

Quod solus domites quam dant elementa quadrigam.

Nam tenebras prohibens retegis quod cacrula lucet,

Hinc Phoebum perhibent prodentem occulta futuri,

Vcl quia dissolvis nocturna adinissa; Iseum

«ic principio] Ita anteriores cditiones, ¡nque scquentibus

das, qoornm utrumqnc restituí. Grotius

hoc et dans substitiiit adnotans: »Lege a principio.

Comparât Solem mese in mnsicis. Gemina autem

tetracborda snnt tres planetae atrinque ct ipse utrinqae

quarti supplens vicem, in primo tetracliordo

nitimas , in ultimo primus. « Sed quamvis recte gc

minum tetrachordon explieaverit (conf. tarnen et

Bocckhitítn in Creuz. stud. III, p. 88), emendatio

tarnen non adeo certa est, ut in textum recipi pos*

sit, quum plcriqúe codices in mJgata consentient,

linns ex omnibus Monacensis (G) hit: pro hac ha

bet; quam qui reccperit lectioncm prefecto non contemnendam,

certe non omni externa auctoritate destitutus

erit. Das etiam in Darmstattensi, Ganta»

brigiensî, et teste Cortio in Guclferbytano legitur.

solus] Latint nominis etymon, quod niulti sic

exposucrant (Varro de L. L. 4, 40. Cicero 14. D.

2, 27. Fulgent, myth. 1, II. p. 43 Munck. Ma

cron. Somn. Sc. 1, 20; Saturnal. 1, 17).

patrem] Ilium nimirum ignotum, dc quo supra

(§. 185). Nihil vidit in hoc loco Barthius, qui (adr.

p. 517. 2084) Christi patrem intclligit!

bis senis] "Val. Flacc. 1. Ш. (lege 4) 92:

188

189

190

191

— «Sol auricomis (lege mus) ingentibus (I. cirt'

genlibus) horis

Multifidum jubar, et bisseno sidere textam

Loricam induitur*

Bisseno autem dicit, quia duodecim signis via Solis,

quem zodiaciim appellainus, distribuitur. Goez. —

Dc radiis Solis eorumque numero causisquc con

fer etiam superiorem locum (§. 75) ibique observata.

lucet] Pro lucet omnino scribendum luce. «Caerula

luce retegere« est tenebras luce depellere.

Munck. (ad Fulg. p. 45) — Ne unus quidem codex

viro docto adstipulatur, eoquc minus aliquid mutarc

audeo, quod varians lectio in margine veterum

editionum adscripta est licet. Quantum igitur pos

sum, explico : »IVam tenebras prohibens retegis quod

caerulam lucem prodit«, ut caerula lucere dictum

sit ut supra (§. 110)« creperum micare.«

Iseum] Lege Lyaeum. Ostendit idem, quod Macrobius

lib. 1, omnes deos ad Solem refcrri, Apollinem,

Serapim, Osirim, Mithram Persarum, Dite»

patrem, Typhonem, Atyn, Adonin, Ammonem,

Triptolemum, et hic Liberum patrem. Obiter alhi4-

dit ad nomen Avaiov ctrto rov Avetv, idque со

30 *

256 Martiani Capellae lib. II. §. 191.

Te Serapira Nilus, Memphis venerator Osirim,

Dissoua sacra Mithram, Ditemque ferumque Typhonem;

192 Attis pulcher item, cur vi et puer almus aratri,

rcfcrt, quod Sol occulta dissolvat tcncbrasque dis-

6¡pcL Sed de deoriiiii Lac confusioue plura collcgimus

ad Onomacrîtum. Grot. — Ipse Vossius in

margine conjcccrat Lyaeum. Аллтг. (misc. p. 215)

— Certe et Gratias non Lycaeum, uti Goczius in

caute reposuit, sed Lyaeum voluit. Nee tamcn

probo. Iseus enim Isidis filius appcllari codem jure

potuit, quo (§. 87) Vulcanus Junonius dictus erat;

quod autein ex conjunctionc cum anteccdentibus

Grotius argumentum repetüt, in tanta constructio

ns ambiguitate nihil contra codicum auctoritatem

efficerc potest. Posait adeo ipsuin vocabuli etymon

ad nocturna admissa referri, si Martianum cum

Plutarcbo (de Isidc p. 351) Isidis nomcii ab I6r¡[it,

dérivasse statuâmes; multo tarnen melius dissolvendi

illud officium ad Phoebi nomen referamos,

quum (pocßaCco etiam purgare vel verrere signi

fiéet. Cetcrum Iseum pro Isaeum с Basilccnsi codice

герое uimus, quia Graccc î'Ôeîoç est. Glossa

Monacensis (D) explicat juslum, aeyuum, ut de

1бсо cogitasse videatur!

Serapîm] De magnifico bujus dei in Acgypto

Jemplo vide- Aminianum (22, 12). Imitatus est no-

Stcr variando unius cjusdcmque dei nomina permultos

alios scriptores (Stat. Tbcb. 1, 717. Appulcj.

met. 11. p. 753 Oud. Auson. epigr. 29 et 30.

Nonn. Dionys. 40). Quibus diversis Solis nominibus

bujus ipsius oracula ansam dederunt (Macrob. Sa

turn. 1, 18. Euscb. pracp. cv. 3, 4, 15. p. 125.

Laur. Lyd. p. 42 Roeth.). Accusât quidem Goc

zius (Grotium secutus) Martianum de correpta me

dia in nomine Scrapie 3 sed corripuit cam jam

antiquior Prudcnlius illo versu (c. Synim. 2, 531):

»Nil potuit Serapis« cet Et omnino operac prctium

erit audire Hieronymum de Bosch, qui (in anlhoL

Gr. T. 4. p. 297. 298. 418) observât, in nominibus

propriis a veteribus candem syllabam modo corripi,

modo produci, quare nugas agerc, qui in Batavia

an secunda corripicuda, an producenda sit, tantopcre

laborent. Atquc cadem Priscianius jam docuerat

(dc accent, p. 814) scribens: «In pcrcgrinis

verbis, ct barbaris nominibus, vcl interjectionibns,

nulli sunt certi acccntus. Ideoque in potestatc

luiiuscujusque consistunt, ut quo ncccssarium vidcat

sic in metro ponat. «

dissona] Barbara. Sic supra »dissonans discrepantia

nationum«, et alibi » secundum dissonas

nationcs.« Grot. — Hace enim primitiva vocabuli

ßägßagog significa tio est, unde jam apud Homerum

Kàçeç ßaoßuaöipcovoi (II. ß. 867), quo

idem declaratur quod alibi (Odyss. «. 482; y,

302; о. 452) locutionc âXXô&çooi civ&Qcojtoi.

Mithram] Solcin Mithram appcllari liquet ex

bac inscriptionc Latina: »Soli Mithrae« et illa

Graeca: »HAIS2 MIQPA ANlKHm«, aliisqne

centum similibus. GnoT. — Res est notissima vcl

e Nouno, Strabonc, Justino martyre, Porphyrio,

Statio, Curtió, Claudiano, al i is. (Conf. Palacogr.

crit. Ш. §. 106. 309. 481. Hyde de relig. Pcrs.

Eichhorn de dco invicto Mit lira, ct Camdenum

in praclcctionibus academic! s p. 177). Literas in

nomine Mei&çuç numerum 565 , nimirum anni

dierum continerc, olim (loco citato §. 454) jam

Atlis\ Sic pro Atys с Vossiano scribe, quod

ctiam placuit Munckcro ad Fulgent, mytbol. 5, 5,

Martiani Capellae lib. II. §. 192.

Amnion et arentis Libyes, ac Byblius Adon.

Sic vario cunctus te nomine convocat orbis.

Salve vera deûm faciès vultusque paterne, 193

et recle quidem, qnum ita priori longa semper poctis

dicatur, judien Sobradero Obs. 1, i>, ubi et

banc cincndationcui a Munchcro institutam probat

Arxtz. (mise. p. 315). Sahnasius quoque (ad Solin.

p. SI) Alyn и o m eu Lydum, C\ beles au te m

iniasium Aliidem seribendum cense t, itaque cor

rigé Arnobium (1. V), ubi de Attidc pro Sole ha

bende itidem sermo est. Confer tarnen et Doeringium

(ad CatulJ. 63) et interpp. ad Pcrsium (1, 93).

fuet-\ Quicnnquc Virgilium (georg. 1,19) lcgorit,

sane videbit cum a nostro exscriptum fuisse.

Sed difficillor quaestio est, qui na in fuerit »ahn us

ille pu er aratri?« Etenim ipse Virgil i us obscur us

est adeo, nt vel Heyne cum non intellcxcrit, puerum

intcrprctatns Triptolcmum, qui a Martiano boc

loco designar! non potuit, quum nunquam ille Solis

nomine veniat. Viam potius nobis aperit Scrvius,

ad Virgil i i locum obscrvans: » Alii Trip toi em um,

alii Osirin vol mit.« Atquc posterius rectius esse

с poctis colligitur. Tibullus (1, 7, 29):

»Primus aratra manu sollerti fecit Osiris

El teñeran» ferro sollicitavit humum.%

Idem Rutilius (itin. 1 , 73) :

»vinique repertor

Et qui primus humo pressit aratra pucr.«

enim et Osirin enndem dcuni fuisse non

gis ignoramus, quam Osirin pro Sole accipi

(Palaeogr. crit. IV. §. 643. 661). Hinc mihi quidem

pcrsuasum Virgilium a nostro melius intelle

ct um esse, quam ab Ilcynio, cujus interpreta ti о et

со laborat, quod impertinentem Virgilio adfinxit

conjunctionem deorum cum Triptolemo semideo.

Sed in voce puer bacsissc vide tur, qua tarnen ñe

que ipse Virgil ius (in cul. 2ü. 36), ñeque Cicero

(Phil. 4, 1) vel Caesarcm Augustum appcllare

dubitarunt Errarel igitur similiter qui pueri aratri

nomine inductns Tagetcm intclligerc relict. Nemo

enim unqnam bunc pro Sole accipi legcrit. Curvum

aratrum similiter dixit Lucretius (3, 931.

6, 1231).

Ammon\ Peccat Capaila in legem pedariam, ut

et supra Serapim media corrcpta dixit Cur autcm

Sol Aminon dicatur , ex Nonio doccbimus in not ¡9

Onomacriticis. Grot. — Macrohius (Saturn. 1, 21)

»Hammonem« in quit »Solcm occidente m Libye»

existimant«: et ego de Ammone copiosins pluribusque

locis (in palaeogr. crit T. Ш. §. 123. 281. 481.

T. IV. §. 600. 669. 670) cgi. De metro equidem

nostrum in nota ad nomen Scrapim modo dcfcndL

Ac prefecto antiquissimorum etiam poetarum negligentiam

non minus accusandam esse Atbenaeus

(14. p. 632 Casaub.) multis ostendit exemplis. >

Adon] Pari ter Theocritus (Syracus. 143) Solcm

in telle vit bis Tersibus:

"IXa&t vvv, <piX "M(ùvi) xal èç viax* ev-

Kai vvv r¡v&es "Adayvi, xal ¿xx' c«píxr¡

, <piXoç rjÇeiç.

In primis antem Macrobios (Sat. 1, 21) totus in

со erat ut demonstrare! Adonin Solem esse.

salve vera] Siimsissc videtur ex bemistiebio boc

Virgilii (Acn. 8, 801):

»Salve vera Jovis\proles.* — —

Мох miror Waltbardum et Goezium edidissc paternae,

quod omni sensu caret Scilicet non aniuiadverterunt,

in erratis a Grotio istnd mendum cor258

Martiani Capellae lib. II. §. 195.

Octo et sexcentis numeris, cui litera trina

Conformât sacrum mentis cognomen et omen.

Da pater aethereos mentes conscendere coetus,

Astrigerumque sacro sub nomine noscere coelum.

194 His auditis deorum sedes jussa est permeare. Verum hemitonio sublevatam

195 Fyrois circulus immoratur, in quo Jo vis fuerat maximus filiorum. Ex quo

196 circulo visus Pyriphlegethon amnis ad infera demeare. Quo transgresso (ncque

fuisse. Verumtamcn iutelligcre debebant,.

quod scribcrent!

sacrum] Vulg. sacrum nomen , cognomen el

omen, sed haec annotant docti interpretes: MS.

■ sacrum mentis cognomen. « Est autcm boc nomen,

quod diligenti indagatione inveni, HYE, quod

mentis affectum placidnm dénotât, estque TQiygäß*

fjMXOV et numerorum 608. Nisi quis T^HE malit

Id cnim nomen Baccbo tanquam humidac naturae

domino tribuit Plutarchus. Ego tarnen alterius ma

llín , quo sit mentis cognomen. Et sane ab eodem

fonte Apollinem rj'Cov dici quis est qui ignoret?

Grot. — Versiculum ipso suo sono horridum rectius

forte codex MS. hone in modum refcrt:

^Conformât mentis sacrum cognomen et omen.«

Et ita ctiam codex a Grotio adhibitus, quem virum

summum egregie (!) haec illustrantcm vide in

notis. Aliara longe viam in illustrando boc loco

ingrcssus est Barthius (adv. XI. c. 3. p. 517) qui

Capellam Cbristianum esse bine colligit, rcctcne

an sccus ipse vidcrit. Во-ш. (var. lect. p. 58) —

S) ri be ml um omnino » mentis cognomen «, quod in

suis codicibus invencrunt Grotius et Bondainius ct

in Vossiano exstat Arntz. (misc. p. 213) — Addere

licet с Monacensibns plures, Hugiarram, Basilcenscm,

Darmstattcnsem, Britannicum et Cantabrigienscm.

Cetcrum ut non nego nugas egisse

Bartbium, ita et egregie errasse G го ti um et Bon*

damium patet, quos Aegyptiacum Solis nomen ФРН

omnino latucrat (v. Palaeogr. meam crit. III. §. 229.

IV. §. 588). Quod autem hic mentis cognomen dicit,

boc ex superiori loco (§. 185) illustrandum,

ubi Solem mentis fontem appcllat

mentes] Grotius mentís. — Vcl legendum est

»patcr mentis «, id est mundi, vcl »da pater men

tes. « Vulc. — Cessât, quia Bodicjanus codex exbibet

mentes , atque ipsum mentis pro accusative

pluralis numeri aeeipi potest. Scnsus est: »Da patcr

milii animum, ut coner ascenderé coelum.« Pfam

sie intclligenda dictio est »dare mentem. « Confer

ilium Horatii (in ер. 2, 2, 36) versum:

a Verbis, quae tímido quoque passent addere

mentem. «

nomine] Lege numine. Vonck. — Equidcm тег-

bum, quod in omnibus tarn editis quam scriptis

libris exstat, corrigere non ausus sum, pracsertim

quum vox cognomen praecedat.

auditis] Grotius audita, quod corrcxi e variant!

lectione apud Waltbardum et e Basilecnsi códice.

In scquentibus Guclferbytanus quidem sublevata,

et Cantabrigicnsis circulo praebent, sed quum Pyrois

primus sit casus', male.

infera] Ita pro Grotiano infra babent Monacenses

(C. D. E), Rcicbenauensis, Basilensis, Darmstattensis,

Guclferbytanus teste Cortio, Britanni.

Martiani Capellae lib. II. $. 196.

enim labor fucrat, hemitonii interjecta traascurrere) in Jovialis sideris pervenere

fulgores, cujus circulus Phrygio phthongo personabat. Illic sidus erat temperamenti

vivifici ac salubris, fulgentibus blandisquc vibratum candoribus.

Cujus quidem lucis natura, ex calidis humidisquc commixtionibus candens,

quadam prosperitatis tranquillitate rutilabat. Verum ibi sidus Jovis; nam

ipse totius mundi membra collustrans ad deorum dicebatur imperium et se

natum coelitem commeasse. Hunc etiam praetergressa circum, ae parili inr

terjeetiöne sublimis, deorum rigidissimum creatorem in álgido inhaerentem

pruinisque nivalibus conspicata: verum idem quem circumire nitebatur

orbis meló Dorio tinniebat. Sed ipsi praesuli nunc draconis fades, nunc

rictus leonis, nunc cristae cum aprugnis dentibus videbantur, totoque exitialis

197

eus et Cantabrigiensis teste Federo, quapropter

baud dubios meliorem lectionem in textum recepi.

ne(pie enim labor] E Virgilii (Acn. 11, 684):

•neque enim labor. «

phthongo] Qnodsi Plinii (2, 22, 20) verba: »Saturnom

Dorio moveri phtbongo, Jovem Phrygio«

eontuleris, videbis omissum esse Phrygio. Pbthongas

enim sonus est (§. 939) qui varia tur, unde

paulo post (§. 197) Saturno Dorium niel о s adscribit.

Quumque liqueat Martianum sua e Plinio bausisse,

ex eo etiam supplere quod omissum non dubitavi,

praesertim quum viderem boc ipso loco in Darmetattensi

códice vcrbum quoddam erasum esse. I4icomacbus

(in barmon. manual. 1, 2, 3. p. 7. Meib.)

Jovi sonum adscripsit parhypates.

temperament i] Peculiarem banc Itujus planetae

notam fuisse, supra (§. 17 et 32) vidimus, et infra

(§. 885) legemus. Confirmant earn tarn philosopbi,

quam poëtae. Etenim ex Saturno et Marte temperari

ilium interjectum et Cicero (Л. D. 2, 46 f.)

et Plinius (2, 8) et Aristides Quinctilianus (de

música p. 148 Meibom.) decent, repetitque idem

(te trab. 1, 4); Yitruvius au tern (9, 1.

p. 267. Bip.) » temperatissimos« ei effectue tri Luit.

Addc palaeogr. crit. Ш. §. 282.

fulgentibus] In locum vulgaris lectionis effuU

gentia vibrato, meliorem recepi, quam. Basileensis

codex et teste Cortio Guclferbytanae membranac

babent, »fulgentibus blandisaue vibratum cando

ribus. « ,

coelitem] Cantabrigiensis coelitum, unde sensus

exit idem.

álgido] Virgilius (georg. 1, 336) t

» Frígida Saturni sese quo Stella reeeptet.»

inhaerentem] Haerentem Grotins; inhaerentem

e variis lectionibus Boudam (p. 58), quamvis parum

in tersit. Sed paulo post pro circumv entre e Darm

stattensi, Bcicbenauensi, Basileensi, et Guelferbytano

omnino reetius circumire recepi.

Dorio] Gravissimo sono. Vulc. — Confer Mi-

(ad Plinii librum secund. p. 167) et Har-

(ad Plin. 2, 22, 20. not 11).

aprugnis] Ediderat Grotius aprinis. In MS.

inquit Grotius, videtur aprugnis. Ita clare Vossianus,

atque certe vox ea Capellae est restituenda,

In ma gis notam a librario sit mulata. Haiisit

240 Martiani Capellae lib. П. '$. 197.

saevicbat horrore; cui tamcn potestas pro circi granditate major ac praclata

ceteris habebatur. Denique harpis bombisque perterrita, tam intolerancia

198 congrcssione virgo diffugit. Inde maxim-is conatibus sescuplo itinere evehuntur.

Nam tono ас dimidio ad ipsius coelestis sphaerae globum ac laqueatum stellis

199 ambitum pervenitur. Sicque sex tonorum conscensionibus et stadiorum dcfecta

lassitudine fatigati, quum diapason symphoniam, quidquid emensi erant,

id certissimc с Solino, qui cap. 52 »aprugnis dentibus

« dixit, ut in quibusdam editionibns Icgitur,

quod tamcn in Venetians ann. 1498 , quae penes

me est, mutatum quoquc in aprinis codem errorc.

Salmasius cdidit aprugineis ; sane Latinis dici aprutjîneus,

apmginns et ajtrugnus idem notavit exercitat.

Plin. p. 574. Ar>tz. (misc. p. 213). — Correxiimis,

quia in códice illo aprugnis Icgitur; quamtIs

aprinus baud dctcrior vox sit a Varrone et

Plinio usurpata. Profecto sicut a caper est caprinus,

ita ab apcr dici potest aprinus.

exitialis] Pro Grotiano exitiali с Vossiano Iegendum

exiiialis. Litera S absorpta est a sequcnti

voce, licet non novum fuerit Latinis ctiam clegantioribus,

qui duo adjectiva uní substantivo adponant.

Cicero pro IWilone : »propter multa praeclara

merita.« Drackenboreb ad Liv. 1, 14, ct ex росtie

cxcmplorum segetcm congessit cleganlissimus Brouk-

Iius. ad Tibull. 3, 3,,22. Neque id Graeeorum

poctis ignotum, undc 6e6(ioïç àZvTolç àyçioiç

reetc defendi posse apiid Aescbyl. Prometb. vinct.

r. 154 vidit H. Stepbanus. Arntz. (mise. p. 214)

— De Saturno exitiali confer superiora (§. 17).

ExiliaU pro exitialis non nisi typograpborum errori

adscribendum esse videtur, quum anteriores omnes

editiones meliorem proférant lectioncm, quam Grotium

mutare voluissc non arbitramur.

Imrpis] Edidcrat Grotius arpis, quapropter coaetus

erat banece addere itotam: »Lcgo harpis et

explico falcibus, ita enhn sonat vox Graeca: est

enim aQrtrj ÓQEJíávr¡. Falces autem Saturno atlribuit

antiquitas, ut omnis auctorum tam Graccorum,

quam LatinOriim, turba testatur. Mavult tarnen

illustriss. Scaliger pro músico instrumento accipere,

praescrlim quum bombis secjuatur, motas

inter alia isto Fortunat! loco:

»Romanisque Igra tibi plaudo bar -barns harpa.'

Nomen hoc etiamnuni Gallis et Bclgis usitatum.«

Grot. — Eqnidem Grot ¡o potins, quam Scaligero

adstipulor: baud enim video, quo pacto Pliilologia

músico instrumento perterrita dici potuerît. A Tliracibus

ägrtrjv, incurvum gladium, inventam fuisse

Clemens Alcxandrinus (ström. 1. p. 307) docet

Persel ctiam falccm ciáafiavTÍvr¡v aQTtr¡v poctae

appellant (Apollodor. 2, 4, 2. A poll mar. Sid ou.

carm. 7 p. 307 Sinn.). Ab barpis etiam

quidam barpigcri olim diet! (v. Cang.).

aspirationem addere non dubitavi e ralionibus

(§. 7 not.) expositis.

bombisque] Sono graviori (Varro R. R. 5, 16,

32), vcluti tympani (§. 67). Catullus (G4, 264):

»Maltis raucisonos efflabant cortina bombos."

sescuplo] »Tempora tria ad duo scscuplum faciunt

« (Quinclil. 9, 4, 47. p. 556).

coelestis] Reicbcnaucnsis ct Grotianus codex

pracbent coelitis , quod non minus probum est

(v. §. 62 not.).

defecta] Ita pro Grotiano defessa códices Monaecnses

(B. C. D. E. G), Reicbenaucnsis, Basilcensls,

Darmstattensis, Bodlcjanus, Britanuicus, CanMartiani

Capellae lib. II. §. 199. 241

adverterent consonare, perfectione absolutae modulationis post labores má

ximos recreati, paululum conquierunt. Ipsa quoque Philologia lectica desiliens, 200

quum immensos luminis campos aethereaeque tranquillitatis verna conspiceret,

ac nunc tot diversitates cerneret formasque decanorum , tunc octoginta quatuor

liturgos coelo miraretur astare: videretque praeterea fulgentes crebrorum siderum

globos et circulorum alterna illigatione texturas; ipsam vero, quae 201

ambitum coercet, ultimam sphaeram miris raptibus incitatam, polosque et

axem ex coeli summitate vibratum profundani transmeare terram, atque ab

ipso totam coeli molem machinamque torqueri; tanti operis tantaeque rationis 202

patrem deumque noscens ab ipsa ctiam deorum notitia sccessisse, quoniam

extramundanas latitudines eum transscendisse cognoverat, empyrio quodam

tabrigiensis, Bongarsii, igitur plnrimi. Tarnen ctiam ipsam vero] Describit post coelos plane tarum

dtfessa defendí per bypallagen potest. ct cox /.avian; aatrornm primum mobile cam primo

desiliens] Hoc e codicibus G ro llano, Basil eensi, mo tore. GnoT. — Supple ex anteceden tibus »quun%

Darmstattensi , Britannico, Bodlejano, ct Guclfer- videret* ct refer vibratum ad axem, ad eumque

bytano substituí pro dissiliens, quod male se ba- ctiam, quod sequitur, ab ipso.

bet in editis. noscens] G rotins pro со, quod in libris legeimmensos]

Pbilologiam astrorum multitudinem batur, non s viens reponi voluit non nesciens, quae

admiran tein с ode m fere modo noster depinxit, quo tarnen emenda tio necessaria non est, postquam Cor-

Lueanus de Pompejo divo facto (9, Ii) eccinerat: tius in Guclfcrbytano legit noscens.

— — »Illic postquam se lumine vero sccessisse] Vossianiis: »sc ccssissc«, non male.

ímplevit , stellasque vagas miratus et astro "Vulgatum tamen secessisse tucri posset frequens

Fixa polis vitlil , quanta sub nocte jaceret pronominis se ellipsis, cujus exempta dedi ad Se-

Nostra dies.* did. 4, 80. Аклтг. (misc. p. 214). — Cur desidedecanorum]

Yide quae de iis corumque noml- ret vir doctus pronomen se, prorsus ignoro. Ccrtt

nibus Aegyptiacis in palaeographia critica (Т. Ш. Martianne nihil aliud quam IVco-Platonicam doc tri

ll- 520. 528. 550. 552) disputavi; quibus adde nam cxponcre yoluit, qua pater Ule ignotus sumtlermctcm

(ap. Stob, in eclog. 1, 22, 9. p. 469 mus deus est (palacogr. crit. Ш. §. 126), quem

Heer.). adeo ignotum esse dicit, ut ab ipsa deorum noliturgos]

Aeutoviçyovç. Ministri sunt public! titia secesserit; adeo ut dû ipsi eum non noscercnt.

Gracco vocabulo. Grot. — Plura dabit Salmasius Conferre licet Jamblicbuni (dc myst. 8, 2. p. 158

(de ann. climacL p. 522. 796). Absurda si qua Gal.).

alia ad bnnc Martiani locum in códice Monacensi (E) latitudines] Grotius quidem beatitudines ; sed

legitur glossa: »quasi letargi, resoluteres labpriel* Hugiani eodicis lectionem eo ltbentiui recepi, quo

51 -

. 242 Martiani Capellae lib. П. §. 202.

intcllectualique mundo gaudentetn, juxta ipsum extimi ambitus muruin annixa

203 genibus ac tota mentis acie coartata diu silentio deprecatur; veterumque

ritu vocabula quaedam voce mentis inclamans, secundum dissonas nationee

certius et supra (§. 38) cadem legcbantur. Hoc

antcm códice olim nondiun inspecte, prius (in

Palacogr. mea III. §. 131) acgrc hunc Martiani

locum inlclligcbam.

extimi ambitus] »Coelum ipsum « inquit Cicero

(dir. 2, 43) »quod cxtrcmiim atquc ultimum mundi

est.« Ultcrius progrcdi Pliilologiac non liccbat, sed

sola mente deum suprcmum atque ignotum, qtiippc

qui extra mtinditin esset, persequcbatur. Plato

bnnc locum (in Pliaedr. p. 247 Stcph.) VJtEQOVçâviov

xbrtov appellat.

тнгит] Ant Maximi Tyrii (17, 12. T. I. p. 337.

Rcisb.) »olov TEÏ%OÇ« ante ocnlos habuit, ant

Lucretium, qui paritcr pi mil) us locis (1, 1\\ 3,

372. 433) »moenia mundi« statiiit.

silentio deprecatur] Acgyptios jam Porpliyrius

(de antro nymph. 27. p. 23) refert 6eßo[ikvox>q

vrto биоЩ -&SOV ÙQ%i]v Tcov öXcov ï%ovra- et

Jambliclius de mystcriis Acgyptiorum (8, 3. p. 139

Gal.): o dr¡ xai ôtà 6iyr\q fwv?/; -dsçajisvsrai.

Pulcbcrrima ctiam Plinii Secundi (in panegyr. 3 f.

p. G13 Cellar.) bacc est sententia: » Animadverto

enim ctiam dcos ipsos non tam accuratis adorantium

precibus, quam innocentia et sanctitate lactari:

gratiorcmque existiman, qui dclubris eorum

puram castamque mentem, quam qui meditatum

warmen iutulcrit.« (Conf. et not. quae scqiiitiir).

voce mentis] Quod audiri nequit, sed sola percipitur

mente. Ita et Manilius de fclici alicujus genitura,

ut vocant, hosce composuit versus (4, 198):

— » causas vircsque dabit perquirere rcrum

Atque oculos mentis, quae possit cerneré cuneta

Quamuia occultis naturae condita causis.*

Seneca etiam (nat. qu. 7, 31. p. 810 Lips.) de dee

inquit: »effugit oculos, cogitatione visendus est«

Undc quosdam a voce ad inarticulatos sonos transiissc

testatur IVicomaehus (manual, music. 2. p. 37

Mcib.) scribens: »lüde est, quod Tberini (mavult

Meibomius Tyrrbcni) sibilis inarticulatisque strcpilibus

numen invocant. « О vidi us quoque de Py tbagora:

«Vir fuit hic ortu Samius«

(me tam. 13, 60) canit,

nisque licet coeli regione remotos

Mente dcos adiit et quae natura negabat

Visibus human is} oculis ea pectoris hausit.*

Quibus adde Jamblicbiim (de vit. Pytb. p. 43 Küst.)

Exprcssis a ut em verbis Seneca (de benef. 2, 1.

p. 274): »adeo, inquit, deos, quibus bonestissime

supplicainus, tacile malumus et intra nosmet ipsot

precari.« Ccrtc с Piatonis (Tim. de anima mundi

p. 96 Stepb.) doctrina: »detim sola mente videri«i

Neo-Platonici dogmata sua »de paire ignoto sola

mente invocando « (v. Palacogr. crit. III. §. 131)

bausisse vident ur. Piilchcrrima bacc Ausonü (ia

cplicmcr.) est oratio:

»Omnipotens solo mentis mihi cognite cullu,

Ignórate malis et nulli ignole piorumi

Principio extremoque carens, antiquior nevo.

Quod fuit aut veniet , cujus foimamquc wedumque

Pfec mens complecli poterit , пес lingua profari'

cet.

Addc Ilcrmctîs Trîsmcgisti dialogiim, qui falso adscribitur

Appulcjo (in edit. Bip. T. II. p. 299 f

eeqti.).

dissonas nationcs] Yario sensu dissonum nostrr

Martiani Capellae lib. II. §. 203. 245

numcris varia, sono ignota, jugatis alternatisque literis inspírala, vcneraturquc

verbis intcllcctualis mundi praesules déos eorumque ministros, sensibilis sphaerae

poteslatibus venerandos, univcrsumque totum infinibilis patris profanditate

coërcitum: poscitque quosdam tres déos, aliosque diei noctisque séptimo ra- 204

dich, ut dissona elementa (§. 1. 92. 912), ilissona Vidctur hic ad sacrnsanctae Trinitatis abscondifam

sacra (§. 192), dissonas cantilenas (§.209), dis.- profanis myetcrium alindere, an ludere? G пот.

sonam suavitatem (§. 912) cet. Hoc autem loco Ñeque hoc ñeque illud Martiamim voluisse mihi

ila usurpât, ut Livius (1, 18) subjectos Numac quidem persuasum est. Magis enim, quam isji în-

Pompilio populos scrihit esse » gentes sermone et terpretes, ïlle IVeo- Platónica philosophía imbu tue

moribiis dissonas • j те! Silius (16, 19): »tot dis- erat, cjusqiic dogmata hand ignorabat. Qiios inter

sona lii.gua aginina« et (3, 221) »dissona linguis Nunicnius (rtegi ccya&ov in Euseb. praep. ст. 11,

castrai; vcl Glaudianiis (laud. Stilich. 1, 152): »nee 10, 18. p. 537 Vig.) haec tradit: »Primus ille deus,

tantis dissona linguis turba. « Addc Solln uni (51). ut est in semet ipso, simplex est, sibique undcignotaj

Ita apud Ovidium (met. 14, 506) Circe qnaque cohacrens et individuas. Deus ctiam secun-

»Ignolosque déos ignoto carmine adorat.« dus ас tertius unus est« cet. Qui plura cupiat adent

alternatisaue] Locum olim (in palacogr. crif. Ш. Euscbium ipsiim, et Plotinum, qui (cnn. 5, 1, 1)

§. 254) explicavi, literasque esse docui Septem »sunt tres» inquit, » hypostases: umis scu bonum,

vocales Graecas, quas altérnalas dixit, quum quo- mens sen intcllectus, et anima mundi; nec dc his

libet vcrsu repctitarum ordo miitatus sit:

A E H J O Y Si

Б H I О Y Si A

H 1 О Y Si A E

1 0 Y Si AE H

0 Y Si A E H 1

Y Si AE HI 0

Si A E H 1 О Y

nisi implórate dei auxilio et sedata mente loqucndum

« cet. Paritcr Cyrillus (с. Julian. 1. p. 54) e

mente Porphyrii, opinioncm Platonis exponen tie,

docot dei siibstantiam ad 1res procederé, esse verum

supremum deum optimum ¿ post ipsiim et alte

ram creatorem eeu opißcem, terlium porro mundi

an imam.

séptimo] An ad sabatha Judaeortim, ad qua*

Adde qnae alio ctiam loco (III. §. 260) annotavi, Juvenalis:

«um observationibus doctissinii nostri Hugii (in — »Cui séptima auaeaue fuit lux ignava*

my tli. p. 218 et 220). an ad dicm xvçtaxrjv Christianorum? G нот. —

verbis] Vide quemadmodiim distinguât întcllc- Lege Ausonii eclogam dc nomiiiibus sep te m dieetnalîs

mundi déos a pâtre illo ignoto, extramiin- rum (572. 5. p. 415 Delphin.), ubi »radiatus Sol*

daño dco. Illos verbis, hunc soils Uteris sensu omnino dicm habet priiiium et supremum, qui heb»

«arentibus adorari (conf! Staulejum 1, 2, 11 ct 12 domadis est scptimii?. »Dici autem noctisque dcos<

in Cleric! op. philos. T. 2) (licit. (licit, quia Sol înterdîu, rcliqui planctac, qui dietres

deos\ Tres temporum varietates, praesens, bus nomina sua dederunt, noctn conspiciuntnr. Plapraeteritum

ac futurum. Gloss, (cod. M о пас. E). — uetae ab Appui cj о ctiam (de dco Socr. p. 121

31 *

244 Martiani Capellae lib. П. §. 203.

20o diatos. Quandam etiam fontanam Virginem deprecatur; secundum Platonis

260 quoque mysteria ала£ xai dig irtixotva potcstates. His diutissime florem ignis

Oud.) radiantes dii appcllantur. Quod reliquum

est, confer inferiorem locum (§. 738).

fontanam] Id est fontcm ct origincm vitac, quod

nihil est aliud quam deus. Vulcan. — Prefecto Iiacc

omnia cacéis sunt circumfusa tencbris. Forte tarnen

(eî quis in loco tara intricate conjecturae locus)

legendum videatnr fontanam uriginem, ut Solcm

intelligamus , quem fontcm acthcrei ignis nominal

Martianus, et prefecto talc quid requiritnr, et forte

hoc ipsum, si uriginem pro ignc accipias, nam

eubjungit florem ignis. Quod si hoc non probas,

vide an originem malis. Sed sane quia hie magis

de primo motore, quam de Sole sermo, vide an

banc fontanam virginem de Entclccbia relis intelligcre.

Grot. — Meam de hoc loco scutcntiam jam

dudum (in palacograph. crit. IV. §. 776) apcrui.

Scd pracstabit verba ipsa hie subjungcre: »Data

enim opera Mariianus omncm reconditam philosophorum

doctrinam faJ)cllac suae inseruit: quarc vcfeor

ut unquam nostrum sint intcllcctnri , nisi qui

Ulis placitis probe imbnti fnerint. Sane hi Chaldaicorum

oraculorum versus (278. 279) consulendi

sunt:

Aatrjg êv XayoÔLV 'EKATHE âçexijg stèXe

ПНГН,

*Evôov ЪЩ (ií(ivov6a, xo IMP0ENON ov

ItQOLEÎÔCC.

Ncc praetcrmittendum Psclli ad hos versus stholion

(p. 99 Gallaci), qui »Chaldaei«, inquit, »Hccaten

deae loco habent, quae medium ordinem

ducat, et quasi centrum sit omnium potentiarum.

In dextris ejus partibus collocant fontem animarum,

n sinistris fontem bonorum sive virtutum: ajuntque

an im arum qui de m fontem ad propagationem esse

proelivem, virtutum vero fontem intra propriae essentîae

limites 'coéreitum manerc, virginis intactae

instar incorruptum, camque, quam habet,

firmitatem ct inimobilitatcm ab implacabilium poten

tiarum facúltate adepttim esse ct virginal! zona ас-

cinetum.« Fous autem il le animariim baud diibie

с Piatonis cratère (in Tim. p. 41 Steph.) est suintus.

Ilaec igitur Martiani ilia fontana virgo est.

Omnino alio, quam ego, modo nostrum intcrprctatur

Joannes Sarisbcricnsis (in mclalog. 4, 5G;

p. 921), quem vide.

arta£ xai dig] Ridicula est glossa in códice

Basilccnsi: » pater lili us super omnia «$ scd facilius

est dictu quid non significant, mcritoquc miramur

Grotium, qui nihil ad connu illustrationem annotavit.

Qnum tarnen Piatonis illa arcana appcllet,

veri simillimum est placitum illud rcspici, quod noo

quidcin in lihris, sed in sccretiori discipidorum

coetu, Pytbagorcos scculus Plato proposuerat, de

monade ct infinita dyadc rerum omnium principiis,

quibus inter sc nil л lis quilín reliqua omnia, tum

maxime tcruarius omnia compicetens oriatur. Conf.

Aristidcm Quiiietilianiim (in Meibom, ser. r. mus.

p. 121): *Aqx^v zijç xcov ôP.cov 6v[upo>viaq

xai rtoir¡TLY.r¡v airiav èûoyiÇovxo oí rtaXaioi.

JJàvxa yàç yivs6-&ac dià xf¡g tig ev арцо-

víag 6vve%ófieva. T?}v âè dváda нагà rrjv

v>Xr¡v ïtaxxov, èvavviôxrjxoç ovóav jtocóxyv

é(x<pavxixr¡v. Tçu'cda de xo ö^urtav exá/low,

évavxióxTjxi xai ¡xe6¿X7]xi JtértÀTjpcofÀèvov,* ¡nque

priuits Simplicium (ad Aristot Physic, f. 104,

В), quem egregie explieavit Brandis (de perd. Ari

stot. libris p. 53 sequ.).

florem ignis] Flos ignis idem iguis purissimtis»

unde divínitati proximus putabatur, ut anima, qua«

divinae originís est. Vide quae de fontana virgin'

Martiani Capellae lib. II. $. 206.

atque illam exsistentem ex non exsistentibus veritatem toto pectore deprecata,

tum visa se cerneré ¿ato^ko¡6w sacraque meruisse. Quippe quidam candores 207

lactei fluminis tractu stcllis efflammantibus defluebant. Laetabunda igitur gra- 208

tesque testata iter in Galaxeum flectit, ubi senatum deûm a Jove noverat

congregatum. Erat autem ibi Jovialis domus, quae etiam *granditate mira

mundanuin ambitum possiderct, et decore conspicuo fulgorem siderum vinccret,

et no vítate situs signiferum circulum decussaretj practerea tanto splendorc

renidebat, ut argenti crederetur fabricata materia. Ibi septa candentia,

culmenque septatum limbis nivalibus albicabant. Ibi Jupiter cum Junone 200

modo adslruximus. Sacpc rtvçoç av&oç in dial- licet actcrna sînt, ab hominibus tarnen sero tandaicis

mcinoratur oraculis (v. 21. 80. 155. 122. tum intclliguntur, ncc nisi inulto labore ex tenet triap.

Gallaeum de Sibill. orac. in app.). Infra (§. 571) bus et eaducis, quae non exsistentia, fit) ovTa9

Pailadem qaoque cx Jovis capite prognatam et pu- Platónico sensu appcllarc poterat, per abslractiorissima

virginitate praeditam florcm ignis appellat nem et inductioncm invciiiuntur.

Hlnc etiam explicandum est, quod ignem furatus se cerneré] Male Grotius secernere, quod qui-

Promctbcus (ap. Gandían. 4 cons. Hon. 230) dicitur libet videbit, qui verba construxerit : «visa est Phi-

»Sinceram patrio mentem furatus Ohjmpo.* lologia cerneré, se àrtoôécûôiV mcruissc.u

non exsistentibus] Valde difficilis quacstio est, defluebant] Stell arum trajectionem dcscrîbit Lnquam

Tcritatem exsistentem ex non exsistentibus cretius (2, 209):

Hartianus signîGcare volucrit. Plcrisque veterum » Non cadere in terram Stellas et sitiera cernís?»

Ttdebatur, ut apud Pcrsium est (5, 84), »gigni Vctcrum bac de re opiniones collegit Stobacus

De nihilo nihil, in nihilurn nil posse revertí", (in eclog. 1, 28, 1. p. 580 Heer.) et Ammiann«

tel nt Lucretius ait (1, 151): (25. p. 309 Lind.); praesertim etiam Seneca (na-

»Xullam rem e nihilo gigni divinitus unquam* tur. quaest. 1, 1. p. C84 Lips.), ubi: »Stultisidqne

«commune pbysicoruni omnium placitum« (то simum est« inqnit, «existimare, aut Stellas decidera

xoivov rtávTCOV Tcóv tpvtítxüv áóy/xa) Aristo- aut transsilire, aut aliquid Ulis auferri ct abradi:

teles (Physic. 1, 4; de gencr. ct corrupt. 1, 3. nam si boc fuisset, jam defuisseut.«

p. 499. a) appellat. (Addc Ocell. p. 511 Gal. An- Galaxeum] Nimirum circulum; de cujus natura

tonin. imp. 4, 4 et 5, 13j Dcmocritum, Diogcucm disputaruut pbüosopbi (v. Aristot. metcorol. 1, 8.

ApoHoniatcm, Epicuruin ap. Lacrt. p. 573. 578. Stob, eclog. 1, 28, 1. p. 572 Hccr.). Sacpc no-

619; auetorem de mund. incorr. in Pltilon. op. ster ejus mcminit (§. 27. 209. 826. 835).

p. 939). Sed non physico, sed metapbysico sensu seplalum] MS. sectalam. Sic in Gramm, resec-

Jlartianus hie loquitur;' quapropter veri simillimum lationem pro resectione posuit. Vidctur autem bic

«st Tcritatem exsistentem ab eo dici divinam natu- Capella coclum crystallinum (ut vocant patres Cbriram

\cl quod Plato ait rà OVTCOÇ OVTCC, quae etiani) describcrc, qucmadmodum supra cmpyrcum

24в Martiani Capellae lib. П. §. 209.

omnibusque divis in suggestu máximo ас subselliis lacteis résidons sponsale»

praestolatur adventos; qui simul ut Musarum voces ac dissonis mela dulcia

210 cantilcnis virgine adveniente percepit, priore loco praecepit venire Cyllenium,

cum quo Liber et Delius fidi amantissimique germani, Hercules etiam, uterque

Castorum, Gradtvusque, et quidquid deorum de Jove progenitum est, Cyllcnii

211 adhaercbat officio. Elcmcntorum quoque praesides, angelicique populi pulcherrima

multitudo, animaequc praeterca beatorum veterum, quae jam coeli templa

212 meruerant, grcssus Majugenae sequcbantur. Linum, Homerum, Mantuanumque

descripsît: ait cnini: »limbis nívalibus albicabant.«

Grot. — Cam Grotiano códice tarn Hugianns,

qnam Bodlcjanus, Darmstattcnsis, ct Rcichenauensis

conveniunt: Basilccnsis autcm scplatum pracbct.

Atquc parum interest ntro modo legas. Hand

dubio enini ¡He scctatiis vcl scptatus locus Jovis

do mu s (§. 97) in lácteo circulo erat.

vt] Oinissam haue partícula in с Basilecnsi codice

siipplcvi.

dt««ottû] Concentus eniui, Seneca teste (epist.

84, p. JiöO Lips.), fit ex dissonis $ unde Ovidius

(met. 10, lili) de Orpbeo:

» Vt satis impulsas tentavit pollice chordas ,

tit sensit varios, quamvis diversa sonarent,

Concordare modos* cet.

Pytbagorci jam definiverant musicam contrariorum

compositionem aptam (Tennnl. e Theon. pr. ad Jamblich.

in Nicom. aritbin. p. 175), dissimiliumtjue

amcordiam, ut ait Quinctilianus (1, 10, 12; p.

210), ctQjXOvlav Tocabant; qnos secutus Aristote

les (de mundo 5), dum de concordia per contraria

disscrit: » música o, innnit, »acutis ct gravibus sonis,

longisquc ct brevibns una permixtis in diver-

■ie voeibus, unum ex Ulis concentum absolvit

{àrterèXeôcv ciQfioviav).« Addc Maximum Tyrium

(I, p. 271 Reist.) ct Macrobium (Saturn. L in

praef.), qui Scnecam ad verbum fere exscripsit.

Ipse denique nostcr infra (§. 910) de Música clypeum

gestante scribit: »Denique mox ingressa atque

( statim ) cjusdein Orbis sonucre conccntiis,

cuneta illa, quae dissona suavitas commendarat,

л cl ut mutescentia taciicrunt. «

Hercules] Rcctc liiinc deum adliacsissc Cyllcuii

officio dicit. Adco enim júnelos cos cogitavit antiquit

as, ut una cademque basi Hermcraclcs hodicque

conspiciatur, addita bac in.scriptionc : EPAfA-

НГАИАВ0С (D'Orvill. Sicula p. 575. Тоггепшма

Cl. 7. n. 17). IVec Mercurio soli (Horat. Od. 1,

10, 3) sed utrique dco palaestrae cura crédita

fuit (Palacogr. er. IV. §. 801). Eodcm denique

carmine uterque eclebrahatur (Antbolog. Gr. 1, 38,

4. p. ICS de Bosch.).

beatorum] Similiter IVemesianus (ap. Barth, in

advers. p. 1557):

»sublimes animae coelestia templa

Sitlereasquc colunt sedes, mundoque feruntur.*

Harum animai uni sedis nostcr supra (§. lo.">)jam

mentionem fccerat.

Linum] De Lino et Orphco mnsîcîs parîter ae

sapientibns vide Quinctilianum (1, 10, 9; p. 215).

Linuin » divino carmine pastorem« appellat Vigi

lius (Lei. G, 67), ubi Hcynius hace annotavit:

Martiani Capellao lib. II. §. 212. 247

vatem rediniitos canentesque conspiceres ; Orpheum atque Aristoxenum fidibiis

personantes; Platonora Archimedemque sphaeras áureas devolvcntes. Ardebat 215

Hcraclitus; udus Thaies, circunifusus atomis Democritus vidcbatur. Sa mi us Py«-

»Liniim, supra (4, 56) cum Orphco junctum, meraorat,

nomcn inter vctustissimac memoriae vates

darum, senatum ill ml partim fama ас шу (Iiis, par

tim carminibus, quae ejus esse ferebantur.« Plnribus

de eo cgerunt Burette (Mein, de l'Acad. d.

bscr. X, p. 195), Bode (de Orpb. poëta p. 77—79),

Ambrose-bills (diss, de Lino, Bcrolini 1829), et

Wclchcrus (Aligera. Schulzeit. 1830, n. 2 — 5).

Statuain ejus propc Musarum Incum in monte Ilelicoue

Pausanias vidit ibique quotannis ci parentatum

esse refer t (9, 29, 3).

Orphrum] Dc со omnia congessit Bode (de Orpbco

poctarum Graccorum antiquissimo , Gottingac

1824). »Dcorura in numerum consecratum« unns

Albricus pbilosophus (18, p. 320 Munch.) tradidit

Aristoxenum] Peripateticum, quem tamen non

solum pbilosopbum, sed ct musieran (§. 925) insignera

fuisse, plores testantur seriptores (Aristoph.

scbol. ad ran. 1537. Suidas p. 327. Gic. dc fi nib.

5, 19. Gell. 4, 11). Con ferenda omnino est Malinii

diatribe (Amstclod. 1795 et in Schäferi tbesauro

critico novo , T. I).

sphaeras] Nota sunt, quae Plato de natura

■phaerac et dc orbibus coelestibus pluribus locis

exposuitj dc Arcbimedis autcm spbacra artificiosa

noster infra (§. 585) agit

ardebat] Iguem enim rernm principium esse

Herat-lit us docebat (Diog. Lacrt. 9, 7 ibiquc Meib.

Plutarch, de plac. philos. 1 , 3. p. 877. Cic. N. D.

3,1-1. Vitruv. 2, 2 ct 8 pracf. Arnob. 2. p. 48).

Quern secnti Stoici (Plutarch, dc stoic, p. 1077)

iguem ipsiim denm esse docebant (Euseb. in praep.

ev. 15, 16. p. 810). Ileraclitum vero acri scd

justo judiciô pcrstrinxit Lucretius (1 , 659 scqu.

693. 783). Coiif. ct infra (§. 738).

udus Thaïes] Qui aquam esse rcruin initium

statuit (Aristot. mctaph. 1, 3. Diogenes Lacrt. 1,

27. Cic. N. D. 1, Ю5 acad. qu. 2, 57. Lactant.

1, 5. Anson, sap. p. 240 Dac. Vitruv. 2, 2 et 8

pracf. Minue. Felix 19, 5. Plutarch, plac. philos.

1 , 3. p. 875. Apoll inar. Sidon. carm. 15, 82 et

89. p. 576. Arnob. 2. p. 48 et ipse Seneca nat.

qu. 13. p. 727 Lips.). Scd confer omnino observationes

Hallcnscs (2. p. 417 scqu.).

atoniis] Docente Lactantio (inst. 5, 17 ; de ira

dei 10) ct Diogcnc Laertio (9, 50) primus Leucippus

illam de atomis docrinam Dcmocrito tradidit.

Exccperunt cam deinde Epicurus et qui nunc scctati

sunt (Lucret. 1, 54. 56. Cic. dc finib. 1, 6. Plu

tarch, placit. philos, p. 877 f. 878. Senec. nat. qu.

5, 2. p. 759 Lips. Minuc. Fcl. 19, 9. Macrob.

somn. Scip. 1, 14. Lucian. vitar, auct. 15. p. 95.

Bip.). Dc Arccsilao ctiam Apollinaris Sidonius

(carm. 15, 94. p. 577 Sirm.):

»Post hos Arcesilas divina mente paratem

Conjicit hanc molem, cotifectam partibus ИИ$Л

Quas átomos vocat ipse leves.«

Posidonius autcm (ap. Straboncm 16. p. 757 Casaub.)

contendit antiquum de atomis dogma Muschi

esse, viri Sidonii, qui ante res Trojana*

florucrit.

Pythagoras] Quo pacto arîthracticas harmonía*

proportionea invencrit, multi tradhlcrc seriptores,

quos laudavit Brucherua in pracclaro suo opere

(hist, philos. I. p. 1057).

■

24« Martiani Capellac lib. II. §. 213.

thagoras coelestes quosdam numéros replicabat; Aristoteles per coeli quoque cul

mina Entelechiam scrupulosius rcquirebat; Epicurus vero mixtas violis rosas et

totas apportabat illecebras voluptatum. Zeno duccbat feminam providentcm;

Arccsilas collum intuens columbinum; multusque praeterea palliatorum porcplicabat

] ULI de nnmerîs scrmo est, noster

plcrumquc (§. 749. 757. 759. 760. 764) тсгЬо

replicare utitiir pro »analogiam ínter números extptircre.*

Plutarcbus (plac. pililos, p. 876) 6v[lftetçiaç

d'ici t, et noster iufra (§. 764), multiplicationem

a replicalione distinguens, »replicatio«, ín-

«pait, a maxima ratione ¡ncipit et subinde ad mi

nores minoresque transit. « Porpliyrius (rtegï arto-

%fjÇ èflipv^eov p. 50) Pythagorac meutern Iiis

qiiidem verbis exponit: *o¿ yovv Uv-d-ccyógstoc,

Лепс rovç àQt&fwvç xaï ràç удащлЛд блок-

ôàÇovreç, èiû xo Jt-Xèov rolç deolg àrtrjQ-

%ovxo.* Unde Arilbmetica infra (§. 750) Jovem

cum monade comparons, »tuae«, inquit, »primigeniac

naturae fontem Jupiter recognosec. « Hoc

tomen loco verbum replicare eliam simpliciter pro

repeleré sive resolvere accipi poterit. Ita cnim Symmacbus

(epist. 6, 51) «nota replicaren pro «répé

ter* quae nota sunt« scripsit.

Aristoteles] »Peripateticorum princeps Aristo

teles fuit, quem, excepto Platonc, hand scio an

reete dixerim principcin pbilosopborum« (Cic. de

finib. 8, 5).

Entelechiam] Confer Plutarclium (plac. philos.

1, 5. p. 878), Macrobium (somn. Scip. 1 , 14), Juvtinum

Märtyrern (ad Graecos p. 7 f. Op. Colon.

1686), Tertullianum (de anim. 52), inque primis

uipcriorcm locum (§. 7) ibiqiie notata.

violis rosas] De violarum usu in coronis supra

(§. 119) disputavimus ; rosas aiitcm omnium ma

xime adhiberi ad convivía sólitas esse quam pluriuii

vetcrum loci docent Ovidius (fast. 5, 555):

»Tempora sut Hilms cinguntur tota coronis ,

Et la let injecta s¡> le adida mensa rosa«)

llora tins (od. 1. 56. 16):

»iVeit desint epulis rosac,

Neu vivax apium, neu breve lilium«;

plura dabit Fulvius Ursinus (in append, ad Ciacconium

de tricliuio p. 265 sequ.). Undc apparet

vitam voluptuariam et delicatam significar!, quam

Epicurus inprimis commendassc dicitur, licet immerito

, quum ca , quam il le Ii ист bonorum conetituit,

r¡dovr¡y neutiquam tarn pravo et abjecto

sensu aeeipienda sit, quam verbi causa a Cicerone

in libro de finibus secundo factum est; id quod

non Lucretius modo, verum ctiam Seneca (de vita

beat. 15, p. 259) rccte intcllcxit. Martianum com

mune in opinionem seen I urn esse docent sequen tia;

vide tarnen ne flores illi simul et ¡torios siguificent,

quos in deliciis Epicnrum habuissc constat (Cic.

N. D. 1. 55; de leg. 1. 21. Propcrt. 5, 20, 26-

Juvcn. 15, 122. 14, 519. Slat. silv. 1, 5, 94).

providentcm] Signifient JtQOVOUHV sivc Providentiam,

qua mundum regi Stoici doccbant (eonf.

Cic. ГУ. D. 2, 50 scqu. Diogcn. Lacrt. 7, 158,

et superiores notas ad §. 6 et 52).

Arcesilas] Idem philosophus, qui et Arccsîlan»

ab aliis, inter quos Lacrtius in ejus vita. In Minutio,

ubi textos habet Arccsilas, MS. Arccsilanf

refert, in Arnobio pro Arccsilao MS. Arcesila, ot

ex excerptis Scaligeri monet Mcursius meus. Die

¡lie quem ignorantiac magistrum vocat Lactantius,

et quem Cicero omnem funditus philosophiae ratioucai

ait sustulisse. Docebat cnim àxarct/ljjifjUxv,

Martiani Capellae lib. II. $. 213. 249

pulas studiis discrepantibus dissonabat; qui quidem omncs inter Musarum

carmina concinentium audiri, licet perstreperent, nullo potuere reboatu. Ve- 214

niente igitur introgressoque Cyllenio omuis illc deorum senatus veneratus

verticem ingredientis exsurgit. Ipse Jupiter eum propter suum consessum,

Pallade a dextra sociata , medium collocavit. Nec longo interjectu ipsa quoqúc 21»

nihilque certo sciri posse asscrebat fmeminit hujus

opinioiiis Aristoteles in metaphysicis) utcbaturque

argumento remi infract!, ct colli columbiui (ut te

stis est Cicero in acad.), in quo aliud quid videtur,

quam rêvera est Hue alludit Capella. Grot. —

Cieeronis locus in academicis quaestionibus est

(4, 25). Sed ante bunc jam Lucretius (2, 800)

bac de re: •

•Pluma columbarum quo pacto in sole videtur,

Quae sita cervices circtun collumque coronats

Namque alias fit, uti rubro sit clara Pijropo y

Jnterdum quodam sensu fit, uti videatur

inter coeruleum virideis miscere smaragdos.*

Adde huic Scnccam (nat qu. 1 , 3. p. 687 Lips, et

epist 71 p. 512), ct Apolliuarcm Sidonium (carm.

15, 89. p. 577 Sirro.). Certe Cicero (dc div. 2, 119)

edixerat: ■ Nihil tarn absurde dici potest quod non

dicatur ab aliquo pbilosopborum. « Quod rcliquum

est, non rccordatus est Grotius, quod ipse Socrates

sueyerat dicerc: » scire se nihil praeter hoc ipsum,

quod nihil scire t« (Diog. LaerL 2, 52. Cic. acad.

1, 16).

palliatorum] Id est pbilosopborum Graecorum,

lit ex inferioribus locis (225. 528. 555. 424. 429.

450) apparet. Pallium quidem omnino ad Graccae

gentis habitum pertinebat; Romanorum autem tem

pore ii potissimum eo utcbantur, qui Graecarum

1 itcrarurn notitiam aifectabant, ut v. c. Seneca rhetor

(controv. 4, 29, p. 255 Elzev.) oratores commémo

rât, »qui quum Latine declamavcrant , toga posita,

sumpto pallia qnasi persona mutata redibant et

Graece declamaban t« ; inque prim¡3 philosophi eo

insignes crant, qui diutius qnnm alii vcterem cultus

simplicitatem servarent (conf. Valor. Maxim. 2,

6, 10 ibiqne Vorst, n. 65 p. 178 Torr. 5 Apollinar.

Sidon. epist. 9. 9, p. 265 Sirm., et in Universum

Salmasium ad Tertull. dc pallio).

dissonabat] Infra (§. 912) noster:

»Ut nulli scateant dissona litibus.«

Bidet discrepantes de reruns principiis opiniones,

quem pbilosopborum duftensnm alii inulti pariter

reprebendcrunt (Max. Туг. 52, 2. T. 2. p. 119

Beisk. Vitruv. 2, 2. et 8 pracf. Tertull. de anim.

52 et adv. Marc. 1, 15. Arnob. 2. p. 48. Macrob.

soinn. Sc. 1, 14. Sidon. carm. 2, 156 scqu. p. 294.

Sirm. Minuc. Fcl. 19. Plutarch, de plac. philos. I.

p. 874 sequ. Euscb. pracp. ev. 1, 5. p. 22 eequ.

Justin. Mart ad Gr. Oper. p. 6. Theodor, с. Gr.

de mater. 4. Claudian. consul. Maliii 84 sequ.).

reboatu] Ita códices Cantabrigicnsis ct Hugianus

saue melius pro Grotkmo rabulatu. Supcriori

loco (§. 98) nomen simplex boatum legimus. Dc

prorsus dissimilibus pbilosopborum sententiis lege

et Ciceronem (de dtvinat 2, 57 et 58).

propter] Codex Cantabrigicnsis quidem propej

sed unum idem que est, illudque noster saepius

aeque atque Appulejus (v. Oudend. ad eum I.

p. 245), et quod majus est, Cicero (14. D. 3, 22;

de invent 2, 31) adhibuit Paulo inferius, ubi

Grotius inlerjecta habet, rectius Hugianus, Darmstattensis

ct Cantabrigicnsis exhibent interjectu.

32

250 Martiani Capel] ас lib. II. §. 215.

Philologia ambita Musis ас matre praeambula corrogatur. Qua ingrediente,

ас Vesta deûm uutricc ejusdemque pedisequa acerram illam olacem aromatis

refundente, omnis ille ordo coeb'colûm portiones sibi competentes attribuons

216 Arabicis lactabatur halatibus. Verum virgo, ut est per omnia verecunda,

licet a Jove ejus assidere confinio juberetur, tarnen ibi potius voluit, ubi

217 Musas conspexerat, admota Palladis consortione residere. Tunc exsurgons

virginis mater poscit de Jove superisque cunetis, uti sub conspectu omnium,

quidquid sponsalium nomine praeparaverat Majugcna, traderetur, ac demum

dos a virgine non deesset; tuneque tabulas ac Papiam Poppaeamque legem

Vesta] MS. »Vesta deum nutrice« baboit, nnde

liquet et pedissequa rescribendum. Attribuit autem

Testae шопов tburis distribuendî, quod ea focls

arisque sit praefecta. Grot. — Vesta eadem quae

Tcllus, atque baec dcornm mater (Scrv. ad Aen. 7,

156). Pedisequa autem Cortius etiam e Guelferbytano

no tavit, quare pro Vestae nutrid et pedissequae,

ut Grotins ediderat, reposui fiesta nutrice

et pedisequa, et e Basilccnsi códice ejusdem pro

eidetnque. In Dannstattcnsi a prima manu reetc

scriptum erat nutrice et pedisequa, sed deinde perperam

correctum. De Vesta Joris nutrice plura

(met. 4 p. 293 Oud.) ibique notata, et adde quae

Quinctilianus (5, 11. p. 304) с Cicerone de non

uso tabularum in probando matrimonio affert.

Poppaeamque] Popaea lex ab Augusto, Coss.

extraordinarüs M. Papio Mutilo et Q. Popaco Se

cundo. Vide Dionem. Eadem et Julia dicta, quod

Augustus se in ea ferenda a diri Julii commcntarüs

edoctum profiterctur. Agit baec lex praeter

alia multa cíe dote non alicnanda, quod caput legis

hue pcrtinct. Gbot. — In Vossiano códice est Popoamqne;

sine ulla Iiacsifafione. snbstitucudum Pop

paeamque. Id jam vidit Grotius, quern secutus est

dabunt Lactantius (1, 14) et Albricns pbilosopbus (?) Burmannus ad Suctonium Claud. 23 et Wie-

(17. p. 319 Munck.), qui tarnen reconditum fubulac

sensum capcre non potuerunt Sane parificator

igne acr, eoquc fit ut aether (Jupiter) nutriatur.

Arabicis] Confer ad bunc locum Spanbcmium

(de pracst. numism. I. p. 334) et laúdalos ab со

auetores, qnibus adde Maximum Tyrium (4, 4. T. I.

p. 53 Reisfc.), Tibnllum (2, 2, 3. 4, 2, 18), Propertium

(2, 22, 17. 3, 11, 8), Lactantium (de

Plioen. 79, 18), et Sirmondiim (ad Apollin. Sidon.

p. 148). Tertnllianns (apolog. 30) tura АгаЫ-

cae arboris lacrymas appcllat.

tabulas] Nuptiales nimirum. Confer Brissonium

(de form. 6, 124. p. 515 518), ct Appulejum

lingius lecL juris civil. 2, 32. p. 262. Aliquando

autcm bacc nomina a librariis esse confusa ostendi

supcriiis. Arntz. (misc. p. 214). — Vulgo cnim perpcrain

Pompeamque. Codices quidem Monacenscs

(B. C. D. £. G), Reichenau en s is, Darms laf ten sis , ct

Bongarsii Popeamque exliibent, cum quibus Grotius

ctiam orlliograpbiam corrupit, quod Arntzcniiis non

vidit, ipse tamcn meliorcm scriptionem attulit с fontibus

ipsis, quibus addc Taciturn (Iiis t. 5, 25 ct 28 et

annal. 3, 25) et confer Aiigiislinnm (de legibus

in Graevii tbesauro II. p. 1241), Dioncmquc (54.

p. 531).

legem] Jam supra (§. 96) finxerat scnatus

Martiani Capellae lib. II. §. 218. 2ol

sinerent recitari. Cujus petitioni justissimae deorum senatus attribuit, ut in con- 218

sessu coelitum offerenda probarentur. Hinc Phoebus exeurgit fratris officium

non detrectans, ас singulas ex famulitio delectuque Cyllenio incipit admovere,

quae tara pulchrae cunctis quam ornati'ssirnae refulsere.

Transcursa, lector, parte magna fabula, 219

Quae tam morosis implicata ductibus

Tenui lucernam palpitare lumine

Coëgit instans innitcns crepusculum;

Ac ni rosetis purpuraret culmina

Aurora primo et convenustans habitu

Surgens fenestras dissccarct lumine,

Adhuc jugata compararet pagina

Quocunque ducta largiorem circulum.

Nunc ergo niythos terminatusj infiunt 220

5

imitator nunc Senecam, apud qnem (apocol. Claud,

p. 834 Lips.) lege Cornelia de sicariis in ipso quaeritur

orco. Ita Appulcjus etiam deos non solum

legibus hnmanis (met 6. p. 391. 397 Oud.) subjicit,

sed Jnpiter quoque apud eundem jubet »Mercttrium

deos omnes ad concionem provocare, ас si

qui coetu coelcstium defuissct, in poenam decent

millium питйт conventum in.« Deinde Psyches

et Cupidinis nuptias «legitimas facit et jure civili

congruas. •

delecluque] Grotius dilecto. Sed ex Vossiano

restituendum dilectuque vel delectuque, quod in.

alna est Авгггакч. (misc. p. 214). — Dilectnque

exhibent Monacenses (В. C. D. E), Basilcensis,

Bodlcjanus, Cantabrígícnsis , Britanuicusquc. Dekctuque

pracbent Rcichenauensis, Bongarsü et Ha*

gii codex. Utrnmqne bonnm.

innilens] In códice Liigduno-Bat. est: »et ini,

unde emendo ».el nUens. « Aium. (ad pa

ling, vet. IL p. 755). — Scd crepusculum vix nitot.

Pium forte pro imminens istud inuitens ecripserit?

Geminata enim adjective non curo (§. 197 not.).

crepuscular*] Crepusculum, quod jam ins tat,

facit ut lucerna a daritate deficiat et tenui lumine

palpitct, narrationiquc tam multis ambagibus impeditae

fincm imponit Gobs. — Confer supra ereperum

(§. 11G).

purpuraret] Confer superiores (§. 116) Aurorae

descriptioncm. Egrcgie Rntilins (itiner. 277):

»Rotcida punicco fulsere crepuscula coelo.*

primo et] Ita rccte Basilcensis. Male in reliquis

et e diti s et omissum est

largiorem] Circuli eprtheton, quod omnino me

lius, quam Grotianiim longiorem. Exhibent il lud

Basilcensis, Darsnstattensis, Guelfcrbytaniis, Bagu

ant, Britanniens, Cantabrigicnsis, et Bongarsü codex.

nunc ergo] Abstint septein postremí hi vereus

32 *

252 Martiani Capellae lib. II. §. 220.

Artes libelli qui sequentcs asserent.

Nam fruge vera omne fictum dhnovent,

Et disciplinas annotabunt sobrias

Pro parte multa, пес vetabunt ludiera.

Habes quid instet, si potestas coelitum

Faveantque Musae et chelys Latoïa.

a códice Guclferbytano, ncc minim, quam со со- manuscripts, ipsoquc Grotîano; quapropter male

dice uon nisi nuptiae contincantur, minime Septem reeepit Grotius terminatis. Equidem terminable relibrl

posteriores. Adduntur autem hace: »Mart. posui codicum Rciclicnaucnsis, Monaccnsis (C),

JMLin. Fcl. Carth. de nuptiis Pliilol. finis.» Practcrea Cantabrigiensis, Britannici, Boillcjani, et Hugiani

quae duobus in aliis codieibus continentur nuptiac, auetoritate. AJü quidem terminalur praebent; sed

has Ule uno tantum complectitur. In Iliigiano со- illud melius, quia jam factum est.

dice spurius insuper hie versus additur: infiunt] Infit saepe; infiunt, quod sciam, non

»Gloria fulgenti Christo sit cunctipotenii.* nisi apud nostrum legi tur, quamvis Varronem diterminatus]

MS. terminatis. Ergo lege et dis- xisse infio tcstatur Priscianus (8 extr.).

tingue: »Nunc ergo mythis terminatis infiunt fruge vera] Id est vero et simplici intellectu.

Artes libelli qui sequentes asserent* Vulcan. — Utilitatem veram dicerc pracstabat,

Sensns clarus: ait imposito fabulis fine incipere qua sequentes diseiplinarum libros nuptiarnm comlibros

de scptem artibus ad quos transcamus. Grot, menta superare Martianiis ait. Sobrias Macrobios

— Sed mythos in omnibus legitur tarn editis quam qnoquc (Saturn. 1. 5) fabulas suas appcllat.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

С A P E L L

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE ARTE

A E,

GRAMMA TICA

LIBER III.

Rursum Camoena parvo

Grammatical Perlecto tertio hoc libro qoffibet

videbit, minime totam hie propositam esse grainmaticam,

sed fragmenta potins quacdam ejus disciplinae.

Cujus reí causam perspicere mili videor.

Primum enim absurdum ipsi Martiáno videbatur,

rursum] Sensus bnjus carminis bic est: »Kur

sus accingit se Musa ad similes fabulas, qaalibus

in d(robus prioribus libris mytbologicas et pbilosopbicas

doctrinas velaverat atqne ornaverat, ut delectationc

quoquc aliqna difficultas et frigus dis-

Jo\i in omnium deorum sena tu banc exponere cendi compense Cur (v. 1 — 10). Cui Marlianue obvelle

artem, quae nonnisi pueris traditur (§. 203), loquitur, artes, quas sobrias modo appellavit, serio

nude ctiam Minervac, Grammaticam iuterrnmpentis, tractandas esse (r. 11 —16); sed cavillabunda ilia

baec inscrit (§. 326) verba: »quae (omnia) si ab reponit, omni tarnen orationis ornatu carere ipsum

scbolaribns incboamentis in senatum coelitum ducis, non posse; quacritque, quo ordine artes traditurus

decursac peritiae gratiam deformabis. <■ Dcindc suam sit (r. 17 — 23). Responde t Marti a nus, sc ipsas

nosier encyclopaediam in eorum tantum gratiam loqucntcs product urum esse (v. 26—29), quo facto

scriberc poterat, qui primis ejusmodi elementis Musa boc ipsum figm%ntum esse arguit (v. 30—34)

jam imbuti cssent. Alii enim, baec prorsus igno- Martianusquc л ictus manus dat (т. 33 et 36). Sirantes,

Martianum ne huensque quidem intcllcxerint- milis est Virgilii sententia (in culice 4) :

Omniuo autcm practcrire banc primam e Septem »Omnis ut historiae per ludum consonet ordo

artibus qmun neqniret, ea elcgisse vide tur, in Notitiae, ducam voces : licet invidua adsit,

quibus vel disscntiret a auperioribas grammaticife Quisqnis erit, culpare jocos Musamque paratus:

tel clariua sc do cere posse pu tare t. Poniere vel eulicis levior famaaue feretwr.*

Ш Martiani Capellae lib. III. §. 221.

Phaleras parat libello,

Et vult arnica fictis

Commenta ferre primum,

Memorans frigente vero

JSil posse comeré usum,

yitioque dat poetae,

Infracta ferre certa,

Lasciva dans lepori,

Et paginam venustans

Multo illitam colore. r •

Atquin prioris ille

Titulus monet libelli,

Mythos ab ore pulsos

Artesque vera fautes

Voluminum sequentem

Praecepta comparare.

Ad haec jocante rictu: ..... .

Nil mentiamur, inquit,

phaleras] Primum equorum , deinde ctiam ho- nius , sensum ita capíes: \el veritatem, quae aboinintim

ornamenta (Barth, advers. p. 1176), unde quin nuda fing! tur, vesliinento aliquo carcre non

factum est, ut metaphorice quoque de lis usurpe- posse, quin frigeat; frigentem autem solo usu nihil

tur, quîbus fucum faceré aliis speciemque aseiti- amplius ornainenti acciperc.

tiam rai alicui addere conemur; ut v. c. phalerata pulsos] G rotins pulsans, Britannicus et Reicbcverba

apud Tercntium (Phorm. 5. 2. 15). nauensis puisas , Cantabrigiensis pulsus, hi omnes

arnica fictis] Manuscriptus habet amida, quod sine sensn. Recepta igitur Monaccnsis codicis (C)

et rectius. GnoT. — Utrumque bonum sensum prac- lectione construe : »titulus libelli monct myllios ab

bet; rectius neutrum dixcrim; quare majorem со- ore pulsos, si ve omisses esse. «

dicum numerum scqnor. vera fantes] Pariter Cornelius Severus in Aetna

frigente vero] Id est: exstincta et cessante ve- (237) »verum professas artes « nuncupat.

rítate. Vulc. — Produxit primam syllabaiu seciindi jocante rictn] Horatius (sat. 1, 10, 7): »RiSB

pedis Anacreontic!, ut alibi. Sic libro \"П: Ma- ditlucerc »itit/m.« Ovidius (arte am. 3,285): »Sin*

dida detergit ora. Grot. — Melius, quam Vulca- modici rictus, siiit рагтае u trinque lacunae -

Martiani Capellae lib. III. $. 222. 255

• .. , . Et vestiantur artes. ;

. .. * An tu gregem sororum ....

. Nudum dabis jugandis,

Et sic petcut notandis

; . « In coelitum senatum? ,

Aut si tacere cultum '■■

Placet, ordo quis probatur?

" -Certe loquentur iliac

Quidquid ferant docendum,

Habitusquc consequentur

Asomato in profatu.

Haec nempe ficta vox est

Et devius promissi es ;

Cur ergo non fateris

Ni figminis figura

Nil posse comparari?

His me Camoena vicit:

Fugis jugabo ludum.

Adtnovcrat igitur Latoides unam priori loco Mercurialium ministrarum 225

jiu/mulis] Id est Mercurio et Philologiae, qui ma- ferant: quod qtium grammaticae simal et metro rctrunoaii

vinculo jungendi sunt; his indecorum fore spondeat, recepi pro erat in editis.

ait, si nudae arles dotaiitiac tradantur. — Sequen lia asómalo] Spectarc haec videntur ad Stoicornm

corrupta j nihil tarnen varie talis exstat, doctrinam, qui quum omnia alia corpórea dicercnt,

nisi quod Grotius in margine pro in apposuit et. Aexrov et tria alia statuehant абсо/лата (Sext.

ordo] Quis ordo? id est, quae convenicntia. Emp. adv. phys. X. 218. p. 670 Fabric).

Vrac — Vel potius, quae ratio, quae institutio promissi] Sic devius aer/ui apud Silium (1, 57),

opcris? unde proficisccndum, quomodo progredien- ct devia pectora recti (8, 316).

dum tibi vidctur? ^on intelligo, nisi pro dativo casa snb-

(j nidf/u id ferant] Melius forte :» Quae quid fera t stantivi fuga accipiam, nt sensns sit: »victus a

docendum«: quod ex vestigtis colligo. Grot. — Camoena fugae (id est cladi) meae statim sub-

Rcichcnaucnsis a prima manu ferat (omissa scilicet jungam Actionem pocticam, quam illa me continuare

lineóla Л' si g ni íi cat lira); Monaceiisis (С) correctum coëgit.»

256 Martiani Capellae lib. III. §.

aetate quidem longaevam, sed comitate blandissimam, quae se ia Mempùidc

ortam rege adhuc Osire memorabat, diuque obtectam latibulis ab ipso rcpertam

educatamque Cyllenio. Quae fcmina, licet ia Attica, ubi majore aevi

parte floruerat, se assereret incedere palliatam, tarnen ritu Romuleo propter

Latíale numen et Olium caput propterque Martiam gentem Veqerisque

propaginem senatum deûm ingressa est penulata. Gestabat haec autem teres

Mcmphide] Grammaticam In Aegypto inventara tern: »Capitolium dictum, qnod bic qnnm fundamenta

primus tes ta tur Plato (in Pliileb. p. 18), quem sc- foderentur acdis Joy is, caput Toli hominis inven»

quuntur Cicero (N. D. 3, 21), Tacitus (ann. 11, tum dicitur.« Pioon. (dc scrv. p. 137 ed. 1G13.

14), Plutarchus (quacst sympos. 9, 3, p. 738 d), p. 266. 1674). — Quousqne tandem corrigendi

Scrvius (ad Aen. 4, K77). pruritus críticos abripict! Nonnc multo melius

Cyllenio I Plato inventorcm nuncupat Theuth, Varro, Floras (1, 7), Aurelius Vietor (de vir. ¡1-

sed restitnendum esse Thoyth, id est Acgyptiorum lustr. 9) et Dionysius Halicarnassensis (4. p. 737

Mcrcurium, alibi jam monui (§. 173 not.). Sylb.) ignoti prorsus hominis, cujus caput inven-

Attica] Ibi prima grammaticac fundamenta po- tum, nomcn rcticuerant? Qnis est etiam veterum,

sita sunt a pbilosopbis , inprimis Platonc (Diog. qui id pro da t, vel prodcrc potuerit? Primus om-

Laert. 3, 2S, p. 180 Mcib. Dionys. HaL de com- niuin Arnobius, quarti seculi scriptor, de eo fabupos.

.p. 14 Sylb.) et Stoicis (vide omnino Clas- latur. Ac nc apud bunc quidem nominis Jcaíio certa

senium de prim, gramm. gr. p. 3 sequ.); Romac est. Quam vis cnim Stewechius Toli legat, Haralautcm,

teste Suctonio (dc ill. gramm. init), diu ne dus tarnen atque editio, quae Lugduni Datavornm

in usu quidem, nedum in honore ullo erat gram- 1631 prodiit (p. 194), OK pracbet. Et corle melius

mat ira. vox Capitolium с « caput Olium« predi t. Cave igitnr

Latíale] Saepe noster vocibus ntitur Latialis, Martianum corrí gas, qui apud populärem suum Oli

Latíale. Codices Darrastattcnsis et Monacensis (C) legens, ut lili nomini propios acccdcrct, Olium

semper alteram L cum R permutant: sed parum scrips! t. Acccdit quod Scrvius (ad Aen. 8, 54o)

interest (Macrob. Saturn. 1 , 6 et 16. Steph. ad refert: » caput humanuni, quod Oli diccrctur, in-

Saxon, p. 7); quandoquidem Jupiter modo Latialis, ventum esse.« Ñeque Grotianus solus, sed Canmodo

Latiarís audit (conf. palaeograpli. crit. IIL tabrigiensis etiam codex Olium praebet, quare fi-

§. 379). denter hoc reposai pro olim in editis, quod sensa

Olium caput] MS. Olium caput, credo capita- carebat.

Hum. GuoT. — Lege »Toli caput « Nota est nar- penulata] Pariter Augustinus (confess. 1 , 16;

ratio de capite Toli Yulcentani cvoluto ex funda- Op. I, p. 32 Basil.) grammaticos magistros appelJat

mentorum sedibus in colic Tarpejo. Et mihi quidem penuhtos. Initio in itineribus tantum pennlae geoliquando

placuit, etiam Varronis locum (de L. L. si aban tur, ut v. c. Sfilo, quum Lanuvium peten s

lib. 4) hoc Toli nomine insígnire ad ipsius autoría men- cum uxovc in rheda vchcrctur, penulatus fuisse

Martiani Capellae lib. III. §. 223.

quoddam ex compactis annexionibus ferculum, quod levi exterius elephanto

praenitebat. Unde velut inedendi soliere mágistra curandorum vulnerum in- 224

signia proferebat. Nam ex eodem scalprum primo vibranti dcmonstrabat

acumine, quo dicebat circumcidi infantibus vitia posse linguarum, debincque

nigello quodam pulvere, qui ex favilla confectus vel sepia putaretur , illato

dicltur (Cic. pro Mil. c. 10); mox au fem in urbe

(juoque, initio, ut videtur, a deUcatioribus bominibus

facto, qualem Martialis (2, 57) »Alpba pennlatorum*

appellat; sed paula tim adco invaluerunt,

ut togarnm fere in locum succédèrent; onde factum

est, nt nosttr penulatam opponeret pailiatae, ut

antiquiorcs togatam. Qua de re jam queritur, quis*

quis dialogum de oratoribus scripsit (c. 39): «quan

tum humilitatis pütamus eloqneutiae attulisse penulas

illas, quibus ads trie, ti et velut inclusi com

judicibus fabulamur?« et licet »contra consuetudi-

пет» Lampridius âlcat Commodum »penulatos jas*

sisse specta tores, non togatos, ad munus convcnire

« (in Tita Comm. с. 16), eo tarnen ipsa consactudo

processif, ut Gratianus et Titeodosiiis imperatores

Senatores jtibcrent » cblamydis terrore decare

videtur, quam nuneupat Suctonias (in vita

Claudü с 35).

:.. proferebat] Ad omnia ilia, quibus Grammatica

usa esse fingitur, Jobannes Sarisberiensis (níetaJ.

1, 21. p. 778) bacc observât: »Martianus Gram

maticam inducit enm sealpro et ferula et ungüentarla

pyxidc mcdieorum. Sealpro siquidem oris vitia

purgat, ct infantium linguas, qui ad artem pbflo-

Sopbiac, ea praclactante, eibante, et ducente, ituri

sunt, radit, dum erudit: et ne barbarisme aut so»'

loecismo balbutiant, in sermone performat: peceantee

autcin castiga t ferula; et ungüento boncstatis

et utilitatis, quae ex ea provenit, pa tient! am mi

tiga t pocnam. Manum qnoque ad recte serlbendinn

reddit iduneam; acnit et viswfon, ut ci partee literac

densiores aut velum multiplicHcr elaborotum obposito

quieta coloborum ac penularum induere ve- stare non possit Aperit aures, quas tarn gravi bus,

stimenta* (cod. Tbeodos. 1. 14, tit 10, c. 1; T. quam acutis, immo et cunctis vocibu» reddit

V, p. 232 Ritter, cum not Gotbofrcdi). Dillgenter

m banc rem inquisivit Ferrarlas (de re vestiaria

T. II, p. 68 sequ.), quem vide.

gestabat] Ex iis quae nunc sequnntur apparet,

Grammaticam a noitro medici babitu inducl. Pariter

Lucianus (epigr. 22. T. X. p. 45 Bip.):

•~l%a&i yçafipariXT} qroôLÇoe, ÎXa&i (wvóa,

Фад(лахоу sèçOflivrj*

elephanto] Totum pro parte: eburnnm intclligit

(conf. G. Fr. Hermann, ad Lucian. de bistor. efer.

p. 304). A Virgilio (georg. 3, 26) solidus elephantus

dicitur. Ferculum autem boc sive gestamen

Ipsum tliecam calamariam vel graphiariam signifi'

jnodatas.« De singulis prac terca conféra tur mon strum

eruditionis, Jacobi Martorclli liber de regia theca

calamar! a (Ncapoli 1736. 4).

nigello] Hoc est »mero incausto« (encausto)

VubCAW. — Jneaustum Yulcanius dicere videtur

atramentum^ quod ctiam nunc Italie est inchiostro.

sepia] Ad a tramen ti alludit ' inateriam. Grot. —

Persius (3, 13): <

»Nigra quod infusa vanescat sepia iympha.*

Confer Plinium (9, 26, 45. 11, 3, 2. 32, 10,

32. 35, 6, 25); Aristotelem (bist animal. 1, 4),

ct Ausonium (epist. 4, 74):

»Melonis album pliant,

33

258 Marüani Capellae lib. III. $. 224.

per cannulas eadem rösanari. Tunc ctiam quoddara medicamen acerrimum,

quod ex ferulae flore caprigenique tergoris resectione confecerat, rubri admodum

coloris expromsit, quod monebat faucibus adhibendum, quum indocta rusticitate

vexataé foelidos ructus vitiosi oris exhalant. Demonstrabat etiam qucndain

gratissimum gustura vespere multo olivoque laboratum , quo depulsa vocis

£insuavissimae diritate canoros etiam fieri posse memorabat. Arterias etiam

pectusque cujusdám medicaminis adhibitione purgabat, in quo et cera fago

illita, et gallarum gummeosque commixtio, et Niloticae fruticis collemata no-

.; и» . ! . .ri -.г ,T'î'..:..' ■ • ■ .*••■•' .• ... J

• jVofotfn< -.furvae-. ftepiae ■ . . t: . i w. foetidos ruetua] Saxo grammatícns (в. p. 107):

Cnidiosque nodos prodidit.« ti. .' тг,- «Indigestam ventris saniein foetido oris anhclitu rucannulas]

Calamoe significat, quorum usum ctabattir.* Atque ipse Cicero (in Pis. 6): »quum isto

Quinctüianua (14), 5, 51; p. .163 Spald.) deecri- ore foctido teten-imam nobis popinam inhalasses. •

psit bis verbis :» quoad intinguntur calami, morantur vespere] Vigilias signifieat, ut olivo lucernas

manum.« «. .ùu.Jl '>u i» : ï: iü« шнЬ » 4i. ¡ (eonf. supra §. 2 et infra §. S76 not.).

ferulae ] Ad ferulae sccptra paedagogorum ab; diritate] Darmstattensis quidem codex ariditate,

ludit, unde id quod in proverbialem formam ,abiit: quod Hcinsius (ad SU. 11, 416 Biirm.) ctiam prac-

»Et nos ergo manum jfcrulae subduximus«; et illud fcrebat; sed vulgatam relinquerc non opus est,

Golùmellae: »Ferülasque minaecs.« De ferulis di-; quum dintm omnino canoro oppoeitum sit, Dirae

versum quid a rej¡q^¿;»ubindicat Apulejus. Alii; alites ncniini ignotac. »Tctcrrimum omni diritate*

enjm de manibus . pucroruin ferula caßdendis indj-», Cicero (in Vatin. 5 f.) scripsit.

cant: Ule vero ait libro 10 met. »quam altissinie purgabat] In editis additum erat gargarizando.

sublato puero feritfa nates ejus obverberans«. Grot., Notavit tarnen Grotiiis: »in MS. meo bacc vox pro

— Adde apud Suetoniuin (du ill. graiiim. 9) Дрд: glu»sematc est, et rectet si enim. baec ad gargaiimitii

Marsi versum: ■ , sçandum cssent, utique epitbemata non essent.« —

*Si quos Orbilius ferula seuticaque cecidif* . Abest ista vox a.codicibiis etiam Reicbcnaucnsi,

et Marüalis (10, 62, 9) baeee . , ■' . Parujstattensi , Monaccnsi (C), Cantabrigicnsi et

»Qua vapulavit Marsgas Celenaeuß, — ,,■>;> f Britanaico. Posterior codex praeterea pro purgabat

Ferulaeqnc tristes, seepträ paedagogorum « exbibet curabaL ' ;

alioque loco (14, 80) cera fago illita] Notissiinae sunt tabulae ceratae

»Invisae nimium pueris , grataeque magistris.* (Guilland. de papyro 3, 41 sequ. Nov. op. dipl.

Conferatur etiam Juvcnalis (1, ,!£().,. .... afii); Earum prae menibranis praestantiam doeet

adhibendum] Vfcriautem banc lectionem pro ad- Quinctilionus (10, 5, 31. p. 162).

movemlum praetuli, quum et Reicbenauensie, Bri- et gallarum] Observes vclbii bodiernam lue atratannicus

et Cantabrigicnsis cum ea conciliant, menti pracparatioiiem, cujus antiquius

caprigenique] Alludit ad scuticas. Grot. cquidem non novi. ,

Martiani Capellae lib. III. §. 225. 239

tabantur. Quae vis epithematis licet memoriam iptcntionemque pfocuraret,

tarnen natura sui etiam vigilias inferebat. Prdtulit quoque limara quandam 226

artificialiter expolitam , quae octo partibus auratis velut diversis nexionibus

gummeosqtie] Gummis, ut Capella Loe. Ш>го, talent Grammaticae limam tradit. Barth, (advere,

testât ur, feminine genere dicitur. In genitivo gum- 1555). т— Adde Ausonii (sapient. 299, 15. p. 228

meos Graccanioc, ct gummis Latine. Nonius Mar- Dae.):

ccllus: »Gummi generis neutrins, ut est usu montf. ¿Ét éóireeta magis, quam condemtiata vocabo,

ptoton. Tarnen feminin! Cinna: Alpinaque gummi; Apponet doctí quae mihi lima v£ri.«

ut sit gcnitiviis ejus Itujus gummis, ut puppis, fe* ocio partibus] Quo melius Ьаес intclligas, oonfer

bris, pelvis.» Grot. — Confer infra (§. 291). infra (§. 289) versus:

Niloticae] A Plinio Ьаес habet, qui (5, 12, 23) »Bis quarta fundi quis paratur portio

de papyri scirpis: »texuntur« iuquit »madente tabula Vel vulneratur ductus oris integer.»

Л7/« aqua. Turbídus liquor glutinis praebet vicem« cet. Unde (§. 326) Minerva: »ni fallor«, inquit, »octo

eoUemata] KoZAij fiara sunt conglutinamcnta. partes oratlonie vedut incunabula repetitura inti-

GaoT. • marc disponis.« Octo partes jam Aristarcbus stamemoriam]

In omni scripturae laude id maxime tuit Quinctiliànique aetatc (1, 4, 20 j p. 78 Spald.)

extollitur, quod rem m memoria ejus ope servatur. "Palaemoil,' quod fugerat Isidorum, qui (fetym. I, Ö,

(Stob. serm. 79. Ciccr. partit. 26). ••• 4. p. 13 Arev.) ¿; Donato demuro orationem in

epithematis] Quod Celso emplastrum, id Mar- partes octo paititam esse scribit.

cello Empírico (20 p. 131 Proben.) epithema est. néxionibüs] Qnae sunt diversae nexiones Шае?

Игнат] Lima est cultura opcris jam script! , Mibi vidctur ab abbveviatione , eolemni librariornm

qua politur illud, et in boncstam formam rcdigitur, ^rricnldmento, erro* nattas, et non paulé Capelle

Titiosis omnibus derasis velut. Hóratius »arte рое- dignièr^vox reponenda pectinatíonibus , quod v ocatica

libelle jam Sidonii aevo singular!, ne quis bul#m rci ipsi minim in modnm conveniens curioso

cpistolam esse acrius contendat fi,oa* talitim asscrèndnm scriptori nemo, puto, ncgabit,

•ДГес virlute foret clarisve pofèttthts armis qal'^tm^' Vëàïcte1 penes nos exstahtle lectioncni

Quam lingua Lalium, si non offenderet unum pensiohibus audîërit, quae qtildem fundámentum bn*

Quemque poëtarum limae labor et mora.* — jus corrccrlonis' nobis bonnm est. Barth, (advers";

Cui eidem limatus pro subacto poeta et quamlibet p. 1355). — "Peccat Barfhfcis hie in pluribus. IVam

cultissimo lib. 1. sat. 10. Martialis lib. 10, ep. 2: prim am falsa, sed cam mullis criticis ci communis,

»Nota leges quaedam, sed lima rasa recenti. « argumentativ 'est! qoum alii librarii in legendis vcr-

Idem limandi verbo in cam rem usus lib. 6, ep. 641 bís brevlatis errarint, hune etiam 'errasse! Error

Ovidius lib. 1 de Ponto, elegía 6: ' ecllîce'f sîhgniomra' hentiquam omnium est, et a

• Scilicet incipiam lima mordacius uti ' " ) singulis argumentan ad Universum proferto omnia

Ut srtb judicium singula verba voccux?* Hkl& fèglca.' lPor*» ë óbrrúptS in códice sno verbo,

Eleganter miri ingenii script or Martiamis Cepéllá qutod virioswur esse ipse agnoscit, corrigera andel

35*

260 Martiani Capellac lib. III. $. 226.

interstincta vibrabat, ex qua scabros dentes vitiliginesque linguarum et gordos,

quas in Soloe quadam civitate contraxerant, Tcvi seusim attritione purgabat.

227 Haec abstrusa nosse carmina numerosque multifidos crebrae supputationis opere

putabatur. Denique quoties curandos acceperat, mos ejus erat de nomine

primo tractare. Casus etiam non tacebat, quanti vel vitia creare posscnt,

vel prudentissime declinan. Tunc genera rerum, verba etiam curandorum

cum ratione captabat, ne, ut fieri ab aegrotantibus moris est, nomen pro

nomine commutarent. Tum morborum modos, témpora, fîgurasque et sche

mata requirebat, jubebatque alios, quîs plenitudo obtusior atque immobilis

torpor insederat, gradus percurrere scandereque quam plurimum operum,

TOcem claris litcris scriptam. Denique in illud sequitur, non debebat a Grotio singular!

etiam criticorum vitium, quod persaepe in hoc ipso addi, quum anteriores cditioncs jam contraxerant

libro argüimos, incidit, ut auctorcm ipsum quibus- babcrent, et ita etiam, quos vidi, libri scrip ti. Infra

dam tailturn locis legerit, ncutiquam perlegerit. noster (§. 526) iternm soloccismos tangit. <

Undc factum est, ut vocem damnarct nostro per- quanti] MS. qua. Grot. — Profceto mclior

familiärem, ut supra (§. 31) »tabens divûm nexio', vulgaris lectio. Quanti enim e Graeco 0601 pro

ct (§. 92) iquaeque elementa liget dissona nexio.* quotquot explicar i potest.

IVcque solus noster bac vocis forma usus est; sed declinari] Facete metapboram persecutus est,

popularis etiam ejus (Arnob. li. p. 136) verbis: usus verbis ambiguis, ut bic declinari vitia, quod

»vineulorum illae injecta sunt nexiones«: ita ut de adversis in vita casibus pariter ac de nominum

Afris in primis usitata fuisse videatur. IVcque sen- in grammatica casibus obliquis intclligi potest,

sus ullam mutationem flagitat, quum partes nexae morborum modos] E uianuscripto Grotius banc

inter se facile divers ae nexiones appcllari potucrint. lectionem in no lis attulit, quam pro vulgata ver-

Soloé] Л0Х01 Straboni et Ptolemaeo. Alludit borum recepi, inagis nimirum convenicntem ad me

ad soloecismum, qui ea ex urbe originem traxissc tap Lorain perscquendam. In códice etiam Reicbcmcmoratur.

Grot. — Adde Suidam, et inprimis nauensi sic legitur.

Diogenem Lacrtinm (I, 31 ibiqu. interpr.), similiter plenitudo obtusior] Id est: magna ingenii tar-

Straboncm (14. p. 663 Casaub.) et Isidorum (etym. ditas. Yulc. — Ilypallage pro »plcna bebetudo.«

1, 33, 2. Op. Ш. p. 32 Arev.), cujus verba baec quam plurimum] IVescio quid baec sibi vclint,

sunt: »Dictus autein soloecismus a Cilicibus: qni ex ni legas: »scandereque quam plurimum, operant

urbe Soloe, quae nunc Pompejopolis appellatur, praepositionibus , aut conjunetionibus participad* *

profecti, quum apud alios commorantes suam et il- (ita est in niauuscripto) »insislerc.« Alludit, ut

lorum linguam vitiose inconsequenterque confunde* solet, ad partes, quas vocant, octo orationrSrent,

soloecismo nomen dederunt.« Sed тегЬшп, quod Grot. — ¡Non vidit Grotius »quam plurimum op«s~

Martiani Capellae lib. III. $. 227. 261

praepositionibus aut conjanctionibus aut participatis insisterc, totaque curandos

arte fatigari. Hanc igitur feminam tali multorum curatione callcntem 228

quum deorum nonnulli Jatricen, alii Gencthliacen divcrsis rerum operibus

aestimarent, addereturque fidei medendi sollertia, quod earn opitulari posse

oris vitiis nec Pallas denegaret nec ipse Majugena; inconsentaneum tarnen

videbatur incedere medicam penulatam. Idcirco ab ea et nomen et officium

suum ас totius expositio artis exquiritur. Tune illa, ut familiäre habebat expo- 229

nere percunctäta ac docere facile, quae ab eadem quaerebantur, penula a dextra

cum modestia verecundiaque revelata, sie coepit: Гдаццапху dicor in Graecia,

quod ypccfifiTj linea, et ygá^fiata literae nuneupentur, mihique sit altributum

literarum formas propriis duetibus lineare. Hincque mihi Romulus Literaturae

ruma idem esse ас si dixisset »quam plurima Ope

ra.« Voluit sane noster «discípulos cogère, ut gra

dos (quibus ad fastigia §. 268 pervenitur) percurrerent,

scanderentfjue quam plurima opera (poé

tica), et insistèrent praepositionibus (§. 287) aut

conjunctionibus (§. 286) aut participatis (participiis

§. 283 f. 283).«

cur alione] Ycrbi calleo cum sexto casu constructi

plura exemple congessit Stepbanius (ad Sax.

p. 87) e Petronio, Septimio Sereno, Sulpitio, Appulejo,

Ammiano, aliis.

Genethliaccn] Hanc a Pbroneei educa t am et a

Pallade Apollincquc laudatam noster inicrioribus

locis (§. 892 — 894) fingí t. Confer Reimerum apud

Mitscberlicb. (ad Horat cann. Т. П. p. 696) et He

rat ср. 2, 2, 187.

inconsentaneum] Quia servi plcrumque et libertini

Tel Gracci bomines medicinam factitabant

Romae. Conf. Scblaegeri bistoriam litis de medicorum

conditione (Helmstadt. 1740).

revelata] Lectio quidem ad marginem notata

relévala habet; sed vulgatam scrvavi, quoniam vox

satis apta et a Martiani populan (Appulej. met 5,

p. 188 et passim) queque usnrpatnr. Graecum

àrtoxaXvJtTeiv idem revelare est. Voluit igitur

nostcr » veste composita ad dicendum agendumque«

significare (conf. Quinctil. 11, 3, 144 sequ. p. 448

— 450 Spald.).

propriis] Intcllige »suis cuiquc liteiae peculiaribusa

ut alia ab alia discern! possit Augustinus

(de ordine 2, 12 op. I, p. 342 Bas.) reportas esse

ait literas »notatis omnibus oris ac linguae sonis

atquc discrete.* Infra (§. 232) ad artificiosam lite

rarum formationem illos ductus rcfert

Romulus] Utitur boc nomine pro Romanis, ut

Pcrsius (1, 83): »au Romule ceves?« Quinctilianus

(2, 1, 4. p. 235. 2, 14, 3. p. 340 Spald.) »grammaticen

«, inquit, in Latinum transferentes litera'

turam voeaverunt«

Literaturae] Ipsam Grammaticam esse Literaturam

dicit sensu omnino latiori, quam in bujus

vocis explicatione , a Cicerone (partit. 26. p. 282

Proust.) data, latet Seneca (epist. 88. p. 567

Lips.): » Literatura» inquit »per quam pueris ele

menta trad un tur, non doect liberales artes, seel

mox praecipiendis locum parat.« Lileratm em differre

262 Martiani Capellae lib. Ш. §. 229.

nomcn adscripsit, quam vis infantem rae litcrationem voluerit nuncuparc, sicut

apud Graecos уда^цахсбпщ primitus vocitabar; tunc et antistitem dédit et

sectatores impúberes aggregavit. Itaque assertor nostri nunc literatus dicitur,

literator antea vocabatur. Hoc etiam Catullus, quidam non insuavis poeta,

commémorât dicens :

Munus dat tibi Sylla literator.

Idem apud Graecos ударцатодьдабхаЛо^ vocitatur.

a grammatico с serions aevi scriptoribue patct (v.

Jul. Capitolini Antoniii. Philosoph. 11. p. 57 Obr.

Aclium Lamprid. in Commodo Antonino 10. p. 118;

in Alexandre Severo 5. p. 304. Jul. Capitolin. in

Maximino jun. 1. p. 592).

infantem me] Manifesto hoc a Varrone Labet,

qui (apud Augustin, de ordiue 2, 12. in op. I.

pag. 542 Bas.) » gramma ticac infantiam lilerationcm

« vocat.

yQafißatiÖTLxrj] Codices quidem Darmstattensis,

Monacensis (C), Cantabrigiensis, et Britan

niens grammatice habent; sed vulgatam retina!

lectioucm, quacum conduit ct Bcicbenauensis.

Gracca ilia voce utitur Scxtus Empiricus (1, 2.

p. 225 Fabric). Plato quoquc (in Protag. p. 312

Stepb.) удаццапбтуу appellat grammaticac artis

ludimagistrum, qui alias yçafifiaTOÔiôàôxaÀoç appellabatur.

Confer omnino Wövrcrium (polymath,

c. 4, p. 27 sequ.), Heraldum (Observât. 7, 23;

p. 608), Solanum (ad Lucían, de mere. cond. Т. Ш,

p. 523 Bip.) et Classcitiiim (de prim, gramm. gr.).

sectatores] Distínguit eos Suetonius a discipulis,

scribens: »Marcus Valerius Probus non tara

discípulos, quam sectatores aliquot liabuit Nunquam

eiiim ¡ta docuit, ut magistri personam sustineret

« (il lust г. gramm. с sir.); hoc tarnen loco iidcin

cum discipulis esse videntur.

lileiabis] Suetonius (de ill. gramm. 4): »Ap.

pellatio grammaticornm Gracca consnetudinc invaluit:

sed initio literati vocabantur. Cornelius que

que Nepos in libelle, quo distinguit lileratum ab

erudito, literatos quidem vulgo appcllari ait eos,

qui aliqnid diligenter et acute seienterque possint

a ut dicere aut scribere.« Apud nostrum inferiori

loco (§. 231) Grammatical »Sum, inquit, literatura

ipsa quae docco; literatus quem docuero.« Addit

Suetonius: »Sunt qui lileratum a literatore distin

guant, ut Grace! grammaticum a grammatista; ct

ilium quidem absolute, hunc mediocriter doc tum

exist iincnt. Orbilium apud majores, ait, quum fa

milia alicujus venalis produceretur, non temeré

quem literatum in titulo, sed literatorem inscribí so

li I um esse, quasi non perfectum Uteris, sed irabutum.

« Gellius (IG, 6) »quempiam linguae La

tinee literatorem « memora t. Undc infra (§. 251)

adverbium etiam literate explicatur » quod perite

tractaverit, qui а Grammatica edoetns fuerit.« Ilanc

litera toris notiouem gracca voce facilius, quam La

tina, Aristoteles (categ. de qual. p. 58) yoaflfMtttixcÔtsçoç

exprimera potuit. Appiilcjus (in flor,

p. 97 Oud.) de Musarum crateris: »Prima crátera

literatoris ruditatem eximit, secunda gramm at ici « cet.

Catullus quidam] Male sc habet apud Grotiiim

quidem, unde lectioncm practuli, quam Monacensis

(С), Britanniens, et Barmstattensis pracbebant. Versum

reperies in сагш. 14, 9.

Martiani Capellae lib. lit §. 230.

QUID SIT OFFICIUM GRAMMATICAE.

Officium vero meuin tunc fuerat, docte scriberc legereque. Nunc etiam 250

illud accessit, ut meum sit erudite intelligere probareque. Quae duo mihi

vel cum philosophie criticisque videntur esse communia. Ergo istorum quatuor

duo activa dicenda sunt, duo spectativa. Siquidem impendimus actionem, quum

quid CMScribimus legimusvc, sequentium vero spectaculo detinemur, quum

scripta intelligimus aut probamus; licet inter se quadam cognatione conjuncta

apud Graecos] Ita a Strabone (14. p. 658

Casaub.) Epicari pater Ncocles ygccixfiazoôtôàô-

хаЛод appellator. Confer Diogcnem Laertium (10,

2. p. 604 Melb.), Hcsychium (p. 855 v. удац-

liaTtÔTTjç); add. Stallb. (ad Plat. Phil. p. 116) et

Dioném Cassinm (28. p. 13. 75, 5. p. 1259 Reim.).

quid sit] Inscriptio baec ct quae sequuntur

отпев abstint a codicibus Anglieis, Darmstattensi

pluribusquc a] iis.

nunc etiam illud] Sextus Empíricas (adv. grammat.

1, 2, 49. p. 226 Fabr.) »duplicem esse« ait

»grammaticam, aliam quae doceat elementa, artem

nimirum legendi et scribendi; aliam, quae facultas

profundior versetur in examinanda etiam literarum

cognitîone et natura, et in oratiouis partibus, quae

ils constent« Augustinus (de ord. 2, 12. Op. I.

p. 542 Bas.), postquam prius grammaticac officium

in tradendis elementis literarum, doctrina verborum

et sj Ilabarum accentibus retulerat, addit: »poterat

jam perfecta esse grammatical sed quia ipso no

mine profiter! se literas clamât , onde etiam Latine

literatura dicitur, factum est, ut quidquid dignum

memoria Uteris mandaretur, ad earn necessario pertmerct.

Itaque unum quidem пошеп, sed res in

finita, multiplex, сorarum plcnior, quam jucunditatis

aut veritatis.« Senecae etiam verba (epist. 108.

p. 656 Lip*.) sunt »quae pbilosopbia fuit, facta est

philologia.« Conferenda omnino bic puleberrima

Classenii commentatio (de primordiis Gramntat. Gr.

Bonn. 1829) et Herzogin» (ad Sciopp. gramuiat.

pbilos. p. 1).

criticisqne] Unde Quínctilianus (1, 4, 5. p. 55

Spald.) de grammaticornm officio: »IVam ct scribendi

ratio conjuncta cum loquendo est, et enarrationem

praccedit emendata lectio, et mixtum bis omnibus

judicium est: quo quidem ita severe sunt usi л éteres

grammatici, ut non versus modo censoria quadam

virgula notare et libros, qui falso viderentur inscripti,

tanquam subdititios summoverc familia permiscrint

sibij sed auctores alios in ordinem redegerint,

alios omnino exegerint numero. « Grant maticos

postmodo appcllatos esse, qui antea critici

audierint, tes ta tur Dio Cbrysostouius (or. 55, p.

555 Morcll.). Erant tarnen, qui dificrre criticum

a grammatico contenderent (Sext. Einp. adv. granim.

1, 5, 79. pag. 255 Fabric; add. Aquil. pag. 141

Rub ni;.). Ilinc noster etiam infra (§. 158) judicium

dc carminibus et poêmatibus Dialccticae vindicat.

activa] Aristoteles (metapb. 5, 1) baec etiam

distinguit, ftQaxrtxà nimirum et ¿scOQTjTixá. Adde

Stobaeum (scrm. 59 ed. Gcsneri), Quine tiiianum

(2, 18, 1. p. 594. 595. 5, 7, 1. p. 545) et Ma

ximum Tyrium (I. p. 595 seqn. Rcisfc.).

licet] Grotios ediderat »et licet«; nnde VonMartiani

Capellae lib. III. §. 230.

sint, sicut ct in ceteyis artibus comprobatur. Nam et actor cognoscit primo

quae valeat actitare, et astronomus quaedam facit, ut per ea cognoscat, quae

debeat comprobare. Promittit etiam utrumque Géomètres, quippe formas

theorematum cum rationibus certis efficit et cognoscit.

QCJOT SINT TARTES EJUS.

Partes autem meae sunt quatuor: literae, literaturac, literatus, literate.

Literae sunt quas docco, literatura ipsa quae doceo, literatus quern docuero,

literate, quod peritc tracta verit, quem informo. Profiteor autem dc orationis

natura usuque tractare. Natura est ex qua formatur oratio. Usus, quum

cadem utimur, appellatur. His etiam materies admovetur, ut de qua re dicendum

sit aestimemus. Oratio vero ipsa tribus gradibus eruditur, literis,

sy llabis, et verbis.

ckius (sp. crit. p. 82) legere jabet videlicet et pro

sint indicativum sunt. Sed quum copula et absit

a códice Cantabrígiensí, ista resectione et corrcctlone

non opus est. Paulo post ex codem códice post

sicut inscrui et in.

actor] Non generation sensu banc rocen) accîpio,

sed pro bistrione, qui disccre ante debeat

quam agat.

astronomus] Proreus contrariant Quinctilianns

(2, 18, i; p. 393): »Astrologia nullum exîgens

actum, sed ipso reí, cujus Studium habet, intcllcctu

contenta: quare -&ecoQr]ZLKTj vocatur.«

promittit ] Praebent quidem codices Britannicus

et Cantabrigiensis pariter ac Grotïanus misil;

Darmstattensis miscet, quemadmodum Grotius le

gere malebat Verumta men vulgata lectio, quam

retinui, non prava baberi debet, пес desnnt exem

ple, quibus Tcrbum promittere pro profiteri usurpatum

sit. Seneca (cpist. 88. p. 565 Lips.): »nc

promittunt quidem, nec bujus rci scieutiam affe

ctant • Pctronius (10. p. 41 Burnt.): »tu literas seis

et ego al ¡quid aliud promittanu* Sic scribebant

(Sen. contr. 4, 29 Rufi Vibii p. 276 Elzcv.) »pro

mptere oralerem«, ita ut illud promittere Gracco

Vrti6%vel6dai prorsus responderet (conf. C. Fr.

Hermann ad Lucían, de bist ser. p. 220).

oratio] Quinctilianns (2, 1, 6. p. 256 Spald.):

»BJietorice, iuquit, a grammatíca jam paenc posseseione

depulsa est.« Add it tarnen: «Лес inficiabor,

ex iis al ¡que m, qui gramma ticen profitcntur, cous»

qne scícntia progredi posse, ut ad bacc quoque

tradenda sufficiat: sed quum id a get, rbetoris officio

fungetur, non suo.« Corre xi apud nostrum verba,

quae praecedebant: in e di lis enim legebatur »ex

quibus formetwj Cantabrigiensis rectius: »ex qua

formatur oratio.«

literis] Grotius ediderat: >id est ex literis, syl

lable, et e.r verbis.* Illud id est dclevi codicum

Rcîebenauensis ct Britannîci anctoritate, et illa bina

ex melius Cantabrigiensis omisit, sicut ct ego feci.

Martiani Capellae lib. Ш. $. 252. 205

DE NATURA LITERARUM.

Verum in literie gemina quaestio diversatur. Namque aut naturales 232

sunt, aut effectae. Natura enim insinuante earum nomina in loquendi substantiam

procreata sunt, artificiosa vero formatio earum lincas quas scribimus

designavit ad hoc, ut praesentes una uti, absentes alia potuissent; atque

ita ex hac parte, qua scribitur, mutae, ex ilia, qua legitur, voces sunt

appellatae, siquidem haec auribus tantum , ilia sob's oculis valeat comprehendi,

Literae igitur aliae sunt, quae per se efficere totum valeant, aliae quae 25o

Manillas (in as tro n. 2, foo):

— »rudibus pueris tnonstratur litera prinium

Per faciem nomenque suum eomponitur wits:

Tunc conjuncta suis formatur syllaba nodis.

Hinc verbi structura venit per membra legendi.

Tunc rerum vires atrjne artis traditur usus ,

Perqué pedes proprios nascentia carmina surgunt,

Singulaque in summa prodest didicisse priora,

Quae nisi consliterint propriis fúndala dementis,

Perdunt , quae propere dederint praecepta magistri,

Et fluet in vanum rerum praeposterus oído.*

aut naturales] Dlffcrcntiam bane Inter natura

les literas et ejfectas sic exponit Sarisbericnsis (in

metalog. 1, 12 p. 759): »Litcrarum nomine tam

simplicium vocnm figurae, quam elementa, id est

voces figtirarum intelliguntur. — Literae, id est fi

gurae , primo Yocum indices sunt, deinde

sunt] Omissum Lac auxiliare verbum e Cantabrigicnsi

supplevi.

absentes ] Opcrae prctium erit hie conferre, quae

Nonnus (in Dionys. 4. p. 127 »avtag S rtâ6r\ Falb.) de Cadmo refert:

EÀÀàâc pcûvijêvra nal efiqjçova ócoqcc ko-

• iiLÇav

rXú66r¡Q ÖQyava rev£ev óftó&Qoa, 6v[iq)Vioç

âè

'AçfwvLijç, бхахудоу èç aÇvya 6vÇvya

fdiaç

Toartrov абьуугою rvitov toçvcô6aro 6ivvequa

scribitur] Britanniens, Reichenaucnsis et

Mouacensis (C) hic et paulo post quae pro qua

exhibent; sed omnino melius in Darms tat ten si, ct

in editis qua leges.

voces] Haud dubius substituí pro Grotiano

quas animae per oculorum fenestras opponunt, et vocales illam codicum Darmstattcnsis , Monaccnsis

frequenter absentium dicta sine voce loquuntnr. .(C), Cantabrigicusis, et Britannici lectionemj quae

Tradit ergo prima elementa sermohis ars ista , ut confirmatur praeterea loco с Sarisbericnsi allato.

non facilius queat aliquis praeter earn pbilosophari, per se] Ciarías Isidoras (etym. 1, 4, 3. Op. Ш.

qnam inter philosoplios eminere, qui semper caecus p- 8 Arcv.): »dictac vocales, quod per se vocem

aut surdus fuit.« Est hace differentia inter 6X01- »mplcant ct per se syllabain faciant nulla adbaerentc

XÛOV et ygáfifUt, quam Ammonius grammaticus consonante. Consonantes vocatae, quia per se пои

docet (in Vulcanii tbesauro liugu. utriusque p. 772). sonant, sed jnuctis vocalibns consonant.*

34

266 Martiani Capellae lib. III. §.

nihil. Nam vocales, quas Graeci septcm, Romulus sex, usus posterior

quinqué commémorât, У velut Graeca rejecta. Hae tamen in Latio nunc

produci, nunc contrahi, nunc acui, nunc gravari, vel etiam circumflecti,

nunc aggregari, nunc distrahi sine jactura sui nominis possunt. Modo solao

syllabas formant, nunc consonantes utrinque suscipiunt. Vocalesque nonnullae

modo se invicem mutant, nuper sibi cum decore succedunt. Quippe

A plerumque in E transvertitur, nam capio cepi facit; nunc in I, ut salio,

insilio; nunc in O, ut plaustro, plostro; vel in V, ut area, arcula. Item

E litera in primum A reformatur, ut sero, satum; vel in I, ut moneo,

monitus; vel in O, ut a tcgendo toga; vel in V, ut "a tecto tugurium.

Similiter I vocalis in A convertitur, ut siquis, siqua; in E, ut fortis,

forte; in O, ut qui, quo; in V, ut ibi, ubi. Non aliter O litera in A

nam vocales] Hanc literarom distributionem apnd A plerumque in E] Confer hoc loco ct in sc-

Platonem (in Grat. p. 424 Stcph.) et Aristotelem quentibus Schneideram (in clem, gramm. lat. I. p. 9.

(poet. 20) jam legimus. eequ.).

sex] Addit nimirum quinqué prioribus Y a Grae- in O] Ita et Avà6siç dicunt Acgyptiorum Oaeis

acceptum. Infra (§. 2S8): »Placet cnim mibi Y ses (Steph. Byz. p. 158. Strabo 2. p. 130. 17.

in vocalium numernm congregan — sic igitur erit, p. 813, ubi male editum 'Avâôtç et lâvâdeiç. V.

ut senae fiant vocales. « Casaub. p. 56). Addc Macrobium (in Saturnal. 1,

Y velut] Non admissam esse in Latino alpha- 4), et Scbneiderum (clem. 1. 1. p. 09).

beto banc literam e Quinctiliano liquet, qui (1,4, a tecto tugurium] Pomponius: Ofilius ait tu-

9. p. 63 Spald.) »X nosh-arum ultimam« appcllat. gurium a tecto tanquam tegularium esse dictum,

Priscianus autem (1. p. 8 Basil.) »Y Graecorum ut toga, quod ea tegamur. Citatur tit de тсгЬог.

Dominum causa a Romanis ascitum esse« affirmât, signif. 1. 180. Forte legendum: tugurium a tego

Et ita Quinctilianum quoque intelligendum esse tanqnam tegurium. Et sane non dubitarcm, nisi

ex eo patet, quod inferiori loco (12, 10, 27 p. et Festus a tecto derivaret; sed an et iile in pari

628) fatetur »Romanos mutuari solitos esse a Grae- mendo sit ambigo. Grot. — Priscianus (1. p. 19)

eis literam Z, quotics eorum nomina scribenda es- scripsit: »In Y (transit) E, tego, tugurium«: sed

sent.« Yide infra (§. 261) Y. Reichenau ens is codex verba »a tecto* Martiano mamutant]

Plura bujus transmutationis exempta nifesto tribuit, quae ideo reeepi, pro »a tego«.

babes apud Priscianum (1. p. 18 sequ.). Confer prac terca Scioppium (in gr. pbilos. p. 194

nuper] Pro nunc. Nam ab aliis illud ita usur- Herz.),

patum sit, baud scio. Sed a nostro hoc factum in O] Sic olo, oloe, pro tY/o, Uli. Coitf. Sylcsse

videtur taedio repctitarum rocum modo et nunc, burg (ap. Sciopp. p. 2i>6).

Martiani Capellae lib. HI. $. 233. 2Ö7

transit, ut creo, creavi; vel in E, ut tutor, tutela; vel in I, ut virgo,

virginis; vel in V, ut volo, volui. Item V simili ratione convertitur in A,

ut magnus, magna; in E, ut sidus, sideris; in I, ut telum, teli; in O, ut

lepus, leporis. Sic igitur transformatae nunc utrinque poterunt copulari,

nunc ex altero, nunc ex neutro, nunc aliquas partes orationis terminant,

nuncque nullas.

!

QUOD VOCALES UTRINQUE ALIQUANDO COPULANTUR.

Nam A primum utrinque sibi associât V et I literas, nam et aurum 234

et varus dicimus, et Janus et Ajax. Ex uno autem latere suscipit E, ut

Aeneas. Ex neutro vero latere O- Finit feminina nomina, ut dea, masculina

ut lugurtha; neutra in singulari numero tantum Graeca, ut toreuma, peripetasma,

in plurali autem Latina, ut monilia. In verbis imperandi modum,

ut canta, salta. E autem vocalis duarum Graecarum literarum vim possidet. 23o

Nam quum corripitur, e Graecum est, ut ab hoc hoste; quum producitur,

rjra est, ut ab hac die. Ac maxime tunc circumílexum accentum tenet.

lepus leporis] Plura exempla Quinctilianus (i, dicum Britannici, Cantabrigiensis, ct Reichenauensis.

4, 16 p. 74 et 1, 7, 26 p. 186 Spald.) affert. Vulgo enim dicimus et varus.

Addatur Staveren (in mythogr. p. 956), ct Sylbur- ex neutro] Baud dubie corrupta lectio et desigius

(ap. Scioppiam p. 254), qui etiam rursus O dentar aliqoid. Tentabam: >Ex altero vero O, ut

pro U poní animadvertit, ut totela, porporea, oso- Amias. • Voues, (spec. erit. p. 148) — E Cantabricapitor,

soper, quomque, patronos, servos, vitiom, giensi supplevi latere; in reliquis consonant omnes.

manom, corneront, monitor, piacolom, fortom, fo- Scripsit igitur Slartianus »vocalem A ñeque ante,

ratos, leberom, aedebos, compedebos, noctebos, tibi- ñeque post se admittere O«, seil, in eadem syllaba.

cinchos , soperstitebos. Adde , quod promiscué po- modum] Ita Darmstattensis, pro modi in сdüis.

nitur, adulescens et adolescent. Supple, quod antecedí t, finit.

poterunt copulari] Confer Platoncm (in sopbista jjra est] Ausonius (Id. 12. 347; p. 364 Delpb.):

p. 253 Stepb.): 6xtàov oiov rà уда/лцата яе- »Hra quod Aeolidum, quodque e valet, hoc

jtov&bx av eiij ' xai yàç èxeivaw rà (ùv Latíale E

ccvaQfloÖTSl Лоуз rtqoq аЛЛцАа, rà ôè Ôvvaç- Praesto, quod E Lalium semper breve, Dorka

flÓTTH. vox Ел

dicimus] Transposai hoc verbam auetoritate со- Sextas Empirien s (1, 5, 115. p. 241 Fabr.) cor-

34 *

268 Martiani Capellac lib. Ш. f. 255.

Haec duas vocales, id est I et V ex latere utroque complectitur, ut in Euro, Vejcntano,

et in eja, jecore. Finit vero neutra nomina, ut monile. Feminina etiam,

sed Graeca, ut Calliope; pronomina, ut ille,- iste; numcrum etiam totius generis,

ut quinqué, lieet arcrcùtov sit. Item verba imperativi modi, ut sede, curre; modi

256 infiniti, scribere, scripsisse. I vero litera cunctis utrinque vocalibus sociatur. Nam

A complectitur, quum dicimus janua et Ajax; E autem ut teneat, docuerunt

exempla superius demonstrata; О autem literae copulatur in nomine Jo vis et Oinonc;

oisus etiam dicitur — sic enim veteres usum dixere; V autem in juvando

et vita. Haec aliquaudo vocalis geminam syllabam facit¿ finiujup omnium

rcptum Eta ait fieri Epsilon, productum contra bas non minus I cum E, quam E cum I utrinsc-

Epsilon fieri Eta. cue juncta sunt.

circumflexum] Corrigî jubet Yonckius (sp. crit. Oinone] Codex Darmstattensis exhibet Jonone,

p. 148): »quum — accentum.« Ego vero puto dice re quasi pro Junone dictum; sed quum jam exstct

voluisse Martianum: »E quando productum Graeco exemplum literae I ante O positac, unicc vera est

~Hxa assimnletur, tunc maxime circumflexum ac- vulgata lectio, ubi I post O subjicitur. Mira sane

centum habere.« est ratio scribendi Graeca, quum Romani plcrumutroque]

Aliter atque sagacius olim IVigidius que Oenonen dicant (Ovid, heroid. S, 5), sed alte-

(apud Gell. 19, 14): »I et V semper subdilac- ram quoque scripturam certe antiquam esse pro-

E et subit et praeit. Si quis putat praeire У in babunt exempta a Scbncidero congesta (clem. I.

bis verbis, Valerius, Vennonius, Volusius, ant I p. 80).

in his, jam, jécur, jocum, jucundum, errabit, quod oemmem] Ut verbi causa in vocabulo Graji.

bac literae, quum praecunt, ne vocales quidem Fuerunt adeo, qui soli I, ubi consonantis partes

sunt.« »geret, vim geminatam tribuerent; cf. Isidor, (etym

a.trcoTov] Confundí interdum aptota cum mo- 1, 4, 7. op. HI. p. 9 Arc v.): »propterea intcrdum

noptotis Priscianus (5. p. 151) ait; significar! autem duplex dicitur, quia quoticscunquc inter duas voproprie

apt otis ea verba, »quae nominativum solum cales invenitur, pro duabus consonantibus habetur,

habeant: monoptotis vero ca, quae pro omni casu nt Troja. Geminatur enim ibi sonus ejus.« Unde

una eademque terminatione fungantur.« Sic et no- patet, quid voluerit Quinctilíanus (1, 4, 11. p. 67

stcr infra (§. 299) fas et nefas inter aptota refert, Spahl.): »sciat enim (grammaticus), Ciceroni planequam

autem (§. 212) monoptoton nuncupat. cuisse aiio ma Ham que geminata I scribcrc: quod si

teneat] Grotius margini adscripsit: »al. taeniae*, est, junge tur etiam ut consonans.« Isidorus tarnen hoc

quasi hoc exemplum esset literae I cum E copu- repreheudit (etym. 1, 27. 11. Op. HL p. 44 Arcv.)

latae, ex antiqua nimirum script ura tenie; sed ipse verbis: »I litcram inter duas vocales constitutam

Martianus intellcxit exemplis amplius opus non esec, bis scribi quidam existimabant, ut Troiia, Maiia •

supra jam cja ct jecore allata essent, in qui- sed boc ratio non permittiL Píunquam enim tres

Martiani Capcllae lib. III. §. 236. 269

generum nomen, ut frugi; numerum itidem omnium generum, ut viginti;

item verba modi indicativi, ut no vi , memini; imperativi, sali, veni; infinitivi,

jaculari, luctari. O vero litera quibus vocalibus quave ex parte 257

cohaereat, superius memoratum. Finit autem nomina masculina, ut Cato;

feminiaa, ut Juno; numerum omnium generum, ut octo; item verba activa,

ut canto, laudo; modi imperative tantum modo invenitur, ut cedo; adverbium,

ut subito; praepositionem, ut pro. V autem litera vocalibus om- 238

nibus utrinque coit, praeter О antelatum. Sola etiam V sui generis literam

non geminat, sed conjungit, ut vulgus, Vulcanus. Finit articulos, ut tu;

nomina neutra, ut cornu, genu; nullum autem vorbum claxidit . .

i ■ 7 " ' '

DE SEMIVOCALIBUS. *

Hactenus de vocalibus» Non enim vocales astruere, sed omnes literas 231*

sum jussa monstrare. Verum reliquas, quae sequuntur, consonantes esse non

dubium est. Quae item discernuntur in semivocales .et mutas, quarum exsevocales

in una syllaba scrïbuntur. Sed I litera inter possnnt apnd nos, incipíamus. Articulus secundara

duas vocales constituía pro dupla habetur.« (Conf. notitíam superpositorum deuionstrat. Deficit autem

Schneider, elem. gramm. 1. p. 277. 231). praepositivis articulis lingua Latina. Nam pronomen

ut canto] In editis omissum ut Darinstattcnsis hic, quod grammatici in declinationc nominum loco

snppcditavit. praepositivi ponnnt artículi, nunqaam in oratione

imperativt] Yin' sensum, lege: »modi impera- gensum articuli habet.« Vide tur tarnen nostcr cum

tivi tantummodo unum finit, ut cedo.« Vonck. aliis grammaticis pronominibus pro articulis abuti.

(spec, crit p. 82) — Multo lenior medela fuerit se- Infra enim articulos appellat hic, haec, hoc (§.

paratis vocabulis tantum+modo. Codex Darmstat- 249), porro ille, iste (§. 250), quin etiam quot,

tensis, omisso modi, legit imperativo, sed nihil CO tot (§. 25*6). Isidoras (etym. 1, 8, 4. Op. Ш. p. 18

profieimus. Arev.): » inter articulum et pronomen hoc interest,

articulos, ut tu] Rectins Macrobios (p. 536 quod articulus tunc est, quum nomini jungitur, ut

Pont sive 702 Zeun.) articulis Latinam linguam hic sapiens; quum vero non conjungitur, demoncarcre

doeet Quinctilianus item (1, 4. p. 78 Spald.): stfativum pronomen est, nt hic, et haec, et hoc.

»nostcr sermo«, inquit, «artículos non desiderat, semivocales] Scxtus quoque Empiricus (advers.

ideoque in alias partes orationis sparguntur.« Quae gramm. 1, 5, 102$ p. 238 Fabr.) semivocales disquidem

posteriora verba hisce illustrantur Prisciani tinguit a mutis, »quippe quae per se sonum eflS-

(17. p. 568): »Ab eis, quae loco articulorum sumí cere nequeant, quum semivocales contra sonum

270 Marttani Capellae lib. III. §. 239.

210 quar rationcm. Quippe Г litera, quae est semivocalium prima, duas tantummodo

consonantes praelata complectitur, L et R, ut dicimus flavus ct

frugi. Vocales vero complectitur ita, ut I et V vocales sibi praeferri prohibeat;

241 nullum autem claudit finitiva sermonem. L vero litera tripliciter sonat. Nam

cxilcm sonum reddit quum geminatur, ut sollers, Sallustius; medium autem

quum terminât nomina, ut sol, sal; item leniter sonat, quum vocales antevcnit,

ut lapis, îepus, liber, locus, lucerna; plenum vero sonum habet, quum ci praeferuntur

literae P, G, C, F, ut in Plauto, glebis, Claudio, flavo. L autem

nunquatn ulli semivocali vel mutae praeponitur, quae pro D in praepositione

accipitur, quum el A praefertur, ut alligat. Haec etiam praelata praepositione

servatur, ut illepidus, illotus. Utrinquc autem vocales amplectitur, ct no

mina nonnulla déterminât: in masculino Sol, in feminino Tanaquil, in

neutro A, E, I praecedentibus, ut bidental, niel,' sil. Adverbia etiam claudit,

2i2 ut semel. M vero litera tam in sermonis initio quam in medio esse et in

ultimis potest, ut mores, umbra, triticum. Ex consonantibus solam praecedit

dent, ut R poïÇov, S Óiy/ióv cet. Addc Ser- loco posita, ut Ule, Metettus; plenum, quando

viiim (ap. Prise. 1, 3), qui: »sunt« inquit »Septem finît nomina vel syllabas, et quando Labet ante se

semivocales, quae ita proferuntnr, ut incboent ab in cadem syllaba aliquam consonantem, ut Sol,

E litera et desman t in naturalem sonum, ut F, L, sylva, flavus, clarus; medium in alii.s, ut lectus,

M, ГЧ, R, S, X. Sed X ab I inchoat.« lecta, lectum.« (Gonf. Schneider elcm. gramm. I,

F] Aliter sentit Priscianus (1. 1): »Quum F p. 297). Isidorus etiam (ctym. 1, 52, 8. p. 52

loco mutae ponatur, id est P et H sive tp, miror Arev.): »Labdacismus est« inquit »quoties unnm T

bene inter semivocales posuisse artium scriptores. exilius, duo largius prorerimus. Qu od contra est:

Nihil enim aliud habet baec litera semirocalis, nisi nam iinum largius, duo exilius proferre debemos. «

Hominis prolationem, quae a vocali in ci nit; sed et, A praefertur] Ex antecedent ¡bu s: »quum ei

Loe potestatem mutarc literae non debnit. Si enim praeferuntur literae« supplendum et hic ei. Et autem

esset semivoealis, necessario terminalis nominum est pro etiam, ita ut sensus sit: »quum non solum

inveniretur, quod minime reperics} nee ante L vel D, sed etiam A praefertur -, igitur atl

R in eadem syllaba poni posset, qui locus muta- )шес etiam] Litera nempe L. Deinde perperam

rum est duntaxat« cet. ediderat Grotius inlepidus, inlotus, quod ex antetripliciter

sonat] Couler omnino Prisciani (1. rioribus correxi editionibus.

p. 22) verba: »L triplicem, ut Plinio videtur, so- solam] Sic scripsi pro »sola M«, qnod erat in

nu m habet: exilem, quando geminatur secundo editis; ca enim observalio ad IV potitis quam ad 211

Martiani Capellae lib. НГ. $. 242. 27i

N, utMemnon; subsequitur solam S, ut Smintheus; mutaturque in N nonnunquam,

ut quum dicimus nunquis. Terminatque neutra, ut auruin et argentum;

item monoptota, ut ncquam; in genere masculino accusativum

siraplicem, et duplicem genitivum; item participia, et verba, et adverbia, ufc

tractum, legam, cursim; numerum ctiam omnium generum, ut novem, decern.

N autem litera plenior apparet in primis et ultimis, ut Nestor, tibicen; in 245

mediis exilior, ut mane, damnum. Ex consonantibus sequitur M literam, ut

Memnon; S autem praecedit, ut fons, mons. Convertitur etiam in M, quum

cam sequuntur B, P, M, ut dicimus, imbuit, impulit, imminet. Eadeni

nomina terminantur, masculinum, ut tibicen, femininum Graecum, ut Siren,

neutrum, ut culmen. R vero vocales utrinque complectitur. De consonan- 244

tibus S soli praeponitur, ut sors, fors, et X duplici nonnunquara, ut arx.

Convertitur in L, N et S, ut niger, nigellus; femur, feminis; gero, gessi.

Finit nomina masculina post omnes vocales, ut par, pater, vir, nitor, fur;

feminina post E et О, ut mulier, sóror j neutra post omnes praeter I, ut

calcar, piger, marmor, sulphur. Finit verba et adverbia, ut venor, vador.

S nonnulli literam non putaverunt. Nam Messala quendam sibilum dixit. 245

gerat legi femur, feminis, addens: »Ita enim со

acvo illos sensisse, nt quum nequc rectus fernen,

ñeque obliqnns femoris esset usitatus.«

vador] Yerbum ni minim: adverbioram autem

excmpla decrant, quae Grotius e manuscripto sue

supplcvit. Cantabrigiensis alia addit: »agilitcr, viriliter,

jogiter.t Quibus с Yariis exempKs patet, non

nullis in locis interpolatum nobis traditum esse Martianum

(add. §.11 not.).

non putaverunt] Quia, ut ait Cledonius (p. 1 f.?l2

t Putsch.) » superflue inveiiitiir, intcrdum et ipsa

liqucscit in metro; quia sibilus magis est quam

consonans«; adde Priscîannm (L. 1, p. 25), qui non

solum in metro apud yctustissîmos vim suam fre

quenter amitterc, sed etiam tantam cum aspiratione

banc literam cognationem habere docef, ut in iis

literam pertinerct. Turbavit fortasse librarlos, quod

alias quoque literas praccedere 91 videtur, ut in

ambo, ampulla cet; sed quod Martianus vult, syllabas

tan tum singulas spectat, neque in una eademque

syllaba alii literae praeter N praeponi реззе

M certum est

Smintheus] Apollo (Homer. II. a. 39. Macrob.

Saturnal. 1, 17. Pausan. 10, 12, 3. Strabo, Ste

phan. Byz. alii). Male Grotius Smynthius. Nostram

lectionem tucntnr codices Rcichenaucnsis et Monacensis

(G).

nunqtiis] Confercndus hic Schncidcrus (clem.

gramm. I. p. 310).

femur] Et Britannicus et Cantabrigiensis banc

lectionem praebent, quam Grotius conjectura assecutus

erat, qui ediderat qiiidcm fernen , sed jus272

Martfani Capellae lib. Ш. $. 245.

Quae tarnen utrinque P literae copulatur, ut spado, psittacus; et С, Q, T scquentes

amplectitur, ut Scaurus, squama, Stella. In plures ctiam transitum

facit, ut in L, dicimus enim modus, modulus; in N, sanguis, nis; in R,

flos, floris; in D, custos, custodis; in T, nepos, nepotis. Terminât etiam

masculina et feminina post omnes vocales; neutra post А, О, V, ut vas,

os, nemus. Huic literae Divus Claudius P adjecit aut С propter -ф et $

246 Graecas literas, ut P, psalterium, ut C, sacsa. X autem nemo literam putat,

quoniam duplex est. Constat enim ex G et S , ut rex, regis; aut ex С et

dictíonibus, quae a Graccis Latin! sumserint, saepe

pro ea ponatur, ut sex, sal cet.

Mess ala] 91. Val. Corvinus Messala, Ciceronis

et Angustí acqualis, et oratoria arte et grammatica

clarus, de cujus vita et s'tudiis doctrinae eruditam

dissertationcra scripsít Ludovicus Wiese (Berolini

1829. 8). Singularem librum ediderat de litera S,

quera commémorât Quinctilianus (1, 7, 25 et 38),

ubi et Ulud positum fuisse Tide tur, quod noster et

tribuit, et quod Quinctilianus alio loco (9, 4, 37)

narrât, Messalam S literam, quoties ultima esset

aliaque consonante susciperctur, subtrahendam cen-

Claudius] De Claudii novationibus circa literarum

formas testes sunt Tacitus (ann. 11, 14),

Suetonius (Claud. 41) , alii 5 confer omnino Scbnciderum

(elem. I, p. 6 sequ.). Sed egregio lapsus

est Martianus, quum Claudium arbitraretur singulis

Uteris Graecis binas Romands substituasse, ut pro

*P esset PS, pro К vero CS, unde tantum Ule

abfuit, ut, quum Romani qro H unam X babcrcnt,

pro Ф itidem simplex Signum Antisigma bac figu

ra: )( introducere studeret, quod iisdem verbis

tcstatiir Prîscianus (1, p. 25 Basil.).

literas] Apud Grotium erat: »propter -ф et £

Graecas, Psalterium, saxa«; equideme cod. Monac. (С)

inserul » literas ut«, deiude с Darmstattensi post ut

»P« et post psalterium »ut C«; denique ex priscis

editionibus restituí scrip tur a m »sacsa«, quae

IHartiani sentcntiac unice convenit, nequc a vctcrum

usu prorsus abborrct. Sic in monumentis sacpissime

legimus VICSIT (palaeogr. crit. IV, §. 587),

inque lapidis cujusdam titulo (ар. Gruter. 544, 4)

LVCSERVI4T, unde Isidorus etiam (etym. 1,4,

14 ; p. 11 Arcv.) »pro X, in quit, s cri beb ant С et

S, si ([и i Jem duplex vocatur«, ipseque Quinctilianus

(1, 4, 9, p. 63 Spald.) de litera X scribit: »qua

tarnen carere potuimus, si non quaesissemus.«

Confer, omnino Schnciderus (clem. I, p. 572) et

nota quae sequitur.

duplex] Scioppius (grammat. pbîlos. p. 256):

»Aunaeus Cornutus de ortbogr. : Varro X literam

esse negat, in quo quid viderit nondum deprebendi

(nempe singulam non esse). Victorious art. gramm.

lib. 1: Latini voces, quae in X literam incidunt,

si in declinatione earum apparebat G, scribebant

G et S, ut conjugs, legs. Rigidius in libris suis

X litera non est usus, antiquitatem sequens. Priscianus

lib. 1 : X dupliccm loco С et S, vel G et S,

postea a Graecis inven tarn, assumsimus, ut dux.

ducis, rex, regis. Cbarisiiis lib. i-.Merx; Sallustius

merces dicit. Sic faces antiqui pro fax , teste

Festo. — Servins in Aen. 1 : Adnixus antiquum

est, ut connixus, quibus bodie non utimur. Dici

Martiani Capellae lib. HI. $, 246. 275

S, ut mix, mi eis. In V aliquando transfertur, ut nix, nivis; et С, ut pix,

picis; in T, ut nox, noctis. Haec in Latinis nunquam ponitur prima, apud

Graecos autem ponitur, ut Xanthus. Et masculino et feminino omnibus vocalibus

sociatur, ut Ajax, frutex, calix, velox, Pollux, et feminino, fax,

lex, lodix, velox, lux. Neutrum nullum claudit.

DE. MUTIS.

Transacts semivocalibus mutae sunt perquirendae ; quae ideo hoc 247

nomine nuncupantur, quoniam nisi illis vocales associatae succurrerint, intra

oris sonitum ante auspicia moriuntur. В prima omnibus vocalibus utrinque 248

connectitur; praefertur consonantibus L et R, ut blaesus et brevis. Transit

in C, ut succurrit; in F, ut suftick; in T, ut summittit; in P, ut supponit;

in S, ut sustulit. Finit nihil, nisi tres praepositiones, ab, ob, sub. С vocales 249

utrinque collaterat, consonantes quasdam praecedit L, T, R, M, N, ut clarus,

mns enim adnisus et connisus. Et Aen. 8. G alii Grotius, ncqne quidquam matara audeo, licet ali-

Senones dicti sunt, quod Liberum patrem hospitio quatenus favcat illi Priscianns (i, p. 26): »X durecepisscnt,

quasi Xenones: quum Graccum ¿jévog jdex modo pro CS, modo pro GS accipitur, ut

signified liospitcm. Festus : Senonas Gallos Yerrius apex, apicis, grex , gregis; transit tamen с tiara in

ait existiman appellatos, quia novi yenerint ex У consonantem, ut nix, nivis $ nee non in CT,

Transalpina region-;, ас primum appellatos Xenos, ut nox, noctis.»

postea Senonas. Cicero in Oratorc: Verba saepc velox] Lego: ferox ; sed et postremum istud

contraliuntur non usus causa, sed aurium: quo- »et feminino* gloesema sapit; exstirpandum itaquc.

modo enim vestcr Axilla Altala factus est nisi fuga Vonck. (specim. crit. p. 82 f.) — Procnl dubio

literae vastioris? — Ita ct sedecim pro sexdecim, legendum celox, quia subs taut iv um requiritur: sed

sedigitus pro sexdigitus.* invitis codicibus nihil muto.

il» T] Nemo bunc locum corruptum esse non moriuntur] Isidoras (etym. 1, 4, 4. op. Ill, p. 8

jndicet. Conjicio: et in CT, ut nox, noctis. Ñeque Arc v.): »ei enim eis extrem um vocalis detraxeris

cnim sufficit dicere in T, sed CT. At fungi baec sonum, inclusum literae murmur sonahit« Adde

conjunct! m dicta disjunctim ccpcrc, itaque exem- Cledonium (p. 1881 Putsch): »Mutae л его non sopbim

déesse arbitrati pro lubitu adjcccruut, ant nant, nisi a vocal! spirilum acceperint*; quod enùn

potins transjecerunt, quum forte antea legeretur: spiritu caret, raoritur.

»aut ex CS, ut nux, nucis, pix, picis«, qnac bina ut sufficit] Omissuui apud Grotium ut supplevi

et alibi conjuueta reperies. Grot. — Ilariolatur e cpdicibus Darmstattensi ct Monacensi (C).

35

274 Martiani Capellao lib. III. §. 249.

tectum, crus, Acmou, Cnidus. Finit artículos, quos pronomina vocant, hie,

haec, hoc; et adverbia, ut sic, hue, hie. Sola mutarum antecedentem vo-

200 calem producit, et pro duplici habetur, ut hie, hoc, haec. D utrinque vocales

tenet. Praepouitur R literae in Druso; M literae nunquam .pracfertur in

Latinis; in Graecis autem aliquando, ut Dmolus. Sic et N, ut Ariadne.

Transit in C, ut accidit; in G, ut aggerat; in L, ut alligat; in P, ut apponit;

in R, ut arripit; in S, ut assidet; in T, ut attinet. Finit articulos

201 neutralis generis , ut illud , istud ; et praepositionem , ut apud. G omnibus

vocalibus praefertur; sequitur A literam, ut in aggere, quae, quoties geminatur,

adjungitur. Praefertur R literae, ut grave; L, utgladius; N, ut ignis. Iu

252 С quoque convertitur, ut rego, rector. Nihil quoque concludit. H aspirationis

notam esse certissimum est; quae quando vocalibus accedit, ut hospes, heres;

transit in X, ut traho, traxi. Hanc Graeci diviserunt. Nam pars ejus dcx-

255 terior aspirationis nota est, sinistra contrariae significationis. ]£. vero nunc

quos pronomina] Confer quae snpra (ad §. 258) »sie И litera est, non nota* (conf. et infra §. 238)

annotavimus. Paritcr Priscianus (1, 8, 47; p. 44 Krchl.): »11

/«лес] Vulgatae boc additum est in Darmstat- literam non esse ostendimus, scd notam aspiratiotensi

códice. nis, quam Graecorum antiqnissimi similiter nt La-

Dmolus] An pro Tmolo monte, an ôilCûbç le- tini in versu scribebantj nunc cam diviserunt et

gen dum? GnoT. dexteram ejus partem supra literam ponentes psilet

aggerat] Ita in cditis ; sed Grotius с MS. suo re- notam habciit, sinistram autem contrariae aspiratioposuit

agger, addita nota: naggerat quum ab aggere nis« (vide notam quae sequitur). Addc Gcllium (2,

derivetur, non mutât D in G. Sed agger mutât, 3; p. 161 Conr.), Isidorimi (1, 4, 11; p. 10

quum ex ad rtQO&é6et> et gero componatur. Itaquc Arcv.), et Appulcji librum de nota aspirationis (al)

aut ita legenduni uti docuimus, aut aggerit, aut Osanno editum a 1826). »Est autem«, inquit Spalaggregat.

« — IVonne autem a vçrbo aggerere sive dingius (ad Quiiictil. 1, 4, 9; p. 61), »de II magna

adgerere conjunctivus est aggerall Addc Quincti- inter grammaticos Pntscbiauos lis, aliis literam cam

Hanum (1, 11, 5; p. 237 Spahl.). vocantibus, aliis, et plui-imis quidem iis negantiquoties

geminatur] Intcllige: quae (litera A) ad- bus, cum quibus facerc Quinctilianum apparct.»

jungitur, quoties G geminatur. TVusquam cniui G Мох с codicibus Monaeensi (C) et Darmstattcnsi

geminatum invenics, quin A praccedat. reposui accedit et Iteres pro accidit et hneres in

aspirationis notam] IVon igitur literain, sient et Grotiana editiouc.

Quîuctîlianus distiuguit (1, l>, 19; p. 101 Spald.): dexterior] Pars dexterior est Ъ, sinistra -f, hace

Martiani Capellae lib. HI. §. 253. 275

nota putatur esse, nuno litera; nam ejus effectue С integrare non dubium est

absque his, kapite, kalendae, kaluraniae. P autera convenit utrinque vo- 254

calibus; R literae praeponitur, ut prandere; L, ut placeré; S, psittacus;

T, Ptolemaeus; N, ut în Sypnum. Terminât vero nihil. Q quidam literam 255

non putabant, et vinccrent, nisi in equo et cquitatu appareret expresse. Haec

levigationîs, illa aspíratlonís nota. Grot. — Isido

ras (ctyui. 1, 18, 9; p. 31 Arev.): *Au6sia} qnod

¡nterpretatur aspirado ; ubi enim H poni debet, tali

figura an not a In г: I ; -{piXrj, quod ¡nterpretatur siccitas,

sive purum, id est ubi litera H esse- non

debet, tali nota ostenditur: -1.« Confer palaeogr.

meam (L §. 114; p. 91) ct in primis Yilloisonum

(ancedd. Gr. II, p. 288) et Fiscberum (ad Wclleri

gramm. Gr. I, p. 259).

nunc nota] Hanc quoqiie supervacnam esse contendit

Priscianns (loco citato): »quac quanivis« ¡n-

»Haec tribus in Latió tantum addita nominibus К»

atqne cadein prorsus, quae Martin mis, Diomedee

(p. 419 Pntscb.) affert scribens: >K consonans muta

supcrvacua , qua utimur qnando A correpta sequitur,

ut Kalendac, kaput, kalumnia.» Isidoras an

tena (etyrn. 1, 20, 15 5 p. 44 Arev.): »K literam •

inquit »antiqui pracponebant quotiens A sequcbatur,

ut kaput, kanna, kalamus ; nunc autem Kalendae

ct Karthayo per candem tantum scribuntur, omnia

autem Gracca nomina quacunque sequente vocali

per К scribenda.« IVotandum praeterca, pro kapite

quit »scribatur, nullam aliam vim babel quam C«; apud nostrum margin! Grotianae appictum esse »al.

qnac cadera nostri sententia esse videtnr, qnum Kapua.«

literam С »omnes ejus effectue integrare» boc est,

omnibus, quae К cfliccre posait, intcgi-is exprioiendis

sufficere dicat. Confer et Isidorum (1, 4, 12;

p. 10), qui: »ideo, inquit, stipcrvacua dicitur, quia

execptis Kalendis supcrvacua judicature per С enim

universa cxprimimus. « Quinctilianus quoquc (1, 4,

9; p. 02 Spalding.) »redundarc eani« ait пес nisi

•qnorundam noininiim notam esse«, et alio loco

(1, 7, 10; p. 177) in nullis verbis ulendum ca

putat nisi quae signified, ctiam ut sola ponatur;

• boc, inqnit, со non oniisi, quod quidam earn,

quotics A scquatur, necessarian! credunt, quum

sit С litera quae ad omncs vocales vim suam pcrferat.

« Plura dabit Scbneidcrus (elcm. I, p. 290

sequ.). Vide et palaeogr. meam (I, §. 117).

kalumniae] Calumnia olim per к scribebant, ut

liquet ex со, quod lex Rliemnia statuit caluinniatioribus

inurendam literam К ad infamiam. Gnox. —

Dc lege Remmia vide doctos ad Cic. pro IV. Amer. 20.

ut prandere] *Ut* exbibent editiones, quod

Grotii incuria omissum erat.

Sypnum] Ita codex Monacensis (C). Quartuin

casum Martianus posuit, ut ad superiorem locura

(§. 157), quem réspice, sesc referrct. IViliili igitiir

nota est Grotii cdentis Sypnis ct conjicicntis inlelligendam

urbcm esse Acbajac, quae Ptolcmaco et

Straboni Supvoç.

literam non putabant] Isidoras cj noque de Q

litera (etym. 1, 4, 15): »bacc« inquit »prius non

erat, nnde et ilia supcrvacua vocata, quia per С

absque his] Id est praeter haec, ut infra (§. cuneta veteres scripserunt.« Plura dabit Scioppius

280 f.). Tria Ausonius quoquc excipit (Id. de Ii- (gramm. philos, p. 250 Herz.) ci Scbneidcrus (eiern-

«er. 20)t . I, p. 521).

55 *

276 Martiani Capellae lib. 1П. §. 255.

nunquam sine cluabus vocalibus ponitur, quarum prior erit V, et sic ceterae

consequcnter, ut quartus, questus, Quirites, quotus, equus. Constat autem

cx С et V, ideoque duplex et composita dicitur, ncc geminatur. Nullara

256 singularem literam comprehendit, finit nihil. T vocales ex utroque concludit,

in conjunctionibus et praepositionibus. Praecedit L, in Tlcpolemo; M, in Tmolo;

N, in Potnia; R, in Troja. Finit neutra, caput, sinciput, lact. Artículos

terminât, ut quot, tot. Verba, ut legunt. Adverbiuni et interjectionem , ut

257 at. Z a Graecis venit, licet etiam ipsi primo С Gracca utebantur; nam Scthum

equo] Quinctiliauus (12, 10, 30; p. 652 Spal

ding.): »Duras« inquit »et illa syllabas facit, quae

ad conjungendas demum suhjectas sibi vocales est

utilis, alias supcrvacua, ut equos ac сquum scribiraus,

quum etiam ipsae bac vocales duac officiant

sonum, qualis apud Graecos nullus est, ideoqnc

scribi illorum Uteris non potest. «

ex С et V] Unde ipsa quoquc ejus figura derivari

posset, ut V litera alteri С inserta esset;

melius tarnen Quinctilianiis (1, 4, 9) cum Gracca

Koppa earn comparât, quae apud illos in numero

tantum mansit; » cujus« inquit » similis effectu spccicquc,

nisi quod pauluni a nostris obliquatur.«

(Conf. Rose inscr. Gr. antiqu. p. XXX tequ.).

praepositionibus] Valde laborat Iiic liber de graminatica

e distinctionibus, quarum nos nonniillas cmcndavimus:

quod ct hie usu venit, legendum cnim:

»T vocales cx utroque concludit ut in conjunctio

nibus ct praepositionibus: praecedit L in« etc. Grot.

— Quae pracpositioncs innuat, difficile dictu est,

nisi ad ct apud in T tcrrauiavit (conf. Quinctilian.

1 , 7, S). Sed vide supra (§. 250).

Tlepolemo] Tleptolemo quidem codices Darnistattensis

et Bfonacensis (C) exhibent, sed vulgaris

scriptio vera est.

lact] Alii lac, alü lacte dicunt; sed profecto

boc àvakoycôzaxov. Ausonius:

» Vox sólita et cunctis по^щша, si memores lac,

Cur condemnetur, ratio magis ut facial lact?«

Capel la infra: » quidam quum lac dicunt adjicinnt T

propter quod facit (I. propterea quod faciat) lac lis.'

Grot.

at] Hic ñeque adverbii neque interjectionis exemplum.

L. atat. IXcquc negarim ctiam adverbii exeniplnm

desiderari, ut forsit. Grot. — Favet conjeeturac,

quod in codicibus Monaccnsi (C) et Darms tattensi

est и tul; sed in re dubia nihil mutare pracstaL

Z a Graecis] Quare banc literam paulo post

(§. 260) a Latinis excludit. Isidoras (1, 4, 15; Ш.

p. 11 Arev.): »A Graecis« inquit » mutavit LatinitM

Y et Z propter nomina scilicet Gracca. Et bac

apud Romanos usque ad Angustí tempus non scribebantur.

« Addit idem inferioii loco (1, 26, 28.

p. 46): »nam quum just ilia Z litera с sonum ex

primât, tarnen, quia Latinum est, per T scribenduni

est.«

С Graeca] Quam absurda baec sunt, ni legas:

С Graeca, hoc est sigma. Ea cnim hujiis litcrae

antiqua forma, quod cx qui bus vis inscriptíonibus

liquet, itemque cx Macrobio, in quo Bassarea scribitur

RACCAPEA. Dicit Graecos (quamquain Z

litera sit Graecis deducta с fontibus) non semper

Zeta litera usos, sed pro ca sigma usurpasse ideo

que CHQON pro ZHOON scripsisse. Compon!

Martiani Capellae lib. III. $. 257. 277

dicebant, quem nunc Zethum dicunt; tarnen haec geminata ab ipsis ctiam

habetur. Nam a T et С componitur, quam ut advertas duplicem, uunquam

poterit geminari. Haec praeponitur M literae, ut Zmyrna. Ex his igitur 2o8

universis decern et octo literae necessitatem cunctae conscriptionis absolvunk

Placet enim mihi Y in vocalium numerum congregan. Ñeque sine hoc Hyacinthus

aut Cyllenius poterit annotari. Sic igitur erit ut senae fiant vocales;

semivocales et mutae duodecim. H enim aspirationi dabitur, supervacuaeque 259

erunt Q et К; X autem ut duplex sine elementi cardine non probatur; Z

vero a Latinis excluditur; decern et octo numero sicut dictum est supersidunt.

Quae tarnen cum supervacuis rejectisque cunctis ex uni us vocis sonitu con- 260

formatae, diversas naturalis harmoniae causas sub oris concinentia repererunt.

DE FORMATIONE LITERARUM.

Namque A sub hiatu oris congruo solo spiritu memoramus. 261

sine elementi cardine] X Kic literis non annumerat,

facît enim tantuin XVIII, lias videlicet: A

BCDEFGILMNOPÄSTVY.

Itaquc legendum: nX auittn ut duplex in clcmcnli

cardine non probatur.« Error ex repetid* Uteris.

Grot. — Vero similis quidem est haec conjectura ;

sed lectio in omnibus libris est eadem, in códice

ctiam Rcichenaucnsi ct Darmstatlensi. Ac fieri po

test ut locus sic cxplicctur: X Ii te ram non esse,

quia ut duplex, с duabu* nimirum composite, sine

elementi cardine sit. Iutclligo cardinem quo se ver

tí t omnis elementi natura ct conditio, quippc quod

simplex esse debcat.

cum supervacuis] Cum a Grotio neglectum ex

anterioribus editionibus codicibusque Rcichenaucnsi

et Darmstattcnsi restituí.

de formalione literarum] Eandem rem tractat

Marius Victorinus (dc arte gramm. I. I, p. 2454

Putsch.), undc ca quae Martiano vcl illustrando

autcm dicit Z ex T et С vcl S. Grot. — Rccte

Martianuin intellexit G rotins, sed plura verba fecit,

quam ncccsse erat, baud scio an sui ipsius typothetac

fraude inductus, qui bis G posuit pro C,

nt nos ex aniiquioribus editionibus rcstituimus. Praeterca

с codicibus Monacensi (G), Rcicbenaucnsi ,

et Darmstattcnsi Latinis literis scripsi Sethum pro

Grotiano celum, ut apud Priscianum quoque (1,

8, 49) est: »Sethus pro Zrj^og dicentes«, quo

notus ille Amphionis frater (Apoll od. 5, 10, i) .sig

nifican videtur. Conf. et Schneid, (eleni. p. 579 п.).

Zmyrna] Priscianus quidem (1. p. 55): » Smyr

na: nam vitium faciunt, qui Z ante KI scribunt.«

Sed non solum monumcntis noster defenditnr (Rube

philolog. num. 1. p. 55); verum Luciani (in jud.

vocal. I. p. 67. Bip.) etiam testimonio. Confer et

Scxt. Empiricum (adv. math. 1, 169; p. 255 Fabr.),

Majum (ad Cic. de R. P. 1, 8), et Odofredum

Müllcrum (Goctt Anz. 1851. St. 56. p. 555).

278 . Martiani Capellae lib. III. $.261.

В labris per Spiritus impetum reclusis cdicimus.

С molaribus super linguae extrema appulsis exprimitur.

D appulsu linguae circa superiores dentés innascitur.

Er spiritus facit lingua paululum pressiore.

rcl comparando inserviunt, trans scrinsimus : »A litera

rictu patulo suspensa ñeque impressa dentibus lin

gua cnunciatiir. E reprchenso modicc rictu oris reductisque

introrsum labiis effertur. I semicluso ore

imprcssaquc sensim lingua dentibus тосст dabit.

О ut E geminum vocis souuni pro conditione tcmporis

promit, undc inter nostras Tócales r¡ et о)

Graccorum ut stipcrvacuae praetcrmissae sunt; igitur

О qui correptum enunciat, nec magno biatu

labra rescrabit et retrorsum actam linguain tencbit;

longum aulcm productis labiis, rictu tereti, lingua

arcu oris pendula sonum tragicum dabit, cujus observationis

et in E litera similis pacne ratio est.

V litcram quotiens cnunciamus, productis et cocuntibus

labris effercmus. —• В et P litcrae dispari

inter se oris officio cxprimunlur; nam prima exploso

e mediis labiis sono, seqifces compresse ore vclut

introrsum altracto vocis ictu explicatur. С etiam ct

G oris moliminc nisuque dissentiunt; nam С re

dacta introrsum lingua bine atquc bine inter molares

sur gens bacrcntcm intra os sonum vocis

excludit; G vim prions pari linguae lapsu palato

suggerens leniue reddit. D tarnen et T, quibiis,

nt ¡ta dixerim, vocis vicinitas quacdam est, lin

guae sublationc ct positione distinguiintur; nam

qunm suromos atque irnos conjunctiin dentes su

prema sui parte pulsaverit, D exprimit, quotiens

antcm snblimata partem qna supcrins dentibus est

origo contingct, T sonore vocis explicabit. К et Q

snpervaeno numero lilerarum inscri doctorum plerique

contcndiint, scilicet quod С litera bariun

officium possit implcre — non niliil tarnen est,

ntra carinii prior sit С seu Q sive K, quaruin

utraniqne exprimí faiicibus, alteram disiento, alte

ram producto rictu, manifestum est. H quoqne inter

literas otiosam grammatici tradiderunt eamquc aspirationie

notam conjunctis vocalibiis praefici — quae

profundo spirit и, anbelis faiicibus, cxploso ore fundctur.

Supcrest ut septcm rcliquas semisonas, api

ri tu qnoque instrepentes, online quodam pcr3cqnamur;

e qucis F litcram iniuin labium suprcmis iinprimentcs

dentibus, rcflcxa ad palati fastigium lin

gua, lent spiraminc profercmus. Scqiietur L, quae

val id uni ncscio quid per partem palati, qua primordium

dentibus supcris est, lingua Inicíenle diduclo

ore pcrsonabit. At M imprcssis inviccin la

biis mugitum qnendam intra oris specum attractis

naribus dabit; N vero sub convexo palati lingua

inliacrcntc gemino naris ct oris spiritu cxplicabitur.

Seqnctur R, quae vibrationc vocis in palato lin

guae fastigio fragorcm trcmulis ictibus reddit De-

Line duae suprcmae S et X jure juugentur; nam

vicino inter se sono altracto sibilant rictu, ita

tarnen, si prioris ictus pone denies excilati ad me

dium lenis agitctur, scqucntis autcm crasso spiritu

bispidura sonct, qui per conjunctioncm G et S vim

exprimit.« Adde Terent. Maurum (p. 2387 scqu.).

cdicimus'] Forte eliclmus. Svstvs (in Gurl. anim.

4, p. 9). — IVon nccessaria est bacc conjectura,

adcoque clegantior, quam Martiani stilum deccat.

С molafibtis] Ni egrcgie tailor, jam ea haec

pronnnciandi ratio est, quae apud bodicrnos Italos

obtinet, quasi Germanice dicas tsch; jure ilia reprebensa

a Scioppio (gramm. pbilos. p. 216)., qui

Martiani Capellae lib. Ш. §. 261. 279

F dentés labrum inferius deprimentes.

G spiritus cum palato.

H contractis paulum faucibus ventus exhalât. t,

I spiritus prope dentibus pressis.

К faucibus paletoque formatur. •

L lingua paletoque dulcescit.

M labris imprimitur.

N lingua dentibus appulsa collidit.

O rotundi oris spiritu comparatur.

P labris spiritu erumpit.

Q appulsu palati ore restricto.

R spiritum lingua crispante corraditur.

S sibilum facit dentibus verberatis.

T appulsu linguae dentibusque impulsis extruditur.

V ore constricto labrisque prominulis exhibetur.

Щ

rccte docet antiquitus С ctiam ante E et I sonum nisi ei pracferatur una с quatuor Uteris P. G. С.

К habuisse. vel F.

F dentés] Quinctilianus (12, 10, 29; p. 630 tpiritHm] Lege spiritu et in spiritu Ungua.YoncK.

Spald.): «Nam et ilia, quae est sexta nostrarum, (sp crU 1Щ_ Correct¡onc non opus erat> modo

paene non liumana voce, vel omnino non voce crit¡cag vcrbîs rccte construend;s раг Мме1. sc¡u.

potius, inter discrimina dentium efflanda est.. Dis- cet „R corradifur, i;ngna CTÎSpantc spiritum.. Placrimen

inter F et Graecam Ф idem tangit alio loco tonem (¡Q Cral p ШЪ £ Stcpl..) forsan respexît,

(I, A, 44), atque ipse Pmcianus, qui alioquin F qui d¡xcrat .yngnam ¡n proniinc!tmda Lac Шсга HOtt

et Ф confundit (cf. §. 240 not.), »hoc tarnen« in- tmmmif qnin potim c<mctW..

quit » scire debemus, quod non fais labris est pro-

. i « - i n » и » i i extruditur] Variât Lie lectio: in edit is male lennncianda

* , quomodo P et il, atque Loe solum J

„ m . a . / , ., , gittir excudituri sed ad marginem notatum exlruinterest.

Confer et Scioppium (gramm. pliiiosoph. D ' °

ditur, quod recepi. In Monacensi dcntqiic (C) et

» , .,i » -ШТ i* i i Darmstattcnsi codicibus exhibetur extudilur , nuod

dulcescit \ Lege succrescit. Vonck. — Malet •* »

substituissem, si lineóla superimposita potius red-

Itcrum îtcrumqne patet a critico JUartianum neque г r r

. . . . „ . r с . /na-.v ditum fuisset extunditur.

tectum, ñeque intellectual esse, intra enim (§.271)

noster naturam literarum L et II mollem esse docet, prominulis] Ita in codicibus antiqnissimis (On*

et supra (§.241) literam L leniler sonare scripscrat, deud. ad Appui. I. p. 142), in Dannttaftcusi etiam

280 Martiani Capellae lib. III. §. 201.

X quidquid С et S formavit exsibilat. .

Y appressis labris spirituque procedit.

Z vero id circo Appius Claudius detcstatur, quod dentes mortui, dum exprimitur,

imitatur.

262 Praestricta est cthrsim rationis regula prima,

Quae multis tendi sueta voluminibus;

In qua, juncturis quid nectat litera utrisquc,

Quo admittat sociam vel faciat latere,

Quae quo transsiliat converses legibus usu,

Et transformatum nomen habere velit;

Quas oris sonitus, vel quas inodulatio linguae

Gignant, et pulsu rupta labella suo.

Nunc jam compactis cursanda est syllaba formis,

Ut fastigetur longa brevisque fuat.

Haec duo percurram, junctures litera quippe

Praeveniens docuit sub ratione pari.

et Monaccnsi (C) legitur pro voce promulis, quam pronnntiatum imitatur dentes mortui compresses,

babent cditi. Fabric, (bibl. Lat Ш. p. 219 Ern.) —Addc Schneiformavit]

Codex Monacensis (C) formatur, quod denim (clem- 1, p. 380) ct Scioppium (p. 237 Herz.),

jam Grotius tanquam Varianten) lectionem margiui praestricta] Lego perstricta. Sic infra pro peralleverat;

praestat tarnen vulgata, qua С et S iiomi- eurram in MS. C9t praecurram. Error ex abbrevinativus

est. atione. Grot. — Saepissimc haec confundi testatiir

Y appressis labris] Dionys. Ilalicarnasscnsis (de ct Drackcnborchius (ad Silium 1, 358) ; nihil tacompos.

rocabb. 18; p. 12 Sylb.): »F Jtsoi avtà men mntare nus us sum, quia baud scio an ab ipsis

Ta X^'V 6v6xoXï]Q yevofxevqc à^toXôyov serioiis actatis auctoribus non minus quam a li-

Jtviysrai, xal бтегод ЫлЫтеь 6 r¡%oQ' Мб- brariis confusa sint.

%axov ôè rtávrtov то I, JtSQÏ tovç odôvvaç cursanda est] Lege »versanda est« vel »signan-

те yào г] хдотг^бед Tov rtvevßaTog yívETcct.* da.« Vonck. (spec, crit p. 148) — Vulgatam tuetur

denies mortui] Vir summna Joscphus Scaligcr Tacitus (Agrie. 2): » cursa turns tarn sac va témpora.,

(p. 113 ad Eusebium) hunc Martiani locum ncgat ubi vide doctum interprètent Walchium.

sc unquam assequi potuissc. Sed Z, jnxta Verriirm fuat] Pro sit per archaismiim, quem tauten non

aliosquc graramaticos , componifur ex D et S, in- intcllexit, qui in Darmstattcnsi códice corrigendo

cijtitijiie a litera D, iiti X a litera С. DS ¡taque lubstituit fiat. Paulo ante » ut fastigetur« de aerenMartiani

Capellae lib. III. $. 262. 281

Hoc igitur subdens nectendum concipit ordo,

Si vestrum, superi, comprobat arbitrium.

*

Hace quum Granimatice diceret, eamquc progredi Jupiter Deliusque prae- 265

cipcrent, hie Pallas: de juncture syllabarum, inquit, dum haec Literatura deproperat,

partem bistoricam praetermisit. Quo virginis objectu perterrita:

scio, inquit, mihi plurima transeunda, ne minutiora nectendo fastidium superae

beatitatis iiicurram ; proposito igitur per compendiosos calles festina perfungar,

ne densis obumbrata ramalibus velut seuticosae copiae densitate silvescam.

DË JUNCTURA SYLLABARUM.

Syllaba igitur dicta est, quod junctis literis sonitum simul accipientibus 264

informetur. Cujus, ut dixi, tres partes esse non dubium est, de juncture,

de fastigio, aut de longitudinibus. Juncturae sunt genera quatuor, duo natu- 265

ralia, duo histórica. Naturalia sunt quum quaeritur, unaquaeque syllaba utrum

ex una, án gemina, an neutra parte jungatur, et utrum literae, quae inter se

copulan non possunt, adjecta alia litera socientur; ut M et N, dum non

coeant, vocali accedente sociantur, ut in amni et somno, quae juncturarum

genera ex hoc, quod in literis memorata sunt, transcant. Histórica vero illa 266

conjunctio est, quum ex literis, quae inter se poterunt copulari, diversitas fandi

non easdem nec pares in numero sociarit. Scribimus nos enim Musarum primam

syllabam duabus literis, Gracci tribus. Lucilius in dativo casu A et E contibns

sive apîcibus intelligendum esse docebnnt se- parlier Immen, loucem, courato, joussit, jmidicare

quentia (§.268 sequ.). a scripserunt (Stiopp.gr. philos, p. 210).

bealitatis] Quinctilianns (8, 3, 32. p. 236 Spald.): Lucilius] Maie Grotins Lucillius. Correxi codi-

• apud Cic. beatitas et béatitude, quae dura quidem cum Monacensis (C) et Dresdensis anctoritate. Sasentît

esse, verumtamcn usn putat posse molliri.« tirarum auctorem intelligendum esse apparct e Qnînramalibus]

Ramis '(v. Erasm. et Gasaub. ad ctiliano (1, 7, 18 et 19; p. 183 Spald.): *Aa syl-

Pers. 1, 97. Stephan, ad Saxon, p. 47). labam, cujus secundam nunc E literam ponimus,

in numero] Ita Darmstattensis . multo melius varie per A et I eflerebant; quidam semper ut

quam quod in editis legitur «numéros. « ' Graeei, quidam singulariter tantum, quum in da-

Craeci tribus] Píempc fwv. Sed retercs Latini tivum vel genitivum casum incidiseent, unde pictai

36

282 Martiani Capcllae lib. III. $. 266.

jungit, dicens: huic Tereatiae, Orbiliac; Lucinius A et I, et Lucretius crebro,

267 et poster Maro, aulaï, pictaï. hem duae juncturae sunt, quum sociaraus

syllabas propter pedem vel versum, ut duae in una repente depereant, ut in

synalocphe, vel quum literae eicluduntur e verbo, ut in eclipsi. .

DE FASTIGIO. . : «: ■ ■

268 Hactenus de juncturis, nunc de fastigio videamus, qui locus apud

Graecos rteçi jtçoçcpôccôv appellatur. Hie in tria disccrnitur: unaquaeque enim

vestís et aulai Virgilius amaiitissimus vetastat» car- prosa eidem locum dabant (Quinctilian. 9, 4, 36;

minibus iuscruit. Est in Lac quoque parte Lucilii p. 546). Huic antera ubique adjnngîtur eclhlipsis,

praeceptum, quod quia pluribus explicatur versibus, quum, ut ait Valerius Probus (p. 1440 Putsch. )

ei quis parum credat, apud ipsura in nono requi- »intcr se aspcre concurrcntium syllabarum, intercerat

«j ubi quod Spaldingius annotavit idem fere hoc dente sola M litera consonante, et vocalem et conpracceptum

fuisse videri ac IVigidii Figuli apud Gel- sonantem, quam divimus, elidí necesse est«; undc

lium (13, 23), Martiani loco conGrmatur; Nigidius apparet, apud nostrum quoque scribendum fore mox

certe et ipse genitivum per AI, dativura per AE in ectldipsi, si certum esset librariorum , non ipecribi

jussit Quanquain dativum quoque per AI sius Martiani errorera esse. Varians leclio nulla

scriptum esse et lapidum tituli et libro rum vestigia est, nisi quod in Rcicbcnaucnsi et Darmstattensi

testantur. Confer Sclineideruui (Form. p. 23). pcrpcram eclypsi legitur.

Lucimos] An liciniusl Gnox. — Si тега Ьаес *Ç°eyâuôv] Qninctilianus (1, S, 22;

. к, ; i м i • ■ * и» P- *63 Spald.): »Diificilis observatio est per tenores

lectio, aut Licinium Imbriccm intclligcrcm, poetam 1 • ' -» *

- n • T • • • ur . i (ciuos quidem ab antiqnis diefos tonores comnerî.

comicum, aut Porcttira Licinium, quem Weicher- , . . г »

. ' ,. ,_оч . . — ut videlicet deelinato a Graccis verbo, nui tôvovc

tus (poet lat. rehqu. p. lo8) juniorem Tcrcnta ae- ' ^ *

, - . . , д . . . » . dicunt), vel accentus, quae Graeci Лросыд'шс

qtialcm fuisse suspieatur; sed in tantis tcnebris ' T " * ' s

.... . . -itr vocant, quum acuta et gravis alia pro alia ponitur,

nihil mulare praeslat; praescrtim quum ipse Mar- . .

, j . ut in hoc Camilltis, si acuitur prima: aut Gravis

tianus hoc loco adeo caecutiat, ut quum de da- r 7 °

, . •»•••*! i «■ . Pr0 flexa' "* Cethegus, et hic prima acuta: nam

tivo casu loquatur, genitivi in Al exempta afterа Ц . . • г

... . ж i -шт. . sic media mutât иг: aut flexa pro gravi, ut а шее

dativum nequc apud Lucretium ncque apud Virgi- 7 re» 1"

. „ . • , . circiimducta senuente« cet Pariter Isidorus fctvni.

bum sic terminan constat 1 V

1, 18, 1. p. 29 Arev.): »Accentus, qui Graccc

prosodia dicitur, ex Gracco iiomcn acccpit Лаш

Graccc rtçoç Latine ad, codr¡ Graece Latine can

in una] Ita codices Monacensis (C) et Darmpro

in unatn in editis.

synaloephe] Synaloephen vetercs grammatici di- tui est — Latini habent ct alia nomina. Nam accebant

quam nostri elisionem (Schneider, clement, centns , et tonos, et tenores dicunt, quia ibi sonata

p. 132), ñeque in versibus tantum verum ctiam in crescit, et desinit.« Atque bisce antiquior Geliius

Martiani Capcllae lib. III. $.268. 285

syllaba aut gravis est, aut acuta, aut circumflexa, et ut nulla vox sine vocali est,

ita sine accentu nulla. Et est accentus, ut quidam putavcrunt, anima vocis, et semiuarium

Musices, quod omnis modulatio ex fastigiis vocum gravitateque componitur,

ideoque accentus quasi accantus dictus est. Omnis igitur vox Latina, sim- 269

plex sive composite, habet unum sonum, aut acutum, aut circumflex um j duos

autem acutos aut inflexos, habere nunquam potest, gravis vero saepe. Acutum ha

bet in prima syllaba, si dicas Caélius; in secunda Sallústius; in tertia Cüriátius;

inflcxum item in prima, si dicas coêlum; syllaba autem penúltima nunquam

acuitur natura ipsa, sed praecedens ejus, id est ab ultima tertia, sive brevis sive

longa sit, ut Cicero, Caélius. Flexus autem sonus in ea tanturamodo syllaba

consistit quae praecedit ultiman), пес aliter quam ut ipsa natura longa sit, et

ultima tarnen brevis, ut Galênus. At si ultim¿. longa, aut penúltima natura

vel positione longa, licet ultima brevis, acutus tarnen sonus fiet, Galéni,

(13, 6): »Quas Gracci«, inquit, »rtQOÇCodlaç di- Iiil adscripsisec, quem tarnen ab со non intellectnm

cunt, cas Tcteres docti tum notas vocum, tum mo- fuisse e prorsus falsa interpunetione patet, quajunxitt

deramenta, tum accent imiculas , tum voculationes »gravis vero saepe acutum habet« ! Quam si гап-

appellabant.« Et paulo inferáis (13, 25): »P. Ni- taveris, ut snpra fecimiis, et vocem gravis pro quarto

gidius summum tonum Jtçoçcodiav acutum dieït, plural is асссрсгн, quae scriptio Martiano admodum

et, quem accentum nos diciinus, voculationem ap- familiaris est, sen sum demu m capíes,

pclint« (v. infra §. 275). De accentibns in uni ver- autem penúltima] Grotius edidit antepenúltima:

sum praeter rcliquos grammaticos conferendus est quo facto coactus erat banc addere notara: »Lege

Prisciani liber singulars de hoc argumento; eque syllaba autem penúltima; quod vel ex eo liquet

recentioribus Franciscus Ritterus (elem. gramm. Lat verum esse quia subjungit: »sed praecedens ejus

I. II, Bcrol. 1831), licet ejus rationcs probare in id est ab ultima tertia.« Et ita habuit MS. qui et

omnibus haiidquaquam possimus. semper pro penúltima pene ultima refert« Sed

aceatttus] Isidoras (etym. 1, 18, 2; р.2в Arev.): ipsius tantum Grotii error erat, siquidem jam ante-

» Accentus dictus, quod ju.xta cantum sit, sicut riores editioner, veram exhibuerant lectionem, quam

adv erbium, quia jux ta verbum est.« Beda (de arte Darms ta t tens i s quo que codex confirmât

ruetr. Op. I, 29): »quod ad cantilenas» vocis nos fa- at si ultima] Lege jurante ex parte manuscript*

ciat agnosccre syllabes. « Cicero (orat. 17 f.): »Mira »at si ultima longa natura aut positione longa, li

est quaedam natura vocis: cujus quidem e tribus cet ultima brevis, acutus sonus fiet, ut Galen! ,

omnino sonis, inflexo, acute, gravi, tanta sit et Camillus.. Grot. — In editis enim legebatur aut,

в na vis varietas perfecta in carftibus.« cui verus sensus non respondebat, unde in Rci-

J Mbror Grotium ad hunc locum ni- chenauensi ctiam códice quod a prima manu sen

36*

284 Martiani Capellae lib. Ш. $. 269.

Camilli. Inflexi proprium est hoc, ut nisi longis naturae syllabis non adhaercat;

acutus autem et in longis et in brevibus invenitur. Oranis autem vox

aut acutum aut circumflexum sonum habeat necesse est, etiam si monosyllaba

sit. Monosyllaba enim gravi carent. Omnis vox monosyllaba, quum aliquid

significat, sive brevis sive positione longa, acuitur, ut dicimus fár, árs; si autem

natura longa fucrit, flectetur, ut lux, môs. Disyllabae yero priorem acuunt, vel

quum brevis est utraque, ut citus, vel quum positione longa est utraque, ut

sóllers, vel altcrutra posiyone longa, ut cóhors. Si vero prior syllaba natura longa

est et sequens brevis, flectetur prior, ut lùn a; si posterior longa erit positione vel

natura, prior acuetur, ut códex, dócte. Nulla enim longa invenietur gravis in disyllaba

prior. In trisyllabis si media brevis fuerit, quam penultimam dicimus,

non dubie gravi accentu prom|nciatur, ac statim prima ejus, hoc est tertia ab

ultima, acuetur, ut in Cátuloj si vero eadem longa est, interest quemadmodum

sit longa. Si enim natura longa est, brevisque ultima, media flectitur,

lit Cethêgus, Mancinus; si vero media longa erit natura, et extrema lónga,

media acuetur, ut Catóni, Ciceróni; vel si positione longa erit, media acuta

durabit, qualiscunque novissima fuerit, ut Catullus, Catúllo, Metéllus, Mc-

270 téllo. Pronomina autem quae duplici modo declinantur, id est aut corripiuntur

ptum erat aut dcleta litera medía correctum vidi. docte] An non doctae? Grot. — Corree tione

Cum nostra autem lectionc omni no concinit Darm- non opus est: nam in docte etiam extrema longa,

etattensis, nisi quod verba »natura vel« omisse snt Cethégus] Eadem ad idem nomen Priscianus

omnis autem] Quinctilianus (1, 5, 51 p. 112): (de accent, p. 856) proferí, addito et alio exemple

■Eft (verba), quae sunt syllabae unius, crunt acuta vocis pa oso. Quinctilianus (1, 5, 25 \ p. 103

aut flexa, ne sit aliqua vox sine acuta.« Spald.) bacc: »Si Cethegus prima acuta pronuncias,

ais] Adde ex MS. ars: hoc enim cxemplum, media mutatur. Ultima nunquam acuitur, in diubi

monosyllaba dictio positione longa acuitur, de- syllabis prior.«

eideratur. Gbot. — At hoc quoque jam in edit is duplici modo] Ita non Grotianus tantum codex;

legebatur, pariterque in Rcicbcnauensi et Darmstat- sed Monacensis etiam (С), Reicbenauensis, et Darmtensi

. exstat. etattensis. Vulgo modo omissum. Quod ad sensum,

fuerit] Omissum boc e Darmstattcnsi supplevi. pariter Priscianus (pag. 857) pronominum istius ,

alterutra] Ita pro altera Grotiue e suo codJec ipsius , illius penúltimas indifferenter poni шТ-

rcponi jussit. Concinit Reicbenauensis.

Martiani Capellae lib. III. §. 270. 285

aut producuntur, mediam syllabam. in genitivo casu acuunt, ipsíus, illiue.

Horum si secundac breves fiant, primae acutae erunt, ut ipsius, illius. Si

vero longae erunt mediae, primae graves, secundae inflexae erunt, ut óccidit

sol, et occidit hominem; ergo primae acutae sunt, quum mediae breves.

Quum vero mediae longae, vel acutae vol inflexae; acutae quum longae

ultimac, ut tenebrae, lalebrae, maniph". Haec a superioribus quae sunt alia, 271

ut Catiillus, Sallustius, hoc diffcrunt, quod illa consonantes discretas habent,

haec quamvis et ipsam penultimam positione habent longam, nullam tamen

in secunda syllaba ex consonantibus sibi retinent, sed in tertia sunt duae.

Idcoque factum est, ut media hace nomina, ténebras et latebras, acuto acoentu

primam syllabam proferrent, at maníplos et fenéstras penúltima syllaba acuta

dicerctur: quod quidam illud genus syllabae penultimae omnino breve putaverunt,

quia non terminaretur consonante; quidam quia, licet non terminaoccidit]

Clarius Beda (de arte metr. Op. I. ribus cxpulsis emenda vit. Vock. (spec, crit p. 148).

p. 29): » Concillo, decido, occido, si ad casum — At vero nondiim »maximus« erat Grotiiis dum

pertinent, correptam Labcnt ci,* si ad concisionem, ista scriberet; sed puer tan tu m quindeeim annorum.

productam.i . , Deindc nonne bnjus censor Vonckius ipse pliira

quum vero] Legenduni pnto: »Cum vero mediae temeré expeliere voluit, quia ñeque hic ñeque ille

longae vel acutae vel inflexae: Et acutae tum cum Martiannm iutellcxcrat? Videamus igitur питлсгЬа

longae ultimac, ut tenebrae, ut latebrae manipli.« scripta retineri possint et intelb'gi. Possunt vero.

Dtibito tamen aliquantulum: mendosura vero esse Nam recte Maitianus distinguit nomina quae соц-

locum non Jubito. Grot. — Ante aeütae enim in sonantes babent discretas, ut CatuI- lus, Sallvsantcrioribiis

editionibus legebatur aut: apudGrotium tius, ab iis quorum consonantes scparari ncqucunt,

ve/,- dcinde in anterioribus quum ante longae, apud ut »tenc- brae, late- brae, mani- pli, et in ntro-

Oro tin m Imn. Quae repu su i , praebuerunt codices que genere acccntuum imponendornm rationcm di-

Monaccnsis (C) et Darmstattcnsis. 'vcrsam esse contendit. Paulo aliter, attamen similiaec

a superioribus] IVescio quo pacto hie vo- l'ibus usus exemplis rem tctigit Priscianus (de ac

cès bac irruperint »Catullus, Sallustius«, et illa cent, init.) bisce verbis: »Si penúltima positione

•Loe diffcrunt« : non add ubi to ex glossemate annata. longa fucrit, acuelur; antepenúltima vero gravabi-

Lcgc ergo, bis expulsis: «Hace a superioribus sunt tur, ut catcllus, DIetéllus. Si vero ex muta et liaJia

quod illac consonantes « cet. GnoT. — Legerim: quida longa t/» versu constat, in oratione mutât ac-

>Haec a superioribus, quae sunt alista, hoc dif- centum, ut látebrae, ténebrae.«

Гений. <• Id certe magis placet, qnain violcntum terminaretur] Male Grotius terminantur ; ct

prorsus maximi Hugonis Grotii rcmedium, qui plu- paulo post, ubi iternm terminaretur, reposuit ter

Martiani Capollae'lib. III.

retur consonante, próxima syllaba incipcret a duobus consonantibus, et quod

natura litcrarum L et R, quod mollis est, nunc longam, nunc brevem svllabam

official. Nulla autem vox Romana duarum vel plurium syllabarum

acuto sonó terminatur; inflexum antera non alias postremum habet, nisi

cujus posterior pars in eyllabam natura longam excurrit, ut ergo et ponè.

272 Contextúe orationis plerumque adimit aût mutât proprios sonos singulis vocibus.

Adimit his quae referuntur ad aliquid sequens, ut praepositionibus, ante urbcm;

nam hie ante • perdidit acutum sonum prioris syllabac: item post muros.

Mutant acccntus adjunctis vocibus que, ve, ne, ce; quum tarnen complexiva

minarenturt Equidcm priores cditiones, quas illc lioc est quod diximus poné, ergó. Poné ideo diximus

ne putetiir esse vcrbiim imperativ? modi pone.

Ergó autem dixiuius, nc piitctur esse eonjiinctioncDi

rationalem , quae est èrgo. « (Adde cund. 1. 8.

p. m. 278). Similiter Augustinus (Dial, in oper. I.

p. V.YS) dc amhiguis tribus de causis: »aciimine«^

înquit, »ainbiguiim est quum scribitur pone, utrum

ab со, quod est pono, an ut dictum: poné sequens;

namque haue dederat Proserpina legem, inccrtum

est [ter placciitcm acuminis locum. « Accentnm igituv

in extrema syllaba perspicuitatis causa contra régu

lant positum communcin babebant poné et ergó:

sed circumflexum solum ergó, quam diserte Ser

vias (ad Virg. Aen. 6, 670) testatur »solam esse

particulam, quae babeat in fine circumflexnm. « Addc

Diomcdem (p. 428) et Franciscum Ritterum (clem,

gr. Lat. p. SC), qui Priscianum rectc emenda t.

cej Inseruí hoc e Darmstattcnsi códice. Sic et

Scrvius (ad Aen. 10, 668): »Minores particulac,

ut que, ve, ne, ce, quotient» junguntur aliis partibns,

ante se accentum factunt, qnalislibct sit

syllaba quae praccedat, sive brevis sive longa.«

quum tarnen] Habebant editi »cum tarnen com

plexiva conjitnclione que , ve cum expletiva * cet.

Lcctíonem, quam reepi, codices Darmsta Mensis et

Munareiisis (С) mild pracb.ierimt.

со il ferre iieglexit, scciitns sum, et Rcicbcnaucnsem

codicem.

quidam] Lege: » Quidam mediam« cet. De re

ipsa v. Justi Zinzerlingii dissertationcm additam Promulsidi

ejus eriticae. Vonck. (spec. crit. p. 1 49). —

InterpUfagendo cflccissc arbitrer, nc quid difficiiltatis

rcmancret.

nulla autem] Quinctilianus (1, S, 51. p. HO

Spald.): »Est autem in omni voce utîquc acuta,

sed nunqiiam plus una; nee ultima unquam; ideoque

in disyllabis prior.«

pone] Errat bic profecto IHfartianus, nisi mire

depravati sint codices^ De ergo facile concesserim,

sed pone gravi notandiim et nltimam babere bre

vem, ideoque circumflccti non posse in postrema,

qnis puer est qui ignorât? In MS. tauten fuit ро

яле. Grot. — Erra vit utique Martianus , quum circumflexo

notandum pone diceret, cujus ultima bre

vis est; acuto autem, non gravi, ut Grotio placet,

notatum- esse ex Prisciano apparct, ; quern qui 1cgerit,

erroris fontem apud nostrum facile intellîgct:

»Dislinguendi ratio legem accent мши saepc conturbat,

dum si quis pronuncians dicat pone, ergo vel

quia, quod apud Latinos in ultima syllaba, nisi

discrelionis causa, poni non potest acccntus, et

Martiani Capellao lib. HI. §. 272. 287

conjunctio est que, ve quum expletiva, ut „Latiumque augcscere vultis",

et „stimulove meum cor" apud Accium in Pelopidis. Nunquam migrabit

acutus sonus de prim is syllabis in postremas, praeter partículas conjunctas,

quarumjhoc proprium est, acuerc partes extremas vocum quibus adjunguntur.

Graeca nomina quum in Latinum vcrtuntur, nostra regula pronunciautur , nisi

mancant Graeca. Olympus igitur et Caucasus sicut Latina profcruntur, quam

acuerc vel flectcre debeant secundum rationem suprascriptam apparet. Sed

si manent Graeca, et huic regulae in peregrinis vocibus accedimus, nccesse

est tanicn in obliquis casibus acutos sonos ia mediis syllabis servent, quoniam

apud Graecos quoqiie non alio accentu haec enuncian audimus. Acutus ас- 273

ccntus notatur virgula a sinistra parte in dextrâm ascendente t, gravis aiitcm

a sinistra ad dextram descendente^; inflexi signum est sigma super ipsas literas

devexum 1/1 . Accentus partim fastigia vocamue, quod litcrarum capitibus apponantur,

partim cacumina, tonos, vel sonos; Graece jtçoçatâiaç. Sciendum

ctiam uni vocabulo accederé omnes tres accentus posse, ut est Argilctum.

compjfxiva] Conjunctio quae plum verba фот- wyiudire est operae pretium, procederé recte ,

pleclitur , vol potius connectit. Apud Gellium (10, Qui rem Romanam Latiumque augescere vultis. ш

29) insçriptio quideni capitis legi tor: »Quod parti- Accii fragmcntnm non ultra notum est.

cula atque non complexioa tantum sit« cet Deindc sigma\ Ilaec est figura ea qua nunc in Graecie

autcm: »Atque partícula a gramma ticis quidem con- libris utimiir quaqiic jam Epiphanius (de pond, et

junctio esse ilicitur* connexiva , et pleriiuiqiic sane mcnsitr. Op. II, p. fi>8) usus erat; sed altera quoconjungit

et connectit verba • cet. Alii ut Isidorus que vctcrum tcstimoniis comprobatur, ut Prisciani,

(etym. 1, IS, 2. p. 21 Arcv.) copulativas illas ар- qui (de ас ecu (ib us p. 833) circuinflexum ait esse

pcllant conjunctioncs. » no tain de acuto et gravi factam« (ergo л), at-

. . •. / . «lue Isidor!, cujus bacc sunt verba (etym. 1,18,

e.r»/e<ii»a| Isidorus dc conjunctionibns (etym. * " x *

,Ä , . ...... . 2; p. 29 Arev.): »Circumflexus, quia de acuto et

1, 12, 3): »expletivae« inquit »die tac, quia ex- * ■

. , . gravi constat; ineipiens enim ab acuto in gravent

plcnt propositan) rem, utputa : si hoc non vis, sal- . , . .

..... «... . . i« m< desinit, atque ita, dum ascendit et descendit, cirtem

ilJu'l fac.« Syllabam igitur adjunetam ve Mar- 1

... . cumflexus efficitur.« In monumentie quoqne accentianus

mtclligit _ * *

tus apparent quum Graccis (Bianchi mann. Crem.

Latiumque augescere] Ennianum est. Grot. — tab. X$ Ursati monum. Patav. p.276. Biagi monum.

Integrum fragmentnm ex annalium primo serrarunt Gr. p. 225) tum Latinis (Lupi Sev. mart. 60. Mus.

Acron et Porphyrien (ad Hör. eat 1, 2, SI): Vcron. 170, 5) 5 quorum dc antíquitate confer et

•

288 Marliani Capcllae lib. III. $. 274.

DE NATURA SYLLABARUM.

274 Memoratum arbitror competenler, quae sint ct quemadmodum ^rtantuv

fastigia syllabarum ; nunc carura longitudines intimabo. Unaquaequc cnim

syllaba aut brevis est, aut longa, aut communis. Brevis est, quum vocalis

corripitur ac nullis consequentibus adjuvatur; aut quum correpta forma vel

275 litera terminatur. Longa autem duobus modis officitur, natura et positionc.

Natura, quum vocalis producitur, aut quum syllaba circumflexum acccntuin

tenet vel acutum ia peuultima, aut quum monosyllaba unaquaeque vocalis est,

aut quum dipbthonga reperitur, vel- quum prima syllaba sub alia forma cujuscunque

verbi coraposita nec vocalem nec acumen mutat. Positionc, quum

brevem vocalem aut duae consonantes scquuntur, sive in eadem syllaba, sive

276 in sequenti, sive per ambas .divisae, aut in altera tria: duplex una. Duplices

autem sunt X et Z: aliquando I et С fieri possunt duplices, ut si I inter

vocales sit, ut ajo, Troja; item С, ut „hoc erat alma parcas." Hae autem

consonantium , vcl duplicium, quae brevas adjuvant, formae tune póssunt,

si in codem sermone claudantur; ceterum proximi sermonis consonantes

nihil adjuvant praecedentem , licet Virgilius refragetur dicens: „arma virumque

277 cano, Trojac" — et item: „fontesque íluviosque voco." Diphthongi autem

sunt AE, OE, EU, AU, EI; absque his syllabis nulla diphthongus memoratur.

Vîlloisonum (anecd. gr. П, p. 150 seqn.) et ÏVorîsium

(ad Cenotaph. Pisan, diss. 4, p. 488 scqu.).

diphthonga] MS. plcrumqnc diphthonga, ut subaudiatur

vocali. Ghot. — Equidem subaudio syllaba,

at nominativus sit. Vulgo diphthonga. Isidorus

(etym. 1, 16, 2. p. 25 Arev.): »Diphtbongac syllabae

Graeco nomine dictae quod in eis binae vo

cales jungantur.«

hoc erat] Eodcui exemplo (e Yirg. Aen. 2, 664)

inferáis (§. 278) itcrum ntitnr) paritcrqne Cbarisius

(p. 4 Putscb.) Mariusque Victorinus (p. 2474). Totani

qnacstioncin erudite tractavit Scbneiderus (clem.

П, p. 666 — 673).

fontes] Virgîlii (Aen. 12, 181). Alia exemple

congessit S< b пен) crus (clem. 2, p. 691).

diphthongi] Omissum in editis vocabuluiu autem

snpplcvi e codicibus Rcicbcnauensi ct Darmstattensi.

EI] Priecianns (I. p. 50): »I quoque apud an

tiques post E ponebatiir et EI dipbtbongum faciebat,

quam pro omni I longa scribebant more an

Martial» Capcllae lib. III. §. 278. 289

. . DE .COMMUNIBÜS SYLLABIS.

Communium autem syllabarum modi sunt octo. Nam primus est quum 278

correptam vocalem sequitur subjecta consonautibus liquida; est enim longa,

ut „vasto Cyclopis in antro"; brevis, ut „vastosque ab гире Cyclopas."

Secundus modus, quum correpta vocalis in unam desinit consonantem sequente

H; est enim longa, ut „terga fatigamus hasta"; brevis: „quisquis bonos

tumuli." Tertius, quum correptam vocalem duae consonantes sequuntur,

quarum prima S litera sit; est enim longa: „unde spissa coma"; brevis:

„ponite spes sibi quisque." Quartus locus, quum brevis syllaba partem

terminât orationis; est enim longa in commate, ut est „nain tibi Tymbre

caput Evandrius"; brevis: „hoc caput о cives." Item alter locus, ex *diphthongo

fit communis; longa, ut „Musae Aonides"; brevis: „insulae Ionio

in magno." Quum vocalis enim sequitur, potest diphthongus fieri brevis, ut

„sudibusve praeustis." Alius locus, quum longam vocalem alia vocalis sequitur;

est enim longa: „о ego infelix quern fugis"; brevis: „sub Ilio alto." Alius

tiquo Graecorum.« Atque etiam Isidorus quinqué res fecerunt ex Iclbcr, priore vocali euppressa, quod

illas diplitliungos (etym. 1, 16, 3; p. 23 Arcv.) sta- contra vctcres dixcrant leber.* Adde VcHuni Lontuit

Quinctilianus (1, 7, 15; p. 180 Spald.): gum (dc orthogr. p. 2220 Putsch.).

»Diatins duravit, ut E et I jnngendis cadem rationc ocio] Quinqué numerat Charisius (p. 3 Putsch.),

qua Grace! et uterentur, sed ea casibns numeris- novem Beda (p. 2352) iisdem fere exemplis usi.

que discreta est.« Scioppius (gramm. philos, p. 200 Adde Valeriiun Prohum (p. 1452) et Mari и m "VIsequ.):

nEitur: quod est tertiac personne тегЬит ctoriuum (p. 2474). Exeinpla plcraque с Virgilio

ab eor. Hic I longa est ас duorum temporumj petita sunt (Aen. 5, G17 et 647. 9, 610. 10,

sed E propemodum ahsorbetur. — Plauti сотое- 493. 11, 509. 10, 594. 12, 572.5, 211. 7,

dia exstat Capleivei inscripta. — Elegantiores imi- 524. 5, 261. 2, 664. 4, 22. 11, 7. 5, 270).

tabantur Graecos et binei seu bim codem prorsus ponite] Male Beda: »ponite spes sibi quisque

modo quo Uli suum ßivet efferebant, quod epi- suas." Male etiam libri ante Grotium editi Шит

stola ad Paetum Cicero tcstaturV—■ Varro (R. R. secuti. Sed pejus Grotius: »ponite spes quisque

1, 2) anetor est, villain quae ex velùllam et wej7- suas.« IVullns eorum fontcm (ap. Virg. Acn. 11,

/am facta vox est, a rusticis vellam efferri solitam, 509) adiit. Optime codices Reiehenaucnsis, Darm -

ergo dubium non est quin et antiquissiuii Romano- stattensis, et Monaccnsis (C) ipsa Virgilii yerba,

rum pronunciare fucrint soliti. Nain liber posterio- quae edidi, exhibent.

37

290 Martiani Capellae lib. Ш. §. 27a

locus, quum pronomen С litera terminatur vocali sequente; est enim longa:

„hoc erat alma parens"; brcvís: „solus hic inflexit sensiis." Alius locus, quum

correptam vocalera sequitur Z; est cnim longa, ut „Mezenti ducis cxuvias";

brevis: „nemorosa Zacynthos." Dicta natura in tribus generibus syllabarum.

superest ut finales dicantur, in quibus artis auctoritas et canónica forma consistit;

ac prius de nomine retractandum. ' * ; • • > .-

' i . : . » DE NOMINE.

279 Nöminativus casus singularis A litera terminatus brevis est, ut Catilina,

Julia. E litera finitus in Graecis longus est, ut Euterpe. I autem terminatus longus

est, ut frugi. О finitus in Latinis brevis, ut Cato; in Graecis longus est, ut Dido.

V terminatus longus, ut cornu. AI finitus brevis, Ut tribunal; el brevis, ut mcl;

il brevis, ut vigil, excepto uno Hetrusco, Tanaquil. Ol longa est, ut Sol; ul

brevis, ut consul. M terminatus brevis, ut tectum; licet hujus raro occurrat cxèmplum,

quia inter vocales M deprehensum velut metacismi aspiritate subtrahitur.

An finitus producitur, ut Titan; en in neutris brevis est, ut carmen, in aliis ge

neribus longus est, lien, Siren. On terminatus longus est, ut Memnon. Ar termi

natus in moriosyllabis tantum longus est, ut Nar, far. Er finitus in Latinis brevis

est, ut puer, excepto monosyllabo ver; in Graecis producitur, ut aer. Ir

terminatus corripitur, ut vir. Or terminatus brevis est, ut auctor. Vr ter

minatus corripitur, ut murmur, excepto uno monosyllabo fur. As finitus

autem] Lege item. Vo.xck. (spec crit. p. 83). —< et Rciclienaucnsis pro longus babent brevis, inepte;

Vide ne excîdcrïnt alirpia in antcccdcntibus, qui- quamquam duo priores in eodem errore persévérant

bus oportuit certe addi: »in Latinis brevis«, ut ct infra (§. 280) ubi pro producitur Irgniil coi-ripit ur

sedile, monile, singulare, verbale, quibus exemplis occurrat] Sic codex Darmstaltensis. Maie editi

Priscianns utitnr (p. 817). < и currat. ■ •'■ ■•

0 finitus] Exempla Macrobius (p. S61 Pont aër] Cicero (de IV. D. 2, 56): »eni nomen est

732 Zenn.) affert e "Virgilio. Sed- vide Quiiictiüa- aër, Graecum illud qu'idem, sed perccptnui jam

num (7, 9, 13; p. 161 Spald.) et addc nostrum tarnen usa a nostris: tritiim est cnim pro Latino.»

(§. 280). Pliniiis (2, ."», 4): »Proximmn Spiritus, quem G rued

cornu] Codices Monaccnsis (С), Darmstattcn9¡s, nostriqiie eodem vocabuîo aéra appellant*

Martiími Capellae lib. III. $. 270. 29t

in Latinis nominibus producitur, ut facultas, paupertas; in Graecis tunc tantum

brevis est, quum genitivus dos fuerit terminatus, ut Arcas, Arcados. Es terminatus

in Graecis nominibus brevis est, ut Anchises; in Latinis, si quintae declinationis

fuerit, producitur, ut dies; si teniae, tunc longue est, quum genitivus singularis

non crescit syllaba, ut labes, vel cresceus E productam ante ultimara syllabam re

tinet, ut quies quietis; nam si earn in I mutaverit, ut miles militis, aut corripiierit,

ut seges segetis, corripitur, exceptis his, Ceres, pes, atque his similibus. Is finitus

brevis est, ut agilis. Os terminatus tunc est in Latinis brevis, quum genitivus

ante ultimam syllabam non habet naturaliter longam, ut os ossis; in Graecis

tunc corripitur, quum genitivus diphthongo terminator, ut ârjÀoç, rov drjXov.

Ys finitus brevis est, ut doctus; sed longus fit, si genitivus syllaba creverit

et ante ultimam I aut V productam habuerit, ut virtus, et in uno inftexibili,

ut pus. T terminatus corripitur, ut caput. С finitus duo tantum nomina

facit, ut halec, quod producitur, et lac, de cujus dcclinatione dubitatur.

Genitivus singularis tunc producitur, quum aut nominativo similis est, ut so- 280

natus; aut diphthongum habet, ut Juliae; aut I terminatur, ut docti; in

ceteris corripitur. Dativus singularis producitur, ut Pompejo; in Graecis

corripitur, si I litera finiatur, ut Palladi. Accusativus singularis in Graecis

tunc tantum corripitur, quum A vcl on terminatur, ut Thesèa, Delon; in

Latinis vero brevis est, ut doctum. Vocativus singularis A litera terminatus

singularis] Addidi hoc с Rciclicnauensi et Darm» syllable venerit , et media syllaba genitivi producta

stattensí. natura permansít, tune longa crlt, ut nepos, nenam

si] Beda (de arte metr. Op. 1. p.30) paulo polis; si тего correpta, abbreviatur, ut compos,

ciarais: »Breviatnr vero es, si ant E in I mutaverit compatis.»

in genitivo crescente, ut miles, militis; aut brevem Reichenanensis male oris. '' \

babuerit, ut seges, segetis.«

exceptis] Codex Monacensis (C) pro pes habet àqXoç roi djtov] Ita non solum cod« Mo-

, nacensis (С), sed antiquiores- с fia m edítiones habent

spes; mate. 4 ' ■

os terminatus] Clarius iterum Beda (p. 50): P'° eo I00*1 "egligenter admieit Grotius Delus, et

.Os monosyllabe, si ora significat, producitur: si "i nolis demum correxit,

ossa, breviatur. Quae tarnen os sylla! a quum in dl- dubitatur] Vide infra (§. 307).

37 *

292 Martiani Capellae lib. III. §. 280.

in Latinis omnibus, vel in Graecis feniininis, corripitur, ut in tabula, Musa;

in masculinis longue est, ut Aenea. E terminatus in Latinis brevis est, ut

docte; in Graecis producitur, ut Tydide; exceptis his, quae nominativus

Graecus os terminât, ut Phoebos, Phoebe. I terminatus in Latinis longus

est, ut Mercuri; in Graecis corripitur, ut Nai. О terminatus in Latinis

brevis est, ut Cato, licet Virgilius contra sentiat; in Graecis producitur, ut

Dido. V terminatus producitur, ut cornu. In consonantes vero desinens

nominativi sequitur regulam, exceptis Graecis nominibus, quae saepe mutantur

varietate linguarum, ut Diomedes. Ablativus singularis semper producitur,

absque quum E tcrminatur, in his duntaxat nominibus, quae tertiae fuerint

dcclinationis, ut a pariete. Nominativus et vocativus plurales in masculino

et feminino genere producuntur, ut fluctus, terrae; in neutris breves sunt,

utfata: in Graecis vero, quum A vel S terminati fuerint, ut rhetores, poèmata;

in aliis vero longi sunt, ut Musae. Genitivus pluralis brevis est, ut doctorum^

in Graecis longus, sed Graeca declinatione, ut Philemon. Dativus pluralis

et ablativus, si is fuerint terminati, producuntur, ut doctis; si bus, corripiuntur,

ut hominibusi at si Graeca sit declinatio, in terminatus dativus

corripitur, ut Arcasin; alias longus est. Accusativus pluralis in omnibus mas

culinis vel femininis producitur, ut doctos, Julias; in neutris corripitur, ut

moenia; in Graecis vero si as fucrit terminatus, et veniat a genitivo os finito,

corripitur, ut Arcadas; alias producitur, ut Musas.

terminât] Ita Darmstattensis et Reichcnaucnsis. pato vocabulo ¡ndigemus, ñeque certain est, utrum

Grotius absque sensu »terminatur.* Antea pro librarii an Martiani ipsius error sit

Tydide perperam scriptum erat Titide, quod corrcxi. at ti] Lego: aut si, ct dcleo vocera corripitur

Diomcdem intelligc cx Virgilii (Acn. i, 97) vcrsu: ex glossa natam. GnoT. — At partícula transitum

«O Danaám fortissime gentis Tydide.« tantum faceré a Latinis ad Graeca videtor; quare

Philemon] Sic libri omncs praeter Grotium, nihil muta vi.

qui legit Philenon, nndc conjectura elicuit yiXoi- venial] Sic rectius codices Rcichcnauensis ,

Vb)v. sed vulgatam retinui, licet manifesto faleam, Darmstattensis, ct Monaccnsia (C) pro Grotiano

quia non mere Graeco sed a Latinis quoque nsnr- venit.

Martiani Capellae lib. III. §. 282. 295

DE PRONOMINE.

In omnibus pronominibus singularis nominativus correptus invcmtur, 282

cxceptis duobus monosyllabis, tu et qui. Genitivus singularis I vel E prolatus

longus est, ut mci, mcae; alias brevis est, ut illius. Dativus singularis semper

productus est, ut nostro; exceptis mihi, tibi, sibi, quae indifferenter accipiuntur.

Accusativus singularis corripitur, ut ilium, exceptis me, te, se. Vocativus

singularis a nominativo suo non dissentit. Ablativus singularis longus est, ut ab

illo. Nominalivus et accusativus plurales tunc tantum corripiuntur, quum A

fucrint terminati, ut nostra. Genitivus pluralis nunquam producitur, ut

illorum. Dativus ct ablativus plurales is terminati producuntur; bus fiuiti

corripiuntur.

DE VERBO.

In omnibus verbis, modis, temporibus, numeris, personis, conjuga- 285

tionibus haec uniformis est ratio. Quaecunquc persona A fuerit tcrminata,

producitur, ut canta. E finita brevis est, ut lege, nisi a secunda conjugatione

veniat, ut doce; tunc enim longa est. I terminata persona semper producitur,

ut nutri. О quae finitur, correpta est, ut audio; licet auctoritas et in bis discrepet.

Nam primae conjugationis primam personam Virgilius longam facit,

ut „canto quae solitus", et „terra tibi mando." Tarnen monosyllaba etiam

producenda sunt, ut do, sto, fio. V terminata persona producitur. Am

quae finitur, brevis est, ut legebam. Or finita corripitur, ut legor. S litera

terminata verba producuntur, si penúltima litera A vel E fuerit, ut amas,

doces; excepto monosyllabo es, et iis quae ex eo fiunt, ut ades. Si vero I

ante S habuerit, corripitur, ut legis, legitis; excepta secunda persona indi

cad vi modi temporis praesentis numeri singularis a tertia conjugatione proprímae

conjugationis] OmUsa apud Grotinm Virgilio (cel. 2, 23), nade (8, 93) et alteram exsupplevi

e Darmstattensi et Reicbenauensi codici- emplum repetiit

bus. la primo cxemplo legendum canío ex ipso a tertia] Lege »e tertia conjugatione producto.*

294 Martiani Capcllac lib. III. §. 283.

ducta, ut nutris, audis, et a verbo voló, vis. Si vero V ante S habuerit,

corrcpta erit, ut nutrimüs. T litera terminata corrcpta sunt, ut legit. С finita

producuntur, ut prodnc. Participia licet per casus flectantur, a nominibus

tamen omni ratioue dissentiunt.

DE ADVERBIO.

281 Adverbia monosyllaba, ut hue, vcl quae ex his fiunt, ut illuc, omnia

producentur , execptis bis et ter. Quae vero A finiuntur, longa sunt, ut una.

Quae in E desinunt, producuntur, ut docte, pulchre; execptis quae aut non

comparántur, ut rite, ant in comparatione deficiunt", ut bene, impune. Quae

I finiuntur, longa sunt, ut heri, praeter ibi et ubi, et quae componuntur cx

ipsis, ut sicubi; item quasi corripitur. Quae О finiuntur, a sc venicntia

brevia sunt; ab aliis ducta producuntur, ut falso, licet auctoritas variet.

Quae V finiuntur, longa sunt, ut noctu. Quae L terminantur, corripi debent,

ut semel. Quae M, N, R finiuntur, brevia sunt, ut cursim, forsitan, fortiter.

Quae S terminantur, tunc tantum producta sunt, quum ante earn A habuerint.

Quae С finiuntur, producta sunt, ut illuc.

DE PARTICIPIO.

28o Omnium participiorum temporis futuri nominativus singularis brevis

est, ut lecturus; genitivus et dativus singularis producuntur, ut lectori, lecturo,

Tertia producta conjngatio Шо acvo qnac nobis corrcptae ultima« attulit Priscianus (IS, 2, 10;

quarta. Jurat me manuscript! auctoritas. GnoT. — p. 619 Krcbl.), qui omnino htinc locum de adver-

Acccdunt Rcichcnaucnsis et Darmstattensis. Utiquc biorum quantitate doctius tractavit.

mala in cditis lectio erat »quarta«, atquc ex ipso heri] Priscianus: »in I quoque desinentia invcauctore

(§.521) corrigenda. niuntur adverbia, sed pauca primitiva, ut herí, ubi,

impune] Quod hoc vocabulum dcficere in com- ibi) dicitur tamen ct here.* Confer Quinctilianum

paratione arbitratur, valdc crravit Dfartianns; im- (1, 7, 22).

punius cnim dixit Cicero (divin. 2, 27), impunis- variet] Priscianus: «multa autem ex snpradictie

time Plantas (Pocnul. 1,3, 2). Mcliorem rationem nominibus ipsa terminatione dativi pro adverbiis ac

Martiani Capellac lib. III. $. 28o. 2íK¿

excepto praesentis temporis participio, quod gcnitivum corripit, ut amantis.

Accusativum et vocativum breves esse constat, ut lecturum, lecture; ablativus

singularis tantum corripitur, ut amante, legente. Nominativus et accusativus .

plurales in masculini et fcminini generis participiis producuntur, ut lecturi,

lecturos; in neutris corripiuntur, ut lectura. Geuitiviis pluralis brevis est, ut

lector um. Dativus ct ablalivus pluralis is terminati producti sunt; bus iiniti

breviantur.

»• •

DE CONJUNCTIONE.

Copulativae et disjunctivae ct expletivae conjunciones breves sunt, nisi 286

positio fecerit longas. De causalibus vero et rationalibus, quae A terminantur,

exceptis ita et quia, productae sunt, ut proptcrea et interea; quae I termi

nantur, excepta una nisi, producuntur, ut si; quae in N dcsinunt, si ante

cam I habuerint, producuntur, ut sin; alias breves sunt. Cetcras vero omnes

correptas esse constat.

DE PRAEPOSITIONE.

Praepositiones, quae in A exeunt, solae productione laetantur, ut contra 287

et extra, et una monosyllaba a. Ablativae praepositiones omnes corripiuntur,

exceptis monosyllabis, quae vel ex vocalibus constant vel vocalibus terminan

tur, ut e et de. Utriusque casus praepositiones correptas esse non dubium est.

cipíantur, ut falso cet. — Et saepc corripîunt О testas conjunctionem in quinqué species dividitur.

terminalem, quando in adverbia transcuut, ut cito, Copulativae liac sunt: el, que , ac, atque, al. Dis*

tero, modo.* ' ■ junctivac sunt: aut, vel, ve, ne, an, ñeque. Exablativus]

Tertinm tantum dcclinationem respi- Pleliv*« ouidem, equidem, saltern, videlicet,

cit, quia in secunda idem est cum dativo. quamquam, quamvis, quoque, enim, aulem, forro,

licet, tomen. Causales: si, tametsi, etsi, .... alioin

masculini] Ita codex Mon.censis (C) et Darm- ^ praelere„. Rationales : ita, itaque, enimvero,

stattensis melius quam e* masculini in editis. ^ properen, ideirco.. Expletivae Prisciaconjttnctiones]

Donatus (p. i 763 Putsch.): »Po- nus 2, 13) nuncupat completivas.

2íHi Martiani Capellae lib. III. §,288.

DE INTERJECTIONE.

288 Interjectiones longae sunt, si raonosyllabae fuerint, ut heus; si vero

disyllabac erunt vel trisyllabae, quoniam speciem retinent partium orationis,

exempio earum, quarum similes erunt, judicandae sunt, ut papae. Hace

ita, ut dixi, per omnes partes orationis in ultimis syllabis observanda sunt,

exceptis positione longis et (Jiphthongis.

289 Expleta cursim syllabarum pagina est,

Juganda demum verba, nam probabilis

Hic ordo rebus, quique disgregabilur

In bina demum: prima nam proportio

Dicenda, Graji analogiam quam vocant,

Ac mox repulsa quae novantur regula

Vulgoque docti quae anómala nominant,

Bis quarta fandi quis paratur porlio,

Vel vulneratur ductus oris integer;

Quantumque solo inditum libellulo

Potest probare seriûm fastidium.

•

vel trisyllabae] Ornish hace Grotius, quae tarnen tram lcctionem Reichenaucnsís etíam et Darmstattam

in «litis, quam in manuscriptis exstant. tcnsis praebent.

quique] Grotii codex quisque, male; sensns bis quarta] Id est dimidia. Sensus to tins loci

est: » hic ordo est probabilis et qui disgrega- hic esse videtur: »referam primum analogiam, de

bitar.» índe anómala, quibus dimidia pars sermonis condicenda]

Expnnxi est , qnod in editis sequitur, stat, Tel potins integra sermonis species deturpatiir ;

codicis Dannstattensis anctoritate, quia metro ad- qua tenus et nnius libri angastiae dcornmquc aequaversatur.

nimitas patiuntur, quos seria hodie fastidirc convulgoque]

Editi habent vulgo et quaeque; sed sentaneum est;« sicut ct infra (§. 526) subita Mijam

Grotius: »melius, inquit, alii codices vulgoque nervae interpcllatione probatur. Extrema sic condocti,

quae anómala. Vides aliquoticiis Capcllam strno: »qnantumqoe fastidium seriomm probare pe

longas vocales dipbthongosquc non cliderc.« IVos- test.«

Martiani Capellae lib. Ш. $. 290. 297

DE ANALOGIA.

Analogía est igitur, quae Latine proportio dicitur, observatio similium 290

inter se loquelarum. Nam primum omnia nomina Latina duodecim literis terminantur:

vocalibus quinqué, et semivocalibus sex, atque una muta T, ut caput.

A igitur vocalium prima terminât masculina, ut Catilina, Jugurtha; feminina,

lit advena; feminina etiam Graeca, ut Helena, Andromacha; pronomina

analogía] 'AvaXoyla est proportio, quae apod qucbantur, et notatum in sermone, quid quoquc

grammaticos dicitur àvatpooà, i. e. relatio, teste modo caderet. Itaque non ratione nititur, sed ex-

Ammonio. Yilca.-v. — Gellius (2, 25): »In Latino emplo; nee lex est loquendi, sed observatio, ut

sermone sicut et in Graeco alii àvaXoyiav sequen- ipsam analogiam nulla res alia fecerit, quam condam

putaverunt, alii àveûfutXiav. AvaXoyia est suetudo.« Idem paulo ante (I, 6, 12): «Sed mesimilinm

similis declinatio, quam quidam Latine rainerimus non per omnia duel analogiae posse raproportionein

vocant; àvtofiaXia est inaequalitas tionem, quum sibi ipsa plurimis in locis repugne t.«

dcclinationum consuctndinem sequens. Duo autem Latine proportio] Eadcm modo in versibue di-

Graeci grammatici illustres Aristarchus ct Crates, xerat. Quinctilianus (1, 6, 3; p. 139 Spahl.):

suinma ope ille àvaXoyiav, bic àvcoixaXiav de* »Analogiam proxîme ex Graeco transferentes in

fensitavit.« Qua de re Varro (de L. L. libr. 8 ab Latinum proportionem voeaverunt« Paritcr Vitro«

init.): »Grates nobilis grammatiens, qui fretiis Cbry- vins (3, 1) et Cicero (de univ. 4), qui primum se

sippo bomine aeutissimo, qui rcliquit sex libros ausum dicit Graecam vocem ita verteré, qiiamqnam

Jteçi trjç àvco/xaXiaç, his libris con (га analogiam Varro (de L. L. 9 init) illius versionis au с tor erat,

atque Aristarcbum est nixus; sed ita, ut scripta Deinde Seneca (ср. 120 p. 665 Lips.): »boc тег-

indicant ejus, ut neutrius videatur perdidissc vo- bum (analogie) «, inquit, »quum Latini grammatici

luntatem. — Hi qui in loquendo partim sequi ju- chútate donaverint, ego damnandum non puto, nec

bent nos consuetudinem, partim ra tionem, non tarn in suam eivitatem redigendum.« Gellius (15, 9)

discrepant, quod consuetude et analogía conjunetio- rationem proportionis dicit, quae analogía appello

rs sont inter sc, quam bi credunt: quod est nata tur. Isidoras (etym. 1, 28, 1. Op. DDL p. 47 Arcv.)

ex quadam consuetndine analogía. Ñeque anomalía »analogiam Latine proportionem dici« refert quidem

analoqia est repudianda« cet. Confer ct Sex- sed addit, sicut noster: »et similium compara tionem.«

tum Empiricum (adv. gramm. 1, 10, 179 seqn.), advena] Atqui advena communis est generis:

qui et ipse usum loquendi maxime respiciendum, utrum ergo avena Icgendnm? an sit bic duarum

analogiae nullam vim in grammatica eese cou tendit, vocularum defect us hoc ferme pacto: »A igitur vo-

Verissimuni, si quid aliud, Quinctilianus (1, 6, 16 calium prima terminât masculina, ut Catilina, Ju.

p. 147 Spald.) docet: »Л*оп cnim, quum primum gurtha; feminina, ut Musa; communia, ut advena»?

fingerentur homines, analogía demissa coció for- Gbot. — In omnibus, tarn editis, quam script!*

mam loquendi dedil; sed inventa est. postquam lo- libris, cadem est lectio, quare nibil conesi.

38

298 Martiani Capellae lib. III. §. 290.

quoque, ut altera, sola, ilia. Quibus si cletrahas A et ius addas, genitivura singularem

feceris, ut dicimus alterius, solius, illius; si vero I, dativum, ut alteri, soli.

Illa vero quae sunt Graeca neutra, ut poema, toreuma, tres casus in utroque nu

mero similes habent; in genitivo singulari tis assumunt, in dativo S amittunt, et in

E correptam ablativum finiunt, atque in plurali dativo et ablativo genitivi singularis

291 fonn am servant, licet et bus possint assumere. E correpta nomina terminata, quae

Latina sunt, neutra sunt, ut monile, sedile. Haec praeter casus, quos similes ha

bent, dativum et ablativum confundunt, ut huic et ab hoc monili, sedili; quoniam

ablativus, si in E exierit, quatuor casus similes faciet, quod neutrorum nominum

declinatio non admittit Nam quae E producta in nominativo finiuntur, Graeca

sunt generis feminini, ut Agave, Autonoe, Graecorum more sunt declinanda,

ut nominal!vus, dativus, vocativus et ablativus pares sint, genitivus S, accusativus

N finiantur. Quae nomina autem E in A convertunt, ut Andromache

Andromacha, sic declinantur, ut Latina in A exeuntia. I litera terminata

Latina nomina totius generis sunt ac monoptota, ut frugi, nihili. Gummi

autem et sinapi peregrina sunt ncutri generis, et tantum numeri singularis,

sed per casus eodem modo decurrunt, excepto genitivo, qui S recipit, ut

292 sinapis, gummis; quam vis recte dicatur, haec gummis. O litera nullum

nomen in neutro finit; nam aut masculina sunt, ut Cicero; aut feminina, ut

Juno, hirundo; aut utrique generi communia, ut homo. Quorum declinationes

in duas species exeunt: nam aut O literam in obliquis casibus retinent,

ut unio uuionis; aut I mutant, ut cupido cupidinis, crepido crepidinis;

•

singulari] Omissum hoc e Rcicheuauensi et nomina] Supplevi hoc с codicíbus Reichenauensi

Darmstattensi supplevi, et paulo post ex îisdem et Dai-mstattensi, a quibus ctiam paulo post copula

reposui possint pro possunt in editis. et ante voccm neulri melius abest.

Graecorum more] Quinctilianus (1, 5, 59; p. 127 I mutant] Exspectasscs in I; sed Latini quo,

Spald.)s »Si reperias grammaticum vcterum amatorem, que usurpant hanc prolcpsin Graccis admodum fkneget

quidquam ex Latina ratîonc mutandiim, quia miliarem, ut mutare construant quasi mutando asquum

sit apud nos casus ablativus, quem Uli non ha- sumerc; sic Statius (Thcb. 10, 259): »perbent,

parum conveniat, uno casu nostro, quinqué mutât Agyllcus arma trucis Nomü«, et Seneca

Graccis u ti. « Omnîno cf. Schneiderum (form. I, p. 31). (tranq. aniuii 2): »mutare nondum fessnm latus.»

Martiani Capellae lib. III. §. 292. 299

utraque autem syllaba crescunt in obliquis casibus, praeter vocativum singularem.

Caro autem praeter hanc analogiam ut declinetur, consuetudo

obtinuit; item Anio, et quae in sua declinatione unica sunt, et sine exemplis

similium declinantur. Faciunt enim hujus carnis, Anienis. Duo et ambo

quum sint semper pluralia, non sunt annumeranda his, quae supra dixi;

sua etcnim consuetudine declinantur. Graeca nomina, quae O b'tera finiuntur,

ea quae a prima positione in nostram formam transierunt, ut leo, draco,

sic declinantur ut Cicero, Milo; ea vero quae prim am sui positionem integram

servant, ut Io, Ino, Graeco more declinantur, ut faciant in genitivo lus,

Inus, accusativo Ion, Inon, et ceteris casibus similiter, quanquam consuetudo

banc Io dicat. Turbo, si nomen est proprium, ut Cicero declinator; si

autem vim venti significat aut puerilis ludi instrumentum, ut cupido declinator,

V litera tantum neutra finiuntur, ut cornu, veru, quod in plurali facit verua. 295

Apud veteres etiam specua dicebantur. Horum nominum plurales declina

tion es carent dubitatione. Nam tres casus, ut in omnibus neutris, similes

sunt; item dativus et ablativus in bus syllabam exeunt; dativus et ablativus

singulares in genitivo plurali urn syllabam jungunt.» Quaeritur autem de

genitivo singulari, quem alii in us, alii in V literam egerunt; nec non dativo,

quem alii in I agunt, ut genui, cornui; quidam, veteres secuti, ablativo

et quae] Et error! librara deberi vide tur 5 sed

invîtis libris nihil muto.

positionem] Quod Grace! -&ifia dicunt, Latini

positionem. Quinctilianus (1, ö, CO): »quia boc

omnibus nostris nominibns accidit, quorum prima

positio in casdem quas Castor literas exit.«

Ion] Schneidern s (form. I, p. 300) legi vult

/un, Linn, quae utique Graeea forma est (conf.

Fisch, ad Well. gr. Gr. I, p. 411).

Turbo] Priscianus (6, 3, 16; p. 228 Krcbl);

»Turbo turbinis, quando de vi ventorum loquimur;

nam si sit proprium, servat О in genitivo.

hie Turbo, nomen proprium gladiatorls, Turbonis.

Sic Horatius in secundo sermonum (2, 3, 310):

»Corpore majorem rides Turbonis in armis

Spiritum* cet.

specua] Sic et pecua Appulcjo et aatiqnioribus.

Grot. — Confer Vi/gilium (Aen. 7, 368) et Siliuin

(13, 42S). j

in genitivo] Anteriores eccutus editioncs ita

reposui; ncque liquet cor Grolius duobus Ulis ver

bis oniissis ediderit »V syllabam jungit«! Pro sin

gulares codices Darmstattensis et Monaccnsis (C)

exhibent singularis, male.

38 *

300 Martiani Capellae lib. III. §. 293.

similem faciunt, huic genu, cornu; quoniam pluraliter genibus ct cornibus,

amissaque ultima syllaba relinquitur dativus singularis, sicut fit in civibus

ct suavibus, ct quoniam genibus et cornibus dicimus, I litera in locum V

transit, sicut et optimum et maximum item dicimus, quum optumus et maxumus

diceretur. Sunt aliqui, qui genitivo casu genuis et cornuis dicant, sed

non debet genitivus plures habere syllabas, quam dativus et ablativus. Quamvis

ergo dissimilia sint senatus et exercitus, tarnen sic genus et cornus in genitivo

dicendum est, quern admodum senatus et exercitus. Praeterea quaecunque no

mina vel participia genitivo singulari in is exeunt, dativo plurali .syllaba

crcscunt, ut Catonis, Catonibus; secundum quam rationem si esset genuis,

294 genuibus fccisset, ut syllaba cresceret. L litera finita nomina duplicem form

am habent. Prima est, in qua masculina sunt, ut Hannibal, Hasdrubal, neque

alia fere propria quam Púnica, excepto Solis nomine; item feminina, ut

Tanaquil, nomen Hetruscum; et communia, ut vigil, pugil; quae omnia

easdem declinationes habent. Altera species neutrorum, ut mel, fel, quae

hoc differunt a superiori declinatione, quod monosyllaba sunt, et L literam

per obliquos casus geminant. Nam de proconsule in nominativo, qui E litera

finiunt, naturam pro praepositionis intuentur; pro quippe ablativo tantum

praefertur. Nam respiciunt, quum proconsul dicitur, non duabus vocibus, sed

composite nomine dici, ut procurator, propugnator; nec quidquam obessc

genuis et cornuis] Sic codices Reichenauensis,

Darmetattensis, ct Monaccnsis (C), qucraadinodum

Grotine jam suspicatus erat, pro genutis ct cornuus

in editis. De re ipsa vide Schneidcrum (form. I,

p. 330). Cicero ipse (in Aratcie) genus in secundo

casu a genu dixit.

ut syllaba] Sic Reichenauensis, Darrostattcnsis,

ct Monaccnsis (C). Male in editis legebatur et.

quod monosyllaba] Pro quum — sint apud Grotium,

meliorcm codicis Monaccnsis (C) Icctioncm

quod recepi, et ex eodem, Darmstattensiqne et

Reiclienanensi sunt pro sint.

proconsule] Restitui ex códice Darmstattcnsi

pro proconsulo, quod jam Grotius intcllexcrat ferri

non posse, hac nota addita: »Lege: tarnen si procon

sule. De proconsule ct proconsul vide oi-thographiam

Manutii. Glossa: Proconsule, àv&VJtaroç, Propractorc,

ávxi6tQaxr¡y6q. Sic cxconsul el cxconsulc.

« Plura dabit Augustus Soldan ( quaes tt.

dc aliquot partibus proconsnlum ct propraetorum,

Ilanoviac 1851, p. 18 seqn.).

Martiani Capellae lib. III. §. 29£. 301

öxemplo, quod haec nomina possunt verba ex se faceré, ut procuro, pro

pugno; nam pracpositio périt, proconsiilo autem non facit, licet consulo

faciat. Tarnen si proconsule dicatur, in casu nominativo monoptoton erit;

sed propter consuetudinem proconsul dicatur, ut declinari possit, queinadymodum

ilia, quae litera L terminantur, ut vigil, púgil, niugil; quoniam in

plurali genitivo mugilum dicimus, et pugilum; nam si mugilis esset nominativus,

ut agilis, inugilium faceret, ut agilium. M litera etiam neutra finiuntur, ut 29o

telum, scamnum. Sed hoc animad vertamus, quoniam quae nominal ante ultimam

syllabam habent, ut lilium, folium, genitivo singulari, item dativo et ablativo

pluralibus, candem geminare debent, ut lilii et liliis; quoniam genitivus aut

pares syllabas nominativo habet, ut scamnum scamni, aut plures, ut caput capitis,

pauciores nunqiïam ; praeterea dativus O litera finitos, in I earn convertit, ut scamno

scamnis; sed consuetudo et auctoritas veterum ingeni, consili, imperi per tres

syllabas maluit dicere. Vasum an vas dici debeat, quaeritur, quoniam quaecunque

neutra non M litera nominativo finiuntur, si pluralem recipient, dativo et ab

lativo in bus cadunt, itaque monile monilibus, genu genibus, pecus pecoribus, nomen

nominibus, marmor marmoribusj secundum quae vas vasibus faceré debuit,

et in genitivo horum vasum, quoniam quaecunque neutra singularia ablativo

E litera finiuntur, genitivum pluralem totidem syllabarum habent, quot ablativum

singularem, uta nemore nemorum, capite capitum; sed hoc nomen

nam respiciunt] Ita Gratias in margine pro non. p. 42 sequ.), et ab altera parte Sverdsjoei Vindiut

lilium] Sic codex Monaccnsis (C), unde ct ciac praecepti Bcntlcjani (Rigae 1832. 8).

infra lilii et liliis scripsL Grotius exempta hie pror- scamno, scamnis] Lege scamno, scamni. De

sus omisit, infra autcm in nominativo casu posuit genitivo singulari scrmo. Grot. — Codices nihil

Impagnat autem Martianus eos, qui Los genitivos variant.

antiquo more per simplex I profcrcbant Uli, fett} secundum quae ] Lege : » secundumque haca

qua de quacsüone inter reccntiores quoquc magnae vas vasibus faceré debuit, ct in genitivo lio rum

lites exstiterunt, postqiiara Bcntlcjus (ad Ter. Andr. vasum.« Grot. — Haud pcrspicio, cur quae bona

2, 1, 20) contenderat, sub Augusti senescentis erant correxcrtt Vasum tarnen rescripsi, qnia scaetate

demum mutationem illam factam esse, ut I qucntia postulabant itaque in códice Darmstattcnsi

geminarent. Conf. in prkuis Forbigcr (de Lucrctii a prima manu scriptum videram. De re ipsa eonf.

carmine p. 74 sequ.), Husclike (de Annio Cimbro Ruddiinauuum (inst. gr. Lat. I, p. Ill Slallb.).

502 Martiani Capellae lib. III. $. 295. 1

per anomaliam declinator, et erit singulari nominativo vas, genitivo vasis,

dativo vasi, ablativo a vasi; plurali autem sic declinabitur, ut scamna. Lu-

29^5 cretius tamen genitivo vasi, ut: — „rarique facit lateramina vasi." N litera

terminantur masculina, ut flamen, pectén; communia duobus generibus, ut

tibicen, fidicen, quod frequentissimi auctores non probant, nam etiam tibicinam

et fidicinam dicunt; item neutra, ut nomen, flumen, quae omnia manifesta

declinatione uno modo declinantur. Altera species est generis masculini, quae

E. literam ante extremam N servant, ut lien, ren, quae tamen ipsa quoque

in ceteris ut superiora declinantur. Gluten quoque his simile est, licet Sallustius

glutinum dixerit; item Feminina quasi similia videntur; nam ren singularis

nominativus nec ullus alius ablativo excepto in usu est. Graeca,

quae N finiuntur, praecedentes habent literas A E I O, ut Alemán, Cephen,

delphin, Phaethon; cx quibus quae an, en, in terminantur, exemplo superiorum

declinantur, ut fulmen, numen, fidicen; quae vero on finiuntur,

si producta on Graeca declinantur, ut Leon, eandem literam et apud nos producunt,

ut Cicero, Scipio: ea autem, quae ex productione nominalivi casus

corripiuntur in reliquis figurationibus, ut Ampbion, Creon, Agamemnon,

admittunt apud nos N literam in nominativo, et comparabuntur his Latinis,

quae conversis casibus correpta efferuntur, ut virgo, turbo; quae apud Graecos

recipiunt T literam, apud nos quoque eandem habebunt, ut Phaethon

Í297 Phacthontis. R litera praecedente A terminatorum , ut Caesar, lar, far, par,

genitivo] Nempc singularis. Locura tarnen apud ut quibusdam placet; nam usus coram feminine in

Lucrctium (G, 252) nunc sic legunt rcccntiores: A terminât, tibicina, fidicina.«

r . , . . Sallustivs] In libris depcrditis. Plenius fras-

— »rarс que facit lateramina vasis« ■* *■

inentum servavit Cbarisius (p. 67 Putscb.) : » quasi

(ed. Paris. 1744; Lips. 1776); quamquam vasi in glut¡no adolcscebant«

codicibus lectura esse ex eo colligitur, quod W> aUus] lntcHîge casus singular!* numcri. Ablatibeficld

vasi edidit тпш excipit, eo enim usus Ausonins (cp. 13, 2) erat.

ti'&icew] Priscianus (5, 2, 4): «communia in AEIO\ Ita codices Monacensis (C), Rcicbcnaueasdem

literas desinunt, in qiias et masculina, nt ensis et Darmstattcnsis. Grotius addidcrat etiam V;

hic et haec advena, homo, vigil, tibicen, fidicen, scd male, quia hac litera Graeci carent, et quam

Martiani Capellae lib. III. $. 297. 505

impar, una forma est, nisi quod neutrum in reliquia casibus R litcram gcminat,

ut far, farris. Poëtarum vero licentia haec nomina pluralitcr dixit,

quum omnia nomina, quae pondere aut mensura acstimamus, pluralem numerum

non admittant, ut aurum, plumbum, triticum, oleum. Errant ergo

qui parium dicunt, quoniam haec in plurali triptota sunt, ut hi Caesares, hos

Caesarea, о Caesares; пес potest accusativus I habere ante S, si genitivus

ante V 11 habeat. Videntur tamen qui parium dicunt nominativum pluralem

generis neutri intueri, et quoniam paria dicuntur, ut suavia, faceré parium

ut suavium. R litera praecedente E terminatorum species sunt sex. Prima 298

quae genitivo casu nullum incremcntum admittit, et in I literam mutatur,

ut aper, nigcr, macer: apri, nigri, macri. Secunda haec, tener, lacer, puer:

teneri, laceri, pueri. Tcrtia, ut imber, uter, quae a superioribus hoc diifert,

quod haec in genitivo S literam accipit, et dativo I finitur, et non crescit ut

secunda species, et in genitivo plurali ium Uteris finitur. Quarta, ut pater,

mater, frater, quae dativis pluralibus non ut prima species apris, sed

fratribus facit, пес secunda syllaba crescit et in genitivo plurali um syllabam

habet. Dicimus enim fratrum, patrum, non ut in tertia utrium, imbrium,

Praeterca tres casus similes habet, hi patres, hos patres, о patres, quum

tís in margine legaimis Creun, hoc tarnen nilitlî non es sed is in accusative Labere censet (y. §. 298).

est, quum Creo» scribatur, ut paulo post a Alar- Sed de par dubium est; confer Sclmciderum (form,

tiano ipso. I, p. 238), qui tarnen nostri loci prorsus immemor

farris] Addidi vocem с Darmstattensi códice. fuit.

pondere'] Fcrc iisdcm verbis Cbarisius (p. 72 apri] Quinctilianus, qui saepe eos ridet, qui

Putsch.): »alia pluralitatc carent, ut jartim, oleum, usu loqucndi non content! in rationis scribendi cauvinum,

ferritin, pañis, frumentum, et cetera, quae sas curiosius inquirnnt, baec (I , G, 15; p. 144

ad pondus, numerum, mensuramque exiguntur.a Spald.) observât: «Uli autem iidem, qanm iulcr-

Item Priscianus (î>, 10, i»4; p. 202 KrehJ.): »Sei- rogantnr, cur aper apri et pater patris faciat?

cuduin tamen quod metallorum vel semînum vel bu- illud nomen simpHciter positum, boc ad aliauid esse

midorum ad mensuram vel ad pensum pertinentium contendnnt. Practerea, quoniam utrumque a Graeco

plcraquc semper singularia invcuiuntur. « ductum sit, ad cam rationcin reeurriint, ut 7tatriplota]

Nimirum quae tum in genitivo babcant, tqoç palris, xá.iQOV apri faciaL«

504 Martiani Capellac lib. HI. §. 298.

imber et utcr hos imbris et utris faciat. Quinta species est, ut passer, anscr,

later, mulier, quae a secunda specie hoc tlifferunt, quod ilia cum incremento

syllabae I litera finiimtur, ut gener gencri; haec in S exeunt, ut passer

passeris, et in ceteris discrepant. Piper namque et cicer neutra in quinta

specie habentur; nam ut passer ita declinantur in numero singulari, quem

nunquam egrediuntur. Sexta species, ut neuter, uter; neutrius enim et utrius

i'acit, et declinantur ut cetera pronomina, quae in ius literas genitivos, et in

I dativos agunt. Praeterea eos genitivos et dativos communes habent cum

reliquis generibus, id est feminino neutroque. R litera praecedente I una

tantum species est, vir. R litera praecedente О terminatorum species sunt

duae: alia quae per obliquos casus producuntur, ut sopor soporis, color coloris;

alia corripiuntur, ut arbor arboris; sed uno modo declinantur. Castoris et

Hectoris genitivos veteres produxerunt, sed nos corripimus, quoniam Gracci

borum nominum genitivos corripiunt. R litera praecedente V terminatorum

species sunt cluae: prima, ut satur, quae genitivo I linitur, ut saturi; se

cunda, quorum genitivus in is literas venit, ut sulphur sulphuris, Augur

Auguris. Neutra autcm, quae ur literis finiuntur, alia retinent V litcram,

L299 ut sulphur sulphuris, alia in О mutant, ut ebur eboris. S litera finitorum

nominum formae sunt octo. Nam aut A litera praeponitur, ut Maecenas,

/105 imbris] Causam inferios (§. 506. 508) affert.

llcliquos grammaticos congessit Scluieiderns (form.

I, p. 369 scqu.).

Castoris] Quinctilianus (I, S, 60) dc grammaticis

vcterum amatorihus: »inde Cajtorem media syllaba

producta pronunciarunt, quia hoc omnibus nostiis

noininibus accidebat« cet. Cf. Ritterum (clem.

1. Lat. p. 47).

uf sulphur] Confer omniiio Quinctiliani (i , 6,

22; p. 131 Spald.) hace verba: *ebur et robur ita

dicta ас scripta sunimis nuctoribus in О litcram se

en nilac syllabae transférant, quia sit roboris et ebo

ris ; sulfur autem et guttur V litcram in genitivo

servent : idcoqne etiam jecur et femur controversiam

fecerunt, quod non minus est licentiosum, qnam

si sulfuri et gutturi subjicercnt in genitivo litcram

O mediam, quia esset eboris ct roboris: sicut An

tonius GnipliO, qui robur quidem ct ebur, atqur

etiam tnarmur fatctur esse: verum fieri vult ex hi?

roburn , ebura, marmura! Quodsi animadvertcrent

literarum aflSnitatem, scircnt, sic ab со, quod est

robur, roboris fieri, qiioinodo ab со, quod est

miles, limes, militis, limitis; judex, vindex, judi

éis, vindicis.* Adde Scioppium (granitn. philos,

p. 65 not.).

Martiani Capellae lib. IIL $. 299. 30Ö

ci vitas; aut E, ut verres, moles; aut I, ut panis; aut O, ut custos, nepos;

alias V, ut Ligus, vetus; alias R, ut iners; alias N, ut serpens; alias P, Щ

praeceps. S autem litera praecedente A species sunt duae. Prima, ut Mae

cenas, Laenas; secunda, ut nostras, Privernas; quae a superioribus hoc

differunt, quod communia sunt omnibus generibus, et assuinere debent I

literam in genitivo plurali, quae ncutralibus in plurali nominativo, accusativo,

vocativo familiaris est. Igitur nostratium, Privernatium dicemus, quia sunt

haec nostratia, Privernatia; sed et praegnatium et optimatium dicimus, quia

accusativus pluralis I literam habet, ut hos et has optimatis et has praegnatis,

quamvis veteres praegnatum et optimatum dixerunt. Praegnas autem feminini

ct neutri generis est. As et mas quum sint monosyllaba, analogía non tenentur,

sed propria quacdam declinatioiie assis et maris faciunt, et in plurali assium,

mari um. Fas et nefas aptota sunt. Graeca nomina, quae apud nos in as 500

exeunt, tres species habent. Prima est, ut Olympias, Pythias; nam Olyinpiadis

ct Pythiadis facit. Secunda, ut Pallas, Thoas, Atlas; nam Pallantis,

Thoantis, Atlantis facit. Tertia, ut Aeneas, Pythagoras, Lycas; nam facit

Aeneae, Pythagorae, Lycae; quando nostra ratione nomina, quae genitivo

in E exeunt, nominativo A finiuntur, ut Catilinae, Catilina. Sed Graeca

sunt, ideo in nominativo S literam retinent. Quaedam tarnen perdunt S literam

in nominativo, ut Nicia, Mela. Ergo in his nominativis consuetudo servanda

est. S litera praecedente E tcrminatorum species sunt quinqué. Prima, quorum 301

Laenas] In editis Lenas; nndc Grotiue obser- tenais pro corruptis, quae Grotius cdidit, plias et

rat: »DuLito de hoc loco.« Sed non erat, quod nephas.

d ubitare t, qnandoquidcm eexconües AE cum E per- sed Graeca] lia Dannstattensis. Pcrpcram in

m и ta tur; Laenas autem gentis Popilliae cognomen editis: »sed haeC Gracca.« IVon enim ad Latina cxsatis

est notum. empla respicit, sed ad ilia quae Gracca in AS tcrdifferunt]

Non erat igitur cur Sclineiderus (form, minantur.

I, p. 252) Maecenatium quoqne dicendum existi- Mela] In editis erat Medaea, unde Grotius jam

maret, ut in gentilibus; utrumque enim geuus clare e vestigüs codicis sui conjecerat Mela, qnod ipsum

noster distingnit ¡n Monacensi (C) legitnr pariter atque, in Darmfat

et nefas] lia Reicbcnauensie et Darmstat- statteusi ct Rcicbcnaucnsi ; cx quo ct anterioribu*

39

306 Martiani Capellae lib. III. §. 301.

nominativus et accusalivus et vocativus plurales similes sunt, sed genitivus

pluralis in um exit, ut Hercules, proles, Hcreulum, prolum. Secunda

species est, quae a superiore hoc differt, quod gcnitivüm pluralem in ium

compellit, accusativum in es, ut nubes, rupes/cautes. In qua forma mas

culina non habentur. Tertia, quae ctiam si aliquam inter se habent diffcrcntiam

in declinatione, tarnen quoniam incremento syllabarum pares sunt in

obliquis casibus, in unam speciem rediguntur, ut Ceres, bipes, merces;

masculina autcm exempla non sunt nisi Graeca, ut Chrêmes, Laches. Quarta

species hoc differt a praecedentc, quod obliquos casus E in I compellit, quum

superior E literam servat: videlicet quoniam in nominativo non ut superiora

E producunt, sed contrahunt, ut hospes, antistes, ales, comes. Quinta species

a superiore hoc differt, quod genitivus aucta syllaba I litera finitur., qui

etiam dativus habebitur, accusativo in em exit, ablativo in E productam,

cui adjecta rum syllaba genitivum pluralem facit; cujus nuineri nominativum

cum prima positione et vocativo singulari eonfimdit, dativum et ablativum bus

syllaba iinit, ut facies, dies, spes, acies. Sed consiietudo rei et spei corripuit,

302 fortasse quod monosyllaba sunt. S litera praoeunte I terminatorum alia crescunt

per obliquos casus, alia intra modum positionis continentur, dunlaxat

in numero singulari. Eorum igitur, quae non crcscunt, species suut duac.

Prima generis masculini, ut scrobis, mensis, licet Lucanus exiguam scrobcni

- •

editïonibus etîam ßficia reposai pro Nicaea apud syllaba (ncinpc dies, diet) I litera finitur, qni ge-

Grotiuni. nitivus ctiaiu ilativas (diet) liabctur: accusativo in

sed genitivus] Male Grotius omisit sed, quam- EM exit (diem), ablativo in Б productam (die), cui

vis in anterioribus legatur. Idem mos mire habent adjecta RUM syllaba genitivum pluralem (dierum)

pro habentur. facit ; cujus nuineri (pluralis) nominativum cum priquarta]

Pcrpcram editi »nou differt* quo sen- ma positione (id est nominativo dies) et vocativo

sus prorsus contrarius falsusqnc exit. Quod rcposui singulari (dies) confuudit.

.hoc differt«, codices Monaccnsis (C) et Darms tat- Lueanus] In Pbarsalia 8, 75G: ш exigua posiiit

tens: s pracbucrnnt. trepidus scrohc, ubi Gortius monct Ser \ ium (ad

quinta] Quo melius perspicias quae scquuntur, gcorg, 2, SO ct 288) rcprcbcndlsse scrobem femiadde

cxcnipluin ct iutcllige: »quod genitivus aucta niño genere a Lucano prolatum. »Melius« înqnit

/Martian. Capelle« • lib. Ш. §. 502: 507

dixcrit; fcminini et communis, ut canis, juvénis, quorum declinatio liquet.

Secunda species hoc a superiore differt, quod ablativum in I litera finit, äfft

cusativum in im, ut duo sola masculina, Ligeris, Tiberis; fcminina, claviS,

pelvis, turris, classis, cassis. Hanc rationem declinandi manifestem diminutio

facit, quae I producta in omnibus istis pronunciatur. Itaque quoties dubitamus

de nominum cnunciatione, diminutionem ejus consulemus. Eorum, quae

syllaba crescunt, species sunt duae, quarum altera corripit I literam, in qua

forma sunt masculina, sanguis, pulvis, lapis; feminina, cuspis, cassis; in

quibus nihil interest, quod alia in declinatione I conservant, alia in E transcunt,

item quod alia dis- alia trisyllaba in genitivo finiuntur. Altera species

I literam producit in nominativo, glis, lis, quam et in obliquis similiter conservant;

in genitivo plurali I ante um syllabam dicimus, glirium, litium,

non ut superiora, Iapidum, cuspidum, cassidum. S litera praecedente О 505

tcrminatorum quum sit parvum discrimen, una species potest esse; nam quum

omnia in obliquis syllaba crcscant, hoc differunt, quod quaedam in genitivo

S literam in T, quaedam in D, quaedam in R convcrtunt, ut nepos nepotis,

tustos custodie; monosyllaba masculina, ut flos floris, ros roris; item

neulrum, os oris. In ossibus autem nominativum consueludo facit os, contra

rationem, quoniain in genitivo R non habet. Sed пес ossum potest dici,

«Priscianus (7, p. 251) utrumque genus admittit, diminutionem] Quinclilianus (1, C, 6; p. 140

•t Martunns Capella obiter tantam notât Lucanum. Spald.): »Deminutio genus modo detegit, et ne ab

Sed cum Lucano Ovidius (met. 7, 243) et Prüden- codera exemple recedam, funem masculinnm esse

tins (rCtQi6XE<p. 10, 1011): ■nempe sub terram funiculus ostendit. Eadem in verbis quoque ratio

aerobe acta.» comparatiouie. « Sed hoc hue non pertinct, quia non

Ligeris, Tiberis\ Sic с códice Darmstattcnsí scri- de genere, sed Лс flexione vocabiilorum serino est.

psi pro Liguris, Tyburis apud Grotium. Fluvii sunt ]\cque producunt I sed corripiunt horum diminunoliseimi,

J ice t alter in Gallia plcrumque Liger ар- Uva, ut navícula, classicula , turricula cet. Vide

pcllctiir. — Mox Grotius in margine: »aL silis, tus- ígitur ne de ablativo ^Bu Martianus loqnatur, qui

sis*, melius fortasse quam vulgo classis, cassis, I producta termine tur; fuerunt enim grammatici, qui

qiiaram altera certe per errorem tantum bue irre- eadem vocabula accusativiim in IM habere censerent,

pe re potoit, . quae ablativum in Ii c£ Schneiderum (form. I, p. 206)-

39 *

308 Martiani Capellae lib. III. $. 305.

quoniam neutra, quae nominativo M terminantur, bus syllabam non admittunt

304 numero plurali; ergo in monosyllabis analogía non tenetur. S litera praccedente

V terminatorum species sunt sex. In prima genitivus I simplice, vo

cativus E terminatur, ut Marcus, Sextus; genitivus, ut Marci, Scxti; vocativus,

ut Maree, Sexte. Secunda species a superiore hoc distat, quod genitivo I gcminat,

et in vocativo I terminatur, ut Antonius, Julius, hujus Antonii, Julii

facit, et o Antoni, Juli; in ceteris cum superiore consentiunt. Tcrtia species

norainativum cum vocativo miscct, ,et genitivo easdein literas producto con

servât, dativo V et I, ablativo V, accusativo um terminatur, ut senatus, fluctus,

excrcitus, quae pluraliter nominativum cum accusativo et vocativo in us

productum agunt, genitivum in um, dativum et ablativum in bus syllabam.

Quarta species iucrementum syllabae per obliquos casus accipit; ita tamen ut

aliquam varietatem inter se habeant. Quaedam enim V literain retinent, alias

correptam, alias productam, ut Ligus Liguris, palus paludis, virtus virtutis;

quaedam V literam in E vel in О mutant, ut vetus veteris, Venus Veneris,

nemus nemoris; quaedam tamen uno modo declinantur. Laus et fraus, quum

in primal In omnino înserendum erat codicia Priscîanum condiscipulum Labebunt. Etsi hic sua

Darmstattcnsis auetoritate. sponte resipuit, ut ex libro ejus XVDI apparet,

secunda] De barum specierum differentia acriter ubi de possessivorum vocativis praeeipiens recte dici

pugnatum esse inter grammaticos GcUius (14, 8) fate tur: »O genitor nostcr Saturnie maxiine divum« ;

refert, quem conferre operae pretium erit. Sciop- et «Euandrie fili* et »Telamonie Ajax.« Simili

pius (gramm. pbilosopb. p. 64): »(nomen) proprium certe ratione Dette vocativus est a Delhis apud Sta

per lüS (in vocativo) dabit L Fallitur Prisciases, tiuui. Julius et Pompejtis interdum sunt adjective,

qui lib. 7 vetcres contra banc regulaiu putat Laer- ut Julius ensis, Pompeja domus, et tunc vocativus

líe dixissc, pro LaërtL Лес enim proprium nomen fit ensis Julie $ sed quum sint nomina propria, voest

Laërtius, sed appcllativum, ut sit Laërtius fi- catirus exit in I, ut Juli.«

lius, Laërtia proles, Laërtium praedtum , pro Laer. produete] Editioncs quidem producenle; stA

tac, Accius, opinor, iu versu, quem a Cicerone codices Rcichcnauensis et Darmstattcnsis et ipsius

usurpatum Fabius memorat: »nisi quo Ulysses rate Grotii margo producto; quibus addo produetae pro

evasit Laërtius.* Recte ig'gp Jul. Caesar Stella in produete in Monacensi (C). Quod paulo ctiam post

versu ad Franciscum a Castro Castrie dixit. IVam legitur productum, ex iisdem codieibus reeepi pro

Franciscus comes Castrius est idem quod Castri со, quod manifesto falsum erat apud Grotium pro-

еотеэ. Qui Stellam со nomine reprcbendunt — ductam.

Martiani Capellae lib, Щ. $. 504. 509

eint monosyllaba et duas vocales habeant juncias, in eadem specie habentùr,

quia similiter syllaba crescunt. Quinta species pronominum, quae us terminantur,

ut unus, totus, solus, quae hoc modo declinantur: unus unius

uni tmum une ab uno; uni unorum unis unos uni ab unis. Sexta in eus,

ut hinuleus, equuleus, a vocativo E litera geminata efferuntur, ut equulee,

hinulee; sed quidam malunt in eu, ut Tydeu, vocativo Graece dicere. S 50î>

litera I praecedente finita neutra monoptota sun^ ut tressis , sexis. S litera

praecedente V duae species sunt. Prima, quae in I genitivum agit, et pluralem

non habet, ut vulgus, pelagus; virus Lucretius viri dicit, quamquam rectius

inflexum maneat. In secunda specie sunt, quae per obliquos casus crescunt

et genitivo singulari in ris literas exeunt, ut genus, nemus; ex quibus

quaedam V in E mutant, ut olus oleris, ulcus ulceris, quaedam in O, nemus

nemoris, pecus pecoris. In dubitationem veniunt stercus et foenus, in E an

in О mutent, quoniam quae in us syllabam finiunt, V in E mutant, ut vulnus,

genus, funus et funeratus dicimus; foenus enim exemplo non debet noccrc,

quum inter dubia genera ponatur; item veteres sterceratos agros dicebant, non

stercoratos. S litera finita nomina praccedentibus N vel R omnia sunt unius 5C'> .

■

tressis, sexis] Et íta semper utitur Bfartianus, novissima Cassîodori, sire, ut illî scrîbuat, Casut

in arithmetics »sexis faci ont « et similia. GnoT. siodorîi editionc id perspexissc.

Varro (de lingua Lat 4, p. 47): »ab tribus as- inflexum] Nimirum non flexion, ita nt etiam

sibos tressis et sic proportionc usque ad nonussis.» genitivus voeîs virus ennneietur. Lucre tii (2, 475)

At »in denario numero «, inquit, minutât* id est autem verba sunt: »tetri priinordia viri.*

declinatur, ut decussis , centussis. dubilationem] lia e Cassiodoro (ed. 1729,

ut vulgus] Quae sequuntur (usqnc §. 315) apud p. 550) et códice Darmstattensi reposui pro dubi-

Cassiodorum (de arte grammatica) fere iisdem ver- taltone, quod in editis erat. Paulo ctiam post e

bis lcgnntttr; ut vcrisimtlc sit e Martiani Capellae Reichcnaucusi restitni ipioniam pro quomodo.

códice aliquo exscripta esse. Cassiodorum enim mî- us] E Cassiodoro (p. 522 ed. a. 1663) banc

niine ea scripsissc quum inde patet, quod ille sc lectionem reposui pro absurda in editis mus.

Donatnm sccnturum esse ab initio profitetur, tum sterceratos] In codicibus Monaccnsi (C) ct Darmquod,

ubi Martiani verba incipiunt, nullus cum stattensi paritcrque apud Cassiodorum (pf530) in-

•ntcccdentibus nexus aniroadvertitur. Mirum prefecto verso baec ordine Icguntur, quasi stercoratos antine

Benedictinos quidem, alias diligentissimos , in quior forma sit} sed nihil muto.

510 Martíani Capellae lib. Ш. §. 306.

generis; nisi quae ante S R habent, interdum D recipiunt, ut socors socordis,

interdum T, ut sollers, iners. In plurali quoque excepto genitivo et accueativo

omnibus casibus similiter declinantur. Nam quaedam in urn genitivo,

accusativo in es exeunt, ut Mars, Aruns; quaedam in ium, ut sapiens,

patiens, et ob hoc accusativi eorum in is exeunt. Pleraque autem ex his

nomina tribus generibus communia sunt, et I literam, quam habent neutra

in nominativo plurali, dam^raianr genitivis reliquorum generum cum quibus

507 communia sunt. T litera neutra tantum nomina quaedam pauca finiuntur,

ut git, quod ñon declinatur, et caput, sinciput. Quidam quum lac dicunt,

adjiciunt T, propter quod facit lactis; sed Virgilius: „Lac mihi non aestatc

novum, non frigore délit"; quippe quum nulla apud nos nomina in duas

508 niutas exeant, ct ideo vcteres lacto in nominativo dixerunt. X litera terininalorum

quaedam in genitivo plurali, in quibus omnia communia, in ium

exeunt, et ob hoc accusativo in I et S; plurima vero genitivo in V et M

non praeeunte I, et ob hoc in E et S accusativo exeunt Nam in reliquis

consentiunt, utpote quum singularilcr omnia in nominativo habcant X, genitivum

in I et S agunt, dativum in I literam, ablativum in E vel I defîniant,

adjectaque M accusativum defîniunt implentque; pluraliter vero dativum ablativumque

bus syllaba finiunt. Nam de ceteris, quibus dissident veteres,

quidam atrocum et ferocum, qua ratione omnium X litera finitorum una

species videbitur. Huic X literae omnes vocales, praeferuntur, ut capax,

frulex, pernix, atrox, redux. Ex his nominibus quaedam in nominativo

íion] Grotius in margine: • alit tum.* Codex 523 Кг.): »/ac lactis, quod quibus Jam placet in

Monacensis utrumqne praebet, sed Loe etsi verum nominativo per apocopam te proferri ; hoc lade

sit, Martiani tarnen sententiae minime aptum est. enint dicebant antiqui. «

e.reani] Pro Grotiano indicativo exeunt codex in Щ Supplevi с codieibus Monacensi (C) et

Darmstattcnsis et Monaccnsia (G), Cassiodoriisque Darmstattcnsi vocnlam in," quam Grotius oiniserat-

(p. 550) Actius babent conjiinctiviim. Virgilii locus et ex libris ante eum cdilis post literam E restituí

est in eclogis (2, 22). De re ipsa confer snperio- »vel I«; licet non sine causa baec Grotius omiscrit,

rem notam (§. 256), et Priscianuui (7, 9, 48 j p. quia ad ea quae шох de accusativi formatioue tx

Martian! Capellae Hb. III. §. 308. 51t

producuntur, quaeäam corripiuntur ; quaedam consentiunt in nominativo,

in obliquis autem dissentiunt. Pax enim et rapax, item rex et pumex, item

nux et lux, primam positionem variant; at nix et nutrix, item nox et atrox

sic in prima posilione consentiunt, ut discrepent per obliquos. Et illud ani

mad vertendum est, quaedam ex his X literam in G et quaedam in С per

declinationes compcllere. Lex enim legis, grex gregis facit, et pix picis, nux

nucis; nam in his, quae non sunt monosy liaba, nonnunquam X litera geni

tivo in С convertitur, ut frutex fruticis, ferox ferocis facit. Supellex autem

et senex et nix privilegio quodam contra rationem declinantur, quoniam su

pellex duabus syllabis crescit, quod vetat ratio; et senex, ut in nominativo,

item in genitivo disyllabum manet, quum omnia X litera terminata crescant;

et nix nec in С convertitur ut pix, nec in G ut rex, sed in V consonaus,

quum in vocalem transiré non possit. In plurali autem genitivo ablativus

eingularis formas vertit; nam in A aut О terminates in rum exit; E correpta

in um, producta in rum; I terminatus in ium, V terminatus in uum.

Dativus et ablativus plurales item aut in is exeunt, aut in bus, quae praeeepta

in scholis sunt tritiora; sed quoties in is exeunt, longa syllaba terminantur,

quoties in bus, brevi.

ablativo noefer snbjungit, minime quadrant, Mar- «ablativos genitivosqiie plurales pro varictatc positianusque

ut atrocum, sie etiam atroce dicerc pro- tionis variart.« GnoT. —■ Formas, non forma, (am

pter analogiam maluisse videtur. priores editioncs, quam codices Reicbenaucnsis et

, . . Darmstattcnsis, et Cassiodorus multo melius cxbiluxl

Darmstatfensis dux. BUox enim post sic

.... . м . /r,\ , ., . bent. Errat etiam Grotius, quod videbîs, si Prtomisi

ejusdem et Jjlonaceiisis (Li) auctoritate. _ *

"scianum cum nostra eontnleris. Ule enim eadcuî,

obliquos] Conversos Cic. (14. D. 2, 25) appellat. ф1ае ^ c,apîus ^ p 25| ej Bae.) doert

Nominandi casum solum ab obliquis separat nostcr усгЫ&. <et genît;vns qu;(fem pIuraIîs fit ;„ 0lnn;

rectius quam Donatus (ap. Bcdam Op. I. p. 17), л abiat;ve s;ngu]an- a9snmenfc rum, nt ab

qni praeter nominativum etiam vocativum rectum boc ^ homm rironmt) аЬ bac platano harum

dicit, sejungens utrumque ab obliquis. phfanornm, ab boe templo borum templorttm.«

in plurali autem ] Lege: »in plurali autem ge- bus] iVon solum MonaccnsÎ9 (С) et Darmsfaffennitivos

et ablativos singiilaris forma verlit.« Sub- sis, sed Cassiodorus etiam (p. 530) banc sylíabam

nectit bic regidas generadores, qnarum prima est babent. Male Grotius ibus edidit.

512 Martiani Capellae lib, Ш. §. 509.

V"

DE GENERIBUS VERBORUM.

509 Decursis nominum regulis aequum est consequentia diccre canonesque

vcrborum. Genera vcrborum sunt quinqué, acti«rum, passivum, neutrum,

commune, et deponens. Activum est, quod in О exit et agendi significationcm

habet, ut lego, scribo, canto, et cetera hujusmodi. Passivum in R, et patientis

significationcm monstrat, ut legor, scribor. Neutrum in O, "et ñeque agentis

ñeque patientis plenam significationem habet, ut sudo, dormio; nescias enim

agat quis an patiatur. Commune et deponens in R exit, sed hoc interest,

quod in communi duae sunt significationes , agentis et patientis; quum enim

dicimus osculor, nescis utrum potins osculor te an osculor a te; in deponenti

autem aut agentis effectue est, ut luctor, aut patientis, ut morior. Est etiam

impersonale, ut sudatur, curritur; quod ideo sic vocatur, quod quum omnes

personas contineat, nullam habet certam.

DE MODIS VERBORUM. .

510 Verborum autem modi sunt quinqué; sed alii sex, alii septcm, alii

octo, alii novem, pauci decern esse dixerunt. Qui vero quinqué dicunt,

nescias] Ita Rcichcnaucnsis codex pro nescio in rem vcl enm percunctativo decern numcrat. Optime

editis. autem cam nostra comparable Diomedcm (p. 528),

communi] Confer Augustinum (Op. i. p. 179) qui postquam eadem quae nostcr vcrbi geuera exct

Bcdam (Op. i. p. 20); sed prac omnibus Gcllium plica vit, modos quoqne subjungit, >quos« inqnit

(iö, 15) »de verbis inopinatis, quae utroqucversum*' oquinque esse omnes fere gramma tici consentiunt.

dicuntur, et a grammaticis communia vocantur.« IVam qui sex volucrunt, vario judieio alii promissimodi]

Priscianus quoquc quinqué modos facit vum, quidam impersonalem coiijunguut ; qui septcm,

eosdem quos nostcr; Cledonius (p. 189 Putsch.) sex, utrumq.ic prioribus adjiciunt; qui amp] ins, percunnon

tamen promissiuo, quern modum esse ncgat, ctativum assumant; qui novcm, conjunclivum a subecd

impersonali adjecto; Cbarisius (p. 142) septcm; junctivo séparant; qui decern, etiam adhortativwn

Scrvius (ad Donatum p. 1787) octo, sed ut ge- ascribunt.« Undo simul patet, nostra quoquc infra

rundivum adjiciat, non percunelativmn\ Maxinms restituendum fore subjunclivum pro subjeetivum, si

deuique Yictorinus (p. 1948) hortative addito no- libri script! addtccrent

Martiani Capellae lib. III. §. 510. 513

hos ajunt: indicativuin, imperativum, optativum, conjunctivum , infinitivum,

quem et perpetuum dicimus. Qui sex memorant, addunt promissivum; qui

Septem, impersonalem; qui octo, percunctativum; qui novem, subjectivum,

et a conjunctivo eum séparant; qui decern, hortativuqi adscribunt; sed hos

superflue adjectos ratio non admittit.

DE CONJÜGATIONIBUS.

Conjugations autem, quas Graeci ôvÇvyiaç appellant, tres esse non 311

dubium est, quae in verbis activis neutralibusve in secunda persona tempore

praesenti monstrantur. Nam quoties finalis syllaba in as exit, prima est;

iu es, secunda; in is, tertia: ut cantas, vides, audis, si producta sit haec

tertia; nam si correpta sit, curris. Harum omnium conjugationum verba íú

prima positionc ante ultimam literam tres tantum vocales recipiunt E, I, V,

ut sedeo, lanio, irruo; consonantes autem omnes, exceptis F, К et Q, ut libo,

vaco, cado, lego, traho, impello, amo, cano, scalpo, curro, lasso, peto,

vcxo. His accedunt I et V loco consonantium positae, ut ajo, adjuvo; sed

пес F excludunt, quum dicamus triumfo, quanquam a Graecis veniat et per

PetHpotius scribatur. Praeterea ab eo quod dicimus faris et fatur primam verb*

personam volunt for. De Q litera dubitatur; nam dicimus eliquo et aequo, et in

hujusmodi verbis V litera пес vocalis locum, ut est irruo, пес consonantis, ut

est adjuvo, valeat obtinere.

DE FORMIS.

Harum omnium conjugationum in declinando formae sunt triginta sex, 512

pcrpetuum] Sic verb! causa Charisius. ntramque tcrtiam distinguendi notam ex impcrativi

correpta] Tertiam productam conjugationem can- forma jam attulcrat Augustinus (gr. Op. I. p. 179

dem esse, quam nos quartam appellamus, supra Eas.) biscc verbis: »Tertia correpta est, quae im-

(§. 285) vidimus. Vcteres cnim omncm conjugatio- perativum modum in E correptam mittit, ut scribe,

nem, cujus Secunda persona praesentis singularis iolle. Tertia producta ex codem imperativo modo

Uteris IS tcrminatur, ut curris, audis, tertiam di- colligitur. Quum cnim imperativos modus exit in I

xcrunt, quae si corripitur, ctiam nobis tertia audit, literam, tertia conjugatio producta est, ut audi,

st vero producitur, nobis quarta est. Faciliorem nutrí* (conf. §. 521).

/iO

514 Martiani Capellae lib. III. $. 312.

exceptis defectivis et impersonalibus et inchoativis. Primae conjugationis verba,

quae vel O litera nulla alia praecedente vocali terminantur, vel praeeunte

vocali qualibet, formas habent quatuor. Secundae conjugationis verba formas

habent sex. Tertiae conjugationis correptae verba formas habent viginti. Sic

quaecunque verba indicativo modo tempore praesenti persona prima io Uteris

terminantur, formas habent sexj quae uo, formas habent duas; quae nulla praecedente

vocali O litera terminantur, formas habent duodecim. Tertiae conjuga

tionis productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti prima persona

io literis terminantur, formas habent quinqué. Quaecunque autem verba cujuscunque

conjugationis indicativi modi tempore praesenti persona prima, vel nulla

praecedente vocali vel qualibet alia praecedente, O litera terminantur, eorum

declinatio hoc numero formarum continetur, de quibus singulis dicam.

DE PRIMA CONJUGATIONS

513 Primae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona

prima aut O litera nulla alia praecedente vocali terminantur, ut amo, canto;

aut eo, ut commeo, calceo; aut io, ut lanio, satio; aut uo, ut aestuo,

continue Primae conjugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad

secundam personam A litera producta terminantur, ut amo ama, canto canta.

Infinitivo modo ad imperativum mod um re sy liaba manente productione ter

minantur, ut ama amare, canta cantare. Item prima conjugatione, quae in

dicativo modo tempore praeterito specie absoluta, adjecta ad imperativum

m od um vi syHaba mauente productione terminantur, ut commeo commea

commeavi, lanio lania laniavi, satio satia satiavi, eodem modo eodem tempore

specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur,

ut commea commeabam, lania laniabam, aestua aestuabam. Item prima

correptae] la editis erat correpta, quod cor- dicimus, id vcteribns inchoativum dictum; perferigendnm

esse recte vidit Grotius, correxíque ego с tu m autem absolutum; et plusqnamperfectum ел*-

codicie Rcicbenaucnsis auctorítatc. actum, vcl speciem recordalivatn. Grot.

inchoativa] Notable id quod bodle imperfectum item prima] Locus non omniuo sanas,* nihil

Martiani Capellae lib. III. §. 515. 51o

conjugatio eodem modo eodem tempore specie recordativa adjectis ad imperativum

modum ve et ram syllabis M terminât partes, ut commea commeaveram,

lania laniaveram, aestua aestuaveram. Prima conjugatio eodem modo tempore

futuro adjecta ad imperativum modum bo syllaba terminatur, ut commea commeabo,

lania laniabo, aestua aestuabo. Quae vero indicativo modo tempore 514

praesenti ad primam personam O litera nulla praecedente vocali terminantur,

ea indicativo modo tempore praeterito specie absoluta et exacta quatuor modis

proferuntur. Et est primus modus, qui similem his regulam habet, quae

indicativo modo tempore praesenti prima persona penultimam vocalem habent,

ut amo ama amavi amabam amaveram amabo amare. Secundus est, qui О

in I convertit, et penultimam in praeterito perfecto, et tertiana ab ultima in

plusquamperfecto producit, ut adjuvo adjuvi adjuveram. Tcrtius, qui

similem quidem regulam tenet primi modi, sed detracta A litera disjungit,

ut seco secui secabam secabo secare. Facit enim specie absoluta secui et

exacta secueram. Quarta est, quae per geminationem syllabae profertur, ut

sto sta steti stabam steteram stabo stare. Huic simile do da dedi dabam dederam*

dabo dare correpta litera A contra rcgulam in eo quod est dabam

dabo dare profertur.

DE SECUNDA CONJUGATIONE.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore praesenti persona 515

prima eo Uteris terminantur, ut video vides, moneo mones. Secundae con

jugationis verba imperativo modo tempore praesenti ad sccundam persotamen

varie Utis inveni, nisi quod a codicibns Rei- tiiim secaveram. Ceterum nt Martianiim intelligas,

cbenauensi ct Darmstattensi abest item, in Mona- rcpntandum est, literam Y et consonantis et vocalis

censi (C) antem pro conjugatio legitur conjuga- vim habere, ut ex avi éjecta A remaneat ui.

tione. dabam] Supplevi boc e codicibus Darmstattentenet]

Ita DIonacensis codex dedit pro Grotiana si et Slonacensi (C), ut conforme exemplum essct

lectione habet, cujus tam crebrae repetitionie tac- antecedents

débat. ut video] Supplevi ut apud Grotium omissum

secabam] Ita anteriores pro corrupto apud Gro- tam ex anterioribus editionibus, quam e codi-

40*

316 Martiani Capellae lib. III. §. 315.

nam E litera producta terminantur, ut video vide, moneo mone. Secundae

conjugationis verba infinitivo modo adjecta ad imperativum modum

re syllaba inancnte productione terminantur, ut vide videre, mone monere.

Sccundae conjugationis verba indicativo modo tempore praeterito specie absoluta

et exacta Septem modis declinantur. Et est primus, qui formam regulae custodit.

Nam forma haec est, quum secundae conjugationis verbum indicativo

modo tempore praeterito quidem perfecto adjecta ad imperativum modum vi

syllaba manentc productione terminatur, ut deleo delevi; plusquamperfecto autem

adjectis ad imperativum modum ve et ram syllabis terminantur, ut dele

deleveram. Secundus est, quum indicativi modi primae personae, E et О Uteris

tcrminatac, transeunt in I, ut sedeo sedi, et in exacta, ut sederam. Tertius

est, quum E et О in V et I mutantur,' ut caleo calui, moneo monui, calueram,

monueram. Quartus est, quum E et О in I mutant, et consonantein

quae praecedit in S, ut mulgeo mulsi mulseram. Quintus est, quum E et

О in I mutant, praecedens vero consonans in X mutatur, ut luceo et lugeo

luxi luxeram. Sextus est, qui per duplicationem syllabae profertur, ut spondeo

spopondi spoponderam. Septimus est, qui resolvitur in formam passivorùm, ut

audeo ausus sum, es, est; ausus eram, eras, erat. Secundae conjugationis

verba indicativo modo specie inchoativa adjecta ad imperativum modum bam

syllaba manente productione terminantur, ut vide videbam, mone monebam.

Secundae conjugationis verba indicativo modo tempore futuro adjecta ad im

perativum modum bo syllaba manente productione terminantur, ut vide videbo,

mone monebo.

DE TERTIA CONJUGATIONE CORREPTA.

516 Tertiae conjugationis correptae verba indicativo modo tempore praesenti

persona prima aut O litera nulla alia vocali praecedente terminantur, ut lego

dicibus Rcichcnauensi et Dannstattensî et Саз- luceo et] Supplevi liacc verba с Darmstattensi

siodoro. códice.

Martiani Capellae lib. III. $. 516. 317

legis, peto petis; aut I, rapio rapis, fació facis; aut V, utinduo, irruo. Tertiae

conjugationis correptae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima O litera, nulla alia praecedente vocali, terminantur, eadem imperativo

modo tempore praesenti persona secunda E correpta, praecedente consonante pri

mae positionis terminantur, ut lego lege, peto pete; quae V et O, ea imperativo

modo Vet E retinebunt, ut induo indue, irruo irrue. Tertiae conjugationis cor

reptae verba infinitivi modi adjecta ad imperativum mod am re syllaba manente

correptione terminantur, ut lege legere, pete petere. Tertiae conjugationis verba, 517

quae indicativo modo tempore praesenti persona prima io literis terminantur, ea

praeteritum perfectum et plusquamperfectum sex modis enunciant. Primus est,"

qui tertiae conjugationis productae integram regulam sequitur; hie est qui

imperativi modi regulam in productionem vertit, et in absoluta specie assumit

vi syllabam et in exacta veram, ut cupio cupivi cupiveram. Haec eadem

tarnen interdum sublata V litera in absoluta specie et geminata I, in exacta

vero corrcpte eadem pronunciatur, ut cupii cupieram. Secundus modus est,

qui primae positionis verbo O literam deponit, et praeeuntem syllabam, seu

mutata vocali seu perseverante, producit, ut facio feci, fugio fugi; in exacta

vero specie I deposita et in E mutata ram syllaba assumit, ut feceram, fugeram.

Tcrtius modus est, quum I et О in V et I convertuntur, ut elicio

elicui elicueram. Quartus depositis io literis et praeeunte consonante per S

geminum enunciatur, ut percutió percussi percusserara. Quintus, qui per X, ut

aspicio aspexi aspexeram. Sextus, qui per geminationem syllabae enunciatur, ut

pario peperi pepereram. Tertiae conjugationis correptae verba, quae indicativo 518

modo tempore praesenti persona prima V et О literis terminantur, ea praeterito

et absoluto et exacto duobus modis enunciantur. Et est primus, quum

primae positionis verba О in I commutant, ut induo indui inducram ; secundus,

aut I] E Darmstattcnsi códice literam I sup- prorsus omittuutur, cstque probabile e Uteris b. e.

plevi, moxqnc scrípsi V pro uo in editis; et paulo (boc est) male in teilet tis orta esse,

poet addidi alia po9t nulla. F et О literis] Ita codex Grotii rectios , quam

hic est] Hace verba in códice Monacensi (С) «O litera* in cditis aliiequc manuscript is.

518 Martiani Capellae lib. III. $. 318.

519 qui per X pronunciatur, ut instruo instruxi instruxcram. Tertiae corre ptae

verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona prima O litera nulla

alia vocali praecedente terminantur, ea indicativo modo tempore praeterito

specie absoluta et exacta duodeeim modis declinantur. Et est primus, qui

tertiae conjugationis produetae integram formam sequitur, ut supra ostendimus

in his verbis, quae tertiae conjugationis correptae indicativo modo tempore

praesenti persona prima io literis terminantur; ut enim est cupio cupivi cupi

verain, sie peto petivi petiveram. Hace quoque V litcram interdum subtraliunt,

et I geminant, ut petii petieram. Secundus est, quum О in I convertitur,

qui primae positionis verbi О litcram in I commutât, et praeeuntem

syllabàm seu mutata vocali scu perseverante producit; deposita etiam conso

nante, si fuerit media, in quam prima vocalis desinat; ut ago egi egeram,

lego legi legeram; eorum autem, quae in consonantem exeunt, exempla sunt

liaec: frango fregi fregeram, fundo fudi fuderam. Quartus est qui mediain

consonantem deponit et praeeuntem vocalem corripit, ut findo lidi fideram,

scindo scidi scideram. Quintus, O litera deposita, V et I assumit, ut molo

molui molueram, coló colui colueram. Sextus, qui deposita O, S et I assumit,

ut carpo carpsi carpseram; scribo scripsi scripseram. Septimus, qui O depo

sita et praeeunte consonante per S geminum pronunciatur, ut meto messui

messueram. Octavus, qui simili correplione per unum S praeeunte vocali

producta declinatur, ut trudo trusi truseram. Nonus, qui per X pronunciatur,

lit expungo expunxi expunxeram, ungo unxi unxeram. Decimus, qui per

geminationem primae syllabae profertur, ut pungo pupugi pupugeram, curro

cucurri cucurreram. Undecimus, qui verborum compositorum ultimam syllabam

geminat, ut trado tradidi tradideram, reddo reddidi reddideram. Duodecimus,

qui in formam passivorum resolvitur, ut fido fisus sum, es, est;

■

exeunt] Grotius in margine: al. tlesinunt. sed usus vetustissímorum messui comprobat.«

messui] Priscianus (8. 11, S9; p. 402 Kr.): per X pronunciatur] Mire Monacensis (C) el

»Meto etiam quidam messivi} quidam messem feci. Darmstattcnsis annuncintnr.

Martiani Capellae lib. III. §. 519. 519

fisus eram, eras, erat Haec omnia tertiae conjugations correptae verba 520

indicativo modo tempore praeterito specie inchoativa adjecta ad imperativum

modum bam syllaba, praecedente consonante primae positionis, vocali E ad

jecta productione terminantur, ut lege legebam, pete petebam; exceptis his,

quae I ante O habuerint in prima positione; ea enim adjecta I litera ad im

perativum modum, et adjecta bam syllaba, producta E terminantur, ut rapio

rape rapiebam. Tertiae conjugations correptae verba^pjlicativo modo tempore

futuro sublata E litera et adjecta am syllaba terminantur, ut lege legam,

pete petam, indue induam; exceptis his, quae I ante О habuerint in prima

positione; ea enim E in I convertunt, et assumpta am syllaba faciunt futurum,

ut rapio rape rapiam, facio face faciam.

DE PRODUCTA TERTIA.

Tertiae conjugationis productae verba indicativo modo tempore prac- 521

senti persona prima aut eo literis terminantur, ut adeo adis, prodeo prodis;

aut io, audio audis, nutrió nutrís. Tertiae conjugationis productae verba

imperativo modo tempore praesenti in secunda persona I producta terminantur,

ut adeo adi, prodeo prodi, audio audi, nutrió nutri. Haec infinitivo modo

adjecta ad imperativum modum re syllaba inauente productione terminantur,

ut adi adire, prodi prodire. Tertiae conjugationis verba, quae indicativo

modo tempore praesenti persona prima eo literis terminantur, ea modo in

dicativo tempore praeterito specie absoluta adjecta ad imperativum modum

vi syllaba terminantur, ut adeo adivi; exacta autem verba veram, ut adiveram;

/осе] Quinctilianus (1, 6, SI ; p. 150. 181 2): » omnia enim verba in eo desmentía secundae

Spald.) quidem » insolen tiae esse« censet » abolita sunt conjugationis, exceptis paucis primae — et

atquc abrogate ut face et dice et eimilia retiñere» ; quartae tpteo qttis ct eo is, et quae ex his comeed

ex optimis scriptoribus Ovidius (e Ponto 2, ponuntur.« Chañaras qnoqne (p. 150 Putscb.) eo

2, 64; .fast. S, 690) archaismum ilium retinnerat, et quae ex eo composite sunt, ad verba qnarti or

inare neutiquam culpandus Martianus est. dinis refert, licet alio loco (p. 231) inter corrupta

eo literis] Priscianus (super XII versus Aen. ponat, pariter nt Diomedes (p. 5i>C).

32i) Martiani Capellae lib. III. §. 321.

sed consuetudo saepc brevitatem appetens V literam subtrahit, et absoluta

ingcminat I, ut adii, prodii, adieram, prodieram. Inchoaliva quoquc specie

adjecta ad imperativum modum bam syllaba terminantur, ut adibam, prodibam.

322 Quae vero indicativo modo tempore praesenti persona prima io Uteris ter

minantur, ea tempore praeterito absoluta specie et exacta forma quinqué

modle euunciantur. Et est primus modus similis superiori, ut nutrió nutrivi

nutrivcram, nutrii nutqpçam, et audii audieram, ut apud Virgilium: „audieras

et fama fuit." Specie tantum inchoativa distant. Omnia enim tertiae conjugationis

productae verba, quae indicativo modo tempore praesenti persona

prima io literis terminantur, ea eodem modo tempore praeterito specie in

choativa E producta manente novissimae syllabae adjiciunt bam, ut audiebam,

veniebam, operiebam; quanquam haec veteres sine E litera pronunciaban^

ut Virgilius: „Nutribat Tyrrhusque pater, cui regia parent armenta." Secundus

modus est, quum O amissa praecedeiis syllaba producitur, ut venio

veni veneram. Tertius, quum I et О in V et I mittunt, ut operio operui

operueram. Quartus, qui depositis I et O praecedentem consonantem in S

convertit, ut sarcio sarsi sarseram. Quintus, qui per X enunciatur, ut vincio

325 vinxi vinxeram. Tertiae conjugationis productae verba, quae indicativo

modo tempore praesenti eo literis terminantur, ea tempore futuro eodem

modo bo syllaba adjecta ad imperativum modum terminantur, ut adeo

adi adibo, prodeo prodi prodiboj quae vero io, adjecta ad imperativum

modum am syllaba terminantur, ut audio audi audiam, nutrió nutri riutriam;

quamvis Terentius protulerit per bo; inde apparet geminam esse pronuncia-

9

audit] Pro audi in editis, codices Reichenau- tri sarcio] Apud Grotinm ncglccto ut legitnr

cnsis, Darmstattensis, et Monacensis (C). Virgilii sartio. Emcndationcm hausi e Darmstattcnsi et Reilocus

est in eclogis (9, ii). chenaucnsi códice.

Tyrrhus] Ita Virgilius (Acn. 1, 48ö); Grotius Terentius] In Adelpliis (5, 3, 7). INescio cur

male Tyrus. Grotius transposuit verba jam seibo; nain .qui ante

mittunt] Apparet mutant Icgcndiim esse; sed cum Marlianuin ediderant, veram lectioncm seriuvitis

codieibus nihil muto. raverant.

Martiani Capellae lib. III. $. 325. 321

tionem. Dixit enim: „Scibo jam ubi siet." Indicativo modo tempore prae- 324

senti eorum, quae eo literis terminantur, sunt verba quae a diverso praesenti

praeteritum simile habent, ut luceo et lugeo; luxi enim facit. Item

ccrnit et crescit crevi facit. Sunt alia, quae una verbi positione duas conjugationes

teneant, ut pando, mando; faciunt enim pandas et pandis, mandas

et mandis. Verba casibus junguntur interdum singulis ita: genitivo, ut misereor

tui; dativo, ut suadeo tibi; accusativo, ut moneo te; ablativo, ut utor illo:

interdum duobus, ut ablativo et accusativo, ut fungor hanc rem et illa re.

Haec satis ad exempla analogiae dixisse eufficiat* Quae enim his formis conspecta

fuerint non teneri, pro certo anómala judicanda, quae strictim exigueque

niemorabo, ut contra rationem etiam usum quendam usurpasse detegamus,

aut etiam contra regulam defecisse. •

DE ANOMALIS.

Quum nominativo singulari reus et deus similia sint, quare plurali hi 52o

rei dicuntur, et usus dicit hi di contra regulam, quum dici tantum dei deberet,

praesertim quum genitivus nominativo suo duabus sjllabis non debeat

longior inveniri, quod hic eveniet, si dicamus deorum? Cur Thoas et Aeas

quum similia sint, Thoantis et Aeantis faciant; Aeneas non facit Aeneantis,

sed Aeneae? Cur quum hic biceps et triceps dicamus, genitivus duabus contra

regulam syllabis crescat, et bicipitis et tricipitis dicamus, non bicipis aut tricipis?

Iujçï] Idem cum longe pluribus utrlnsque ge- syllabis crescat] Dioracdcs (p. 278 Piitscli.):

nerîs, quae liic memorantiir, invenios apud Dio- »Genitivus casus singularis aut totidem syllabis

oicdcm (p. 369 Putsch.), omisso tarnen pandare, constare debet, quot nominativus ejus — aut una

quod u tique rarîssinium est, пес nisi inter techni- syllaba cxecdere — aliquando etiam duabus syllacos,

ut apud Vitruvium et Plinium, usurpatum bis accrescit, ut supellex supelleclilis , iter itineris,

esse videtur. anceps aucipitis, praeceps praeeipitis.« Recte tarnen

fungor hanc rem] Quemadmodum a Planto Scioppius (in gramm. philos, p. 65): » Multa in ge-

(Ampb. 2, 2, 197) scriptum legitur. Plura ejus- nitivo crescente videntur irregularia, quae non sunt,

modi exempla Priscianus (17, p. 656) affert, cui si antiquam recti sen nominativi positioncm conaddas

Ruddimannum (inst. gr. Lat. II, p. 192). sidercs. I4on quia rectus varius esse potest, debet

41

322 Martiani Capellae lib. III. $. 325.

Unde venit, ut aliger, frugifcr, accipiter habeant omnes casus, Jupiter duos

habeat? Quum sanctus, pius, bonus similia sint, cur dicimus sanctipr," et

pior non dicimus? deinde sanctior sanctissimus, bonior bonissimus non dicamus?

Quum dicat Virgilius: fandi atque nefandi; quum a nefando dicatur

nefarius, a fando farius non dicitur? Quare scjunctus amissa pracpositione

dicitur junctus, securus et sedulus eadem perdita non valeant memorari?

Quum dicamus singuli viri, singulae mulieres, singula scrinia; quare non

dicimus singulus vir, singula mulier, singulum scrinium? Quum venor,

piscor, aucupor similia sint, cur venator et piscator dicitur, et aucupator non

dicitur, sed auceps? Cur volo non habet imperativum? Cur fare primam

verbi personam non habet? Quare soleo praeteritum perfectum non habet?

Quum canta et lava similia sint, cur cantavi faciat, et lavavi non faciat?

Item corusco et tono; coruscavi facit, tonavi non facit? Quid quod ego unum

casum recipit? Quum calceatus, armatus, togatus, penulatus paria videantur,

quare calceo et armo dicimus, togo et penulo non admittitur? Nominativus

singularis in us exiens in omnibus positivis E productam habet in adverbiis,

ut doctus docte, avarus avare, parcus parce j bonus et malus cur corripit

■

dcclinatio mutari, alt Servias. Charisius lib. I: Om

nia, inquit, in declinatione vocabula non plus una

syllaba eresctmt. Rursus ibidem: Ancipes dixerunt

л éteres cum ratione, ne genitivo aneipitis duabus

videretur syllable crescere. Plaut Rud. : Post altrinsecus

est securicula ancipes.«

Jupiter] Duos, inquit, casus habet Jupiter, nomlnativurn

et vocativum : sunt tarnen et qui Jupitris

Jupitri Jupitrem dicunt Grot. — Placuisse hoc

СаеясШо Vindici Priscianus (6. p. 180 Basil.) tradit,

Quinctilianus autem (1, 6, 25$ p. 153 Spald.): »quaedam

« inqnit » nomina casibns carent, quaedam a

prirais statim positíonibus tota mutantur, nt Jupiter.«

Isidoriis item (etym. i, 7 f. p. 17 Arev.) hoc nomen

inter diptota refert.

similia sint] Ita rectius in codieibus Reiche

nau с n si, Darmstattcnsi , et Monaccusi (G), quam

sunt apud Grotium.

Virgilius] Aen. 1, 543:

*Al sperate déos memores fandi atque ncfundi. <

singularis] At tarnen G el Ii us »singulo nimio « et

»singulo numero «, Plaut us »singulum vestigium «

dixerunt. Gonf. Б. I. A. Scyfci-tuni (latcîn. Sprach

lehre §. 1570. 2449).

fare] Vide supra (§. 511). Fare secunda per

sona indicativi case¿<p»tcst; potest vero ctiam im

perativ!, ut apud Virgilium (Acn. 5, 562): »farc

age«, idque verisímil ins est, quia inde contraria

prorsus ratio cum antecedente volo efficitur.

Martiani Capellae lib. III. §. 325. 523

in adverbio E, bene et male? Quum habilis habiliter dicamus, cur facilis

faciliter non dicimus? Item quum diffioulter dicamus, cur faculter dici non

poterit? Quum audax audacter dicatiir, cur verax veracter non dicimus, sed

veraciter? Cur singulatim dicimus, binatim ternatimque non dicimus? et

alia hujusmodi, quae possem innúmera memorare, ni ad cetera properarem.

Haec quum Grammatice velut rerum exordium instauratura dixisset, pro- 526

pter superi senatus Jovisque fastidium Minerva talibus inter venit: Ni fallor, octo

partes orationis velut incunabula repetitura intimare disponis, adjiciens soloecismorum

causas barbarasque formas, tum alia loquendi vitia, quae apud

vates inclytos plurimum celebrata, quae nunc tropos, nunc metaplasmos, nunc

schemata, figuras, ex eodemque cuneta vitia velut decoris fonte manantía,

bene et male] Causam ¡ta jam docucrat Augu

stinus (gramni. Op. I. p. 183 Bas.): »Adverbia qualitatis

in Б litcram cxeuntia product debent. Hace

tamcn dissentiunt , quae aut in comparativo ant in

superlativo gradu vacillant, ut bene, male, aut quae

ab appellations non transcunt, ut impune, saepe.*

Vide ipsum nostrum supra (§. 284).

faciliter] Augustinus (gramm. Op. I. p. 183

Das.): »Quae nomina qualitatis aut qiiantitatis casu

dativo singular! — in I literam tcrminantur, in ter

syllabam niittunt, ut адШ* nobili, aiidaci, difficili;

agiliter , nobiliter, audaciter, difßciliter. Sed ex

Lis quaedain per syncopen cuphoniac causa dicimus,

at audacter, difpculter, sapienter, conslanter.* Cc-

Vitruvius (2, 1. p. 45 f. Bip.) faciliter scriimprobat

tamcn Quinctilianus (1, 6, 17; p. 148

.) : » Qui audaciter potius quam audacter scribunt

diligentiae pcrvcrsitate, bis permittamus ct

faciliter dicere.« Faculter ctiam dictum esse pro

adverbio facile Fcstus testatur (p. 141 Dae.), ut

facu.1 pro adjectivo.

soloecismorum] Barbarismus in singulis verbis,

soloecismus in conjunctis. Vide Auctorem ad Hcrenniiim

(4, 12) et Sarisberiensem (mctalog. 1, 18.

p. 771). Quinctilianus (1, 5, 35; p. 114 sequ. 1,

6, 45; p. 171) »in soloccismis vitia sermonis esse,

non singulorum verborum« contendit; ncque Plutarcbus

(quaest sympos. 8, 9, 2) banc distinctionem

neglexit

metaplasmos] Isidoras (ctym. 1, 35, 1; p. 55

Are v.): nMetaplasmus Greece lingua, Latine transformatio

dicitur, qui fit in uno verbo propter metri

ncccssitatcm et liccntiam poet arum. « Quinctilianus

(1, 8, 14; p. 202 Spald.): »Poetie, quia plcrnmqne

metro serviré coguntur, adeo ignoscitur, ut

vitia ipsa aliis in carmine appellationibus noroincntur:

metaplasmos enim et schematismos et schemata

schemata] Quinctilianus (1, 5, 52; p. 125.

Spald.): »Schemata frequentiora quidem apud poe

tas, sed oratoribus quoque permissa: — sed Ь ос

<] noque, quod schema vocatur, si ab aliquo per imprudentiam

factum erit, soloccismi vitio non carebit.

« Pariter Isidoras (et л m. 1, 31, 3; p. 53 Are v.),

41 *

Martiani Capellae lib. III. §.

quae attestentur aut nescieritis errorem, aut afiectatam doctioribus venustatem.

Quae si ab scholaribus inchoamentis iu senatum coelitum ducis, decursac

peritiae gratiam deflorabis. Nam si rhythmicum quid metricumque, sicut

inter cirratos audes, assumseris, proferto Musices ímpetu, cujus praevertis

officium, discerperis. Formam igitur praedictae praeceptionis absolveris, si

praecipuis memoratis jam te ab inchoamentorum vulgarium vilitatibus vindicaris.

His germanae verbis cum sponso Delius aunuebant, et Grammaticen

ad virginis transiré obsequia compulerunt. At tunc aliam feminarum pari

sponsalium muñere conferendam Clarius intromisit.

»Soloccismus« , inquit, »apud poetas schema dicitur,

quoties necessitate mctri factus invenitur;

quum autem non invenitnr nécessitas^ permanet soloecismi

culpa.«

vitia] Obloquitur Cassiodorus, qui: «Schemata«,

inquit, na quodam artigrapho, nomine Sacerdote,

collecta sont numero nonaginta et octo; ita tarnen,

ut quae a Donato inter vitia posits sunt, in ipso

numero collecta claudantur: quod et mihi queque

durum vidctur vitia dicere } quae auctorum exem

ples, et maxime legis divinae auetoritate firmantur.«

Melius tarnen Seneca (cpisL 114; p. 648 Lips.):

»Hoc magis mirari potes, qnod non taut um vitiosa,

sed et vitia Iaudantur. IN am illud semper factum

est: nullum sine venia placuit ingenium. Da mihi

quemeunque vis rnagni uominis virum; dicam quid

illi actas sua ¡gnoverit, quid in illo яcien S dissimulaverit

Multos dabo, quihus vitia non nocuerint;

quosdam, quihus profuerint. Dabo, inquam, maximac

famae, et inter mirandos propósitos, quos si

quis corrigit, dclet«

attestentur] Pro attestantur reeepi с Monaccnsi

(C) et Darmstattensi codieibus; paulo post etiam

doctioribus pro doctoribus e variante lectione apud

Grotium ad marginem rejecta.

deflorqftis] Ita codices Monacensis (C), Rcichenauensis,

Darmstattensis, et margo Grotiana;

vulgo deformabis.

cirratos] Cirrati gramma tici. Pcrsius:

• Ten' cirratorum centum dictata fuisse

Pro nihilo pendas? Grot.

Immo pueri nobiles grammaticorum diseipuli, •№>■

tutini cirrata caterva magistri«, ut Martial i s (9, 30)

ait; ñeque aliter in Persii loco (1, 29) ubi confer

Casauhonum. Currexi etiam e codicibus mcis pravam

scribendi rationcm Cirrhatos in cditis.

Musices] » Cil ra musicam grammaticam pcrfectam

esse non posse « Quinctilianus (1, 4, 4 ; p. 57Spald.)

ait, »quum ei de metris rhythmisque diceudiun sit«;

quarum de nexu confer cundem alio loco (1, 10,

17; p. 219) et Plutarchum (de música p. 1151).

discerperis] Sic Grotius ex MS. suo emeudavit

vulgatam lectionem discerpseris , quae cum

ímpetu omnino non convenit; facilis error erat librariorum,

qui discerperis futurum passivi esse non

vidèrent.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

С A P E L L A E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE

DIALECTICA

LIBER IV.

Haec quoquc contortis stringens effamina nodis,

Qua sine nil sequitur, nilque répugnât item, «

In coetum superum veniens primordia fandi

Advehit et scolicum pracstruit axioma:*

Qua sine] Hoc est: »sine qua, videlicet díalei,

nulla fit consequents, nullaqae in argumentis

controversia.* Per hace euim duo argumenta a

sequentibus et a repugnantibus to tarn dialecticam

vult intelligi. Vtxc.

advehit] In editis legebatnr advenit sine sensu,

qnod correxi e codicibus Monacensibus (C et F).

scolicum axioma] Alii excoUcum: ncutrum placet

Legcndum puto ÖxoÄoov àÇ'uofia, b. e. obUquam

sive contrariant propositionem. Vulc. — Scolion,

obliquum, vel scholicum , acholare, scholasticum.

Grot. — Integrant servavi codicuui plerorumque

Icctionem, praesertim quum и traque Grotii expli

ca tio babeat quo se com men de 1 ; praefero tarnen

scholkum, quod vocabulum apud Gcllium quoquc

(4, i) Iegitur. Sed nibili est excoUcum, cui in

códice Monacenéis (F) mira baec addita glossa est:

»Excolici dicuntur quasi extra colentes, id est extra

nmndum. « Miseros prefecto discípulos, quibus ita

a magistrie Martianus in scholis explicaretur!

axioma] Accentum secutiis ß corripuit, quod

et supra in trigonus fecit, ut et Ausonius: » Trigo

nom 111 linca currit«; et Prudentius in idolum et

suuilibus aliis. GnoT. — Cicero (Tuse, i, 7) а^'шца

Latine Ycrtlt pronuncialum ¡ sed aliis in locis tum

effatum, tum enunciationem , id qnod Menagius (ad

Diog. Laert p. 392) jam observavit Ubcrius Appulcjus

(dogm. Plat p. 264 Oudcnd.): »propositio ,

ut ait in Theaeteto Plato, duabus paucissimis orationis

partibus constans, nomine et verbo: nt *jtf

326 Martiani Capellae lib. IV. §. 527.

Ambiguis meraorane vocem consistere verbis,

Nil normale putans, ni fuat associum.

Sed licet ipse modos demum bis quinqué profatus

Pallens afflictim verset Aristoteles:

Stoica circucant ludantque sophismata sensus,

Perdita non unquam cornua fronte forant;

pulejus dissent «, quod aut verum aut falsum est: circuerant; nostram lectionem pracbuit codex Darm

et ideo propositio est.« Seneca (ср. 117; p. 656 stattensis.

Lips.): »alii effatum vocant, аШ enuncialum, alii sophismata] Seneca (epist 111; p. 642 Lips.)-.

edictum.« Sed confer et Gellium (16, 8). »Quid vocentur Latine sophismata quaesisti a mc.

verbis] Grotius quidem ediderat versus; ad mar- Multi tentavernnt illis nomcn imponere, nullum

ginem autem notaverat, alios exhibere verbis; in bacsit: videlicet quia res ipsa non recipicbatur a

notis denique: »lege, inquit, versis cum manuscri- nobis nec in usu erat, nomini quoquc rcpugnapto.

« Quum tarnen nullus praeterea codex versis torn est. Aptissimum tarnen videtur mihi, quo Cihabeat,

vix dubito quin per typotbetae lapsum bacc cero usus est: cavillationcs vocat, quibus quisque

lectio nata sit, cque ipsius, ut arbitrer, Grotii se tradidit, quacstiuuetdas quidem vafras nectit«.

mente dedi verbis. De sopbismatis stoicorum locus priniarius est apud

associum] Praeter nostrum Cassiodorus etiam Lucianum (vit. ¿iuct.21 — 25; T. III. p. 105 seqii.),

(variar. 5, 47) bac voce usus est: .Salamandra ubi confer Solanum, et quos praeterea laudatWytsubtilc

ac parvum animal, lubricis lumbricis as- tenbachius (ad Plut, de san. hienda p. 855).

socium.« IVostri sensus esse videtur, quod ait Ari- perdita] Nec unquam error est metricus. Aí

sleteles (de interpr. 4), nullani vocem per se ne- ludit Capeila ad sopbisma illud cornntum: »Quod

que alfirmarc, ñeque negare, nisi orationc aliqua nunquam perdidisti babes; cornua nunqiiam perdijungatur.

disti; babes ergo cornua.« Mcminit A. Gcllius.

bis quinqué] Tàç xarrjyoQÎaç innuit. Grot.— Grot. — Non uno tantuin, sed tribus Gcllius locis

Confer locos inferiores (§. 540. 555. 561. 582). (16, 2. 18, 2. 18, 15) inspiciendus est; pracpallens]

De pallorc philosopbornm vide doctos tereaque Diogenes Laertius (7, 44 ; p. 592 Meib.).

ad Aristophancm (Nub. 415) et Persium (5, 85). qui modo xsçariâa, modo xeçàrivov appellat, et

Adde euperiorem locum (§. 57). Afflictim nostro Lucianus (dial. mort. 1; T.II, p. 150 Bip. et Herpeculiaris

vox esse videtur, ut modo effamina; Gcs- mot. 81; T. IV, p. 109). Unde Seneca (epist. 45):

ncriis (in thes. s. v.) explicat vehementer. »Multum illis temporis verborum cavillatio eripuit

circueant] Circumveniant Vui.c. — JVimiriuu do- et captiosac dispntationcs, quae acumen îrritum

lose, ut iufra (§.425): exercent. Ncctiinus nodos, et ambiguam significa-

»Quis falsa captos circuit deception tioncin verbis illigamus, dcinde dissolvimiis. —

Anteriores cditioncs babebant circmneant , Grotius Geteruni qui interrogator, an cornua liaient , non

Martiani Capellae lib. IV. §. 527. 527

Chrysippus cumulet proprium consumât acervum,

Carneadesque parem vim gerat helleboro;

est tam stultus, ut fronlem su am teiltet; uec rursu8

tam ineptos aut bebes, ut non Labere sc nesciat,

quod tu îllï subtilissima collectîone persuaseris.

« Consnlcadus quoque Ángelus Pontianus

(mise. 1, 54 in Grut. lamp. T. i. p. 87). Ceterum

pro пес scrips! non e códice Monaccnsi (F).

Chrysippus] Teste Diogcne Lacrtio (7, 181;

p. 478 Mcib.) pbilosophus in dialéctica insignis, ut

plcrique dieerent, si apud deos usus esset dialecticae,

non futuram aliam quam Gbrysippeam. Adde

Valcrium Maximum (8, 7 ext. 10 et il). Seneca

ctiam (cpist 104; p. 627 Lips.) »Vive, inquit,

com Chrysippo, cum Posidonio. Hi tibi tradent

divinorum bumanorumque notitiam: bi jubebunt in

opere esse, nec tantum seile loqui et in oblcctationcm

audicntium verba jactare; sed animura indurare

« cet. Plura dabit Mcnagius (adLaert.7, 179;

p. 538), et qui de vita ct doctrina Chrysippi eruditam

disscrtationem scripsit, Baguet (in annal,

acad. Lovan. 1821), quibus adde Petersenum (pliiyorjteiav

malunt Cicero: > Captiosissimum genus

intcrrogationis , quod minime in philosopliia probari

solet, quum aliquid minutatim ct grada t i m additiir

aut demitur. Soritas has vocant, qui acewum efficiunt

uno addito grano: vitiosum sane ct captiosiim

genus. « Quin et alibi Cicero, nt et patres Christi

an!, Soriten cum Pscudomeno conjungit. Grot. —

Confer quae supra (§. 122) obscrvavi. Pcrsii locum

(sat. 6 f.) optime interpretatus est Beroaldus (in

Grutcri lamp. I. p. 5 17) et cx со Casaubonus. Plura

Soritarum excmpla dabnnt Plutarcbus (in Anton,

p. 028), Cicero (in academ. 2, 29 Davis.), Se

neca (ep. 43. p. 458; 48. p. 464 Lips.), Gellius

(18, 13), alii. Ulpianus (1. 177 de V. S.) ct Julianus

(1. 65 de It. I.), quos Grotius minus accu

rate citat, iisdem prors*us utuntur verbis. Cctcrum

pro cumulet vide nc tenuissinia mutationc reponen»

dum sit cumulo et.

Carneadesque] Erat hic acadeinicns (Cic. Tuse.

4, 3. Gell. 17, 14) et novae qnidem Acadcmiae

losophiae Clirysippeae fundamenta, Altonae 1827. 8). (Cic. de orat. 3, 18. Lucian. Maerob. 20. p. 126

acervum] Acervum vocat Sorltem. Persius;

я Inventus Chrysippe tui finilor acervi.«

Et supra libro II:

»Soritas cumuli accessibus aggerans.«

Sumitur autem plerumque sorites in partem pejorem

pro sopliismate: sic infra:

»JPellax soritas cumque sensim congeris.«

Bene ergo Gloss, vetus: 6ù)çitt]Ç, cavillatio: nec

male praestantissimi juris nostri sacerdotes Ulpia

nus et Julianus dixere » cavillationis , quam Graeci

Soritem vocant, earn esse naturam, ut ad eviden

ter falsa per brevissimas mutationcs disputatio per-

Quem locnm nollem sollicitassent viri

i, qui vel бснрсбца vel 6otpi6tixr¡v vcl

Bip.) conditor. Academicorum optimus censebatur

(Strabo 17. p.838 Casaub. Cic. de orat 2, 38 f.),

valde laboriosus (Val. Max. 8, 7, 5 ; p. 734. Diog

Laert. 4, 62; p. 263 Bleib.), ad disputandum in

utramque partem scraper paratas (Cic. de orat. 3,

21. Quinctil. 12, 1, 35. p. 504 Spald.), cujus fa

cundia violenta et rápida (Cic. de orat. 3, 28. Ma

crob. Saturn. 1, 5) tanta erat, ut videretur senatores

Romanos non tam pcllcxisse quam cocgissc

in suam sententiam (Aelian. var. 3, 17). Plura da

bit Roulez (in annal, acad. Gandav. 1824).

helleboro] Carncadem et Chrysippum helleboro

sc purgasse, quo acutiorcs ct subtiliores mentes

r, referont Gellius, Pctronius alü328

Martiani Capellae lib. IV. $. 327.

Nullus apex tot prole virûm par accidit unquara, >

Nec tibi tarn felix sortis bonos cecidit;

Inter templa deûm fas est, Dialéctica, fari,

Et Jove conspecto jura docentis agis.

328 Quae igitur introgressa est Delio convocante, pallidior paululum femina,

sed acri admodum visu et vibrantibus continua mobilitate luminibus, cui

crines tortuosi decentique inflexione crispati et nexiles videbantur, qui tamen

deducti per quosdam conséquentes gradus ita formam totius capitis circulabant,

ut nihil deesse cerneres, nihil superfluura detineres. Cui quidem pallium

Athenarumque vestitus, sed gestamen in manibus fuerat inopinum ac prorsus

gymnasiis omnibus inexpertum. In laeva quippe serpens gyris immanibus

involutus, in dextera formulae quaedam florentibus discolora venustate ceris

sollerter effigiatae latentis hami nexu interius tenebantur; sed quoniam ejus

laeva sub pallio oqculebat insidias viperinas, cunctis dextera praebebatnr.

Denique ex illis formulis siquis aliquam perccpisset, mox apprebcnsus hamo

ad latentis anguis virosos circuios trahebatur, qui tamen mox emergens primo

spinosorum dentium acumine venenata assiduis hominem morsibus affligebat,

dchinc ambitu multiplici circumactum ad conditiones propositas coartabat;

si autem quamlibet formulam nullus vellet assumere, quibusdam obviis inqoe

quam plurimí. Grot, — Gcllii (17, 15) hace

verba sunt: »Carneades académicos scripturus ad

versas stoicl Zenonis libros siipcriora corporis hel

lebore candido purgavit, ne quid ex corruptis in

stomacho bumoribus ad domicilia usque animi re

dundare t et instantiam vigoremquc mentis labcfactarct.

« Adde Plinium (25, 5, 21) ct Valeria m Ma

ximum (8, 7, 5; p. 75 S Torr.), quem Maitiano

ante oculos fuisse puto, quia non cum Zcnone,

sed cum ipso Chrysippo disputaturum illud fecisse

Carneadem refertj bunc euim scusum habere videntur

nostri verba: Caracadeiu bcllcbori ope Cbrysippo

pare m fuisse.

apex] Hoc est fastigium, indeqne honor vel

dignatio; nimirum ut in senatu divino fari ei liceret.

Pro fortis e Rcicbenaucnsi et Darmstattensi

lego sortis, quod minim in margincm a Grotio relegatnm

fuisse; itomque jura pro jure e Reicbcnauensi

ct Grotiano.

involutus] Ut noster »gyris involutum«, ita

Saxo Grammaticus (2. p. 20 Stepb.) »gyris implicituin

« scrpentem dixit, paritcrquc (p. 63) nostrum

Martiani Capellae lib. IV. §. 328. 329

terrogatiunculis occupabat, aut latenter in eos anguem serpere stimulabat, donee

nexilis complexio circumventos ad interrogantis arbitrium strangularet. Ipsa 329

autem femina contractions videbatur corporis habitusque furvi; verum dumalibus

hirta sctis nescio quid vulgo inexplanabile loquebatur. Nam univer

salem dedicad vam particulari abdicativae obliquam, licet ambas posse vertier

asserebat, univocis aequivoca connectendo, at solam se discernere verum

secutas de serpenlis »spinosorum dentium acuminc«

loquitur.

interrogatiunculis] Paritcr Qninctilianus (7, 3,

14 ; p. 94 Spahl.) » valere in sermone» ait »dialecticam,

ut constrictum vinculis suis euin , qui respons

и ru s sit, л el tacere, y cl ctiam in vi turn id quod

sit contra fateri cogat.« Item Seneca (cpist. 48.

p. 4G8 Lips.): »Quid enim« inquit «'aliud agitis,

quuin cum, quern intcrrogatis , scicntes in fraudem

inducitis, quam ut formula cecidisse videatur«, et

alio loco (ep. 82): »totum genus istud exturbandum

judico, quo circumscribi se, qui inlerrogatur,

cxistimat, et ad confessionem pcrductus aliud re*

spon (let, aliud pu tat.« Cicero quoqac (acad. 4, 16)

ct Gellius (16, 2) Dcaptiosissimum id genus interrogationis*

appellant Undc factum est, ut i q co

tí: y et ÖWEQcoxäv de omni argumentationis et ratioclnationis

genere usarparentur (conf. C. Fr. Her

mann um ad Lucían, de List scr. p. 120).

strangularet] Iternm banc figoram Saxo (v.

Stcph. p. 107 ad Sax. p. 68) a nostro mutuatna

sei i psi t: «cavillationum nexibus implícalos fallaciarum

laqucis slrangulabat.*

habitusque furvi] Id est nigri, nt obscuritas

arlis signifiée tur. Vox.

dumalibus] Id est veprinis epinis. Vuic. — Sic

Cicero (acad. 4, 55) »dumeta stoicorum« dicit, et

Augustinus (contra academ. 22 f.) simili figura usus:

-inter opinionum fallacium dumeta frondescit. «

set is] Ita »hirtOavciqduieusde(cmeentt. i1n3,co8r5p0o)r:e setae. «

Infra noster (§. 704):

»Hanc ego crediderim sentis spinescere membris

Pfcque hirta crura vettere.*

Undc Hcinsius (ad Ovid. T. 2. p. 946 Burni.) hoc

ctiam loco legi vult sentis.

dedicativam] Appulejus (dogm. Piaton. p- 266

Oud.): »Dedicativac (propositioncs) sunt, quod dedicant

aliquid de quopiam; ut: virtus bonum est.*

Abdicativae contrarium, vide infra (§. 596. 401).

Aristo teli (interpr. 6. ct analyt. post. 1,2) dedica

tiva dicitur улххсирибч et abdicativa àrtàtpaôlÇ.

obliquam] Id est adversantem, vel obliquant,

id est ex transverso oppositam, ut liquet ex tabula

conversionum infra posita. Grot.

licet] Pro со comp] urea codices haue ut sed;

moxque Monacenses (С ct F), Rcichenaucnsls, ct

Darinstattcnsis ас pro at. De univocis et- acquivocis

vide infra (§. 553 scqu.).

discernere] Stoici enim, ut Ciceronis verbis

(acad. 2, 28) utar, dialecticam diccbant inventant

esse veri et falsi quasi disccptatriccm et judiccm;

ex Po sido uii nimirum défini tione, qui statucbat

dia/lcxTixrjv eivui eJtiÖziifirjv otZrj&cov nal

tyevdäv xai ovâeréçcov (Diog. Laer t. 7, 42 el

62. Sext. Emp. adv. Etli. 11, 187} p. 724 Fabr.).

42

330 Martiani Capellae lib. IV. §. 330.

330 quid falsumve sit, vclut quadam divinantís fiducia loquebatur. Haec se

educatam dicebat Aegyptiorum rupe, atque in Parmenidis exinde gymnasium

atque Atticam demeasse, illicque versipellis studii calumniante proposito

331 etiam Socratis sibi Platonisque amplitudinem mancipasse. Hanc igitur frau

dulenta semper argumentatione versutam ac de circum vends pluribus gloriantem

quum Cyllenius ceryceo geminus anguis assurgens allambere feminam

crebris linguarum micatibus attentaret, tuncque etiam Tritonia Gorgo cognosceutis

quoniam gaudio sibilaret, nimirum, inquit Bromius, qui facetior

Aegyptioruni] Omnes ením artes rclíquis bornínibus

ab Aegyptiis traditas esse, vetercs sibi persuaserant

(Herod. 2, 109. Diodor. 1, 69. Pbilon.

Mos. 1. p. 606). Sed quam rupem dicat iiescio;

quas in Acgypto admodum raras esse constat.

Parmenidis] Elcatae (Diogcn. Laert. 9, 21; p.

560 Melb.), qui dialccticac primus auetor fuit (Scxt.

Emp. advers. logic. 7, 6; p. 371 Fabr.), с uj usque

nomine dialogus a Piatone insignitus est.

versipellis] Sopbistarum cavillationem significat

inque primis Protagorae, qui, ut Senccae (epist.

88) rerbis utar, » ait de omni re im utramque par

tem disputar! posse ел: aequo, et de bac ipsa, an

omnia res in utramque partem disputabilis sit«,

idemque Gcllio teste (5, 5) »polliccbatur se id doeere

quanam verborum industria causa infirmier ficretfortior.

« Adde Diogencm Lacrtium (9, 51 seqn.)

el L. F. Herbstium (in Petersenü stud, pbilol. bist.

Hamb. 1832, p. 129 sequ.).

Socratis] De Socratis dialéctica locus primarius

est apud Xenopbontem (raem. Socr. 4, 5, 12. 4,

6, 1); de Platónica testimonia congessit С. Fr.

Dermannus (ad Lucían, de bist. scr. p. 208).

Cyllenius] Lcgendum Cyllcnii ceryceo, b. e.

caduceo. Nam xrjQVXeiOV Mercurü caducens est.

VtLC. — Eniendatione non opus erat, si Vulcanius

Cyllenium seil, anguem adjective aeeepisset. Ccterum

paritcr Jamblicbus apud Stobaeum (serm. 79.

p. 469 Gcsn.) »Mercurium ait dialecticae symbolum

manibus gestare, nempe dracones se inter se adspicientes.

«

micatibus] Id est morsibus. Vllc. — Immo micans

lingua est quae sc crebro ultro citroque moveL

De verbo ipso vide supra (§. 1 not). Martiano an

tera exemple fuisse videntur Silii (6, 222) lu

versus :

— — »bifido vibrata per auras

Lingua micat motu atque assullans aethera

Iambi t. a

Nostrumque rnrsus imitatus est Saxo Grammaticns

(2. p. 20 Steph.) scribens de serpente exspirante:

»Crebris linguam micatibus ducens vitam paritcr

ac virus cftlavit.«

Tritonia] rieposui hoe adjectivum (§. 7. 725.

758) pro Tritonida apud Grotium.

cognoscenlis] Lege cognoscens. Gorgo est Gor

gon. Sic Valerius:

»Non trist is ab aethere Gorgo. «

Grot. — Quid sibi voluerit Grotius, non intelligo.

IVam Gracce quoque r¡ Годусо scribitur (Paus. »,

12, 2); ncquc cognoscens, quod in nullo legi tur

códice, necessarium est. Locum sic capio: » quo

niam Gorgo Tritonia gaudio coguoscentis sibilaret«,

ut Gorgo sive aegis Uiiucrvae, quam Silius quoque

Martiani Capcllae lib. IV. §. 55L 331

est deorum eamque penitus nesciebat, haec aut ex arenis Libyae anbelantis

addacitur, quod et capillitium implexum docet et amicitia venenorum, aut

fidondum pharmacopolam esse Marsicae nationis. Ita namque agnitione vipérea

et blanda anguium adulatione diligitur; quod ni est, ex illius hami fraudo

colligitur, quod circulatrix pcllacissima et metarum Marsicarum incola com-

(9, 443) «sibila horrificis torqucrc scrpcntibas « ait,

quasi cognatum sibi draconem in Dialecticac mana

libcnter coguoverlt; unde nec prae gaudio e códice

Monacens! (F) recipiendum dux!, neqne cam Heins!

o (ad Ovid, art amandi 2j Т. П, p. 005 Barm.)

tpioàam pro quoniam myitis codicibas reponere vo

lai, licet haec conjectura multum Lab cat, quo sc

commendct. .

nimirum] Locum bunc sic sano: »nimirum (inqnit

Bromius, qui facet! or est deorum, camque pe

nitus nesciebat) haec aut« cet Nesciebat est non

cognoscebat. Gaor. — Hcinsius reponendum eaasit

perspiciebat } absurde :*profecto coim ignota Вас*

cbo Dialéctica erat

haec aut] Ita Monaccnsis (С) et Beichenaucnsis,

pro «haec autem« in cditis.

Libyae] An со alludit, quod Libya scrpentibus

f/enenisque sea teat, unde proverbium: ctsi tpênst

XI Aißvr) wxxovl An Psyllos attingit, qui ut et

Ofarsi praesentaneum erant scrpentinis morsibos remedium?

t G Joss. Isidori: » Mars us incantator ser

pen tum.« Arnobius: »Ad versus ictus noxios, et

vencnatos colubrarum morsue remedia saepe conquirimus,

et protcgimus lamiuis, Psyllis, Marsis

•/endentibus.« Emendat Auratus: »labiis Psyllis,

Narsisvc dentibus«, quod non ímprobo. Meminit

bis tcr Plinius, sed et Gélidas lib. 1С, cap. il:

•

• Gens in Italia Marsorum orta esse fcrtur a Circes

filio Marso, propterea Marsis Lominibus, quorum

duntaxat familiae cum externis cognationibus (m.

nattonibus) nondum ctiam pcrmistac corruptacque

sunt, vi quadam genital! datum ut serpentum viralentorum

domitorcs sint, et incantationibus bcrbarumque

encele faciant medclarum miracula. Ilac

eadem vi praeditos esse videmus, qui Psylli vocantur.

a Itfcminit ntriusquc gentis Solinus. Marsorum

Auetor de medicaminc faciei:

»Nec mediae Marsis finduntur cantibus ungues.*

Psyllorum Cinna:

»Somniculosam ut Poenus aspidem Psyllus.»

Grot. — Confer palaeographiam meam criticam (Ш,

§.157), ubi in loco Arnobii (2. p. Go. 60), a

Grotio laudato, criticoram correctionem refutavi.

pharmacopolam] Ita legendum esse pro forma

copulam in cditis olim jam conjecerat Salmasius

(ad Solitt. 52. p. 1050 cd. 1029) similesque aliorum

scriptorum locos attulcrat Quern secuti alii

auctorem tarnen bujns conjectarac reticuerunt Volgatam

qnidem lectionem antiquissimam esse glossa

(cod. Monac F) testator verba ilia explicans »per

formant cognata«, nempe Marsicae nation!; sed

mihi suffecit Beicbcnauensis codicie lectio »forma'

copulam* , ut banc voccm in textum rccipercm.

pcllacissima] Dt significet seductricem subtiliseimamv

Vulc — Sic »pellacis Ulixi invidiam « dixit

Virgîlius (Acn. 2, 90).

metarum] Heinsius (1. 1.) audacter, ut assolet,

substituit pelrarum; ego metam pro limite accipio,

ut »metae Marsicae« pro finibus Marsorum dictae

sint; nisi ipsos montes ejus regionis metas dici

propter figuram posse censueris.

comprobatur] Lege comprobatur. Sic infra: »mera

42*

532 Martiani Capellae lib. IV. §. 332.

332 probatur. Quo dicto quum complures deorum, quantum decuerat, arriderent,

Pallas aliquanto concussior jocum emergentis inhibuit, memorans banc admodum

sobriam, quod quibusdam divis penitus denegatum, etiam inter germanas,

quae probandae sunt acriores, a nullo posse, quum asserta protulerit, derideri;

ilia autem, quae in argumentum virosae assertionis acrimoniaequc dctulerat,

333 tradere earn jubet, ac se ad insinuandae sollertiae habitum comparare. Tunc

lubrici anguis circulatos orbes et hiatus quum Grammatice, quae insinuatione

peracta prope adstabat, accipere formidaret, ipsi divae, quae etiam Medusaeos

crines edomuit, cum figuris illicibus et hamatis illis formulis committuntur.

Ita crinali decore mera Cecropis atque Attica comprobatur, maximeque quod

eam palliatorum populus et Grajae juventutis electio sequebatur, prudentiam

feminae ingeniumque mirata. Jupiter autem judicandis implendisquc virtutibus

posteram Romuleis viribus Grajam aestimans levitatem, quidquid nosset illa,

Cecropis atque Attica comprobatur.« Grot. — Edi- ipsa. Quod reliquum, est post denegatum apud

durât enim comprobat, quod codicuin Monacen- Grotium dclevi, secundum codices Monaccuses (C.

slum (С. F) auctoritatc correxi. F), Rciclienaucnscm, et Darmstattensem.

quantum decuerat ] Nimius enim risus gravita- acriores] Lege acriorem. Grot. — Causam non

tem ingenuorum hominuni, nedum dcorum, decere perspicio, nec quidquam mu to, licet Monaccnsis (С)

nou videbatur; qua in re Plato (republ. 3, p. 588 babea t geminas pro germanas i oiimes enim artes

Stepb.) acriter reprebendit Homerum, qui (il. i, sororio vinculo inter se continentur (§. 381. 706.

309) dixerat: 725).

»!A6ße6rog д'ид èvcoQto yèXaç fiaxágsÓób virosae] Ita in códice Monaccnsi (C). Quo sensu

•&sol6t.* acceperînt Grotius ceterique interpretes, quod in

Addc eundem (de legibus 5, p. 732) et Alistóte- çditis legitur, verosae3 baud assequor. Virosus aulem

(ctbic. INicom. 4, 8, 10). tem a virus est (Virg. georg. 1, 58. Sidon. episf.

concussior] Ferocior. Vulc. — Commotior po- 5, 7. f. p. 137 Sirm. IVcmcsian. cyneg. 223).

tius, quemadmodum Virgilius illo verbo (Acn. 5, prope] Alibi (§. 214. 663. 705. 729) noster

700 et 869. 11, 451) de animo commoto utitur. propter, quemadmodum et Darmslattensis codex et

sobriam] Id est »honestam esse.« Vixc. — Mar- margo Grotiana hoc loco babet Sed servavi lcctiotiani

sensuin minime cepit vir ductus; si verba Пеш vulgatam. *

quae eequuntnr legisset, sobrium primitivo sensu ipsi divae] Palladcm signißcat, cujus auxilio

accipicnduiii esse intellexisset ; pariter enim hic Pal- Perseus saxificam Mcdusam interfecit. Vllc.

las pungit Bacchum atquc infra (§. 424) Dialéctica posteram] Inferiorem. Vujlc. — Quemadmodum

Martiani Capellae lib. IV. §. 334. 533

Laliali promere praecepit facúltate. Ac mox Diabetica, quanquam parum 354

digne Latine loqui posse crederetur, tamen promptiore fiducia, restrictisque

quadam obtutus vibratione luminibus etiam ante verba formidabilis, sicexorsa:

Ni Varronis mei inter Latíales glorias celebrati mihi erudilio industriaque sup- 53o

peteret, possem femina Doricae nationis apud Romuleae vocis examina aut

alibi supcrnm pro snperiori rcperias. Sensus est:

Jupiter existimans Graecanicam levitatem Romana

gravitate longe inferiorem non modo implendis, sed

et judicandis virtutibus seientiisque , jussit quidquid

nosset Latina lingua expromcrc. Grot.

viribus] E codicibus iterum Slonaccnsibus (C. F)

Loe recepi, indigne a Grotio in marginem rejectuin,

pro virtutibus, quod vixdum antecesserat

Latialí] Quantopcre sudaverit ipse Cicero, ut

Graecornm de philosopbia verba Latine rcddcret,

apud eum (divin. 2, 2) legere licet Seneca (epist.

58; p. 481 Lips.) » quanta « , ecribit, ■Yerborum

nobis pauper tas, im o egestas sit, nun quam magie,

quam hodierno die, intellcxi.« Pariter Plinius Se-

с und и s (epist 4, 18, 1) »inopiam, vcl potius, ut

Lucretius ait, cgestatem patrii sermonis« accusât,

et (ер. в, 29, 4) »nec me practerit«, inquit, »usum

et esse et baberi optimum dicendi magistrum.«

Lucrctü locus (1, 137) bic est:

m Nec me an ¿mi fallt t, Grajorum obscura reperta

Difficile illustrate Latinis versibus esse,

Multa novis verbis praesertim quam sit agendum,

Propter egestatem linguae et rerutn novitalem.*

Manilius quoque minus Latine a se scripta bisee

versibus (5, 40) excusat:

»Et si (¡na externa referentur nomina lingua

Hoc opería , non vatis, erit: non omnia flecii

Possunt , et propria melius sub voce notantur.*

Hínc ctiam est, quod noster infra (§. 559 f.)

Dialecticam diis diecre digit: »delictis qiiippc ineolentiam

perferre sermonis, qui Grajam dissertare

Latialitcr compulistis. «

praecepit ] Sic codices Monacenscs (C. F) et

Darmstattensis recte pro cepit in editis.

restrictisaue] Varíaos ad marginem lectio apud

Groliiim restinetistjue, solemn! confusione, de qua

vide quos laudat Giesc ( ad Cic. de div. 1 , 29 }

p. 107).

Varronis] Neecio quid in mentem vencrit bacc

scribenti Martiano. An oblitus tum erat Giceronis,

Appuleji, Augustin!, et sexcentornm aliorum dialecticorum?

Barth, (advers. p. 1608). — Sed Ci

cero ipse (acad. 1, 5 et 5) confitetur, Varronem

primum fuisse, cui debeamus, ut Gracca Latine legi

possint Idemquc Augustinus (civ. dei в , 2) repetit,

nee minus Appulcjus (apol. p. 49G Oud.) Varro

nem laudat Recte igitur noster bunc quasi Latine

loquendi auetorem laudibus cxtollit. Pariter Cassiodorus

(de artib. 5; p. 556 Gar.), post Aristotelem

с Graecis, Varronem ait e Latinis dialecticam et

rbetoricam in novem disciplinaran» libris tradidisse.

Doricae nationis] Pro Graecae per syneedoebam,

ut » Dórica castra» apud Virgilium (Aen. 2, 27) $

nemo enim eorum, qui dialecticam olim tractaverant,

vere Doricae stirpis erat

examina] Vidcanius agmina significare vult,

inepte; sensus enim claras: »si mea Romane lo

quendi ratio examinetur.« Seite nimirum Macrobiiis

(Saturn. 1 pr.): »sub alio ortos coció iiiiguac Latüiac

venant uon adjurare ■ confitetur.

554 Martiani Capellae lib. IV. §. 555.

admodum rudis aut satis barbara rejperiri. Quippe post PlatoDis aureuin

fluraen atque Aristotelicam facultatem Marci Terentii prima me in Latinam

vocem pellcxit industria, ас fandi possibilitatcm per scholas Ausonias compa-

556 ravit. His igitur praeceptis parère colluctans nec Grajos deseram ordine disserendi,

nec Laurentis assertionis effamina remorabor. Ac prius illud compertum

volo, mihi Romanos togatamque gentem vocabulum nondum novare

potuisse, ac Dialecticcn, sicut Athenis sum sólita, nuncupari, meique prorsus

537 juris esse, quidquid artes ceterae proloquuntur. Nam neque ipsara, quam

Piatonis] nQttte dubitct Platonem esse praecipnum,

sire acumine disserendi, sive cloquendi

facidtatc divina quadant et Homérica ?« Quiuctilianus

(10, 1% 81. p. G6).

Marci] Ita pro sigla M. quae in editis est, perscriptum

hoc no men legitur in codicibus Monacensibus

(C. F) et Darmstattensi. Ipeius laudes lege

apud Yalcrium Maximum (3, 7, 3).

prima] Ita ct Lucretius (5, 336) se primnm

fuisse gl orla tur, qui »natura rerum ratiо (pie quum

reperta fuerit, posset in patrias verteré voces.»

his] Grotiiis ad margíncm posuit hincy quod

ctiam codex Darmstattensis praebet; Monaccnsis (C)

hujus, ut ad Varronem refera tur, sed neutro opus.

пес Laurentis] JSec Latine loqui recusabo. Pariter

Silius (1, 110. 1G, 678. 17, 62) voce Lau

rens pro Romanus utitur. Quod autem Dialéctica

tum Graccis, tum Romanis verbis se usuram ait,

Ciceronem habebat auetorem, qui (divin. 2, 4)

•quamvis sorites Latine acervali die! possit, tarnen«

ait »nihil opus esse, quum, ut ipsa pliilosophia

et multa verba Graccorum, eic sorites satis Latino

Sermone tritus sit. «

nondum novare] Cicero ipse pluribus tantum

verbis dicere noterat »artem bene disserendi et vera

ac falsa dijudicandi« (orat. 2, 38); neque quod

QuiuctUiauus (12, 2, 13; p. 520 Spald.) propoeuit

»disputatricem«, cjusmodi erat, nt invaleacere

usu posset.

ceterae artes] Sic jam Plato (republ. 7, p. 554

Stcpb.) dialccticam veluti culmen sive fastigium

(ß-QLyxov) appellat, quippe quae rcliquas doctrinas

superct absolvatque; Cicero autem (Tusc 5, 25)

eandem ait »per omncs partes sapicntiae manare

ct fundi; quae rem definiat, genera dispertiat, se

quentia adjungat, perfecta concludat, vera et falsa

dijudiect.« Idem alio loco (Fin. 2, 6) »unam dia

lccticam « ait »continerc omnem et perspiciendi, quid

in quaquc re sit, scicntiam, et judicandi, quale

quidquc sit, et rationc ct via disputandi», adcoque

(Brat. 41, 155) earn appellat artem »quae doceat

rem universam tribuere in partes, latentem expli

care definiendo, obscurant explanare interpretando;

ambigua primum videre deinde distinguere; arten

denique omnium maximum, quasi lucem ad ea,

quae confuse ab alüs aut respondeantur aut agantur.«

Adde Jambliclii hace (ар. Stob. (crm. 79 p. 469 f.

Gcsn.): »OVX ÏÔTLV OVÔSV [lOQLOV tpiXotOipiaC.

ch'ev tov ката дшАехтмуу Aóyov rtaçayiyvô-

[levov« et Augustinum (de ord. 2, 15. Op. I. p. 342),

qui dialccticam vocat » disciplinant disciplinarum,

quae doccat doccre et discere, in qua se ipsa ratio

demonstret atquc aperiat, quae sit, quid velit, quid

valeat.« Neque Rbetorica apud nostrum (§. 475)

Martiani Capellae lib. IV. $. 357 335

aures vestrao probavere, Grammaticam, neque alteram opirai oris praecluem

facúltate, vel illam formarum diversa radio ac pulvere liniantem, sine meis

posse rationibus explicari quis dubitet? Quippe in ditione mea jureque con- 338

sistunt sex normae, quis constant ceterae disciplinae. Nam prima est de

loquendo; secunda de eloquendo; tertia de proloqucndo; quarta de probquiorum

summa; quinta de judicando, quae pertinet ad judicationem poetarum

et carminum; sexta quae dicenda rhetoribus commodata est. In prima autem 339

parte quaeritur, quid sit genus, quid forma, quid differentia, quid accidens,

negat Dialcctlcam sibi subsidio esse 5 atque Geome

tría quaedam sibi cum ea communia esse fatetur

(§• 716).

praecluem] Lege »opimi oris praecluem facúltate «

cum Meorsio meo. Rbetoricam innuit Grot. — Omnino

¡ta corrigendum erat, quod editi babebant

»opimioris irae cluem«, cuique Yulcanins ridiculam

hanc explicationem adscripserat: »Rbetoricam intclligit,

utpote quae semper in contentione causarum

versatur, idcoque ei basta appingitur, quod in disceptatione

verborum perpetuo créditai' irasci. « Licet

enim Grotius non dixerit an in códice aliquo baec

lectio exstaret, mihi tarnen ut eam probarem suffecit,

quod in Monacensibus (G. F) legi praecluem,

quae vox nostro praeterea admodum familiaris est

(§. 5. 24. 429. 566 f. 807. 906); tunc cnini opi

mioris dividendum tanttim erat, ut apnd Gellium

(17, 10) » opima facundia» legitur.

radio ас pulvere] Gcometriam significari patet;

verba praeivit Cicero, qui (Tuse. 5, 25): »huinilein

Lomunculum«j inquit, »a pulvere et radio excitabo«;

Âfcliimcdcm nimirum, quem apud Lhiuin quoque

(2o, 51) legimus » formas in pulvere descripsisse.«

Uude infra (§. 72S) nostcr:

•Postquam contieuit prudens permensio terrae ,

Innuba sollertes curam quae instigat in artes

Pandere pulvereum formare duetibus aequor*,

codem sensu, quo Appulejus (in apol. p. 426 Oudend.)

Àemilianum rusticuin appcllat, iquia abaco

et pulvisculo sese non dedisset.« Adde Persii (1¿

151) »abaco numéros et secto in pulvere metas. «

Radium astronomie tribuit Yirgilius (Aen. 6, 850)

versibus :

eoelique meatus

1 Describent radio et surgentia sidera dicent*,

sed et geometris alio loco (eel. 5, 41):

»Descripsit radio totum qui gentibus orbem.*

Formarum diversa idem esse quod formas diversas

monere vix opus erit. Pro liniantem melius lineantem

scripsissem, sed invitis codicibds nihil muto.

quis dubitet ] Absent a Darmstattensi códice;

male.

sex normae] Seneca (epist. 89; p. 572 Lips.)

in duas partes dialccticam dividit: »in verba et significationcs

, id est in res, quae diciintur, et voeabula,

quibus dicuntur«, quae ipsa stoiccrum do

ctrina est apud Diogcncm Laertium (7, 42; p. 590

sequ. Meib.): *ti¡v ôutZexrixrjv âiai(>ei6&cu etç

Ts rov rtegi xoov Órjficavofiévcov nal ttjç q>cjvi¡

g rórtov.o Noster Aristotelicam potius sequitur

rationem.

prima] Continet quae vulgo praedicabilia ct

Sie abacum perstare jubetj sic iegmine glauco praedicamenia appcllantur, qnaeqne vel apud Por556

Martiani Capcllao lib. IV. $. 559.

quid vero proprium, quid definitio, quid totum, quid pars, qui in dividendo

modus, qui in partiendo, quid sit aequivocum, quid univocum, quid, ut

ita dicam, plurivocutn. Dcbetis quippe insolentiam perferre sermonis, qui

540 Grajam dissertare Latialiter compulistis. Quae ergo rebus verba sua sint, quae

aliena, et quot modis aliena sint, quid sit substantia, quid qualitas, quid

quantitas, quid relativum, quid loci, quid temporis, quid situs, quid babitus,

quid faceré, quid pati, quae sibi opposita, ct quot modis sibi opponantur,

541 fcaec in prima nostri parte censentur. In secunda vero, quam de eloquendo

diximus, quaeritur, quid sit nomen, quid verbum, quid ex his junetum,

quae ex his subjectiva pars sententiae sit, quae declarativa, qui subjectivae

modus sit, qui declarativae, quatenus nomen accipiatur, quatenus verbum,

542 quatenus sit perfecta sentcntia, ut possit esse proloquium. Excipit hanc pars

tertia de proloquendo. In ea quaeritur, quantum ad propositum hodiernae

sufficiat brevitatis, quae sint differentiae proloquiorum in quantitate, quae in

qualitate, quid universale sit, quid particulare, quid indefinitum, quae

sint ajentia, quae negantia, quam vim habeant singula, et quemadmodum

pliyrium in Isagoge de quinqué vocibus, vel apud naccnsi (C), Darmstattensi, et Grotiano meliorem

Aristo tel ein in Categoriis leguntur. eubstitui lcctionem, quae infra (§. 383) confirdefinitго]

Semper fere in Grotiana editione matur.

(§. 349. 350. 354. 355. 356. 361. 565. 378. e4uendo] Hacc apud Aristotclem in libro

414. 465. 475. 710) scribitur diffinitio; boc au- ^ içftjvetaç traduntnr, quem vulgo регрегаш

tern loco ct paulo mfcrius (§. 345) legitur definitio. nuncupRnt de interpretation*.

Eodem redire putat Dausquius (p. 106): »definitio*,

• , j./p. ... m . . prolonuiorum] Proloquio, sunt qui Aristotcli fdc

inquit, »antiquiu9: nec male diffimtto linium aut r / j / i v

rerum fimtarum disseparatio. Incousulte repudiatur íntcrPP; S) "rtO<paVTV*ol XóyOL, serioribus di.lc

« Manutio.« Sed alii distinguunt, ut Varro (ap. ¿UcÍS 1"ae M Varroncm alias profata

Widern, de propr. serm. p. 68): .Definitio a diffi- a,îaS Pro4uia «PP^lasse tcstatur Gellíus (16, 8).

nitione diffcrt, quia definiré est quasi fine» dare* ^¿íy^ Cnîm CodcU1 tcs,c Cst ZexT¿w

diffinire vero boc est ab Шо finieudo ас partiendo ^TCOtpavxbv o6ov éccvtco, quod Laünc sic

distinguere.. Addc quae ad Vcllejum Patcrculum mldídít Vam>: »Pr°bqaium est sentcntia, in qua

(1, 10, 2. p. 74 Gron.) observarunt viri docti. nihil desideratnr.«

quid pati] In editis legebatur: »quid pati, quid et ynemadmodum] Omissam particulam ct supproloquia

et quot modis.« Quibus e codieibiis Mo- plcvi с códice ¿Hoiiaecnsi (F).

Martiani Capellae lib. IV. §. 345. 337

inter se affecta sint. Hinc progreditur ad quartam partem, quam esse diximus 343

de proloquiorum summa. In ea quaeritur, quid sit sumptum, quid illatio,

quid Syllogismus, quid symperasma; quid praedicalivus Syllogismus, quid conditionalis,

et quid intersit; quot formae sint praedicativi generis, et quae sint;

utrum certum ordinem teneant, et si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio;

quot modos habeant singulae et utrum hi modi certum ordinem teneant, et

si ita est, quae sit ejusdem ordinis ratio; deinde condition alis syllogismi quot

primi modi ac necessarii sint, qui etiam istorum ordo sit, quid inter se dif

férant. Haec sunt quae praesenti arbitror cognitioni assorendisque sufficere.

Quid ergo genus sit, exordia repetens, quo universa discurram, primitus

intimabo.

DE GENERE.

Genus est multarum formarum per unum nomen complexio, ut animal: 344

formae ejus, ut homo, seu equus, et cetera. Sed nonnunquam aliquae formae

ita generi subjiciuntur , ut etiam ipsae aliis sub se positis genus esse possint,

de prolotjuiorum summa] Quae pro bisce тег- causa oinisit, quum pracsertim in Rhctorica at

bis in с (litis legebantur » proloquiorum summam« Música melius tractentur.

ea corre xi tarn e codieibus Monacensibus (C. F), genus est] Triplicem esse vocis genus seusum

Grotiano, Reichenauensi et Darmstattensi, quam e PorpbyTius (isag. c. 2) docet; philosophicum vero

Hartiauo ipso (§. 358). Est autem doctrina de syl- eundem quem noster exposuit. Idem fere apud

logismis, quam Aristoteles in Analyticorum libris Cassiodorum (in dial. p. 537 Gar.) legitur. Ciccrotradidit.

nis (orat 42) baec definitio est: » genus est id,

nimm] Lego: • utrum certum ordinem teneant, quod sui similes communionc quadam, specie .-tu

et si tenent, quae sit ejusdem ordinis ratio«; ne- tem différentes duas aut pluree complectitur partes. «

que répugnât MS. Irruperunt autem bae voces formae ejus] Sie scrips! с codieibus Reichenaubhujusmodi

« ex eo quod infra dicit »et utrum bi ensi et Darmstattensi, pro forma, quia pluies nomodi

certum« ob similitudinem vocum vicinaium. minan tur. Sunt autem quae Graecis eldrj Tel id tea,

GaoT. — Habebant cniin editi utrum hujusmodi mox- quas Latine plcrumque species appellari ait Cicero

qne quid sit ejusdem, quod correxi e codieibus (topic. 7), ipse tarnen formas diecre niavult, ne in

Reicbenauensi , Darmstattensi, et Monacensi (F), mutandis casibus specierum et speciebus dici nenndc

et paulo post modos reposui pro modîs. cesse sit Utriusque vocabuli eaudem vim esse

sufpeere] Quintam sextamque partem brevitatis Quinctilianus quoque (■->, 10, 62; p. 263 Spald.)

43

338 Martiani Capellae lib. IV. $. 344.

ut hominum genus, quod animali forma est, Barbarie et Romanis genus; et

usque eo genus esse potest, donee ejus formas divideus ad individuum aliquod

venias. Ut si homines dividas in masculos et feminas, item masculos in pueros,

adolescentes, et senes, item pueros in infantes et loquentes ; item puerum si velis

dividere in Catamitum aut alium quempiam certae personae puerum, non est

genus, quod jam ad individuum pervenit. Uti autem eo genere debemus, quod

est praesenti negotio proximum, ut si de homine quaeratur, ejus genus animal

debemus assumere, quod ei proximum est. Nam si substantiam dixerimus,

quantum ad rationem pertinet, verum est, quantum ad necessitatem, superfluum.

DE FORMIS.

345 Formas easdem dicimus, quas et species. Formae ergo sunt, quae

subditae generi tenent definitionem ejus et nomen, ut homo, equus, leo

quoniam formae sunt animalis, potest et homo et equus et leo animal dici,

et corpus anima participans [nomen], quae definitio generis esse dignoscitur.

testatur, et Augustions (p. 199) species a qnibus- »Die mihi nunquam vidisti tabulant pictam in

dam formas dici ait} quapropter et noster utroque pañete

promiscué utitur et forma (§. 359. 345. 347. 332. Ubi aquUa Catamitum raperet, aut ubi Venus

3S4. 361. 474. 477. 486) et specie (§. 345. 598. . Adoneum?*

477. 486). Postmodo tarnen invaluit, ut puerî mcritorii, qui

Barbaris] Ita Plato (politic, p. 262 et Pbileb. corpore quaestum facerent, hoc nomine appellarcnp.

16 Steph.) in Barbaros et Graecos bumanum tur; confer Servium (ad Virg. eel, 8, 50).

genus plernmque dividi ait. participans nomen] Ait species communicare,

donee] Unde Porpbyrius (e» 2) individua no- et de nomine generis, et de essentia seu definitione:

mine Tcov eidixcozárcov designavit Cetcrum pro deinde subjungit excmplum in bomine, equo, leone.

Groliano formulas ex anterioribus editionibus, со- Prout itaque verba praecedentia innuunt, legendum

dicibusque Darmstattensi et Reicbenanensí reposui bles »polest et bomo, et equus, et leo, animal

formas. dici, quod nomen, et corpus anima (nisi animae

Catamitum] Intcll ige Ganymedem, ut in Fcsto malis, 6cö[m yJV%rjç (Xíré^ov) participans, quae

est, non autem puerum meritorium, nam indivi- dcGnitio generis esse cognoscitur.« Grot. — Com-

Auum, ut vocant, désignât. Grot. — Ganymedem muncm omnium lectionem non mntavi, nisi quod

esse vel soli bi Plauti (in Sien. 1, 2, 55) versus e códice Monaccnsi (C) scrips! dignoscitur pro eocomprobant:

gnoscitur, et vocera nomen uncís inclus!, quo facto

Martiani Capellae lib. IV. §. 546. 359

.■ . • . •;• t: " Г: •:». .

DE DIFFERENTIA.

Differentia est sufficicns ad id, quod susceperis, discretio, ut si quae- 346

ratur, quid inter hominem intersit et equum, sufficit ut dicamus, quod homo

bipes est, equus quadrupes. Animadvertere auterri debemus, quod quia

raultae sunt in rebus singulis differentiae, unamquamque rem dissimiliter nos

posse dividere, quotiens in ea poterimus , alias atquc alias differentiae invenire.

Nam si animal voluerimus dividere, possumus in sexus, quod alia sunt

masculina, alia feminina; possumus in aetates, quod alia sunt ortiva, alia

juventutis, alia senilia; possumus in quantitates, quod alia sunt parva, alia

magua, alia media; possumus in varietatem motus,*quod alia sunt gradientia,

alia serpentia, alia natantia, alia volantiaj possumus in habitaculorum diversitates,

quod alia sunt aquatilia, alia terrena, alia aëria, alia, ut nonnulli dicunt,

ignea; possumus in linguae souum, quod alia sunt loquentia, alia gementia,

alia latrantia, alia ululantia. Seiamus tarnen et singulas perfectas esse divisiones,

et omnes in singulis inveniri. Nam masculina animaba possunt et ab ortu recentia,

et parva, et gradientia, et terrestria, et bipedalia, et loquentia esse. Ergo

omnia rectc procèdent. PI ига si cupics, apod Por- bis »nnde quaestio est« pro »ab со de quo quaepliyrium

in Isagoge (с. 2) omnia dilucide expósita stio est.«

inventes, onde bidorus quoque (ctyin. 2, 25) hau- masculina] Delevi codieis Monaccnsis (F) ausii.

Unum addo Scnecam (epist. ill): » singula ctoritate quod apud Grotium sequitur et ante alia.

animalia singulas debent Labere substantias; ista juventutis] An »juvenilia«? Grot. — Cur?

omnia unum animum habent. Itaqne singula esse ignea] Sicut salamandra, quam ferunt nmopossunt,

midta esse non possunt. Ego et animal cuam in ignibus vivere. Est genus serpentis. Gloss.

sura et Lomo, non tarnen duos esse dices « cet. (cod. Mon. F) — Confer Hermetem (in Stob. ecl.

quod quia] Anacolutbon est, quia sequilur in- I, 52, 41 ; p. 997 Heer.). De salamandra alio

finltivus posse pro verbo finito, ut verisimile sit loco (palacogr. crit. III. §.525) addita ejus effihaec

Marlianum e Graeco scriptore exprcssisse, gic egi. Cetcrura longe alia aniroalia ad igncum eleapud

quos liaec conslructio non rara est (confer mcntum rcfeit Plato (Epinom. p. 981 sequ.).

Foertscbii observ. crit. in Lysiae orationes p. 78). bipedalia] MS. bipedia. Ex hoc vocabulo vide-

Paritcr ctiam paulo infra (§. 348) oflendimus G rae- tur mihi aliquid déesse post voce m »ignea«, utpote

cara constractionem, attractionem videlicet, in ver- talc quid: Possumus in pedum mnltitudinem, quod

43 *

540 Martiani Capellae lib. IV. §. 546.

qiiamvis uti licet omnibus, ea tamen debes, quae est apta suscepto negotio.

Nam si tibi sit de hominum laude dicendum , in rationabilia et stolida dividere

oportebit; ut eo facile possit intelligi, inter omnia animalia rerum natura

quanti homines habuerit, quibus solis ad se cognoscendum ratiocinari permisit.

DE ACCIDENTE.

547 Accidens est, quod non nisi eidem forinae, sed non semper evenit, ut

rhetorica non nisi homini accidit, sed ei potest et non accidere, ut quamvis

sit aliquis homo, non sit tamen orator.

• DE PROPRIO.

548 Proprium est, quod et eidem formae, et ita semper accidit, ut unamquamque

rem ab omnium communione discriminet, ut in homine risus. Nam

nec ridere quisquam nisi homo potest, nec homo, quum voluerit, quantum

in ejus natura est, ridere non potest Et differentia proprio eo distat, quod

differentia unamquamque rem ab eo tantum distinguit, unde quaestio est:

alia sunt sine pedibns, alia bipedia, alia quadra- (ieag. 1, 4 ct 6) » homini proprium esse yeXcz6vipedia,

alia sepedia, alia (ut dé Empnsa quidam xov« dixit; qtiamquam Lucienne (vit. anct. 26)

fabulantur) nnipedia. GnoT. — Nihil muto, siquidem inter peripateticornm argutias refert, cog cxv$QCOomnia

intellignntnr. Ne bipedia qnidem repono. rtog ¡xév yeXaÖTixov, ovog de ov yaXaÓTixóv,

Martianus enim semper Ыреdale aliis etiam locis ovôs rsxrcavófievov, erode TíXco'CCÓfxevov. Boc-

(§. 563. 572) scripsit. thins (dial. i. ad Porph. in op. Bas. p. 7. 9. 16.

potest et non] Insérai et e codicibns Moitaccnsi- 55) Latine reddidit risibile, quem in eo reprehenbus

(C et F), Reichenauensi, et Darmstattensi. sum a criticis Scaliger (de caus. L. L. p. 251) de

in homine risus] Quinctilianus (5, 10, 58): fendit, ncque Cassiodorus (dialect p. 541 Gar.)

»proprium« inquit »est quod ant soli accidit, ut ea voce uti met uit; quid quod jam Appnlejus (dogm.

homini sermo, risus, aut quod utique accidit, sed Plat. 5. p. 272) caehinnabile animal hominem nunnon

soli.« Risum homini pcculiarem esse omnino cupavit? Ncque aliud verbis Ulis dialectici voluere,

contendunt et Graeci et Latini. Julius Pollux (6, quam upturn hominem ad ridendnm esse, sive risus

200) ad vocem yeXctÔTLXOÇ observât: »ovtco capacem, ut et Bocthius alio loco (p. 5) pro risiyciQ

ôçLÇovrat rov âvd-çartov, otl (wvog e$ bili dixit, imitatus aèmpe Augustinum (in categ. c.7.

àncwxcov xcöv Çcôcov yeXà « : Porphyrius quoque op. I. p. 200).

Martiani Capellae lib. IV. §. 548. 541

proprium vero ab omnibus. Nam quum hominem a leone per violentiam

volentes discernere dixerimus, quod leo ferus est, homo autem mitis, id solum

videmur discernere, quod ad susceptum negotium pertinet. Dicendo enim: leo

ferus est, homo mitis, nec hominum ab aliis mitibus animalibus, nec leonem

a ceteris bestiis sejunximusj dum vero hominem risibile animal dixerimus,

eo a ceterorum animantium generalitate discrcverimus.

DE DEFINITIONS

Definido est, quum involuta uniuscujusque rei notitia aperte ac breviter 549

explicatur. In hac tria vitanda sunt: ne quid falsum, ne quid plus, ne quid

minus significetur. Falsum est hoc inodo: homo est animal immortale aut irra

tionale. Quamvis enim homo esse animal verum sit, falsum tarnen est, immortalem

aut irrationalem esse. Plus est hoc modo: homo est animal mortale. Et

hoc enim, quamvis breviter dictum sit, plus tarnen est, quod ad omnia animalia

pertinet. Minus significatur hoc modo: homo est animal grammaticum. Quam

vis enim non sit nisi homo animal grammaticum, non tarnen omnis homo grammaticus.

Definitio plena est hoc modo: homo est animal rationale mortale. Addendo

enim mortale separavimus a diis; addendo rationale separavimus a feris.

violentiam] Ita cmn editis Grotins: sed ad mar- et hoc] Sic Monacensis (F). In cditis male ex hoc.

ginem adscripta- lectio pracbet differentiam, quam grammalicum] Haec finitio ideo falsa est, quia

et codices Reichenaueusis, Darmstattensis, et Mo- genere et proprietate constat, non genere et difnacensis

(F) habent. Qnoniam autem supplcndum ferentia; quod postulat Porpbyrius (isagog. 3, 7) :

videtur leonis, lectioncm, quae in editis erat, ol re oçoi àitoâiâovtat Ы yévovç ovTsç xai

praetnli. Tcov TOIOVTCOV ôut<pOQCOV. Grammatica enim fadefinitio]

Auctor ad Herenninm (-1, 25): »De- cultas licet propria sit bominî, tamen non est e¿-

finitîo est quae rei alicnjus proprias amplectitur po- âortoioç âta<poçà, ut apud eundem est, coçjtSQ

testates breviter et absolute.* Cicero (de orat. 1, àv&çcojtoç îrtrtox) eiôortoico ôtatpoQcp duvr¡-

42): »Est enim definitio earum rerun, quae sunt vo%e rrj rem Xoytxov rtoLOtrjZi.

ejus rei propriae, quam definiré volumus, brevis moríale] Mortale ait addendum, ut a diis se*

et circumscripta quaedam explication Idem alio loco paretur. Nam dii animalia Platonicis. Eodem modo

(2, 20) »Terborum« inquit • definitioaes, in quibns Porpbyrius fteçi xarr¡yoQTjfiÓTCJv: r¡ de rov

ncque abesse qnidqiiam decet ñeque redundare.* dvrjTov xai â&avâxov ôuxipoçà nal r¡ rov

342 Martiani Capellae lib. IV. $. 550.

DE TOTO.

350 Totum est, quod du abus pluribusvc in sc partibus positis non semper

nomen, definilionem nunquam accommodât. Et hoc non nisi in individuis

invenitur, ut si hominem designemus et ejus partes singula membra faciamus,

intelligimus id ipsum totum esse, quia certum hominem constituimus, et definitionem

et nomen ipsius totius non posse in partes cadere. Non enim aut

brachium solum, aut caput, hominem dicere poterimus, aut ipsius definitionem

singula membra recipiunt. Sed animadvertendum est, quod aliquando

omne pro toto dicere possumus, sed alio quodam intellectu. Nam totum

etiam in singulis, et omne in multis agnoscitur. Nam quum dicimus homo

Cicero, quia un us est in eo, totus intelligitur j homo autem, quia imperitus

et artifex, et vir et mulier esse potest, omne melius accipimus.

DE PARTE.

3a 1 Partes sunt, quae in toto esse intelliguntur, et ex quibus totum constat.

QUI IN DIVIDENDO MODUS.

3o2 Dividere usque eo debemus, donee ad individuum veniatur; et hoc

fit, quum per differcntias ad paucitatem genera redigimus, et eis ita formas

subjicimus, ut ct ipsae singulae aliis sub se positis etiam genera esse possint.

Aoyixov re Y.ai àXbyov duxiçertxaL Et post : алЛ' coram defínitioncm fuisse, quam affert et Sextas

ai (lev rov Aoycxov nul {hsrjrov ôut<poocà 6v- Empináis (adv. Log. 7, 269).

бг*гша1 yivovTfU rov âvÔQcôrtov. Gnox. - nunanam] Tarnen, qnod in editis praecedit.

Plura dabit Spaldingius (ad Quinct 2, 10, 12; p. dc,cv¡ a|Ictor¡tatc cod¡cís Шояяссал1а (F).

569 sequ.). Ipse Qiiinctilianus (S, 10, î>G): »Homo

est animal., inquit, »non est satis; id enim genus «""И Subtilius Aristoteles (metaph. 4, 26):

est; mortale, ctiamsi est species, cum aliis tarnen °6(ÛV & И rtoul V ^6lÇ ôucpooàv, rtäv

communis (initio; rationale, »il.il eupcrcrit ad de- *éV£Tal' Ö(Uov Ôk Jtocel, oXov.

monstrandum id quod vclis.« Adde eundem alio loco partes] De toto et partibus confer Aristotclcm

(7, 5, 15), unde apparct solcmnem banc dialecti- (metaph. 6, 10).

Martiani Capellae lib. IV. J. 552. 513

Ut animal si breviter primo dividere voluerimus, per differentias possumus,

quod alia sunt gradientia, alia serpentia, alia natantia, alia volantia; hinc

item, hoc est, de singulis formis possumus genera faceré, ut si dicamus,

animalia gradientia genus esse, et ei formas subjiciamus, quod alia sunt

humana, alia ferina; et ex his possunt esse aliae formae, per quas, si necesse

fuerit, ad individuum poterit perveniri. Sed hoc non in omni assertione

faceré oportet, sed in subtili quadam disputationc. Tunc autem in oratione

hoc modo possumus dividere, quum id exigit obscuritas causae; quod si causa

non sit obscura, divisionis quidem ratio inesse et tractari debet, sed multum

apparere non debet.

QUI IN PARTIENDO MODUS.

Partiendi differentiae non frequenter occurrunt, atque ita sine his infinita 5o5

potest esse partido, si usque ad individuum voluerimus pervenire. Nam si

certum hominem pro toto dicamus, et ejus partes breviter colligere voluerimus,

differentiae non suppetunt partium, et certarum partium nominibus uti cogemur,

ut dicamus caput et pedes et reliqua, quae si complecti breviter

voluerimus, quoniam differentiae desunt, non possumus singula colligere,

quia multa sunt, et aut impossibile erit, aut longum.

hoc est] Sic rescripsi pro id est e codicibus

Monacenslbus (G et F), Rcichenaucnsi, et Darmstattensi,

sicut et paulo post subjiciamus pro subjicimus

in edit is. Grotius verba »id est de singulis

formis « gl os se ma esse censuerat et quidem inept um;

sed ipse potins Martianus perspicuitatis gratia addidisse

videtnr; inepti nihil video.

non in omni] Non semper divisionem adhibendam

esse Curáis Fortiinatianns (p. 57 Pith.) monct,

■nam ut non omne nomen oumibus literis sen ba tur,

ita non omnibus loéis oninem materiam divide ndam

esse, quod ipsum fieri etiam in ceteris statibus

scire debearaus, quum accusator id quod ne

gemos qiiaerat a quo sit admiseum, quod a G rac

éis appellatum àvàxQLÔtç.»

quae si] Ita codices Monacenses (C. F) , Darmstattensis,

et Reicbenauensis. Male Grotius cum

aliis libris editis: *quae sic.* Paulo ante codices

babent ceterarum pro certarum, quod tamen reponere

nolui, quia caput et pedes Martianus sig

nificare videtur. Quanquam posait fcrri, si ad reliauorum

mentioncm referatur.

544 Martiani Capcllae lib. IV. §. 351.

QUID INTERSIT INTER DIVISIONEM ET PARTITIONEM.

354- Interest autem inter divisionem et partitionem, quod in divisione per

formas currimus, in partitione per partes. Formae autem sunt, quae generi

subjiciuntur, et ejus definitionem tenere possunt et nomen; partes sunt quae

in toto sunt, et definitionem nunquam, nomen interdum totius recipere possunt.

Possumus tarnen unam eandemque rem et pro genere et pro toto accipere,

sed alia quadam vi; ut est homo, quern si in adolescentem , senem, et

puerum dividere voluerimus, genus est, et formae ejus; quem si in caput

et pedes et manus partiri voluerimus, totum est et partes ejus; quia adolesccns,

senex, et puer, quas formas esse diximus, et nomen hominis recipiunt ct

definitionem, ut et senex dicatur homo animal rationale mortale, et puer,

ct adolescens; caput vero et pedes, quas partes esse diximus, neque defini

tionem hominis, neque nomen accipere possunt, quia nec caput potest dici

homo animal risibile, nec pedes, nec manus.

. »QUID SIT AEQUIVOCUM.

5oî> Aequivocum est, quando multarum rerum unum est nomen, sed non

eadem definido, ut leo. Nam quantum ad nomen pertinet, verus et pictus et

coelestis leo dicitur; quantum ad definitionem, aliter verus definitur, aliter

pictus, et aliter coelestis.

interest] Hanc differentiam poet Ciccroncm (top.

7) docucrat QuinctUianas (5, 10, 63; pag. 264

Spald.).

et pro genere] Verba transposai secundum co

dices Monacenses (G. F) et Darmstattensem. In editis

Шит priori loco positum erat.

esse diximus] Sic códices Monacenses (G. F),

Darmstattensis et Rcichenauensis pro dicimus apud

Grotium.

aequivocum] Ex Aristo tele (categ. 1) obi Graccc

ôfieàvvftov. Eundem sequnntur Augustinus (op.

I. p. 196), Fronto (H. p. 474 Maj.), Bocthius (op.

p. S. 6. 115), Quinctilianus (8, 2, 15; p. 305

Spald.), Cassiodorus (op. p. 558 Gar.), Isidoras

(etym. 2, 26, 2; p. 104 Arev.) cet Romano rnm

oratores Aristotelis categories, quae nunc sequuntur,

probe novisse, atque in nsum suum vertisse

testis est Cicero (de orat. 2, 56 et ont 52).

coelestis leo] Sigtfum in Zodiaco, in quo Sol

mensc Augusto moratur. Glossa (cod. Monac. F).

Martiani Capellae lib. IV. $. 536. 545

QUID SIT UNIVOCUM.

Univocum est, quando duarum aut plurium rerum unum nomen est 55tí

et definitio, ut vestís. Nam et birrus et tunica nomen vestis habent et definitionem

possunt accipere. Ergo hoc univocum in generis serie intelligitur ,

quod ct nomen et definitionem dat formis suis.

QUID PLURIVOCUM.

Plurivocum est, quando multis nominibus una res dicitur, ut gladius; 357

nam et ensis et muero idem significant.

QUAE REBUS VERBA SUA SINT.

Rebus verba sua sunt, quae naturalia atque ctiam propria dicimus, 358

ut lapis, lignum, et cetera.

QUAE ALIENA.

Aliena sunt, quae ratione aliqua mutuantur, vel propter necessitatem, 359

vestis] Idem cxemplum apad Isidorum (ctym. 2, hac voce Vopiscas qui ait: »Donati sunt ab Atre-

2C. 5 j p. 104 Arcv.) legitur. Cassiodorus autem baticis birri petiti.« Grot. — Ioprimis vide Pithoeum

(p. 558 Gar.) Aristotclem secutus boc eubstituit: (advers. I, 16 in Grut. lamp. Т. П. p. 765), qui

■ animal, quippc quod tarn bomo, quam Los.« Boü- multa de voce illa congessit.

tliio (p. о f. ct IIS) «univoca sunt, quae sub eo- plurivocum] Hace sunt quae nos plerumque sydem

nomine et sub eadem substantia continentur.« nonyma appellamus; Boëtbius (p. IIS) multivoca

Gracce ówcóvvfux appcllantur, nimirum birrus et dich. Ccterum subtilius uostro Quinctilianus in iistunica,

quae pari generis nomine vestes dici pos- dem exemplis (10, 1, 11; p. 10 Spalding.): »s

sunt, non genera ipsa, quod Mart ¡a nus putasse autem alia bujus naturae, ut idem pluribus

videtur, qui vestetn univocum appcllavit. déclarent, ita ut nihil significa tionis, quo potins

birrus] Isidorus idem ponit exemplum. Multa uteris, intcrsit, ut ensis ct gtadius; alia, quae

de birro studiosc collegit Mcursius nostcr in cri- ctiamsi propria rcrum aliquarum sint nomina, TQO~

tico Arnobiano, cui addi possit Zonarac locus, qui KtMCûÇ quasi tarnen ad cundem intellectum ferunait

ßnrjQOV vestcm esse scricam, unde et okoßrjQat, tur, ut ferrum et mucro.«

vestes in códice. In Glossis quae Isidoro attribu- mutuantur] Sic scrips! с códice Grotii, adsti-

' legitur nampliibalum, birrum villoeum.« Utitur púlante secunda manu in Darmstattensi, pro

44

54в Martiani Capellae lib. IV. §. 359.

vel propter deoorcm. Propter necessitatem, ut dicimus vites gemmare, et laetas

segetes. Hie enim quoniam proprium deficit, alieno usi sumus. Neque enim

aut vites aliud quam gemmare, aut segetes aliud quam laetas possumus dicere.

Propter decorem autem dicimus fluctuare segetes. Possumus enim aliud, ut

moveri, dicere j sed quoniam ornatum non est, alieno utimur.

QUOT MODIS SUNT ALIENA.

560 Aliena verba tribus modis fiunt, aut per similitudinem, aut per contrarium,

aut per differentiam. Per similitudinem, ut sunt, quae in grammaticae

tropis numerantur, ut hoc ipsum quod dixi fluctuare segetes. Ex

hoc genere sunt etiam ilia, quae ex toto partem, aut ex parte totum signi

ficant, in hunc modum, ut decenter verborum habeant propinquitatem.

Haec enim similitudinis genere placuit includi. Per contrarium verba dicuntur,

quando contra quam dicimus accipiuntur ; ut Parcas dicimus Fata,

tanlnr in editis, licet Luic quoque lectîonî aliquid instituías esse vcrhum translationes inopiac causa,

snbesse concedam. Quae enim aliena Martianus frcquciitatas delectationis. Nam geminate vites, luappcllat,

nihil aliud sunt quam TQÓrtOl in Rhcto- xuriem esse in herbis , laetas segetes etiam rustirica,

qui Cicerone teste (Brut. 17) verborum mit- cos dicere.« Addc Quinctilianum (8, 6, 6), qui

taitones dici Latine potcrant; sed praestat altera, tribus de causis nomina transféra ait: »aut quia

qnac propius ad alieni significationem accedit Pa- necesse sit, aut quia significantius , aut quia decenritcr

Quinctilianus (8, 6, S): «copiant quoque ser- litis», sed gemmam in vitíbus et silire segetes et ipse

monís auget permitiendo mutuari quae non habet«, rústicos necessitate dicere confirmât, unde apparet

fttqnc ipse Cicero (orat. 24): »simples probatur male fecissc Grotium qui verba » propter nécessita

it! propriis usitatisque verbis, quod aut optimc so- tcm« ante »ut dicimus « itcrare neglexerit; meliora

nat aut rem maxime explanat; in alienis ant trans- nos docueriint codices Monacensis (F), Darmetat

latum et sumtum aliunde ut mutuo, aut factum ab tensis, ct Rcicbcnaucnsis. Darmstattcnsis etiam inipso

et novum « 5 modo tencas nostro loco muluan- fra pracbuit » propter decorem*, ubi Grotius, sccus

tur non deponens sed passivum esse, ut activo ас supra, decorum scripserat.

mutuasset Valerius Maximus utitur (5, 4, 2). ut moveri] Б Grotiano códice inscrui ut, quod

propter necessitatem] Fere iisdem exemplis usus aberat ab editis.

Cicero (dc orat 5, 58) » necessitatem ait incta- contra quam] In editis: contra quod, scd mepboras

genuisse, inopia coactara ct angustiis; post Hörem с codicibns Monaccnsibus (C. F) et Dann

au te ra delectationcm jneunditatemque célébrasse; s fattens i substituí lcctioiicin.

Martiani Capeliac lib. IV. §. 360. 347

quum non parcant, et lucum, quum non luceat. Hoc grammatici хат'

àvri<pça6iv vocant. Per differentiam aliena verba sunt, quum sine ulla ratione

ex aliis assumuntur, ut si horainem neque corpore durum ñeque ingenio

stolid um lapidem dicamus; sed his uti non convenit. Stultum est enim aut

nihil significantia verba aut nimis aliena proferre. Propriis autem et similibus

et contrariis uti fas est. •

QUID SIT SUBSTANTIA.

Antequam de hac dicam, quaedam docenda sunt. Omne quidquid 361

dicimus, aut subjectum est, aut de subjecto, aut in subjecto est. Subjectum

est prima substantia, quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter, ei tarnen

alia accidunt, ut Cicero est, non nomen, sed quod eo nomine siguificatur.

De subjecto est, quod de ipso subjecto dicitur, et dat ci et definitionem

suam et nomen, ut homo. Nam et homo Cicero est, et animal rationale

mortale. Ita et nomen et definitio, quae est de subjecto, eidem subjecto

accessit; ideoque hoc, quod de subjecto dicitur, in generibus vel in formis

Parcas] Nota ctymologia ex Servio (ad Acncld. lucum] Hanc etymologiam, quae In proverbiura

J, 22): »ct dlctac sunt Parcae хат ctvr'upQUÖLV, abiit, jam QuinctUianos novit (1, 6, 34): »quia

«[iio il nulli parcant, sicut lucus a non lucendo, umbra opacus parum luccat.«

bellum a nulla re bellu.* Eandem sapera videtur substantia] Jam ad categorías transit, de quiinscriptio

vêtus (misc. Lips. nov. 5, p. 57): »cru- bus praeter ipsum summum auctorem Aristotclcm

deles Parcae, quae nemini parcunt* cet Adde confer Latine loquentes Quiuctilianum (5, 6, 25;

Isidorum (1, 36, 24; p. 65 Arev.), Hicronymum p. 490 sequ. Spalding.), Isidorum (2, 26; p. 104

(epist. ad Onas.) inque prîinis vetercs mytbograpbos sequ. Arev.), Cassiodorum, Boëtbium cet

(p. 55. 78. 187 Bode): «Tria ctiam Fata, quae de liac] Hinc apparat inscriptiones in codicibus

per antipbrasiu, quod nulli parcant, Parcas appel- Anglicis perperam omisses (vide ad §.250) rêvera

lamas, cidem Plutoni destinamus.« De Fatotwn ab ipsius Martiani manu profectas esse, quia verba

nomine, quo Parcae interdum apud Romanos si- in ipso contextu ad illas referuntur.

gnificantur, confer Spanlicmium (de usu et praest. aut subjectum] Aristotcli (categ. 2) baec tria

num. П, p. 659), Oudcndorpium (ad Lucan. 7, 676)} sunt vrtoxei¡UVOV} xatf VfíOxet[l£VOV, èv vrtoet

Burmannnm (ad Antbol. Lat. II, p. 50 ct 261). xeifAevcp.

44 * .

548 Martiani Capellae lib. IV. §. 561.

invenitur. In subjecto est, quod ñeque nomen neque definitionem dat

subjecto, sed in ipso subjecto ita esse intelligitur, ut sine eo esse non possit,

ut rhetorica. Nam nec nomen ejus potest subjectum rcciperc, nec definitionem.

Neque enim aut rhetorica Cicero, aut bene dicendi scientia Cicero; sed in

362 со esse intelliguntur, quum id ipse vocari non possit. Aliud est de subjecto,

aliud in subjecto. Et in subjecto est, ut disciplina. Nam eadem rhctoricac

de subjecto est, Ciceroni in subjecto. Prima ergo substantia subjectum est,

secunda, quae de ipsa prima dicitur, ut sit Cicero prima substantia, homo

et animal secunda; jam in subjecto omnes conséquentes praedicationes esse

563 intelliguntur, itaque de singulis videamus. Quid qualitas? qualitas est, se

cundum quam dicimus quale est, ut candor. Et ex hoc intclligi licet, et

qualitatem in subjecto esse, quum candor necessario in aliquo sit, sine quo

esse non possit; utique ipsum aliquid, in quo est, subjectum est. Quid quantitas?

quantitas est, secundum quam dicimus quantum est, ut bipedale.

Etiam ista in subjecto intclligi necesse est. Quid relativum? relativum est,

quod ad aliquid vocant, ut pater, frater. Et haec utique ita in subjecto

sunt; nam necesse est, ut haec omnia ad aliquid sint, et si nonnulla sunt,

de quibus dicantur, ilia quae dicuntur, in anima videbuntur. Quid loci?

id est quod dicimus Romae; Roma substantia est, ipsi Romae hoc accidit.

Quid temporis? ut heri, nuper, vesperi. Quorum motu tempus intelligitur,

substantiae sunt, ut Sol, cujus cursu tempus intelligimus, et quae aliquam

neque women] Accuratius Aristoteles (catcg. 5, substantia est, reliquae novcm qualilatcs, id est,

4): Tuv ôè èv vrtoxeißevcü ovtcov èrtï (úv Tcov quae substantiae accidunt«

Jt).û6t(ûv ovre TOVVOfuc ovte о Xôyoç xarrj- si nonnulla] In edilis omissum erat ri, quod

yoçelrac TOV VJioxeifièvov, ¿tf' ivícov xai TOV- с códice Monacciisi (F) restitui, vocemque inanima

vofia [i\v ovôlv woXvet, хатцуооеМ&сй Лоте divisi: intclligo enim »in mente « id est abstracta

tov VJtoxecfxévov , Tov dk Xàyov àôvvccTov. videbuntur 5 concreta enim, sive primae substantiae,

omni' s conséquentes] Marius Victorious (p. 160 relativa esse non possunt; abstracta posse ipse

rhet. Pith.): »Sccmuliim Aristotelein decern catcgo- Aristoteles (catcg. £>, 21) concedíЦ quae si in

riae sunt, id est decern res, in quibus omnia, quae subjecto sunt, relativa eriiut, si de subjecto, se

in mundo sunt, continental-. Harum rcruiu uua cundac substantial'.

Martiani Capellae lib. IV. §. 565. 549

intelligentiam morae in nobis faciunt. Quid situs? utputa jacet, sedet. Quid

habitus? ut calceatus, armatus; substantia fest homo, et haec ill! accidunt.

Quid faceré? ut secare, urere. Quid pati? ut secari, uri. - v>n ,<>,■■;<■

■ '. ' " ■■ , ■»■ il ''• .!-";• <'!'•!-'■' IU 'ilii V'*'! :\*ПГ|:1 i i '"inj, Ir'

■< QUID SUBSTANTIA PRIMA. ' -1 1 Y «*fí,w:! Ji i '

Substantia est, quae nec in subjecto est inseparabiíiter, ñeque de ullp 561

subjecto práedicatur. Inseparabiíiter autem ob hoc definitioni adjectum est,

quod omnis prima substantia, quamvis in loco aliquo sit, tamen ab eo separari

et migrare potest, ut Cicero ita in curia esse inteííigi.tur, ut inde possit^

aliquo discedere; et pars primae substantiae, quamvis ' in toto sit, non tarnen

inseparabiíiter; nam si ve re ipsa si ve cogitatione separari a corpore nostro

brachium potest. At vero rhetorica ita est in animo Ciceronis, ut fetiam si

aliquo casu esse destiterit, non tarnen intelligatur migrare; quoniam nec

• • t: !•'.•■ ¡..-.i •>. jí;' /!'■ •-'>: .•>•",•'• •)

quum esse coeperit, intclligitur advenisse.

i» . ••, ■ ' ' i ;4 " - : ".i¡.i •■' . "'•

QUID SECUNDA SUBSTANTIA. . .. f '.'

..... Secunda substantia est, quae de prima, ;,ut. dictum .«st*- práedicatur, 56o

ut homo de Cicerone, et animal de nomine et Cicerone.. Et quidquid genus

morae] Ita codices Monaccnses (C. F) et Rci- ob hoc] Sic scrips! e codicibus Monaccnsibus

chenaucnsis. Editi morulae, quo diminutivo non (С. F) pro ad hoe in editis. ' '■'>!'{

nisi Augustinns scriorcsque scriptures utuntur. pars primae substantiae ] Aristoteles (catcg. 3,

substantia est] Nimiriim prima, id quod ex in- 14): xaçaxxstù) âk 7}(iâç та (i*QT¡ rcôv ovscriptionc

repetendunb Et Laec quidem noster ex óicov ioç èv vjtoxeifiévoiç övra TOtç àXoiç,

Aristotclis sententia, cui individuae substantiae pri- цт] Лоте àvaytca^&côfiev ovx OVÔiaç uvtà

mae sunt, genera et formae sccuudae; aliter om- <pa6xeiv EÙvat,' ov, yciQ ovTOi Ta èv vXoxeinino

Appnlejus (dogm. Plat. p. 193 Oud.): »Et pri- (iév(¡> èXèysxo coç та fiégy vrtao%ovra èv tlvi. .

mac quidem substantiae vcl essentiac primum deum animal de homine] Лат animal genus est, liomo

esse, et meutern, foi-masque rem m, et animam; se- forma sive species; я quemadmo dum autem, Aristoenndae

substantiae omnia, quae inde formantur, teles (categ. 3, 7) inquit, primae substantiae ad

quaeque gignuntur, et qnac ab substantias supe- reliqua omnia se babent, ita qnoquc species generi

rioris excmplo origiuem dueuut,« ¡in.;,- ,. :;. subjicitur; genera enim de speciebus pracdicantur. «

550 Martiani Capcllae lib. IV. $. 365.

1

est primae substantiae, secunda substantia esse intelligitur. Ita ergo substantiis

omnibus commune est non esse in subjecto; primo vero пес de subjecto est

substantia, пес intendi пес remitti potest, id est, recipere magis et minus.

Siquidem nemo hominc alio magis homo est, et пес ipse unus homo magis eras

erit homo, quam hodie fuit, et in diversis, non magis equus equus est, quam

homo homo. Hoc autem observandum est in substantiis inter consortes suas,

id est, ut primam primae compares, sccundam secundae. Nam si secundam

primae compares, magis substantia est prima quam secunda. Prima enim

rem magis déclarât; secunda vero habet quandam communionum ambiguitatem.

Nam quum dico Cicero, jam quiddam Individuum certumque significo; quum

dico homo, quoniam cuneti sumus huic appellationi subditi, incertum est

quem signiiieem. Ita ergo fit, ut magis sit substantia prima quam secunda,

Л66 quia rem certius ostendit. Magis ergo et minus substantia non reeipit inter

consortes suas. Item substantia contrarium nihil habet. Nam nihil homini

aut equo contrarium; sed si quis dixerit, Clodium Ciceroni fuisse contrarium,

intelligit non ipsas substantias fuisse sibi contrarias, sed qualitatcs, quae in

ipsis erant, ut malttiam bonitati, aut vitium virtud, aut iujustitiam justitiae.

Videtur autem substantiae proprium, quod una eademque capax est contrariorum

quadam sui permutatione , ut lapis, quum idem sit, potest nunc albus

esse nunc niger, idem tarnen lapis esse non desinit; et Cicero primo stultus,

postea sapiens, idem tarnen Cicero esse non desinit.

magis et mint»] Hoc quoquc ex Aristolelc. sibi coutrarias] Inscrui sibi с códice Monaccusi

qui (categ. 3, 8): то etâoç Tov yèvovç (¿ÜA/Lov (F). De re ipsa vide Aristolclem (3, 18).

ovóla, inquit, avrcov de Tcöv eiâcov ovâèv quadam sui] Forte »sine quadam sut permutafiâXXov

èreçov éréçov ovóla éÓTÍ¡ et paulo in- tione«, ut hoc dicat quod auetor libri лер1 xctTr¡-

fra (3, 20): doxei dé r¡ ovóla ¡xr¡ èifidé^EÔ^at yooicOv- fiáXtÓTa ôè l'diov rijç ovôiaç âoxst

то fxäXXov xai то t¡ttov ' Xèyco de ov% ¿ti ¿ivav то Tavxov xai sv ciql-&u.co bv тьп> ¿vetvovô'nxç

ovx k'ÓTi piäXXov xai tjttov ovóla — rían' eívai áexTixóv. Si ташо, hoc est idem .

ТоЬто fúv yap eîçrjTai ort k'ÓTtv — à?.X on ergo sine quadam sui permutatione. Gnor. — Cautxaótr¡

ovóla TOV& ojteg éóTcv ov Хёуетаь sam corrections non video; satis enim servavît

fiäXP.ov xai 7/TTOV X. T. X. Aristolclis scntentiam in verbis »una eademque < :

Martiaui Capellae Hb. IV. $. 367. 551

• ., » ■..-■* ....

DE QUALITATE. '

Qualitatem esse dixiinus, secundum quam dicimur quales. Qualitatum 567

forma una est, in qua dispositio quaedam et habitus mentis esse intelligitur^

ut in omnibus perceptis artibus, sapientia, gramrnatica, rhetorica, ceterisque

quae ita haerent animo ut difficile amitti poseint. Sed in his aliqua perfecta

sunt, aliqua imperfecta; ut si quis grammaticae arti operam dederit, in plerisque

tarnen fallatur, nondum potest dici habitus, sed tantum dicitur dispositio.

Ita non omnis dispositio habitus, omnis autem habitus dispositio esse intelligitur.

Secunda species est earum qualitatum, quas recte passibiles dixcrim us, 368

ut dulce atque amarum, calidum vcl frigidum; non quod ex his eaedcm

substantiae aliquid patiantur, sed quod sensus nostros aliquid pati cogant.

Cogit enim aliquid pati, ut tangentem calor, et dulcedo gustantcm. Item

quae nobis ex aliqua passione naturae iuoleverint, secundum quas pallidus

quisque vel ruber dicitur, non tarnen ita, ut quis aliqua repentina causa vel

pallet vel rubet. Nam ipsae passiones rectius non qualitates appellanÄr; siquidem

secundum has non dicimur quales. Non enim sequitur, ut qui pallet

sit pallidus, aut qui amat sit amator, aut qui est ebrius ebriosus. lllae igitur

passiones sunt, et non qualitates. Tertia species est earum qualitatum, quae 369

neque omnis mutationis cxpcrtem substantiam esse dispositio] Hace quoquc ad vcrbum ex Aristo -

ipse Aristoteles tcstatur verbis (3, 22): та [iev tele (eateg. 6, 3 scqu.) bausit, qui et alio loco

yàç ¿ai icüv ovóccov avrà fisvaßä?.kovra tcov (metaph. 4, 19. 20) distingnit dux&eöiv et t£w,

¿vavticov âexTixa s6tl, et: ыбте reo y s tqÓ- quarum illa dispositio, Ьаес habitus Latine dicitur;

Ttcû ïdiov av eïrj rrjç ovÔiaç то умта ttjv ccV' »differt autem, in quit, babitus a dispositioue со,

T-ijç (iSTaßoXrjV âsxTLxrjv Tcov èvavricov eîvai. quod diuturaior est et firmier«; quapropter ctiaiii

dicimur] MS. »dicimur quales.* Et ita vulgiis in sequentibus e códice Monacensi (F) scrîpsi tandialecticoruin.

Grot. — Sed anteriores etiam editio- tum pro tamén, quod in сdi lis erat,

xies banc babebant Iectionera; cur igitur edidit »dt- passibiles] Scriores acvi vox, qua Prudcntius

самим quale jut «? Cassiodorus (p. 538 Gar.) etiam: (apoth. 6) ct inprimis Afri, ut Tcrtullianus (adv.

sQualitas est, secundum quam (aliqui) quales di- Prax. 29) et Arnobius (7. p. 214) utuntur. Gracce

cimur, ut bonus, malus.« Ubi aliqui glosscma esse sunt aa&r¡xixai, quas Aristoteles tertio loco povidetur.

• .. suit (categ. U, 8 — 13).

352 Martiani Capellae lib. IV. §. 569.

юоп ex eo quod jam quisque est, sed ex eo, quod esse potest, intelliguntur,

ut dicimus fragile lignum, non quod jam fractum sit, sed quod frangi

possit. Nam et palaestricum corpus duobus modis dicimus, et id quod

palaestra compositum est, et id quod natura ita formatum ut huic arti accommodatum

sit, quamvis: ва non sit imbutum. Illud tamen a palaestra

recte dicitur palaestricum , quod- ipsius artis habet effectum; non autem

invenitur ipsius qualitatis riomen unde sit denominatum et derivatum pa

laestricum illud, quod nondum est, sed esse potest. Quare cognoscendum

est, dici quasdam substantias ex qualitatibus, quarum nomina non inveniuntur.

Nam ut bonum dicimus a bonitate, non ita optimum ab optimitate. Ita ergo

palaestricum, quod intelligimus ex eo, quod nercipere possit palaestram, non

habet ccrtum qualitatis nomen, ox quo dictum videtur, constat tamen a qua-

570 litate esse dictum. Quarta species earum qualitatum, secundum quas formas

figurasque intelligimus, ut quadrum, rotundum, pulchrum , deforme, et similia.

Recipit qualitas magis et minus, nec tamen omnis. Nihil enim quadrum

magis Altero quadro quadrum est. Magis autem aliquid candido candidum

dici potest. Et quaestio est in plerisque, utrumne magis justus altero dici

possit. Plerique autem subtiliter videntur attendisse, qui qualitates ipsas non

dicunt recipere magis et minus, sed ea, quae ab his denominantur, ut justitia

sit ipsa una quaedam perfecta notio, ut non dici possit magis haec justitia,

quam illa est; dici tamen potest, magis hie justus quam ille est: item dici

non potest, magis haec sanitas quam illa est, dici tamen potest, magis sanus

hie quam ille est. Ex quo fit, ut substantia non recipiat magis et minus,

esse potest] Non sine fructu contulcris Diarium repentino motu frequenter incidimus et aflectio di-

Victorinum (p. 234 rbct. Pith.): »Ergo natura acci- citur« cet. Rem ipsain, eicut et seqiicntia omnia,

dens res est, quae aptiorem bominem ad tinum- ex Aristotele fere ad vcrbum cxpressam esse semel

quodque facit. Itaquc non orator natura est, sed moniiisse sufliciat. .

oratorius, id est qui orator esse possit. Verum bas peifecta notio] Et bac rationc jurisconsult! dequalitates

vcl diligentia comparât facitquc perfectas, fini un t jus ti tiara perpetuara ct constantcia voluntact

habitus noiuinantur; aut in bas casu quodam ac tem jus suiun cuique tribucudi. Gkot.

Martiani Capellae lib. IV. §. 370. , . 355

qualitates quidem per ipsas substantias possint recipere. Item contrarium qualitas

habet, пес tarnen omnis. Nam sanitati quum sit imbecillitas contraria, nihil

est quadro rotundove contrarium. Videndum est autem, quoniam quidquid

contrarium qualitati est, qti alitas sit necease est. Dulcedo autem qualitas,

qualitas igitur amaritudo, et similia.

DE QUANTITATE.

Quantitas bipartita est, quod alia discreta est, alia continua. Discreta, 371

ut numeri et orationes; continua, ut lineae ас tempus. Item alia quantitatis

divisio est, quod alia situ m quondam partium habet, alia non habet. Nam

linea situ quodam intelligitur, siquidem dici potest quae pars ejus quo loco sit,

dextramqne ac sinistram videtur habere; at vero numerus aut oratio aut

tempus nihil horum habent, quamvis ordinem habere possint, ut sit in his

aliquid primum et secundum et ultimum et medium, nihil tarnen, quod

in loco intelligatur, habent. Quantitas omnis caret contrario; quid enim 372

bipcdali tripedalivc contrarium? Et si quis dixerit contraria esse majus et

minus, quae videntur esse verba quantitatis, sciât non esse definitam quantitatem.

Itaque si dicat aliquid majus esse, videtur esse ei contrarium quod

minus est; si certum quaesivero, quo majus est? et respondent quod tripedali,

apparet nihil esse contrarium. Ipsa autem, quae sibi dicuntur majora et

minora, relative dici manifestum est. Quodlibet enim minori comparatum

majus est, idemque majori comparatum minus est. Si igitur majus et minus

contraria sunt, cogimur confiteri, quod valde absurdum est, posse alicui rei

uno tempore simul evenire contraria. Rursus aliud absurdum cogimur intelligere,

unam eandemque rem sibimet esse contrariam. Siquidem res una

majus et minus] Lege majus; et contra infra apud quem est fiéya nal fuxçov (catcg. 4, Ii

lego: »Qnantitas non reeipit magis et minus«, non sequ.) morem gessi Grotio, praesertim quum stamajus,

(mXXov nal r¡XTOV. Grot. — Edit! enim tim identidem majus scqnatur, pro quo ct ipso

librique manuscripti magis habent; sed quum ma- alios corrupte magis exkiberc idem in margine nonifestum

sit Martianura hie Aristotclcm expressissc, tavit.

43

354 Martiani Capellae lib. IV. $. 372.

diversis quantitatibus comparata potest eodem tempore major et minor esse.

373 Quantitas non recipit majus et minus. Non enim quinqué magis quinqué

sunt, quam duo duo, aut item duo magis aliis duobus duo sunt, aut magis

eras duo erunt, quam hodie sunt. Est autem proprium quantitatis, quod

secundum hanc dicimus par et impar, ut qualitatis proprium est, quod

secundum hanc dicimus simile atque dissimile, quamvis in diversis rebus

utrumque liceat abusive usurpari.

QUID RELATIVUM.

374 Relativum est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicujus est, vcl ad

aliquid quolibet modo referri potest, ut lilius non sine patre vel matre, et

575 servus non sine domino potest intelligi, neque sine his illi vicissim. Dicuutur

autem relativa tribus modis: aut alicujus, ut filius; aut alicui, ut vicinus;

aut ad aliquid, ut duplum, quonjam duplum ad aliquid simplum est. Omnia

relativa his, ad quae referuntur, vice mutua respondent. Nam quemadmodum

lilius patris filius est, sic pater filii alicujus pater est. Et respondent ila, ut

aliqua iisdem casibus respondeant, aliqua casus mutent. Nam quod de filio

dixi, idem de servo dicere possumus, quoniam servus domini servus est, et

dominus servi dominus. Hace ita sibi respondent, ut eosdem casus in conversione

custodiant. Ita quoque duplum ad aliquod simplum duplum, et sim

plum ad aliquod duplum simplum est; ita major minore aliquo major est,

et minor majore aliquo miuor est. Manifestum est ergo ista casus in conversione

servare. At vero scientia quum sit relativa (alicujus enim rei scibilis

scientia est) in conversione ad id quod refertur casum mutat. Nam quod dicimus:

scientia scibilis rei est, non possumus dicere: scibilis res scientiae est, sed scibilis

in diversis rebus] Supplevi in omissum in edi- tellcxit (Farmen, p. 155; sympos. p. 199; republ.

tis e codieibus Monacensibus (C. F) et Darm- 4, p. 458).

stattensi. duplum] Auxi hace с códice Monacensi (F);

alicujus esl] Haec quoque ex Aristotcle (categ. nam in editis tanftim erat: »ita quoque dnpltim ad

o); sed prior jam Flato relationis vim accurate in- simplum est.«

Martiani Capellae lib. IV. §. 575. 55S

res scientia scibilis est; item sensus alicujas rei sensibilis sensus est, contra sensibilis

res sensu sensibilis est Haec ergo non ut quae supradicta sunt servatis eisdem

casibus, sed mutatis convertuntur. Quaedam relativa his, ad quae referun- 576

tur, et in tempore concordant, eaque simul esse incipiunt, siraul desinunt; ut

servus esse non potest, nisi quum esse coeperit dominus, et quum dominus esse

desierit, servus esse desinit; et item dominus , quum servum non habuerit,

dominus dici non potest. At vero noscibilis res prior est natura quam notio;

nam si noscibilia tollas, notio non erit; at vero si notionem tollas, potest

aliquid esse noscibile, quamvis desit ille qui novit. Relativa possunt habere 577

contraria, sed non omnia. Namque inscientiae scientia contraria, iniinicitiae

amicilia; at vero duplo nihil contrarium, neque majori vel minori, quia

quisquís ista contraria putaverit, cogitur confiten unam eandemque rem uno

atque eodem tempore posse sibi esse contrariara ; siquidem major minori comparatus

major est, idemque majori comparatus minor est uno atque eodem

tempore, quod contrariis evenire nullo modo potest. Nam quo tempore homo

stultus, non eodem tempore sapiens esse potest, neque quo tempore albus

est, eodem tempore niger esse potest; quod quia evenire non posse in { majore

et minore ostendimus, fateamur necesse est majus et minus non esse con

trarium. Ita duplum simplo non esse contrarium, quoniam hoc idem duplum

polest esse ad aliquid simplum. Non igitur omnia relativa possunt habere

contrarium. Item majus et minus quaedam recipiunt, quaedam non. Nam

magis hie amicus illo est, hoc magis duplum illo duplo esse non potest propterea,

quia si duplum est, ita duplum est, ut plus aliquid minusve si fucrit

non sit duplum. Quaeritur, utrum aliqua substantia dici possit relative. Sed 578

idemque majori] Sic scrips! с codícíbus Rci- vide tur. Cetcrum de iis quae magis et minus rccichenaucnsi

et Darmstattensi pro Grotiano itemque. piunt, Plato jam cgit (in Pliilebo p. 24), eni adde

De rc ipsa vide superiorem locum (§. 572). Plutarclium (de proer. anim. p. 1014), Scxtum Emmajus

et minus] Hoc quoque loco ut supra piricum (adv. matlicm. 10, 271), Porpliyrinm (isag.

(§.573) exspectasses magis, sed religio fuit quid- 5, 11), et vitam Pythagorae (apud PLotium in Ы-

quam matare, quia DIartiauns ipse sibi constare bliotli. n. 249, p. 712).

4ä*

556 Martiani Capellae lib. IV. $. 378.

de prima substantia, dici non posse relative, nulla quaestio est. Non enim

Cicero alicujus dici potest, aut ad aliquid referri; item equus, nam quis

equus, ut Rhoebus, non alicujus est hoc ipso, quod Rhoebus est, sed quod

jumentum est, alicujus jumentum est. Non ergo prima substantia relative

dici potest, neque pars ejus quaelibet, quae sine dubio ipsa prima substantia

est; nam quemadmodum Cicero prima substantia est, ita manus ejus. Manus

vero non ejus, sed specialiter manus, ita ut secunda substantia sit, relative

dici non potest. Non enim sua conversione respondent, ut si dicamus, manus

Ciccronis, non Cicero manu Cicero est, neque ipsa manus ob hoc manus,

quia Ciceronis est, sed quia ita affecta est, manus dicitur, non quod alicujus

sit. Non ergo, ut diximns, prima substantia neque partes ejus relative dici

possunt; quaeritur ergo de partibus secundae substantiae. Nam de ipsa sub

stantia nulla quaestio est. Non enim homo alicujus homo, sed manus specia

liter alicujus hominis manus est; et ut mutua conversione respondeat, alicujus

manuati manus est, ut possimus ita convertere, quia et inanuatuin aliquid

manu manuatum est. Item úngula non primae substantiae úngula, sed alicujus

nam quis] Sic scrips! с códice Monaccnsi (F) specialiter] Id est eidixcoç, qnod nos dicimns

pro jam qnis, qnod ferri non potcrat, nisi signo in abstracto, nt opponatur individuae. In sequcnintcrrogationis

post equns pósito, quod et Grotius tîbus Grotius, puncto post manus pósito, edidit:

voluisse videtur; sed luce ciarías est, quis indc- »secundae ctiain substantiae relative dici non posfinifc

accipiendum esse, ut apud Aristotelem (categ. sunt«; ncc tamcn ipse sibi satisfecit, quippe qui

У, 21): ó yág Tlç av&pcûtfoç ov Xiyexai Tivôç banc nofani addiderit: »Ilae voces transferendae et

Tcç av&çcojfoç. Klwebus autcin, ut recfc monuit pracponendae infra illis vocibus: quaeritur ergo.

Grotius, Mezentii cquus est apud Yirgilium (Acn. Aliter tarnen SIS. « Nos с codicibus Monacensibus

10, 861). (G. F), quîbus ctiain Rcîcbcnaucnsis a secunda

jumentum] Operae erit contulissc Arístotelcm t adstipnlatur, omnes diflicultates rcmoússe nobis

ovâs ó ßovg rtvoç ßovg, ovó s то ÇvP.ov xivog videinur.

£v>Àov, àXXâ xivoç xtrjfia Xèyetai.

manus vero] Exjionunt glossac: »Manns non

est secundum relationem ad Giccronem , sed quod

talis sit,* ut a pede aliisqiie différât. « Et hoc est

quod infra dicit: »sed (manus), quia ita affecta est, manuati] Alio sensu Labcrium »manuatus est»

mauus dicitur, non qnod alicujus sit. ■ G йот. dixissc pro »furatus est« Gcllius (16, 7) refert.

mutua] Sic jam ipse Grotins in nolis seribendiim

monuit pro mulata, addixerunfque codices Rcîebenauensis,

Darmsfattcnsîs, et Monaccnsis uterque.

Martiani Capellae lib. IV. $. 378. 557

ungulati úngula, quia et ungulatum aliquid úngula ungulatum, ut mutuam possit

habere conversionem, quod relativis esse diximus proprium. Si ergo nianeat ilia

relativorum definitio, ut relativum sit quidquid alicujus dici potest, difficile resistimus

dici partej secundar um substantiarum relative; si vero illa definitio est

mutata, ita ut relativa sint ea, quae ad aliquid referuntur, excepto eo quod in

aliquo sunt, nulla incidit in hanc definitionem substantia: qucmadmodum servitus,

excepto eo quod in eodem servo est, id est in aliquo homine, refertur ad

dominum; at vero penna ita pennati alicujus penna est, ut excepto eo, quod

in aliquo pennato est, ad nihil referri possit. Sane admonendi sumus, ne 570

nos pudeat verba nova faceré pro necessitate conversionis. Nam si mutua

conversio non respondeat, non relative enunciamus; hoc modo: quum dico

pennain, volens cam ostendere relativam, non me pudeat pennatum aliquid

propter conversionem dicere; est enim pennatum ita usitatum, ut aurcs non

oflfendat. Si de pede agatur, non pudeat simili derivatione fingere notum

conversioni verbum. Item scire oportet euni, qui relativum aliquod ad

quid referatur ignorât, пес omnino utrum ad aliquid referri possit id quod

dicit scire posse; hoc modo: quum dicis hoc duplum esse, aut nosti simplum

ejus, id est, ad quod duplum sit; aut si illud ignoras, пес omnino utrum

duplum sit scire potes.

QUID FACERE ET PATI.

Faceré et pati possunt habere contrarium, ut calefacere, refrigerare; 380

verba nova] Hoc quoqne ex Aristotclc (o, 10):

¿víore ôè xai ovofJUiZOJfoLElv l6o)ç àvayxaïov,

iàv 1Щ xei/ievov r¡ ovofia, rtçoç ó oixeicoç uv

artoóo-&tír¡ X. T. Л. Confer et superiorem notain

(ad §. 559).

esse aut] Haec ex Monaccnsi (F) desama! pro

sunplici est in editis; pariterque paulo supra affiquod

pro aliquid.

faceré et pali] Confer Aristotclcin (cat. 7).

si ergo] In bis Martianus ipso Aristotclc aecnratior

est, apud quem Iiaec tan tu m Icgiinus (categ.

5, 22): ei fisv ovv ixavcôç ó rcov rtçôç xt bçi6(

J.bç àrtoâiâoxat, r¡ xcov rtáiT> %aXsrtiov r¡

tüxv àâvvcatov éóxi то déliai, orí ovdífiía

ov>6ía rcov rtçôç тс Хкуетас ei âè ¡xt¡ ixavwç,

аЯЯ' кбх\ та rtçôç tí oiç то eivat Tavrôv è6xt

ты rtçôç xi rteoç ixuv> civ çrfîiirj ti

rtçoç xavxa.

358 Martiani Capellae lib. IV. §. 580.

et calefieri, refrigeran. Habent etiam magis et minus, ut magis et minus

urerej magis et minus uri.

QUID SITUS.

381 Situs omnis denominative dicitur, ut sedere a sessione, stare ab stationc.

Et quam vis nonnunquam nomina deficiant, ex quibus situs denomina tur,

íalio tarnen non deficit.

DE TRIBUS, QUAE RESTANT, ID EST, QUANDO, URI,

ET HARERE.

382 De illis tribus, quae restant, supradicta cxempla sufficiunt. Quando

enim dicimus, ut herí, eras; ubi, ut Romae, Athenis; habitum, ut calceatum,

arm a tum. Quid horum recipiat magis et minus, quum in sermone incident,

facile apparet.

383 Istae sunt decern praedicationes, ex quibus aliquid necessario singulatim

enunciamus. Nam quidquid omnino dixerimus quod aliquid signified, nondum

tarnen intelligi possit, an verum, an falsum sit, unum est de his decern,

exceptis duntaxat illis verborum quodammodo articulis; sunt enim pleraquc

a grammaticis in orationis partibus enunciata, quae omnino per se nihil valent

aut aliquid significant plenum, nisi quum fuerint verbis adjuncta, ut conjunctiones,

et praepositiones, et quidquid taie illi docent.

DE OPPOSITIS.

384 Restât ut de oppositis dicamus. Sunt autem opposite, quae sibi veluti

articulis] In prointu foret conjectura particnUs, et pronomma et participia et conjunciones et id

sed addita vox quodammodo signilicat figúrate Mar- genus alia, quae grammatici nuincraut, non magis

tiaiinm loqui, ñeque inepta est mctapliora, quum partes orationis esse, quam navium aplustria ct

particularuin ope singula orationis membra inter sc liominum pilos, aut ccrtc in universa compagc

committantur et coliaercant. Cctcrum confer Appu- orationis vice clavorum et picis et glutinis depulejum

(de dogm. Plat. 1. 5 iuit.): «Adverbia autem tanda..

Martiani Capellae lib. IV. §. 384. 339

ex adverso videntur obsistere, ut contraria; пес tarnen omnia, quae opponuntur

sibi, contraria sunt, sed omnia contraria opposita sunt. Opponuntur autem

sibi ita, ut aut relative opponantur, ut magnum parvo, et dimidium duplo;

aut ut contraria, ut stultitia sapieutiae; aut ut habitus orbationi, ut cerncntia

caecitati; aut ut ajentia negationi, ut Cicero disputât, Cicero non disputât.

Haec autem inter se nonnihil differunt. Nam relativum relativo ita opponitur,

ut hoc ipsum, quod opponitur, ejus sit, cui opponitur, aut ad id quocunque

modo referatur; nam dimidium opponitur duplo, et ejusdem dupli dimidium

est, ita ergo illi opponitur, ut ejus sit, cui opponitur; et parvum opponitur

magno, ut ejus sit, ita ut ipsum parvum ad hoc magnum, cui opponitur,

parvum sit. Contraria vero ita sibi opponuntur, ut non oorum sint qui bus op*- 38»?>

ponuntur, sed ad ea quocunque modo referantur; siquidem stultitiae sapicntia

ita contraria est, ut non ejusdem sapientiae stultitia sit, scd ut ad illam sit stul- ,

titia. Sciendum est tamen quaedam contraria medium habere, quaedam non ha

bere. Nainque sunt alia, quae ita ut in ea re, in qua esse possunt, alterutra vice

necessario insint, et medio careant, ut sanitas et imbecillitas. Haec duo con

traria natura insunt corporibus animalium, atque ita vice alterutra necessario

insunt, ut diximus, ut in quo animalis corpore sanitas non est, necessario

imbecillitas sit; et in quo imbecillitas non est, necessario sanitas sit. At vero

candidum et nigrum quum sint contraria et naturaliter in corporibus inveniantur,

propterea medio non carent, quia non est neccsse corpus aliquod

candidum esse aut nigrum; potest enim ita deesse candidum, ut non insit

nigrum, atque hoc modo ex alia parte, ergo color aliquis medius inveniri

potest, ut luteus, vel viridis. Habitus et orbatio ita sibi opponuntur, ut in 586

aut ut contraria] Ita cum Grotio codex Darm- ajentia] Eodem vocabulo pro nominativo sinstattensis,

quum in anterioribns editionibus ut de- guian ntitiir infra (§. 591). Cicero, qui duo tansidcretur.

De re ipsa vide Aristotelcnf in Postprae- tum oppositorum genera novit (de invent. 1 , 27),

dicamcntis (categ. 8), quibus tota illa oppositorum id quod ab aliqua re per oppositioncm ncgationis

et contrariorum distributio nititur, cuudemque alio scparetur, ut sapere — non sapere, uno vocabulo

loco (metapliys. 4, 9 ct 10). disparatum appellat; sed accuratius ad cum Victo560

Martíani Capellae lib. IV. '$. 586.

-еа re, cui evenire possunt, alterum eorum necessario insit; ex illo duntaxat

tempore, quo ea natura esse permittit. Ut dentatum eum dicimus, . qui

dentes habet; edentulum vero non ilium dicimus, qui dentés non habet, sed

cui natura inest, ut habeat, ex illo tempore, quo natura permiltit, ut habeat.

Nam ñeque lapidem recte dicimus edentulum, qui nunquam dentes habet;

neque infantcm, qui quamvis aliquando habere possit, nondum tarnen illo

tempore, ut habeat, natura permittit. Hoc ergo tertium genus oppositorum differt

a primo relativorum eo, quod cernentia ita opponitur caecitati, ut ejusdem

caecitatis non sit, aut ad eam quodammodo referatur. Л secando genere, id

est contrariorum, illud differt ab his duntaxat contrariis, quae habent medium,

quod cernentia ct caecitas intelliguntur erga oculos, ut alterum eorum neces

sario insit. ErgO hoc differuut ab his contrariis quae habent medium, quia

illorum alter am non necessario inest substantiae, horum autem [medium] ne

cessario. Ab his vero contrariis, quae medio carent, haec ipsa opposita differunt,

quod illa rei, cui natura insunt, omni tempore alterutra vice accidant necesse

«st, ut corpori animalis sanitas et imbecillitas; nam alterum eorum semper

«st in corpore animalis: haec autern possunt aliquo tempore ei rei, cui

natura incsse possunt, utraque deesse aliquando, ut infans, dum nondum

tempus est, quo dentes habere possit, neque dentatus neque edentulus dicitur;

то щ e%ov ódóvrag, xai rvxpXbv ov то (ii¡

ё%ог' ôipiv, ccXXà то (ií¡ E%ov рте Jtè<pvv,tv

ï%uv a. т. X.

cernentia] Hoc ejusdem generis est ac supra

ajentia atquc apud Sai'isbericnscm (mctalog. 4, 54;

p. 926) carentia. Sed jam Cicero (top. Ii) confin!

audacia dixerat »coujunetionum neaantiam.t

medium necessario] Priorcm vocem, quam alieno

loco irrepsisse manifestum est, uncinis circumclusi:

tollere invitis codicibus non ausus sum.

пят alterum] Nam с códice Monacensi (С) in

sérai.

ri i! is (p. i;;o Pith.) monet ab Aristotcle duas sub

disparato species poni, privantia et negantia, quae

nostcr qtioque ilium secutus rccte distinxit.

cui opponitur] Hace Yerba a Grotio per incuriaui

omissa ex anteriorîbus cditionibus supplcvi.

De rclativis ride supra (§. 574).

vi habeat] Lege cum DIS.: »ut babcat et ex

illo.« Confer cuín lib. catcgoriariim. Gnor. — Раг-

ticuluc inscrciidac causam non video. Aristoteles

simplieitcr (8, 9): etiTegijß&ca de tote Xéyofiev

ÍY.aóxov tcúv т-fjç tÇeeoç âexTixcôv, orav èv

CO 7tLipVY.IV VIt<XQ%£lV Г] ¿T£ ftètpVXSV S%£W,

{худацыд vjtáo%j] ' vcoáóv те yàg X.èyouev ov

Martiani Capellae lib. IV. $. 386. 361

et oculi alicujus animantis nondum adveniente tempore, quo videre possent,

ñeque caeci ñeque videntes dicuntur, et tarnen aliquid medium non habent.

Igitur oppositorum, quae medio carent, duae species sunt, id est eorum quae

alterutra vice accidunt rei, in qua esse possunt, nullo medio intercedente, ut

sanitas et imbecillitas; et eorum, quae simul deesse possunt substantiae, in qua

non simul esse possunt, et tamen, quum simul desunt, nihil medium intercedit,

ut ccrnentia et caecitas, vel habitus et órbitas. Quartum genus oppositorum 387

est ajentia et negantia, ut Cicero disputât, Cicero non disputât. Haec a superioribus

differunt, quod ilia singulatim dici possunt, haec non nisi connexe

dicuntur. A relativis hoc differunt, quod ilia etiam relative dicuntur; haec

autem. non relative; non enim disputans ad non disputantem refertur. A

contrariis hoc differunt, quod ilia, si connexe dicantur, tamdiu aut vera aut

falsa sunt, quamdiu est illud, in quo inesse possunt; quum autem hoc esse

destiterit, neque vera neque falsa sunt; ut aut stultus est ille aut sapiens est;

ille quamdiu vi vit, horum alterum verum est; quum ipse esse destiterit,

utraque falsa sunt, quia, qui non est, neque stultus neque sapiens esse

potest. At vero Cicero disputât et Cicero non disputât ita sibi opponuntur,

ut et dum vivit Cicero alterum eorum necessario sit, et ipso mortuo falsum

est quidem quod disputât, verum tarnen est quod non disputât. Hoc modo

disceruuntur haec bene ab habitu atque orbatione; nam qui non est, neque

caecus est neque videns. Nec sane moveare, quod videmur jam de proloquiis

aliquid dixisse, de quibus postea dicendum est; hoc namque factum

est occasione oppositorum.

oppositorum] Sic Grottus ncscio undo pro con* alterum eorum] Lege » alterum verum.« Grot.

trariorum, quod in antecedentihus editionibus erat) — In editis nímírum post alterum legitur vero

recte procul dubio, quum carum specierum altera quod tamen quum a codicibus Monacensibus (G. F)

tantum ad contraria pertineat. et Darmstattensi absit, prorsus omisi; paritcr ut mox

aut stultus] Б codicibus Monaccnsi (C) et Darm- ante »non disputat« voccm Cicero ex auctoritate

stattensi rcposui aut — aut, quum vulgo per elm- Darmstattensis delevi, quam nimio perspicuitatis stupliccm

copulam el sentcntiac jungerentur. dio librarii addidisae > ¡den tur.

46

362 Martiani Capellae lib. IV. $. 588,

DE ELOQUENDO.

388 Nomen est quod aliquam rem significat, et per casus flecti potest;

verb um est quod aliquid significat, et per témpora flecti potest; ut Cicero

nomen, disputât verbum. Haec ab invicem separata, non nihil quidem sig

nificant, verum tarnen vel falsum dici non possunt; quum autem fuerint conjuneta,

jam possunt et affirmari et negari, ut Cicero disputât, jam dici potest,

Cicero non disputât. Esse autem debet nominativus casus nominis, et tertia

verbi persona. Prima persona significat aliquid, quod jam negari vel affirmari

possit, et in hominem tantum cadit. In ea autem intelligitur nomen, etiain

si non dicatur; ut disputo totum plenum est, etiam si non dicas ego. Item

secunda persona et ipsa jam veritati aut falsitati obnoxia est; sed etiam

ipsa in hominem cadit, et ei nee recte dicimus disputas, qui пес audirc

пес intelligere quod dicitur potest; ergo et hoc quum dicatur sine nomine,

tarnen ibi nomen intelligitur. Aliter figúrate utimur sive prima sive secunda

persona, ut aut loquentem eum induces, qui loqui non potest, aut ad cum

389 convertamus orationem, qui ñeque audire neque intelligere potest. Tertia

vero persona non hominis tantum est, sed aliarum etiam rerum, et simul ac

dicta fuerit non continuo intelligitur, nisi forte de deo dicatur aliquid, quod

de eo solo possit intelligi; ut quum dicimus pluit, jam potest esse yerum

de eloquendo\ Jam ad Aristotelis librum rteçï neola supcrinducta obliterarctur; sed in codicibus

éçfir/vs'ucç se convertit. Quas praeterca buic parti nihil subsidii est

títulos Grotius pracmisit, quia aL antcrioribus cdi- de deo] Sic scrips! secundum codices Lcidcnscs

tionibus abstint, rescidi. ab Oudcndorpio (ad Appulej. met p. 51 i) laudatos;

nomen est] Hanc definitionis formam bans! e vulgo de eo et infra quod phiat, ubi quod ex Iis-

Monaccnsi (F), cui ct Darmstattcnsis adstipulatur, dem dedi qui, Darmstattcnsis quotjuc ct Monaccnnisi

quod pro aliquant male quam legit Vulgo sis (F) confirmant, nisi quod hie male ejus exliiquamlibet

scribebatur, practcrcaque ad fincin mise- bet pro est. Jovis vel omnino dci nomen supplcri

rum glossema addebatur: »vel est quod tam corpus ad verba pluendi, tonandi, et similia, nota res est

quam rem significat« (confer Schaeferum ad Lamb. Bosium de cllip.

inducas] Melius erat inducamus, facillimcqnc p. 167). Praeterca possit scripsi pro potest с Mofieri

potcrat, ut vera haec lectio practcrvisa li- nacensi (C).

Martiani Capellac lib. IV. §. 589. 565

aut falsum, quum non addamus nomen, quia notum est, qui pluat. Quum

vero diciraus disputât, quum aliquid jam significet, non tarnen verum aut

falsum dici potest, si nomen non addatur; et quam vis de homine hoc tantum

possit intclligi, quia non de uno dici potest, necessario subdendum est nomen.

Et resistit quum dicimus, tertia verbi persona est; exigit enim nomen non

hominis tantum, sed cujuslibet, quod resistero potest. Prima igitur et secunda

persona et de homine tantum possunt intelligi, et solae dictae possunt aut verae

aut falsae dici, quia cum his etiam nomina intelliguntur; tertia vero et non

omnis sola dici potest, et non de solo homine intelligitur. Quod ergo fuerit

ex nominativo casu nominis et tertia verbi persona conjunctum, proloquium 590

dicitur, ita ut jam necessario aut verum sit aut falsum aut dubium. Namque:

homo animal est, omncs judicamus verum esse, et: omne animal homo est,

omnes judicamus falsum. Ille disputât, quam vis necessario aut disputet

aut non disputet, nobis tarnen dubium est alterum; nihil horum intelligimus

necessarium esse, sed quid horum sit nescimus. Ubi vero illa verba

sunt, quae impersonalia dicuntur, non ex nominativo casu impletur sen

tcntia, sed alios casus recipit, ut disputatur quum dicitur, plena sentcntia

est, si ablativum ad jungas, hoc est a Cicerone; et poenitet quum dicitur,

plena sentcntia est, si accusalivum adjungas, id est Ciceronem; et sunt

mulla alia. Illud tamen constat, personalia verba non implore sententiam, 591

nisi cum nominativo casu et tertia verbi persona. Sunt etiam sententiae,

verae aut falsae] Darmstattensis vere aut false ; axioma ; ego verbnm с verbo tum protensionem ,

non male, пес tamen ut rccipi ncccsse sit. tum rogamentum; familiar! us tamcu dicetur propojam

necessario] Sic codices Reiclienaucnsis ct sitio. « Unde Cassiodorus (dc dialect, p. 540 Gar.):

Darmstattensis; editi etiam. Cctcrum proloquium nPropositio est oratio verum falsumvc aignificans.

est quod Greece cc£lco[MX, dc quo vide nos supra Hace enunciatio et proloquium nuncupating 5 ct

(§.527) et Appulejum loco citato: » Una inter bas Arnobius (5. p. 157) dc qnodam Jovis cnunciato:

ad propositum potissima, quae 'pronunciabais ар- - imperfecta adliuc vox est,#ncque plena proloquii

pcllatur, sola ex omnibus veritati aut falsitati ob- circumscriptavc sentcntia. « Gellius antem (5, 12)

noxia, quam vocat Sergius ejfatum, Varro prolo- »proloquium disjunetivum« appcllat, dc quo -nostcr

quium , Cicero enunciatum, Gracci protasin, turn infra (§. 414).

46 *

564 Martiani Capellae lib. IV. §. 391.

quae quamvis constent ex nomine et verbo, affirmari tarnen aut negari non

possunt; quae non proloquia, sed eloquia dici nonnullis placuit, ut est modus

imperativus. Quum dicimus: Ajax curre, jam plena sententia est; nam nec

solum intelligi sed etiam fieri potest quod dicis; negari tamen non potest:

non enim hoc negat, qui dixerit: noli currere. Hoc enim non est adversum

ei, quod dictum est, curre, ut hoc sit verum, illud falsum, ut possit nasci

quaestio. Nam de ajentia et negatione quaestio sine dubio nascitur, ut: ille

currit, ille non currit, quaestio est, utrum currat an non curre; autem et

non curre non facit quaestionem utrum currat. Nulla quidem quaestio hic

potest intelligi, utrum currere debeat an non. Hoc enim ex ajentia et ne

gatione natum est, ut currere debet, et currere non debet. Hoc facit et optativus

modus; quum enim plena sit sententia, quum dicimus: utinam scribam,

et utinam non scribam, non potest hinc nasci quaestio, utrum scribam an

592 non; sed pleraque talia sunt, hace ad exemplum suffi ciant. Quod ergo fuerit

junctum ex nomine et verbo, si plenum nomen et plenum verbum sit, necessario

facit sententiam, sed non necessario facit proloquium. Si enim est,

quod jam est, affirmari et negari potest; et supra diximus, multa dici plena

sententia, quae tamen affirmari et negari non possint. Plenum igitur pro

loquium est: omnis homo animal est; et quamvis natura illud exigat, ut

primo nomen et postea verbum dicatur, ut dictum est, non desinit verum

esse proloquium etiam si dicas: animal est omnis homo. Quidquid accesserit

huic sententiae, cui parti accédât, diligenter videndum est.

QUID SIT DECLARATIVE ET QUID SUBJECTIVE.

593 Nam sunt proloquii partes duae: quae in nomine una, subjectiva dicitur;

quae in verbo altera, declarativa; subjicitur enim quid sit, et declaratur quid

negari tamen] Sic codices Darmstatlensis, Rci- affirmari] Quae vulgo sequcbantar non possint,

ebenauensis, et Monaceasis alter (F); vulgo ordo codicie Monaccnsis (F) auetoritate dclevi.

inversus. subjectiva] Vocabula bacc usurpât et Appulejns

Martiani Capellae lib. IV. §. 593. 565

de illo possit intelligi. Quum ergo dicimus: Cicero disputât, si accédât huic

sententiae in Tusculano, declarative accessit; si accédât Romanus, subjective;

item si accédât prüden ter et copióse, declarative; item si dicitur cum Catone,

declarative accessit. Quidquid igitur nominativo casui accedit, subjective accedit;

quidquid declarative accedit, variis casibus et modis accedit. Nam

subjective non possunt alii casus accederé; declarative non nisi varii excepto

nominativo. Illud tarnen sciendum est, posse fieri ut verbum sit in sub- 594

jectiva, noinen in declarativa: sed ita verbum in subjective, ut aliquod pronomen

secum vice nominis teneat; ita etiam nomen est in declarativa, ut

teneat secum aliquod verbum, ex quo ejus vicem impleat. Velut si dicamus:

qui disputât Cicero est, qui disputât, subjectiva est, Cicero est, declarativa;

sed iiJam subjectivam pronomen facit, hanc declarativam verbum. In hac 395

igitur parte dicimus, quemadmodum juncta sunt, nec tarnen possunt pleiiam

faceré sententiam; et si faciunt, quemadmodum veritati et falsitati non sint

obnoxiae sententiae, quam vis sint plenae; et quemadmodum ad id perveniatur,

ut jam non solum plena sententia sit, sed etiam necessario vera aut falsa.

QUID SIT PROLOQUIUM.

Tertia pars sequitur, in qua dicendum jam est de ipsis proloquiis, ad 596

quorum intellectum in superiori parte pervenimus. Proloquia igitur differentiae

habent binas, in quantitate et qualitate, Quantitatis differentia est, quod alia

sunt universalia, alia particularia, alia indefinita. Universale est, ut omnis

homo animal est. Particulare, ut quidam homo ambulat. Indefinitum> ut

homo ambulat. Quod igitur indefinite dicimus, necessario particulariter accipimus,

non necessario universaliter ; et quoniam id potissimum enumerandum,

stEQÏ êçfirjveiaç. GnoT. — Nimirum in libro lau- Aristoteles: sed et Appulejus ait, de indefinito lodato,

qui est de Platonis liabitudine et doctrina quens: » sed tarnen pro particular! semper valet,

tertius, et fere totus ad Aristotélicas potins ratio- quia tutius est id ex iucerto accipcre quod minus«

nes compositus est quam ad Platónicas, quarc ad Grot. — Alio practerea loco Appulejus (II. p. 280

ecjecticismuin refcrendus videtur. Oud.) pariter propositioncm ait indcliailam pro parnecessario

particulariter] Idem tradit diviims ticulari accipi.

56G Martiani Capellae lib. IV. §. 596.

quod securum habet intellectum, indefinitum pro particulari accipitur. Erunt

ergo duae differentiae in quantitate, quod aliud est universale proloquium,

aliad particulare. In qualitate item duae, quarum altera dedicativa, altera

abdicativa. Dedicativum est, ut omnis voluptas bonum; abdicativum, omnis

voluptas non bonum.

QUOMODO CONVERTANTUR.

Universale igitur dedicativum non necessario sequitur convcrsio. Non

enim, si omnis homo animal est, omuc animal homo est. Universale autem

abdicativum necessario sequitur convcrsio. Si enim omnis voluptas bonum

лоп est, omne bohum non est voluptas; et si omnis homo non est animal

mutum, omne animal mutum non est homo. Particulare autem dedicativum

babet necessario conversionem. Nam si quidam homo animal est, quoddam

animal homo est. Particulare vero abdicativum non habet nccessariam con

versionem. Non enim, si quoddam animal non est rationale, quoddam rationale

non est animal. Universalis ergo dedicativa et particulates abdicativa non

necessario recurrunt; universalis autem abdicativa et particulares dedicativa

necessario convertuntur, ita tarnen ut facta conversionc in declarativa par

tícula negatio maneat; nam utique convcrsio ita fit, ut quae partícula fuit de

clarativa, eadem subjectiva sit. Ergo quum dico: omnis voluptas bonum non

est, omnis voluptas subjectiva, bonum non est declarativa; si convertam:

omne bonum voluptas non est, facta est quidem subjectiva quae fuit decla

rativa, negatio tarnen hanc particulam tenet, quae facta est declarativa. Et

indefinitum pro] Annotatio hace tcxlu ejicienda. ало Tivoç. Sic ct Appulcjiis ct Cassiodoros. Isi-

Giiot. — Lcniorcin modelant inveni in códice Mo- dorns (ut ct nostri) afjinnationem negationemque

nacensi (F), undc ct ante auoniam insenii. dicit. Alii confess'wnm ct abnutivam. Grot.

dedicativum] Dedicativam Latini pltibsoplii ¡xa- conoeisio] MS. ubique convcrsatio. GnoT. —

rcupccÖLV, quae secundum Aristotclem est аЛо- Meliorcs codices nliquc conversio.

<puv6iÇ Tivoç хата Tivoç, nominarunt, ct abdi- declarativa] Perpcram cdittim erat dedicativa,

cativam аЛ0(раби' } quae est cirtôcpav6iç Tivoç quem crrorcm со magis miror non aaimadrcrgum

Martiani Capellae lib. IV. §. 597. 567

si velim sic dicere: nulla voluptas bonum est, convertendum est sic: nullum

bonum voluptas est. Sed propter duo proloquia, quae diximus non neces- 598

sario converti, debemus intelligere omnia quae proloquiis attribuuntur, per

quae recte aut non recte proponi possunt, ut verum aut falsum possint

ostendere. Haec autem quinqué sunt jam superius demonstrate, genus, species,

differentia, accidens, proprium. Ex his duo faciunt ilia proloquia recurrere,

alia tria nullo modo. Namque, ut omnis homo animal est rationale mortale,

ita omne animal rationale mortale homo est; et quemadmodum omnis

homo risibilis est, ita omne risibile homo est. Rursum in particulari abdi

cativa videndum est, quid sit proprium non esse: ut enim proprium est ho

minis, esse risibile, ita proprium est, risibile non esse praeter hominem.

Ergo si particularc abdicativum proponamus sic: quiddam risibile non est

praeter hominem, recurrit sine dubio, quiddam praeter hominem non esse

risibile; item: quiddam inanimum, irrationale, immortale, non est homo;

quidam homo non est inanimum, irrationale, immortale. Item sunt aliae con- 599

versiones, quae faciunt easdem .proloquioruin partículas indefinitas, etiain negatione

scilicet dÔ loco migrante. Nam particulae indefinitac fiunt hoc modo :

homo, noii homo; animal, non animal; et ideo indefinitum est, quia negas

tantum hoc esse, non dicis quid sit. Quum ergo dico: omnis homo animal

est, si vclim recte convertere, adhibeo negationes, ut fiant particulae indefinitae.

Si enim verum est, omnis homo est animal, et verum est, omne

non animal non homo. Нас conversione usus est in rhetoricis Cicero: „deinde

cese a Grotio, quod ex iis, quae scquimtiir, ma- negatione de loco migrante.» Píam quum iu aliis

nifestus fit. Lectioncm nostram firmaut codices Mo- convcrsionibus termini locum mutent, negatio non

nacenses (C. F) et Darmstattensis. mutet, Ыс et termini convertuntur, et ipsa ncgatio

duo faciunt] Male in cditis »duo sunt quae fa- migrât. Grot. — Paritcr in Monacensi (F), Reiclicciunt

«, quod nemo non pcrspicict. Lectio nostra naucnei, ct Darmstattensi recte legitur eliam pro

codicis est Darmstattensis. Duo autem ilia sunt dif- esse, quod erat in editis. De re ipsa accuratius

ferentia et proprium, quum genus, species, et ac- egit Aristoteles (analyt. prior. 1, 40).

citlens convcrsioncm non siiscipiant. Cicero] Comipit Grotins Ciccronis (de indent.

indefinitas] Lege cum MS. «indefinitas, ctiam 1, 10) locum omissa voce »constitutionis« , quam

568 Martiani Capellae lib. IV. $. 599.

si constitutio et ipsa et pars constitutionis ejus quaelibet intentionis depulsio

est, quae intentionis depulsio non est, ea nec constitutio est nec pars con-

400 stitutionis." Item particularis abdicativa potest hoc modo converti; si enim

quoddain animal homo non est, quoddam non homo animal est; et in hac

conversione observandum est, quod ubi non est ncgatio quum directo proponimus,

ibi fit dum convertimus. Hanc vicissim conversionem recipiunt duo

proloquia, quae illam primam non necessario recipiebant. Solum universale

abdicativum non illam aliam recipit. Vocetur ergo docendi causa ilia prima

conversio, haec secunda. Haec autem proloquia quemadmodum inter se affecta

401 sint, hoc modo manifestius apparebit. Quatuor lineis quadrata formula cxprimatur.

In primo ángulo superioris lineae scribatur universalis dedicativa,

et in alio ejusdem ángulo universalis abdicativa; item infra ad primum angulum

inferioris lineae particularis dedicativa, ad angulum reliquum parti

anteriores tarnen edltiones recte с fonte ipso

dabant.

quod ubi non] Abcrat ab cditis quod, et inserai

с codicibus Darmstat tensi et Monaccnsi (C).

Ex codera Monaccnsi ctiam paulo infra reposai ver

ba «non necessario * pro edito »non«, sicut in

margine jam Grotíiis adscripserat.

illam aliam] Illam insérai e codicibus Monacensibus

(C. F), Darmstattensi, ct Reicbcnaucnsi.

docendi] Mcliorem autcriorum cditionnm lectioncm

rcstitui pro Grotiana dicendi , licet ¡ta ctiam

codices Monaccnses (C.F) ct Darmstattensis babcaut.

quatuor lineis] Similis tabula exstat apnd Ap

pui cj um (dogm. Piaton. III. p. 269 Oud.), sed simplicior;

atque baud scio an nc Marlianus quidem

adco plenam perscripserit, qualcm in cditionibus

ejus videmus. Certe quae uncis inclusi, abstint a

codicibus Monaccnsibus (C. F) ct Rciclicnauensi,

inimo a Darmstattensi tota tabula nrorsus abest.

Scnsim potius ex iis quae sequuntur aucta esse

videtur a ma gis tris Slartianum exponentibus; unde

fit, ut nequc apud Boctbium (Oper, p. 345) omnia

paritcr legamus. Geterum baud abs re fucrit Appaleji

verba contulisse: »sunt igitur in supcriorc li

nea universalis dedicativa et abdicativa, dicanturque

bae inter se incongruae^ item in inferior! linca sub

atraque particulares subnotentur, dicanturque bac

inter se suppares. Dcinde ducantur obliquac lineae

angulares, altera pertinens ab universal! dedicativa ad

particularcm abdicativam, altera a particular! dedica

tiva ad universalem abdicativam, quae inter sc ct

quantitate ct qualitate contrariac alterutrae nomincntur,

quod jam neccsse est altcrutram veram esse:

quae dicitur perfecta pugna et integra. At inter sappares

et incongruas pugna dividua est; qnod incongruae

nunquam quidem fiant simul verac, intcrdum

tarnen simul mentiuntur; suppares autem mutata

vice nunquam quidem simul mentiuntur, interdum

tarnen fiant simul verae.«

Martiani CapcUae lib. IV. $. 401. 569

cularis abdicativa; deinde ducantur angulares lineae ab universali dedicativa

ad particularein abdicativam, et ab universali abdicativa ad particularem dedicativam:

.

i

(Simul affirmari non possunt.) (Simul negari possunt.)

Universalis dedicativa. Universalis abdicativa.

Particular!» dedicativa. Particulars abdicativa.

*

(Quaedam voluptas boaum est.) (Qnacdara voluptas bonnm non est.)

Duae igitur superiores simul confirmari non possunt, simul negari possimt. 402

Nam non potest simul verum esse, omnis voluptas bonum est, et omnis

voluptas non est bonum. Possunt autem simul esse, non omnis voluptas

bonum est, non omnis voluptas non est bonum. Duae vero inferiores vicissim

simul negari non possunt, simul confirman possunt. Nam non utique

potest non quaedam voluptas bonum esse, et non quaedam voluptas non

non utique potest] Expunxi verba, quae in edi- ensîs ct Darmstattensls anctoritate. SeOSOS eníra

tie sequnntar, »simul negari« codicum Reichenau- est illa duo simul non esse non posse.

47

370 Martiani Capellae lib. IV. $. 402.

bonum esse. At vero potest et quaedam voluptas Ьопцга esse, et quaedam

voluptas bonum non esse. Angulares autem neque simul affirinari neque simul

negari possunt. Nam si verum est, omnis voluptas bonum est, falsum est, quae

dam voluptas non est bonum. Item si falsum est, omnis voluptas non est

bonum, verum est, quaedam voluptas est bonum. Hoc item contingit, si particularem

vicissim nominee. Nam si verum est, quaedam voluptas non est bo

num, falsum est, omnis voluptas bonum est. Item si verum est, quaedam volu-

403 ptas bonum est, falsum est, omnis voluptas non est bonum. Item universalis de

dicativa confirmata particularem suam necessario confirmât, ncgata non nccessario

earn negat. Nam si verum est, omnis voluptas bonum est, necessario

verum est, quaedam voluptas bonum est. At vero si supcriorem negemus,

hoc modo: non omnis voluptas est bonum, potest fieri, ut quaedam voluptas

bonum sit. Particularis item dedicativa confirmata non necessario universalem

suam confirmât, negata necessario illam negat. Nam si verum est," quaedam

voluptas bonum est, non sequitur, ut omnis etiam voluptas bonum sit. Si

vero quaedam voluptas bonum non est, falsum est, omnis voluptas bonum est.

In duabus reliquis hoc observabis.

QUID SIT SUMTUM, ET QUID ILLATIO.

404 Plenam sententiam quum proposuerimus, aliquid ea volentes efiicere, ct

quum concessa fuerit, sumtum dicitur. Huic etiam uni sententiae alia certa

ratione debet innecti, et utique propter id, quod inferre volumus, concedenda;

405 et haec quum concessa fuerit, sumtum dicitur* Ex duobus sumtis ratione

sibimet nexis conficitur illatio. Quae illatio sumtum propterea dici non

negemus] Б Darmstattensi et Rcichenauensi со- (de divin. 2, S3) sumiionem, Appulejus (dogni.

dicibus pro negem in cditis. . ■ •■ Plat. 3, p. 271 Oud.) aceeptionem; accuratiue ta-

. . , men distinguitur inter propositionem i. c. terminent

duabus reliquis] Hie aliquid omissum esse ap-

. . ' , majorem , et assumhonem i. с. minorem, nt apnd

paret; msi piara, certe eham vel idem i «sed in со- ... . „

........ * Ciceroncm (de invent. 1, 37) et Isidorum (etvin. 2,

dicibus ndid video. n . ' v J >

9, 2)j ipsumque adeo nostrum infra (§. 422).

sumtum] Qnod Graeci Zij[i¡Mt dicunt, Cicero illatio] Ita et Appulejus, Cassiodorus (р. 33л

Martïani Capellae lib. IV. $. Ш. 371

/

potest, quia non exspectas, ut hoc etiam tibi adversarius concédât, sed eo

invito sequitur, si modo ratione servata fuerit illatum. Et ut hoc planum

fiat exemplo, putemus quaestionem esse: utrum voluptas utilis sit. Si proponamus

ita: omnis voluptas bonum est, plena quideni sententia est, et

sumtum efficitur, si hoc adversarius concédât; quo concesso, adjungenda est

alia sententia: omne autem bonum utile est; si etiam hoc concesserit, efficitur

sumtum, ex quibus duobus sumtis etiam invito eo sequitur, omnis igitur

voluptas utilis est. . . .

- ' '- 'i •»!: .i IK, *.r J) :

QUID SIT SYLLOGISMUS.

• i . : i - I , . I I ] ; •

Hoc totum, quod constat ex duobus sumtis et illatione, ratiocinatio a 406

nobis, a Graecis 6vXXoyt6[ioç appellatur. Est ergo ratiocinatio ex duobus pluribusve

concessis ad id quod non conceditur necessaria perventio. Possunt ergo plura

esse sumta, sed minus a duobus esse non possunt. Etenim est integra ratio

cinatio, si ad illud, quod volumus ostendere, utilem esse voluptatem, tribus

etiam sumtis pervenire velimus, ut: omnis voluptas secundum naturam est;

omne quod secundum naturam est, bonum est; omne bonum utile est; omnis

igitur voluptas utilis est. Ex hoc apparet plura etiam licere addere, si oportuerit.

Nonnunquam etiam concludimus inferentes non quidem id quod con- 407

ficitur, sed quod ex ipso, quod inferre debemus, ncccssario conficitur, hoc

modo: omnis virtus bonum est, omne bonum utile est, omnis igitur virtus non

nocet. Inferendum erat, omnis igitur virtus utilis est, et ex eo necessario sequitur

non nocere; quod enim utile est, nunquam nocet. Hoc a Graecis 6r>[utiça6yua.

Gar.), alii ; Ciceroni (top. 13) nobisqueest conclusio, tío est oratio ex ipsa re probabile aliquid cliciens,

▼el etiam (de inv. 1, 37) complexio. quod cxpositum et per se cognitum sua se vi et

ratiocinatio] Cicero, qui voce Syllogismus non ratione confirmet.«

uti tur, ratiocinations duas profert definitiones. minus a duobus] Lege minus duobus. Grot. —

■ Esse enim« ait (dc invent. 2, 5) »diligentem et Omnino sic intelligendum; mutare autem contra

consideratam faciendi aliquid aut non faciendi codicum auctoritatem minime ausim.

exeogitationem« 5 sed praestat (1, 34): «ratiocina- бтоцяёдабца] Recentior baec vocabnlî vis, qua

47*

572 Martiani Capellae lib. IV. §. 407.

< 

dicitur, a nobis dici potest confinis conclusio. Ratiocinatio igitur sive propriam

et suam sive confinem habens conclusionem, dividitur in duo genera, in

praedicativum et conditionalem syllogismum.

QUID SIT PRAEDICATIVUS SYLLOGISMUS.

408 Praedicativus est, in quo sumta ita sibi nexa sunt, ut aliquo extrinsecus

addito suppleantur, ut hoc, quod supra dictum est, omnis voluptas

bonum est, omne bonum utile est. Videmus itaque non totum, quod supra

positum est, dictum, sed unarn inde partem sumtam declarativam, quae se

cundo proloquio facta est subjectiva; quod proloquium secundum, ut impleret

scntentiam, aliquid petivit extrinsecus, id est, utile est. Hujus illatio conficitur ex

eo quod accessit extrinsecus et ex eo quod non est repetitum, id est, omnis igitur

voluptas utilis est. Hujus generis tres formae sunt. Prima est, in qua declara

tiva partícula superioris sumti sequentis efficitur subjectiva aut subjectiva superioris

declarativa sequentis. Declarativa superioris fit subjectiva sequentis, ut

in superiori proposito exemplo. Subjectiva superioris fit declarativa sequentis,

si hoc modo velis convertere: omne bonum utile est, omnis voluptas bonum

est, omnis igitur voluptas utilis est. Secunda forma est, in qua declarativa

a syllogisme distinguítur 5 apud Aristotclem enim p. 271 Oud.): в Tres igitnr formulae Hunt, quarum

nonnisi ipsam conclusionem sive illationem significa!, prima dicatur, quam illa communis partícula in al-

, • ,..,'„. то. „ „ tera subjecta, in alte» declarans est: qui. ordo

et conditionalem syllogismum\ »ic codices Mo- . *

™ . »... i , . »... non tantuin enumcratione sed conclusionum digninacenses

(C. F): in editis legitur tantum conditio- . < 0

, , . , ..... tatc contentus est. Qninpe ultima est formula ternote,

ut genus supplendum foret, cui lechont cla- # t , . . .

. ... tia, quia nihil in ea nisi particulare concluditur;

xiorcm praefcro ulam. * '

hac superior est secunda, quae habet conclusiones

sibi nexo] Ita codices Monaccnsis (C) et Rci- . , jlj-.- » * 1 -j

J 4 ' universales, sed abdicativas tantum; et ideo sic

chenauensis; non innexa, ut in editis. . _ ,. . . . ... ^

7 prima pollet, quia ш omne genus illationnm con

vídeme] Nonne miremur Grotíum, qui ediderit clud¡tur.« Itidem Isídorus (etym. 2, 28, 2): .For-

.yidemus utique non totum quod supra positum mulae categoricorum , id est praedicativorum sylest

non dictum«, quam anteriores edítiones veram, logismorum sunt tres 5 primae formulae modi sont

quam nos revocavimus, jam haherent lectionem? novem. et sic porro prorsus ut apud nostrum. Alii

tres formac] Pariter Appulcjus (dogm. Plat quippe quatuor formas feccrunt

Martiani Capellae lib. IV. §. 408. 375

superioris sumti eadem est etiam declarativa scquentis, ut: omnis virtus

bonum est, et omnis voluptas non est bonum, omnis igitur voluptas non est

virtus. Tertia forma est, in qua subjectiva superioris sumti eadem est

etiam subjectiva scquentis, ut: quoddam bonum voluptas est, omnc bonum

utile est, quoddam igitur utile est voluptas. In prima forma et universaliter 40ÍI

et particulariter, et dedicative et abdicative concludi potest; in secunda forma

universaliter nisi per contrarium concludi non potest; in tertia forma particu

lariter tantum concluditur. Quapropter non frustra hic ordo est servatus.

Nam mérito prima dicitur, in qua omni modo concludi potest; secunda autem

recte, in qua potest concludi universaliter, quamvis per contrarium; tertia

item recte, quia in quantitate minor est, in qua nisi particulariter concludi

non potest. Nunc dicendum est, singulae formae quot modos recipiant. Nam 410

recipiunt intra se certum numerum ; extra quos modos quidquid conclusum

fuerit, non est temeré concedcndum. Recipit autem prima novem modos,

secunda quatuor, tertia sex.

PRIMUS MODUS.

• « - •

Primae formae primus modus est, in~quo conficitur ex duobus uni- 411

versalibus dedicativis universale dedicativum directum, ut est: omne justum

lionestum, omne honestum bonum, omne igitur justum bonum. Si reflexim

inferas: omne igitur bonum justum, non sequitur, sed particulariter potest

per contrarium] . Abdicative. Grot. — Mox post et %ac quae sequuntur apnd Grotium, angus tiorcs

tertia pro autem scrips! item e codicibus Reiche- sunt quam quae iis contincntur; sed quum antiquae

nauensi et Darmstattensi. esse vidcantur, mutare nolai.

primae formae] In bisce figaris modisqae syllo- directum] Vcreor ne legendiim sit directim, nt

gismorum eornndemque exemplis minim quam con- est apud Appulejum (5, p. 272): »directim autem

reniant Capelle, Appulejus et Cassiodorus, etiam dico inferri, quum eadem partícula eubjecta est

sieubi ab Aristo tele deviant: nam in prima figura tarn in conjugatione quam in ipsa illatione, itemque

omnes ex majore (nt vocant) minorem faciunt, et declarans eadem quum est utrobique; reflexim vero,

contra, quem modum rcccntiorcs »Galeni quartam quum hoc fit vice versai 5 sed codices nihil variare

figuram « nommant GnoT. —. Iuscriptro hujus capitis videntur.

374 Martiani Capellae lib. IV. $. 4M.

infcrri: quoddam igitur bonum justum, et efficitur quintus modus. Secundus mo

dus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et universali abdicativo univer

sale abdicativum directum, ut est: опте justum honestum, nullum bonestum

turpe, nullum igitur justum turpe. Si reflectas : nullum igitur turpe justum, effi

citur sextus modus. Diximus enim supra, universale abdicativum posse convertí.

Tertius modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali dedi

cativo particulare dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne

honestum utile, quoddam igitur justum utile. At si reflectas, efficitur Septimus

modus: quoddam igitur utile justum; quoniam supra dictum est, particulare

dedicativum posse convertí. Quartus modus est, in quo conficitur ex particulari

dedicativo et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est:

quoddam justum honestum, nullum honestum turpe, quoddam igitur justum

non est turpe; reflecti non potest, diximus enim supra, particulare abdica

tivum non posse converti. Octavus modus est, in quo conficitur ex universali

abdicativo, et universali dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est:

milium turpe honestum, omne honestum justum, quoddam igitur justum non

est turpe. Nonus modus est, in quo conficitur ex universali abdicativo et

* "particulari dedicativo particulare abdicativum reflexim, ut est: nullum turpe

honestum, quoddam honestum justum, quoddam igitur justum non est turpe.

DE SECUNDAE FORMAE PRIMO MODO.

412 Secundae formae primus íeodus est, in quo conficitur ex universali

dedicativo et universali abdicativo universale abdicativum directum, ut est:

omne justum honestum, nullum turpe honestum, nullum igitur justum turpe.

Hie reflexione si utaris/ alius modus non efficitur, quoniam de utrisque subjectivis

fit illatio. Secundus modus est, in quo conficitur ex universali abdi

cativo et universali dedicativo universale abdicativum directum, ut est: nullum

octavus] Qui Lie abesse videntur modi quintus, secundum et tertium. Atque ita etiam apud Appo

sent из et septimus, modo expositi sunt ad priuium, Icjum (p. 374. 275).

Martiani Capellae lib. IV. $. 412. 575

turpe honestum, omne justum honestum, nullum igitur turpe justum. Tertius

modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali abdicativo

particulare abdicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, nullum

turpe honestum, quoddam igitur justum non est turpe. Quartus modus est,

in quo conficitur ex particulari abdicativo et universaji dedicativo particulare

abdicativum directum, ut est: quoddam justum non est turpe, omne malum

turpe, quoddam igitur justum non est malum.

DE PRIMO MODO TERTIAE FORMAE.

■

Tertiae formae primus modus est, in quo conficitur ex duobus universa- 415

libus dedicativis particulare dedicativum directum, ut est: omne justum hone

stum, omne justum bon um, quoddam igitur honestum bonum. Secundus modus

est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali dedicativo particulare

dedicativum directum, ut est: quoddam justum honestum, omne justum bonum,

quoddam igitur honestum bonum. Tertius modus est, in quo conficitur ex uni

versali dedicativo et particulari dedicativo particulare dedicativum item directum,

ut est: omne honestum justum, quoddam honestum bonum, quoddam igitur

justum bonum. Quartus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo

et universali abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: omne justum

honestum, nullum justum malum, quoddam igitur honestum non est malum.

Quintus modus est, in quo conficitur ex particulari dedicativo et universali

abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: quoddam justum ho

nestum, nullum justum malum, quoddam igitur honestum non est malum,

Sextus modus est, in quo conficitur ex universali dedicativo et particulari

abdicativo particulare abdicativum directum, ut est: omne justum honestum,

quoddam justum non est malum, quoddam igitbr honestum non est malum.

Omnes igitur modi certum ordinem tepent, ejusdemque ordinis ratio est, quae

in ipsis formis demonstrata est. *

item directum^ OmUsum apud Grotium Нет restituí ex ante eum editb.

376 Martiani Capcllae lib. IV. §. 414.

QUID SIT CONDITIONALIS SYLLOGISMUS.

414 Conditionalis Syllogismus est, cujus propositio et plenum argumentum

et plenum id do quo quaestio est continet, ita ut assumto argumento jam

certum inferri possit de quo quaestio erat, ad hunc modum: Ponamus

quaestionem esse, utrum sit utilis rhetorica, et volentes utilem probare, ar

gumentum ab hujus definitione capiamus, quod est bene dicendi scientia. Ex

hujus argumento et illa quaestione conditionalis Syllogismus ponitur. sic: si

rhetorica est bene dicendi scientia, utilis est. Assumimus argumentum ita: est

autcm rhetorica bene dicendi scientia. Haec duo qui concesserit, etiam invitus

concédât necesse est, utilem esse rhetoricam; quod erat dubium antcquam

propositio et assumtio concederetur. Nihil tamen in assumtione accessit extrinsecus,

quod est proprium praedicativi syllogismi. Hie primus modus a

dialecticis appellatur, qui est ab anteceden tibus, propterea quoniam argu

mentum quemadmodum positum est, ita et assumtum; hoc tantummodo

differens, quod cum conditione positum est, et sine conditione assumtum.

4io Secundus modus est, qui appellatur a consequentibus, in quo ipsum argu

mentum quaestionem sequitur, non quaestio argumentum, hoc modo: si est

rhetorica utilis, est bene dicendi scientia. Assumitur argumentum a contrario,

id est per negationem sic: non est autem bene dicendi scientia; non est utilis

416 igitur. Tertius modus est, qui appellatur a repugnantibus, in quo demon

strate, non posse simul hoc esse et illud non esse, in quo quum fucrit

assumtum un um, aliud necessario tollitur; ut quum fuerit assumtum esse,

non esse tollatur, hoc modo: non est bene dicendi scientia rhetorica et non

est utilis; est autem bene dicendi scientia, utilis est igitur; confectum est

utilem esse, sublato со quod non esse utile positum erat. Hi tres modi ex

ab antecedentibus] De tribus argumentant!! mo- ad §. 557 ct Spalding, ad Quinctilianum 5, 8, Sj

dis, qui in syllogismo conditional! hie scse exci- p. 2 15).

pi tint, ab antcccdcntibus, contrariis, repugnant!- , ut quum fuerit\ Editi id est, qnod correxi e

bus, in rhetorica (§. 490 eequ.) agitar (conf. not. codicibne Monacensibus (C. F).

Martiani Capollae lib. IV. $. 416. 577

uno argumento possunt confici', i et uñara rem omnes probare possunt. Nec

interest in propositione, quam partem primo ponas, utrura argumenti, utrum

quaestionis, dummodo conditionis ratio conservetur. Qaum dixeris: si rhetorica

est bene dicendi scientia, utilis est; potest et sic poni: utilis est rhetorica,

si bene dicendi scientia est. Hoc etiam in duobus aliis experiri licet. Quartus 417

modus est, qui per disjunctionem efficitur, ita ut uno assumto aliud necessario

ncgatum sit, hoc modo: aut sanus est aut imbecillis, sanus est autem,

non est igitur imbecillis. Quintus modus est, qui etiam per disjunctionem 418

efficitur, ita ut uno negato aliud necessario sit, hoc modo: aut sanus est aut

imbecillis, non est autem sanus, igitur imbecillis est. Additi sunt alii duo 419

modi, qui per argumentum istorum duorum fieri possunt, non tarnen per

disjunctionem, sed per negationem. Est ergo sextus modus, in quo demon

strator non posse simul et hoc esse et illud. Assumitur per unius confirmationem,

concluditur per alterius infirmationem, hoc modo: non est sanus et

imbecillis, sanus est autem, non igitur imbecillis. Septimus modus proponitur

sic, et in eo assumitur ut in quinto, atque ita concluditur. Ad rem facilius in- 420

telligendam his quaedam formae junguntur, ita ut rebus ipsis non dictis ratioci-

2i and i vis intelligatur. Est primi modi forma haec: si primum, secundum; primura

autem, secundum igitur. Secundi haec: si non primum, nec secundum; se

cundum autem, et primum igitur. Tertii haec: non et primum et non secundum;

primum autem, igitur et secundum. Quarti haec: aut primum aut secundum;

primum autem, non igitur secundum. Quinti haec: aut primum aut secundum;

per disjunctionem] Alii syllogismes hypotheticos cditis. Ccternm Aristoteles literie utitor in Iiis for

et disjunctives inter se distinguant, 'nt Marius Vic- mis, nt apud Appulejum (dogm. Plat. 3, p. 279

torinus ad Ciceronis rlictoricam (ap. Pith. p. 173), Oud.) legimns: »omne С В; omnc В A} omne

çrni flocct, qiium in propositione sit »si est«, ар- igitur С A«j stoicos autem idem testatur pro lipcllari

argumentum xccrà ÓwrjUfiévov'-, quum vero teris números usurpare, quod idem Ciceronem (top.

in ilJa sit »aut est«, appcllari xarà ôieÇevypiévov. A) fecisse videunus: » si primum, secundum « cet.

junguntur ] Mclior haec est RcicLenaucnsis et пес secundum] Ita melius Rcichenauensis codex,

Monacensium (G. F) lectio, quam conjunguntur in quam non secundum in cditis.

48

378 Martiani Capellae lib. IV. §. 420.

non auteni primum, igitur secundum. Sexti haec: non et priimim et secun

dum; prim um autem, non igitur secundum. Septimi haec: non et primum

421 et secundum; non primum autem, igitur secundum. Sciendum tarnen est,

ex uno argumento posse fieri tres superiores modos et ex uno argumento

alios quatuor. Hujus autem ordinis ratio est, ut primus modus sit, qui

appellatur ab antecedentibus, quia utique quod antecedit prius estj secundus

a consequentibus eadem ratione, ut ipso nomine suo primum se de

beré sequi etiam in ordine videatur ostendere. Restât qui sit tertius in

eodem 1 argumento a repugnantibus; non euim possumus ad disjunctionem

transsilire, quae jam non potest ex eodem argumento fieri. Erit ergo quartus

modus quasi ad aliud argumentum primus. Et ibi utique antecederé debet,

in quo per confirmationem assumitur; prior enim est confirmado ncgatione.

Quintus debet esse idem per disjunctionem, sed post eum propterea, quia

in eo per confirmationem, in hoc autem per negationem assumitur. Hoc in

422 diiobus reliquis licet intelligi. Misccntur autem sibi multis modis syllogismi,

ut in una raliocinatione et praedicativi generis et conditionalis formas agnoscas;

hoc modo: Si quaestio sit, utrum utilis sit» ipsa diabetica, proponendum est:

si bene disputare utile est, utilis est bene disputandi scientia; at bene dispu

tare utile est, utilis est igitur diabetica. Sane videndum est in praedicativo

syllogismo, quod de propositione sibi assumtionem vindicet; nam extrinsecus

aliquid jam accipere manifestum est. In eo autem, quod sibi, ut diximus,

de propositione vindicat, attendendum est utrum recte vindicet propter servatas

mcmoratasque formas. Efíicitur enim, ut quod in propositione ad declarativam

partem pertinere videbatur, in assumtione ostendatur ad subjectivam

pertinere; et item si aliter assumas, hoc ipsum pertinebit ad dcclarativam ; hoc

modo: Notum est in prima forma ita assumi, ut aut declarativa propositions

subjectiva sit assumtionis, aut subjectiva propositionis eadem et declarativa

qui sit ierlius] Restituí quod incuria Grotius nem« intrusuni, enjus nec cansa tilla apparcbat ncomiscrat

sit, paritcrque mox possumns scripsi pro qne origo vel in cditiontbus vcl in codicibus indapotsemus,

infraque cxpnnxi sed ante «per disjunctio- gari poterat.

Martiani Capellae lib. IV. §. 422r 379

sit assumtionis, ut si proposueris sic : omnis ars frequenti exercitatione meditanda

est, dictio autcm exercitatio est rhetoricae, rhetorica igitur frequenti dictione me

ditanda est; in propositione exercitatio ad declarativam partem pertinere videbatur,

in assumtione ipsa exercitatio ita ad declarativam pertinet. Quomodo

ergo forma servata est? scilicet quia relictum est aliquid in declarativa pro

positions, quod non venerit in declarativam assumtionis, tmde possit fieri

conclusio, hoc est, meditanda est. Nam si vellem sic assumere: rhetorica

autem ars est, totmn servaretur ad conclusionem : rhetorica igitur frequenti

exercitatione meditanda est. Ex hoc apparet multa esse communia, quae possint

vel subjective vel declarative adjungi, prout se Jiabuerit assumtio.

Talibus insistente Diabetica, et ad quaedam non minus inextricabilia 423

quam caliginosa properantc, Pallas nutu Majugenae festinantis intervenit:

Perita fandi, jam progressum comprimé

Ne implexa tortos stringat intimatio

Et multinodos perpeti amfractus diu

Hymen recuset; editum est compendio

Quidquid decenter docta disputatio

enbstantivmn amfractus. Constrncndum igitur vidctur:

» Progressum comprime, ne implexa intimatio

stringat amfractus tortos, et Hymen recnset per

peti amfractus multinodos; i. e. uc ad contortiora

procedas, quae impatientiam Hymenis moveant.«

perpeti] Lege perpeti. Gbot. — In editis enim

erat perpelui. Gj-olii sententiam confirmavit Oudendorpius

auetoritate vetustissimi codicis Lcidcnsis,

de quo modo dixi.

decenter] Barthius (advers. p. 1579) e sno có

dice docenter jubet reponerc: sed adverbium boç

inauditum ex uno tautum códice contra Vulgarem

reliquorum lectionem Martiano obtrudere со inagis

nefas putamiis, quod paulo post etiam Dialecticac

frons deceits appellatur.

dictio] Alarias Victorinus (rhetor. Pitb. p. 171)

»in dialogis« ait »sermonem esse, non dictionem:

dictionem autcm esse oratoris in civilibus causis, «

in declarativam] Sic corrigendum с Darmstattensi

erat quod editi babent »in declarativa. « Ceterum

hie quoque nonnulla excidissc videri poterant,

nisi interrogationis signum interposuissem.

servaretur] Ita omnino legendum e códice Жо-

naecnsi (С) pro servabitur in editis; pariterque

mox ex altero Monaccasi (F) possint pro possunt.

implexa] Hoc pro Grotiano inflexa in codiee

optima с notae legi observât Oudendorpius (ad Cacs

arein p. 107).

tortos] Lege tortus. Grot. — Quid voluerit juvenis

doctus non capio. Equidem refero tortos ad

48 *

580

Martiani Capellae lib. IV. §. 423.

Multo adstruendum contulit volumine.

Sat est profundae frons decens scientiac,

Quae abstrusa promit, nil morosum disserens

Praetervolando, nilque ignotura deserens.

Nam quae supersunt fraude multa consita,

Quîs falsa captos circuit deceptio r

Dum ambage ficta praestruis sophismata,

Captentulisve ludis illigantibus,

Pellax soritas quumque sensim congeris,

Formasve mondas, comprobat quas Veritas;

Nefas tonantis garriat sub auribus

Facinusque dirum; quippe summi coelites

Odere turpis omne falsum feminae.

Nam si rcYolvas, quid cavilla saevius?

frons] Grotîus în margine apposuît Varianten*

lectionem fons, quae et în códice Reichenancnsî

exstat multumqne habet quo sc comnicndet; ргае-

tnli tamen vulgatam, cujus hic sciisus esse vîdetur:

sufficere frontem, id est anteriorem partem scien

tiac, elementa ejus, quae statim in limine tradantur;

penitns intrarc totamque ab omni parle cogno

see гс dcos nolle.

captentulisve] Elenchos sophistîcos innuit. Gloss.

Isidor.: [»captentula, caption; et alibi: »muscipula,

captentula.« At amico meo Joanni Mcursio vidcbatur

legendnm captensulisve , item captensula, ut

enîm a ÓxártTú) scaptensula teste Fcsto, ita a capto

captensula. Lucretius:

»Qualis expires scaptensula subter odores.»

Grot. — lu recabólo raro ас prope único со die um

sola auetoritas esse potest.

pellax] Hoc restituí ex anteriorîbns edltionibus

pro Grotiano pellex. To lu m locum sic explico:

»dum praestruis ambage ficta sophismata fraude

multa consita, quibus falsa deceptio circuit captos

— quumqnc pcllax congeris sensim soritas reí

mendas formas, quas veritas comprobat.« Mandare

novo exemplo dictum est pro corrumpere , ab eo

quod est mend и m; Mar I i an i enîm sentcntia hace

est, Dialccticam, dum sophistarum more cavilletur,

eas formas, quae veritati consentaneae sint, adul

terare et detorquere.

garriat] Mulim garriant. Et tollenda est distinctio

ex versu praecedenti. Grot. — . Brcvitate obscurns

ipse interpres est: quid enim volucrit nemo

divinabit. Subjcctum vci'bi gamat est nefas faci

nusque dirujn.

cavilla] Sophistîca. Yulc. — Idem est quod cavillatio.

Accepit noster a Plauto (Aulul. 4, 4, 11).

Revolvas seil, animo est idem qnod consideres sive

recortleris.

Martiani Capellae lib. IV. J. 423. 381

Dudum locuta circulatrix indecens

Fies profecto decipula, si adstruxeris.

Facessat ergo versilis profunditas,

Reliquumque tempus liqueris sororibus.

His auditis Dialéctica cunctabunda paululum, tamen divae praeccptis paritura 424

respondit :

Venerandos mihi fatus reverendosque secuta

Referam jussa pedem, atque ilicet exorsa silebunt.

Licet unam decuit jussae permitiere culpam,

Ut honoris pretio cederet inferre relatus,

Populum Cecropidarum bene quo palliatarum |

Bromius conciperet contumias nosse doleré,

fies profecto] Distinguo: »circulatrix indecens

fies profecto decipula si astruxeris.« Exorabula jndicantium,

et decipula adversantium , ct artificia dicentium.

Grot. — Voce decipula praeter nostrum

ntuntur et Appulejus (in flor. p. 87 f. Oud.) ct

Apollinaris Sidonius (ср. 8, 10; p. 232 Sinn.).

versilis] Ita cliain Saxo Grammaticus »versili

quadam mutatioue transpon! « scripsit; et:

»nunc laxo poplite tendor

Versilis, inque nu vos converti cérea vultus.*

S temía*, (ad Sax. p. 3d).

respondU] Obscurissimum carmen ipsoque metro

iónico a minore contortum atque impeditum sic

intelligo: »Secuta fatus reverendos mihi et vene

randos referam jussa pedem , quacque exorsa cram

dicerc mittam. Quanquam unam veniam tiare decuit

jussae, ut Pallas honoris gratia permitteret regerere

ca quae Bacchus supra (§. 531) contumelioso in

me conjecit, quo intelligent populum Cecropida

rum bene nosse doleré contumelias, magisque quam

credidcrat vipercam noscerc posset, et quam du

dum inertem habucrit, Marsica pracstigiatrix ficret«

cet. Singula tamen verba praestare minime vclim.

Cecropidarum] Cecropidarum dixit feminine aut

communitcr. Juven.: »Fortissima Tyndaridarum. «

Vide infra in notis ad Musicam, ubi de Tritonida

dicara. Ceterum magnns error in hoc versu: nam

tertiam syllabam in palliatarum* corripuit. Ceterum

»bene palliatas« artes dixit Grâeca phrasi evxvr¡-

Hlôeç à%ccioï. Grot. — Bene ad nosse potius re

ferendum erit. De раШо, Graccae doctrinae insigni,

vide superiorem notam (ad §. 213).

contumias] Contumelias et derisioncs. Vulc. —

Contumias ката 6vyKOiír\v pro contumelias. Nisi

sit certumias xsQTOfxiaç, ut latumia Aaxoftia.

Vulgatam lectioncm tuctur Gloss. Isidor!, in qua

invenio: »ca turnia (I. contunda) contumelia», et alibi:

»contumia, derisio.« Grot.

nosse doleré] Lege »nosse doleré.* Scnsus totus

bic est: Hoc tamen unum vclim mihi Miucrvam

permitiere, ut concédât, me pro honore meo aliqua

referre, quo Bacchus (qui videlicet Diaiccticam îrriscrit)

discat nos artes ctiam tangi ct angi istia

contuinclüs, et scntîat magis viperinam, quam

382 Martiani Capellae Hb. IV. §. 424.

Mage quam crediderat vipeream noscere posset,

Et iners Marsica dudum fieret praestigiatrix,

• Ñeque me couspiccret somnificam vel temulentam

Loca passim blaterantem Jovialibus sub oris.

Tarnen uni famulandam est tibi, virgo; reticemus.

Haec diccns velut repressa conticuit, compluresque earn divorum, qui inter

initia denser ant, horruerunt.

dixerat. Grot. — Doleré pro dolore, quod in editls mannscriptorum lectio loca tuetur, quod si reverá

erat, ex Darmstattcnsi códice reposui. a Martiano profectum est, metri necessitate dictum

loca] Malim joca. Eundem errorem in Florido- est pro locos. Ñeque enim loca sed loci appellantar

rum libro 5 animadvertit Stcwecliius. GnoT. — Vide pbilosopliorum ct oratorum argumenta.

Appnlejum (op. II. p. 63 Oud. ibique not.). Atta- sub oris] Ita Grotii codex omnino melius, quam

men communis omnium librorum tarn editorum quam cditum • Suborsit. *

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

CAP E L LA B,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE

RHETORICA

LIBER V.

Interea sonuere tubae, raucusque per aethram

Cantus, et ignoto coelum clangore rcmugit;

Turbati expavere dei, vulgusque minor um

Coelicolûm trépidât, causarum et nescia corda

Haerent, et vcteris renovantur crimina Phlegrae.

Vulgusque] De istia dûs minoribus vide quae

supra (§. 45. 167. 257). Infcrioribus (¡noque locis

(§.810. 906) corum fit mentio.

lmerent et\ Dü minores tubarum andientcs sonitum

raucosquc cantus, res quid sibi velit, nes

cientes, vano timoré afficiuntur. Omnia plana prae

ter linne versum. Minime enim renovata sunt cri

mina Pblcgrac, sed vanuui fuisse metum mox videbant

coelites. Si ill ud renovantur exponi posset :

in mcinoriam dcorum redeunt crimina Phlcgrae;

nihil mutandum esect. Quod quum ucgandum sit;

scribe :

t, ne veteris renoventur crimina Phle*

grae. «

Anxiliantur in epilogo bujus libri V verba: «pigebit

arma borrnisse caelites.«Susirs (in Gurlitti anim.

partie. 4, p. 9). — Speciosa conjectura, at neutiquam

vera. Renovari cnim memoriae significationem

baber« posse abunde probant loci Ciccronis

(orat. 2, 48): » ánimos eqnitum ad Caepionis odium

renovabam atque revocabam«, et Auctoris ad Herennium

(2, 50): »cnumeratio est, qua colligimus

— quibus de rebus verba feceriinus, ut renovetur

oratio.« Praeterea haerent ad nescia corda tain

egregie quadrat, ut mutandi causa nulla apparcat.

Phlegrae] Gigantes significat, quos fama erat

с Pblegracis campis coelum adortos esse; unde

Lucanus (9, 6ö6):

423

384 Martiani Capellae lib. V. §. 425.

Tunc Amncs Faunique, Pales, Ephialta, Napaeae

Respectant proceres, nulloque assurgere motu

Cernunt attoniti, vicibusque alterna profantes

Mirantur placidam per pectora sacra quietem.

Tunc primum posita Sylvanus forte cupresso

Percitus ac trepidus dextram tendebat inermem;

Deliacos poscens arcus, atque Hcrculis arma,

Portuni trifidam suspirans flagitat hastam,

Gradivi frameam non ausus poseeré, falcem

— — »coeloyue tímente

Olim Plilcgraeos stantes serpente Gigantes",

nosterque infra (§. 635) Phlcgram »Gigantum procliorumquc

iinmanium temcritatc fainosam« appcllat.

Plura dablt llcynius ad Apollodorum (1, 6, 1;

p. 69 sequ.).

Ephiulta] Cave cum Gigante cognomine con

fundas, quem inter alios nuncupat Apollinaris Si

donius (carm. 6, 25} p. 529 Sirra.); nostcr cuim

est qui alio nomine Latine Incubus, Graccis ¿<piâPoTTjç,

quem Strabo (1, p. 19 Casaub.) cum Gor

gone, Lamia, Larvis, aliisque cjusmodi monstris

pestifcris componit, Servius autcm (ad Acn. 7, 776)

cum Pane, qui et Inuus, Faunus, Fatuus dicatur,

eundem esse referí.

Napaeae] Nympbarum genns, quod nomcn duxit

a váfteÓí, saltibus, saepiusquc apud poëtas

Latinos commcmoratur. Calpurnius (eel. 9, 20):

* Quae colitis silvas Dryades, quae que antra

Napaeae,

Et quae marmóreo pede Najades uda secantes

« cet

Rcdeunt et infra (§. 903).

cvprcssai\ Virgilium (georg. 1 , 20) respexit:

»Et teneram ab radiée ferens , SUvane, cuprcss

tun.«

percitus] Perterritus. De bajos vocis usa piara

congeaeit Oudendorpius (ad Appnlej. I. p. 352).

Belli inertes Naevius quoque (apud Macroblum 6,

5) silvícolas bomines appcllavit.

Deliacoe poscens] Ita in libri IVorimbcrgensU

margine multo melius, quam quod in editis legitur

• bcllaqne composccns.o Dcliaci cnim arcus sunt

Apollinis et Dianac. Eandem lectionem jam Ouden

dorpius (ad Appui. I, p. 352) commendaverat,

ejusque vestigia ctiam Darmstattcnsis codex cxhibct

in corrupto vDellaque composcens.«

Portuni] Pro IVcptuno seu elemento aquae.

Ваптн. (adv. p. 1666). — Tridentis mentio nemi

nem dubitare patitur. Similiter Valerius Flaccus

(Argon. 1, 641): .

»quum subito trífida Ncptunus in hasta

Caertileum fundo caput extulit.*

Plura vide supra (ad §. 4).

Gradivi] Hos versus nos На distinximus. An

tea legebatur ^

»Gradivi frameam non ausus poseeré falcem,

Saturni bello « cet Juvenalis:

»Et Mortis frameam ei Cirrliaei spicula vatis.*

Grot.

falcem] Confcrendus cam Loe versa alius in

ferior! loco (§. 566):

Martiani Capellae lib. V. §. 425. 385

Saturai bello suetus disquirit agresti,

Diffidensque sui respectât tela tonantis.

Sed dum talibus perturbatur multa terrestrium plebs deorum, ecce quae- 426

dam sublimissimi corporis ac fiduciae grandioris, vultus etiam decore luculenta

femina insignis ingreditur, cui galeatus vertex ac regali caput majestate

sertatum, arma in manibus, quibus se vel communire sólita vel adversarios

vulnerare, fulmínea quadam coruscatione renitebant. Subarmalis autem vestís

illi peplo quodam circa humeros involute Latialiter tegebatur, quod omnium

nam, vel ccrte non dissimilem, alibi descripsimns.

Barth, (ad Stat. Theb. 4, 19 5 p. 880). — Romanorum

vestitum in animo babuit, qui togam sex

ulnarum longitudine exserto dextro bracbio supra

laevum bomcram rejiccre consueverant. — Porro

ut alius erat einetus Gabinus, ita bunc babitum

Latiarcm liect cum Capclla nominare. Graccos que

que notandum est pallüs seu peplis ita sub humeris

redeuntibus usos. Moschus in divina écloga,

quae Europa inscribitur:

»KoXrtcoxh) &шцо1бь rtèrtAoç ßa&vg Evço)-

jteLrjç,*

Barth, (advers. p. 1551).

figurarum limine] Ludit in verbis, quae quum

ecterarum rerum I um etiam orationis ornamenta si

gnificant. De figuris et verbornm et sententiarum,

quae Graccis tf^jj/tara sunt, pluribus infra (§.523

sequ. 551 scqu.) agctur, quae vox apud posteriores

solemnis facta est, licet Cicero (Brut 17; de opt.

gen. or. 5; orat 54) formas dicare malucrit. Lu

mina vero easdem sacpissime nuncupat, ut ipso

illo quem modo laudavimus loco (orat. 54): »ea

quae dicuntur orationis quasi formae et lunxina,

quae nt dixi Graeci vocant Ö^tjfiaTa«'- eodemque

in libelle (orat. 25): »illam autem concinnitatcm,

quae vcrborum collocationem illuminât bis lumíni

cas , quae Graeci quasi aliquos gestas orationis

bSylvane falcem quum pelis Satwniam.*

Saturni gestamen falcem agnoscunt Festus (p. 484

Dac.) et Ariiobius (6, p. 209), undc falciferum hie

(5. p. 118) appcllat. Bationcm illius Macrobias (Sat.

1, 7 ct 8) et Fulgcntius (myth. 1, 2 5 p. 35) vel

in messe ponunt, vel in со, quod tcmpus omnia

mctat, exsecet, incidat.

sublimissimi] Sic cx antiqnioribus editionibus rescripsi

pro subtilissimif quod edidit Grotius, licet

ita etiam Rcichenauensis codex habeat; subtilitas

cnim Dialecticae, Bbetoricae sublimitas atque ex

cels! tas magis convenire videtur.

anna in manibus] Hand raro cum amis com*

paratur vis oratoria, ut a Petronio (5, p. 23 Burm.) :

»et hi gent is tptatiat Demosthenis arma «5

et a Propcrtio (3, 20, 27; p. 682 Burm.):

tiPersequar aut Studium linguae , Demosthenis

arma. <

subarmalis] 'Yrteofùç, cui contraria èfteofùç,

de qua supra. Grot. — Subarmale vestimentum

subter brach; um reductum et humcrum tegens. Barth.

(ad Stat. Theb. 4, 19; p. 880). — »Subarmalem

subuculam« dixit et Saxo Grammaticns (7, p. 139

Stcph.).

Latialiter tegebatur] Latialiter est laciniis sob

armo scu brachio circa humcrum convoluta et sub

ducta veste antique Latino ritu, qualem et Gabi-

49

386 Martiani Capcllae lib. V. $. 426.

figurarum lumine variatum, cunctorum schemata praeferebat; pectus autem

427 exquisitissimis gemmarum coloribus balteatum. Haec quum in progressu arma

concusserat, vel ut fulgureae nubis fragore colliso bombis dissultantibus fracta

diceres crepitare tonitrua; denique creditum quod instar Jovis eadem posset

etiam fulmina jaculari. Nam velut potens rerum omnium regina et impeliere

бх^111иаха «ppellant«, multisquc alüs in locis (orat.

39. 68 ; Brut 57. 79; de orat. 2, 27; partit. 6

cet.). Steïlis quoque comparât (orat. 27) «translata

verba atque immutata«, quae orationem illustrent;

quem enndem sensum gemmarum illarum esse censeo,

quibus noster Rbctoricae balteum distinxit;

stellac quippe et gemmae baud raro eadem tí

taphorica nsurpantur. Martialis (S, Ii, 5):

» Multas in digitis , plures in carmin*

Inventes*

Colores etiam orationis pro ornamentis dixit Gelliiis

(14, 4): »vultum ejus severis atque venerandis ver

borum coloribus depinxit« : qui tarnen probe distinguendi

sunt a colore, de quo infra (§. 471).

balteatum] Grotius ediderat baleatum} nota ta

rnen addita: »lege baltheatum, aut ut alii codices

subbaltheatum. Glossa Isidor!: baltbeat, cingit.«

— Equidem meliorem Rcicbeuauensis et Monaccnsis

(C) codicum lectionem secutus balteatum sine aspiratione

reposui.

fulmina] Periclem ante oculos nostro fuisse

manifestum est, qui Olympius ab orationis vehementia

appcllabatur. Confer Plutarcltiim (in vita

ejus p. 156) et Quinctilianum (2, 16, 19): »ut non

loqui et orare, sed quod Pcricli contigit fulgurare

et tonare vidcaris«, ubi plura Spaldingius (p. 573).

Sed Demosthenis quoque Cicero (orat 70) «vibrare

fulmina« dixit, ipsique Ciceroni »verborum fulmina*

tribuerat Раеtas, quod Ule in jocum vcrtit (ad di

vers. 9, 21).

potens] Impotcns esse videtur ad invidiam po

tens, îïsçl6&svt]Ç} ut et Donatus docet. Sic Livius

»impotentem decern virorum potestatem« dixit:

et Capella infra »in invidiam, si cos impotentes

esse monstremus.u Quinctil. dccl. 13: »Credo equi

dem judiecs plcrosquc mirar!, quod homo tenuis,

etiam antcquam quod perdidi habebam pauper, ausus

sum judicio lacesscre d'ivitein, utiquc vicinum, cumque

notac impotentiae* etc. Gloss. Isidor!: »impotens,

interdum potens, pro potcntia clarus, vel

plus quam potens. « Petronius :

»Ne curet alto regiam trucem vultu

Cliensque coetias ne inpotentiam captet*

1. Cliensve , aut:

»Cliensve cáenos impotcntium captet.«

Nam in V. C. est:

»Cliensque coenas impotentium ne captet*}

repugnante versu. Horatius »aquilonem impotentenu

dixit. Simili modo Ulpianus 1. 1 de officio proconsulis:

»si quis ita impotenter se gcrit, ut omncs

metuant adversus cum advocationem suseipere.«

Citatur digestís de off. proc. et leg. 1. 9 nequidquam

§. 5 advocates. Grot. — Tota bacc annotatio quantumvis

docta superflua est, postquam с codicibus

Darms tattensi et Monaccus! (C) potens rescripsi.

Sed quod mirerc, Grotius ipse boc cdiderat, nihUo

tarnen sccius in nota semper impotens ante

oculos habuit! Profccto inde a tertio libro negligcntior

deprcbenditur intcrpres, id quod non semel

animadvert!. Bartbius quoquc vasla eruditione ipsa

confusus modo potens (adv. p. 304), modo impo

tens nostro in loco legit. In códice Reicbcnaucusi

Martiani Capellae lib. V. $. 427. 387

quo vellet et unde vellet dcducere, et in lacrymas flectere, et in rabiem

concitare, et in alios ctiam vultus sensusque con verteré tam urbes quam cxercitus

procliantes et quaecunque poterat agmina populorum. Haec etiam

Senatum, rostra, judicia domuisse in gente Romulea, Athenis vero curiam,

gymnasia, thcatraque pro arbitrio reflexisse, ac totam funditus Graeciam

miscuisse ferebatur. Нас vero loquente, qui vultus vocisque sonus, quantaque

scriptum quidcm erat in potensf sed a secunda mana

m expnnctiim.

regina] Praeivit Euripides, qui (in Hecuba 816)

• rtei&co ds rr¡v TVQavvov àv&Qcortoiç ¡wvrjv

dixit, quemque rcspexit et Quinctilianus (I, 12,

18; p. 249): »qui vero imaginem ípsam eloqiieutiae

divina qiiadam mente conccpcrit, quique illam, nt

ait non ignobilis tragicns, reginam rerum orationcin

ponet ante oculos« cet. Sed et Cicero (oral 2, 44)

cundem ut videtur secutus » omnium rerum reginam

orationem« appellat.

quo vellet] Id ipsum erat, quod in suis aequalibus

Cicero desideravit (Brut 93 f.): »nemo qui

ad iraenndiam magnopere judicem, nemo qui ad

fletum posset adducere; nemo qui animum ejus,

quod unum est oratoris maxime proprium, qnоcon

que res postularet, impelleret* (conf. ct de orat. 3,

14). Est vero hace vis oratoria, quam dsivoxr¡ta

Graeci nuncupant, qnamqne praccipuam in Demoslbene

fuisse orones consentiunt. Vide VoemeHom

(adUcmosth. de pace p. 238), Hcrmannum (ad La*

cian. de liist conscr. p. 263), et Л. G. Beckerum

(in interpretatione libelli Diciysii Halicarnasscnsis

fteçï xrjç Aexrixijg jdrjfwô&èvovç âeivÔTTjtoç

Guclfcrb. 1829).

Athenis] Athcnas Justinus (5, 9, 9; p. 172

Gronov.) »eloqucntiae patriam« dicit Vellejus Paterciiliis

(1, 18): »Una urbs Attica plnribns annis

eloqucntiae, quam universa Graecia operibus flo

ruit J adco ut corpora gentis illius separata sint in

alias civitates, ingenia vero solis Athcniensium

muris clausa existimes.» Cicero ipse (Brut. 13) de

eloqucntiae arte: »hoc autem Studium non erat com

mune Gracciac, sed proprium Athenarum«; et alio

loco (de orat. 14): »Athenis«, inquit, »summa dicendi

vis et inventa est et perfecta.«

theatraque] Ibi enim concioncs populi h a herí

solebant. Justinus (22, 2, 10) de Agathocle: »populum

in theatrum ad concionem vocari jubet«}

Tacitus (bist. 2, 80): »Antiochicnsium theatrum,

ubi illis consultare mos est.« Athenis initio quidcm

Pnyx comitiis habendis destínala erat, nec nisi per

certas occasioncs in theatrum conveniehant (Dcmosth.

adv. Slid. 3), sed paulatim invaluit, ut ibi

quoque praeter magistratuum eleeliones rcliqua om

nia in theatro tractarentur (Poli. onom. 8, 132).

miscuisse] Hoc ex ipso illo de Pericle dicto

apud Aristophauem sumtum esse videtur (Acharn.

550):

»"Нбтдал:т\ ißgovra, Çvvsxvxa xr¡v 'EXqnod

et Cicero rcspexit (orat. 9): »qui si tenui ge

nere iitcretur, nunquam ab Aristophane poëta fol

gere, tonare, permiscere Graeciam dictus esset« ct

Plinius Secundus (epist 1, 20, 19): »nun enim

amputate oratio et abscissa, sed lata et magnifica

ct excelsa tonat, fulgurat, omnia denique perturbât

ас miscet.«

49 *

588 Martiani Capellae lib. V. $. 428.

excellentia celsitudoque serraonis, audire operae pretium etiam superis fuit:

tantae inventionis ingenium, tam fa^undae ubertatis eloquium, tam capacis

memoriae recordationisque thesaurum, qualis disponendi ordo, quam рго-

nunciandi congruens modulatio, qui gestus in motu, quae profunditas in conceptu;

dcnique exilis in modicis, in mediocribus facilis, in elatione flammatrix;

reddebatque cunctos in ambiguis dociles, in persuasione cedentes, in collisione

discordes, in laudibus arrogantes; at vero quum quid commotum publici

nominis attestatione clamaverat, fluctuare, permisceri, arderé omnia videbantur.

Hanc igitur feminam auratae vocis, et quasdam diadematum gemmas regnorumque

fundentem, ingens illustrium virorum sequebatur agmea; inter quos

proximi eidem duo diverso habitu nationeque pracnitentes, quorum unus erat

pallio circumactus, alterque trabeatus. Diversus utrisque oris sonus, licet alius

etiam Athenis se diceret Graja didicisse, ac promtus gymnasiorum studiis et

reluctantibus semper Academiae altercationibus haberetup; ambo tarnen novi

inventionis] Jam scquuntur singulae artis oratoriae

partes oratorisquc virtutcs postinodo latius

exponendac, nunc brevi sub couspectu adumbratac.

in modicis] Lege » exilis ia immodicis. «Vonck.

(spec. cr. p. 83). — Ineptissima prefecto corrcctio!

Tria dicendi genera rcspicit Martianns, quae Graccis

¿6%vov} nè6ov, aÔQOv, Latinis tenue, me

dium, sublime, lippis illa atque tonsoribus nota,

de quibus sufficiet laudassc ■Auetorcm ad Ilcreniüum(

4, 8), Ciceronem (orat. 6), Gcllium (7, 14).

Unum addo Gicerouis locum, qui nostra apprime

convenit (Brut. 29): »is erit îgitur cloquens, qui

poterit parva summissc, módica temperate, mmjna

graviter dicerc« ; nisi quod nosier módica dixit quae

Cicero parva, mediocria quae ille módica.

auratae vocis] Simili modo Joannes episcopiis

Constantinopolitanus ob eximíam eloqucntiac lau

den) Clirysostomi nomen inter acqualcs meruit, ct

prius etiam Dio Prusaensis orator, cujus adbuc cxstant

orationes.

duo diverso] Dcmostbcnem signiGcat et Cicero

nem, quos non Plutarcbus modo in vitis parallel Is,

verum etiam Quinctilianus (10, 1, 10i>), Longinus

(de subl. 12) aliique multi inter sc comparaverunt,

nostraque actate Jcniscbius (Parallele der

beiden grossten Redner des Altertbums, Bcrl. 1801).

circumactus] Pari modo Sax* gramma tiens (p.

34 Stepb.): »variis ferarum pellibus circumactus'

pro circurndatus.

trabeatus] Expectasscs togatus, quod plcrumque

palliato opponitr. (vide ad §. 225), sed cxqiiisitius

trabeatum dicit Ciceronem, vcl quia equeslri

loco natus erat (Pers. sat. 5, 29. Val. Max. 2, 2,

9) vcl quia augur fuera!; nam Ii o ruin queque 1rabeam

fuisse testahn- Servius (ad Acn. 7, 188 et 612).

novi] De Cicerone Sallnstius (Catil. 23 £):

>Ea res inprimis stud ¡a bominum accendit ad con

Martiani Capellae lib. V. §. 429. 589

protectique paupertatis sinu, et quum alterum Quirinalis eques, aiium fabrilis

procrearet industria, ita praeclues linguae excellentia floruerunt, ut post curiarum

facta immeritasque mortes virtute astra conscetiderent, immortalitate

gloriae sécula superarent. De uno tarnen, quem Athenarum populus ac palliata 450

sulatum mandandum M. TnlJio Ciceroni. Namque

antea plcraque nobilitas invidia aestuabat, et quasi

pollui consulatum credebant, si eum quaravis egregius

humo novus adeptos foret«; et ipse orator

(de lege agr. II, 1): »me perlongo intervalle prope

memoriae tcmporumqne nostrornm primum hominem

novum consulcm fecistis.« Confer Middlctonium (the

life of Cicero I, p. 5). Sed de Dcmostbene idem

fraud! fuit nostro, quod Juvenal! (10, 129), enjus

Locum jam Grotius cum nostro comparavit:

•Dis Ule adversis genitus jaloque sinistro,

Quern pater ardentis massae fuligine lippus

A carbone et foreipibus gladiosque parante

Jnciide et lúteo Vulcano ad rhetora misil «

et Âpollinari Sidonio, qui (сагш. 2, 186) de Demosthene:

»sine fine locutus

Fabro progenitus , spreto eut pâtre polita

Eloauiis plus lingua fuit*

pariterque Valerio Maximo, qui (3, 4, ext. 2): »quam

nia t rem Euripides, iiiquit, aut quem patrem De

mosthenes babucrit, ipsorom seculo ignotum fuit;

al tenus autem matrem olera, alterius patrem cultcllos

ve Militasse , omnium pacne doctorum literae

loquuntnr« ; nimirnm quod patrem ejus legissent

IxccxaiQOJtoibv fuisse (Plutarcb. in vita p. 847.

Lucian. rhetor, pracc. 10, T. VII, p. 229 Bipont.),

quod vero ita potius Intclligcndum erat, crgastnlum

ilium babuisee, ubi servi fabri gladios procuderent.

Ipse enim honestissimo loco natus erat, xcov xa-

P.cov «ai oeya-dcHv, ut ex Tbcopompo Plutarchus

tradif, neque acerrimus oratoris adversarais et ob*

trectator Aeschines negare audet (adv. Ctesipb. Ui)f

tantasejue divitias habuit, ut filio rem familiärem

qiiatiiordccim talcntorum rclinqucrct (Dcmosth. adv.

Aphob. p. 8i4Rcisfc.), quae postea demum tutorum

ejus fraude aliquantum imminuta est.

protectique] De Cicerone sermo et Demostbenc.

Quomodo autem: »protecti paupertatis sinu« dicî

possunt? Hoc nihili, scribe »prof'ecti e paupertatis

sinu.« Respexit ad corum origincm obscura m, quod

et sequentia suadent. Susits (in Gurlitti anim. part.

4. p. 9). — Rccordatus non esse videtur vir doctus

illius nprocul a Jove, procul a fulmine*, neque

egregii bac de rc Iloralii carminis; quibus omnino

vulgarem lectioncm tuemur, douce codex reperiatur,

qui cum Susio conciliât.

floruerunt] G ro tin s ediderat floruerant; in notis

autem observât: »Floruerit , lege cum MS. floru

erunt.* Ignorabat scilicet quod ediderat Sed fioruerunt

etiam in codicibus Reichcnauensi ct Darrnstattensi

legitur.

curiarum facta] Lege »duriora fata. Vonck. (sp.

crit. p. 149) — Licet apnd Grotium varians lectio

fata margiui adscripta sit, in Moaacensi aulcm (C)

pro curiarum legatur curarum, utrumque deniquc

curarum fata in Darmstattcnsi exstct, vulgatain ta

rnen lectioncm servav!, siquidem curiarum facta

hvpallage est pro facta in curiis. Ita supra Rbctorica

pro' arbitrio reflexam curiam esse dixerat.

astra] De Cicerone Manilius (1, 792):

-, «et censu Tullius oris

Emeritus coclum.«

Magnorum virorum animas post mortem inter astra

390 Martiani Capellac üb. V. $. 450.

agmina sequebantur, hace fama convenerat, quod acerrimus idem et proccllis

indignantis Oceani frcmituque violentior; denique de illo versus hujusmodi

451 fcrebatur: ¿Isivog ávi¡g т«£« xsv- nal àvaixwv aixuxoxo. Alter vero, quem consularis

purpura et conjurationis extinctac laurea redimebat, mox ingressus

curiam superûm et in Jovis gratulatus est se venisse conspectum; laetior clamare

igitur coepit: o nos beatos, o rempublicam fortunatam, o praeclaram laudem

452 consulatus mci. Post hos tarnen in diversis agminibus oratorcs emeriti, ас

dcosquc ¡inmortales recipî constans nostri sententia

est (§. 95. 125).

acerrimus] Idem et Plutarchns sentit (in vita

ejus p.850): oi fisv ovv ysypapfievoi xeov Xóycov

oxi xo ccv6tt¡oÓv лоХх) xai rtixQov e%ov6i,

xi äv Xkyoi xiç; et Homérico versu utitur et ipse

(Oiad. 20, 467):

*0v yàç xi yXvxv&vfioç ccvt¡q r¡v ovâJ àya-

VOcpQCúV,

àXX' evxovoç xcà ßicuog Jíeoi xàç àfivvaç.»

âeivoç] Hic versus a códice Monaccnsi (C)

omnino abest. In alio códice Grotius in margine

banc lectioncm exstare testatur

•édsivoç cevrjç xà xaxà xai èvavxia evxißö-

Xr¡6ev.«

Verum lege apiid Homerum (II. 11, 654).

laurea] Ante oculos babuisse videtur Pliiiii

verba (bist. nat. 7, 50) quibus Ciceronem alloquiturt

»salve primus omnium parens patriae appellate,

primus in toga triumphant linguacqiic lauream mé

rite», nisi eundem cum Plinio rcspcxit Ciceronie

ipsius versum (de offic. 1, 22; adde Philipp. 2, 8;

in Pison. 29):

* Cédant arma togac, concédât laurea linguae* ;

de quo etiam Plutarchns (vit Cic. p. 887) et Quinctiliauiis

' ( 1 i , 1, 24), ñeque invenuste Salcjiis

Bassus sen quisquís alius aiictor est Panegyric! in

Pisonem, qui sub Lucani nomine venit (55):

»Sic eiirtm magno jam tunc Cicerone vigente

Laurea facunáis cesserunt arma toga lis.»

clamare] Adde ex MS. laetior. Grot. — Idem

in Monacensi (С) et Darmstattensi legitur, ñeque ге-

ponerc equidem dubitavi; sed quod in iisdem omissum

est igitur tollere nolui, donee etiam est a

códice aliqno abesse comperiara.

о nos] Manifestum est ridcriCiccronis jactantiam

suiqiie ostentationem, quae jam antiquitus multis

oflensioni fuit, ut Dioni Cassio (58, 12) et Scnccae

(de brciit. vit. 5, p. 492). Quid quod ipse «a

Jove sc in deorum concilium ad vocal um« jacta vera t,

teste Quinctiliano (11, 1, 24), qui simul et ver.

sum Ciccronis affert ex carmine heroico de consu

late suo, quem noster quoque in sequentibus re

spe vit:

• О fortunatam natam me r on suie Romamt

sacpius ilium et a Quinctiliano (9, 4, 41) et ab

aliis veterum (Juvenal. 13, 122. Antbolog. Burin.

T. I, p. 548) usurpatum.

or alores] De Graecis oratoribus, quos bic no

ster commémorât, Aescbinc, Is ocra tc, Lysia, longi

esse nolumus, quum omncs ct scriptis ipsorum ,

quae ad nostram acta (cm pcrvenerunt, ct veterum

jndiciis, ut Ciccronis, Dionysü Halicarnasscusis .

Quinctiliani, Plutarcbi, Pbotii, satis suit cognili .

laudassc sufficiat doctum Wcstcrmanni librum (Geschii'btc

der griechischen Beredsamkeit, Lips. 18ÔÔ

Martiani Capellae lib. V. $. 452. 591

prac se ferentes insignium culmen meritaque linguarun: Acschinem, Isocratcm,

Lysiamque conspiceres; tum in togatis agminibus Sosantios, Gracchos, Regulum,

Plinium, Frontonemque. . Verum ante cunctos atque ipsam duccm omnium 435

feminam senex quidam signum ac praeviam virgam gestans lictoris Romulei

praeccdebat usu, atque in ejnsdcm virgae culmine corax oris aurati venientis

p. 73 scqu. ct 115). Sed inter Romanos quod primum

Icgitur Sosantiorum no men, prorsns inauditum

est ct manifesto corrnptum, cujus in locum

vide nc substituendum sit »Crassos, Antonios «;

Li certe ante Ciceroiiis témpora cloquentiae Latinac

louge principes fuere, satis superque noti л el ex

Ciccronís libri de ora tore, ubi colloquentium partes

primarias sustinent, quibus addc quae erudite Ellend

ti us congessit (in succincta cloquentiae Romanae

usqne ad Caesares historia, praemissa edition! Rruti,

Regimont 1S2Ö, p. 62 — 77). Ibidem (p. 37—46)

testimonia ve terum de Gracchis, Tiberio ni mini ni

ct Cajo fratribus invenies, quorum inprimis junior

sumniiá cloquentiae laudibus ab omnibus celebratur

(Gic Brat. 33; de orat. 3, 56 ; Veil. Paterc. 2,

9; p. 164 Burn.. Plin. EpisL 1, 20, 4. Gell. 10,

3 cet.); fragmenta collcgit Henricus Meyerus (oratornni

Rom. fragmenta, Turici 1832, p. 116—128).

Qui sequi tur, Regulum cave cum vet ere ¡lio con

fundas, qui bello Cartbaginicnsi nobilitatus est 5

est Domitian! Augusti aequalis, homo improbus^

cujus tarnen faeuudiam et Marlialis (5, 28, 6. 6,

G i, 11) praedicat neque Plinius inimicus ejus (epist.

1, & 2, 20.4, 2) negare audet (6,2). Plinü minons

tiac Studium ipsa quae exstant scripta ejus

r, ñeque antiquitas vilipendit. Confer Marlia!

em (10, 10), Apollinarem Sidonium (epist. 1, 1),

inque primis Macrobium (Saturn. i>, 1): »quattior

sunt, inquit Eusebius, genera dicendi: copiosum, in

quo Cicero dominatur; breve, in quo Salluslius regnat;

siccum, quod Frontom adscribitur; pingue et

florid um, in quo Plinius Secundus quondam, ct nunc

nullo Teterum minor nostcr Symmacbus luxuriatur.«

Fronlonem Grotius suspicari tantum poterat esse

« Antonini praeeeptorem, cui ob cxcellentem eloquentiam

statua erecta « fuerit (Jul. Capitol. Antonin.

pbilos. 2); nunc notier nobis factus est, postqua

in epístolas ejus orationumque fragmenta

reperta identidem Angelus Majus evulgavit;

licet nostratium bominum judieiis minus cominendatus

sit (vide Rotbü librum: über M. Corn. Fronte

und das Zeitalter der Antoninc, München 1817, et

Niebuhrü opuscula p. 326), illud tarnen intelligitur,

aequalibus suis maxime cum probatum fuisse; ei

quidem 9f. Anrclius Caesar (epist. 2, 6) ita ad

eum scribit: avale decus eloquentiae Romanae, amicorum

gloria, (lèya ïiçâyfia, homo jncundissime,

consul amplissime, magister dulcissime«; nequc

discrepat Ausonii judicium de eo (grat. act 33;

p. 536 Delph.).

insignium] Pari modo Saxo Grammaticus, qui

nostrum semper fere ad verbum imitator (p. 10 cd.

Steph.): » insignium culmen meritaque virtutum«

dixit

corax] Alludit ad primos rhetores Tisiam ejusque

discipulum Coraccm, de quo idem narratur,

quod de Euathlo et Protagora, aj unique Uli acclamatum

:

»Kaxov xôçaxoç xaxov coov.*

Memínit Cicero, Fabius aliiqiie. Grot. — Graeco

recabóle pro Latino corvus usus est consulto, ut

simul significant bominem eum, qui primus om592

Martiani Capellae lib. V. §. 454.

454 feminac auspicio pracvolabat. Ille autem qui gestabat virgulam, Tisias dictus,

cunctisque vetustior atque elatior videbatur; nam et suos minores ceteros, illam

ipsam ducem respectans snperpositum corvum commune pignus filiamque

45o memorabat. Quo argumento commoti quamplures deorum earn quidem

nobilissimam feminam, sed aut Apollinis credidere cognatam, si Graja est,

aut, si Romulea de gente, Corvini. Cui aenigmati illud adjectum, quod

intrépida et fiduciae promtioris tarn Palladis quam ipsius Cyllenii deosculata

pectus cujusdam propinquae familiaritatis indicia patcfecit. Denique nonnulli

superûm quum in trcpidatione buccinae praecinentis et admiratione amicitiac

superorum incerti diutius divinatorem Phoebum cuperent sciscitari, nondum

nium ¡n Sicilia cloqncntiae artcm et pracccpta condidisse

fertur, Coracero Syracusanum Tisiac inagistrum;

qui quum plcrumque simul commémore»-

tur, confer omnino Ciceronem (Brut. 12; de orat.

I, 20), Quinctilianum (2, 17, 7; p. 377. 3, 1,

8; p. 421), Sextum Empiricum (adv. matlicm. 2,

96 ; p. 306 Fabr.), et inter recentiorcs Spcugclinm

(art. script, p. 23 sequ.) et Westcrmannum (loco

citato p. 33 — 58).

illam ipsam] In edit is erat ipsam ilia, pro quo

jam G rutins illam scribendum e MS. vidi 1 5 quod

equidem transpositis verbis scrips!, codicibus Monacensi

(C) et Darmstattcnsî uititur. Vellern autem

et illam codices exhibuissent, ut structura orationis

melius constaret; sensus cnim clams est, non so

lum juniores illos oratorcs, verum etiain ipsam illorum

ducem Rhetoricam commune Coracis et Ti

siac pignus, id est filiam dici; siqnidem pignora

jam saepius pro liberie dici animadvertimus (§. 25.

32. 91. 180).

feminam] MS. vocem primam non habet; sed

pro ca sed. Lege: я cam quidem nobilissimam Femi

nam primum, sed aut« etc. Grot. — Obscura baec

anuotatio est, quam non intcllcxi nisi inspectis

ant crio rib us edition! bus, in quibns Grotianum sed

post vocabulum primam ncutiqnam legitur, collateque

códice Darmstattensi, a quo vox primam item

abest. Нас ig! tur dele ta verba nunc intelliguntur:

»credidere banc feminam nobilissimam ant Apollinis

cognatam — aut Corvini gentil cm « nimirum non Messalae

illius, de quo supra (§. 245), sed veteris

Valerii, qui a corvo victoríae adjutore Corvi cog

nomen invenerat (Liv. 7, 26. Val. Max. 8, 13, 5.

Gell. У, 11. Anr. Victor de vir. ¡Unete, 29). Apollini

autem corvum sacrum, quidquid obloqnatur Cor

nu tus (32, p. 221 Gal.), testatur Ovidius (met 5,

529), qui vel mutatum in corvi figuram* deum auctor

est; unde et »Delpbicns ales« appel la tu г a

Petronio (de bello civil! 177), quippe qui angnriis

capiendis maxime idoncus baberctur (Cic. div. 1,

¿9. Horat od. 5, 27, 11).

Cgllenii] Mcrcurii cum cloquentia

anus Iloratii versus (od. 1, 10, 1) satis

»Mercuri facunde nepos Atlantis.*

diutius] Lege ocius. Vottck. (spec. crit. p. 83) —

Nihil mutandum: ctenim ob causas praedictas diu

incerti erant dii minores. Sed pro »in trepidalionem

et admiralionem* apnd Grotium ex

Martianî Capellae lib. V. §. 456. 395

Jove máximo disquirente, tumultuario quae esset inquirunt. Ác tuuc illa 436

respectans superos universos, aliquanto commotior sic coepit: Patrem maxi

mum Jovem ceterosque coelites, quos in causis pluribus saepe sum deprécate,

atque ipsum conventum superae consessionis attestor, nihil magis mihi inconsentaneum

atque indecens aestimari, quam ut quae semper in foro judiciisque

quampluribus accusavcrirn mullos, aliosque defendcrim, et viribus gloriam

deluctationis annixa mihi de discriminum fatis promeriti eventus praeconia comparaverim,

nunc apud vos, superi, quís placeré immortalitatis instar ас pretium

videbatiir, invita compellor scholarium juvenilium monitus et exilia decantatae

artis praecepta memorare. Ñeque enim hoc nobis adscribit inopia, quum

redundantes turmae suppetant consequentium ; nam absque his, qui pertur

bantes pectora sensusque cunctorum cognoscentum quoque perfregere subsellia,

ctiam alios habeam qui minutias praeceptorum et artis intimae commenta

perscripserint ; inter utrumque vero columen sectatorum praeniteat Tullius

meus, qui non solum in foro, senatu, rostrisque grandiloquae facultatis majestate

tonuerit, verum ctiam ipsius artis praecopta commentus libros quamplures

seculorum usibus consecrarit. Quod quum ita sit, emeritae granditatis 437

pudor et celebrati quantum puto nominis gloria haec inchoamentorum primordia

dctrectaret excurrere, ni et hoc ad immortalitatis praemium proficeret,

quod jubelis, ac fiducia perennitatis accendat exsequi vel primora, tarnen Jove

editionibus rescripsi »in trepidatione ct admiiatio- fatis] Darmstattensis codex factis, quo tamcn

ne*, uti in Darmsiattcnsi quoque est códice. non magis indigemns quam altera lectione a Grotio

ac tunc] Ita. anteriores editiones codicesque in margine notata promeritis pro promeriti.

Darmstattensis et Rcicbenaucnsis; male Grotius at. coltimen] Sic scripsi с codicibus Darmstattcnsi,

deprécala] Famosissimum illud Dcmostbcnis ex- Rcicbcnaucnsi, aliisquc apud Oudcndorpium (ad

ordium in oratione pro corona spectare vidctur: Appui. II, p. 74) pro culmen, quod in Grotii alio-

JtQOOTOV fliv TOlç -freoïç £V%0(iai. Лабе wxï 'ítá- rumque editionibus exstabat.

gaiç X. t. Я. accendat] Hanc lectionem praebucrunt codices

consessionis] Ita codices Monaccnsis (C), Rci- Darmstattensis, Reichcnauensis, et Monacenail (G)

ebenauensie, et Darmstattensis ; editi confessionis , pro Grotiana accédât. Praeterea distinctionem muquod

temeré Grotius in nota repetiit ta vi, puncto post imperante pósito, ne opus esset

SO

594 Martiani Capcllae lib. V. $. 437.

cum superis imperante. Accingar igitur haec àridiora pcrcurrere, minus quidem,

quam publicitus soleo, placitura; quamquam si Pallados aures atque

Arcadicani ratiouem benevolae majestatis participant assensio, ne nunc quidcm

438 apud vos, maximi coelites, displicebo. Quippe sum ipsa Rhetorica, quam alii

arteni, virtutem alii dixere, alii disci plinam. Artem vero idcirco, quia doceor;

licet Plato huic vocabulo refragetur. Virtutem autem dicunt, qui mihi

bene dicendi scientiam inesse compererunt. Qui edisci vero dicendi intimant

rationem et percipi posse non nesciunt, fidenter me asserunt disciplinam.

Vonckiî conjectura jugiter pro igitur (spec. crit. %aCxco vofico àvrl rijç ré%vr¡g, ссЯЛыд di xwv

p. 83). Primara autem servar! ut elegantius, ncglccta Srcoixcov èv 6Ó<pc¡> (WV(0 <pvo(i£VTjv. Ceteruni

lectione primordia, quam Grotius ¡n margine posuit. ante » disciplinam « с códice Slonacensi (C) pro

assensio] Refinx! locuin ad codicis Darmstat- Grotiano alteri scrips! alii.

tenais anctoritatem, cujus tarnen Icctioncm jam Plato] Nîmirum in Gorgia (p. 463 Stcph.), obi

Grotius conjectura assecutus erat, licet in ipso hace legimiis: »ts%V7jv ôè avrr¡v ov' tpitfll eivai

textil vel anteccdeiitiiim cditionum scripturam ne- à%% èfuisigiav, ¿Ti ovx s%£t, Xóyov ovdéva —

gligentia depravaverit ; edíderat cnim Arcadiam ra- èya> de T¿%V7]V OV хаЯсо, 6 av i] àXoyov

tione ct assensionem, quum anteriores certc ratio- JtQayfict«, quem deinde locum ccrtatiin expressenem

et assensione Laherent. Arcadicam autem ra- r"nt Quinctilianus (2, 13, 23), Appulejus (dogm.

tionem Mercurium esse, qui ipse Xóyog ct 'Eç^ç 1>,at- P- 251 Oudcnd.), alii; confer et Astium (ad

Aôyioç appellabatur, moncre vix opus est. l'iat. Pliacdr. p. 330).

quant alii] Utrum ars sit an non rlietorica a virtutem] Sic Crassus apud Giccroncm (de oraf.

multis quaes! tu m esse et e Cicerone (de orat. 1, 3,14): »est cnim eloquentia una quaedam de sum-

19. 2, 7) et e Quinctiliauo (2, 15) constat, qui mis virtutibus; quamquam sunt oiunes virtutes ac-

(p. 342 Spald.): «quidam, inquit, rhetorieen vim tan- qnalee et parcs, sed tarnen est species alia magîs

tum, quidam scientiam, sed non virtutem, quídam *K* forniosa ct illustris; sicut Iiacc vis. quae seienusum,

quidam artem quidcm, sed a scientia et tiam complexa rcrum sensa mentís et consilia sic

virlute dijunctam, quidam etiam pravitatem quan- verbis explicat, nt eos qui audinnt quocunque in

dem artis, id est xaxoTe%viav nomiuavcrunt«; cnbuerit possit impeliere. «

subtilius sane quam noster, apud quem non satis bene dicendi] Vulgata hace est per Tcfernm

apparet, quid inter artem et disciplinam iutersit, Scholas defínitio, quae apud Quinctilianiim complunisi

banc Ыибтгцщу Graecorum, id est scientiam, ribus. loéis cxstat (2, 15, 34. 5, 10, 54. 7, 5,

illam zé%VT¡V esse voluit. Hace enim posterior! *2)- Hcrmagorae deber! videtur Spaldingio (T. I,

aetatc inter se distincte esse, apparct с Sexto Em- P- 561), sed ct Xcnocratis fuisse et Stoicorum

pírico (adv. Matlicm. 2, 6): алЛсод ¡úv asvoxgá- monel ¡b!dem (conf. Sext. Emp. adv. Math. 2, G;

tovç rrjv éíti6vi'¡fiT¡v Xatißc'cvovTOQ x:à c<q- P- 2^9 Fabr.).

Martiani Capellae lib. V. §. 459. 39o

•

DE OFFICIO ET FINE RHETORICAE.

Officium vero meum est dicere apposite ad pcrsuadendum; finis per- 439

suadere id quod est propositum dictione. Quae quidem verba mei Ciceronis

attestor, cujus etiam exemplis me per omnes insinuó praeceptionis ductus

consequenter usuram.

UBI ET UNDE.

Materies autem duplex est mihi: ubi et unde fiat oratio. Ubi, quum

ipsius membra aggredior quaestionis; unde, quum res inventae verbaque 440

sociantur.

QUAESTIO RHETORICAE AUT FINITA AUT INFINITA.

Quaestio autem ipsa aut finita est, aut infinita. Finita est, quum na- 441

scitur de certo facto demonstratque personam, ut in Rosciana quaeritur Ciofficium]

Cicero (de invent I, 5): »officium au- verba (de invent, i, 5): »materiam artis earn dicitein

ejus Caeulfa lis vide tur esse, dicere apposite ad mus, in qua omnis ars, et ea facultas, quae conpersuadendum

5 finis, persuadere dictione. Inter ficitur ex arte, versatur.«

officium autem et finem hoc interest, quod in offi- ubi et unde] Marius Yictorinus (ad Cic. de incio

, quid fieri; in fine, quid officio conveniat, con- vent. p. 99 Pith.): »verum quod ait earn dicimus

sideratur«; atque iisdem fere verbis alio loco (de ostendit artis omncm materiam in duobus esse, id

orat. 1, 51) » oratoria officium esse« ait »dicere ad est in eo ubi facit aliquid et in eo unde facit. L tpersuadendum

accommodate* (adde Quinctil. 2, 15, puta fabri materia est in eo нЫ facit, id est ferrum

2; p. 545 Spalding.). Eodem redit Aristo tel is de- quod tundit; est item fabri materia in eo unde

finitio (rhetor, i, 2): »ебтс tJ' у'р'цтоомг} ôvva- facit, id est malleus quo tundit — sic et materia

(liç liegt ёхсебтоу той -десодцбиь го èvôs%ô- rhetoricae artis potest in со esse ubi facit, id est

fJUVOV fít&av¿v.« in deliberationc, dcmonstiatione , judicial! $ potest

persuadere] Sic jam Grotius e MS. legi jussit et in со esse unde facit, id est in arguments,

pro persuadendi in editis, addicuntque codices Mo- quaestionibus, ct in rcliquis matcriae necessarüs.«

uacensis (C) ct Darmstattensis. Cctcrum in sequcntibus ante auum ipsius sustuli

maleries] Fronto (II, p. 481 Maji): »materies*, ut, quod in editis erat, codicis Monaccnsis (C)

inquit, »animi est, materia arboris; et maleries auctoritate.

qualitas ingenii, materia fabris apta«; sed banc quaestio] Inscrui autem e codicibus Monaccnsi

diflcrentiam minime scrvari ipsius Ciceronis docent (C) ct Darmstattensi. Distinctio ipsa ah Hennagora

50*

396 Martiani Capellae lib. V. $. 441.

ceronis, utrum interfecerit patrem Roscius; infinita est, quae gcneraliter

quaerit utrum sit aliquid appetendum, ut an philosophandum sit in Hor

tensie- disputatur. In superiore autem crebro assidueque colluctor, atque

earn Graecis placuit vjtá&eóiv nominan. Infinita vero universitatis adstruendae

sibi fiduciam vindicante, tune potius versor, quum otium ac disputationes aggredior:

licet plerumque etiam pars ipsa, quae thesis dicitur, in causis mihi

répète nda est, quem Cicero (de invent. 1,6) testatur

» oratoria materiam in causam et quaestionem

divisissc, et causam quidem dicere rem quae habeat

in sc controversiam in dicendo positam cum

personarum certarum interpositione — quaestionem

autem earn appellare, quae certarum personarum

interpositione carcat«; sed ipse postmodo dicere

maluit (de orat. 2, 10) »duo prima genera quaestio-

пит esse, in quibus cloquentia versaretur, antun

infinitum, alteram cerium; et infinitum quidem,

in quo aliquid generatim quaereretur, boc modo:

expetendanc esset cloquentia? expetendi bonorcs?

certum autem, in quo qnid in personis, et in con

stituía re et definita quaereretur«; eadcmque Quinctiliani

est ratio (3, 5, 5; p. 465), qui: »convenit,

inquit, quaes t iones esse aut infinitas aut finitas.

Infniitac snnt quae remotis personis et teroporibus

et locis cetcrisque similibus in utramque partem

tractant ur, quod Graeci -&è6cv dicunt, Cicero propositum;

finitae autem sunt ex complexu rerum,

personarum, temporum, ccterornmque; hae vjïo&è-

6siç a Graecis dicuntur, causae a nos tris. « Addc

Augustinum (princ. rbet. p. 291 Pith.) : »Duo sunt

primi et quasi generales civilium quacstionum modi,

quorum alter thesis alter hypothesis vocatur a Grae

cis; nos priori nomcn si Graecum (lege Latinum)

dare non possumus, ne posteriori quidem, quamqnam

videamur dédisse; quippe controversiam diciiuus,

quod nomcn tarn in thesin quam in bypotbesin

potest cadere« cet.

in Hortensio\ Cicero (de divin. 2, 1): »cohortati

s um us, quam maxime potiiimus, ad philosopbiae

Studium со libro qui est inscrîptus Hortcnsius.

« Fragmcntorum niimcruin baud cxiguum invenics

apiid Orellium (T. V, P. П, p. 479 sequ.).

otium] £%oAt¡1>. Est autem 6%oXr¡ disputatio,

quae per otium exercetur. Cicero paradoxis : »quod

vix in gymnasiis et in otio stoici probant. « Grot.

— Paulo ante restituí с codicibus Monaccnsi (C),

Reichcnaucnsi, et Darmstattensi »tunc« pro Grotiano

i tum«; mallem autem invenisscm codicem,

qui practcrea in infinita praebcret, certe ablativos

absolutus infinita—vindicante ante versor dici non

potest quantum mc male babcat.

thesis ] Confirmât boc testimonio stio Cicero

(orat. 14): » orator, non ¡lie vulgaris, sed hic excellens,

a proprîis personis et temporibus semper,

si potest, avocat controversiam; latius enim de

genere quam de parte diseeptare licet, ut quod in

universo sit probatum, id in parte sit probar! necesse

«; baec ipsa enim quaestio »a propriis per

sonis et temporibus ad univers! generis orationem

traducía» codem teste appcllatur -&s6lç. Adde

eundem alio loco (ibid. 35): »sunt maxime luminosae

et quasi actuosae partes duac, quarum alteram

in univers! generis quaestioiie pono, quam ut supra

dix! Gracci appellant &e6iv«, et Qtiinctilianum

(2, 4, 24): »Tlieses autem, quae enmantar ex rerum

comparatione, mim sunt ad exercitationem dicendi

speciosae atque oberes, quae vcl ad suadeodi

Martiani Capellae lib. V. $. 4M. 397

elatius anhelanti amentatas bastas crebro et pila pluriraum valentía ministrarit.

An aliud in Scauriana succurrit, quum interposita disputatione tractatur, ex

quibus causis mors eveniat repentina? ас pro Milone similiter, an mundus

prudentia gubernetur? Denique e meis sectatoribus quidam acri admodum ac

subtilissima ratione commoti nullam esse attestantur hypothesim, quaestionetn

cuneta quae in defensione pro reis contraque eos in accusationibus retractantur,

quia ad generales quaestiones poterunt applicari.

QUAE SUNT PARTES OFFICII RHETORICAE.

Jam vero partes officii mei quinqué esse non dubium est; nam est in- 442

■ventio, dispositio, elocutio, memoria, pronunciado. Judicatio enim, quae a

s ignis dc providentia locas est. Еа autera voce pro

prudentia et bac pro ilia Cicero ipse quam saepissime

ul¡ tur (acad. 1, 8; de leg. 1, 23'; N. D. 2,

28 et 72).

cuneta quae] Lege » eunctaque quae* : error ex

repctlta voce, ut sacpe. Grot. — Melius mihi locum

sanasse videor, partícula quia e códice Monacensi

(G) restitute, iudeque intei-punctione etiam mutate.

quinqué] Tot etiam Cicero (invent. 1, 7; de

orat. 1, 51) partes rhetoricae statuit, quas a Graccis

%çya TOV Qr¡TOQOQ vocari Carina Fortunába

nos (Pithoei rhetor, p. 38) tradit. Sulpicius Victor

(ap. Pith. p. 242) tria tantum officia oratoria enumerat

•mtcllectionem, inventionem, dispositionem. «

Plura dabit Quinctiliauus (3, 3).

judicatio] Quinctilianus (3, 3, S): »His adjecerunt

quidam sextam partem, ita ut invention! Ju

dicium subnecterent, quia primnm esset invenive,

deinde judicare. Ego porro ne invenisse quidem

credo eum qui non judicavit Et Cicero quidem la

rhetoricis judicium subjecit inventioni , mihi alitem

adeo tribus primis partibus videtor esse permixtum

(nam ncque dispositio sine eo neque elocutio merit),

officium vel etiam ad judiciorum disceptationem juvant

plurimum«, ubi vide Spaldingium (p. 280).

anhelanti] Pronunciandi contentionem signißcat,

ut apud Persium (1, 14):

»Grande aliquid quod pulmo anima e praelargus

anhele t.»

amentatas] Ciccronem hic quoque imitatur, qui

duobus locis (de orat. 1, 37 et Brut. 78) oratori

etiam amentatas hastas tribucrat.

Seauriana] Monaccnsis (C) Scaurina, neque

aliter jam Palricius (ad Cic. orat. fragm. III, 2;

p. 1003 Graev.) apud nosh-um legisse videtur, sed

practuli vulgatam, quam pariter et Poropejus Grammaticus

tuctur (comm. art. Donati p. 108) et aliarum

formarum analogía, quas soliciter congessit

Spaldingius (de oratione Marcelliaua in Wolfii mus.

antiqu. stud. I, p. 4 sequ.). Ceterum nunc demum

reperta magna illius orationis parte apparet, quomodo

ibi haec disputa lio tractari potuerit, niminun

ubi de Arinis Sardi uxore agebatur, quam Scauri

libídine ad mortem compulsant esse arguebant (II,

2; p. 2G0 Orel!.).

prudentia] In illa enim oratione (30 eequ.) in598

Martiani Capellae lib. V. §. 412.

nonnullis dicitur pars, partibus cunctis adscribitur idcircoque ipsa pars non

poterit rite censeri; licet quid dicendum quidve silcndum sit dispensalio judicationis

examinet. Inventio est quaestionum argumentorumque sagax invcstigatrixque

comprehension dispositio est, quae ordinem rebus attribuit; elocutio,

quae arripit verba vel propria vel translata, quaeque nova facit veteraque

componit; memoria firma rerum verborumque custodia est; pronunciado

vocis, motus, gestusque pro rerum verborumque dignitate moderatio. Sed ex

his inventionem certum est esse potissimam, cujus opus est causae quaestioncs

excutere et argumenta probatu idónea repcrire.

DE QUAESTIONIBUS PRINCIPALIBUS ET INCIDENTIBUS.

415 Quaestionum vero duplex species est. Aliae sunt enim principales, aliac

9)

incidentes. Principales sunt status, ex quibus nascitur causa, quas Tullius

constituciones appellatj incidentes vero, quae dum Iractatur causa nascuntur,

nt pronnnciatioñem qnoquc vel plurimum ex eo Spald.) consultions, videbis hace a nostro presse

inutuari putem«; quo de loco confer quae dispu- exscripta esse.

tavit Schiitzius (in opuscol. p. 2äl sequ.). esse potissimam] Pariter Ciceroni (de inv. 1 ,

inventio] Cicero (inv. 1, 7) inventionem appel- 59) : » inventio prima et maxima est pars rhetoricae.«

lat »exeogitationem rerum verarum ant verisimilium, quaestionum] dirais Fortiinatianus (p. GG Pith.)

quae causam probaLilem reddant«; quem pleriquc octo quaestionum species ponit: ngcncralcm,

scquuntur. ¡\ostram dciinitioncm Pithoeus (rhetor, cialem; principalem, incidentem; voluntariara, nep.

556) Isidoro qnoqnc tribuit, sed in ipso illius cessariam; accidcntcm, erraticam.« Vocabulo ргхл-

opere nulla ejus vestigia exstant. Unde nostcr hau- cipalis in simili causa utitur Cicero (de fato 1):

serit, prorsus ignoro, praescrlini propter inusita- »cansanim aliac sunt pcrfcctac et principales, aliae

tum Yocabulum investigatrix , qnod Graccam ori- adjuvantes et proximae.« Paulo aliler Quinctiliaginem

sapcre videtur, ut apud Ciccronem (invent, nns (3, G, 7): »aliac (quaestioncs)

1, 1. 2. 4) dominalrix, imitatrix , moderatrix, causarum, de quibus ferenda sciilcntia est, aliae

apud Quinctilianum (2, IB, 21) inventrix, judi- adduclae extrinsecus, aliquid tarnen ad summam

catrix, enunciatrix. causae conferentes, vclut auxilia quaedam.«

verborumque] lia melius in códice Monacensi constitutions] Cicero (de invent, i, 8): »eam

(C) quam in editis et verhorum. Qnodsi Ciccronem quaeslionem, ex qua causa nascitur, constitutionem

(dc oral. I, S; orat. 17), Auclorcm ad Hcrennium appcllamus.« Qiiinctilianus (5, G, 2): »qiiod

(5, 11 et 15), et Quinctilianum (11, 5 j pag. 529 stalum, id quidam constitutionem vocant, alii quae

Martiani Capellae lib. V. §. 443. 399

dum argumenta vol scripta refutando in plures causa deducitur quaestiones;

ut sit principalis, utrum Clodium jure occiderit Milo; incidens, uter utri

insidias comparant,

DE STATIBUS, et UNDE NASCANTUR.

Principales igitiir status sunt numero tres: an sit, quid sit, quale sit. 44i

An sit, conjectura est, ut: an patrcm Roscius occiderit. Quid sit, finis, ut:

an majestatem minuerit Cornelius. Quale sit, qualitas, ut: an Saturninus jure

stionem, alii id quod ex quaestione apparcat; The

odoras generale caput, id est KStpáZaiOV ytvt-

Xùjtarov , ad quod referantur omnia. «

numero tres] Prorsus cum nostro consentit Ju

lius Severianus (p. 307 Pitb.), modo verba ejus

cum Cappcronerio (ant. rbct. lat. p. 339) sic legas:

'Status tres sunt: ubi quod a te factum objicitur

negas, conjectura est; ubi quid a te factum fateris

et negas earn vim nominis habere quam adversarius

criminatur, finis est; at si neque dc facto ñeque

de nomine ambigitiir, sed si jure factum contendis,

tfiialitas nominator.* Praeivit Cicero in iis quae

prorccliore aetatc scripsit, ut de oratore (1, 31):

•quidquid in controvcrsiam veniat, in eo qnaeri

soleré aut factumne sit, ant si est factum quale

sit, aut ctiam quo nomine vocctur, aut, quod

nonnulli addunt, rectene factum videatur« ; et alio

loco (orat. 14): »quidquid est quod in controversia

aut in contcntione vcrsctur, in со aut sitne aut

quid sit ant quale sit quacritur; sitne, signis;

quid sit, défini tionibus; quale sit, recti pravique

partibus«; et omnium explicatissime (partit, ora

tor. 29): »in omnibus igitur causis tres sunt

gradus, ex quibus unus aliquis capiendus est,

si plures non qiieas, ad rcsistendtim ; nam aut

ita constituendum est, ut id quód objicitur factum

neges, aut illud quod factum fateare neges earn

vim babere atque id esse quod adversarius crimi

ne tur; aut si neque de facto neque de facti appcllatione

ambigi potest, id quod arguare neges tale

esse quale ille dicat, ct rectum esse quod feceris

concedenduinvc defendas. Ita primus ille status ct

quasi condictio cum adversario conjectura qiiadam,

seenndus autem definitione atque descriptione aut

informatione verbi, tertius aequi et veri ct recti et

humani ad ignoscendum disputatione tractandus est«

cet. Alii ut Cassiodorus (p. 337), Sulpicins Victor

(p. 250), Isidoras (2, 5, 2) primnm distinguant sta

tus causarum duos, rationalem et legalem, in rationali

vero genere conjecturam, finem, qualitatem,

translationem ; at Ы cum ipso Cicerone juvene (de

invent. 1, 8 scqu.) Hermagoram ecquuntur, undc

cur SSartianue disccsscrit, statim exponctur. De re

liquia reliquorum sententiis, quarum vix numerus

iniri potest, eruditissime disputât Quinctilianiis (3,

6, 29 sequ.), quern, qui plura de statibus scire

cupicrit, omnino adeat.

Roscius] Triam geiicrum tria exempta a Cice.

ronis orationibus repctuntur; quarum exstant duae

pro S. Roscio Amcrino et pro C. Rabirio pcrduel.

lionis reo, tertia pro C. Cornelio intcrcidit nee

nisi fragmenta ejus cum Asconii Pcdiani nrgu men

tis scholiisque supersunt

majestatem] Auctor ad Ilcrcnnium (2, 12):

400 Martiani Capellae lib. V. $. 444.

necatus sit. Sed ne forsan moveat, quod praetereo quartum statum, quem

Hermagoras invenit, subtilior ratio est eum non statum, sed partem dicere

445 qualitatis, quod in ejus cxpositione monstrabo. Nunc dicendum est quomodo

status inveniantur in causa. Inveniuntur igitur per intentionem et depulsionem.

Intcntio est objectio ejus facti quod in judicium venit; depulsio est quaedam

resistens intentioni negatio; ut si dicatur, occidisti patrem — non occidi. Ex

his duabus inter se concurrentib'us vocibus nascitur quaestio, quae dicitur

status, quod ibi quasi ad pugnandum actionum acies ordinata consistât. Sed

facile est videre, quid objecto crimini respondeatur j illud facile non est, quid

debeat intendi, utrum factum, ut: hominem occidisti j an nomen facti, ut:

»Majestatem is minnít qui amplitudinous civitatis

detrimento aflicit.« Adde Ciceroncm (de invent. 2,

17; de orat. 2, 25. 49; partit. 30), Quinctilianum

(7, 5, 56), et Taciturn (annal. 1, 72).

Saturninus] Eodem exemplo utitur Quinctilianiis

(S, 11, 6). Eum enim occidisse arguebatur

C. Rabirius (Sueton. Caes. 12. Dio Cass. 37, 26).

quartum statum] IVimimm translations (§. 433),

quem vel Cicero (de invent 1, 11) tribus reliquis

siibjunxit, Quinctilianus autem (3, 4, 15) et ipse

ad quaHtatem transferre videtar (confer eandern et

3, 6, 68).

Hermagoras] Meminerunt ejus et Strabo (13,

p. 621 Casaub.): »EQfiayoQag ó ràç çtjTOQixàç

té%vaç 6vyyQÔtyaç*, et Quinctilianus passim; sed

ut duo ejnsdcm nominis homines distinguendi slnt,

quorum alter (5, 1, 16) antiquior Cicerone, alter

(5, 1, 18) non multo ante Quinctilianum. Hermagorac

disciplinara inprimis exponit Aurelius Au

gustinus (p. 295 sequ. Pith.).

per intentionem] Cicero (de invent 1, 8): »constitutîo

est prima conflictio cansarum cx depulsione

intentionis profecía hoc modo : fecisti — non feci,

aut: jure feci.* Anctor ad Hcrennium (1, 17):

•ex intentione et infitiatione judicatio constituítor

hoc modo: intentio: occidisti Ajacem; infitiatio: non

occidi; judicatio: oecideritne.« Alteram тшхеира-

6lv, alteram aitbtpa6iv Graece dici monet Augu

stinus (p. 294) quem confer. Cetcrum rcctc Quictilianus

(5, 9, 1) intentionem ct depulsionem ad

judicialis generis officia restrinxit

depulsio est] Vcrbuin a Grotio omissum e codice

Monacensi (C) addidi.

ad pugnandum] Cicero (topic. 2b): »refutatio

autem accusationis, in qua depulsio criminis, quae

Graece 6rà6iç dicitur, Latine appellctur statu* j in

quo primum insistit quasi ad repugnandum con

gress* defensio.« Isidorus (orig. 2, S; 1): »Status

apud rhetores ea res dicitur in qua causa consistit,

id est constitutio. Grace! autem statum a conten-

Hone 6ta6tv dicunt; Latini autem non solum a

pugna per quam expugnarent propositioncm adversarii,

sed quod in со pars ulraqiic consistit.* Sxá-

6lç cnim Graece vel slationem significare potest tcI

discordiam; unde et Quinctilianus (5, 6, 4) dabi

tanter ¡ »quae appcllatio dicitur dueta vel ex со

quod ibi sit primus causae congressus, vel quod

in hoc causa consistât.*

Martiani Capollae lib. V. §. 44& 401

homicidium fecisti; et licet videatur idem esse, tamen in superiori objectione

si negabitur, conjectura erit, quum dixerit: non occidi; in hoc ubi rei noraen

intenditur, potest et finis videri, ut si dicat: non feci homicidium, an quum

quicunque homo, an quum innocens occiditur. Quod si non factum objicias

sed criminis nomen, negatione diversae partis non erit manifestum qui status

cxsistat. Nescias enim quid negat, qui ita negèt: non feci homicidium; utrum

quia nullum hominem jugularit, an quia tyranni interfectio homicidium non

vocetur. Est igitur intendendum illud quod factum est, ut, si id negaverit

adversarius, habeas conjecturam; si eo concesso nomen criminis excluserit,

intelligas finem. Quod si concesso facto factique vocabulo licuisse 446

sibi vol oportuisse faceré dixerit, qualitas in causa versaturj quae aut de re,

aut de actione congreditur. De re, ut: Miloni faceré licuisset? de actione: an

servo vel addicto tribunos liceat appellare? an habere ignominioso liceat conconjectura

erit] Sic codices Rcicbenauensis et non oportuisset. Est enim aliqnid, quod non opw

Darmstattensis pro Grotiana lectione conjecturae. teat , etiam si licet: quídquid vero non licet, corte

Supra quoqne quod Gro tins exendi те! jusserat vel non oportet. «

passus erat liceat pro licet, ex anterioribns edi- addicto] Quinctilianus in declamatione Ш: »in

tîonibns corre xi 5 mox tamen quod se qui tur apud addict о , ас рас ne servo et vix libero.» Grot. Con-

Grotium nescias corrigera nolui, licet in auterio- fer Gellium (20, 1 extr.): »nisi dissolverent, ad

ribus nescies exstitcrit praetorem vocabantur et ab eo, quibus crant judi- .

tyranni interfectio] Celebcrrimum hoc in rbe- cati, addicebantur , nervo quoque ant compedibns

torum scbolis argumentum, quod ex Luciani tyran- vinciebantur.« Exempta etiam apud Ciceronem (de

nicida et ex Latinorum declamationibus, quae ex- orat. 2, 63; pro Flacco 20). Differentiam addicti

stant, apparat Adde vel Ciceronem (de invent. % et servi perspicue exposuit Quinctilianus (7, 5, 27)

49). Plura dabunt Sfeursius (Tbem. Attic. 2, 15) undc boc quoque vide mus, eaepius declamandi aret

Petitus (leg. Att. p. 513 — 316). gnmentum ab bujus conditionis ambiguitate desumlicuisse]

Cicero (pro Cornelio Balbo 3): »si turn esse (confer et decl. 311); matcriam vetustisdenique

aliquid, quod non contra ac liceret factum eima Romanorum historia pracbere poterat.

diceretur, sed contra atque oporteret, tamen esset an habere] Hoc quoque scbolasticum argumentum

omnis ejusmodi repreheneio a vobis, judices, repu- fuisse vidctur, ansa fortasse ab Aescbínis oratione

dianda. Nunc vero quid dicitur? quid ait accusator? in jTimarcbum repetita. Apnd Marium Yictorinum

fecisse Pompejum quod ei faceré non licueritl quod (p. 228 Pitb.) inter alias leges, quibus ejusmodi

gravius est, quam si id factum ab eo diceret, quod controversiac nitcbantur, etbaecest: eimpudicus ne

SI

402 Martiani Capcllae lib. V. $. 446.

cionem. Quae species qualitatis translatio nominatur. Item cavere debemus,

ne íntendamus auditoris officium, ut sola status qualitas fiat. Nam qui causam

cognoscit, propositum habet efficere aliquid, id est aut damuare aliquera

aut absolvere.

DE GENERIBÜS AUDITORUM ET CAUSARUM.

4 4-7 Auditoris autem sunt tria genera: unum ejus qui secundum aequitatein

aliquid statuit,, et is est perpense judex; aliud ejus, qui honéstate vel utilitate

incerta dubius alienae sententiae persuasionem inexplicabilis deliberator expectat;

concionetur. « Similis exstat apud M. Senecam (con-

-trov. V. 35): »für condone probibeatur. « Ignominiosus

autcm bic est qui Graecis aXiflOQ.

quae species] MS. »quae status qualitatis trans-

"latio nominatur.« Forte »qui status qualitatis trans

latio nominatur.« Grot. — Omnino non intellexit

Martianum, qui modo (§. 444) translalionem statiim

esse negaverat el inter qualitatis species retulerat!

Nostrum prorsus confirmât Aquila Roma

nos (p. ISS Rubnkcn.).

translatio] Cicero (de invent. 1, 8): »omnis res

. . . aut facti aut nominis aut generis aut actionis

continct quacstionem .... at quum causa ex eo

pendct, quod non aut is agere videtur quem opor

tet, aut non cum со quicum oportet, ant non apud

quos, quo tempore, qua lege, qua poena oportet,

translativa dicitur constitution quia translationis et

commutationis actio indigere videtur.« Eandcm pluribus

exposuit alio loco (invent. 2, 1 9), quem niiper

egregie ut assolct illustra vit Platncrus (progr. de

partib. libror. Cic. rbetor. quae ad jus spect. Marb.

1829. cap. 2), vir, qui juris scicntiam cum insigni

utriusquc linguae peritia ita cumulât, ut Grasso

jlli apud Ciccronem non tantum comparan, sed

etiam aeqiiiperarí mérito possit. »Actionis

versiam« Quinctilianus qtioque appellat (5, 13, 8

coll. 7, 5, 1). Graeco vocabulo est fietáXr¡\pig

sive fistâÔTaÔLÇ, quam certatim illustrant Curius

Fortunatianus (p. 51 Pith.), Sulpicius Victor (p.

262), Augustinus (p. 294) ; eadem vero in jure

Attico itaçayQatprj, quae Latinis alias praescriptio ;

unde Quinctilianus (3, 6, 72): »annon praescriptioties,

ctiam in quibus maxime videtur manifesta

translatio, casdem omnes species babent« cet. ubi

vid. Spaldingius (p. 527). Adde Diarium Victorinum

(p. 207 Pith.): » Translalionem non intclligamiis

forinam esse status legalis; praescriptionem vero

eandcm appcllari posse et сandern exceptionem, sed

ab oratoribus« , ubi oratores rbetoribus sive technieis

opponuntur. De praescriptione sive jfccçayQa<

pr\ vide eundem Platncrum (Process und Kla

gen bei den Attikern I, p. 138— 160).

ut solu] Hoc restitui ex antcrioribus editionibus

pro Grotiano et sola. Pariter infra restitui efflcerr.

aliquid pro aliud, codieibus quoque Darmstattcusi

et Reicbenauensi addicentibus. Sic Cicero (partit.

3), quem locum sequcntibiis quoque adbibere possis:

»aut auscultât or est modo qui audit aut disceptator,

id est rei sentcntiaeque moderator; ita

ut aut delectetnr aut statuât aliquid. Statuit autem

Martiani Capellae lib. V. §. 447. 405'

tcrtium genus ejus est .qui faejti honestatem vel turpitudiuem libera aestimatione

perpendit; hunc aestimatorem convenit nominari. Haec igitur sunt

tria causarum genera, quae hypothesi contincntur, id est judiciale, deliberativum,

et demonstrativum. Sed quum omnes praedictarum rerum auditores 448

dubitatio sui deducat officii, quaerendum discrimen est et proprietas singulorum.

Nam ct judex, cujus officium est damnare reum .vej, absolvere, possessionem

dare vel auferre, priusquam cognoverit causam, dubitat qüo modo utatur

officio; et qui délibérât, ambigua mentis opinione differtur; et laudationis

arbiter, an rite quis laudetur, aêstimantî contemplatione dispensât Sed quum

in diversum haec distrahantur officia, tum illud maxime discrimen attenditur,

qucinadmodum temporibus variantur. Nam deliberado futuri tantum temporis

contiuet quacstioncm, ut si deliberet Cato, an se debeat, ne victorem adspiciat

Caesarcm, trucidare. At vero judiciale genus tarn praeteriti quam futuri nonnunquam

temporis invenitur; sed in praeterito tantum de facto conjectura,

ex futuro qualitas frequenter innascitur, ut suo loco promtius asseretur. Lau

de practcritis, ut judex, aut de futuris, nt senatus. cío suo, non ut ab eo díscedant, sed ut nesciant,

Sic tria sunt genera, judicii, deliberations, exor- quomodo exsequantur.

nationis, quae quia in laudationes maxime confcrlur, turn illud] In cditis legebatur tunc — attendiproprium

liabet jam ex со nomen.« mus — varientur, quae Mouaccnsis codicia (С) autria

causarum genera] Primus horum anctor, ctoritate corre xi.

ut videtur, Aristoteles Cuit (rlietor. i, 3 et 4), deliberado] Eadem noster infra (§. 466), nnde

secuti sunt Cicero et plnrimi aliij quae qui defen- simul vid cuius deliberal ivutn genus antiqnis rhetodunt,

inquit Quinctilianus (3, 4, 6), »tria faciunt ribus (Cur. Fortiin. p. 41. Mar. Victoriu. in Cic.

genera auditorum: unnm quod ad delectalionem p. 147. Alcuin. p. 370 Pitb.) etiam consilii nomine

conveniat, allcrum quod consilium accipiat, tertium appellatum esse. Sic Juvenalis (1, 15):

quod de causis judicet.« Ceterum non video сиг »ei nos

G ro tius feminine genere scripserit judicialis , deli- Consilium dedimus Sullae, privatus ut altum

berat iva , demonstraliva ; equidem ex an tori о ribus Dormirét*

ncntrum reposui, ut est apud Ciceronem (de in- inprimis antem hue pertinent »grandia morituri Cavent.

1, 5). tonis verba* apud Persium (3, 45), quae recti:

officii] Lege сшп MS. officio. Grot. — Eandem Kocnigi us explicat » orationcm Catonis verbis snblilectionem

praebet qnidem Darmstattensis codex: mibns elaboratam, in qua deliberaba t Cato, utrnm

sed vulgata unicc praestat; dobitant enim de offi- mortem sibi conscisccret an eervitutem pateretur.«

5i *

404 Martiani Capel! ae lib. V. §. 448.

dativum etiam genus in praeteritis factis omne consistit^ sed a judiciali genere

fine discernitur. Nam aliud est absolvere innocentem aequitatis imperio, aliud

laudibus prosequi gloriosum insignium contemplatione meritorum. Accedit

<ruod in judiciali genero ambigit cognitor in rebus alienis; in deliberativo vero

quisque tain de suis quam etiam de rebus externis; in laudativo aestimator

auscultât vera congruaque quae memorentur, licet novella etiam id contulerint

449 blandimenta, ut suae praedicationis fiat arbiter qui laudatur. Ergo oportet

attentius intueri, ne ea quae auditoris officium habuerit intendamus, ut si

Verri quod damnandus sit edicatur; ille quippe se damnandum non esse respondet,

et utrum damnandus sit, sola qualitas apparebit. Igitur a facti objectione

nascitur intentio, ut si eidem dicas: Siciliam spoliasti, responsuro:

non feci, conjectura componitur. Stultum quippe est id, quod in arbitrio

manet judicis, aut certe facti nomen, non ipsum crimen intendere. Cavendum

acque, ne, quum lex ulla vel scriptura in causa tractatur, intentio sumatur

ex lege, ut si dicas: lex te murum vetabat ascenderé peregrinum; sed illud

potius dicenduin: murum ascendisti, ut, si negaverit, non sit pugna de lege,

sed de facto, cui accedit lex; si confessus ex facto, tunc contra legem fecisse

videatur. Ceterum si negato facto fuerit lex vel quaevis scriptura recitata,

superflua videbitur contentio, quando non juris sed veritatis altercado con-

450 tineat quaestionem; hoc vitio plerique falsi sunt. Sed et praeter illos treis,

quos status asserui, alios quatuor vel quinqué de scripti qualitate manantes esse

dixerunt, qui licet suas in divisione causae partes obtineant, tarnen nunquam

principali loco nascuntur; quia nisi fuerit quod probetur, nemo ad probandum

novella blandimenta] Panegyricos intelligas, qui non potest, quia lioe ad judicis officium pertinet.

imperatoribus non modo absentibus verum etiam lex te murum] Exemplum boc noster e Cicerone

praesentibus diccbantur. (de orat. 2, 24) et Quinctiliano (7, 6, 65 p. 142

eerie facti] Grotius in margine cat i; sed altius Spald.) repctiit.

mendum insidere ride tur; vide nclegendum sit: »nun de scripti] Hi sunt quos bliovjegales appellera

ipsum crimen aut certe facti nomen intendere.* supra (ad §. 444) monui, quorum quinqué species

Spoliasse Siciliam Yerrcm acensator intendere po- faciunt easdem quas noster infra (§. 462), ubi plura

test, quia in facto positura est; damnandum esse^ de Us monebuntar.

Martiani Capellae lib. V. §. 4S0. 405

récitât legem vel aliquam scripti formam. Id autem', quod probatur, status

est, qui ex primo conflictu semper exsistitj ceterae quaestiones controversiae

vel incidentes sunt perhibendae.

QUOMODO STATUS FACILE INVENIATUR.

Sic igitur inveniendi status facilis erit ratio, quum neque nomen admissi 4of

neque auditoris officium neque legem aut scriptum aliquod intcntionis loco

poterit objici. Itaque talis est intentio: hominem occidisti; depulsio: non occidi;

quaestio ex his oritur: an occiderit? in quo statu erit conjectura. Sed quum

intentioni jus facti opposuerit reus, fit qualitas, ut a Milone non factum negatur,

sed de facti jure contcntio est; occidisse enim se fatebatur Clodium,

sed jure fecisse. Huic depulsioni subjicitur ratio, quae non una simplexve

sit. Nam potest unum atque idem factum propter varias causas videri probabile,

ut hoc idem, quod insidiatorem occiderit Milo, una ratio fuit; alia,

quod hostem reipublicae et tyrannidis affectatione succen9um se interemisse

memorabat. In quibus assertis lit quidem qualitas, sed diversae species ejus

erumpunt; nam prima relativa, altera comparativa qualitas fulget. Quod si

conflictu] Ciceronis haec verba sunt (invent. I,

8), quae tamen Quinctilianus (5, 6, 4) rcprcbendit

admissi] Nimirum facti, pro commissi. Non

Justinus solum (15, 2 ; p. 394 Gron.) » admitiere

facinns« scripsit; sed Ciceronianum (de fin. 1, 1)

etîam est: »quod eemel admissum coërceri.*

non occiderit] Optime Augustinus (p. 294. 29 S

Pitb.): »E duobus, dicto et responso, vel intentione

et negatione media nascitur quaestio boc modo:

intentio est occidisti; negatio non occidi; quaestio

an occiderit?*

conjectura] Si de veritate facti quaeritur, conjecturis

uùtur orator (Gic. de invent. 1, 8). Uberius

bac de rc Sulpicius Victor (in Pitb. rbetor.

p. 250), cujus verba operac pretium erit hic subjungere:

»Conjecturae status ex negatione, per

quem factumne sit qnaeritur; conjectura appellate,

quia conjiciendo et argumentando ad veritatem necesse

est pervenire. Hoc ejus est proprium, quod

quae ponuntur in canea non ipsa sunt crimina, sed

criminum signa. Ut si reus sit dives adolesccns,

affecta tae tyrannidis, quod arcem praeteriens fleat.

Non enim quod illam transeat, vel quod fleat,

crimen est; sed haec signa sunt, quare tyrannidem

affectarc videatur. Dividitur conjectura per

fecta locis bis: probationum expetitione, facúltate,

volúntate, a su mm о ad imum, aliquando jure ab

soluto, den vatio ne, veri simili probationer

occiderit Milo] Ita Monacensis (C), non occiderat,

ut in editis.

406 Martiani Capellac lib. V.' $. 451.

intentioni non jus facti, sed negatio nominis opponatur, quam vis ncgatio dcpulsionis

vice dicatur, tamen non faciet conjecturam, quia non factum, sed

nomen facti destruitur; ut in hoc: adullerii actio sit; quum repudiata uxorc

stupratorem qui repudia verat maritus invenit, accusât adulterii; reus contradicit,

nec factum ucgat, sed adulterii nomen excludit, et quaeritur quid sit

452 adultcrium,. quod est defmitivae controversiae. Igitur conjectura ipsius facti

negatio est; finis non admissi sed nominis, idcircoque ctiam depulsio ingesti

criminis, quia quum facto aliud nomen imponitur, imminens objecto crimini

periculum denegatur; ut in hoc objectu: pocula tern pli e sacerdotis domo

furatus es, sacrilegium fecisti; repellit: pocula quidem abstuli, sed quia do

domo, non de templo, furtum, non sacrilegium nuncupandum. In quo

ctiam facti alta quaedam videtur esse negatio, non enim hoc ad deorum

injuriam spectat admissum, sed ad dispendium sacerdotis, quum de domo

pocula subtrahantur. Hic utraque factum definitione tractandum, id est, et

nominis] Scquîtur apud Grotium: »ut adultc

rium non feci «5 ad quae observât: »Hae quatuor

voces in meo códice desunt, etiam in Lugdunensi

et Basileensi, et sane verisimile est non

esse hic genuina.« Ñeque in anterioribus editionibus

leguntur, quarc omisi.

definitivae controversiae] Cicero (de inv. 2, 17):

• Quum est nominis controversia, quia vis vocabuli

dcfiiiicnda verbis est, constitutio definitiva dicitur.«

(Add. Quinctil. 7, 3, il ; p. 92 Spald.).

objecto crimini] Codex quidem Monacensis (C)

»objectio criminis «5 sed perperam, quia pericu

lum sequitur, quod in omni criminatione summum

est. Exemplnm, quod additur, de sacrilegio adhibuit

et Cicero (de invent, i, 9): »si quis sacrum

ex privato surripucrit, utrum fur an sacrilegus sit

judicandus.« Paulo aliter Quinctilianus (5, 10,

59): »privatem pecuuiam sustulisti, sed quia de

templo, non furtum sed sacrilegium est« (adde 3,

6, 38 et 40. 4, 2, 8 et 68. 7, 3, 9 et 21).

alta] Haue lectionem jam Grotiits ad marginem

posuit, legiturquc in Reiehcnauensi , Darmstatlcnsi,

et aliis libris scriptis ab Oudcndorpio (ad Appui.

I. p. 245) laudatis, pro alia in editis. Intel/ige reconditam,

ut apud Virgilium (Aen. 1, 209):

»premere altum corde dolorem*;

et »altissima erudition apud Plinium Secundum

(epist. 4, 30, 1).

utraque] Utraque dixit adverbial! forma: ut

enim utrinque, quum bine et illinc respondit, et

utrobique, quum bic et illic; sic utraque quum bac

et illac. GnoT. — Equidcin hoc adjectivum ad no

men definitione refero. De facto enim utraque de

finitione, squid sit sacrilegium, et quid furtum«

tractandum esse dicif. Cicero ad idem cxemplum

observât: »necesse crit definiré utrumque , quid sit

fiir, quid sacrilegus«, itaque nec ¡Ha lectione opas

erit, quam in margine posuit Grotius: »in u troque.»

Martiani Capellae lib. V. §. 455. 407

quid sit sacrilegium, et quid furtum. Nunc de qualitate dicendum, cujus 435

multiplex natura divisionem partium primo dcsiderat, ut ea decursa singularum

proprietas explicetur. Qualitas igitur aut de re, aut de actione est,

De re, quum ejus facti, quod in judicium venit, ratio causave tractatur, vel

quum quid fieri oporteat Hisceptatur, ut an jure Clodium Milo jugulaverit,

vel an domus Tullio restituenda fuerit. De actione autem, quum quaeritur,

an admittenda sit actio et judicium faciendum; quae pars quoniam juris aequitate

perpenditur, recte earn in species qualitatis subtilius aggregamus, aliam

autem, quam Hermagoras quasi Constitutionen! novam a qualitate distinguere

et translationem vel praescriptionem vocare maluerat. Sed haec posterius.

Qualitas ut futuri temporis aestimata, ita et praeteriti: praeteriti juridicialis, 434

futuri negotialis. Qualitas in utroque juris asscrtio est; in juridiciali naturae,

in negotiali legis aut consuetudinis asserta versantur. Juridicialis autem dividitur

in absolutam et assumtivam. Absoluta est, quae factum ipsum sui

natura et jure défendit; assumtiva, quae quum in facto ipso nihil probabile

reperiat, confugit ad ipsam causam, eamque justam, ut faceré deberet, allegat:

ut quum Milo non potest dicere hominem licuisse jugulari, causam

nunc de qualitate] Vulgo praemiltebatur inserí- quoniam nulla translatio id est praescriptio sine

ptio: к Qualitas est quum qualis sit quaeritur«, Gro- lege potest esse.*

tio tarnen recte notante : »Titulus Lie ex Dialéctica a qualitate] Correxi locum in editis corruptnm

hue translatus, sed perperam«; quapropter quam e códice Dfonacensi (G), tam a qualitate pro aut

a códice quoquc Darmstattensi earn abesse vidis- qualilatem, quam praescriptionem pro perscriptiosem,

omittendam censui. пет scribendo. De praescriptione supra jam egi

Hermagoras] De со supra jam actum est (ad (ad §. 446). *

§. 444). Translations eum inventorem et Cicero juridicialis] Restituí vocem praeteriti, quam

appellat (de invent. 1, Ii) et Quinctiliauus (3, в, Grotius iterare neglexcrat, e codicibus Monacensi

60), quanquam semina ejus quaedam citra nomen (C) et Darmstattensi. Praeterea monendum, paulo

ipsum apud Aristotelem reperiantur (confer Spald. ante pro posterius Gro tinm margini adscripsissc pop.

520). Addc et Curiam Fortunatianum (p. 45 sterior, quod tameu non placet

Pitb.): »rationales status secundum Hermagoram dividitur] Haec distributio apud Auctorem ad

quatuor, conjectura, finis, qualitas, ct translatio; Herennium (1 , 15) et Ciceronem (de invent 1, II.

translationem tant undem accipimus legalem, 2, 23 et 24) fere iisdem verbis exstat; quae quum

408 Martiani Capellae üb'. V. $. 454.

occidendi adstruxit insidias Clodianas. Illic assumtivae nomen accepit: quia quum

absolute factum tueri non possit, confugit ad causas. Haec igitur assumtiva

partes habet quatuor: rclationem, remotionem, comparationem , concessionem.

455 Relatio est, quum de facto confesso culpam in eum qui pertulit refert, ut

in Clodium Milo, Orestes in matrem, Horatius in sororem, qui idcirco a se

456 perhibuit jugulatam, quia ejus provocatus injuria in facinus sit coactus. Rcmotio

est, quum objectum crimen in alterum vel in aliud ab со qui percellitur

removetur. In alium, ut Tiberius Gracchus in Mancinum, qui auctor

faciendi foederis fuit, quod tarn senatus quam populus improbarat. Item in

alia causa: legatus nisi intra triginta dies profectus fuerit, capite plectatur.

Quaestor sumtum legato non dedit, tempus emensum est. Accusatus contradicit

et crimen objectum removet in quaestorem. In aliud autem removet,

si' morbo tardatus in infortunium suum causam removeat tarditalis. Remoin

omnium manibus versentnr, exscriberc ipsa ne- qui perculit, modo ibi de accusatore senno csset;

cessarium non fuit. sed quum vel Clodius vel Clytaemnestra vel Horaassumtivae]

Grotius edidit assumptive sicut an- tia percellere interfectores suos amplias non potuteriores,

correxit tarnen in notis, adstipulante nunc erint, cautius duxi servare pertulit , quia perferre

códice Rcicbenauensi. Sed praeterea vide nc illinc ctiam de patiendo dici potest.

pro illic legend um sit. foederis] Numantini, de quo et Cicero (BrùL

relatio] Auctori ad Herenniam (i, IS) est 27). Piara debit Plutarchus (in vita Tib. Graccbi),

translation noster cum Cicerone facit, quocum et Vellejus (2, 1, 5), Appianus (Hispan. 83), alii.

Orcstis (de invent 1, 13) et Horatii (ibidem 2, 26) Celebratnm rbetoribus argumentum fuisse probat

cxeinplum commune habet. U troque et Qoinctilia- Quinctilianus (3, 8 , 5. 7, Л, 12).

nus saepissime utitur (3, 6, 76. 3, 11, 4. 4, alterius vitio] Dclevi auctoritate codicum Dann-

2, 7. S, 11, 12 et 18) pariter ac Milonis, prae- stattensis et Monacensis (C) illud quid, quod seseil

im quum ipse Cicero (pro №1. 3) bujus can- qui tur apud Grot i um, siquidem factum praeccdit.

sam cum ilia Horatii (apud Livium 1, 26) com- legatus] Hnic quoque exemple ansam dedit

paravcrit. Cicero (de invent. 2, 29): « causae remotionis boc

qui percellitur] Reus, ó âicoxôuevoç. Grot, nobis exemple sit: Rbodii quosdam legarunt Atbe-

— Percellere idem est quod in capitis discrimen nas. Legatis quaestores sumtum, quem oportcbat

adducere, ut saepe apud Taciturn (ann. 4, 31. 14, dari, non dedernnt Lcgati profecti non sunt. Acî>

7 ; bist. 2, 54. 3, 36). Eandem ob causam et cusantur.« Sed propias ad nostrum accedit Carias

paulo supra (§. 4öS) saribendum esse vidcri possit Fortunatianus (p. 47 Pitb.).

Martiani Capellae lib. V. §. 4o6. 409

vetur vero ant ipsura factum, si ad alterius pertinuisse dicitur potcstatcm; aut

causa, si alterius vitio quid accidisse dicatur. Comparado est, quam compen- 4o7

sationem novi a posterioribus perhiberi, non quum crimini beneficium alterius

temporis subrogatur, sed quum factum jure defenditur, ut ex eo aliquid

commodi sequeretur. Nam si merilum alterius temporis velut in compensationis

gratiam memoratur, ad deprecativam potius adtnovendum est qualitatem,

quae veniali specie continetur; haec vero rite se fecisse conteudit, ut Verris

illa responsio: magno, inquit, decumas vendidi; quod factum compensât

militate bencficii. In hac quippe parte facti confessio est, scd immanitatem

objcctionis excludit allegatio promerendi; at in ilia criminis factique una con

fessio est, sed aut ab animo separatiir, aut purgatione cessante ad humanitatis

miseranda respirât. Verum hac qualitas venialis in bina asserta discer- 458

nitur, in purgationem et deprecationem. Nam purgatio est, quum. confesso

facinore animum voluntatemque purgamus; cujus modos ^res esse non dubium

est, imprudentiam, casum, necessitatem. Imprudentia est, quum a voto

scicntiaque nostra aliquid dimovemus, ut: quidam in venando jaculum intorsit

gatam muta vi e códice Hlonaccnsi (С) scribendo cum Cicerone (de invent 2, 31 ) dixit concessiofuerit

et plectatur pro erit et puniatur in editis. nem, cujusqne partes mox (§. 458) latins enarrat.

compensationem] Sic Marius Yictorinus (p. 117 »Venialcm statum« dixit et Scrvius (ad Aen. 4,

Pith.): » Primo debet diecre feci sed profui, et pro- 525). De re ipsa vide Platnerum (in libello laudato

bare plus se profuissc quam obfuisse; quae est p. 29 scqu.).

qualitas compensativa, quam ideo Cicero compara- Ferris] Repetüt ex Cicerone (act. Verrin. П,

tionetn vocat, quod compare tur id quod in crimen 5, 1С).

Tocatur ad id quod sc reus profuisse dicat.« Adde ab animo] Animus ble voluntatem significat,

cundem (p. 212) ct Sulpiciura Victorcm (p. 267. ut apud Quinctilianum (7, 4, 15): »non nunquam

268). Nostcr Ciceronem (de invent. 1, 11. 2, 24) mule fecisse nos sed bono animo dieimus.«

acquitta-, qui: »comparatio est, inquit, quum ali- tres esse] Ita praeter Ciceronem vctus etiam

quod factum, quod per sc ipsnm non sit proban- scboliastes ad orationam pro Ligarlo (edit. Graev.

dum, ex eo cujus id causa factum est defenditur. « Ш. 2; p. 161): »Status venialis per casum, per

Graccc avxl6xa6lV dici auctor est Quiuctilianua imprudentiam, et per necessitatem: omni igitur parte

(7, 4, 12). consistit.« Cctcrnin codicis DIouacensis (C) auctoriveniali

specie] Il a fuit in MS. GnoT. — Lege- täte dele vi id, quod post dttbium erat apud Grotiiun.

batur cnim in cditis venialis. Est autem quam supra vt (juidam] Restituí ut ex codicibus Monaccu-

52

410 Martiani Capellae lib. V. $. 458.

in beluam, et homincm delitcscentem retibus interemit; quae pars error dicitur,

atque ei subduntur ignoratio, vinolentia, oblivio, fatuitas, dementia,

ceteraque, quae errorem admittentis excusant. Casus vero culpam eventus

exonérât, ut: qui cum victimis ad diem sacrum non occurrerit fluminis incrementis.

Scelus autem necessitate commisit, qui praecepto ducis insontera

homincm jugulavit. Inter quos modos hoc interest, quod imprudcntia fallit,

casus prohibet, nécessitas cogit. Deprecado autem nihil causationis associât,

459 sed in exorandi humilitatem precesque suspirat. Ceteras quaestiones, quas

status dicunt incidentes, advertant, qui talium didicerunt, sic ut inlerius dcmonstrationem

formet primae vocis ingestio. Plerumque cnim secunda vim

intentionis incutiet, ut in hoc: Viro forti praemium, quod volet; qui fortiter

fecit, petit praemium nuptias uxoris alienae. In quo qui petit praemium,

quia nullum putat e diverso, nihil intendit, sed maritus contradictor intendit,

licet secundo loco videatur assurgcre; cui per depulsionem vir fortis obstabit

sibus et Darmstattcnsî, qiiod Grotius omîscrat, Ii- qui cum] E Laccdacmoiiiornm lege hoc схеш-

cet in antccedentibus editionibiis exstarct. plum in medium protulcrat Cicero (inv. 2, 51 ct 42).

subduntur] Confer omnino Ciceronem (topic. deprecatio] Ea Ciceroni (invent. 2, 54) est »in

IG): »Ea quae (hint partim sunt ignorata partim qua non defensio facti, sed ignoscendi postulalio

voluntaria; ignorata quae fortuna eflecta sunt, vo- contirietin-«; Quinctiliano (S, 15, S; p. 556 Spald.)

luntaria quae consilio. Nam jaccrc telum voluntatis »quac est sine nlla specie defensión is. •> Confer

est, ferire quem nolueris fortunae. Cadunt etiam enndem inferiori loco (7, 4, 17 et 18 p. 118) ct

in ignorationcm atque in imprudentiam perturba- Cassiodorum (Op. p. 554 Gar.).

tiones animi, quae quanqnam sunt voluntariac, ta- lalium] Pcrobscuriim hoc est nisi cllipsin hie

men babent tantos motus, ut ca quae voluntaria statneris vocis ralionem, aut similis. De iuciiicnsunt

aut neccssaria intcrdum aut ccrtc ignorata \\- tibus vide snpra (§. 445)5 sed totns locus lantis

dcantur.« Ejusmodi purgationcm continent illa Te- tencbris involutus est) ut ne de lectione quidem

rcntii (adelpb. 5, 4, 25): statucre audcam, siquidem pro ingestio Darmstat-

»Persuasit nox , amor, iftnum, adolescentia.« tensis codex habet insertio; id tantum apparet 31ar-

Adde Demosthencm (adv. Mid. 11): rçslç Ei%£ tianiim sibi vellc, in quaestionibus incidentibus

rtÇO<pàÔELÇ , né&r¡v, escora, ayvoiav, ôlà TO saepe partes mutari ita, nt qui primus intenderit,

WxToç xaï Ôxôtovç yeyovévai-. et Senccam (cxc. mox depellendi negotium nanciscatur, intendat aucontrov.

7, 8): »nox, vinum, error, quid irasecris tem is, cujus proprio secunda vox fuisset.

puella? jam non negnt.« ... . viro forti] Vide Senccac, Quinctiliani, Calpnr

Martiani Capellae lib. V. §. 459. 411

tanquam petitionem praemii quod poposcerat accusanti, praemiuin justum esse

contendens, tanquam si factum aliquod jure tueretur. Item quaestiones legales, 460

quas tanquam status causis incidere memoravi, principalium quaestionum

intentione vel depulsione non eadem regula percensentur, quippe quae in

secunda conflictatione prorumpunt. Nam prima qualitati tribuitur; igitur ilia

intentionis ae depulsionis regula in qualitatis praedicta parte turbatur.

DE EXAMINATIONE, ID EST, JUDICIALI GENERE.

Nunc то xQLvóiiievov, quod Graeci dicunt, consequenter assumam. Nam 461

quum intentio et depulsio statum Constitutionen! que signaret, si conjectura

fuerit, judicationi praebebit pariter rationem, neque cnim est quod possit

ponderari- judicio nisi ipsa negatio; in qualltale vero vel fine alio loco quam

status apparet, necesse est confessa depulsio facti habeat rationem, quam

item accusator infirmet, et velut secundaria quaestio procreatur per rationem

fmpugnationemque rationis. Hie illud judicabile posse versari, idque esse quod

niiqnc controversias, in quibus saepc banc legem

invenios: erat enim in declainationibus scliolasticis

nsitatissima. Alicubi non de uno, sed duobus pracmiis

(it nientio. Grot.

accusanti] Sic Dfonaccnsis (С). Grotius accusati

edidit, veriorem lectionem in margiiicm eonjecit.

Construendum: »cui (raarito) tanquaiu accu

sant! petitionem praemii vir fortis obstabit per depulsionem

(accusationis) contendens praemium ju

stum esse.«

то y,qivb[itvov\ Latine judicationem vertunt

Auetor ad Herennium (1, 16) et Quinctilianus (5,

11, 4. 5, 14, 28. 6, 5, 1 et 3.); Trebatius antem

jurisconsultus (Quinctil. 5, 11, 18) et Cicero

(topic. 25) appellant »qua de re agitur«; alioque

loco Cicero (orat. 5G) »in quo quasi certamen est

controversial « Similiter Hermagoras %QivÓ[lEVOV

appcllavcrat id de quo contenditur (Augustin, p. 295

Pith.). Curáis Fortunatianiis (p. 59 Pitb.) »id do

quo jndicandiim est«

judicio] Codex Mouacensis judicatio. Sed judicatio

non ponderatur, negatio ponderatur judicio,

in statu nimirum conjectural!; in rcliquis cnim ra

tio accedit.

procreatur] Anteriores editioncs babebant »per

confirmationem impugnationemque rationis « melius

certe quam Grotius edidit per infirmationem ; sed

veram lectionem ex Darinstattcnsi códice restituisse

mihi vidcor rationem; ¡míe cnim quaestio prterjatur,

quod ab altera parte ratio proponitur, ab al

tera impugnatiir. Cctcrum irapeditissimum locum

esse non nego, quem ita intclligendum censco:

»negatio in qualitatc, vel fine, alio quam status

loco apparet: necesse est (nt) confessa depulsio facti

(vcl potius depulsio facti confess!, quod reus ipse

non neget, sed alio convertcre conetur) habeat ra-

K2 *

412 Martiani Capellae lib. V. §. 461.

acstimator justi ratione perpendat, posse in quavis causa et onraes status

exsistere, et multae rationes, infirmationesque numerosue, perindeque judicationum

semina copiosa; quum unum videlicet factum multiplici ratione defenditur,

ut Tullius pro Milonc, quod insidiatorem et quod hostem publicae

quietis occident. In his igitur ille status potius apparebit, quem orator pro

utilitate defcnsionis sumserit. Ilia etiam ratio- ex oratoris plerumque adstructione

colligitur, tuncque velut rationales alii status emergent, ac sic ad pro-

462 bationes scriptura profcrtur. Hinc judicatio legalis orietur, cujus species sunt

quinqué. Una est, quum scripto aliquid plurave ambigua continenlur, quae

a Graccis ауирфоХ'ш. memoratur, ut ex communione nominis res plerumque

confunditur, ut est istud: Quidam taurum legavit, quo nomine servum habuerat

admodum pretiosum. Verum illi heres taurum, hoc est bovcm dedit,

quia fecit nomen amphibolum quaestionem. Item ex nominum distinctionc

per syllabam, ut qui habuerit propinquos duos, unum Lesium nomine,

aliumque Milesium, heredemque constituons sic locutus est: heres esto mi

lesi ; qua distinctionis ambage certamen exortum, dum heres esto mi distinguit

qui Lesius dicebatur, alius vero continua nominis jugitate Milesium

tionem, quam item (vicissim) accusator iniirract, et

(Inde) velut secundaría qiiacstio proereatur« cet.

velut rationales] Sic codices Darmstattensis,

Reicbcnaucnsis, et Monacensis (C)j Grotius male

»velut rationes*, ut paulo ante aulem pro etiam,

quod restituí ex antcrioribus cditioiiibus codicibusque

dictis.

quinave] Пае sunt qnas de scripto controver

sias Cicero appellat, quarum prima est ex ambi

guo (de invent. 2, 40 ct 41), altera ex scripto et

sententia (42 — 48), tertia e contrariis legibus

(49), quarta ex ratiocinalione (50), quinta ел de~

finitione (SI).

áfi(pL(3oZLa] Grotius quidem àfi<pi/3oZoyia,

quod per syncopen explicandum foret pro à(i<pi~

ßoXoXoyia- ego vero codices secutus sum Reichcnauensem

et Mona con sein (G), qui cum Cicerone

(ad div. 7, 52), Auctore ad Hcrennium (2, 11),

Quinctiliano (7, 10, 5; p. 164 Spald.), et Isidoro

(cl y m. 1, 54, 15; p. 54 Arev.) faciunt.

distinguit\ Inde apparet tum, quum testanientum

illud scriptum fucrit, omnia continua serie notat

a, neque verba inter se divisa, ñeque nomina

propria initial! bu s Uteris dis ti ne ta fuisse. E хеш nia

similia multa exstant in jure Romano (ut in titulo

de rebus dubüs, ct in I. 50 de testam. tutela); sed

quod noster de Los! о ant Dlilesio berede attulit,

a Curio Fortunatiano (p. 52 Pitb.) mutuatus esse

videtur. Alia vide apud Quinctilianum (7, 9, 5;

p. 155 sequ.).

Martiani Capellae lib. V. §. 463. 415

dicit heredem. Sunt item modi, quos diabetica com prehendit adstructio. Item 4G3

species scriptionalis est quaestionis, quae ex verbis et sententia scriptionis

emergit, ut in hoc: Peregrinus murum ne adscendat. Quidam obsessa civitatc

conscendit, hostemque dejecit. Arguitur. Hie reus legis sententia, verbis

nititur accusator. Tertiura quaestionis est genus, quum contrariae leges 4G4

utrinquesecus colliduntur, ut in illo: Mas templuni Cereris no ingrcdiatur.

Item, qui parentibus opem non tulcrit, puniatur. In templo Cereris vapulanti

matri ingrcssus opem filius tulit. Accusatur. Facit hie conflictum diversitas

legum, quarum interpretado colliditur, ut cui potius auscultandum

fuisset appareat. Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur Syllogismus, 40*>

quum ex со quod scriptum est aliud quoque quod non scriptum est argumentatione

colligimus; ut in hoc: Exsulem intra fines deprehensura liceat occidere.

Quidam inventum exsulem verberavit. Accusatur. A defensore colr

ligitur, quod minus permisso sit fieri debuisse. Huic insunt modi quatuor,

a simili, a consequenti, a majore ad minus, a contrario. A simili ita, ut

quia patris interfector culleo insuitur, haec poena manere debeat matricidam.

peregrinus] Idem argumentum exstat apud ininiicos sitos imprudeiitis cacdis quinquennii cxsilio

Quinclilianum (4, 4, 4$ p. 132 et 7, 6, 65 p. damnatos intra Cues deprcbensos díinicare ínter se

142 Spald.), Curium Fortunatianum (p. 42 ct 52), datis gladiis coëgit. Commortui sunt. Accusatur in

et Sulpiciiim Vietorcm (p. 255 Pith.). justi supplieii.«

mas] De Cereris tcmpli introitu maribus inter- fieri debuisse] Lege: » fieri licuisse. Nam dedicto

vide Livium (51, 4), Ciceronem (in Verr. 4, cuisse scriptum fuisse vix est ut credara. GnoT. —

43 et 3, 72), Lactantium (2, 4), ac Macrobium Corrigere ex ingenio non auaim, quum hic sensus

(in Saturnal. 1, 24). Sed exempluin noster mutua, esse possit, cum qui quod minus permisso sit fe

tus est a Curio Fortunatiano (p. 43 Pith.) vel Sid- cerit, officium non violasse.

picio Victore (p. 274). Aliud de legum conflicto culleo] De Lac lege vide Auctorcm ad Heren»

vide apud Ciceronem (de inv. 2, 49). nium (i, 15), Quinctilianum (7, 8, 65 p. 133

liceat occidere] Non cuivis jure Romano; sed Spald.), Ciceronem (de invent, 2, 13 et 30), ct

praesidi provinciae (1. 26 C. de poen.), apud Athc- Suetonium (in Aug. 55). Verba Modesrini (in 1. 9

ilienses autem arebontibus (Pollux 8, 86). Exem- D. de lege Pompon, de parric.) bacc sunt: »Pocna

plum, quod nostcr affert, itcrum a Curio Fortu- parricida more majorum liaec institute est, ut parrinatiano

(p. 35 Pith.) pctitum est. Simile est apud cida virgis sanguincis verberaius, deindc culleo in-

Qiiinctilianuiii (dcclain. 503): »duos paupcrcs divee suatur cum cane, gallo gallináceo, vípera, ct si'

414 Martiani Capcllae lib. V. §. 46o.

~ *. A consequcnti sic: Tyrannicidae praemium. Qui suasit tyranno deponere dominatum,

praeinium petit; Colligit par esse meritum, quia reddidit libertatcm.

Л majore ad minus; здрга >di&i enim, si exsulem permittitur jugulare, licet

etiam verberare. A coutrario: si vir fortis meretur pracmium, desertor

466 dignus est poena. Finitiva .isuperest quaestio de scripti ambiguitate dem an ans,

quum aliquod verbum in lege vel testamento dubium est et definitione clarescit,

ut: Nocte cum telo deprehensum liceat occidere; quondam cum fuste nocte

deprehensum magistratus occidit; reus est caedis. Lege se quidem tuetur, sed

telum quid sit inquiritur. Quod quaestionis genus hoc a principalibus difFert

statibus, quia non de facto, undc orta causalio est, sed de scripti tantum

definitione disquiritur. Discutitur igitur, ab his legalibus status principales esse

discretos, et hos incidentes dici; illos autem, a quibus causa nascitur, vel constitutiones

vel status certius appellari.

DE GENERE DELIBERATIVO.

467 Jam nunc decursis constitutionibus controversias deliberativi et demon

strative generis videamus. Nam et causarum tria genera esse dubium non

est, et in omni causa statum deberé versari, licet in deliberativo quidam

mïa; deinde în mare profundum culleus jactetur« et sic Paulus respondit ff. ad I. Juliam «le vi pubcet.

Confer rcccntiorcm quoque legem (cod. de bis lîca 1. IIî qui aedes §. Tclorum. GnoT. — Ncqnc

qui parentes cet.) et Valerium Maximum (1, 15). în institutionibus (§. 5 île public, judie), ueque

magistratus]' An praefectus vigil um? GnoT. — in altera, quam laudat, lege (ad 1. Jul. de vi pubL

Certe si de urbe Roma sub impcratoribiis cogite- il §. 1 cum qua conf. 1. 9) fastis inter tela remus

3 si de liberae rcipublicac temporibus, nnus с fertur. Legem potius с digestís (ö4 §. 2 de furtis)

trimnviris noeturnis (Plaut. Ampbitr. 1, 1, 3); sed in medium proferre debebat, qua »teli appellatione

quum baec declamationum argumenta pleraque in et fastis venit.«

Graecia inventa esse videantur, praestat de tbcsmo- deliberativo] Confer Ciccroncm (invent. 2, SI

tlicta Atlicniciisium accipere, quos curam noctur- sequ.), Auctorcm ad Ilcrcnniiim (5, 2), et Quincnac

securitatis babuisse e Dcmostbcnc (adv. Mid. tianum (3, 4, 7 et 15; p. 454 et 4G1. 5, 8, I;

il) notum est. p. Б61 Spald.).

telum] Jure nostro etiam fnstis telum est. Inst. quidam] Sic с Grotii códice legend um pro qttande

publ. judieiis §. Item lex Cornelia de sicariis-, dam in editis.

Martiani Capellae lib. V. §.467. 413

qualitatem negotialera consistcre, quod de futuro délibérât, existí uiarint; tarnen

ita qualitas plerumque censenda est, ut alii quoque status huic generi posse

accidere non ncgentur. Nunc status in talibus ita reperiri posse firmamus,

ut non ex intentionis depulsionc, cfuemádmodum in conflictibus monstratum

est, regulam tencamus. Quid cnim, aut quis intendct, vel ordine soluto

persuasor dissuasorve confligent, quutn alterum deligere in adstructionibus non

vctemur? Sed tarnen accusaloris partes dissuasor videtur arripere; qui cnim

inhonestum vel inutile illud quod dissuadet ostcndit, pro certo ipsuin videtur

accusare negotium; persuasor vero partos arripit defensoris, et negotii tractatum

qualibet objectione contrarietatis absolvit. Ex quo et dissuasor intendere, et

persuasor depellere memorandi. Ac sic conflictione partium facta status poterit

apparere, ut in alia causa: Crebro ad muros exercitu fugiente délibérât imperator

utrum diruat muros. Muros exseindi quum elicit j, nonne videtur si fecerit

accusare? Dciode graviter et seditios,e ,id exercitum perpessurumj in quo

conjectura fiet de commotionis eventu. Ac mox si dicat victoriam non vocandam,

si praesidium civitatis exscinditur; finis accessit. Defmiendutn efuippe

qualis status moenium victoriam faciat celebran. Tunc si dissuasor addat,

sine consilio senatus id fieri non deberé, praescriptio etiam videtur accederé.

Certum est igitur et intentionem dissuasori jure signari, et in deliberativis

cunctos status promtius apparere. Sciendum tarnen, ne dissuasor velut sensoluto]

Lege sólito. GnoT. — Quídni soluto? 474) ratíoncm, depulsioncm autem infirmationem

IVamquc tam anfecedentia, quam subscqucnlia vul- rationis appcllat. Conferre ctiam licet Itfarium Yicgarem

defendant lectionem. Prefecto «sí quis alte- torinuin (p. 212 Pith.).

rum ordincni deligere non vetetur«, quae sunt verba crebro] Curio Fortunatiano (ap. Pilli. p. 47)

Dfartiani, ordo solutus est, ncutiquatn solitusl Hiñe hoc quoque excmpluin deberi videtur, jicet ibi

correxi etiam paulo post e codicibus Alonaccnsí (G) non ad deliberatiyum sed ad jiidicíale genus reíaet

Darmstattensi verba: »ex quo persuasor inten- tum sit: »miles ex acie ad muros confugiebat; imdere

et dissuasor depellere memorandi.« Rcctius perator muros diruít, victoriam reporta vit 3 reus est

enfcn nunc leges, soluto niinirnm ordine, persua- laesae rcipublicac.«

sorem depellere (ivcnsarc) et dissuasorem intendere in deUberalivis\ Sic codex Darmstattensi* me-

(accusatorcm agere). Intentionem cnim noster (§. litis certe quam dcliberativi in cdilis.

416 Marliani Capcllae lib. V. §. 467.

tentiam dicens proliibeat tanquam judex, quum ejus officium hoc sit, nc faciat

pcrsu adere, inlionestac roi vel inutilis rationc monstrata.

DE GENERE DEMONSTBATIVO.

i68 Jam nunc in demonstrative quemadmodum status emergat, non est

facile memoratu idcirco, quia non statim laudem vituperatio consectatur, ut,

quisquís laudabilis non est, vituperabilis habeatur, vel contra, qui vituperatione

caruerit, laudibus fastigetur, ut si laudandus ex eo quis dicatur, quia

homicidium non commisit. Est ergo medium nomen, quod privationem placuit

memoran, propterca quia, qui laude privatur, non confestim vituperationi

permittitur, vel contra. Hie tarnen status demonstrativi generis apparet, quum

laudatorcm vituperatoremquc constituons et vituperatori accusatoris intentionem,

laudatori defensoris paries adjunxeris; aut illud subtilius conformatur, ut au

ditor inter laudem ct vituperationem libratus velut adversanti loco ponatur.

ne faciat persuadere] Ait dissnasoris officium in illo Proculi fragmento, quod citatur D. de offiessc

pcrsuadere, nc alter lioc faciat, probans rem cio pracsidis, quod ¡ta sonat: »scd licet is, qui proesse

inLonestam, ac si inutilem ostendcret. Nequc vineiae pracest, omnium Romac magistratuum vice

vero nolim vel inutilis legi, cum vidcam in MS. i(a ct officio fungi debcat, non tarnen spcctaiidum est,

exáratum fuisse. G нот. — Adstipulatur codex No- quid Romac factum est, quam quid fieri debeat« h

naecnsis (C), nnde vel inutilis reposui pro velut non tarnen tarn. Sed nec illac ncgligcndae ceninutilis,

quod in editis erat eiirae со in loco eleganter xa-d? v<pèv dici Romae

fastigetur] Silius: magistratuum pro magistratuum Romanorum, тш

» medium que per alt/um

èv Pcofirj txQ%ôvTùiv r¡ jtçvtavevôvTcov. Et

e . m • boc quidcin obiter. Grot. — In editis enim mi

banst m fasligans compressa cacumina nectu.» * '

omissnm erat. De privatione vide supra (§. 580).

Sic supra: . . , • ...

hic tarnen \ In editis isic tarnen«; ad quae

» ÍIt fastigetur longa brevisque fuat.»

Grotius: »In meo MS. aliter fuit, refert autcni doc-

Alü auetores fastigiare dicunt. GnoT.— Mo* recte tjss;miis juven¡s F T¡]¡obroga ;„ ш qao ;|fc nsae

Grotinspro laudabilis, quod in auterioribus erat, edi- est> qu¡ uhiqae paene cum mco concopdat> fu¡sse

dit laudandus, conciniintque nunc codices Mouaccn- Ые#. Gn0T. _ J« Darmstattcnsi quoquc legitur hie,

sis (C) ct Darmstattcnsis. quod rcccpj. Mox pro constítuens neCcssario legenquia

qui] Lege »quia qui.n Error est ex rc» dum constitueras , nisi et tollere malucris; sed nenpetitione

liicrariim licet iuterjecta litera: similis error trum in códice vidi.

Martiani Capellae lib. V. $. 468. 417

Non enira antcquam laudandum quendam, laudabilcm demonstraris ; nam illi

talis intentio est, ut laudabilem nondum credat; adversum quam intentionem

laudatori certamen est vel vituperatori, licet in superiori adstructione quidam

conflictus evidens approbetur; ut quum alius queinpiam laudat et alter ac

cusât, ut Catonem Tullius laudans et duobus voluminibus Caesar accusans.

Ex quo colligitur omnium causarum genera statibus percensenda.

Hoc reporto, naturam causae discuties, quae aut simplici aut duplici quae- 469

stione aut multiplici continetur. Simplex est, quum unum quid in tota actione

disquiritur, ut: Clodium Milone jure necaverit? Illud vero quod per judicationem

posteriore loco disquiritur, uter utri insidias comparant, non est singulare,

sed junctum ex duplici conjectura, quam Gracci ávTLxarr¡yoQÍav nominant; sed

incidens quaestio genus causae faceré non potest. Duplex tum ex rebus fit,

ut pro Caelio de auro et veneno; tum collatione, ut pro Iloscio, filiusne

patrem an inimici jugulaveriut? Multiplex vero ex pluribus quaestionibus

causa consistit, ut repetundarum omncs Verrinae; et pro Scauro de Bostaris

nece, de Arinis uxore, et decimis tribus exquiritur. Dehinc ductus causae 470

nam Uli] Ita Grotii codex pro non illi in editis. uostri jurispcriti reconventionem , Graeci ccvTiyqa-

Quae antccedunt, sic accipias: »Non cnim laudabi- tpr¡v nominant. Grot. — Plures apud Quinctilialem

quemquam demonstraris, antequam laudandum num sunt loci conferendi (5, 10, 4; p. 612, ct

eundem seil, osteuderis.« 3, il, 6; p. 618. 7, 2, 9 et 18—26; p. 62 —

Calonem] Vide Ciceronem (ad Att. 12. 40. 41 68 Spald.), ubi hace inter alia docet: »Intcrdum

et 13, 44; top. 25) et GelHum (13, 19). substituitur mutua aceusatio, quam Gracci àvxihoc

reperto] Cicero (de invent. 1, 12): »con- xaTr¡yo(¡Lav vocant, nostrorum quidam concertastitutionc

causae repcrta placet considerare, utrum tivam.« Cctcrum et ante <juam delevi codicum Mocansa

sit simplex an conjuneta« cet nacensis (С) et Darmstattcusis auctoritatc.

uter ubi] Lege ut uter utri Ex repetitis Hterîs de auro] Vide Ciccronis orationem pro Caelio

erratum. Grot. — Ego vero nullum hie esse erra- (21 sequ.). Mox collationem elicit, quam Cicero (de

tum censeo, et omnino superfluara correctionem. invent. 1, 12) comparationem: »in qua per con-

Quodsi hoc loco corrigera volcbal Grotius, cur non tentionem, utrum potius aut quid potissimum sit,

supra (§. 443 f.) ctiam, ubi ftlartianus: » incidena quaeritur« cet. De oratione pro Scauro vide supra

(quaestio) uter utri insidias comparant* ? (§. 441) ct nostro de loco inprimis Niebuhriuiu

CCVTLiiaxrjyoQiav] Meminit Fabius. Unie non (ad fragm. oration, pro Fontcjo et C. Rabirio p. 33).

absimile id, quod аггьухЛт](Ш recant, idqnc quod ductus] Est quam Gracci aytoyi]V nuncupant,

S3

418 Martiani Capcllae lib. V. $. 470.

adspiciendus est. Ductus autem est agendi per totara causam tenor sub aliqua

figura servatus. Sunt autem ductus quinqué: simplex, subtilis, figuratus,

obliquus, raixtus. Simplex, quum non aliud est in agentis consilio, aliud

in verbis, ut si bene meritum laudes ас noxium accuses. Subtilis, quum aliud

vult animus, aliud agit oratio, ut: Quidam abdicat filium, quod amicos non

habeat; hic non vere abdicat, sed ut amicos habeat, terret. Figuratus est,

quum aperte quid dicere prohibet verecundia propter obscoena, et significatione

alia atque integumentis vestita monstratur. Obliquus est, quum metus

impedit aliquid dicere libere, et per quosdam fundi cuniculos objicienda monstramus;

ut in hoc: Tyrannus, qui sub abolitione tyrannidem posuerat, fortiter

fecit; petit praemii nomine armorum arcisque custodiam; magistratus contradicunt.

Mixtus autem ex utroque componitur, quum et pudor et metus im

pedit libertatem, ut: Tyrannus qui duos filios habuit, quorum uni uxor in qua

infamis fuit, cujus maritus se suspendit, cogit alterum filium eandem ducere;

îd est constans quaedam dicendi atquc scribendi oblivionis. Simile argumentum et Seneca tractât (exc.

ratio, quae per ошпеш materiam unum idemque controv. 5, 8): Tyrannus sub abolitione dominatioconsilium

atque propositum servet Cetcrum neque ncm deposuit, ut si quis objecisset tyrannidem,

apud Ciccronem neque' apud QuinctUianum Lac sig- capitc puniretur. Petit magistratura ; competitor connificationc

legi tur; primarius locus est Cum For- tradicit«; et Quinctilianus (declam. 267): »Qui lytunatiaiii

(p. Ai Pitli.): »quum cognoverimus mate- rannidem deposucrat sub pacto abolitions, juxta

riem coiisistere, quid primo quaeramns? ductum. arcem ileus deprcbensus cstj affectatae tyranntdis

Quid est ductus? quomodo tota causa agenda sito reus est.«

et sic porro, iisdem quibus apnd nostrum generí- infamia] Lege »uxor in qna infamis fuit« Ita

bus propositis. Мох adspiciendus dedi e códice enim Latini loquuntur pro »cum qua rem babuisse

Darmstattensi pro inspiciendns , quod in editis erat dicebatur, eoque nomine male audiebat.« Sic et

fundi cuniculos] Lege fundi. Grot. — In editis Fortunatiantis: »infamis quidam fuit in nnrum.«

legebatnr faciendi ; codices vero Grotianns, Reiche- Grot. — Omnino Latina illa dictio est Sic et

nauensis, Darmstaltensis, et Monacensis (C) fundi Quinctilianus (9, 2, 79; p. 429 Spald.): »pater

babent, quod reeepi, quia conjecturae Groiianae pro- infamem in matrem Iii i um occidit.« Codices ctiain

pius est, quam unite veram babeo, licet codicum Darmstattcnsis et Rcichenaucnsis babent in qua,

auetoritate destitutus in ordiuem reeipere mon an- unde quod in editis erat iniaua correxi. Prorsus

deam. autem simile them a exstat apnd Scnccam (exc. conabolitione]

Id est sub conditions impuuitalis et trov. 8, 3): »Duorum juvenum pater altcri uxorem

Martiani Capellae lib. V. §. 471. 419

contradicit. Hic non est incestum libere, nee tyrannidem potest objicere. Hi 471

sunt ductus artificióse tractandi et per totam orationem subtiliter diffundendi;

qui a colore hoc separantur, quod color in una tantura parte, ductus in tota

causa servatur. Ductus reperitur ex causativo litis, hoc est ex re quae con- 472

troversiam facit, quae aut praeteriti temporis est, ut an Ajacem Ulysses oecidcrit,

quae ductum simplicem tenet; aut si praesentis vel futuri temporis

fuerit, omnes ductus admittit. Ergo ductus de consilio nascitur; consilium

ex causativo litis exoritur; causativum litis est, quod faciat dubitationcm, ut

in illo tyranni causativum litis est, quod tyrannus custodiam et arcis postulat

et armorum. Hunc ductum servatum testatur prima Philippica, qua mira

subtilitate dominatum Antonii latenter insimulat, ut omnia dicens nil asperc

dixissc vidcatur.

DE ARGUMENTIS.

His omnibus conquisitis argumenta videnda sunt, quibus ad quaestionis 473

ambigu urn fides valeat adhiberi. Fides autem tribus fit modis: conciliando,

dedit; quo pcrcgrc profecto infamari coepit soccr

in nurum. Maritus reversus se suspendit. Imperat

al te ri Clio pater ut candem ducat ; nolentem abdi

cate; nisi quod noster tyrannidem adjunxit.

potest objicere] Aut potest glosscma est, aut

legcndum: Aïe non et incestum; sed prius malo,

ut sit phrasis Graccanica »est objicere.« Grot. ——

Codices nihil mutanL

colore] Confirmât hoc Quinctilianus (12, 10,

71; p. 675 Spald.): »non unus color prooemii,

narra lionis, argumentorum, egressiouis, pcrorationis

servabitur.« Gcterum de - ipso colore videatur

Cicero (de orat. 3, 25 et 52).

ex causativo] Subtiliiis Curiae Fortunatianus

(p. 41): ■ Ductum undc invenimus? ex consilio.

Consilium undc invenimus? cx tempore, Ipsum

tcrapus quomodo invenimus? cx causativo litis.«

Ajacem] Eodcm cxcmplo post Ciceroncm (in

vent 1, 8, coll. Auct. ad Hercnn. 2, 19) Quine*

tilianus (4, 2, 13; p. G6, ct 5, 10, 41; p. 251

Spald.) usus erat.

fides] Cicero (partit. 9. 12. 13): -Quae ad faciendam

fidem pertinent — in confirmationcm et rcprebensionem

dividnntiir. IVain in confirmando nostra

probare volniniis: in reprcbendendo redarguere con

traria.« Et alio loco (top. 2) argumentum définit

»rationem, quae roi dubîae faciat fidem.* Adde

Qui и с (ilia и um (5, 10; p. 226 Spald.), qui postquam

in Universum de arijumenlis dixit, quo no

mine, iiiqiiit, »complectiiiuir omnia, quae Gracci

ivdviirj fiara, irti%EiQriiiaTu, àrtoôûÇuç vo-

SS *

420 Martiani Capellae lib. V. §. 475.

docendo, permovendo; ilia prior ethica, sequens apodictica, tertia pathetica

nominator. Conciliatione licet in tota causa uti conveniat, tamen in principiis

uberius insistendum; et in commovendo maxime vigere debet epilogue; docere

autem prae ceteris debet ipsa narrado, quam vis diluendis quaestionibus objiciendisque

criminibus non dissimilis operetur adstructio. Nunc de arguments

474 incipiam. Argumentum est ratio, quae rei dubiae fidem facit. Res dubia est

intentio et depulsio, vel ratio et iufirmatio rationis. Quum enim objeceris:

occidisti, ut doceas argumentationem et firmationem, vis, maxime quum negatur

etiam ipsum non occidi, exigit argumentum; licet ad faciendam fidem

etiam ilia, quae inartificialia nominantur, debeant adhiberi, ut tabulae, testi

monia, quaestiones, quae post discutienda servabo. Nunc argumenta tractentur,

quae aut in negotio, de quo agitur, posita sunt, aut illud attingunt.

canta ¡ta pergit (p. 253): «Пасс omnia generaliter

niÔTELÇ appellant: quod ctsi propria interpretation

dicere fidem possumus, apertias tamcn probationem

in tcrpre tabimur. «

tribus fit modis] Hoc ex Aristotele (rhetor. 1, .

2) repelitum est: rcov âè дш tov Xóyov rtogi-

Cofiévcov TtíÓxeciiv roía eïdrj è6xiv ai [úv

yâç €¿6ív èv ты rj&et tov Myovroç, ai de èv

Tai tov áxQoaTT¡v óia&eívaL Лыд, ai de èv

avTcö ты Хоуы дш tov detxvvvat r¡ tpaíve-

б&ас ÔEMVVvai'. nnde et Cicero (orat. 2, 27):

»ratio omnia dicendi tribus ad pcrsiiadcndum rebus

est nixa: ut próbemus vera esse ca quae defendimus,

ut conciliemus nobis cos qui audiuntj ut áni

mos eornm ad qnemcunquc causa postulabit motion

vocemus.«

in principiis] Cicero (de invent, i, IS): »J'n'w-

Ctpium est oratio perspicne ct protinus cfliciens auditorcm

bcnevoltim ant docilem aut attentum. •

Plura vide infra (§. 502. 546).

epilogas] Multus est bac de re Quinctilianns

(6, 2 5 p. 484 sequ.), quem vide, sed et nostrum

infra (§. 504. 565).

quum enim] -Lege: »quum enim objeceris occi

disti ut doceas argumenta tiouc, et firmationc ma

xime cum negatur etiam ipsum: ut non occidi exigitur

argumentum. GnoT. — Locum non intcllexit

G rotins, quia Ii bru m cdens intruserat verba »firmatione

vis.« Intcllexissct melius, si' anteriores inspexisset

editiones. Sed optimam lectionem e Darmstattensi

códice bausi.

post discutienda] Vide infra (§. 560).

aut in negotio] Cicero (dc orat. 2, 39): »Quid

enim est in quo baercat, qui vidcrit omnc, quod

eumatur in oratione aut ad probandum ant ad rcfcllendum,

aut ex sua sumi vi et natura, aut assumi

foris? Ex sua vi, quum aut res quae sit tota

quacritur, aut pars ejus, aut vocabulum quod ha.

beat, aut quippiam, rem illam quod attingat; cxtrinsccus

aulem, quum ilia quae sunt foris ncqnc

inbacrcnt in rci natura colüguntur. « Adde Tópica

quum ejusdem (cap. 2) tum Aristotclis, unde om

Martiani Сарфае lib. V. §. 474. 421

In ipso tum totura, tum pars ejus, tum nota, quam Graeci èrvfwZoyiav

dicunt. Attingunt vero negotium, quae ad id relativorum ratione dicunturj x

et sunt numero tredecim: a conjugato, a genere, a forma vel specie, a simili,

a différend, a contrario, a conjunctis, ab antecedentibus, a consequentibus,

a repugnantibus, a causis, ab effectis, a comparatione, cujus sunt partes

tres, majora, minora, paria. Apparet in omnibus relativam inesse rationem;

nam conjugatum alterum alteri nominatur, et genus et species ad se relata

fiunt; ipsum etiam simile alicujus assimile est, et omnes loci argumentorum

non ex se sed ex alio nomen accipiunt.

DE DEFINITIONE.

Igitur totum, quod dubium discutitur, definid primitus oportebit, et 475

sic argumenta tractare hoc modo: Sit res dubia, utrum utilis eloquentia videatur.

EloqUentia totum est. In toto igitur definiendum est sic: eloquentia

est bene dicendi scicntia, bene dicere autem utile est, utilis igitur eloquentia.

tie baec disciplina fundamentum accepit, licet in rum de quibus agitur causae aut causarum eventos,

singulis discrepct. ut distributioncs, ut genera partium generumvc parnota]

Cicero (top. 8): » Multa etiam ex nota- tes, nt prímordia rcrum ct quasi praecurrentia, in

tione suuiuntur. Ea est autem quam ex vi nominis quibus inest aliquid argument!, ut rem m contenargumentum

elicit ur 5 quam Graeci èxvfloXoyiav tiones, quid majus, quid par, quid minus sit, in

vocant, id est yerbum ex verbo veriloquium; nos quibus ant naturae rerum aut facilitates сошра-

autem novitatem verbi non satis apti fugientes ge- ranter.*

nus hoc notationem appcllamus, quia sunt verba . л ^. /. a\ л

rr 71 t loci] Cicero (top. 2): »yanm pervestigare argurerum

notae. Itaque hoc idem Aristotetes ßvßßo- . • » , ,

1 ~ mentum aliquod volumns, locos nosse debemua;

?,OV appellat, quod Latine est nota» (adde de fin. . . „. l a • » » 1

" ' 1 4 sie enim appelJatac ab Aristotele sunt hac quasi

ÏÎ, 25). Eadem fere itérât Quinetilianus (1, 6, 28) e qu¡bug argumenta proponnntuP((. et aHo

additque »esse qui vim potins intuiti oriainationem ^ ^ д5); Btrad¡t¡ snnt e ea

vocent.« menta) ducantur duplices loci, uni e rebus ipsie,

tredecim] Totidem numerat Cicero (top. 3); asgnmt¡ ,

sed alio loco (partit. 2) aliquante confusius: »quae

infixa sunt rebus ipsis« inquit »ut deGnitio, ut con- quod dubium] Lege quo dubium. GnOT. — Cautrarium,

ut ca quae sunt quasi conjunct a ant ea sam non video 5 sensus est: »quod, quia dubium

quae sunt quasi pugnantia inter se, ut earum re- est, vel tanquam dubium discutitur.«

422 Martiani Capellae ф. V. §. 473.

Cui loco tractando subsidio est Diabetica, quam nuper audistis, per quam

cognitum puto, quid sit genus, quid species, vel differentia, proprium, accidens,

ceteraque, quae ejus praecepta teuueruntj tamen ut potero, hace

breviter strictimque pcrcurram.

DE GENERE.

476 Genus est igitur ad multas species differentiasquc notio pertinens, ut

animal, quod refcrtur ad hominem, pecudem, avem , piscem, ceteraque, quae

non tantum numero sed etiam specie disparan tur; quod alia aerea, alia

aquatilia terrenaque, alia rationabilia, alia rationis expertia, quae sub uno

nomine collecta quum fuerint, nomine generis appellantur.

DE SPECIE.

477 Species est, quae a genere pendens alia contiuet numero tantummodo

discreta, ut homo continet ct Demosthcnem ct Ciceronem, quibus una species

est, sed numero distant.

DE DIFFERENTIA.

478 Differentia vero est sufficiens quacstioni discretio; ut si quacratur, inter

hominem leonemque quid intersit, rcspondeatur quod homo mitis, leo ferus

sit; quod quidem nec hominem a mitibus ceteris, nec leonem a feris aliis

distinguit animalibus.

DE PROPRIO.

479 Proprium est, quod rem aliquam ab omnium communione discernit,

ut risus. Hoc enim non est homini commune cum ceteris.

f/uiil sit getius] Dc Lis quidem supra aflatim confusione, cujus in locum substituí, quod Grotias

dictum est (§. 54Í); sed quia Lie de rlictorico usu jam scribendum intellexcrat, с codicibus Reichcdicitur,

confer et Quinctilianum (Б, 10, Ы sequ.). nauensi Ct Darmstattcnsi. Dc rc vide supra (§. 3 18)

ah omnium] Inept с vulgo ab homimim, solcmni ct confer Qninctiliamim (7, 5, 27 scqu.).

Martiani Capellae lib. V. §. 480.

425

DE ACCIDENTE.

Accidens est, quod in aliquo positum nec pars ejus est nec separari ab 480

eodem potest, ut per se possit exsistere, ut color in corpore, in animo

disciplina.

ARGUMENTUM A PARTE.

A parte vero argumentum non ad totum probandum ducitur, sed ad 481

aliam partem quae continet quaestionem. Non enim probata pars totum

probat, utpote si oculus videt, non ideo totum corpus videt, quum refutetur

totum videre corpus; sed dialecticus iste tractatus est. Nunc quemadmodum

argumentum a parte ad partem sumatur, ostendam: si pedes, si brachia tueri

debemus, utique oculos diligentius asservare. Cujus argumenti loco incurrere

aliquando et alius potest, qui a minore ad majus ducitur; nec tarnen ideo

principalis argumenti ratio perturbatur, quia geminari aliquantum argumenta

natura pcrmittit. Hoc saepe contingere et in figuris solet, de quibus postea

nobis erit dicendum. Fit nonnunquam et in hoc modo a partibus argumentum, 482

quum inducta partitione et propositis partibus pluribus, ceteris refutatis, ali—

quam concludimus partem, in qua sit quaestio constituía, ut si dicas: equum

hunc, quem habes, aut emisti aut dono accepisti aut natus est domi aut furatus

es; non autem emisti, nec dono tibi datus est ñeque natus est domi;

furatus es igitur.

traclatus] Scripsi с Reicbenaucnsi et Darmstat- qui a majore ad minus ducitur« , sed in notis obtensi,

quod Grotio jam visura erat, pro tractus in servavit: »Lege: et alius potest, qui a minore cet.»

editis. Paritcr Marius Victormus (p. 172 Pith.): Vidcrint alii.

»nunc de ratiocînatîonc traclatus est« aliquantum argumenta] Sic cdïtiones ante Groalius]

Secutus sum codices RcicLcnaucnsem, tium, qui nnde argumenti ediderit nescio, hoc seto

Darmstattcnsem, et Monacenscm (C), licet facile temeré factura esse, quod vel MS. lectio probat,

concedam locum dubium atque corriiptum esse. Anti- quam ipse alTcrt, aliquanta.

quae editiones babent: »et aliud potest, quia a equum] Excmplum a Cicerone (invent. 1, 49)

minore ad magis diciluri} Grotius: »et aliud potest, propositum sed rcprebensum. Melius est quod dc

424 Martiani Capellae lib.'V. $. 483.

A NOTA VEL ETYMOLOGIA.

483 A nota vel etymologia, ut Graeci dicunt, sumimus argumentum sic: si

consul est, qui consulit rei publicae, quid aliud Tullius fecit, quum affecit

supplicio conjuratos? Quo in loco originem vocabuli tantum oportet attendere.

DE NEGOTIO.

484 Ab his vero, quae negotium videntur attingere, argumenta ducuntur

hoc modo. Primum a conjugatis, quo uno nomine proposito principali per

ejus derivationem casu aut tempore commutato aliquid approbamus, ut: si

pietas virtus est, quod pie factum est, laudari oportet. Constat enim laudabilem

esse virtutem. Qui locus a superiore hoc diifert, quia aliud est unde

nomen impositum fuerit perscrutari, aliud per cognationem vcrbi ab alio dcflexi

argumenti vim sumere.

A GENERE AD SPECIEM.

48o A genere autem, quum quod in toto valet ad speciem quoque deduscrvo

Label Quinctilianns (5, 10, 67). Cclcrum »omne itaqne factum, de quo qnacstio est, negolianc

sol am arruinen fand i ra tío нет С partibus Ci- Hum appel la tur. Utpotc occidit negotium est; in

cero statuissc videtur (top. 2). ipsius autem negotii gestione Laec sunt, illo

consul] Levi mutatione fictum ex eo quod e роге occidit, in UIo loco occidit, fuit occasio ut

Carbone aflfert ipse Cicero (de orat. 2, 39): »si oecideret, et reliqua.«

consul est, qnl consulit patriae, quid aliud fecit a conjugatis] Probe distínguendus est Lie lo-

Opimius?« Eandem origînationcm proponuut Varro ens ab со qui est a conjunctis; quippe

(de L. L. 4, 14), Quinctilianns (1, 6, 52), Flo- maxime finitimus notation!, quod recte Cicero (top.

rus (1, 9), Fcstus, alii. Ceterum recte Quinctilia- 9) monuit; siquidem, ut ejusdem verbis ular (top.

nus (7, 5 , 25) rarum etymologiae usum in argu- 5), »conjugala dicuntnr, quae sunt cx verbis generis

mentando esse monet. ejusdem $ ejusdem autem generis verba sunt, quae

negotium] Notandum est, quo sensu acccperint orta ab uno varie commutantur, ut sapiens sapienrhetores

banc vocem. IVempe occisio ipsis ctiam ne- ter sapicnlia.« Gracce ÔvÇvyiav dici idem ait ;

gotium est (Cíe. de invent. 1, 26). Unde Marius Aristoteles tarnen (top. 2, 10. 4, 4) 6v6tOíXa

Victoriniis in Ciccronis rbetoricam (p. 148 Pitb.)-. nnncnpnrc maluit.

Martiani Capellae lib. V. $. 483. 425

citur, ut: si varium et mutabile quiddam est femina, Dido etiam varia mutabilisque

videatur, possitque ex amore in odium commutari. Нас ratione

illud Ciccronis adstruitur: „Nam quum omnium provinciarum sociorumque

rationem diligenter habere debeatis, turn praecipue Siciliae o judices." Hunc

locum ille a toto videtur imitari; sed interest illud, quod in illo a definition©,

hie ab ipsa ratione, qua genus est, argumenta ducuntur; et quod in genere

totum est, quod totum divisione perit, gehus manet etiam partibus distributum.

A SPECIE VEL A FORMA.

A specie vel a forma ducitur argumentum, ut íidem generali faciat 486

quaestioni, ut Cicero in Philippicis: Est quaedam actio lex. Actum enim genus

est, quod a specie, id est lege lata a Caesare comprobatum est. Quod item

confirmât a sirailibus: „Quaere acta Gracchi, leges Semproniae proferenturj

quaere Syllae, Corneliae."

A SIMILI.

A simili per sc: „Ut Helena Trojanis, sie civibus belli semen tu fuisti." 487

varium] Virgil» locum respicit (Aen. 4, 569), genus est] Ita codices Darms ta ttensis et Mena

nt deineeps Ciccronis (Yen-. 2, 1). censis (C), non » genus est legis », quemadinodum

qua genus] MS. quae. Grot. — Pcrperam} sen- in editis. Paulo ante etiam vox Philippicis in üssus

enim hie est, in loco qui sit a toto argumenta dem codicibus perscripta est, breviata in editis.

dnei ab ca notionc quae in generis nomine conti- Locus est Philipp. 1, 7.

iteatur; in eo vero qui sit « genere, id ipsum ut Helena] Correxi locum e codicibus Reichespectari

quod genus sit, ut qnac de genere dican- nanensi, Darmstattensi, et Monacensi (C)$ vulgo

tur, ad species qiioque pcrtincant; totum enitn par- enim cdituin erat civilibus bellis. Ccterum ne hace

tiendo perire, generis vim. etiam per formas manare, quidem ipsa Ciccronis verba sunt; ille enim (Phia

specie] MS. semper ab specie: sic et iufra lipp. 2, 22 f.): »nt Helena Trojanis, sic istc huic

ab scripto. Sic in principio Arnobii pro a litibus rcipublicae causa belli, causa pestis atque exitii

MS. ab litibus habet, ut refcrt Mcursius noster ex fuit.» Breviavit locum et Marias Victorinus (p. 15G

excerptis excmplaris regii a magno Scaligcro da- Pith.): »ut Helena Trojanis, sic tu, Antoni, hujiis

tis. Grot. belli semen fuisti.« "...

54

426 Martiani Capellae lib. V. $. 487.

Item:„Ut saepe homines aegri morbo gravi, quum aestu febrique jactantur"

etc. Huic dissimilitudo contraria est, quae a Cicerone differentia nominator,

quae res inter se diversas, non adversas, ostendit; cujus Cicero ponit excmplum

in Verrem: „Sed tu idem fecisse cris existimandus, si eodem consilio

fecisti." Hoc et in personis ostenditur, et in rebus, et in lemporibus, et in

locjs, et in aliis, quae nunc memorare longissimum est.

A CONTRARIO.

A contrario, ut vita et mors, ex quibus Terentius sie: „Nam si ilium

objurges, vitae qui auxilium tulit, quid facies illi, qui dedcrit damnum aut

malum?" Cicero tertio Philippicarum contra Antonium e contrario argumentatur

dicens: „Si ille consul fus'tuarium meruerit, legiones quid, quae consulem

reliquerunt? "

A CONJÜNCTIS.

A conjunctis autem fides petitur, quum, quae singula infirma sunt, ca

-V

jactantur] Seqnuntur apod Ciceroncm (in Ca til.

1, 13) »si aquam gelidam biberint, primo relevar!

vídentar, deinde multo graviu e vebementîusque afflictantur:

sic bic morbus, qui est in república, re

levâtes istius poena vcbementius vivis reliquia ingrave

sect «

a Cicerone] ]\imirum in topîcis (с. II) et de

inventione (1 , 44).

diversas] Sic non Grotianus tantum, sed Monacensis

etiam codex (C) et Rcicbcnaucnsis babent

pro divisas in editia; unde paulo inferius etiam

existimandus pro aestimandus reposuî, ut apud

îpsum Cîceronem (in Verr. 3, 92) legiturj reliqua

ex solo Cicerone corrigerc nolui. •

in temporibus] Scrips! e códice Monacensi (C)

pro in tempore; alia res esset, ai reliqua quoque

singular! numero dicta essent, ut apud Ciceroncm

(de invent. 1, 44).

nam si ilium] MS. bunc locum Tcrcntü sic citât :

»Nam ut iUи m objuryes* cet.

Non absurde. Gnor. — Sed apud Tercntium (Andr.

1, 1, 115) prorsus cadem leguntur, quae liic Martianus

scripsit Y!tac et mortis exemple Cicero

quoque utitur (de invent. 1 , 28).

fustuarium] /zvÀoxoJtiav. Grot. — Miror Grotium

non vidisse bacc Martian! cum Ciccronis verbis

(in Pbil. 3,6) non congruerc. S ta tuend um igitur,

verba illa ab eo in suum usum conversa, aut

prorsus omissa fuisse. Sunt cniui codices, a qui

bus prorsus abstint.

conjunctis] Ciceroni (topic. 4 et 11) adjuneta

dicantar.

Martiani Capellae lib. V. $. 489. 427

conjuncta vim veritatis assumunt, ut: „Quid si accédât, ut tenuis antea fueris?

quid si, ut a varus? quid si, ut audax? quid si, ut ejus qui occisus est

inimicus?" singula haec, quia non sufficiunt, idcirco congregata ponuntur,

ut ex multis junctis res aliqua confirmetur.

AB ANTECEDENTIBUS.

Ab antecedentibus, sicut Cicero: „Quum ille non dubitaverit aperire 490

quid cogitaverit,"vos potestis dubitare quid fecerit?" Praeccssit enim praedictio,

ubi est argumentum j secutum est factum, unde est quaestio.

A CONSEQUENTIBUS.

A consequentibus vero conversim, ut quaestio in antecedentibus sit, 491

argumentum in sequentibus^f hoc modo, ut, si hoc secutum est, illud praccesserit,

ut: si peperit, cum viro concubuit. Excmplum de Verrinis: ,,Si

finem edicto praetoris afferunt Kalcndac Januariae, cur non initium quoque

nascitur a Kalendis Januariis?"

Á REPÜGNANTIBUS.

A repugnantibus argumentum sumitur, quum ostenditur duo sibi со- 492

hacrere non posse, verbi causa, ut et parasitus quis sit et ridiculus non sit,

quae per negationem simul esse non posse praedicanlur hoc modo : non et

parasitus est Gnatho ct ridiculus non est. Ejus loci exemplum est dn re magis

ut quid si] Lego com MS. »nt qoid si acceda t, « peperit] Hoc quoque ex Cic. (de inv. 1, 29).

ut tenuis antea fucrís? quid si ut avarus?oGnoT.— si finem] Eodem exemple (in Verr. 1, 42) jam

Vulgo enim si quid, sed accedunt codices Darm- usus erat Quínctilianus (5, 10, 76; p. 275 Spald.).

stattcnsls et Reichcnauensis, euntquc verba Cicero- sumitur] Scrips! e códice Monacensi (С) pro'

nis (pro Roscio Aiiicrino 31). est, quod in editis erat

cogilaueril] Reichcnauensis codex cogitaret. ridiculus] Hoc enim parasitorum officium erat,

Eqiiidcm nie legere apud Ciccroncm haec verba non ut et risum excitarent et se ipsos ridendos praebcmcinini.

rent; unde Plautus (capf. 5, 1, 10):

M *

428 Martiani Capellae lib. V/ §. 492.

ipsa quam in forma verborum, ut Cicero dicit: „Is igitur non modo a te

periculo liberatus, sed etiam honore amplissimo ornatus, arguitur domi suae

te injterficere voluisse." Et in Cornelia prima repugnare dicit, ut „di visores,

quos honoris sui ministros esse voluerat, lege ambitus vellet affligere."

A CAUSIS.

493 Causarum locus late patet et multa disputatione tractatur; sed nunc

formam ejus satis fuerit demonstrare sub hoc exemplo: „Sed quum ob tua

decreta, ob judicia, ob imperia dabantur; non est ita quaerendum cujus manu

numerarentur, sed cujus injuria cogerentur." Sed et Virgilius: „Mene fugis?"

с

AB EFFECTIS.

494 Ab effectis fit argumentum, quum in cau?a dubitatio est, ut: Fatum

probetur ex eo, quod homines etiam inviti servabantur in vita. Fatum

»Ilicet paras! ticac arti maximum in malum cru-

сет,

Ita juvenilis jam ridiculos inopesque a se se

gregate

, •■ Adde eiindcm in Sticbo (1, 5, 17) et de GnatLonc

Tcrentium (Ennucli. 2, 1).

in forma] Ad did i in e códice Mo na con si, parîter

atque verba »ut Cicero dicit«, quae ab editU

aberantj sed quod idem in sequentibus exbibuit

domo sua eo minus recipero volui, quia vulgata

cum ipso Cicerone (pro rege Dejotaro Ii) egregic

conveniL

divisores] Iidem qui et curiarnm magistri, qui

candidatoruin nomine pecunias viritim inter tribus

dividebant. IVotat Pedianus in П. Yerrinam. G пот-

— Confer omnino egregiam Frid. Henr. AVeisroanni

dissertationem (de divisoribus et sequestribus

ambitus apud Romanos instrument is, Ilcidelbergae

1851), unde Grotii quoque errorem cog

nosces. Locum ipsiim inter Cornclianae fragmenta

rctiilit Orelliiis (T. IV, P. 2, p. 4SI).

satis fuerit] Rcliqua Cicero docebit (topic. 15;

partit. 20) et Quinctilianus (Ö, 10, 80 sequ).

sed quum] Locus est Ciccronis (in Verr. 2 ,

10): »sed qnum ob tua decreta, ob edicta, ob

imperia, ob judicia pecuniae daban tur, non erat

quaerendum, cujus manu numerarentur, sed cujus

injuria cogerentur«, unde Marciano quoque coge

rentur res ti lui, quod jam in antcrioribus editionibus

erat et códice Darmsiattcnsi coufirmabatur, pro

congereretur , ut Grotius ?diderat.

Virgilius] U id onis verba sunt (Acneid. 4, 514):

»Mene fugis? Per ego has lacrimas dextramque

tuam te,

Fer connubio nostra, per incept os Bymenaeos*

cet.

Martiani Capellae lib. V. $. 494. 429

enim est causa vel vitae vel mortis; illa vero effecta sunt fali, vivere posse

vel mori. Cicero hinc probat: „Auli Hirtii vita populo cara est, quod ei

populus plaudit." Hoc et Virgilius: „Degeneres ánimos timor arguit." Nam

tiraor est causa, ut degener sit animus, quod timoris effcctus est,

A COMPARATIONE MAJORUM.

A comparatione majorum: „Quis dubitet a Siculis pelisse pecuniam 49o

Verrem, quum a Marco Octavio Ligure postularit?" Virgilius: „Tu potes

imanimes armare in proelia fratres." Ex hoc utique probat et alíenos posse,

quod minus est. Terentias: „Nam qui mentiri aut fallero instituent patrem

aut matrcm, tanto magis audebit et cetcros."

A MINORUM COMPARATIONE.

A minorum comparatione, ut est: „Publius Scipio pontifex maximus 49(>

Tibcrium Gracchum mediocriter labefactantem statum reipublicae privatns interfecit";

deinde. jungit quaestionem, ubi modus est quidam: „Catilinam orbem

Auli Hirtii] In editis erat: »Anli Hírcü vitam, generes anîmi timorem, non Lie illos arguere vîqnae

populo cara est.« Grotius corruptius etîam deator. :

edidit: »Auli Hircii vitam. Anli Hircii vita populo postulant] Sic e codicibus Grotiano et Harn

eara est, quod ei populus« cet. Correxit deinde staUen9; 8cr¡p8¡ pro postulant, quum apud ipsum

in notis allquatcuus, ut inquit, e MS. sno. Equi- C;ceronem (Vcrr. 1? ¿g) legatur «poseeré pecudem

presso pede codices meos Monacensem (C) et n¡am non fabitarit.«

Darmstattcnsem sceiitus sum. Ceterum noster non , e . . .„ . /k

Virgilius] aervius quoque ad ilium locum (Aen.

ipsa Ciceronis (PLU. i, extr.) verba exscripsitj _ . . . . , .

* v » / r 7? 55b) observavit argumentan a majore ad minus.

sed libere boc exemple usus est . t

effectus] Lege effectum. Giiot. — Haud maie, Terentius] Apnd ipsum poëtam (Adelpb. i, J,

qnnm et effecta praccedant, et auod neutrum po- 30) est insuerit pro instituent, abcstquc et ante

stnlare videatur; sed tanta cura apud Martianum "teros; recte utrumque, sed apud nostrum invitis

quaerenda non est, qui ne ipso quidem exemple codicibus corrigere nolul

*uo nti potuerit (Aeneid. 4, 15), ubi qmim mani- Publius] Excmplum repetitum est e Cicerone

festo degeneratio animi causa sit, quae timoré tan- (Catil. 1, 7)j illud quod sequitur Tercutianum ex

quam effeetu prodatur, rem ita convertit, ut de- Andria (1, 1, 85).

450 Martiani Capellae lib. V. $. 497.

terrae caede atque incendiis vastare enpientem nos cónsules perfcremus?" Ex

hoe Terentii loco illud: „Hic parvae consuetudinis causa hujus mortem tain

fort fainiliariter."

A PARÏUM COMPARATIONE.

498 A parium comparatione Cicero: „Et si non minus jucundi atque illu

stres sunt ii dies quibus conservamur, quam i Iii quibus nasciinur", et in

Pisonem: „Nihil interest utrum ipse consul improbis concionibus, perniciosis

legibus, rempublicam vexet, an alios vexare patiatur."

His igitur breviter demonstratis, ilia quae non excogitantur ab oratore,

sed a causa aut a reis suggeruntur, in tribus, ut diximus, rebus posita sunt:

in scriptura, ut tabularum; in auctoritate, ut testium; in necessitate, ut

tormentorum.

,«»■.-

A SCRIPTO.

499 A scripto argumentum petitur, quum ad dubiae rei probationcm vel

chirographum vel testamentum transactionis aut tabulae recitantur, ceteraque

hujusmodi, quae ita nota sunt, ut cxempla de oratione non quaerant.

AB AUCTORITATE ET TESTIMONIO.

•400 Ab auctoritate vero, ut: Africanum dixisse jure caesum esse Tiberiura

Gracchum; aut quum testimonium, quo Veritas nudctur, aflertur, ut Cnacum

et sí] Locus est e Catilinariis (3, I); unde ct Aristotclc (rhetor. 1, 15) et Cicerone (topic. 4),

\crba »conservamur quam illi quibus«, quae pro- qui Graeco nomine aTS%va nuncupant.

pter homoeotcleuton excidcrant, borlante jam Grotic,

Martiano restituí. transactionis] Fallor an excidcrant hie aliqua?

improbis concionibus] Trajccta tantummodo Ьаее СеГ,С " reU4Ua 0muîa Sana 8Înt' Ie'

i . g4. • r n- v\ ■ gendum foret: nimis durum cnim cssct genitivom

verba, ccternm Ciccronis (in Pis. 5) sunt. V e

. lwe- /о -r.i\i . i referre ad tabulas,

non excogilantur J Intra (§. 561*) [ nostcr baec .

argumenta appellat inartificialia, ducîbiie nimirum Africamtrn] E Cicerone (de orat. 2, 23).

Martiani Capellae lib. V. $. 500. 43 i

Porapejum de misso frumento celeriter testem nobis orator inducit. Auctoritas

igitur aut judicantis aut testis est. Huic parti adjunguntur oracula ceteraque

id genus.

A NECESSITATE.

Nécessitas vero dat fidem ex tormentis aut somno aut furore aut vi- 501

nolentia, quae voccm alicujus rei extorquet invitis. Quae omnia quum ad

conjecturam causa, persona, facto adduntur, ipso testimonio vel confessione

vcl scripto capiunt fidem vel amittunt. Nam et causa dicentis attenditur et

persona tractatur, et ipsius scripturae secum aut cum causa qualitas comparatur.

DE CONCILIATIONE ANIMORUM.

' Sequitur, ut ad ea, quae conciliant aut permovent auditores, intentionem 00*2

suam flectat assertor, quoniam ad fidem faciendam haec quoque pertinere

praediximus. Conciliantur igitur animi turn personae turn rei dignitate. Perjudicantis]

Ita anteriores editiones codicesque adduntur] In editis legcbattir »addneuntur id

Darmstattensis et Reiclicnauensis. Grotius nude in- est«; sed praetuli Darmstattensis codicis lectionem.

dicantis hauscrit, ignoro. ipsius] Sic scripsi e codicibus Grotiano, Darm*

oracula] Confer QuinctUiannm (8, 7, 35 et 36) stattensi, et Monacensi (C) pro ipsi; inlellige quaet

Ciceronem (in partit. 2; topic. 20). litas. Sed gravius mendnm supra ex eodem Monecessilas]

Cicero (topic. 20): »Facit cliam ne- nacensi correxi et causa scribendo pro пес in editis.

cessitas fidem, quae quum a corporibus tnm ab conciliantur] Paulo aliter Cicero (dc invent. 1,

animis nascitur. 14am et verberibus, tormentis, igni 16): »Benevolcntia quatuor e locis comparatur, ab

fa liga ti quae diciint, ea vidctur Veritas ipsa diccre, nostra, ab adversariorum , ab judicum persona, ab

et quae a perturbationibus animi sunt, dolore, cu- ipsa causa«, Aristotelem, ut vidctur, sccutus (rhetor,

piditate, iracundia, mctu, quia necessitatis vim ha- 3, 14, 7): Хкуахаь ôs xavxa ex TE xov Xsyovboat,

aflcrunt auctoritatem et fidem. Cujus generis xoç xai xov àxçoaxov xai xov Лдауцаход

et illa sunt, ex qui bus nonnunqiiam verum inveni- xai xov èvavxiov. Propius ad nostrum accedit

tur^ pucritia, somnus, imprudentia, vinolcntia, in- Quinclilianus (4, 1, 6; p. 14 Spalding.): »Bcnesania

« cet. Dc tormcntorum auctoritate apud anti- volentiam aut a personis dncimns ant a causis aequos

vide Hudtwalckcrum (de arbitris Athénien- cipimns. Scd personarum non est, ut plcrique cresium

p. 51). didcrunt, triplex tantum ratio, ex litùjatore et ad432

Martiani Capellae lib. V; §. 502.

sonac aut auditoris aut rei vel ipsius ora Loris aut adversarii. Aiiditoris

sic: „Quälern le jam antea populo Romano pracbuisti, quum huic eidem

quacstioni judex praeesscs, talem te et nobis et populo Romano hoc tempore

impertías." Rei vero, ut pro Dejotaro: „Quem ornare antea cuncto cum

оОЗ scnatu solebam pro perpetuis ejus in nostram rempublicam meritis." Oratocis

vero, quum de se non superbe, sed moderate loquitur; quale est istud:

„Quum quaestor in Sicilia fuissem, o.judices, itaquc ex ea provincia decessissem,

ut Siculis "omnibus jucundam diuturnamque meraoriam quaesturae

nominisque mci relinquerem, factum est, uti quum summum in veleribus patronis

multis, tum nonnullum etiam in me praesidium suis fortunis constitutum

esse arbitrarentur." Sed hace pleniiis in exordiorum praeceptis edisseram.

ЛЬ adversarii vero persona conciliatio fit, dum illius iniquitate aut arrogantia

demonstrata nostra modestia commendatur. Scd haec posterius, et in priucipiis;

quanquam nunc non orationis partes, sed dicendi formas ct^ faciendae

fidei species numeramus; quo loco patheticac quoque dictionis attendimus

facultatem, cujus vis vel in communibus locis vel in epilogis maxime contiversario

ct judice; nam exordium duci nonnun- n. pa. nuil. t. n. nu. et. i. pr. s. Г. о. a. г.- с

quam etiam ab adore causae solct« Scilicet illo quibus nullo negotio ipsa Cicerouis (div. in Cactemporc

plcrumque alius pro litigatore causam age- cil. i) verba restituí, quae Martiano omnino red-

La t, etsi pro una persona haber! poseent, unde deuda erant. Quia erit enim qui sibi persuadeat,

caute noster »rci vel ipsius oratoris« dixit. cxcmplum a nostro allatum fuisse, quod nemo inpopulo

Romano] In editis: »publicac rei.« Error tclligcrct? praesertim quum nec locum laudaverit

ex nolis P. R. GnoT. — Recle in codicibus Rei- et nc auctorem quidem, a quo illnd mutnatus esset

ebenauensi ct Darmstattcnsi sielae maioribus literis -, . , ,

quanquam] JHagis ail scnsiim accommodatum

P. R. scriptae rciieriuntur. Codex Monacensie (С), m » . ., , , ■ ,

r * 4 /7 luieset quandoqmdem , quod baud scio an с bree

quo lo tu m loenm correxi, conformis est Cicero- . . . .

1 viata voce lorte corruptum fuerit

nis (pro Roscio 4 f.) ipsius verbis. Vulgo enim

praeterca jam omissum erat et et ante nobis, et palhelkae] Adi Ciccronem (in orat 57) et

impartios scriptum erat pro impertías. Quinclilianum (G, 2, 8 cM05 p. 490 sequ. Spald.)*

omnibus] Post banc vocem in editie sequitnr cl c0l,fcr superiorem locum (§. 475).

etc., in codicibus Monacensi vero, Reicbenaucnsi, et vel in communibus locis] Omissa hace apud Gro-

Darmstattensi bac reperiuntnr breviatac voces siglis tium e prioribus inscrui editionibus, qnibus adstiscriptae:

»in. di. g. m. nomin. m. r. f. u. t. c. s. i. pnlantur codices Reicbenauensis et Darmstattcnsis.

Martiani Capellae lib. V. §. 503. 433

netur. Nec mea primordia quidem apud veteres hac auimorum permotione

caruere, quod tunc demonstrabitur, quum ordiendi praecepta tractabimus.

Interim generatim, quibus mentes affectibus incitentur, nulla partium définitione

signabo.

DE COMMOTIONE ANIMORUM.

Commoventur igitur auditores aut miseratione aut odio aut invidia aut 504

mctu aut spe aut ira ceterisque similibus. Miseratione, quum calamita tes

alicujus magno dolore tractamusj quum iniquitatem temporis vel periculi

magnitudinem memoramus, ut in séptima Verrinarum: „Patres hi quos videtis

jacebant in limine, matresque miserae pernoctabant ad ostium carceris ab

extremo complexu liberum exclusae; quae nihil aliud orabant nisi ut filiorum

extremum spiritum ore excipere sibi liceret," Ab odio, quum adversarii factum

vel viris bonis vel judicibus ostenditur exsecrandum, ut quum judicum corruptio

docetur a Verre jactarij item: „Quum in avaritia, scelere, perjurio vos

fibrana qniatum, qui a nostro oratio appellator и*

ptima.

videtis] Hunc etiam locum in integrum restituí,

siquidem in cditis vidi Icgítur pro videtis addito

etc. ita ut nemo cxemplum hoc intclligere posait,

quod e Yerrinis (5, 48) snmtum esse Martianus

ipse prodidit. Siglas quamvis pluríbus locis corru

ptas с Monacensi (С) hic subjicere non gravabor,

quae si aliud nîliil hoc saltern probant, Martianam

cxemplum tot urn, sicut ipsum edidi, dédisse.

Sunt vero siglae bae: »a- i. 1. p. m. a. q. m. p. a.

n. o. s. c. a. r. a. b. cons. 1. 1. ex. q. nihil a. o.

nihil u. f. s. post s. p. ex 1.« Paulum mutatas codices

Darmstattcnsis ac Reichcnaucnsis exhibent

aman in avaritia] Exemplum hoc et duo quae

sequuntur e libris io Verrcm (1, 14. f. ct 3, 4)

actionis sccundae liber, et sic dcinccps usque ad repetita sunt.

SS

tier, mea primordia] Nec supplevi e códice Mo

nacensi (C). Ordiendi praecepta, quorum meminit,

infra (§. 545) dabuntur.

caruere] Sic codices Reichcnaucnsis, Darmstat

tcnsis, Monaccnsis (C) ct anteriores cditioncs. Grotius

absque sensu cavere cdidit.

commoventur] Hie prae ceteris conferen Jus est

Aristoteles, qui integro secundo libro rbetoricorum

de commotionibus auimorum agit

séptima Verrinarum] Dlam orationcm dénotât,

quae in nostris editionibus libri quinti nomine in

scribí tur: quo patct, Martiani temporibus Ven in a -

rum nomine priinam appcllatam fuisse, quae nobis

in Caecilium sivc divina lio di ci tur 5 secundam,

quae actio prima in Verrcm; tertiam, quae primus

434 Martiani Capellae lib. V. §. 504.

sui similes esse arbitrator." Invidia est, quae quodam livore inficit auditores;

ut est: „Quod ad tuam ipsius amicitiam ceterorumque hominum magnorum

atque nobilium faciliorem aditum istius babet ncquitia et audacia, quam cujusquam

nostrum virtus et integritas." Item: „Istum rebus omuibus undique

ereptis impune eludentem circumfluere et abundare." Potest quidem ct ilia

res auditorum mentes incendere, ut si alicujus exaggeres tyrannicum spiritum,

50o aut potentiam non ferendam. Metum vero excitari vel propriis vel communibus

periculis. Propriis, ut: „Hoc est judicium, in quo vos de reo, populus

Romanus de vobis judicabit"; communibus autem, ut est: „Videor mihi

videre haue urbem, lucem orbis terrarum, arcem omnium gentium, subito

uno incendio concidentem." Spe quoque animi perturbantur, quum beneficia

aut obsequia promittuntur, ut quum fidem Milonis Pompejo pollicetur, et:

„Caelii in omni vita servitium obstrictum vobis ac liberie vestris habebitis."

Ira etiam vehementer ánimos turbat, ut quum exaggerat et exclamât Tullius

in curia sedere socios Catilinae: „O dii immortales, ubinam gentium sumus?

quae respublica hie habetur? in qua urbe vivimus? hic, hic sunt nostro

in numero, patres conscripti." Similes alii permiscentur affectus, qui quum

ad persuadendum plurimum valcant, extra causam tarnen sunt, nec apparere

in oratore manifestius debent, ne insidiis judicem capere, non ratione deducere

videatur.

potentiam] Insigne Jiiijus artificü cxemplum prae- Caclio f.) verba. Vocem tarnen vulgo omissam vebet

Demosthenis oratio in Midiam, quae tota fere stris codices Reiclicnaucnsis et Darmstattcnsis babentin

boc loco tractando versatur. О dii] Б notissima in Catilinam oratione (1, 4).

hoc est] Ex actione prima in Verrem (16). De Additae sunt in Darmstattensi et Reichenauensi sigraetu

confer Quinctilianum (4, 1, 20; p. 25. 6, lae: »s. n. i. num. p. c.«, unde vulgo omissa supl,

13; p.421. 6, 2Д 21; p. 503 Spald.). plcvi.

concidentem] Addit .codex Monaccusis (C) »si extra causam] Sunt quae Graecc igaycôt'La

iste liberatus fuerit« Sed haec apud Ciccronem (lu vel è£ù> TOV Jtçày/xaroç ovra (confer С. Fr.

Cat 4, 6) non leguntur. Hcrmanniiin ad Lucian. de bist, scribend. p. 345),

quum fidem] Ex orationc pro Milone (26) boc quibus Arcopagum notnm est oratores prorsus abexetnplum

sumsit. stinere jnssisse; nam, ut ait Seneca (de ira 1, 16):

obstrictum] Pauliilum iinmutavit Ciccronis (pro »ratio niliil ' nisi id ipsum de quo agitur spectaf.

Martiani Capcllae lib. V. §. 506. 435

DE DISPOSITIONE.

His igitur ad fidem faciendam prudenter inventis ordo rerum est so- 506

ciandus, quae pars dispositio vocitatur, qua quid dicendum quove loco,

quid penitus omittendum, quomodo etiam et quando et ubi, prudenter inspicimus.

Duplex igitur hujus partis est ratio: aut enim naturalis est ordo,

aut oratoris artificio comparator; naturalis, quum post principium narratio,

partido, propositio, argumentatio, conclusio, epilogusque consequitur; artificio

oratoris, quum per membra orationis quae dicenda sunt digerimus, et hoc ex

causae utilitatc, non ex temporis serie coaptamus; ut pro Milone factum, quum

quaestiones quasdam ante narrationem, ut praejudicia refutaret, induxit, quod

non ex ordine naturae, sed ex causae utilitate muta vit; et pro Cornelio primo

ira vanis et extra causam obversantibiis comme- ratione, division*:, eonfirmatione, confutationc, con-

▼etnr.« Quanquam íntcrduin extra causam se vagari clusionc«; deinde vero: »est autem« inqult »et alia

ipse Cicero confitetur (pro MHonc 54; pro -Cae- dispositio, quae, quum ab ordine artificioso rece

cina 52). dendum с si, oratoris judicio ad tempus accommoduplex]

Vidcantur Auctor ad Herennium (5, 0), datur«; qñaiiquam ¡n extremo capite: »Iiis comma-

Cicero (de orat. 2, 76), Quinctilianus (2, 15, i; tationibus ct translalionibus partium saepc uti ncp.

529 Spald.) et Sulpicius Victor (p. 246 Pith.). cesse est, quum ipsa res artificiosam dispositio

post principium] De quatuor prioribus partibus artificióse commulare cogit.«

infra (§. 556. 555. 557) agit, posteriores duas au- non ex temporis] Quinctilianus (7, 1, 2): «Sed

tem (§. 565) jnnetas proponit, quum orationis con- meminerimus ipsam dispositioncm plerumque utiliclusio,

epilogns, ct peroratio unum idemque sit täte mu tari, nee eandem semper primain qnaestio-

(v. Quinctilianum 6, 1, 1; p. 445 Spald.). nem ex ntraque parte tractandam« cet

artificio] Curius Fortunatianus (p. 69 Pith.): pro Milone] Cicero (cap. 5): »Scd antequam ad

»naturalem ordinem seqtiimur, ei nihil nobis oberit cam orationem venio, quae est propria nostrae

in causa; si aliquid occurrerit, necessitate utilitatis quaestionis, л ¡den tur с a esse re fu tanda, quae et

ordinem ímmutabimus naturalem, sequetnur artifi- in senatu ab inimicis saepc jactata sunt, et in concialem.

« Monendum tarnen, Âuctorem ad Heren- clone ab improbis, et paulo ante ab accusatorinium

(5, 9) artificiosum ordinem appellarc, quem bus; ut omni terrore sublato rem plane quae venit

noster naturalem; siquidem » genera dispositionnm in judicium viderc positis.«

duo esse« ait, »unum ab institut ion с artis pro Ге с tum, praejudicia] Adversan! cnim Milonis et a sénat n

alterum ad casum temporis aecommodatum«, et prine jndicatum esse jactabant, caedem in qua P. Cloquîdcm

in eo spec tari »ut ntamur principio, nar- dius occisus easet, contra rempublicam esse factum

55 *

436 Martiani Capellae lib. V. §. 506.

refu tata sunt crimina, quae secuta sunt tribunatum, post ad ipsura tribunatum

507 recursus est factus; quae dispositio artificialis, ut dixiraus, nominatur. In

Verrera autem naturalem temporum ordinem tenuit, ut primum quaesturam,

tum legationem, deinde duas ei praeturas objiceret, servata temporum ratione;

quam, nisi causae repugnet utilitas, necessario prosequemur. At ubi majora

quaeque potissimum et invidiosiora purganda sunt, ab his sumitur refutationis

exordium ; ut pro Cluentio conjecturae partibus expeditis ad praescriptionem

legis accessit, ordine videlicet commutato, ne si Cluentium legis assertionc

defenderet, fugere causam diffidentia videretur.

•

DE ELOCUTIONE.

508 Duabus his officii partibus absolutis, elocutionis cura est intimanda;

quae quum constet in singulorum animadversione verborum, hoc ab eloquentiae

nomine separatur, quod ilia totius operis oratorii virtus est, haec pars habetur

officii. Cujus Cicero duo quasi fundamenta, duo dicit esse fastigia. Fundamenta

(cap. 5), ct Cq. Pompejum rogatione sua et de re splcíat, ignoro; proxime tarnen acccdit ¡He (de orat.

et de causa judicassc (c. 6). 3, 57 f.): »quasi hoc solum quoddam atque funut

pro Cluentio] Ut i user ni e códice Darmstat- damentum est, verborum usus et copia bonorum;

tcnsi, practcrcaque Reichenaueneis auctoritate delevi sed quid ipse aedificet orator et in quo adjungat

non, quod vulgo ante defenderet legcbatur; quod artem , id . esse a nobis quacrcndum et explicandum

rcctc me fccissc intclligct qui ipsam Ciccronis ora- vidctur.« Adde Gcrardum Joannis Vossium (institionem

(cap. 52 scqu.) inspexerit, ubi consulto se tut. orator. 4, i, 2): »qucmadmodum autcm aediait

Cluentii causam non lege sed facto ejus de- ficia, ita elocutio universa duobus constat, fundafendisse,

ut non saluti modo ejus verum etiam viento et exaedificatione sive structura, sub qua,

cxistiiuationi prospiceret, factoqnc demum purgato ut inferius dicemus, compositionem ct dignitatem

ad legis mentionera transit, ci si videretur, si nihil comprebendimus. ■ Fundamenlum cnini appellat elealiud

voluisset, nisi ut causam obtincret, lege re- gantiam, quae secundum Auctorcm ad Hcrcnnium

citata perorare potuisse. (4, 12) distribuitur in Lalinitatetn atque explanaeloquentiae]

Cornelius 'Fronto (П, pag. 478 tionem. Paulo aliter Cicero (de orat. 1, 52): »au-

Maji): »eloquentia perfecta vis orationis, cloquium dieram etiam quae dc orationis ipsius ornament is

pars stipposita commode cloqncndi.« traderenturj in qua praccipitur primum ut pure et

Cicero] Quem potissimum locum fllartianus re- Latine loquamur, deinde ut plane et dilucide, tnm

Martiani Capellae lib. V. §. 508. 437

sunt Latine loqui planeque dicere; quorum unum Grammatice loquente didicistis,*

quum ejus vobis insinuata est subtilitas. Fastigia vero sunt copióse ornateque

dicere, quod non ingenii sed laboris est maximi, exercitatione ctiam diuturna,

qua non solum uberior sed illustrior quoque facultas acquiritur. Hujus rei 509

duplex ratio est: una, qua in singulis verbis lumen appareat; altera, ut dig

nités eloqueudi copulationis ipsius decore servetur. In singulis vero aut pro

prium aut translatum mutuatumque conquiritur. Propria sunt vetusta praecipue;

nam tum, quum proceres vel nescirent haec dicendi ornamenta vel appetere

non auderent, propriis utebantur; sed quia verborum veterum jam

exolevit usus, non sunt audacius usurpanda ilia, quae cum aetate mutata sunt.

ut ornate, tum ad rcrum dignitatem apte et quasi marginem conjee tain, pro vulgata mutatumque , ut

decore» j quae cadem Quinctiliani est doctrina (8, sibi constarct Martianus, eui supra quoque (§. 559)

i, i). mutuantur reddidi pro mutanlttr in simili arguexercitatione]

Lege »exercitationis etiam diu« mentó, praesertim quum Ciceronem ipsum (orat. 27)

turnac.« GnoT. — Poseía tarnen vulgatain quoque mutata verba a translates distinguere potius videtueri,

si pro ablativis absolutis accipias. Ceterum rem: » translata ea dico, quae per similitudincm ab

in anterioribus editionibus est quia pro qua, et alia rc aut suavitatis aut inopiae causa transferunacquiritur

pro exquiritur, quorum posterius Rei- tur 5 mutata, in quibus pro verbo proprio subjicichenaueusi

quoque códice adstipulante restituí. tur aliud, quod idem significet, sumtum ex re aliduplex

ratio] Quine tilianus (8, 1, 1): »Igitur, qua consequenti«; licet ex codem loco apparcat

quam Graeci qjoáóiv vocant, Latine dicimus elo- mutata aeque ac translata propriis opponi.

eutionem. Earn spectamus verbis aut singulis aut " ' .

vetusta] Cicero (Brut. 74): » Solum qu

conjnnctis.« Sed propius etiam ad nostrum Cicero J v ' ш

_ л . . .. „ .. quasi fundamcntum oratoris vides locutionem einen

(de orat. 5, 37): »Omnis igitur oratio conucitur ex ^

datam et Latinara; cujus penes quos laus aclhuc

fuit, non fuit rationis aut scientiae, sed consuetudinis.

— Aetatis illins ista fuit laus, tanquain innocenliac,

sic Latine loquendiu cet.

verbis; quorum primum nobis ratio simplieiter vi

es t, deinde conjunete. IVam est quidam oro

rationis, qui ex singulis verbis est; alius,

qui ex continuatis conjunctisque constat. Ergo utemur

verbis aut iis, quae propria sunt et certa quasi exolevit] Vide Ciceronem (de orat. 3, 10 f. et

л o cabula rerum paenc una nata cum rebus ipsis, 13), Senecam (epist. 58; p. 481. ep. 114; p. 649

»nt iis quae transferuntur et quasi alieno in loco Lips.), Quinctilianum (1, 6, 41; p. 168. 2, î>,

collocantur, aut iis quae novamus et faeimus ipsi« 21; p.297 Spald.), Macrobium (in Saturnal. 1, 5);

cet. GeJUium (11, 7), et quos praeterea lauda vit С. Fr.

mutuatumque] Recepi Iectioncm a Grotio in Hermannus (ad Luc de hist, conscr. p. 269).

458 Martiani Capellae lib. V. §. 509.

Itaque alucinan et cerritum et caperatum similiaque praetereuntes utemur his,

quae consuetudo recipiet; nec tamen sordidis, nisi quum rei sententiaeque

vis exigit, ut quum Cicero volens crudelitatis invidiam faceré ait: „gurgulionibus

exsectis reliqucrunt", et: „virgis plebem Romanam concidcre"; nec in-

510 decore Virgilius vitandae humilitatis aucupio lychnos pro lucernis ait. Quod

si res verba propria non habeat, novanda sunt aut alicnis utendum. Novantur

autcm duobus modis verba, aut quadam fictione, aut declinatione praesuinta,

alucinari] Rectius sic in codiclbus Darmstattensi

ct Reichenanensi, quam hallucinari in editis

(Gcll. 16, 12), qnamvîs a vctcribus ct Cicerone

ipso aliqnando sic scriptum esse non sit ignotum.

cerritum] Plautinum vocabulum est, quo tamen

et Cicero (ad Att. 8, 7) et Iloratius (sat 2, 5,

277) aliqnando nsi esse videntur, nec ipse nostcr

infra (§. 806) uti recusavit pro insano.

caperatum] E Pacuvii Duloreste atlulit Varro

(L. L. 6, 6) »caperata fronte a caprae fronte«;

mox obsoletum Appulcjus postliminio rednxit

(juum Cicero] Nuper demain Angelí Maji mé

rito (in M. T. Cîeeronis sex oration um partions

ante nostram actatem ineditis, Mediolan. 1817) reperta

est oratio in qua hoc fragmentum exstat (pro

Tullio 10, s. 21): » tant umque odii crude! itatisque

liabuerunt, ut eos omnes gurgulionibus insectis relinquerent

, ne si quem semivivum ac spirantem

reliquissent, minor bis honor baberetur.« Ñeque

tamen lectioncm insectis Martiano obtriidere volui,

licet nec vulgatam ejectis, nec quam in margine

Grotius posuit exactis probarcm; sed quod jam

Grotius conjectura assecutus erat praebetque codex

Reicfaenauensis, exsectis reposui. Practerea ante

Cicero insérai quum e codiclbus Reicbenauensi,

Darmstaltensi, ct Monacensi (C).

gurgulionibus ] Obscoeao sensu dixit Persin s

(-i, 38):

■ Ingainibas quare delonsus gurgulio exstat'

neque dubito quin ¡ta Martianus quoqne aeeeperit.

inprimis si reverá exsectis ¡lie scripserit, quod pro

prium vocabulum est de castratione (Quinctil. 7,

4, 8); Ciccronem tamen de gutture intellexissc

manifestum est.

virgis] Ex oratione in Verrem (2, 1, 47).

Virgilius] In Aeneide (I, 726):

— » dependent lychni laquearibus aureis.n

verba propria] Secutus sum codicem Monacensem

(C); vulgo enim erat: »quod si sua res pro

pria verba non babeat.« .

novantur] Egrcgie de bis praecípit Curios Fortunatianus

(p. 70 Pith.): »Tertius modus est, ut

novemos verba, quae tamen parcius dehemiis attingere;

nam et aegre novum verb um faceré posais

lene ас decorum, et fere aspernantur homines quae

non recognoscuut Vir perfectissimus dixit: verbis

utendum est ut numis publica moneta signatis.

Verba quibus modis novantur? primo Graeca tinnsferimus,

ul nova ex his Latina confingamus; de>

bine per eongeminationem , ut Cicero

vagas* dicit; et per derivationem novare

ut ab autumno Cato ait aulumnitatem , et a perpetiendo

Cicero perpessionetn.*

fictione] Codices secutus Darmstattcnscm, Rei*

chenauensem, et Monaccnsem (C) omisi, quod in

editis scquitur, verborum.

Martiani Capellae lib. V. $. 510. 439

aut duorum quae usitata sunt conjunctione composita. Fiuguntur maximd

quum transferimus, ut qui Jtoiórrjza qualitatem esse dixerunt, quod nonien

nunquam fuerat in Latinis; quo et auribus temperandura, et insolentia fugienda,

quam vitans Cicero Soterem salvatorem noluit nominare, et ait: „qui salutem

dedit"; illud enim nimis insolens videbatur. Derivatione quoque fiunt verba, 511

quae grammatici paragoga.jiominarunt, ut dicimus florea rura, et : „campique

ingentes ossibus albent", quod satis crispa inflexione Horatius albicent dixit

His plerumque Grammatice utitur, licet Tullius grandiferas possessiones dicat

et grandiloquos oratores. Huic diligentiae subjungitur translatorum cura ver- 51St

qualitatem] Cicero (acad. 1,7): »Dabitis cnim »Qualis apes aestate nova per florea rura • ¡'

prefecto , ut in rebus inusi talis, quod Graeci ipsi Exercet sub sole labor.»

faciunt, a quibus bacc jam diu tractántur, utamur campique] Versus et ipse Vîrgilîi est (Acn.

verbis interdum inauditis. — Qualttates igitur ap- 12, 36):

pellavi, qnas Jtoiotr¡tag Graeci vocant, quod ip- »Sanguine adliuc campique ingentes ossibus alapud

Graccos non est vulgi verbum, sed phi- bent. «

losopborum, atque id in multis.« Adde eundem In editis quidem Martiani cxemplaribus erat vialio

loco (de na t. deor. 2, 37). Celemín codices rentes pro ingenies, sed codices Grotianus, Darm-

Monaccnsis, Reicbenaucusis, Darmstattensis babent stattcnsis, et Monacensís (C) gcnuinam lectioncm

qualitates, quod tarnen quia Graeco non respon- praebuerunt. Similis est alius Virgilii versus (Aen.

det, reciñere nolui. S, 863):

Soleiern] Cicero enim (in Vcrr. 2, 2, 63), я Difficiles quondam mullorumque ossibus albos.*

postquam Verre m »non solum patronum istius in- crispa] Non vitupérât bac voce, sed laudat;

sulac, sed etiam Satera inscriptum se vidisse Sy- quemadmodum Gellius (1, 4) et Plinins (13, 9,

racusisi dixerat, »hoc, pergit, quantum est? Ita 18). Horatü locas in carminibus est (1, 4, 4).

magnum, ut Latino uno verbo exprimí non possit. grandiferas] Ubi recen (¡ores apud Ciceronem

Is est nimirum Soler, qui salutem dedil. « Confer (Phil. 2, 39 f.) grandi foenore ediderunt, Martianus

Forccllinum (in léxico), qui Christianos de- certe grandiferas legit. Sunt enim Ciceronis codiscriptorcs

Salvatorem dixisse monet ces, in quibus ita scriptum sit (Graev. 3, 2; p.GI2).

^^paragoga] Diomcdcs (p.309 f. Putscb.): »Sunt Monacensis (C) perperam grandistras; Reiche

quaedam prineipalia, quae Graecis JtQCüTOTVfta cnsis et Darmstattcnsis recte grandiferas, quod rediciintur,

ut mons , fons, villa, schola, hortus ¡ cepij Grotius enim cd iderat glandiferas, quod taex

Iiis nascuntur derivativa, quae apud Graccos men ctiam defend! potest, quia ¡lio Ciceronis loco

TCaQuyoiyà dicuntur, ut fontanus, mont anus, vil- a quibusdam ita legitur ct noster infra (§.702) silaticus

, scholasticus , horticus.» mili voce palmíferas utitur,

florea rura] E Virgilio (Aen. 1, 430): grandiloquos] Лои Cicero solus (Tusc. î>, 31 f)

440 Martiani Capellae lib. V. §. 512.

borum, quum res aut sua non invenit verba, aut quum voluhius splendidius

aliquid explican'. Ergo aut inopiae aut decoris causa transfer un tur: inopiae,

quum dicimus geminare vitem et luxuriare segetes laetasque perhibemus; desunt

enim propria, et commodantur adscita; decoris vero, ut: bellu/n subito

exarsit, quum potuerit dici exstitit. Et item possum us ab omnibus sensibus

mutuari, ut ab oculis lux libertatis, et odor legum, et: „silent leges inter

arma", et a gustu: „о nomen .dulcis libertatis." Verum non debet haec translatorum

alienorumque vcrborum affectatio sine moderatione captari, nec longe

petita debent esse translata, ut si dicas luxuriosam Charybdim. Vitandum

quoque ne turpis sit similitudinis usurpatio , ut si dicas „castratam Africani

morte rempublicam" aut „Clodium stercus senatus." In hoc genere transferendi

etiam allegoriam poëtae praccipue nexucrunt, et Cicero, quum dicit:

„Senatum a gubernaculis dejecisses, populum Romanum e navi exturbasses,

sed Quinctilianus etiam (10, 1, CG; p. ö4 Spald.)

bac voce utitur. Vidctiir antem priori minus placuissc,

qui (orat. 5) ea usus addidit »ut ¡la dicam.«

inopiae] Iisdem excmplis supra (§. 379) utitur,

ubi vide notam.

sensibus] E Cicerone, qui (de orat. 5, 40):

• translation inquit »ad sensus ipsos adнютеtur, ma

xime oculoruin, qui est sensus acerrimue. Nam ct

odor urbanitatis, et nxollitudo bumanitatis, et mur

mur maris, ct dulcedo oratiouis sunt ducta a ceteris

sensibus.«

odor] Credo hie roces aliquot decsse, ct legendum

: «ut ab oculis, lux libertatis; ab olfactn,

odor legum; a loqucla, silent leges inter arma.«

Grot. — Bfartianus fortasse baud necessarian] banc

additionem putavit, arbitratus legentes ipsos facile

perspecturos esse, eninam sensui quodqye cxemplum

esset adscribendum. Cetemm exemplorum pri

ora duo ex uno Ciceronis loco (is Verrcm 3, 61),

terlium cx oratione pro Milone (4), et qnartum

iterum с Vcrrina (S, 63) desumta sunt.

castralam] Restitui locum e codicibus Darmstattensi

ct Monaccusi (C); vulgo enim ridicule legebatur

»castratam Africain mortuam rempublicam.«

Eodcm Cicero (de orat. 3, 41) excmplo usos erat,

et post cum Quinctilianus (8, 6, IS; p. 309 Spald.).

stercus] Paulo aliter Cicero (dc orat 3, 41):

•nolo stercus curiae dici Glauciam.« Atque boc

nomen sic, non Clodium,' apud nostrum quoque

scriptum fuisse, ex со collígo, quod in JhTonacensi

pro eo legi tur •Claudium«; tarnen nihil motare

ausus sum.

allegoriam] Haec enim tota translationibne con

stat (Cié. orat. 27). Ree te igitur Quinctilianus (8,

6, 4; p. 303. 9, 2, 46j^p. 409): » continúate ßt-

TCMpoçà facit aXXr¡yoqvav* ; quibus immodiee

usurpatis totum ait (8, 3, 36; p. 228 Spald.)

prope mutari sermonem.

cum grege] Recepi lectionem a Grotio in mar

Martiani Capellae lib. V. §. oi2. Mi

ipse archipirata cum grege praedonum impurissimorum plenissimis velis navigares",

et in Pisonom: ,,ut qui in maximis tempestatibus ac fluctibus reipublicae

navim gubernassem salvamque in portu collocassem, frontis tuae nubeculam

et collegae tui contaminatum spiritum pertimescerem ?" Usurpatis ergo his

similiter pluribus verbis elocutus est, quae suis fortassc angustius aut humilius

diceret. Item translata quodammodo sunt, quae aut ex parte totum, aut ex

toto partem, aut ex uno plurcs monstrant, aut ex pluribus singula. Ex parte

totum, ut: „in puppim ferit unda", aut: „me iisdem parietibus tuto esse tecum"

pro eadem domo. Hunc tropum metonymiam grammatici memorant, catacbresiu

ctiam Graeci, quam nos abusionem dicimus, ut quum perhibemus

naturam deorum pro substantia. In conjunctis vero verbis orationisque con- M5

textu servanda sunt haec, ut constructio coagmentata et conclusio perfecta

g'ine positam, quum vulgo cum dcesset. Locus est pro memorauerunt in ediüs. Hausit vero e Cicerone,

la orationc pro domo (cap. 10). qui (orat. 27) »hypallagen« , inquit, »rhe tores, me

ut qui] Conjunxi quae Grotius interpunctione tomjmiam grammatici vocaut, quod nomina transfescparavcrat

» ut : qui», Ciccroncm secutus (in Pi- runtur; Aristoteles autem translationi bacc ipsa sub

soil. 9). jungit ct abusionem, quam xará^QT¡6ív vocant.«

his] Grotius edidit haec; quoniam | autem vox De eadem confer Quinctilianum (8, 2, S; p. 199.

usurpatis praeccssit, anteriorum cditionum lectio- 8, 6, 54$ p. 523. 9, 1, 5$ p. 365 Spald.).

Qcm omnino praettili. coagmentata] Miror Grotium cdidissc coaugmenin

puppim] Virgilios (Aen. 1 , lia): tala, quod nibili est; nostram autem lectionem,

»Ipsius ante oculos ingens a vértice pontus quam etiam Monacensis codex (C), Reichenauensis,

In puppim ferit « ct Darmstattcnsis pracbent, ad margincm rejecisse.

quem baud scio an ipse nostcr respexerit. Confer modo Ciccroncm (dc orat. 5, 45): »ScquIparietibus]

Cicero (dc orat. 5, 42): »Videtis pro- tur continuatio verborum, quae duas res maxime,

fecto genus hoc totum j quum inflexo commutato- collocationem primum , dcindc modum quendam jor

que verbo res eadem cnunciatur ornatius; cui sunt mamque desiderat. Collocationis est componere et

finítima ilia minus ornata, sed tarnen non ignoraiida, struere verba sic ut neve asper eorum concursus

quum intclligi volumus aliquid aut ел: parte totum, neve hiulcus sit, sed quodammodo coagmentatus et

at pro aedificiis quum parieles aut tecta dicimus, levis. с Ubi quem modum formamque appellat, mi

aut cx toto partem « cet. Exemplum ct ipsum с Cice- merum orationis spccUt, quem noster conclusionis

ronc (Catil. 1, 8) petitum est. Tocábalo significat, ipsum Ciceronem (dc orat. 2,

manorant] ita melius codex Monacensis (C) 9; orat. SI) secutas, infraque (§. 519 sequ.) pluri-

50

442 Martiani Capellae lib. V. §. 514.

514 proveniat, et quodara schemate dictio venustetur. Jam compositionis praecepta

percurrain, cujus vitium maximum est, hiulcas et asperas voces, frenos etiam,

iotacismos, metacismos, labdacismos, homoeoprophoron, dysprophoron, et polysigma

non vitare, vel cujuslibet liter ae assiduitatcm in odium repetitam, ut:

„sale saxa sonabant"; et: „casus Cassandra cancbat." Metacismiis est, quum

bus tractat; collocatio autcm idem est cam construclione

sive composition* , de qua mox (§.514).

schemate] Ilacc apud Quinctlliannm quoque (8,

1, 1; p. 195) tcrtia pars est, qui »in conjunclis

verbis illud intiiendum esse« docct, »ut emendata

eint, ut collocala, ut figurata.« Plura dc figuris

infra (§. 523) doccbuntur.

compositionis] De bac vide Ciceroncm (orat. 44

scqu.), cui nullain partem bujus opcris raagis elaboratam

esse Quinctilianus affirmât; practercaque

Auctorem ad Ilercnniiiiii (4, 12), Dionysiuin Halicarnasscnscin,

qui singularem libellum bac de dis

ciplina scripsít, Qiiiiictiüanum (9, 4), Curiumque

Fortunatianuni (p. 73. 74 Pitb.) cujus ipsa verba

comparandi causa snbjcci: »in structura observanda

sunt, ut frequentier sit rotunda, ne biulca sit

vocalíum et maxime loiigarum crebra concursionc;

ne áspera duarum consonantium conflicto; ne raonosyllaba

una plura jungantur; uc brevia multa

continuentur, nc longa multa; nc ultima sj liaba

príoris verbi eadem sit quae prima posterions; nc

prima et ultima efficient obscoenïtatem; ne multis

exilibus verbis aut syllabis vastis deformetur oratio;

ne plures geni ti vi pluralis junganlur« cet.

frenos] Tain frenos quam frena dici notiim est

(Voss. Aristarch. 1, 42; Op. II, p. 187; dc vitiis

serm. 1, 15; p. 21), sed minis boc nostro loco

vocis usus; quam tarnen quum infra (§. 518) re

petat, collígítur frenos intelligi impedimenta ex asperrimarum

litcrarum eollisione oriunda; qnibus

orationis cursus, ut e quorum frenU, inbibeatur atque

retardetur.

in odiutn] Pro i» odium in per ilium in editis

lege ex vestigiis MS. in odium repetitam, boc est

ad nauseam usque it era (a in. Gnoiv —« Ita et in codicibus

mcis Reichcnauensi, Darms ta ttensi, et Mo*

nacensi (С) scriptum est, undc repoucre non dubitavL

Exempla, quae sequuntur, Yirgilii sunt (Aen.

5, 183):

»Sola mihi tales casus Gassandra canebat*

et (5, 866):

«Tum rauca assiduo longe sale saxa sonabant».

undc apparet male salo pro sale legi in codier

Monacensi (G), licet baud indoetc librarius errarit.

Cctcrum animadvertendum, baec ipsa, quae nunc

31» rt i anus reprebendit, ab antiquioribus poet is La«

tinis quam maxime celebrate studîoseqiic qnaesita

esse, ut docte demonstra vit IVacbius (de alliteration с

sermonís Latin! , in Niebubrii Musco Rhena uo T.

III, p. 524 — 418); undc et Senilis (ad Aen. 5,

183): »baec compositio jam vitiosa est, quae ma

jorib п s placuit.«

metacismus] Isidoro molacismos deprávate. Grot.

— Sed Diomcdi boc vitium est pronunciation!*,

cum M profertur, ubi debet absorben: ut si vocem

claudat ct sequens dictio incipiat a vocali. Uterque

autcm grammaticns (Martíanus ct Diomcdcs) corrigendi,

quum apud eos vulgo metacismus legatur pro

mytacismus, quia est a /;?-. Mcmínít et Isidoros

lib. 1 orig. с 31 (1, 52, 5), ubi itidcui in MSS.

Martiani Capellae lib. V. §. 514. 445

verborum conjuftctio M ljtcrae assiduitate colliditur, ut si dicas: „Mammam

ipsam amo quasi meam animam." Labdacismus est, ubi L plurimum dissonat,

ut si dicas: „Sol et Luna luce lucent alba leni láctea." Iotacismus est ut si

dicas: „Junio Juno Jovis jure irascitur." . Polysigma, ubi S litera crebrius geminatur:

„Sosia in solario soleas sarciebat suas." Homoeoprophoron est, quum

dicitur: „О Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti." Dysprophoron , ut si •

quis dicat„persuasitrices, praestrigiatrices, atque inductrices tigres. Asperae inter 515

penultimam ultimamque verborum maxime vitandae, cujus exemplum est,

nostris est mctacismiis. In excusís motacismus legas.

Quod non improbo. lino possis similiter rescriberc

apud Capellam et Diomcdcm. Nam litcram banc

ve teres no л /xv tamtam, sed цы qaoqnc dixere.

Voss, (inst orat. 4, 2. Op. III. p. 153). — Equidem

hie ut supra (§. 279) vulgatam scribendi rationcm

servavi, licet in codicibus Rcichcnauensi et

Darinstattcnsi moetacismus Icgatur.

Mammam] Aut Mammiam legcndum pro mulicris

nomine, aut Mammam sumendum pro nutricc,

nt in Uta inscriptione antiqua :

D. M.

CAECILIAE. LITE.

OFILLIA. ARESCUSA.

MAMMAE. SUAE.

B. M. FEC.

leni] Sic scrips! e codicibus Grotiano, Rciehenauensi,

Darmstattensi, ct Monaccnsi pro levi in

cdltis, quod jam G rotins intcllcxcrat metro trocliaico

officere, practcreaquc restituí prioriim cditionuin

lectionem lucent pro lucebant, quod nescio

undc Grotius peticrit.

iotacismus] Confer Quinctilianum (i, 5, 32)

cum nota Spaldingii (p. 112).

polysigma] Ab aliis vocari hoc vitium 6iypJXTí6fióv

Vossius (inst. or. 4, 2, 5. Op. III, p. 154)

observât; negat tarnen Julius Caesar Scaliger Vi

tium hoc esse (poët. 2, 32; p. 172), ac sanc tarn

frequenter apud antiques invènitur, ut putidus sit,

qui ubique damnare velit. Confer quae a vins doctís

ad Euripidcm (Med. 476) annotate sunt, et quae

lau il at Otto (ad Ciceronein de senect. p. 102).

homoeoprophoron] Editi habent homoeopropheron:

rectior nostra с códice Monacensí (С) lectio

est. Exemplum, quod Eunii est et a multis grainmaticis

repctitum, nostcr ab Auel ore ad Ilcreniiiuin

(4, 12) niutuatu9 esse vidctur. Plura vide

apud Spcngclium (arL script ^p. IX).

persuasilrices] Ita nos restituiiniis, cum antea

perperan» disjunctis vocibus legeretur persuasi trices.

Grot. — Apud Plautum (Baccbid. 5, 2, 47) est

»probri perle cebra e et persuaslrices « , quod magis

ctiam ÖVÖrtQOtpoQOV sonat; sed codices desercre

ncque hie vol ui ncqtie mox in praestrigiatrices, quod

etsi scrmonis ralio* rcspuat, plcrosque lamen manuscriptos

exhibcrc testator Oudcndorpius (ad Appui,

de mundo T. II, p. 321), quapropter ex uno Rci

chcnauensi praestigiatrices scriberc eo minus volui,

quia Martianum ipsum jam banc stridosiorcin, vocabuli

formam in mente habuissc verisimile est

phaleras] E Cicerone (in Verr. 4, 12 f.): »ita

ab sc invito ablatâs phaleras gratis.« Celemín co

dices Monacenscm (С) ct Reiehcnaucnscm ecciitiis

dclcvi ut ante si dicas apnd Grotium.

50*

444 Martiani Capellae lib. V. $. ЫЬ.

si dicas: „phaleras ablatas gratis", aut si juret auriga „per lora, per flagella,

oi6 per frena." Hiulcae sunt, quum in ea parte quam diximus similes vocales

ас similiter longae collisam hianlemque structuram faciant, ut si quis dicat

suscepisse se liberos secundo omine, et ut Tullius pro Milone ait: „auctoritate

publica armare"; quod quidem artem dissimulans plerumque appétit

517 volúntate. Vitandum similiter, ne in eodem loco tres aut quatuor longas

brevesque continue ponamus, neve in notissimos versus et maxime heroicos

structura fundatur iambicosque versus; quamvis cos Cicero non evitet quum

dicit: „senatus haec intelligit, consul videt"; et heroici versus finem vel

initium non declinet, quum dicit: „o miserum cui peccare licebat"; et in

Academicis: „latent ista omnia Varro magnis obscurata et circumfusa tenebris";

et in Verrinis plenum versum una quidem syllaba mutilum fudit, quum

dicit: „quum loquerer tanti fletus gemitusque fiebant"; nec finem vitavit elegiaci,

quum ait: „oderat ille bonos"; incurrit etiam in hendecasyllabi Phalaecii

volúntate] Ita îpse Cicero de oratorc Attico noster delibavit excmpla et с Cicerone et aliis erui

(orat. 25): » verba ctiain verbis quasi coagmentarc possunt; qua de re peculiaris exstat dissertatio

néglige t; habet enim ille tanquam hiatus concursu Loeffleri (praeside I. L Mollero, de versn inopinato

vocalium molle quiddam et quod indicet non ingra- in prosa, Lips. 1688). Adde Funccium (de vir. act.

tam negligcntiam de re iiiagis hominis quam de ver- L. L. II, p. 530), Fabricium (in bibl. Lat. II. p.589

bis laborantis.« Locus in Miloniana est statitn ab Em.), Graevium (ad Cic. epist. ad Att. 1, 1$ p.7),

initio: »temeritatem concitatac multitudinis aueto- Schacfcruni (ad Dcmostli. I. p. 189. V. p. 328),

ritate publica armare. « Vocmclium (ad Dem. Phil. p. 59), Kritzinm (ad

versus] »Multum enim interest «, Cicero ait Sal. Cat. p. 93), et Spengclium (art. script, p. 152).

(de orat. 3, 44 f.), »utrum numerosa sit, id est in Academicis] Longe hace aliter nunc leguntur

similis numcrorum, an plane с niimcris constet o- (Acad. 2, 59): datent ista omnia, Lucidle, erasratio;

alteram si fit, intolerable vitium est, alteram sis occultata ct circumfusa tenebris«; nolui tarnen

nisi fit , dissipate ct inculta et fluens est oratio.« quidquam mutarc apud nostrum, quum constet Ci-

Adde alios ejusdem locos (orat 20. 51. 68) ct ceronem Académica sccundis curis retractata Var-

Quinctilianum (9, 4, 27; p. 559 sequ.). Qu an- roni inscripsisse, cujus opcris quum primus tantum

quam ipse (orat. 56): »saepc« inqiiit »versus in ora- liber exstct, reliqui injuria temporuin perierint, Iktione

per imprudentiam dicimusf quod vehementer eile haec in uno scquentium legi poterant.

est vitiosam, sed non attendimus ñeque exaudimus quum ait] Scripsi e DIonaccnsi (C) pro statt

posmet ipsos«, ejustjue ncgligentiac cliam plura quam ait, quod in cdiüs erat.

Martiani Capellae lib. V. §. 517. 443

petulantiam, dum dicit: „successit tibi Lucius Metellus." Hie tarnen vir et

longo opere et ipsa sui majestate defeuditur. Ceterura in clausulis vitiosissimum

reperitur. Animadvertendutn autem, ne quum similitudinem versus

effugimus, bonam clausulam transeamus, ut si timeas dicere „strepitumque

plagarum", quum pla longa sit et bonam clausulam fecerit. Vitandum etiam SIX

in eodem loco cacemphaton vel interpositionc vel commutatione verborum.

Inhonesta enim exempla sunt ut „arrige aures Pamphile", atque „ereptae

virginis ira"; in his enim sordescit oratio. Vitandi etiam freni, qui fmnt ex

asperrimis literis in unura concurrentibus, ut est illud Terentii in Hecyra :

„perpol quam paucos repperias meretricibus fidèles evenire amatores Syra?"

et ab iisdem literis incipientia, ut est: ,„non fuit istud judicium judicii simile

Fhalaecii] Rcsütui genninam scribendi ralioncm, cenphaton habest, pro volgata cacoplialon, licet

qnam anteriores cditioncs Phaleutii, Grotius Pha- hoc etiam in usa fuisse testctur Vossiiis (inst. orat.

hucii exhibèrent. Petulantiam autem dicit, quia 4, 2, 4). De re ipsa vide Ciceroncm (ad divers,

bcndecasyllabi pleruraquc epigrammatis lascivis atque 9, 22), Quinctilianum (8, 5, 44; p. 245 Spald.),

frivolis coniponcndis inserviebant; undc Quinctili- Servium (ad Aen. 2, 27), unde intclliges illud

anus (1, 8, 6) amovendos eos a pueris censet. cacemphaton dictum esse, si vel ipsa verba vel

Addc Plinium Secundum (epist. 4, 14, 4): „cx son! eorum in obscoenum sensum detorqueri posquibus

tamen si nonnulla tibi paulo pctulantiora sent; ut in eo quod e Tercntio attulit (Andr. 5,

viffebuntur, crit cruditionis tnae cogitare, eummos 4, 31) arrigere ad aures rclatum, quod alias de

illos et gravissimos viros, qui talis scripseruiit, non membro virili dicitur, et in altero exemple ereptae

modo lascivia rernm, sed ne verbis quidem midis virginis, quod ereptae virginilaiis admoncre potcabstinuissc.

a Sed no s lio loco de metro tantiim ser- rat, licet apod Yirgiliiim (Aen. 2, 415) alio sensu

monem esse moncre vix opus est. 4 : dictum sit:

plagarum] IVimirum plaga pro discrimine sig- »Tum Danai gemitu atque crcptae virginis ira

ni£cationis pcnultiinam tum producit turn corripit; Undigue collecti invadunt.*

sed eo loco quem Martianus innuit, longa pcnul- Sic enim et apud poëtam et in priorihus uostri

tima pro Graeco T(}.r¡yr¡ usurpatnr (Verr. S, C2); editionibus legi tur; Grotius quomodo cdidcrit erépta

ubi nunc quidcin Icgitur: »nnlla vox alia illius ncscio. Darmstattensis quoquc codex babct ereptae;

miseri inter dolorem crepitutnijue plagarum audie- Rciclicnauensis paulo aliter »ut est atque erepte

batur«, Martiauuin tamen corrigere ex nos tris edi- virginis« cet.

tlonibus dubitavi. ; -■•■!•: -u:»- ¡ repperias] Sic e códice Reicbcnauensi ipsoque

cacempliaton] Sic scripsi e códice Grotiano et Tercntio ( Hcç. 1 , 1, 2) restituí j vulgo reperias,

Testigüe Rciclicnauensis et Darmstattensis, qui ce- codex Mouaccnsis male reperies.

446 Martíani Capellae lib. V. HiS.

judices", et in cadem desinentia, ut: „f©rtissimorum proximorum, fidelissimorumque

sociomxm", in eodem vitio habcntur. Item ponitus fugiendum breves

syllabas contiBuaro quamplures, ut est illud Serení: „Perit abit avipedis ariíraula

leporis."

DE PEDIBUS.

ol9 His bre viter intimatis pedes sunt asserendi, quibus clausulae decenter

aptentur; quos quidem Cicero quadám permixta confusione perturbât, dum

dicit modo ditrochaeo concludendum, modo paeonem primura probat incipientibus,

modo finientibus, modo dochmium, qui constat ex brevi, duabus

longis, brevi, et longa, cujus excmplum posuit: aniieos tenes; item ämphimacrum

pedein et rursus dactylicum numerum laudatj modo anapaesíicuro,

modo dithyrambum laudat, nec tamen certa scientia est. Ego tamerteoin^

pendiosiora percurrain, ut in hac silva quibusdam videar praeire tramitibus.

ditrochaeo] In editis sequebatnr vox ionicum,

qnam noque Grotianus ncqne Monaccnsis codex (С),

ñeque Rcichenaucnsis , ncqne Darmstattcusis agnoscit

^ jure igitur cam expun visse mihi vide or. De

ditrochaeo, vel ut ipse appcllat dichoreo, ride Ciceroncm

(orat. 63).

modo finientibus] Ant ipsius error est Martíaní,

aut librariorum. Cicero enim Aristotclcm secutas

(de orat. 5, 47) oinnino distinguons scribit: «ordiri

placet a supcriorc paeonc, posteriore finiré.* Sed

Martlanus fortassc aliiiin locum (orat. 57)' in monte

babebat, ubi in unirersuin pacones oratoribiis commendat.

dochmium] Vulgo dochimum, quae ranetas

ctiam in Ciceronis, Quinctiliani, multornmijuc aliomm

codicibus invenitur; sed quum ortbograpbiac

potius quam lectionis discrepant la sit, rcctam formain

restituerc non dnbitavi. Confer Spaldingium

(ad Quinctilian. 9, 4, 79; p. 588) ct de re Ipsa

non fuit] Ciceronis (pro Cluentio 5) exemple

in cadem causa tititur et Quinctilianus (8, 5, 51)-

Sereni] In pocmatio dc leporis morte, undc

citatur ct illud:

»AnimuJa miserula properiler obit. «

Grot. — Confer Diomedcm grammaticum (3, p. 513,

G Putsch.) et Santenium (ad Tercntianum Maunim

p. 100). Ccternm in lectiouc constituenda sccutus

sum I. C. Scaligerum (poet. 2, 39; p. 179) reteresque

cditiones, in quibus est »perit avipedis

aniraula leporis«; G rotins contra cdidit: л peri ta vit»

cet. Vide ct Wcrusdorfiuin (in poët. lat. min. I, 2,

p. 218).

permixta confusione] Cicero (orat. 37): »Ego

anient «, inquit, » sen tío, omncs in orationc esse

quasi permixtos ct confusos pedes ; nec enim effugerc

possemtis animadversionem , si semper ilsdcra utercmnr,

quia ñeque numerosa esse, ut poema, ncqne

extra numcrtim, ut senno vulgi est, debet oratio.«

* Martiaûi CapeUae lib., V. $. 820. ' 447

DE MONOSYLLABIS.

In monosyllabis inspiciendum est, utrum finalis longa brevisne sit. Si 520

enim longa est, praeire debet trochaeus, ut est illud Ciceronis: „non scripta,

sed nata lex", ant: „debet esse legum in república prima vox"; quae tarnen

pendente sensu apta conclusio. At vero si brevis fuerit monosyllaba, iambue

aut anapacstus antecedat, ut ait Sallustius: „tota autem insula modiea ©t

cultibus variis est." Brevem vero brevis aut longam longa non sine vituperatione

sectatur, ut si dicas: ista res mea est, aut contra, quod Cicsro

pro Ligario: „non tu eum patria privare, qua iaret, sed vita vis"; quod

volúntate orator, non errore composuit. Verum hoc de monosyllabo sup^erius

praeceptum in coló melius collocamus aut commate, non in fïae sententiae.

DE DISYLLABIS.

Disyllaba vero iambico numero non jure clauduntur, sed si penultimus 52J

spondeus, mox iambus aptetur, ut si dicas: tenui servos meos, aut pyrrhichius

pro iambo, ut: consul videt. At bona clausula est ex iambo et spondeo

vel ultimo trochaeo, ut si quis dicat: patria continet bonos cives, vel: asserit

caput legis. Cavcndum est autem, ne aut duo iambi aut iambus et pyrrhichius

cibns Monaccnsi (C) et Darmstattcnsi scripsi sensu

pro sensit! , qnod in cditls erat.

cultibus variis] Sic scripsi с codicibiis quam

Groliano tum meis; vulgo enim legebatnr cultibus

inanis, apud Cortinm autem (in fragm. p. 1005)

nescio unde cultoribus inanis.

non errore] Qnod Ciceronem defensurus noster

ad illam orationem (pro Ligario 4) hic adnotat,

idem jam Âeconius Pcdianus (ad div. in Caccil. 7)

observa verat, nimirum elansulam illam »vita vis«

ad exprimendam scutentiam de industria duriorern

positain esse. Et víx vitium inessc buic oration!

Ciceronem (orat 64), quem ipsnm noster ante oculos

babuit

dithyrambwn] Grotius deutheriambum , altera

lectionc ad marginen) rejecta; quod perperam fac

tum ipse facile intelligere potuisset, si Ciceronem

(de orat. 3, 48; orat. 64) inspexisset. Cetcrum a

códice Monacensi (C) tota pbrasis »modo anapaesticnm

modo ditbjMbibuui landab abest.

scientia] Grotius in margine sentenlia, quod

et codex Rcicbenauensis habet; sed mutandi causa

non apparat.

Ciceronis] lu MDoniana (cap. 4). Мох с codi448

Martiani СареНао ШфФ. iJy-lÄlW

in fine ponantur, ut si quis dicat: pugnare juvenes pro parenlibus suis. Cavendum

etiam ne pyrrhichius post pyrrhichium Veniat et quatuor breves fiant,

ut si quis dicat: perdidi bona mea; aut post pyrrhichium trochaeus spondcusve,

ut si dicas: conqueritur sua fata, aut: imputât sibi démens. Sed et

trochaeus et iambus, vel pro iambo post trochaeum pyrrhichius, malam

clausulam faciunt. Hunc enim finem elegiaci pentametri turpiter reddit.'

Quid enim interest, utrum dicas: omnia nempe vides, an vero dicas: aspicc

facta mea? Bene autom ponuntur vel duo trochaei vel trochaeus et spondeus

in fine clausulae, ut si quis dicat: haec est bonorum civium magna cura,

aut: haec sunt, quae maximi principes sola curant.

i. •• ■ . » ■■' . • ' • .' '

. DE TRISYLLABIS. .- , •

522 Trisyllabis clausulam terminantibus lex est, si modo earn velis mollitcr

fluere, ut trochaeo praecedentc penúltimo molossus subsequatur, sive longam

habeat novissimam syllabam sive brevem jure métrico, ut illud est Tullii:

„таге fluctuantibus, littus ejectis." Fit autem pessima clausula, si pro tro

chaeo penúltimo spondeum praelocavcris, ut si dicas: mare fluctuantibus rupes

ejectis; item pessima, si pro trochaeo pyrrhichium praemiseris, ut si dicas:

marc fluctuantibus apis ejectis. Item vitiosa est conclusio, si novissimi molossi

prima syllaba brevis fiat, quam vis trpchaeo rite praemisso; tune enim heroicum

comma nascitur, ut si quis dicat: littus amicis. Item bona clausula

fit, si pro novissimo molosso ionicus minor ponatur post trochaeum, ut si

dixcris quae Ciceronis pulcherrima dícitur in jure Tullii] Pro Roseio Amcríno (cap. 2G).

Romano (1. 2. §. 46 de O. J). apis] Nibili vox ad sen su in, undc factum est nt

fiant] Sic pro Grotiano facial reposai e códice et vetue ¡He fons, ande in margine Grotiiis Iiausit,

Monacensi (G). et códices Dannstatlciisis, Rcichcnaucnsis, et Moduo]

Omissam a Grotio Jianc vocem snpplcvi naecnsis (G) apex legant; sed sc^nlia pyrrbicliium

e Darmstattensi códice et antcrioribns cdilionibus. flagitat, neqae quidquam practerca volnisse Marliapraecedente

penúltimo] In editis erat penulti- nus videtur, nisi ut qualecunque vocabulum dumam;

sed illud Monacensis codex (C) praebuit, et arum brevium syllabarum in penultimum locnm subsensns

efllagilavit. stitueret.

Martiani Capellae lib. V. §. ¿¿22. 449

dicas: marc fluctuantibus littus agitanti. Scd iu hac clausula cavendum, ne

pro trochaeo penúltimo spondeus ponatur; nam tunc si solveris tertiam molossi,

in vitium cadis, quale incidit Cicero, quum dicit: „si te semel ad meas capsas

admisero." Si autein penúltimo trochaeo mcdiam molossi solveris, pulchram

clausulam feceris, ut si dicas: littus Aemiliae; item trochaeo penúltimo

pulchre ctiam tertia molossi resol vitur, ut si dicas: littus acquabile. Item si

trochaci penultimi longam solveris, et primam molossi ultimi, fit clegans

clausula, ut est: curas regere animorum.

DE FIGURIS.

Sententiarum autem figurae hae sunt: Ironia est simulatio, in qua 523

aliud verbis significamus, aliud re ipsa sentimus, ut est principium pro Ligario:

„Novum crimen Cai Caesar." Paralepsis est praeteritio, quum quasi

quale] Ita plurimi codices (Oudend. ad Appui.

I. p. 714), in quibus et Reichenauensis est; non

»im quale « ut Grotius cdidit. Omissac ante relativa

praepositionís nec apud Graccos nec apud Roma

nos cxcmpla desunt; confer modo Ciceronem ad

Atticum (3, 19, 2): «me tune litcrae nunquam in

tantain spem adduxcrunt, (juanlam aliorum*, et

ad Q. fratrem (1 , 4, 4): »quoniam in tantum luctnm

et laborem detrusns cs, quantum nemo unquam«;

Livium (10, 31): в socios belli in cadem fortuna

videbant, qua ipsi crant« cet

Cicero] In divinatione in Caecilium (15).

de figuris] Hanc inscriptioncm с códice Reichenauensi

desumsi, quum vulgo verba sequentía » sen

tentiarum autem figurae bac sunt« pro titulo posita

cssent; quae a Reicbcnauensi prorsus absunt

sententiarum] Distinguentur ab elocutionis figuris,

de quibus infra (§. 326), paritcr nt apud

Graecos <¡%r¡tiaxa Xè^ecoç xai ôiavoiaç. Confer

Quinctilianiim (9, 1, 14 scqu.), Aquilam Roma-

(p. 143 Rubnk.), et quos laudat C. Fr. Hermannus

(ad Luc. de hist ser. p. 273). Accnratius

ctiam distingiiit Gurius Fortunatianus (p. 73 Pith.)

Xè£e(ûÇ, Xóyov, ôiavoiaç; quae difierre docet

■quod Àéijecoç in singulis verbis fiunt, ut nuda

genu, quas uno nomine ё£аЛЛауад possumus dicere:

Xóyov vero in elocutionis compositione, quae

pluribus modis fiunt, ut rtoXvrtrooxcp , èrtavfr

tpoQcc, avTiÔrçotpfj, ftaçoi'OfiaÔtçç: âucvoiaç

autem in sensibus, jfQo&£Qartev6ig , r¡&oitoCÍat

àrtoÔTQOuyrj' quibus ctiam, sire elocutionem mu

ta,veris aut Vcrborum ordincm inverteris, caedcin

tamen figurae permanent, verum utraque XifceoiÇ

et ЯоуОХЗ non ita.«

ironia] Confer hune similesqiie locos, si libet,

cnmAquila, ex quo hace paene omnia desumta. Grot.

Cai Caesar] Sic e codicibus meis scripsi, quum

vulgo breviatum esset: С. Caesar.

paralepsis] Codices Monaccnsis (C) et Reiche

nauensis paralempsis habent, atquc ita ctiam quae-

S7

450 Martiani Capcllao lib. V. $. o23.

praelermittentes quaedam nihilominus diciraus. Apostrophe est in aliquem districta

conversio, frequens apud Ciceronem ac nobilis figura. Haec est, quum

in aliquem sic convertimus actionem, ut ex ea judices doceamus. Diaporesis

est addubitatio, qua figura utimur, quum veluti dubitantes ab ipsis judicibus

inchoamenti consilium postulamus, ut pro Cluentio: „equidem quo me vertam,

judices, nescio"; et pro Cornelio: „pugnem contra nobilissimorum hominum

524 studia, consilia, rationesque eorum aperiam" etc. Erotcma est interrogalio,

qua figura utimur, quum interrogando aliquid coacervamus et exaggeramus

ejus invidiam. Pjsma est quaesitum, quae figura a superiore eo diifert, quod

interroganti una voce tantum responden potest, quaesito autcm nisi pluribus

responden non polest, ut quum dicimus: „Qua igitur ratione bellum gcremus?

addubitatio] Sic et Cicero (orat 40) ct Aquila

(p. 151); duhitatioHCtn Anctor ad Herennium (4.

29) ct Quinctilianus (9, 2, 19; p. 592), qui ct

codera Ciceronis exemple (pro Cluentio 1) coque

pleniori quam nosier utitiir.

pro Cornelio] Hoc quoquc cxemplum plcnius

exstat apud Aquilam (p. 151): »Pugnem apcrte con

tra nobilissimorum liominum volúntales? studia, con

silia, cogitatiouesquc eorum aperiam?«

interrogation Aquila (p. 151) interrogatmx ,

quod emeudavit noster, Auctorcm ad Herennium

(4, 15) secutus. Verum non simpHcein interrogationem

intclligcndam esse recte monet, scd earn,

»quae«, ut verbis utar Ciceronis (orat. 40), »urgeat

«, y el ut Quinctilianus (9, 2, 7; p. 586 Spald.)

scribit, »instet.«

quaesito] Sic legendum esse pro vulgato quaestio

jam Grotins intellcxit, corrcxique ex Aquila

(p. 153), quem noster ad verbum fere expressif;

quod tamen praeterea ex eodem reponi jussit Rubnkenius

interrógalo pro interroganti, necessariuin

non duxî.

dam Aquilae editiones. Darmstattcnsis codex paralemsis,

quod proximo acccdit ad тегат scribendi

rationcm paraleipsis; 3taçâXeL\plç cniin Graccis

est quae Romanis praeteritio. Auctori ad Heren

nium (4, 27) occupatio dicitur, nisi cum Spaldingio

(ad Quinctil. 9, 3, 98; p. 529) legere praestat

occultatio. Cetcrum ex Aquila (p. 149) inserui quasi

vulgo omissum, scd quod vix abesse poterat.

conversio] Auctori ad Herennium (4, 15) sub

cxclamationis nomine comprebenditur, Aquila (p.

150) aversionem nuncupate ut ct Quinctilianus

(4, 1, 63. 9, 2, 38) • sermonem a persona judi

éis auerrom«; sed mutandi apud nostrum causa

nulla, quum si orationem ab uno avertimus, ad

alteram earn converti ncccssc sit.

actionem] Rubnkenius Martianum corrigi mit

ex Aquila, qui: »sie plertimque convertimus ora

tionem in ream ab judicc, quum ilia tamcn, quibus

adversarium alloquimur, judie! allcgcntur«, scribique

jubet orationem , scd perperam ; confer modo

Rutilium (p. 75), ubi de metabasi: »alind genus

cet, quum ad aliam rem ct actionem et orationem

nostrum rcvocamus.*

Martiani Capellae lib. V. §. 324. Ш

Quae auxilia nobis parata erunt? Quis erit, qui subvenirc velit, quum tain

acerbe socios tracta verim us?" Diatyposis est descriptio vel deformado, quum

rebus personisque subjectis et formas ipsas et habitus exprimimus, ut Tullius

pro Milone: „si haec non gesta audiretis, facta vidcretis, et Milonem in rheda

sedentem penulatum cum uxore; item Clodium cum equo et delectis villa

egredicntcm etc. Antisagoge contraria inductio. Haec figura est, quum aliquid

difficile est, et contrarium confcrimus, ut Cicero de rege Ptoleniaeo: „Difficilis

ratio belli gerendi, at plena fidei, plena pietatis." Diasyrmos est elevatio o2£>

vel iinprcssio. In hac figura laudantes quae dicuntur ab adversariis dissolvimus;

qnalis est in Mureniana totus ille in Sulpicium locus de jure civili.

Metastasis est transmotio quaedam, hoc est quum rem a nobis alio transmovcmus,

sed non ita ut ibi totam causam constituamus, alioquin status

incipit esse, non figura.

si haec non] Lege ex Cicerone et Aquîla: «si diasyrmos] Rulinkenius (ad Aquilam p. iSo) mihace

non gesta audiretis sed picta videretis; et de- ratiir G rotin m, qui non ex Aquila correxerit: » de

forma t Miloncm« cet. Grot. — Si Ciceronis locum vatio vel irrisio ea figura est, qua bidentes quae

(с. 20) contuleris, multa certe turbasse Martianum dicuntur ab adversariis dissolvimus«, sed suuin cnividebis;

eo tamen audaciac procederé nolui, ut que servare malui, indicate tantum fonte, unde

omnium cod ¡cu m lectionem ad Aquilac anetoritatem saniora petere liceat. Unum illud feci, nt yocchi

immutarem, quem licet ante oculos noster babuerit, figura insercrem post in hac, quae quum in antenon

¡ta presse semper sequi voliiisse vide- rioribus editionibus exstet, a Grotio per ii

tnr. Id tautum Aquilac tribuí, ne e códice Alona- omissa esse videtur. Ccterum quem locum e Mucensi

(C) reeiperem etectis pro delectis; apud Ci- reniana laudat vel Aquila vel noster, inde a capite

ceronem enim nihil praesidii, cujus uterque con- undécimo legitur.

traxit verba: »neminem nisi ut virum a viro tectum metastasis] Aquila (p. 1S5): »Metastasin, transesse

díceres. « * motionem, quidam inter figuras nominavit, quum

antisagoge] Obscurior (actus est Martianus, dam rem a nobis alio transmovemus, non ita ut ibi can-

Aquilae verba contredit, quae bacc sunt: »Antisa- sam constituamus; alioquin jam figura non erit, sed

gogc compensatio. Est autem bnjusmodi, ubi ali- species qnaedam ejus status, quem qualitatis aut

quid difficile et contrarium conti tend um est, sed ex accidenti appellant secundum Hermagoram.« De

contra indueitur non minns firmnm.« boc statu vide supra (ad §. 446). Ccterum appa-

РШетаео] Hoc cxemplum ínter ea fragmenta ret reete nos e Reichenau cu si códice restituissc mequae

ex oratione de rege Alexandrine publicavít taslasis pro eo quod in editis erat metathesis; scr-

Majas (Medio). 1817) non exstat. vandam autcin fuisse lectionem transmotio, pro qu»

57 *

Martiani Capellae lib. V. $. 526.

QUOT MODIS FIAT ELOCUTIO.

526 Hactenus de sententiarum figuris, nunc ad elocutionum figuras transeamus.

Sed voló breviter memorare, quot genera sint elocutionis, quoique

modis ea utendum sit. Est igitur familiaris omnis*narrationis generi, quam

Graeci elQopévrjv Ut-w appellant; quae ita connectitur, ut superiorem elocutionem

semper próxima sequatur, et historiae convenit et narrationi, et non

conversum ñeque circumscriptum eloquendi genus desiderat, sed diffusum

atque continuum, ut ilia sunt in Miloniaua: „occidi, occidi, non Spurium

527 Maelium, quod annona levanda jacturisquc" et cetera. Est alia quam Graeci

jteQÍodov appellant, quae scntentiam quadam circumscriptione définit atque

déterminât; quale est in Caeciniana: „Si quantum in agris, locisque desertis

audacia potest, tantum in foro judiciisque impudentia valeret, non minus

alios transmutalio scribere Grotlus in margine no*

tavit.

SLQO¡iévr¡v X¿$iv] Vitioee Mart. Capclla еЛс-

ftOVOV /Lt$iv; quod tamen ita plaçait H. Grotio,

ut in Aquila restituí vclIcL Sed vir maximua illa

aetatula, qua hace scribebat, nondum Icgerat Aristotelcm

Rhetor. III, 9; p. 1 30 5 qui quae sit si-

QopLEvrj Xé$iç, pluribns docet. Rtu>K. (ad Aqu.

p. 158). — Dionysii etiam Halicarnassenais in judicio

de Thucydide (H, p. 1-40 Sylb.) verba Iiaec

conferenda sunt: »%Q7j dk Tt¡v iÔTOQixrjv itçay-

(iccreiav eiçofiévrjv xai àrteçLÔJtaÔrov elvat.«

Cetcrum non apud Martianum vitiosus hie locus est,

sed apud eos qui nostrum ediderunt Darmstattcnsis

enim codex EPIM0IXEI4 LEXH4, unde corruptionis

causa apparet, videlicet libraries Graecas lite

ras pro Latinis legisse; meque reponcrc dubitavi,

quod unice rectum esse quivis concedet.

quod annonae\ Lege: »qni annona levanda jac

turisquc« cet. Grot. — Ita enim apud Ciceronein

(pro Mil. 27) Aquilamque (p. 159) Iegimus; sed

Martianum quoque sie legissc quis praestet?

circunwcri'/ííiowe] Cicero (oral. 61): »toto illo

cireuitu, quem Graeci JíeQÍodov, nos tum amhitum,

tum cireuitum, tum comprehensionem , aut conttnuationem,

aut circumscriptionem diciinus. « Quincti

Ii a nu s quoque (9, 4, 22; p. 556 Spahl.) in ca

interpretanda laborat, dum »vcl amhitum, vcl ciVcumduclum

, vcl continuationem*, vel conclusioiiemappellat.

RuGno (de compos, p. 517 Pith.) comprehensio

est; Aquila, quem noster ante ocnlos habuit

(p. 159): «alia autem« inquit »quac ex ambit и con

stat, quem ambitum Graeci Jtegiodov appellant;

est autem ea quae scntentiam « et sic porro ut Mar

ianus, qui et exemple codein (pro Caccin. 1) utitur.

in aijiis] Sic et Quinctilianus (9, 3, 80; p.

505 Spald.) et Aquila; apud Ciceroucm nunc <j in

dem legitur in agro.

Martiani Capellae lib. V. $.527. 453

nunc Aulus Caecina cederet Sexti Ebuci impudcntiac, quam tum in vi faciiinda

cessit audaciac." Quae multis constat ex raembris, quae кыХа Graeci dicunt,

et ex caesis, quae хорцага appellant. Membrum est pars orationis ex pluribus ÏJ28

verbis absolute aliquid significans, hoc modo:„Etsi vercor, judices, ne turpe

sit pro fortissimo viro dicere incipientem tiinerc" Caesum autem est pars

orationis ex duobus aut pluribus verbis nondum aliquid absolute significans;

quanquam cacsam orationem dicamus, quum singula verba quod vis signifi

cant proferuntur, ut est: „Quis est iste Lollius, qui sine ferro ne nunc quidem

tecum est? Quis est iste Lollius, armiger Catilinae, stipator tui cor

poris, concitator tabernariorum, percussor, lapidator curiae?" Et in Verrinis:

„Comites illi delecti m anus erant tuae: accensi, medici, aruspices,

scribae, tuae erant manus." Verum superior periodus constat ex duobus í>2í)

membris et ex tribus et ex quatuor, interdum et sex; quamvis ex uno membro

quam tum] Quod pro Msec verbis apiid nos- nein (pro domo 5) legi tur; male Grotius: »quis est

trum legeb&tur n quantum « in notis jam con-exit Gro- LoIIi.«

tins. Et quamvis apud Aquilam legatur »quam tum lapidator] Dccst Ucitator fori. Grot. — Grotii

qnuin in faciunda cessit audacia« , recte tarnen nostcr errorem ex inepta R. Stephan! emendatione or turn

с Quinctiliano et Cicerone ipso defenditnr; Aqui- jam notavit Rulinkcuius ad Aquilam (p. 160),

lac igitur locum corruptnm esse patet. nbi idem exemplum exstat, sed in extremis verbis

ex membvis] Cicero (orat. 62): »quac Graccl paululum immutatum: »percussor, latrator fori, de-

уоишета et xco/.cc nominant, ncscio cur nos non populator curiae. <■ Utrumqne tarnen turbassc ipsius

recte incisa et membra dicamus.« Addc Auctorem loci Ciceroniani comparatio docebit: »Quis est iste

ad Ilcrcnnium (4, 19), Quinctilianum (9, 4, 22; Lollius? qui sine ferro ne nunc quidem tecum est,

p. 535 Spald.), Aquilam (p. 159. 160), et Isido- qui te tribuno plcbis, nihil de me dicam, scd qui

rum (etym. 1, 20, 2 scqu.). Cn. Pompejuin intcrficiendum depoposcit Quis est

etsi vereor] Oratio pro Milonc ab initio. iste Sergius? armiger Catilinae, stipator tui corpar*

orationis] In cditis corrupte baec legeban- poris, signifcr scditionis, concitator tabcrnariomm,

tor: »pars orationis ex duobus aut pluribus verbis damnatus injuriarum, percussor, lapidator, fori dedum

quicquam absolute significamns« ; sed codex populator, obsessor curiae. «

IWonacensis (C) jam pro posterioribus verbis prac- comites] Cicero (in Verr. 2, 10): »Comites illi

bet »aliquid absolute significans«; nnde comparato tui delecti manus erant tuae. Praefecti, scribae,

Aqnila (p. 160) vcram lectioncm restituí. medici, accensi, aruspices, praeconcs erant manus

iste LoUius] Restitui e codicibus Hfonacensi (C) tuae.« Brcvior ctiam nostro Aquila (p. ICO Ruhnk.).

et Darmstattensi, quod apud ipsuni quoquc Cicero- Vide» non omnia ab istis esse exscripta, sed ea

454 Martiani Capellac lib. V. §. 529.

putent nomuilli posse compleri, quem novôxcoXov resçlodov appellant, quum sit

colon potius. Optima igitur oratio fiet, si nunc ex ambitu periódico, nunc

ex ilia continuationc perpetuae clocntionis aptetur, nonnullisque cacsis interrupts

550 quum fuerit, aliquaudo colon consocietur. Differt autem figura elocutionis a

figura seutentiae hoc, quod sententiae figura iminutato verborum ordine manerc

potest, at vero figura elocutionis ipso verborum mutato ordine mancre non

poterit, quamvis plerumque fieri possit, ut scntentiae figura conjungatur cum

elocutionis figura, ut in ironia, quae figura est scntentiae, cpanaphora permiscetur,

quae est elocutionis.

DE FIGURIS ELOCUTIONIS.

531 Sunt igitur figurae elocutionis aliae ad ornandam tantum et quasi pingendam

orationem accommodatae, aliae vero ad significations vim intimandam.

quibus nunc utimur. Antitheton, id est oppositum ex contrariis, quum verba

tantum, quae ad cxempla proferenda sufficere putabant

colon consocietur] Sic scripsî e coilicc Monacensi

(C), quum vulgo legcretur colo consociet, quaniquc

ad marginem Grotius lectionein notavît con

sentid nihil i esset. Sed quod practcrea ex Aquila

restituí vol nit Ruhnkcnius (p. 162) nonnunquam caesis

interrupta fuerit, neccssarium omnino non dux!.

differt] Reponcnduni erat elocutionis ex anlcrioribus

cditionibus pro Grotiano locutionis. Cicero

(Brut. 17 f.): »Ornari orationem Gracci putant, si

verborum immutationibus utantur, quos appellant

tQOrtOVQ, et sentenliarum orationisque formis, quae

vocant б%1]Ц<хта.« (Adde cundem c. 57 f. et no

strum §. 525). Sed non onincs pariter distinxisse

docct Quinctilianus (9, 1, 5; p. 562 Spahl.).

ut scntentiae] Grotius cum reliquia editis male:

» figurae conjungantur. « Scd Aquila (p. 164) codiresqne

Lcidcnscs, a Rubnbcnio laudatí, et Mona-

сен sis (С) meliorem nostram suppedítarunt Iectioncm.

Ita ctiain quod autecedit verbum possit с Monacensi

reposuiinus pro Grotiano potest.

ad ornandam] С orre \ i Grotianas lect iones >ad

ornandum* et »ad pingendam orationem commodatae

» tarn e Monaccnsi (C) quam ex anterioribus

cditionibus, quo facto noster cum Aquila (p. 165)

concinit. Cicero (Brut. 57 f.): б^т^иага, inquit,

» non tain in verbis pingendis babent pondus, quam

in iiluminandis senlentiis.« Adde quae ad Ciccronem

(dc invent. 2, 15) Marius Victorians (p. 201

Pi tb.) observât

oppositum] Emenda Mart. Capellam, übt est:

»compositum ex contrariis« et » verba repugnanlia,*

Pttgnantia etiam codices Lcidcnscs. Rvbnk. (ad Aqu.

p. 16У) — Nequc Marti a nu s repugnant ta scripsit;

scd Grotius banc vocem intrnsit pro pttgnantia,

quod tarn in editis quam in Darmstattensi códice

exstat. Oppositum antcm omnino reponcnduni erat

Martiani Capellae lib. V. §. 531. 455;

pugnantia inter se paribus vocibus colliduntur, vel paria paribus opponuntur,

ut est Ciceronis: „doinus tibi deerat, at habcbas; pecunia superabat, at egebas",

aut si dicas: „in pace ad vexandos cives acerrimus, in bello ad expugnandos

hostes inertissimus." Isocolon exaequatum membris, quod fit non

in pugnantibus inter se verbis, sed paribus exaequatis, ut si dicas: „classem

speciosissimam et robustissimain instruxit, exercitum pulcherrimum et fortis

simum legit, sociorum maximam et fidelissimara manum comparavit." Parison

prope acquatum. Hace figura diíFert a superiore, quod ibi omnium

mcmbrorum genera paria sunt numero, hic uno vel altero addito in quovis

loco cetera excurrunt. Homoeoptoton simile casibus; nam ex eo nomen aceepil, 552

quod cola omnia in eosdem casus cadunt, ut est: „huic socios vestros crimi-"

nanti, et ad bellum vos cohortanti, et omnibus modis ut in tumultu essetis

volenti". Homoeoteleuton, simili modo determinatum , differt a superiore,

quod illud et casu et sono simili postrema verba déterminât, hoc vero soni

tantum similitudine sub quacunque verbi enunciatione componkur. Parono

masia levis immutatio verbi ac nominis, id est quum sy liaba aut litera

scnsein (in judie, de Isoer. passim), et Quinctilianum

(9, 5, 80; p. SOS).

prope] Pro proprie in editis non tantum codi

ces Darmstattensis, Rcichcnaucnsis, et Grotianus

babent; sed Aquila ctiam (p. 168 Ruhnh.).

omnium] Corrigendos ex Aquila Mart. CapcIIa,

ubi ita legitur: »quod ibi omnia membrorum genera

paria* cet. DISS. Leidenses n omnium mcmbrorum. «

Recte. Ruhnk. (ad Aqu. p. 168) — Praeterca verba

habet pro ¡/enera Aquila; sed in vide codicibus mutare

noluL

volenti] Aquila (p. 169) molienti, quod apud

nostrum quoqnc reponi vult Rubnkenius; temeré.

homoeoteleuton] Praeter Aquilam (p. 169) con

fer Rutilium Lupum (p. 125), et Quinctilianum (9,

3, 80; p. SOS Spald.).

immutatio] Ita et Cicero de oratorc. In Aquila

non solum ex Aquila (p. 166); sed ex Ciceronis

(orat. SO) ctiam bisce verbis: »Semper hace, quae

Gracci aviL&sra nominant, quum contrariis opponuntitr

contraria, numcrum efficiunt« Subtil ins

с Ru tillo (p. 12S) Qiiinctilianus (9, 3, 81; p. S06,

et 9, 5, 92; p. SIS Spald.) antitbcta distinguit.

Exemplum quo utitur noster, non solum apud Ciecronem

ipsum (orat. 67), sed apud Aquilam ctiam

et Quinctilianum (9, 4, 122; p. 624) legitur.

aut si dicas] Ex boc apparet, non Ciceronis

exemplum esse, sed ab Aquila fictum. Ruhnk. (ad

Aqu. p. 167).

exaequatum] Male Grot i us: nest aequatum.*

Non anteriores tantum editioncs veram lectionem

praebebant, sed Aquila etiam (p. 167); quo magie

culpandus Grotius est. De ipsa figura confer Ari>

stotelcm (rbcL ad Alex. 26), Dionysium Halicarnas456

Martiani Capellae lib. V. §. 532.

mulata diversa siguificat, ut si clicas: praetor est vcl potius praedo. Ploce

est copulatio, in qua idem verbum aut nomen continuo positum diversa sig-

533 mficat, ut est: „sed tarnen ad illam diem Memmius erat Memmius." Palillogia

iteratio. Hace figura repetito verbo aut nomine non diversa vult intelligi, sed

vehementius repetita significat, ut est: „nos, nos, dico aperte, nos cónsules

desumus." Epanalepsis est repetitio. Haec figura a snperiore distat, quod ilia

eadem parte orationis repetita conjungitur, aut uno alterove verbo interposito,

at haec non una parte ioterposita orationis, sed prout libuerit sociatis verbis,

ut est: „non potest, jam non potest haec libera civitas esse." Anadiplosis est

replieatio optima, quum ea, quae in priore membro postrema ponuntur, in

posteriore prima repetuntur, ut est illud Terentii: „negat hanc sibi cognatam

Demiphoj hanc Demipho negat esse cognatam." Prosapodosis redditio orapaulo

sequius imitalio. Grot. — Correxit Ruhnkeniua

e Martiano. Exempta apud Riitilium (p. 12

Ruknk.), Ciceroiiem (de orat. 2, 65), ct Qniuclilianum.

Ciceronis hue pertinet (ad Att. 1, 13): » facie

magis quam facetiis ridiculas» 5 et Terentii (Aiulr.

1, 5, 15): »incoeptio est anienlium, baud amantmm.

v

praetor] Aquila: »praetor iste.* Male in Ca

pelle scribítiir «praetor est«; ubi H. Grotius bro

dât Juvenal. XI. 193:

•praedo caballorum praetor sedet* —

Quanquam ilium locum alii aliter legunt et inter-

|irctantur. Diomcdcs II, p. 441 idem paronoraasiac

exemplum bis verbis ponit: »si non praetoretn

te, sed praedonem dieimus.« Rrn-\K. (ad Aqu.

p. 170). — Sed ea ipsa de causa nihil apud Martiannm

mutandum. Nam et Cicero (in Vcrr. 1, 50)

bac figura aliis qu'idem utitur verbis, scribens: «pu

pilles ct pupilles certissimam praedam esse praeloribus.

« Sed prae omnibus bic conféras veliin Auctorera

ad Hcrcnnium (4, 21).

sed tarnen] Ex Aquila Grotius restituit Mart.

Capcllam, in quo vulgo legjjur: »sed tarnen ad

illam dicm Memmius, Memmius ad illud tempo».

Mcminius in alio.» Additamcntum, quod in vulgatis

Capellae editionibus est, fluxit a 1 ihrario mo

liente »in alio« scilicet códice legi »Memmius ad

illud tcinpus Memmius.« Rchisk. (ad Aqu. p. 171).

— Veram ctiam lectionem codex Monaccnsis (C)

praebuit, unde non hoc solum exemplum correxi,

sed ab initio ctiam verba »id est«, ubi »id« rectlus

omittitur.

nos nos] IVotissimiis locus Ciceronis (Catil.l, 1).

epanalepsis] 'ErtavâXrjipiç (Quinctilian. 8, 3,

51 5 p. 230 Spald.). Alii banc èrtlÇev$iv appellant

(v. Krüger, ad Dem. Philipp. 1 , p. 22 in SchaeC

appar. Tum. У. p. 769). Exempla jam apud Homcruin

(Il.v. 571. %. 127) exstant; plura dabunt

Auctor ad Hcrennium (4, 15), Rutiliiis Lupus

(p. 59), Aquila (p. 174), ct Rufinianus (p. 218. 230

Ruhnk.).

anadiplosis] Confer Aquilam (p. 174). Exem

plum additum apud Tercntium (in Phorm. 2, 3, 5)

legi tur.

4)

Martiani Capellae lib. V. §. 553. 457

tionis, id est, quum nomen in postrema parte membri aut eadem quaecunque

pars orationis redditur, ex qua idem membrum coepit, ut si dicas: pu

blicas tibi calamitates imputare debet respublica. Enanaphora est relatio, quo- 534

tiens per singula membra eadem pars orationis repetitur, hoc modo: „Verres

calumniatorcs apponebat: Verres de causa cognoscebat: Verres pronunciaban"

Antistrophe est convcrsio. Haec figura hoc differt a superiorc, quod ilia ab

eadem parte orationis saepius incipit, haec in eadem terminatur, ut est pro

Fontejo: „Frumenti maximus numerus e Gallia, peditatus amplissimac copiae

publicas tibi] Citât Aqiiila: »Tibi scelcratis- (9, 5, 94) et Rutíllo Lupo (p. i) prorsus alia &•

sime omuium imputare omnes calamitates suas res- gura eodem hoc nomine appellator,

publica tibi.« Pleiiius et perfectius, ei tantum ex est relatio] Б códice Monacensi (С) insérai est

Martiano addas debet. G пот. — Corrupta est lectio vulgo omissum; eque eodem et Darmstattensi ac

Mart. Capellae: Publicas tibi calamitates ¿inmutare Rciclicnaiiensi mox apponebat pro opponebat, et

debes respublica, ubi non intclligo quod Grotius Aquilam (p. 177) ct ipsum Ciceronem (Vcrr. 2, 10)

dicit, verbum debet e Capella Aquilac esse redden- secutus. Quanquam ipse Ciceronis locus aliquantum

dum. Nain omnes editiones (Aquilac) illud verbum a dostro discedit: »Verres caliimniatores apponebat,

babent. Riunk. (p. 176) — Ipsius Martiani lectio- Verres adesse jubebat, Verres cognoscebat, Verres

ncm Grotius corrupit, quum antecedentes editiones judicabat«, unde rem ma gis quam verba Aquilam

recte imputare baberent ct debet, quod reposui; spectasse apparct. Figurant jam ab Homero (II. ß}

longius tarnen corrigendo procederé nolui, quum 382. e, 74) usurpatam Auctor ad Hercnniuni (4,

exemplum ab Aquila propositum non ex antiquo ali- 15) repetitionetn appellat, Aquila relatum; nomen

quo scriptore dcpromtum sed ab ipso fictum esse ар- relationis legitur quidem apud Ciceronem (de orat.

pareat, quod igitur refingere Martiano licuit. Re- 3, 34), sed ut Quinctilianus (9, 3, 97) neget sibi

fictum autem ab eo, non modo contractum esse liqnere, quid accipi velit

eo magie statuimus, quia quamvis mutatum et ipsum est conversio] Hic queque est e códice Monatamen

justuin fignrac exemplum in repetita voce censi (C) supple vi. De ipsa figura Auctor ad Hcpublica

exhibeat Illud tantum nobis indulsimus, rennium (4, 15): »eonversio est« inquit »per quam

ut pro proapodosis ex Aquila restitueremus prosa- non ut ante primuin repetinras verbum, sed ad postpodosis,

CAerum verba, quibus figura cxplicatur, remum contiuenter revertimur.« Exemplum ex oraapud

ipsum Aquilam ita corrupta sunt, ut nihil tionc Ciceronis pro Fontejo allatum inter eas Ulitis

inde lucis ad nostrum redundet: »quod idem nomen partes, quae integrae ad nos pervencrunt, non ex-

¡n postrema parte membri, aut cadem, quaecunque statj nostrum et ipsum ex Aquila tantum dcscripsisse

pars orationis redditur, est connexe, unde id mem- certum est, undo restitui quod vulgo om'issum

brum aut is ambitus coepit.j intcrpnngcndo qnan- erat frumenti, interpunctione quoque, ut jam Gro-

* tum potai opis afierre studui. Cetcrnm Quinctiliano tius suasçrat, correcta.

38

458 Martiani Capellae lib. V. $. 534.

e Gallia, équités numero plurimi e Gallia." Symploce connexio: nam et

incipit saepius ab una parte orationis, et totiens in unam atque eandem desinib

ut est:*„Quis legem tulit? Rullus. Quis decemviros quos voluit creavit?

555 Idem Rullus." Polyptoton ex pluribus casibus, quum saepius initium ab

cadem parte orationis fiat, ilia ipsa pars declinationibus aut numeris imrautatur

per casus, ut est: „Senatus jussit, senatui placuit, senatum certum est

praecepisse, a senatu delectus est." Synonymia est communie nominis, quotiens

uno verbo non satis dignitatem rei aut magnitudinem demonstramus,

ideoque ad eandem significationem plura conferimus. Tautología est eadem

pluribus verbis significado. Hoc differt a superiore, quod ibr singulis verbis

556 eadem res, in hac plurimis significatur. Climax est ascensus, ut est Ciceronis

pro Milone: „Neque vero se populo solum, sed etiam senatui commisit;

ñeque senatui modo, sed etiam publicis sociis et armis; neque his tantum,

verum etiam ejus potestati, cui senatus totam rempublicam commiserat." Asyn

deton est solutum, ut adenitis conjunctionibus, quibus verba aut nomina

connectuntur, singulatim unumquodque enunciamus, ut est: „Exspecto vim

connexio] Anctori ad Hercnnium (4, 14) com- ascenstts] Ita et Aquila (p. 181); melius ab

plexio est. Excmplnm allatum apud Ciccronem (de Auctorc ad Hercnnium (4, 25) et Quinctiliano (9,

lege agrar. 2, 9) plenius exstat 5, 34; p. 484 Spald.) gradatio dicitur. In exempolyptoton]

Confer Auctorem ad Hercnnium (4, plo quod sequitur e Miloniana (25) apud Aqu'dam

22), Quinctilianum (9, 5, 56; p. 472 Spald.), et ut apud Ciccronem legitur praesid'is pro sociis,

Aquilam (p. 179), qui tarnen aliis exemplis utitur, оtique melius; corrigere tarnen nostri m anam nolui.

ut hoc quod sequitur nostrum ipsum finxisse opiner. asyndeton] Ita rectc codex Reichcnanensis:

tautología] Aquila (p. 180): »Eadem pluribus pcrperam in cditis asyniheton. I4am non solum

verbis significat hoc schema. Differt autetu pcrexi- Quinctilianus (9, 5, 51 at 9, 4, 25; p. 485 et 550

guo próxima a superiori figura. Ibi cnim singulae Spald.), sed Aquila etiam (p. 184) et Ruunianns

partes ex ordine idem significantes ponuntur, bic (p. 240 Rabais.) aÔVvÔETOV scribunt.* Auctor ad

nnius nominis aut verb! prius positi vis deinceps Hercnnium (4, 50) dissolutionem dieit.

pluribus verbis cxplicatur.« Et alias qttidem, ut ait singulatim] Codices Darmstattensis, Rcichenan-

Quinctilianus (8, 5, 51; p. 250 Spald.), «intérim ensis, et Monacensis (С) singillalim, sed vide nos

TÎtinin rider! potest, quanquain non magnopcre sum- supra (ad §. 27).

mis auctoribus vitata; sed hoc quoque quum a enunciamus] Miram est in indicativo enunciaprudentibus

fit, schema dici solct.« mus non solum vctercs editioncs scd ctiam Mart. ■

Martiani Capellae lib. V. §. 556. 459

cdicti, severitatem praetoris, faveo oratori, cupio supplicio óctuplo damnari

Aphronium." Diezeugmenon disjunctum appellamus, quum diversis redditionibus

verborum cola disjungimus sive duo sive plura, hoc modo: „Capuam

colonie dcductis occupabunt, Atellam praesidio communient, Nuceriam cum

hac multitudine suorum obtinebunt, cetera oppida praesidiis dcvincient." Ante- 557

zeugmenon injunctum. Haec figura a superiore hoc differt, quod ibi singulis

membris singula diversa rcdduntur, hie plura in uno conjungimus, ut est:

„quorum ordo ab humili, fortuna sórdida, natura turpi ratione afchorret". Hoc

enim postremum abhorret praedicta conjunxit. Pleonasmos est plus necessarium,

Capellam, in quo perperam Icgitiir nunciamus ,

consentiré. Rutoík. (ad Aquil. p. 185) — Restituimus

e códice Darnistattcnsi enmiciamus; conjnnetivum

autem reponcre cum Rulmkcnio reli

gio fait, quum, si qu'idem mutandum sit, mendum

in ut potius latere videatur, pro quo libenter ubi

restituerim. Pari audacia in sequentibus ctiam grassatus

est Ruhnkcnins, ubi ex ipso Cicerone (Verr.

S, 11) Aquilac restituit aralori, quum códices

omnes ut et Marlianus oratori praeberent; equidem

nibîl muto, neque in sequentibus repono «copio

octupli damnari Apronium«, ut apud Ciceronem

est, quia si baec omnia temeré refingere ad nostra

exemplaria volumus, totus usus peribit, quem aliquando

Ciceronis critic! ex nostro capere potuerint

disjunctum] Sic Aquila quoque (p. 187). Auctori

ad Hcrcnnium (4, 27) disjunctio est.

Capuam] Hace memoriter citantur ex Ciceronis

Agrar. II, 31, ubi ita: »Calenum municipium complebunt:

Tbeanum oppriment: Atellam, Cumas,

Neapolim, Pompejos, Nuceriam suis praesidiis devincient.

« Ruhnk. (ad Aqu. p. 187).

cum Лас] Lege Nuceriam, Cumas. Grot. —

lia et Cicero et Aquila 5 sed quum sensum pracbeat

vulgata, quern ipse Martianus velle potucrit,

mutare earn sine codicibus noluL

antezeugmenon] Lege epezeugmenon. Et sic

Aquila, quanquam et baec lectio tolcrari possit

Grot. —- Sed Aquilac ipsi ex Aldina et nostro

antezeugmenon reddidit Rubnkenius (p. 188). Ipsa

figura conjunctio melius dicitur Auctori ad Hcrennium

(4, 27).

in uno] Codex Monaccnsis (C) in untan, sed

vulgatac favet Aquila.

quorum ordo] Melius ita legi tur apud Aquilam:

•quorum ordo humili, fortuna sórdida, natura turpi

orationc abhorret«, unde natura fidenter, suadente

Ruhnkenio, nostro quoque reddidi; oratione an ra

tione scribendum sit, decerni in tarn brevi frag

mento vix posse idem recte monuit.

plus necessarium] hege »pluf quam necessa

rium.« Grot. — Minus bene emendat: nam quam

snbintelligitur. Vide Perizonium ad SancL Minerv.

IV. 25 p. S29, et interpretes ad Vcllcj. Patcrc. II,

1, 4.RüHNK. (ad Aqu. 189. 190).— Sic Tercntins

(Adelph. 2, 1, 46): »plus quingentos colaphos

inCregit mihi.« Pariter minus cum quarto casu usur

pât ipse Cicero (in Verr. 1, 47), ut taceam Livium,

Plautum, alios. Non erat igitur, qnod Heinsii

auetoritate a priori sententia deterritus ipse Rubn

kenius (in addendis p. 276 ad p. 190) plus necessario

scribi suaderet. ,

S8*

460 Martiani Capellae lib. V. §. 537.

quum verba quaedam dicimus non enunciandac rci ncccssaria, sed magnitudini

curaulandae, ut, si dicas „Antonius ille", quum suffecerit nomen dixissc, ad

amplitudinem adjicimus ille. Ellipsis est detractio, contraria superiori figura,

quum verbo aliquo minus dicto rem sentiendam potius praeterimus, ipsa

cclcritate gratissimi. Hae sunt elocutionis figurae, quas quidem non oportet

velut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam congloban.

DE MEMORIA.

Й38 Nunc ordo praecepta memoriae subministrat, quam quidem constat

esse naturalem, sed et arte adjuvari posse non dubium est. Haec autem ars

brevibus praeceptis, sed magna exercitatione formatur; cujus artis hoc munus

est, ut non tantum firma, verum etiam céleri comprehensione res verbaque

percipiantur. Tenenda vero sunt non ea tantum quae a nobis inventa sunt,

sed etiam quae ab adversario in agendo tractata sunt. Simonides hujus rei

praecepta invenisse perhibetur, poeta idemque philosophus. Quum enim conmajnitudiní]

E códice suo restituit hoc Grotius denses quoqnc teste Rubnkenio (p. 191) omnes vepro

edito tnagnitudinis. Fusíns Ai juila: »non tant ram lectio nein praebeant.

enunciandac rei necessaria, quam ut ex Iiis magni- memoria] Memoriae artificialis praecepta tradunt

tudo vel dignitas vcl ш o ral is aliqua commendatio Auctor ad Hercnnium (3, 16 sequ.), Cicero (de

vcl denique species motora judiccm circumponatnr. « orat. 1, 34 et 2, 88), Quinctilianus (11, 2, 22}

Antonius] Grotius margin*! adscripsit.- «aï. Cato«, p. 308 sequ. Spald.), Curius denique Fortunatianus

idque apud Aquilam quoque exstat (p. 190), no- (p. 74. 70), qnicum noster in pluris

stroque restituí Ruhnkenius jubet; sed quod codi- mod um consentit.

ces ille Leidenses appellat, in quibus sit Anlo ille, exercitatione] Quinctilianus (11, 2, 40; pag.

longe magis ostendit, qnomodo ab Antonio ad Ca- 323): «Si quis tarnen unam maximamque a me

toncm aberrare librarii potnerint, ncquc ea loci Ci- artem memoriae quaerat, exercitatio est' et labor}

ceroniani (pro Plane. 8) similitude est, nt cum vel multa ediscere, multa cogitare, et, si fieri potest,

nostro vel Aquilae ante oculos fuisse contendí quotidie, potcntissimum est« cet Adde eundem

possit (1, 1, 36; p. 54 Spaid.) et Ciceronem (de orat. 1,

detractio] Haud scio, quid in mentem vencrit 54; de senect. 11). Mox pro artis alios partis ha-

Grotio, ut deirectatio rep one ret, quum non tan- bere ad margincm Grotius notavit.

tum anteriores editiones, sed Aquila etiam, et prae- Simonides] Fuse rem exponunt Cicero (de orat.

tcr codices Darmetattens/m et Reicbenaucnsem, Lei- 2, 86) ct Quinctilianus (11, 2, 11), quos vide.

Martiani Capellae lib. V. §. 538. 461

vivii locus subito corruisset, nec possent propinqui obtritos internoscere, discumbeutium

ordinem nominaque memoria recordante suggessit; quo admonitus

inlellexit ordinem esse, qui memoriae praecepta conferret. Is vero in locis

illustribus meditandus est, in quibus species rcrum sententiarumque imagines

collocandae sunt, veluti nuptiarum velatam flammeo nubehtem, aut homicidae

gladium vel arma detincas; quas species locus tanquam depositas me

moriae reddat. Nam sicut id quod conscribitur cera continetur et literis, sic

quod memoriae commendatur in locis tanquam in cera paginaque signatur,

imaginibus vero quasi literis rerum recordatio continetur. Sed ut diximus, 559

magnam exercitationem res laboremque conquirit. In qua illud observari

compertum est soleré, ut scribamus ipsi, quae facile volumus retiñere; deinde

ut si longiora fuerint quae sunt ediscenda, divisa per partes facilius inhaerescunt;

turn apponere notas rebus singulis oportebit his, quas volumus maxime

retiñere; nec voce magna legenda sunt, sed murmure potius meditanda; et

nocte inagis quam interdiu maturius excitari memoriam manifestum est, quum

et late silentium juvat, nec foras a sensibus vocatur intentio. Est quidem

memoria rerum atque verborum, sed non semper ediscenda sunt verba;

nisi spatium meditandi tenipus induisent, sat erit cui res ipsas animo tenuisse,

praesertim si nihil ejus muñere naturali provenerit.

figies notaret, atque nt locis pro cera, simulacris

pro Uteris utcremur.a Probe igitar distinguendum

est inter locos et imagines ewe simulacra , ut ct

Spaldingius monuit (ad Qa'mct. 11, 2, 21; p. 507).

ediscenda] Lege: »longiora fuerint, eint dispescenda.

o Vonck. (spec. crit. p. 85) — Causa eincndandi

disparaît, postquam ex anterioribus editionibus

codicibusquc meis restituí quae, quod Grotii

incuria exciderat.

cui res ipsas] Cui id est alieuL Grot. — Recta ;

itemque recte res ipsas legi jussit pro ipsa, quod

с Darmstattensi códice jam correxi. .

locis] De bis jam Aristoteles (top. 8, 12, 8),

mnltumque iis tribuisse veteres ex Cicerone atque

Quinctiliano apparel; at verms utique Julius Victor

(in arte rhetor. 25, p. 2î>9 Orel!.): »ad banc -obtinendam

tradunt pleriqnc locorum ct simulacrorum

rjuasdam observât iones, quae mihi non vi den tur

habere effect и m ; exercenda est memoria« cet.

cera] Hoc ex Cicerone depromtum (de orat

2, 86), qui haec praecipi ait »iis qui banc partem

ingenii exerceant: locos esse capiendo s et ca, quae

memoria tenere v client, effingenda animo atqne in

bis locis collocanda; sic fore ut ordinem rerum cf-

> 

462 Martiani Capellae lib. V. $. 540.

DE PRONUNCIATIONS

540 Actionem apud veteres appellabam, quam nunc pronunciationcm vulgo

dici non nescio. Ea pracstat oratio, ut concilietur auditor, ut ad fidem persuasione

ducatur, ut animorum motibus incalescat. Ejus partes sunt tres,

vox, vultus, gestus. His, ut plerique putaot, cultus vel habitus oris accedit. Vox

et natura constat et quadam scientia modificata servatur; in natura qualitas

vocis et quantilas dispensatur, scientia vero quomodo ea utaris assequitur,

541 et quid oportcat observare. Bonitas vocis constat claritate, firmitate, suavitate;

quae omnia nutriuntur cibi, potus, coitus observantia, praecipueque ut corpus

deambulando moveatur, intra breve spatium reditu maturate, qui motus

quum digestionem facilem praestat, sine dubio purgat, et voccm nimia excursio

vel longa deambulado exténuât ас fatigat. Post banc deambulationem statin)

nos ad studia conferamus, priusque quam sit dicendum voccm lectionc

542 coloremus. Nec ab initio clamandum, sed tenui murmure inchoandum, quo

appellabam] Malim appellabant. GncT. •— Cediccs

nil mutant, ncc si quid conjecturae dandum sit,

tam appellabant quam appellatam vclim. Ceterum

quos veteres noster dicat ignoro ; siquidem jam Auctor

ad Herennium (3, 11) pronuncialionis vocabulo

ntitur, quanquam Ciceronem (dc orat. 3, 59; orat.

17) actionem practulissc certum est; vidctar igitur

liic quoque Martianus solum Fortunatianum (p. 75

Pith.) ante oculos habiiisse, quodque is recle de

Cicerone dicit, ad veteres omncs perperam cxtendissc.

Optimc certe Quinctilianus (II, 5, 1): »Pronunciatio

a plcrisque actio dicitur; sed prias nomen

a voce, sequens a gestu vidctur accipcrc. Namquc

actionem Cicero alias quasi scrmonem, alias quasi

cloqucntiam quandam corporis dicit; idem ta men

duas ejus partes fecit, quae sunt eacdem pronunciationis,

voccm atque moturn; quaproptcr utraque

appellations indifferenter nti licet.«

parles sunt tres] Sic Curius Fortunatianus; doas

tautum numerant ct Cicero (dc orat. 1, 59) et

Quinclib'aniis (11, 3, 14), vocem ct gestum; sed

ut ad geslum mox vultum quoque référant (Quine*

tilian. 3, II, 68 coll. AucL ad Hcrcnn. 3, IS).

vox et natura] Quinctilianus: »Prius est de

voce dicerc, cui ctiam gestus accommodatur. In еж

prima observatio est, qualem babeas, secunda, quo

modo utaris. Natura vocis spectatur quantitate ct

qualilate« cet.

claritale] Paulo secus Auctor ad Herennium

(3, £1): «Figura vocis est, quae suum qnendam

possidct babitum ratione ct industria compara tum;

ea dividitur in tres partes, magnitudinem , firmitudinem,

inollitudincm«, sed ut verbis magis quam

re a nostro vel potius Fortnnatiano discrcpet.

coloremus] Lege colemus, et boc indica t MSGnoT.

— Sed quod antecedit conferamus alteram

Martiani Capellae lib. V. $. 542. 463

in similem vocem possis efferre. Ad curandara autem vocem plerique pertinere

dixerunt, ut sedentes paucissimos versus lenta et gravi proférant voce,

deinde per gradus paulatim erigant sonum , per eosdemque gradus recolligatur

oratio, ,quo sine damno ad murmur usque pervcniat. Vultus vero pro sen- 545

tentiae dignitate mutandi sunt, sed non ita, ut histrionibus mos est, qui

ora torquendo ridiculos motus spectantibns praestant. Significanda «mim , non

spectanda sunt ista, quae actio vultusque commendat; sed oculorum in hac

parte magna moderatio est, qui tum hilaritate, tum intentione, tum minaci

moventur adspectu. Nec nimium gravioribus superciliis premendi, aut peten-

!

sibi conjunctivum postulat, ncc minas commode cditionibus, etiam cotlicibus mcis addicentuSus: Grocolorari

orationem diccrc possumns quam candidam tins cnim nescio unde quae edidcrat.

esse vel fuscam (Quinctil. 3, ll, IS). Innriinis .. . ., , _ л

' v,c . histrionibus] Cicero (de orat 5, o9): »Lünnes

autem Giccronis locum in mente habiiissc nostrum , , , . , , . , .

autem hos motus subscqui debet gcstus, non bic

dixerim (de orat. 2, 14): »ut, quum in sole anibu- , • л •

x ' i ' л verba exprimens scenicns, sed universara rein ct

Icm, etiamsi aliam ob causam ambulem, fieri natura ... , ... j • «а »?

' scntcntiam non dcmonstratione sed signification

tarnen ut colorer, sic quum istos libros stiidiosiiis , , , , . _ . .

7 1 declaraos, la lent m inflexione hac fortl et virili, not

lesrcrim, sentio orationem mcam ill omni facta quasi , .....

° ' * . ^ ab scena ct histrionibus « cet. » . .

culorari.4 Curins Fortunatîanus (p. 7G) prorsus ali

ter: »et priusquam scribere fncipiamus, ut animus ora torquetido] Non omi.bo igitur personis hilegende

calescat, Icgcmus aliquid tacite vel cum striones utcbantur, quod et Cicero (loco citato)

tenui murmure* cet. significare vidctur, dum »in ore omnia esse, in со

murmure inehoandum\ Simile praeccptum Auc- autem ipso do m i natu m esse oculorum« ait ideoque

toris ad Herennium (5, 12): »utile est ad firini- recle fecisse » senes, qui personatum ne Roscium

tndincm sedata vox in principio ¡nque primis quídem magno opere laudarint«, unde apparet Ros-

Ciceronis (de orat. 3, 61): »Gradatim ascenderé dum modo personatum modo nudo ore cgisse.

vocem utile et suave est; nam a principio clamare Et prîmi quidem personati egissc dicuntur сотое-

agreste quiddam est, ct idem illud ad firmandam diam Cincius ct Faliscus, tragoediam Minucius ct

est vocem sanitäre.« Addc Scnecain (epist. 15): Protliymus (Evantb. de trag, et com. p. 51 Z.) Adel-

»Qaid. ergo? a clamorc protinus et a summa con- phosque Tcrentii aiictor est Donatus »L. Ambivium

tcntîone vox tua incípiet? usque adeo natura est et L. Tiirpionem cliam tum personates egisse cum

-la и Intim incitan, ut litigantes qnoque a sermone suis gregibus«, sed alius Tcrentii locus (Pborm.

neipiant, ad voeiferationem transcant. Лето sta- 1, 4, 52) clarissime probat nonnulla ctiain ipso

im Quiritium fidem implora t« cet. Ore vultiique signifícala ab liistrionibus fuisse. Tide

quo sine damno] Restituí quo ex antcrioribus omniuo Wolfliiuni (de canticis, Habe 1825, p. 25).

464 Martiani Capellae lib. V. §. 545.

tibus frontem nudandi sunt oculi, quod in Pisone Tullius amare vitupérât;

nee mollius agitandi sunt gestus, aut muliebriter latera- deducenda sunt, пес

jactanda deformiter cervix, ne in illas Hortensii deducatur illecebras, quibus

ctsi venusto, tarnen non videbalur uti viriliter. Ad summ am non is gestus

oratori tenendus est, quo scenae placeré videntur actores, man us in contentionibus

fusa porrectius, in sermocinatione vel narratione contracta, praecipueque

in hac parte praestandum est, ut deceant cuneta, quod prudentia magis

quam alla praeceptionis hujus arte servatur.

DE PARTIBUS ORATIONIS.

544 Jam nunc ordo admonet promissorum , ut partes orationis excurram:

quas quidam subtilius duas, alii quinqué, nonnulli plures esse dixerunt. Qui

in Pisone] Pluribus Iocis hoc inimici soi Vitium Quinctílianum (1, il, 8; p. 259. 1, 12, 14}

sabe notât, non modo in orationc ariversus ipsum p. 248. 11, 5, 89$ p. 400), et Gellium (1, o).

(cap. 7): «respondes altero ad frontem sublato, al- Sed dilucide Appulrjus (met. 2$ p. 142 Oud.) en

tero ad mentum depresso supercilio« ; verum ctiam tons gestum describit ita: »porrigit dexteram, et

pro Scxtio (cap. 8): » tanta erat gravitas in oculo, ad instar oratorum conformât articulum, duobusqne

tanta contractio frontis, ut illo supercilio respu- infimis conclusis digitis ceteros eminentes porrigit,

bltca tanquam Atlante coclum niti videretum, et et infesto pollicc dementer subrigens infit* cet

de provinciis consularibus (cap. 4). De supercilii ut deceant] Cicero (de orat 1, 29): »Ego enim

motu in Universum vide Quinctílianum (11, 5, 78 neminem пес motu corporis пес ipso habitu atque

sequ.) et Curium Fortiinatianiim (p. 77. 78 Pitb.). forma aptiorem, пес voce plcniorem aut suaviorem

Hortensii] In mente habuisse videtur Ciceronis mihi videor audisse; quae quibus a natura minora

(in Brut. 88) judicium: » motus et gestus ctiam data sunt, tarnen illud asscqui possunt, ut üs quae

plus artis liabcbant, quam erat oratori satis. « Addc haben t modicc et scienter utantur, et ut ne de-

Quinctilianum (11, 5, 8$ p. 534 Spahl.). dec-eat. Id enim est maxime vitandum, et de hoc

venuste] Id ipsum tanquam histrioniuui vitio uno minime est facile praeciperc, non mihi modo

vertit Auctor ad Herenuium (5, 15): »convenit igt- sed ctiam ipsi Uli Roscio, quem saepe audio dicerc,

tur in vultu pudorem et acrimoniam esse; in gestu caput esse artis decere, quod tarnen unnm id esse,

пес venustatem conspiciendam пес turpitudinem, quod tradi arte non possit.i Confer et Quinctilianc

aut histriones aut operarü vidcamur esse.« num (11, 5, 69 sequ.).

manus] Praeter Ciceronis (de orat. 5, 59) hac partes orationis] Cicero (de invent. 1, 14 f.)

de re praeeepta confer Aeschinem (in Timarch. 12), sex numero eas statuit, quem ad locum

Martiani Capellae lib. V. $. 544. 465

autem duas asserunt, unam qua docemus judices, aliam qua movemus advertunt,

et in docendo tarn narrationem quam confirm ationem partes adscribunt,

in mo vendo autem prooemium ct cpilogum nexuerunt, quia et initio praeparandus

est ct commovendus sententiam prolaturus auditor; qui vero quin

qué dixere partes, rationalem ordinem persequuntur. Nam est exordium,

narratio, propositio, argumentado , peroratio.

DE EXORDIO.

Exordium est oratio noscendae causae praeparans auditorem; ejus 545

virtutes sunt tres, ut attentum. ut docilem, ut benevolum faciat auditorem.

Attentum facimus, si magnam rem gcri, si novam, si publicam, aut plurimam

dicimus; docilem, si de causa aliquid strictim quo instruamus judicem

proferatur; benevolum aut a re aut a persona facimus. A persona autem

aut a nostra aut judicum aut adversariorum. A nostra, si quod favorabile

gcssimus commcmoramus, aut si quid obest causae diluimus vel exte-

Л ictorinns (p. 121 Pith.): »Multi cnim quatuor pcrsnadendo tarnen et common endo perficínnt plucssc

dixerunt, id est exordium, narrationem, quae- rimum, maxime proprius est locus et in exoriendo

stionem, cpilogum; Cicero autem sex esse elicit, et in perorando.»

id est exordium, narrationem, partitionem, con- rationalem] Forte »oratlonalcm ordinem sefirinationcm,

reprclicnsioncm , conclusioncm. « Qua- quuntur.« Grot. — Causam non video,

tnor et Quinctilianus poneré videtur (4, pr. 65 exordimn] Giccronom inprimis (de invent. 1,

p. 11), ponuntque Cuntís Fortunatianus (p. 59 15 sequ.) sequitur, cui tarnen ipsi quam proxime

Pi tli.), Sulpicius Victor (p. 246), Isidoras (p. ÖÖ8), acccdunt Auctor ad Hercnnium (1, 7), Quinetiliaalii;

sed longe pluies apud Graecos inprimis dis- nus (4, 1), Fortnnatianus etc.

tingui sólitas et Tbcodori Byzantii probat exem- plurîmam] Res, quae plurimum accidit ct in

plum apud Platonem (Pbaedr. p. 206 f.) et Curii omnium ore vcrsatur, potius parura attentum feccrit

Fortunatiani testimonium, qui jtQO£%$£(fiv, JtQO- auditorem: lege »aut pulcranu* Vonck. (spec, critic.

3ta.Qu6Y<tvi]V} ôcé£oôov, aliaque multa addi ab al i is p. 83). — Nihil profecto mu tan du m est. Plurima

commémorât; quaproptcr spernenda est lectio со- cnim bic res est, quae ad plurimos attinet. Praedicis

Darmstattensis in sequentibus nuUi pro пом- ivit Cicero (de inv. 1, 16) scribens: » Alientos aunulli

exbibentis. tem faciemus, si demonstrabimus, ca, quae dieturi

movendo] Cicero (dc orat. 2, 77): »bis parti- erimus — ad omnes pcrlinere«, aut (partit. 8) »coubns

orationis, quae ctsi nibil docent argumentando, juncta esse cum ipsis, apud qnos res ageluiv

59

466 Martiani Capellae lib. V. $. 545.

nuamus; a judicum, si eos nobis vel ex causae ipsius blandimentis vel cxtrinsccus

conciliamus; ab adversariorum autem persona tribus modis, si eos

in odium, in invidiam, in contemtum adducimus. In odium, si scelestos

crudelesve doceamus, in invidiam, si eos impotentes esse monstremus, in

546 contemtum vero, si humiles. Ceterum exordiorum genera sunt duo, principium

et insinuatio. Principium est, quo s tad m simpliciter palamque conciliamus

nobis auditores; insinuatio, quum insidioso exordio judicem circumscribimus,

in quo modi sunt quatuor. Primus, quum res ipsa mala est;

alter, quum adversum nos judex aliquid contraria opinatione praesumsit, aut

547 fadgatus est, aut acclamatio vel irrisio ulla intervenit. Ante cuneta discutiendum,

quae sit forma materiae. Nam sunt quinqué, honesta, turpis, dubia,

humilis, obscura. Si honesta est, aut principio non utendum, aut ampliíicationc

exordium concludendum ; si turpis, insinuatione utendum; si dubia,

548 benevolus faciendus auditor; si humilis, attcnlus; si obscura, docilis. Insi

nuado vero quatuor modis explicatur, quum aut personam rei subjeelione

mutamus, aut rem persona, aut rem re, aut personam persona. Nam si in

causa meretricis agendum est, rem potius judicibus spectandam esse dicamus;

commemoramiis ] Grotius margin! adscrípsit:

■ al. commendamus « , sed со non egemns.

impotentes] Píe potentes axepcctoe, vide eapra

(ad §. 427).

insinuatio] Ciceroni (de inv. 1, 15) est «oratio

quadam dissimiilationc ct cirenitione subicns audi

toria animum«; Curio Fortunatiano (p. 60 Pith.)

»subdolum principium, quo occultius irrepimus in

animum judicis.«

acclamatio] Lege occlamatio. Vonck. (spec. cr.

p. 83). — Intcmpcstivam esse conjecturam ipsa

Ciceronis verba demonstrant (de invent. 1, 17),

quae Jamen ne Marianus qiiidcm satis intellexisse

vidctur: «sin res dabit, non inutile est, ab aliqua

re nova aut ridicula incipere, aut ex tempore quae

nata sit, quod genus strep! tu, acclamatione, aut

jam parata, quae vel apologum vel fu bul л in vel ali

quant contincat irrisionem.*

quinqué] Cicero (de inv. 1, 15) paulo aliter:

»Genera causam in sunt quinqué, bonestum, admirabile,

hnmile, aneeps, obscurum«; quae Graccc

sie appcllat Curius Fortunatianus (p. 60 Pitb.):

»ëvâo$ov bonestum, à[Xtpido£ov aneeps, rtaçâdo£

ov admirabilc, ädo^oy bumile, ÔVÔrtaçay.o-

%ov&t¡tov obecurum.«

rem potius] Auctor ad Ilerennittnt (1, 6): »Si

causa turpitudinem babebit, cxordiri poterimus bis

ration! bus: rem , non hoininem spec tari oporterc.«

Adde Ciceronem ipsum (de inv. 1, 17). Cctcrum

dicamus ecripsi pro dieimus e códice Monacensi (C).

Martiani Capellae lib. V. $. 548. 467

aut si libertus alicujus aut cliens agat personam patroni, non hujus considerandam

personam esse admoneamus, atque ita cetera. Vitia vero exordiorum 549

ista sunt: vulgare, quod in omnes causas cadere potest; commune, quo etiam

adversarius uti potest; contrarium, quo melius adversarius uteretur; affectatum,

quod aut verbis inusitatis aut rebus externis profertur; supervacuum,

quod ñeque attentum ñeque docilem neque benevolum facit auditorem. Fugiendum

praeterea ne satis longum et obscurum sit.

DE NARRATIONE.

Narrationum genera sunt quatuor, historia, fabula, argumentum, ne- 5o0

gotialis vel judicialis assertio. Historia est, ut Livii; Tabula neque vera est

neque verisimilis, ut Daphnen in arborem versara; argumentum est, quod

non facta sed quae fieri potuerunt continet, ut in comoediis patrem timeri

et amari meretricem; judicialis autem narratio est rerum gestarum aut verisimilium

expositio. Narrationis autem laudes tres sunt, ut lucida sit, ut 5oi

quo etiam] MS. quod. Non male. Grot. — Male historia est gesta res ab actatis nostrae memoria

omnino. Confer modo Auctorem ad Hcrennium remota — argumentum est ficta res, quae tarnen

(I, 7): »Item vitiosum est, quo nibilo minus ad- fieri potuit« cet. Propius ad nostrum Quinctilianus

versarius potest uti, quod commune appcllatur.« (2, 4, 2): »narrationum, excepta qua in causis

narrationum] Auetor ad Hercnniuin (I, 8) et iitimur, tres aeeepimus species : fabulam , quae ver-

Ciccro (de invent. 1, 19) aliquante accuratius ita satur in tragoediis atqnc carminibus, non a verihace

exponunt: »Narrationum genera sunt tria: täte modo ctiam a forma veritatis remotam; arguunnm

in quo ipsa causa et omnis ratio controver- mentum, quod vero simile sed falsiim comoediae finsi

ae continetur; alteram in quo degressio aliqna gunt; historiam, in qua est gestae rci expositio.«

extra causam — interponitur; tertium genus est argumentum] Quinctilianus (5, 10, 9; p. 255

remotam а civilibus causis, quod declarations causa SpaM.): »Argumentum plura significat. Nam et fa

non inutili cum cxcrcitationc dicitur et scribitur. bulac ad actum scenarum compoeitae argumenta

Ejns partes sunt duae, quarum altera in negotiis, dicuntur, et orationum Ciccronis velut tlicma ipse

«Itera in personis maxime versatur. Ea, quae in ne- exponens Pcdianns: argumentum, inquit, tale est,

gotiorum expositione posita est, tres habet partes, et ipse Cicero ad Brutum scribit: — ctsi arguftibulam,

4iistoriam, argumentum. Fabula est, in mentum simile non erat. Quo apparet omnem ad

rfna nec verae nec verisímiles res continentur — scribcndiim destinatam matcriara ita appcllari.«

lid *

468 Martiani Capellae lib. V. $. 551.

verisimilis, ut brevis, et his contraria vitia vocantur. Lucida est narratio,

si non confusa, si vera, si usitatis significationibus, si non longo circuito

rem monstrcmus; verisimilis, si nihil affectate et quasi ex natura exponere

videamur; brevis, si non ultra quam res exigit et prolixe fundatur assertio.

• Narrationum aliae sunt ipsius causae et negotii, aliae incidentes. Ipsius causae

sunt, sine quibus res quae agitur intelligi non potest ; incidentes, quae aut

probationis gratia aut exempli aut augendi aut invidiae aut voluptatis extrinsecus

oo2 afferuntur. Nonnulli quinqué species narrationis esse dixerunt, ut Theodorus

Byzantius Graece discernit JtQodir¡yr¡6uv , vrtoóir¡yr¡6iv, Jtaçaâajyr^iv ccvaác^yr¡6cv,

умгадщу-цбьу. Narrationis etiam elementa sunt sex, persona, causa, locus, tempus,

materia, res. Item narrationum aliae continuac, aliae partiles vocantur; continuae,

quae perpetuo contêxtu sine ulla interruptione dicuntur; partiles, quibus vel

argumentum vel digressio aliqua interponitur. Narramus autem modis sex:

aut augentes aliquid, aut tenuantes, praetereuntes , aut moventes, docentes,

gratiam vel invidiam comparantes. Post narrationem quidem digressionem ,

videamur] Correxi quod in editís legitur vi- numerus explcrctur, jam Grotius àvaâttjyrjôiv addi

deatur, codicum Monaccnsis (C) ct Darmstattensis jusserat, quam nunc с códice Darmstattcnsi restiauctoritate.

*u*> Reiclicnauensí qnoque adstipulante, qni ¿vaet

prolixe] Lege: »nec prolixe.« Voue», (spec. óiívr¡6iv exhibet corrupte. Ciirhis Foi-liinatianus

crit p. 83). — Ferri tamen communis omnium со- (p. 62) octo numcrat, дщуцбьу, ávTidir¡yr¡6LV,

dicum lectio potest, modo illud non quod prae- fieQixyv ôïijyrjÔLv, 7taQadvr]yr¡6iv, Vrtoóír¡yr)6w,

cedit hue etiam trabas, quo facto et non prolixe xaradtijyrjÖLV, krtLÓir¡yr¡6w, ötaÖxevrjv, quarum

idem crit atque nec prolixe. Si quid mutaudum, prima sit principalis, secunda, quum adversara

Tel commodius et ejiciemus, quod ex praecedentis afferamus narratiouem converso genere, tertia,

vocabuli syllaba extrema oriri potuit. quum partes singulas narrationis inducamus, cfuarta,

aut augendi\ Sic scrips! e códice Grotii; vulgo quum aliquas res gestas extra causam inducamns,

agendi, licet aut, quod a Grotii editione abest, quinta, qiiando quacstioncni narrativo modo approjam

in antcrioribus clare exstet bemus, sexta, quum sola narratione materia con-

Tlieodorus] Vide Suidam. Hic ille qui Aoyo- tineatur, séptima, quum latius exsequamur res

dcàdaXoç dicebatur a Platouc. Grot. — Piatonis gestas quas in narratione breviter attigerimus, oclocus

est in Pbaedro (p. 266 f.). Plura dabit Spen- tava, quae res gestas non tarn doceat quem exgelius

(art. script, p. 100). Cctcrum ut quinarius aggeret.

Martiani Capellae lib. V. §. 552. 469

quam Graeci ладёх/Забп/ vocant, oportet adjungere, quo vel incitamus judices

vel dclinimus; sed quoniam pars orationis non est et non semper arripienda

est, earn placuit praeterire.

■

DE PROPOSITIONS

Propositio aut nostra est aut adversariorum aut communis. Nostra, 553

ut: caedem objicio; adversariorum: caedem me fecisse dicit; communis: uter

nostrum caedem admiserit quaeritur. Propositiones autem principalium quae- 554

stionum sunt aut incidentium, aut simplices aut conjunctae. Simplex, ut:

luxurialis es, meretricem amas; conjunctae autem per parti tioncm maxime

proponuntur, quae dupliciter fiunt; aut enim simpliciter quid dicturi sumus

ostendimus, aut ante quid nobis cum adversario conveniat, quid in dubium

vocetur, edicimus. Propositiones aut nudae sunt aut rationi subjectae. Nudae, 555

ut: affectasti tyrannidem; rationi subjectae: affectasti tjrannidem, arma enim

domi habes. Omnes autem sumuntur aut simpliciter aut per inductionem.

Simpliciter, ut si dicam: docebo proditorem; per inductionem, ut si superioris

meminimus et sequeutem introducimus, ut si dicas: quoniam docui injustam

legem, docebo inutilem. Proponimus autem per concessionem aut per prae-

Jtaçèx.ea6iv] Sic Grotio snadcnte inque codi- nt et Quinctilianns (9, 2, IOS); sed hic inter

cibus legi testante rcposui pro rtaç&v&EÔw, quod partes ctiam orationis earn trac tat (4, 4), undc

in editis erat, accedente et códice Rcichenauensi, multa profici ad nostri explicationem possunt. IVcubi

a prima mana est parebasin, quamvis in ejus que longe discedit Curius Fortunatianus (p. 64),

locum ineptas corrector partilem substituent. Кап- nisi quod brcvius earn ad finem partitionis attingit,

dem ôièÇoôov appcllat Curius Fortunatianus (p. et id quidem multo rectius quam noster, qui quum

63 Pith.), Latine excessum , Quinctilianus autem supra quinqué tantum orationis partes fecisset(§. 344)

(Л, 3, 12; p. 144) ct Julius Victor (art. rhetor, nunc separata a partitione propositione ad sex de-

17) egressionem sive egressum; quos vide. lapsus est!

propositio] Hanc signiGcat Cicero (orat. 2, 81), simplex est] MS. »simples est: luxurialis (lege

ubi ait: »sequitur ut causa ponatiir, in quo viden- »luxuriaris«); composite est: meretricem amas.«

dum est quid in controversiam veniat«; propositio- Sed dubito. Grot. — 1411 mutavi; conjunctioaem

nis tarnen Tocabulo in figuris tantum utitur (3, 53), enim sententiarum dicit, non vcrborum.

470 Martiani Capellae lib. V. §. 555.

teritioncm. Per concessionem, quum gratiam facientes ejus quod diximus

prins aliquid introducimus, ut si dicas: concedo interim occisum, sed ab hoc

interemtum nego; per praeteritionem , quum ita transimus ad alteram propositionem,

ne superiorem interim concedamus, ut si dicas: nunc quoniam

docui ignominioso actionem de privatis rebus tantum negari, docebo de proditionis

crimine non negari.

DE PARTITIONE.

Partitio est, quae ordinem totius divisionis breviter comprehendit, ut est

«>56 pro Quinctio: .negamus te bona Publii Quinctii possedisse ex edicto praetoris.

Et primo sic incipit, nullam causam fuisse postulandae proscriptionis; huic

subjicit, nec ex edicto possideri potuisse; ad extremum, nec posscssa esse;

haec, inquit, tria quum docuero, perorabo. Animadvertis corpus totius orationis

per haec tria liniamenta digestum esse. Talis autem debet esse partitio,

ut singulae partes ejus plurimas quaestiones in se contineant. Nam si fuerit

per incidentes quacstiunculas derivata, onerabitur ipsa partitio, et ex hoc judices

rerum copiam fugicnt. Ideo et Tullius in eadem Quinctiana sic partitus

est, ut singula capita plures quaestionum artículos continerent. Etenim primum

illud, non fuisse causam postulandae proscriptionis, vide quanta contineat:

quod pecunia debita Sexto Naevio non fuerit, et aliter agi oportuerit, quod

Quinctius vadimonium non deseruerit; secundum, quod ex edicto possiderc

non potuerit, quod et procuratorem habuerit, et absens dcfcnsus sit, et non

latitaverit, et ceteri creditores quieti sint, et quod ante missum sit, ut fundo

communi expelleretur, quam proscriptio ejus imperarctur, et quia vi dejectus

ejus quod] Melius MS.: contra quod. Grot. — Pitli.) etc. Exempltim, quod ex oratione pro Quin-

I4um inclior haec lectio sit, valde dnbito. ctio affcrt, capitc 10 scqti. exstat.

partitio] »Illustrem et perspicuain totam oratio- e.v hoc] Corrcxi vulgatam, quae habet »cx hoc

nein cfficcrc« ait Cicero (de invent. 1, 22), quem rebuntur .jiidiccs rerum copiant fugiemlam.* Nostra

vide. Addc Auctorcm ad Elercnnium (1, 10), Quine- Darinstattcnsis codicis lectio est.

tilianum (4, 5), Curium Fortunatianum (p. C3 quieti] Sic Bcicheuaucnsis et Monaccusis (C)

Martiani Capellae lib. V. §. 556. 471

sit contra quam praetor jusserit. His igitur manifestum est, intra partitionem

quaestiones esse ponendas, quae in cxsccutionc sint devulgandac, ut judex et

nobis attentus fiat et promissorura copia non gravetur. Illud etiara inspiciendum,

quae nobis cum diversa parte conveniant, quae in controversiam devocentur;

et ea quae conveniunt tunc enumeranda si nobis prosunt, ut Cicero

pro Marco Tullio ait: „damnum passum esse Marcum Tullium convenit mihi

cum adversario; vi Jiominibus armatis rem gestam esse non infitiantur; a

familia Pubiii Fabii commissam negare non audent; an dolo malo factum

sit, ambigitur." Vides ergo hoc in partitione a concessis duxisse, quod sibi

proderat.

DE ARGUMENTATION.

Argumentatio est clocutio, qua argumenta ipsa verbis exsequimur; ar- í>í>7

gumenta vero, quibus causa probatur. Argumentatio dividitur in duas partes,

in confirmationem et reprehensionem. Argumentorum genera duo sunt, articodiccs.

Ia editis et códice Darmstattensi erat argumentatio] Ab hoc indc capitc Curium For-

Quiutii, qnod prorsns contrariuin sensum infercbat. tunatianuiu fere ad verbum sequi tur, ut aut ipsnm

M. Tullio] Ita legendum esse jam e Mario illum ante oculos babuiese, aut ex eodcm cum illo

Victorino (p. 156 Pith.) apparebat, qui codem fonte nobis ignoto hausissc cum oporteat. Quamexemplo

in loco de partitione utitur, quum apud vis enim et Cicero (de invent. 1, 24 sequ.) ct

nostrum vulgo M. Rudo scriherelur; jamque aece- Quinctilianus (libro 5) accurate hune locum tracta-r

dunt codices Monacensis (С), Reicbenauensis, ct vcrint ejusque doctrinae fundamenta jcccrint, ta-

Darmstattcnsis, undc fidenter vulgatam correxi. men schematism! eornm ab eo quem nostcr pro-

Practerea ex Darmstattensi scripsi vi homimbus pro posuit satis discedunt, neque quae ipse nostcr supra

ut hominibus , quod jam Grotius corrigendum in- (§. 473 sequ.) Tópica inprimis secutus de argumentellexcrat,

cque eodciu ct Rcichcnaucnsi paulo ante tis exposuit, ad cundem ordincm easdemque disenumeranda

pro numeranda; longius autcm pro- tinctiones redeunt, ut appareat multorum fontium

cederé corrigendo nolui, quum nec Yictorinus nec rivulos in unum conjnnctos esse; in singulis tarnen

noster ipsa Ciceronis verba fidelitcr transscripsisse non sine fructu superiora ilia contuleris.

videantur, quae nunc quoque post cgregiam Maji genera duo] Yetus bacc distributio, quae jam

et Peyroni operam inter deperditas oratiouis partes ab Aristotelc (rhetor, i , 2) facta est. Gracce dilatere

dolendum est. cuntur ni6reiç evte%voi et are%voi.

472 Martiani Capellae lib. V. $. 557.

ficiale et inartificiale. Sed artificíale locos habet quatuor: ante rem,, in re,

circa rem, post rem. Ante rem vero dividitur in locos septem: a persona,

a re, a causa, a tempore, a loco, a modo, a materia. In re autem loci

sunt duodecim: a toto, a parte, a genere, a specie, a differentia per septem

circumstantias, qui locus recipit in se etiam a majore ad minus et a minore

ad majus, a proprio, a definitione, a nomine, a multiplici appellatione, ab

558 initio, a progressione vel profectu, a pcrfectione vcl çonsummationc. Circa

rem loci sunt decern: a simili, cujus species sunt quatuor: excmplum, simi

locos] Una.enumeratione indistincte comprcbendit

Qninctilianns (5, 10, 94): »ergo ut breviter

contraliam summam, duciintur argumenta« а рег-

sonis, causis, locis, tempore (cujus tres partes

diximus, pracccdens, conjunctum, inscquens), facnltatibus

(quibus instrumcntnm snbjecimus), modo

(id est nt quidque sit factum), finitionc, gencrc,

specie, differcntibus, propriis, remotionc, divisione,

initio, incrcmcntis , summa, similibus, dissimilibns,

pugnantibus, consequentibus, efficicntibns, effectis,

eventis, jugatis, comparatione, quae in plures diducitur

species. «

quatuor] Cicero (dc invent. 2, 15 et topic. 12)

sccutus auctorcm rbctoricorum ad Alexandrum (c.

15) tria tantiira enumcrat: ante rem, cum re,

post rem. Addc Quinctilianum (»,8, 4$ p. 215):

«■ñeque esse argumcntorum loci possunt nisi in iis

quae rebus aut personis accidunt; caque aut per se

inspici soient aut ad aliud refcrri; ncc ulla con

firma tio nisi aut ex consequentibus, aut ex repugnantibus

y et baec neecsse est aut ex praeterilo

tempore ant ex conjtincto aut ex sequenti petere«

(conf. et 5, 10, 102).

• duodecim] In Dannstattensi códice legitiir tredeeim,

vulgatam tarnen praefcro, quae concinit

etiam cum Fortnnatiano , e quo, nt modo dixi, fcrc

omnia ilia nostcr exscripsit.

septem circumstantias] Quid voluerit, inferius

(§. 559) déclarât, ubi »per oinncs« inquit » circum

stantias, id est, quum partimiir per personas, tém

pora, et cet.» Status enim Graccis 6xa6tç est,

íiEQÍÓTaÓLQ, quae circa stalum observantur, id est

circumstantiae. Quinctilianus (5, 10, 104; p.294

Spald.): »boc genus argumcntorum sane dicamus

ex circumstantia , quia jtEQv6xa6iv dicere aliter

non possumus.« Meminerat enim argumentorum

» a personis, a rebus, ab antcccdcntibus, a junetis,

et insequentibus« , atqnc borum quidem exempli

tantum gratia. Alii rteçiO%àç appellarunt illas cir

cumstantias, quas septem complcctitur bic rcrsns:

nQuis , quid, ubi, quibus auxiliis , cur, quomodo

, quando? *

Conf. Mari um Victorinnin (p. 149 Pitb.), Aurel.

Angustinum (p. 295) et Cur. Fortunatiannm (p. 53).

consummatione] Lege: »ad iuitium ycI consiunmationem.

« Grot.—Vulgo enim Icgcbatiir: »ab initio

ad progressionem vel profectum, a profectione, ab

initio vel çonsummationc « 3 scd vcriorcm lectionem,

quae apud Curium Fortunatianum (p. 65) quoqne

exstat, с códice Darmstaltensi rcccpi. ^

circa rem] Hi fcrc iidem sunt quos Cicero (de

invent. 1, 28) duci ait ex iis quae negolio adjuncta

sint, vcl (top. 5) quae quodammodo affecta sint ad

■ Martiàni 'Cápellae lib. 475

litudo, fabula, imago, item verisimile, quod de comocdia sumiturj addunt

quidam et apólogos, ut sunt Aesopi. Ergo circa rém locos exsequar: qui

sunt a dissimili, a pari, a contrario per proposition eni et negátionem, а&

aliquid, quod figuratur casibus quatuor: genitivo, dativo, accusativo, ablatifo;

ab inter se collidentibus ! per habitum et amissioriem, a majore ad knimiey ft

' 1 "и , \r í"'-; •/! of. -иг ¡mí,." .v '. •■ . ¡< j.î . ■' )i'

id de quo quaeritiur, attamen de bis potíus supra verisimile« legi tur; sed idem pro item e falsa tan-

(§. 487 sequ.). turn pronunciatioue ortuin esse patet, quam me

exemplum] Confer Aristotclem (rhetor. 1, 2), non curare identidem professus sum. Accedit For-

Ciccroncm (dc invent. 1 , 50), et Aiictorcm ad He- tunatiani auc tori tas, qui quinqué similis species

rennium (4, 49). Sed subtilius delude Aristoteles enumerat, addito exemplo verisimili, quod dc co-

(2, 20) inter verum et fietnm exemplum distingnit, mocdia suma tur (vide supra §.550).

quorum posterius noster шох apologomm nomine apólogos] QuinctUianus (о, 11, 19.20; p. 518

addit, Aristóteles autcm altertim fi<*ti genus esse sequ. Spalding.): » Iliac quoque fabellae, inquit, quae,

ait parabolac , alterum ?>àyov, ut Acsopici et Li- ctiamsi orîginem non ab Acsopo acceperunt (nam.

byei. Marius Victorinus (p. 156 Pith.) »scriptorcs videtur earum primus anetor Hesiodus) nomine

artium«, inquit, » genus hoc sub símilia tria ponunt, tarnen Aesopi maxime celebrantur, duecre anieixto,

id est imaginent, jtctQaßoXijV, id est colla- mos soient. — Aivov Graecl vocant et aiÔcotionem,

rtaoàdtiyua, id est exemplum.* Adde Hetovç, ut dixi, Xôyovç et XtßviCOVQ, nostrorum

Macrobium (Satucnal. 4, 5) et Qtiinctilianum (5, quidam, nou sane recepto in usnm nomine, apo-

11; p. 507. 508 Spald.), qui: »rtccQccôeiy[JUsi«, in- logalionem.« Julius Caesar Scaliger (poet 1, 57;

quit, D nos tri 1ère similitnditiem voeare maluerunt, p. 122): »Rectc quidam nominar nut allegorias: aliud

quod ab illis JtagaßoZrj dieitur; hoc alterum eJrem- enim aperte dicunt, aliud ex со innuunt ac proplum:

quamqnain et hoe simile est, et illud exem- fitentur. Ergo ctiam apólogos appellare nounulli ausi

plum.« Oratorein abundare deberé cxcmplorum со- sunt: quasi àrtb Xóyov ?.byoq. Antiquissimus ompia

idem docet (12, 4, 1; p. 547). De efficacia nium Hesiodus aivov voeavit, Aesopus fiv-&ov.

cxcmplorum Seneca (ср. G): »longuin iter est«, in- Habcs apud Horatium et Livinm et Diodorura hoquit,

»per praeeepta; breve et efficax per cxempla.« rum duae (as) species: unam simplicem sumtam a

imago] Est formae cum forma cum qnadam rebus naturalibus — introdueunt euim perinde atsimilitudine

collatio, quae sumítur aút lamlis ant que in scenain non aniuialia solum, sed muta quovituperationis

causa (Auct. ad Her. 4, '4 et 49. que, veluti gladios cet. loquentes; altera specie*

Cic. de invent. 1 , 50). Docet au lern Quinetilianus operosior — partim enim in voeibus nudis versatur

(5, 11, 24; p. 525) »rarius esse in orationc illud — alia materia est in rebus« cet

genus, quod eixóva Graeci vocant, quo exprima- a dissimili] In anterioribus quidem editionibus

tur rcrum aut personarum imago. « ' legcbatur a simili; sed male. Hoc enim euperinV

item] Rcposui hoc pro id est in editís, quod jam rctùlerat, et Fortunatiamis ctiam a dissimili habet.'

sensu caret. In Darmstattensi enim códice nidem habltum] Lege habUationcm, e£iv. Grot.— Haud

60

474 Martiani Capellae lib. V. 559.

minore ad niajus, a praecedenti, ab eo quod simile est vel a conjunctis, a

aoQ consequentibus. Post rem loci sunt duo: ab eventu, et a judicato. Sunt

alii loci ало rijç ÔvÇvyLaç, id est a conjugatione sive a conjugatis, quod quasi

junctum est persouae qualitati, ut cum qui hostilia sentiat hoslem esse dicamus,

item a qualitatc, ut si iracunde fecit, sine ratione feccrit; a quantitatc,

ut si servus est, oodem tnodo factum sit; a conjunctis, id est ало xóv

XTcôôecûv aal ów&étcov, ut fasces et toga, sella curiilis, magistratuum' orna

menta sunt; item a partitione, id est аяо xijç ôuxioéôicoç, per omnes circumstantias,

id est quum partimur per personas, témpora, et cetera, quae varietas

560 grata discriminât. Inartificialia dividuntur in praejudicia, in rumores, in

facile iutclligitur, car répudiant alioram Icctïoncm et scient ¡a versati sont Est judicatum et religiohabitum,

earoque ad marginem relcgaverit, immo sum, quod ad dcos pcrtinct.« Unde patet neuticorrcxcrit,

quum lamen Graecam vocera apposucrit, quam solam scntcntiam a judice la tarn esse intclquae

omnino habitum sonet. Fortunatianus quidem ligendam.

habitationem et amissionem dixit tgiv каг 6t¿Qt¡6lv, ÔvÇvyLaç] E Cicerone (in topic. 5 ct 9). Coneed

Martianus prefecto с Martiano explicandus est. fer nostrum supra (§.474. 484) ct Curium Fortu-

Idcm nempc supra (§. 583) dixerat: »opponuntur nat¡anum (p. GS) quem exscripsit.

sibi contraria ut habitus orbatioiii«, idquc dcinde ut eum yUq ]jfS. ,nt q„; eum qni.« Forte »ut

dcinde (§.386 f.) repcticrat. Ipse adco Cicero (de 8¡ eiim nu;„ cet. Grot. — Sic etiam Fortunatianus,

invent. 1, 2i>): »liabilum appellamus, inquit, ani- sed ¡nvitis codicibns nihil muto, pracscrtim qunm

mi aut corporis constantem et absolutem aliqua in ¡n sequentibiis quoque legamus conjunctives fecerit

re perfectionem.« ct factum sit pro iudicata is, qui apud Fortunatiaquod

simili est] Procul dubio legendum e For- nnm sunt, unde verisimile fit IMartianum ipsum

tunatiano: »quod simul est», sed codices nihil variant* ut pro conjunctionc accepisçe.

ab eventu] Marius Victorinus (p. 157 Pith.):- eodem modo] Id est serviliter. Grot. — Sed

wEventum ¡Hura accipiamus, qui unicuique reí na- quid hoc ad quantitatcm? Procul dubio pro servus

turaliter videtur adjunct us, qui rem suam, post- legendum serius, ut apud Foitunatianum est.

quam res ipaa contigerit, neecssc est consequatur; per personas] Per a Grotio omissum с codieibus

et tune vere de eventu faceré possumus argumen- Monaccnsi (C) et Darmstattensi omnino supplcu*

tum, si ipse eventus certus sit« cet. dum erat.

a judicato] Nimirum ut ait Curius Fortunada- inartificialia] Cicero (in topic. 4 et 9): в quae

nus (p. 6S Pith.) aquiim aut omnium dominum ju- extrinsecus asstimuntur, ca maxime ex auctoritate

dicio nitimur, aut plurium, aut optimarum, aut emi- ducuntur. Itaque Gracci talcs argumcntaliones aT£%-

neixtium «к bis, aut eoruin qui in unaquaque arte VOVÇ vocant, id est ail is expertes.» Addc cunde m

Martiani Capellaê üb. V. $.560. 475

tormenta, in tabulas, in jusjurandura, in testes; quae similiter qucmadmodum

et artificiaba tractat orator. In argument's autcm cavendum est, né in

aliqua parte nobis noccant, ne inter se discrepent, ne vulgaria sint, ne cum

adversario communia, ne alte repetita, aut supra dignitatem causae, aut infra

dignitatem. De cotifirmatione breviter metrioraví;, riunc rcprehensionis praecepta

videamus. Jle*preheiiditur enim actio advcrsa'rli aut redarguendo, quum

aut totum argumentum aut partes ejus contra faceré monstrabimus; aut re

pugnando, quum docemus falsa esse pro veris assumta vel ex bis non effici;

aut compensando, si contra argumentum, quod adversum nos est, aliud

opponamus.

" ■ " »

DE QUAESTIONIBUS.

Quaestionum duo sunt genera: dicitur enim jtQorjyovixsvoç, quae a nobis 561

inducitur, ut confirmetur; ab adversariis autem quae infertur et repellcnda

alio loco (partît. 2) : Tcstimoniorum quae sunt ge- intcllcxit, Acscbinisqne excmplnm probat, qui cosnera?

Divinum et humanuni; divinum, ut oracula, dem duobus locis (adv. Timarcli. 52 et de falsa

nt auspicia, ut vaticinationcs, ut response saccr- légat. 41) diversa ratione tractat Confer et Ciccdotum,

harnspienm, corijectorum; humanuni, quod roncin (pro Plancio 25) quaeque ad cum observât

spectator ex auetoritate et ex volúntate et ex ora- Platncrus (de Cicerón, rhetor, quae ad jus spectione

aut libera aut expresse, in quo insiint scripta, tant p. 20).

pacta, promisse, jurata, qnaesita«; et Maritim Tic- reprehensîonis] Vide de ca Ciceroncm (de inv.

toriuom (p. 199 Pith.): »Accedunt aliac probationes 1, 42; partit. 9 et 12) et Quinctilianum (4, 4, в;

soli conjecturae semper adjunetae: tormenta, testi- p. 155. 5, pr.2; p. 177. 5, 15, 1; p. 555 Spahl.).

monta, rumores. Hoc probationis genus Graeci Con"crre ctiain juvabit Priscianuni (p. 525 Pith.)

JtiGxtLÇ ccrè%vov>ç vocant, quod quum his orator et superiores locos (§. 456. 474). Graeci reprentitur,

fidem qiiidcm judici facit, sed non orationc.« hensioncm c:va6>iEV>T¡v , confirmationem wtXCt-

Multus de iis est Quinctiliamis (5, 1 — 7) quem 6XEV>r¡v appcllariint (Sulpicius Victor p. 241 Pith.),

■vide. Aristoteles (rhetor. 1, 15) quinqué tantum redarguendo] Recte Grotius variantem lectionnmcrat,

leges, testes, pacta, tormenta, jusju- ricm rem arguendo ad marginen» rejecit; neque

randum; sed praejudicia et rumores Quinctiliamis enim modo Cicero (partit. 9) i>redarguere contraqnoque

addit. De praejudiciis vide supra (§. 506 ria« dicit, sed et Curius Fortunatianus (p. 66 Pith.)

not.); de rumoribus utrainquc in partem disputan Jta habet, cujus nos tor fere singula verba expressit.

posse jam Auctor ad Hcrcnnium (2, 8) egregio duo sunt genera] Curius Fortunatianus (p. 66):

60 *

476 Martiani Capellac lib. V. $. S6i.

cstigîtur, dicitur àvayxaLa. Verum superior» quae a nobis quacstio infertur, modis

fit duobus, ut aut singulatim separatae inducantur, aut plurcs conjunctim. Ducimus

autom eas varie, aut per simplicem propositionem, aut per partitionem,

aut per figuras, quas âuxvocaç dicunt, qui locus multiformis est; nam paene tot

sunt occasiones inducenda,e (fuaestionis in hoc genere, quot sunt figurac sen-

«)62 tentiarum. Fit enim et pep resodutipnem , id est «ara àvâXv6iv, aut per adjectionem,

aut per praeteritionemj aut per concessionem, aut per reprehensionem,

aut per sejunctionem, id est àtpoçiôfiov, aut per admonitionem, aut per dissimulatam

propositionem, aut per repetitam, aut per instructam, aut per

partitam, aut per similitudinem superioris quacstionis aut responsionis, aut

per inversionem, id est quum primam illam quaestionem tractamus, quae

»Omnis quacstio qualis est? aut JtQOTjyoVfxevoç, cío: sejunctionem id est ¿Kp¿Qi6[¿OV, ailjcctioncm

quae a nobis inducitur ut confirmctur, aut àvay- cet. • Sed primiim quideni Giotius male edidit ad

nata, quae ab adversariis, ut rcfcllatur«; quocum junctionem, quum jam antecedentes adjertionem rcctc

comparetur alius locus (p. 59): »sed et ipsam ar- legorcnt; deinde vero Curium Fortunatianum (p. GC)

gumentationcm nostrorum argumentorum, quae jtço- inspicere ncglexit, undc intelligiiniis primo potius

TjyoVfieva dienntur, ct rcprebensioncm corum, loco adjectionem ponendain esse. Quem quum Marquae

ab adversario proponuntur, quae Graeci vo- tianus procul dubio exscripscrit, rciingcrc locum ad

cant àvayxaîa.* Undc apparet apud nostrum quo- ejus excinplum non diibilavi, ¡ta tarnen nt repreque

primum legendun* confirmetur, non confinuet, hensionem, licet apud ilium desit, baudquaqiiam cjiut

cditioncs ante Grotium Laben t, deinde vero ccrcm, quae со melius locum suum tucbitur, quod

apud ipsum Grotium pro èvavtia reducendum esse ut adjectio praetcritioui , ita concession! opposita

àvayaala, quod Ule deserta auteccdentiiim editio- esse vidclur. Quod au I em margini adscripsit Grotius

nu m auctoritatc in marginem rejecit. Darmstattcnsis dlàXvôw pro aváXvÓLV, id commémorasse satis

quoquc codex Latinis Uteris scriptum habet atiancea. fuerit.

igitur] In MS. abest dicitur. Ego iyitur dcleri. quum primam\ Lege »quum primum illam quacmalim.

Grot. — Lege jugiter. Vonck. (lect Lat. stioncm tractamus, quae prima est, debinc quae

p. 59 f.). — Intcrpunctione mutata omnia sana re- secunda.* Quae lectio partim со confirmatur, quod

pcricntur. quidam codices denique pracPerant. G пот. — Quam

per eojecfioHem] Apud Grotium baec satis con- longissirac a vero Liijus loci sensu abcrrat Grotius.

fuse ¡ta edita erant: »aut per practcritioncm, aut Quilibct enim perspicict, non esse inversionem,

per concessionem, aut per reprehensionem, aut per si primum primo loco, secundum secundo tractasejunctioncm,

aut per adjunctionem , id est àipoQiÔ- mus; sed ex inverso potius ordine inversionem

(iov* hac tautum nota addita: »Lcgciidum meo judi- oriri. In eo enim maxime oratoria ars versatur »nt

Martiani Capellae lib. V. §. 563. 477

secunda est, dehinc primam. Et earn quaestionein , quam adversarii intulerunt, 565

iisdera modis refutare possumus, et adjicere solemus, quum aliquid aut obscure

adversarius posucrit, aut augendi potius causa dixerit quam probandi, aut

quum per hypophoram gradum facimus nostrae propositionis, aut quum ad

versarii propositionera in nostram partem convertimus, quam peristrophen vocamus,

aut quum secunda proposita quaestione primam tractamus; et hoc

faciendum, vel quum elegantiam varietatis affectamus, vel quum prima quacstio

adversus nos valde facit et non est in primo loco ponenda. In hypophora

cavendum est, ne plene et copióse ponatur, quanquam aliquando irridendi

adversarii causa, de quo nulla quaeslio est, exaggeranda a nobis est, ut

quid discrepet ostendamus, Hypophorae tribus modis imminuuntur, adjectiono

verborum, immutatione, detractione. Hypopbora autem est intentio adversae

partis; anthypophora est responsio ejus. Anacephalaeosis est veluti a capite causae 564

brevis repetitio quaestionum. Anaccphalaeosi non semper utendum est, sed

quod priinum cogitantlrim non utiquc primam diccndam

« intelligat (Qulnctîlian. 5, 6, 12 j p. 483

Spald.).

posuerit] Ita corrcxi, qnod in editis erat posuerat,

codicum Darmstattensis ct Rcichcnauensis

auctoritate.

aut augendi] In editis erat agendi, pro quo jam

Grotius legere jusscrat augendi, Icgiturqtic ita in

codicibus Darmstattensi et Monacensi (C). Quamvis

igitur Curius Fortunatianus (p. 66 Pith.), quem

nostcr ad verbum fere sequitur, agendi babebat,

banc tarnen e Martiani potius codicibus corrigendum

esse arbitrer. . ,

gradum facimus ] Id est »viam sternimns.« Ita

Cicero (in Verr. 2, 1): »gradus imperii factus est«

pro »via ad Imperium strata est.« Male autem apud

alios desunt, notante Grotio in margine, voces

per hypophoram. Hypopbora enim id ipsum antici

pation» sire occupationis genus dicitur, quum ipsi

nobis, ut RuGniani verbis (p. 270 Rubnk.) utar,

» adversariorum sentcntias ct dicta proponimus ct

substiluimus, in hoc tantura, ut Ulis respondeamus.«

vel quum prima] Quinctilianus (7, 1, 2; p. 9) :

Sed mcminerimus ipsam disposilionem plerumqite

utilitate mutari, nec eandem semper primam quaestionem

ex utraqne parte tractandam; cujus reí,

ut cetera exemple practcrcam, Demostbencs quoque

atque Aeschincs possunt esse documento, in jndicio

Ctesiphontis divcrsum secuti ordincm; quum

accusator a jure, quo videbatur potcntior, coeperit,

patronos omnia vel paene omnia ante jus posucrit,

quibus judiccm quaestioni legum pracpararct. «

anthypophora] Distinguit anthypophoram tanquam

responsionem ab hypophora tanquam intentione vel

positioned Rufiniano (p. 270) idem est qnod nostro

hypophora. Prorsus aliter Quinctilianus (9, 3, 87;

p. 509) qui banc fignram àvxhjrtotpoçàv vocari

ait: »incredibile est quod dico sed verum.«

478 Marliani Capcllae lib. V. §. 564.

quandcr aut partitioncm fecimus aut quando in multas quaestiones causa processit,

ita tamen ut summam cujusque rei, non partes partium retexamus;

. qua quidem utemur' etiam in alia parte orationis, quum judiéis memoria fortasse

succumberet, quae res tunc epimerismos vocatur. Anacephalacosis tamen

,*>6o nulla pars orationis est, sed epilogi quaedam portio. Epilogus enim tres habet

partes, enumerationem pracdictam, indignationcm, quam ddvco6w dicimus,

miserationem , quam oïxtsiçfia vel ïXeov memoramus. Sed dinosis est ex locis

argumentorum ; nain bis non tantum res probamus, verum etiam augemus.

a capitc] Rcspicit Graccam vocabuli origincm

y,£(paXrj, quae tamen ita potius explicanda erat,

ut та xecpaXaïa, id'est summam orationis, in anaccphalaeosi

repetí doccrct.

processif] Grotius nescio undo processerit, qunm

îllam lectionem et anteriores editioncs, et codices

ilciclienauensis et Darmstattcnsis, et vero cliam

Curais Fortunatianus (p. 68 Pith.) babea t, undc

nostra ad verbum fere exscripta sunt.

cujusque rei] Darmstattcnsis oinittit rei, cujus

tarnen tolleiidi causa non apparet. Apnd Fortunatianum

est nsumina quacque.« Cctcruin conferendus

et Cicero (partit. 17 f.): »id effngiet, qui non om

nia minima repetet, sed brevi singula attingens pon

dera rertim ipsa comprebendet«

epilogus] Auetor ad Hcrennium (2, 30): «Con

clusiones, quae apud Graccos èrtiXoyOL nominantur,

tripartitac sunt; nam constant ex enumeralione,

amplification et commiseratione.* Propius ad nostrum

Cicero (dc invent. 1, 52): »Conclusio est cxitus ct

determinado totiiis orationis; bacc babct partes tres,

enumerationem, indignationcm, conqnestioncm.vVvoximc

Curius Fortunatianns (p. 68), qui: »partes

sunt« inquit »epilogorum tres: anacephalaeosis , id

est enumeratio, dinosis, id est indignatio, то ë%&OÇ

eivc eleos, id est miseratio.« Plura dabit Quinctiliamis

(6, 1 ; p. 443 scqu.).

умят deivcüÖiv] Male Grotius quod, qunm

jam anteriores editioncs babcrent quam, quod et

in códice Darmsfattcnsi legitur. Practcrca margini

adscripsit: «al. ic tosint , liae nota addita: »in MS.

ictosin, ex quo quis non absurde oi'xTQtoÖtv eliciat,

quod viro incomparabili Jos. Scaligcro placuil ;

sod nisi bacc a scquentibus verbis Iiuc aberrarunt.

a nostro certe loco omnino aliena sunt. Probe enim

dislingucndum inter deívcoóiv et oXyXqwÓW, ut v.

с. fecit ct Macrobios (sattirn. 4, 2): »oratio pathetica

aut ad indignationem ant ad misericoi-diam dirigitur,

quae a Graccis otxToç xai deivcàÔiç ар-

pcllantur.« Est autem ôeiv(o6lÇ, ut Qu in et ¡lia ni

verbis ular (6, 2, 24; p. 50.' > S pa Id.), »rebus mdignis,

asperis, invidiosis addens vlm oratio, qua

virtutc praeter alios plnrimnm Demosthenes valuiLi

Addc cundem (8, 3, 88; p. 269 Spahl.). RuCniamis

(p. 205 ПиЬпк.) áyaváxTr¡6iv appcllat

dinosis est] Inscrui est e códice Monaccnsi (C).

De re confer inprimis Ciccroncm (de invent. ^,

55): »Indignatio est oratio, per quam confícitur,

ut in aliqKcm hominein magnum odium aut in rem

gravis oflensio concitetur. In hoc genere illud pnmnra

intclligi volumus, posse omnibus ex locis us»

ipios in confirmationis praeeeptis posuimns, tractari

indignationem* cet. Sed verba nostri ex Curie

potius (p. 68) repetita sunt

Martíani Capellae lib. V. §. 565. 479

Sed conquestio, id est miseratio, his locis argumentorum sumitur, quibus et

indignado. Peroratione tarnen non in fine tantum orationis utendum, sed

ubi materia permiserit, id est in digressione .principiorum aut narrationis

assiduae, sed et quaestionum nonnunquam. In epilogo generaliter obscrvandum,

ut brevis sit-j siquidem commotus judex statim dimittendus est ad sententiam

proferendam, dum aut adversariis irascitur, aut tuis miseretur lacry

mis, aut rerum afflictione commotus est.

Sic adhuc asscrcnti innuit ipse Cyllenius, ut ad germanarum coetum

nubentisque transirct obsequium. Quo conspecto asserta determinans ad Philologiae

consessum fiducia promtiorc perrexit, ejusque verticem deosculata cum

sonitu — nihil enim silens, ac si cuperct, faciebat — sororum se consortio societatique

permiscuit.

Tandem loquacis tcrminata paginae

Asserta cursim, quae tamen volu minis

Vix umbilicum multa opertum fascia

Turgore pinguis insuit rubelluln.m.

peroratione] In bis qnoque et sequcntibus Ca- tandem] Verbornm ordo in quatuor his versibus

rium Fortunatianum (p. 69) presso pede eeqaitur. sic restituendus crit: » tandem asserta paginae logermanarum]

MS. tertninatarum , non male, quads terminata (sunt) cursim, quae tamen (pagina)

Grot. — Quasi /emiinnfoe essen t quae tertninarunt t pinguis turgore vix insult umbilicum voluminis ru-

Codex Darmstattensis cxhibct feminarum, at mu- bellulum, fascia multa opertum «; id est, ad tantam

tari non opus est, siquidem paulo infra eadem molera accrevit adeoqne omncm cbartam occupavit

aliis verbis repctuntur »sororum consortio.« atque implevit, ut vix umbilico, qui extremo voasserta]

Ita substantive saepe auctores novitii, lumini adhaercbat (Hor. epod. 14, 8), insuendo lopraesertim

Afri. Fulgcntius: npraecluis eruditionis cus relinqucretur vacuns.

asserta cognoscere.« Grot. — Adde nostrum infra turgore pinguis] Id est verbosior. Similiter

(§. 599): »immobilein stare multiplictbus monstratur Persius (5, 20) «pagina turgeseit« dixcrat.

asserlis.« rubelhtlum] Alludit ad vcterum morcm, qui

ac si cuperet] Id est etiamsi cupcrctj ut apud minio notahant cpigraplias. Unde ct mbricae juris-

Terentium (adclpb. 4, 7, 42): consul forum, ad quas alludit Persius (5, 90):

nipsa si cupiat Salus »Masuri lubrica notavit.«

Servare prorsus non polest 1шпс familiam.» Grot. — Saxo Graramalicus etiam illa voce utitur

Plura dabit Hcinricbius (ad Cic. de rcpubl. p. 166). •volucrem« appcllans »rubellam.« A rubro est ru480

Martiani Capellae lib. V. §. 566.

Quod si probatur et caret fastidio,

Nonnulla promet quae novella texuit,

Deditaque fient quae vetustas praeteritj

Sin sanna typhi naris imura torseris,

Pigebit arma horruisse coclites,

Formidinisque tunc locus movebitur,

Sil vane, falcem quum petis Saturniam.

At tu reclamans, rhetor um sacrum tuba,

Clangore verso Tiilliana percrepaus

In castra abibis, quo nec osor invidens

Nec livor ater te sequatur praecluem.

bellus et rubelhtltis. Pcrsius et Martialis vintim rubellum

memorant. Steph. (ad Saxon, p. ISO). —

Confer nostrum infra (§. 804).

deditaque fient] Hoc est »tradentur in meo

opere quae a veteribus snnt omissa«; tamctsi rectius

legi possit edita. Vclcají. — Dictum est pro

tradita. potius, ut omnino cjusdem vcrbi composite

varie inter se confunduntur.

sanna typhi] De sanna, iinde stibsannare et sanniones,

null! non notum. Typhus vox Graeca (Suidas:

TVtpôç (XÂaÇovela) pro faslu Arnobio aliisque usurpata;

de qua sic Isidorus: »Viva et typhus bcrbae

circa fontes, paludes, stagnaquc nascuntur, ex quibus

ulva, id est alga, mollior et quodammodo

fungus, dicta ab uligine; typhus vero quae (m. quia

vel quod) se aquis inflet, unde et sibi placcntium

bominum tumor typhus appellatur.« Ab cadem ori

gine et Typliones et Typboeus dicuntur. Est autcm

TvqHO et zv<po(iaL Graecis non tam inflo, quam

fumigo et incendo. Grot.— Plura dabit Ilcinsius (ad

Ovid. met. 14, 95; p. 941 Burm.), qui et nostro

loco itft refingendum conjeeit;

»Sin sanna Typhum nare sima intorserit«

sed vide ne Maifianus pro more suo audacior per

prosopopociam Sannam Typbi id est irrisionem arrogantiae

filiam volucrit, sensusque bic sit: »sin (tu)

Sanna Typiii im a naris torseris« cet Imum antem

naris torquere idem quod Horatio (epist 1, î>, 25)

nares corrugare esse potest; quapropter mutatio

nein quamvis ingeniöse ab Ileinsio exeogitatam

certain tarnen omnino non babeo.

sequatur praecluem] Sensus totius carminis bic

esse videtur: »si sulTragia vestra tulerit et sine

fastidio audita fucrit, disci iiidc poterunt nonnulla,

quae a me ipso reperta sunt, vetusüoribus praetcrita;

sin risum mcruissc videatur, tum sane pocnitebit

coclites illius borroris quem ipsis adventns

Khetoricac armatae incusserat, quum Silvanus fal

cem Saturniam circumspiccret, ncque amplius formidini

locus eiit; sed tu, sacrortiin rbctorum lu lia.

indignata clangorem inntabis aquc pracccptis artis

tradendis ad orationcs Tulliano more babendas te

rccipicÂ, quo gloriosam te пес osor nec invidia

nigra sequatur.«

т

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

CAPSIaLAi

AFRI CARTHAGINIENSIS,

LIBRI I40VEM.

PARS POSTERIOR.

M AR T I A N I

MINEI FELICIS

CAPEELA E,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE

NUPTIIS PHILOLOGIAE et MERCURII

• i

ET DE SEPTEM

ARTIBUS LIBERALIBUS

LIBRI NOVEM.

AD CODICUM MANUSCRIPTORUM FIDEM

CUM NOTIS

BON. VULCANH, HUG. GROTII, CASP. BARTHII, CL. SALMASD, H. J. ARINTZENII,

СОПЛ. VONCKII, P. BOI4DAMI, L. WALTHARDI, JO. AD. GOEZII, HEI4R. SUSII,

MARC. MEIBOMII ALIORUMQUE

PARTIM тМШ PARTIM SELECTIS

ET COMMENTARIO PERPETUO

■DIBIT

vyucua шттжжтш корр,

ÍIASSUS CASSELLANUS.

FRANCOFURTI AD MOENUM MDCCCXXXVJ

PROSTAT APUD FRAIVCISCUM VARREL TRAP P.

M A R 'T A N i

MINEI FELICIS

CAPE L L A Б,

AFRI CARTHAGINIENSIS,

DE •

> :■ Л . -il .':

GEOMETRIA

LIBER VI

yirgo armata, decens, rerum sapientia, Pallas, 567

Pirgo] TlaQ&'êvoç. Sic peculiar! ter dicta Mi

nerva (Pausan, i, 25, 7. 5, 11, 4. 10, 34, 4.

Diodor. 1, 12; p.39 Bip. Arnob. 7, p. 227. Silks

9, 479), quippe aeternam professa virgin! tatem

(Lycopur. 354. 355) et yáficov àâiâccxzoç (¡Vonn.

2, p. 52); unde et innuba (Lucan. 9, 665. Valer.

Flacc. 1, 87. Auson. epigr. 106, 5 et nostro in

fra §. 725), innupta (Virg. Aen. 2, 31. Claudian.

in cons. Prob. 84. Bfaerob. Saturn. 6, 9), et аЯех-

rcoq (Atben. 3, 20; p. 98 Casaub.).

armata] Ut omnino sollemne erat antiquie, quam

plurimis deos cognominibus invocare (Spanheim ad

Callim. byma. iu Dion. 7), sic et noster Minervae

epitheta ex omni erudita antiquitate conquisita cumulavit.

Armata autem bic appellator, ut ab aliie

ôftXoxaçrjç (Orph. hymn. 51, 6), ev&có(>i](; (Nonn.

Dion. 34, p. 861 Falk.), xógr¡ vel jeaç&évoç kvortÀoç

(Luc. dial. deor. 8, p. 27; Pbilopatr. 6; p. 244

Bip.), ÇcùÔrrjQÎa (Pans. 9, 17, 2. Hesych. p. 1394),

armífera (Pedo Albinov. eleg. 1 , 22. Ovid, trist.

4, 10, 15; amor. 2, 6, 55; fast. 3, 681. 6, 421),

armipotens (Virgil. Aen. 2, 425 et 11, 485. Claud,

rapt. Proserp. 2, 142. Gall. 5, 90), armisona (Val.

Flacc. 1, 74. Virg. Aen. 3, 544). Pingi etiam eam

Cornil! cius testatnr (ap. Fest. p. 241 Dac.) minitantem

armis; multiplia que modo armatarn finxit

Seneca (Agam. 522). Inprimis autem conferatur

Prodi hymnus (Bibl. d. alt Lit. u. Kunst St. I,

P- «)» '

'AçÔevô&ofie , tpkçaôrtiy fuyâô&eveç, ößge-

. (lortárgi],

ПаЯЯад, XQixoykvBut, ôoçvÔÔoe, %çv6eoñi¡

Xt]£ я. г. Л.

cujus omni» color proximo ad nostrum accedit.

sapientia] Apollinaris Sidonius (carm. 6, 19):

»Protulit ut mox te patrius sapientia vertex.*

-

61

482 Martiani Capellae lib. VI. §. 567.

Aetherius fomes, mens et spllerjia fo|i, / J /Г

Ingenium mundi, prudentia sacra tonantis,

Ardor doctificus, nostraeque industria sortis

Quae facis arbitrium sapientis praevia curae,

Ac rationis ape^ divûmque hominumque sacer vovç,

Ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi,

Celsior una Jove, flammantis circulus aethrae,

'Eftràç in numeris, prior igni, tertia Luna,

• • • ■ i

aetherius fomes] Igncm vivificum, calorcm em- qnidem menlem conjnngit cum quinta essentia sive

nia TCgctantcm , aethereum vitalemque spiritum in aethere > undc uiovcri mundiim ait numinisqac dicalore

omnia vivificantem et fo vente m notât Siede vini cum sedcm facit (de coelo 1, 5; de gener.

Jove ipso multis initio Arati sui Avienus. Capella animal. 2, 5); Ы vero ipsam animant mundi apalibi

de Sole: pellant igпет artißcialem sive spiritum igneum (Cie.

»Ignoti vis celsa patris vel prima propago Academ. 1, 11. Plut. plac. pliilosopli. 1, 6. Diog.

Fomes sensificus , mentis fons , lueis origо. * Laert. 7, 156. Stob, cel. pbys. I, p. 58), quem

Barth, (ad Stat. II, p. 400). — Sic ab Artcmî- et alio nomine aelhera dicebant (Diog. 7, 137),

doro (oneiroerit. 2, 35; p. 125 Rig.) conjungitur cuique sumuiara гя/íonem atque prudentiam tribuertvQ

TO al&ÈQiov xai 'Afhjvâ, Cornutoque auc- bant (Cie. IV. D. 2, 22 seqn.).

tore (20; p. 185 Gal.) a veteribus Minerva ai&s- celsior una Jove] Id enarrat etiam Macrobius

QOVEUt appellate est. Plura vide supra (ad §. 59). lib. Ill, cap. 4, ubi de Penatibus disceptaturt lesse

praevia curae] Sensus bic esse videtur, Miner- antem medium aetbera Jovem, Junonem vero iinum "

Vam, quippe Jovis prudentiam ardoremque euni» aëi-em cum terra, et Minervam summum aetheris

nude sapientia illius atque doctrina proficiscatnr, cacumen* cet. Влптп. (ad Stat. II, p. 401). — Adele

consilia ejus, qnibus mundus gubernetur, quasi Celsum (apud Origincm 1. 8, p. 422), Augnstiuiiin

praecedere; quare etiam industriam dicit nos ter, (de civ. dei 4, 10), et quae docte Crenzerus disquae

nostrac sortis arbitrium facial, id est unde putat (Symbol. П, p. 800 sequ.). •

fortuuae nostrae regimen pendeat; ipsa enim Mi- értràç] Supra doeuimus cur énxàç sacra sit

nerva rtçôvOLa sive provideiitia divina appclla- Pallad!. Quod sequitur »prior igni« est prior Vulbatur,

et immensa cruditionis mole demonstravit cano, cui octonarius sacer, qui subsequitur beptada.

Lennepius (ad Pbalar. epist. p. 142 — 150). Ghot. — Macrobius (s. Sc. 1, С; p. 50 Zenn.),

vovç] Conditricem et conserva tricem rerum ani- »Huic autem numero septenario adeo opinio virmam

universi désignât. Barth, (ad Stat. II, p. 401). ginitatis inolevit, ut Pallas quoque vocitetur« cet.

— Non ex Piatonis boc sed ex Aristotelis stoi- Plura vide supra (§. 40) et infra (§. 758).

corumque doctrina explicandum , quorum consen- tertia Luna] Luna tertio a coitu die apparcre

sum et Cicero (IV. D. 2, 16) со 11 Гита t Et illc ineipit, et tunc Minerva dicitur ; uiidc non désuni,

Martiani Capcllae lib. VI. §. 567.

Quam dodo assimilant habitu, qui agalmata firmant:: /

Hinc nam tergeminae rutilant de vértice cristae,«. . ., 0ll"¡

Quod dux sanguíneo praesulquc corusca duello, , г /

f . i • i • 1 » . '■•il.. ' Г ¡ ' * ' i • * Г

qui TQiXCùviav Ila/LXàôa dictam arbitrautur. Цдс , potestatem habere, quod traditum Servio ad Aen.

innuit Arncbius qunm ait, ex Granio Aristotelem 1. Mcndosus in bis rebus eatAlbricus scriptor ante

docuissc arguments "verisimilibus Minervam eandem haec quatuor sécula notus, ut alibi ostendimus:

cum Luna esse. Grot. — Posteriora tantum verba »Minerva«, iiiqnit, »pingebatur a poëtis in simili-

•pud Arnobiura (3,,p. 118) leguntur, cui adde tudinem unius doininac armatac lorica et gladio

Eusebium (praep. evang. 3, 4, H; p. ИЗ) et accinctae, cujus caput viri decinctum circum erat,

Augustiniim (de civ. dci 7, 16); de tertia nihil, ipsauique caesk cum crista desuper detegebat. Ipsa

nequc Tritoniae noinen hue referam, licet hoc ipso autcm lanceam tcnebat in dextra, in sinistra vero

Slinervam quasi Lunam appellari multi veterum scutum crystallinum babebat, quod caput Gorgonis

credidcriiit (conj^ Harpoerat. p. 287. Etymol. magn. a cervice serpentibus monstrosac contincbat. Hace

p. 767. Tzetz.-ad Lycophr. 519); sed vide ne ideo igitur oculos babebat splendides triplici colore,

potius tertia Luna appelletur, quia aliae quoque Pallium induebat distinctum áureo, purpureo, et

deae, ut Diana et Isis, pro Luna habebantur, fere coclesti. Juxta se habebat olivam viridem pictam,

ut Cicero in libris de natura deorum compluria desuper avem, quae dicitur noctua, volitantem.*

ejusdem nominis minima numeris inter se distinguit Barth, (ad Stat. II, p. 402). — Tergerainac cristae

firmant] Lege formant. Sic et in Arnobio (ni et alibi occurrunt, ut in Turni galea apud Virg*

fallor): »vel ex materiae quo genere Constitutionen! lium (Aen. 7, 785): ' ,

ipsam confirmaverit corpomm« legendum conforma- »Cui triplici crinita juba galea alta chimaeram

verity quod tarnen non dissimulabo et Mcursium Susiinet» -

memn, canescentis ingenii pnbedam, vidisse. Grot. Mincrvae nec Silius (9, 445) nee Claudianus (de

— Rede doctissimus Grotius agalmata formant, rapt. Pros. 2, 21 et 145) cas tribuunt.

Doctus habitus hicroglyphicus est, aenigmalodes. duello] Hinc appellatur jtoXeiwxXôvOç (batrallatio

poetices Capclliana, a qua istliic membranae cbom. 267), jtoXe/xr/roxog (Orpb. hymn. 51, 10),

nobis coUatae non absent uint. Barth, (ad Stat. II, ágela (Paus. 1, 28, 5), ÓTQateLa (Lucian. dial,

p. 401). — Cangius in glossario hune nostrum lo- merctr. 9; T. VIII, p. 234 Bip.) àXxLfiàxV (S"icum

ita laudat, ut fingunt legst, quarc quuin lectio das p. 117), bellica (Ovid. fast. 5, 814; met. 4,

incerta sit, malni nihil quam prave emendare. Ce- 753. 5, 46), belligera (Martial. 7, 1, 1. Sc пес

terum aliam Minervii habitus explicationem itidem Here. fur. 501), bellatrix (Ovid, trist. 1, 5, 76;

symbolicam exbibet Fulgentius (mytbol. 2, 2; p.667 met. 8, 264. Silius 3, 325), áspera belli (Glaudian.

Stav.). : » ••»■■ ■"■« *apt. Pros. 2, 20), belli metuenda virago (Ovid.

tergeminae] Tergeminae cristae in Palladis pic- met. 2, 765), belli polens (Stat. Tbcb. 2, 715);,

iuris observandae sunt; indicant enim cam fulminis belli praeses (Virg. Aen. 11, 485. Anson. epigr. i),

cliniii, quod trhngrilum ignem hic Vocat Capclla, et regina bellorum (Stat. silv. 4, 5, 23); pngudx

6Í *

Ш Martiani Capellae lib. VI. $. 368.

Vel tibi quod fulget rapiturquc triangulus ignis;

♦>69 Hinc tibi dant clypeum , sapientia quod regat orbem ,

Vel rationis opem quod spumea proelia poscant,

Hasta etiam vibrans penetrabile monstrat acumen,

Lymphaseuin m agis est et scutum circulus ambit;

o70 Hinc jam vcrnicomae frondent tibi muñera olivae,

Artes cura vigil per te quod discat olivo;

57 i Glaucam dant volucrem, quod lumine concolor igni est,

qnoque (Ovid, trist. 3, 9, 7) et tubarum potens

(Claudian. rapt Pros. 2, 141).

triangulas ignis] Igni etiam pyramidalem for

mant assignant pliilosoplii. Grot. — Vide PJatoncm

in Timaco (p. 56 Stcpli.). Ipsum triangulum Pytliagorcos

Mincrvac nomine appcllasse tradit Piatarclius

(de Isid. p. 581).

spumea proelia] Rabiosa. Rabiem enim sacpe

ярпша sequi tur: et talla sunt Capellae epitheta!

Ваптп. (ad Stat. Tlieb. П, p. 403). — Ccrtc non reprehendisset

in Martiano boc epitbeton vir doetns,

si recordatus fuisse t illins apud Lucanum (S, 190)

versus:

»Spumea tunc rabies vesana per ora effluit.«

hasta] Vibrare bastam fingebatur Minerva, pa

rata nimirum pugnae semper. Unde earn describens

]¡b. II de raptu Pros. Claudiarius »bastam terribili

gyro nubes transscenderc« dicit. Barth, (ad Stat.

П, p. 403).

penetrabile] Reicbenauensis codex penetróle,

absurde; penetrabilis etiam active u surpari Oudendorpiue

(ad Appui. П, p. 321) satis demonstravit.

Celemín similis est Fulgcntii explicado : »longam

etiam bastam fert, quod sapientia longe verbo

percutía t<

lymphascum] Hoc est crystallinum, ut liquet ex

Albrico, qui omnino cadem Mjnervae tribuit, quae

Capelle; îtemqne ex seboliaste Gcrmanici in fabula

Perseos. Grot. — Verba lymphaseum et tnagis cor

ruptions non absolvo, licet crystallinum recte non

negem explicatum a snmmo viro JUugone Grotio.

Manuscripta duo exemplaria, quae consuluimus,

nullam literam mutant. Dicam latere aliquid de in

genio Palladii senti, quod vifreum ideo fingebatur,

nt transspici posset, non se bostibus contra ostendere.

Commentarius Germanic! Cacsaris in Aratum :

«Quidam Perseum a Minerva missnm dicunt et ab

ea clypeum vitreum accepisse, per quem viderc,

nee vider! a Gorgonibus posset* Barth, (ad Stat.

П, p. 403).

hinc jam] Scitius in MSS. «hinc tuae vernîcomae.

« Minerva enim inventrix oleae vel Marone

contestante. Vernicomae , quod semper vernare videatur.

In altero meliore libro deinde legi tur «to

que bujus« ignis scilicet. Barth, (ad Stat. II, p. 404).

— Pro jam et Grotius in margine aliam lectionem

notavit nam; sed mutandi causam non video.

olivo] Id est lucernis, quibuscum semper artium

studia Martianus conjungit Vide supra (ad §. 2).

glaucam] Id est nocluam, yAavxa, quam ta

rnen Latino sermone ad primam declinationem rctulit,

ut supra (§. 51) bupedam dixit pro ßov-

Ясада. Мох pro igni es, quod in editis erat,

scripsi est с margine libri IVorimbergcusis. Optime

Martiani Capellae lib. VI. §. 571. 485

Tuque ignis flos es, cluis et yXavacortig ji^vrj,

Ли mage noctividae tibi traditur alitis usus,

Quod vigil insomnes ducat sollertia curas?

Pectore saxificam dicunt horrere Me^usam,

Quod pavidum stupidct sapiens sollertia vulgum.

572

omnia intclliges, si meminerîs yXavxog apud Graecos

non tam caesium vel adeo caeruleum signifi

care, quod vulgo pntant, quam potius splendidum,

lucidum, ut erudite de mo nsl ravit Lucas (de Micognomcnto

yZavrtcortig, Bonn. 1851. 4).

jam Diodorus Siculus (1, IS) pliysicam

yXavxojrtcg rationem affert: Лёуеб&си

d'avTT/V xal yXavxairtiv , ov% cog rtveg rcöv

'EkXrjVwv vrteXaßov, àrto toi rovg oar&aXfwvg

e%eiv yXavxovg (rovvo fûv yàg ещ&ед

r>rt(xQxew) , осЯЯ' arto Tov tov àtga e%eiv xr\v

rtoóóotytv ïyyXavxovi quem sequitur et Porphyrius

(ap. Euscb. praep. evang. 3, 2, 5; p. 89).

flos] Flos enim ignis divinum aliquid putabatur,

hoc est purissimus ignis; cum alii Miner vain dicebant

rXavrtcörtig 'A^ijvrj, rtavtê%vov rtvçôg,

linde omnium artium fons. Barth, (advers. p. 351).

— Vide supra (§. 206), ubi Pbilologia, postquaiu

in coclum advencrat, florem ignis toto pectore dcprccatur.

an mage] In codem libro est nam aye; scribendum

puto:

»Unde age noctivagas tibi traditur alitis usus?*

Barth, (ad Stat. П, p. 404). — Vulgata optime

scsc habet An quam maxime accommodatum est

interrogation*!, quae alteram respondendi viam aperit$

noctividam antcm vel ideo melius appellabimus

л oct nam, quia ad nocturna studia et lucubrationes

r, in quibus non tam vagari quam videre

saxificam] (Пегс. fur. 901):

»Pallas cujus in laeva ciet

Aegis feroces ore eaxifico minos. «

Multo tarnen rectius noster pectori potins quam

laevae aegida tribuil, consensum poctarum secutus.

Virgilius (Aen. 8, 437):

»Connexosque ungues ipsamqtie in pectore divae

G Organa«

Lucanns (9, Б 8):

»bellumque immune deorum

Pallados e medio с onfecit pectore Gorдо.»

Adde Propcrtium (2, 2, 60), Valerium Flaccum

(3, 88), Statium (Tlicb. 8, 519), Silin m (9, 443),

Sidonium (carm. 15, 8; p. 374 Sinn.), aliosque

quam plurimos. Solus Claudianus (IV cons. Honor.

165) clipeum cum aegidc confudisse vide tur; sed

Pausanias quoque (1, 24, 7) Medusae caput eburncum

Minervae signo хата то Öteqvov additum

fuisse ait Controversial notât et Wowcrus (po

lymath. 10, p. 72).

stupidct] Minime hic verbo stupidare significatur

»frequenter stuperc«, nt Vossius (de vitáis

senn. 4, 26) e glossariis refert: sed potius »stupidum

reddere«, id quod inferior etiam locus (§.

725) confirmât Simili ratione verbo turbidare pro

»turbidum reddere« monente Stephanie (ad Saxp.

54) usus est Saxo Grammaticus.

sapiens] In membranis clare scribitnr sapientis,

quod ego de glosscmatc in tro duc tum puto,

et scripsisse Bfartianum

»Quod pavidum stupidet sapidi sollertia vulgus.*

486 Marliani Capellae lib. VI. §. 573.

o73

.Ï74

Arcibus urbanis vcteres tibi templa dicarunt,

Quod ratio araplificet quodque illa elatior urbe est.

Hinc de paire ferunt sine matris foedere natara,

Provida consilium quod.ecscit curia matrum,

Consultisquc virùm praesis, hinc dicta virago.

О sacra doctarum prudentia fontigenarum,

Влптп. (ad Stat. II, p. 404).— IVotissima enallagc

emcndationem nun suscipit.

vulgum] Ita, non vulgus, codices Monacenscs

(A. C) ct Reichenanensis, pliirimiquc ab Ondendorpio

(ad Appui. I, p. 118) inspect!.

arcibtis] 'АхдоЛоЛесд eniui Minervae sacratac.

Virgilins:

— »Pallas quas condidit arces

Ipsa colat.o

П'шс nata àxçLaç et èrtirtvoyLdiaç cognonúna.

Eleganter facit cum Martiano Hoincrus, qui canil:

»Ntjov *A\h¡vaír¡Q yXavxcortiôoç èv rtóáet

Et Catullus de eadem diva:

»retinens in summis urbibus arces.*

GnoT. — Ab Homero jam (E. 6. 505) èçvÔijtto-

/лд appellate; ab Hcrodoto (1, ICO), Aristophane

(nub. 585 sequ. 598), ct Pausania (3, 17, 5) Jtokiov>

xoç. Adde Virgilium (Aen. 2, Cl 5), Petronium

(c. 5, p. 22 Burm.), Claudianum (rapt. Pros. 2, 19),

ipsosque bistoriarum scriptorcs (Liv. 31, 50. 57,

37. 45, 28. Valer. Maxim. 5, 3 f.) et Vitruvium

(1, 7), inprimis autem Aristidis orationem in Minervam

(T. I, p. 21 Cant.). Exstat practerea sin

gulars commentatio A. F. Oefelei pracside L. W.

ltalliorn de Minerva urbis pracside. Lovan. 1754.8.

Celerum pro dicarunt in aliis teste Grotio est sacrarunt.

urbe est] Lege urbe, vcl secundum alia exemplaria

:

»Qitodquc illa elatior urbe est,»

Et Pliurnutiis de Pallade: tdçvTai âe èv raiç

àxQOrtoZéôi (mZlÖTa, et rationein addit: àrtorov

IMTetùQOTccwvç xa&iôrâv. Grot. — S tupid issime

in nienibranis scriptum » quodque villa clotior

urbe est.« Qua prodigiosa lectionc quid faciam non

video. In aliis fuit illa elatior. Sed aliae nostrac

vulgatam scripturam tuentur. Scribe:

»Quod ratio amplified, qua villa est altior ,

Qua villa major est urbs, rationi debet,

tionis usu primi homines babitabant villas, stabula

cum pecudihtis nempe communia. At ratio urbanan

buinanamquc vitam institniL Barth, (ad Stat. П,

p. 404). — Absurdem Barthii explicationem vcl

retulisse taedet. Sed nec vulgata placuit, quae bacc

erat: nquodqnc est elatior urbes «j quare Grotü co

dices secutas sum.

consilium] Hoc est, quod feminac cxcluduntiir

с curia, ubi pgitantur consilia. Vulcan. — Consilium

lege с MSS. cunctis et construe: »quod provida ca

ria licscit consilium matrum. « Ovsend. (ad Appnl.

mctam. p. 572). — Grotius nimirum ediderat consi-

Hi, alii consilia, sed nostrum lectionem jam Barthius

in MS. reperit confirmantquc et mci codices Daruistattensis,

Rcichcnaucnsis , et uterquc

(A. C).

о sacra] Versus est Rbopalicus, a monosyllaha

cresceutibus semper vocibus in plurisyllabas.]

(ad Stat. II, p. 105).

Martiani Capéilao lib. VI. §. 574. 487

Sola novem complens, Musis mens omnibus una,

Te precor, ad proprium dignata illabcre nmnus,

Inspirans nobis Grajas Latialiter artes. •*

Ago tibi habeoque, diva, pcrsolvensque perpetes debebo grates, quae optatis î>7.*>

fulgida digtiaris annuere. Nosco venerorque, quod vidi. Parent deniquc jam

ingressurae artes obsequio electissimao feminarum, quae decentem quandam

atque byalini pulveris respersione coloratam velut incnsulam gestitantes ad

medium superi senatus locum fiducia promtiorc procedunt. Sed quae istae

sunt, quidve gestitent, gerendorum inscius non adverto. Hie, ut lepidula i>7(>

fontigenarum] Ab aliis noctis Lane vocem dc

Musís usurpar! nondum vidi, qua noster et infra

(§. 908) iterum utitur; ratio tarnen in apcrto est,

quum, ut Servii (ad cel. 7, 21) verbis utar, » se

cundum Varroncm ipsae sint nymphae quae et

Musae; nam et in aqua consistcrc dicuntur, quae

dc fontibus manat, sicut existimavcrunt qui Camocnis

funtem consecrarunt.« Plu ra dabit Crcuzérus

(Symbol. Ш, p. 273 sequ.), qiiidquid obloquatur

Buttmanniis (Mytbol. I, p. 275 sequ.).

sola nouem] Scnsus bici »0 sacra seil. Minerva,

unde prudentiam suam doctac fontigenae (Musae)

ipsae accepcrunt, tu sola, quae una Ulis mens om

nibus es, comptes oinnes illas. « Ne aiitem cum

Barthio (p. 403) Musas pro Musis scribendum aliquis

putet, intcrpungendo prospexi.

te precor] Sic scripsi e mcmbranis a Bartbio

laudatis pro deprecor, quod in editis erat. Maria

nus prccatur Minervam, ut in auimum stium illabi

dignetur ad inunus ipsi proprium procurandum, se

que inspire t, ut artes Graccas Latino sermone ex

plicare possit Ceterum colorem, ni fallor, traxit

с Virgilio (Aen. 3, 89):

»Da pater auguriutn atque animis illabcre nostris.*

debebo] Sic scripsi e codicibue Monaccnsibue

(A. C) pro debeo , quoniam ci quod est perpetes,

id est perpetuas, futurum magis convenire videbatur.

fulgida] Nota lile usu venire, quod et sacpe

alias, ut С pro G ponatiir. Sic pro Glaucopis MS.

Claucopis refcrt. Guot. — Sylburgius (ap. Sciopp.

in gr. philos, p. 2öö Herz.): »C pro G frcqiicntt

in usu fuit. Sic cm ni cenas dixerunt pro genas i

sic frucem lece pro frugem lege; itidemque lecere,

rocato pro legere, rogato.« Quod igitur apud Martianum

editum erat fuleida baud cunetatus correxi,

minime curans ortbograpbiam a librariis intrnsam.

parent] Pro patent, quod in editis erat, cor

rexi codicum auetoritate Bcicbcnaueusis, Darmstattensis,

et Monácensis (C).

electissitnae] Hoc pro Grotiano lectissimae re

stituí ex antcrioribus editionibus, codieibus Beicbenauensi

et Darmstattensi adstipulantibns.

puiueris] Quo geometrae utebantur. Confer

Barthium (ad Claudian. de cons. Mall. 126; p. 128)

nosque supra (ad §. 337). Hyalinus autem est

vitreus, ut supra (§. 06. 67).

inscius] MS. ineonscius. G пот. — Item Darmstattensis

contra meliorem plurimornm librorum

lectionem.

488 Martiani Capcllae lib. VI. §. 576.

est et quae totam fabellam ab inchoamentorum motu limineque susceperit,

Sátira jocabunda: ni fallor, inquit, Felix meus plurimum affatimque olivi,

quantumquc palaestras perluere vel sponsi ipsius posset, superfluo perdidisti,

dispendiaque lini perflagrata cassum devorante Mulcibero, qui tot gyranasiorum

ac tantorum heroum matrem Philosophiam non 'agnoscis, saltern quum

per earn Jupiter dudum coelestis consultum senatus tabulamque vulgaret,

quumque ad Philologiae concilianda consortia procum aiFatum connubialiter

377 allegaret, ne tunc cam noscere potuisti? Sed quia nunc Arcadicum ac Midinum

sapis, praesertimque ex quo desudatio curaque districtior tibi forensis rabuet

quae] Bfalim tateme — suscepit.* Sisas (in

Gurlitt anim. part. 4, p. 9).

olivi] Pro olei, ut Martlalis (4, 89, 8):

»Dum parvus lycLnus modicum consumât olivi«

iN'iiuirum bic qnoque lucubrationem ad luceruam

respicit; sed ut simul ct notissimum illud prover

bióla tanga t: operam et oleum pcrdidi.

sponsi] Mercurii, palaestrarum custodia et tutoris,

ut зспвиз sit, tantum eum olei pcrdidisse,

quantum omnibus palaestris satis esset. Olei usus

in palaestris notus est.

Uní] Ellycbnii, -d^QvaXXidog. Grot. — Rectc,

licet cum vocabuli usuin apud alios non repererim.

Cetcrum, ut ouinino figuras cumulare amat Mar«

tianus, perflagrata dispendia dixit per bypallagen

pro dispendiis perflajrali Uni, itemque per prolepsin

junxit perflagrata devorante, quum devorando

denram perflagrarcntur.

affatum] Reccpi e códice Monacensi (C) pro

affatim, quod nibili erat, Dannstattcnsi quoquc in

partes veniente, ubi adfatu legitur. Sed pro supino

babendum est, ut sensus sit, Pbilosopbiam ad Phi

lologiae nuptias conciliandas allcgassc seil. Philo«

logiain, ut procum connubialiter aflarctur. Vide

supra (§. 151 et de senatus consulto §. 96).

ne tunc] Lege пес tunc vel ne tunc quidem.

Grot. — Quod ne necessarium pûtes, confer Ruhnhenium

(ad Rutil. Lupum p. 129) et Plumium (ad

Pcrsium 5, 172; p. 466).

Arcadicum J Hoc est asininum. Asinus enim

pecus Arcadicum est Sic Fulgentius

sensus « dixit. Grot. — Adde »Arcadicum j и

apud Juvenalem (7, 160).

Midinum] MS. Midinum. Urbis Mideae

Ilomcrus :

»01 те rtoXv6râ<pv?>ov 'Açvrjv ïxovi °î Xí

MLôetav.

Sed Meursio meo videtur Midiiiun* & Mida dedoс-

tum, cujus stoliditas nota. Ergo »Arcadicum ac Mi

dinum sapis a idem est quod »asini in moduni

stupes. « Nam asinus pecus Arcadicum est, et Mi

das asini aures babuissc dictus propter stnltitiani.

GnoT. — Un ¡ce verum vidisse Mcursinm, vis est

quod moncain; quapropter et Midinum reposui pro

Medinum, quod in editis erat Cetcrum construetio

est ut apud Pcrsium (1, 8): »quum sapimus pe

tarnos. «

ел: quo] Sic codex Darmstattensis ; vulgo ex

illo quo.

forensis] Forensibns causis agendis Martianum

occupation fuisse non ex hoc solum loco patet, sed

ex inferior! ctiam (§. 998):

Martiani Capellac lib. VI. $. 577. 489

lationis partibus illigata aciera induslriae melioris obtudit, amisisse mihi videris

et hujus matronae memoriam, et jam ejusdem germanam voluisse ncscire.

Ilia nam quo parili quam accinctam cernís* officio , JJaideia vocitatur, femina 578

admodum locuples et quae illas Croesias Hariasque prae suis opes gazasque

despiciat. Haec utpote talentorum conscia in omnium rara congressus, nec

cuiquam facile primores saltern vultus superba committens plerumque tarnen

adhaesit arrisitque pauperibus, magisquc illis quos aut pcdibus nudos aut

intonso crine hispidos aut sordenti conspexit pallio semitectos; deniquo si

Marcum Terentium paucosque Romulcos excipias consulares, nullus prorsus

crit, cujus ista limen intrarit. Vides igitur utrique .fcminao quam insit fa- 579

stuosa censura; tarnen utraeque Mercurialis ministrae, quae veniet, officio

praeparantur. Illud quippe quod gerulae detulerunt abacus nuncupatur, res

» Indocta rabidum quem videre sécula

Jurgis caninos blateratus penderé.»

Quapropter et rabulationis reponcndum erat pro

fabulationis , non с Grotiano tantnm sed et e Rei

chen a uensi, Darmstattcnsï et Monacensi (C) codicibus.

Praeterea .c Reicbenanensi pro alligata scripsi

illigata.

germanam voluisse] Паес non satis cobaerent,

qiium îllud »videris « ad antecedent la et sequentîa

simul pertinere nequcat. Scribe »germanam voluisti.*

Sueros (in Gm lit t. anim. part 4, p. 10). — Difficultatem

facile expedivi, et jam disjunctim scribendo

pro etiam, quod sentcntîarum nexum turbavit.

Псидеих] Est liberalis e ducat io, qnam et Lucianus

(somn. T. I, p. 9 Bip.) per prosopopoeïam

introduxit Saepissimc cum Philosophia jungitur,

cujus usus exempla attulit Locrsius (ad Platonis

Me ne xe m uni p. 59. GO).

in omnium] Lege dominii. Vokck. (spec. crit.

p. 83). — Inepta correctio critici sanequam temerarii,

qui si opem nostro loco ferre volnissct,

multo certe melius conjecisset yerba »utpote talen

torum conscia « alieno loco intrusa adque antecedentem

sententiam referenda esse.

magisque Ulis] Pbilosopbos signifient avviCOdr¡

6ía ct scissilij ut Âppulcjus ait, palliastro, zQlßcovico

nimirum atque omnino inculto corporis babitu

et sqnalorc jam inde a Socratis tempore reí

insignes vcl infames; qua de re vide Wyttenbacbiuin

(ad Plutarcbi moralia p. 440).

Terentium] Varronem videlicet, cujus multiplex

eruditio testimonio non eget

consulares] Quum pauperum tantom intraverit li

mine, quod ex prioribus patet, baec quadrare non videntur.

Lege: »paueos Romuleos (i. e. viros antiquae

nobilitatis) excipias, consularis nullus.« Si'sius (in

Gurí. anim. part. 4, p. 10). — Non necesse est. 1Чаш

antea de Graccis Iocutus erat; apnd Romanos eruditioncm

penes primores tantiim fuisse constat, ut Ciceronem,

Cacsarem, Mcssalamj nec Romukus apnd

nostrum aliud quam Romanum significa t (§.355. 592).

illud quippe] Codex Monaccnsis (A) quoque,

maie. Mercurialis ministra ipsa Geometría est.

abacus] Plerumque tabulant rationibus subdn490

Martiani Capellae lib. VI. §. 579.

dcpingendis designandisque opportuna formis; quippe ibi vel lineares ductus

vel circulares flexus vel triangulares arraduhtur anfractus. Hie to tum potis

est ambitum et circos formare m midi, elementorum faciès ipsamque profunditatem

adumbrare telluris; videbis istic depingi quidquid verbis visum non

valeas explicare. Nimirum, inquam, ista quae veniet Apellem Polycletumque

transcendit; ita quippe memoratur posse omnia effigiare, ut Labyrintheus

580 Daedalus earn credendus sit genuisse. Et cum dicto prospicio quandam feminam

luculentam, radium dextra, altera sphaeram solidam gestitanteni ,

amictamque laevorsum peplo, in quo siderum magnitudines et meatus, circulorum

mensurae connexionesque vel formac, umbra etiam telluris in coelum

quoque perveniens vel Lunae orbes ac Solis auratos caliganti múrice deco-

581 lorans inter sidéra videbatur; ipsum vero vernantis aethrae colore rcfulgcbat,

denique etiam in usum germanae ipsius Astronomiae crebrius commodatum;

reliqua vero versis illitum diversitatibus numerorum, gnomonumque stilis,

interstitiorum , ponderum, mensurarumque formis, diversitate colorum variata

renidebat. Crepidas peragrandae telluris causa easdemque permenso orbe

582 contritas viatrix infatigata gestabat. Quae quidem ingressa senatum deûm,

cendis signïficat, quae ad Aritlimeticani potius per- texisse, in dextro fibula jiinctam baesisse doenemnt

tinca t (vide interpretes ad Pcrsium.l, 131), sed Ferrarías et Rubenius.« Pallium contra laevorsum

nostro est mensa pubère strata, cui radii ope fi- injecisse barbarnm et ridîculum habebator (Arietoph.

gurae geometricae inscriberentur (§. 357. 382.386. Aves 1374. Artcmidor. Onirocrit. 3, 24).

713. 729). colore] Monacensis (A) salore , quae non conarraduntur]

Sive adraduntur$ sic Grotianns, temnenda lectio est (§. 17 not.).

Barmstattensis, et Rcicbenauensis codices pro ab- reliqua] Tà До ist ce- adverbialiter ut ecterum.

raduntur qnod in editis erat. GnOT.

radium dexlra] Vcrgilîus: versis] An non variisl Grot. — Equidem in-

»Descripsit radio totum qui gentibus orbem.t teUigo »omni modo conversis atqne versatis dircr-

GaoT. — (Ecl. 3, 41). Confer quae supra (§.337) sitatibus.a

a nobis sunt expósita. interstitiorum] Codices Darms tat tenais et Molacvorsum]

Ad bacc Martiani verba doctissimns nacenses (A. C) interstitionum , male.

Coperus (apoth. Horn. p. 143): »Unde patet quo- variata] MS. variegata. Grot.

ad formam induendi nihil a viroriim cblamyde pe- contritas] Codices Monacenscs (A. C) attritas,

plum discrcnasscj quam sinistrum qnoque bumerum quod multo minus est.

Martianî Capellae lib. VI. §. 582. 491

licet quot stadia e terris in coelum quotque ulnas quot denique dígitos permensa

sit instanter absolvere, tarnen Joviali coelestiumque majes täte contacta,

ad illam abaci renudati mcnsulam, circumspectans camerae exterioris ornatum

«t laqueata sideribus palatia, properavit.

Constitit attonito spectans stellantia visu, S83

Et deeuit crinis, pulvereique pedes.

Ipsa etiam laeva sphaera fulgebat honora ,

Assimilis mundo sideribusque fuit.

Nam globus et circi zonaeque ас fulgida signa

Nexa recurrebant, arte locata pari.

Tcllus, quae rapid um consistons suscipit orbem, 584

Puncti instar medio haeserat una loco.

instanter absolvere] Sabatid! possit. Vulc. —

Lege: absolveret, ut erratum sit ex repetitioue:

nisi qtiis putet infinitum hic per èvaXXayrjV modi

pro imperfecto, vcl simili, snmi, quod freqnens

est. Grot. — Места scribe: »instaret absolveren

Sueros (in Gurí. anim. part* 4., p. 10). — Codices

nihil variant, et matare eo magia nolui, quia infini

tivos Gracco more quasi per coçTS additus esse ad

permensa sit videri potest.

contacto] E Grotiano códice omnïno melius

quam contracta in aliis. Tanto enim coetu conspecto

commota erat.

camerae] Sic vetas poëta »coeli ingentes fornices

« dixit Idem enim fornix, camera, testudo.

Grot. — Eandem significare vide tur, quam ovqccviav

âxfjiâa Plato (Phaedr. p. 247) appellavit. Te

nendum qutem deos apud nostrum in Galaxia rési

dera (§. 208), sphaerarum omnium extrema et in

finíbus mundi visibilis posita, quarc et Susii con

jectura exceisioris pro exterioris languct.

laqueata] Coelum stellatum Mauilius quoque(l,

276) cum lacunarIbus stve tectislaqucatis comparavft:

»Haec igitur texunt aequali aidera tractu

Ljnibus in varias coelum laqueaotia formas.*

properavit] Hoc rccepi e codicibue Mouaccnsibus

(A. C), Reichenauensi, et Darmstattcnsi, pro

properabat, quod in editis erat. Accedit et pro*

perabit in margine apud Grotium notatom; В et V

enim promiscué nsurpantur.

crinis] Restituí ex auter^ûbus editíonibus pro

crines, quod Grotius edidit^licct et codex huie

Darmstattensis faveat.

nam globits] In MS. verba ilia ab »hinc nitidus«

usque ad » fia in ma micat« ante hune versum insé

rantur. Grot. — Pessimc quidem; nam hoc modo

segregarentar sphaera antecedens et globus, infraque

prinuim sic ab altero, quod ci responderé debeat.

■ puncti instar] Similis est doctrina Cleomedis

(in theoria cyclica 1, if; p. 56 seqn.), ort 7¡ yi¡

6r¡(ieíov Xôyov èjté%£t rtQOÇ zov ovçavôv.

Adde Plinium (2, 68): »hae tot portiones terrae,

îmmo vero, ut plores tradidere, mundi punctus", et

Senecam (quaest. natur. 1 praef., p. 681. 682 Lips.).

medio] Hoc jam Piatoni placuit (Plia ed. p. 108

62*

492 Martiani Capellae lib. VI. $. 584.

585

Han с tener et vitreis circuravolitabilis auris

Aër complectens imbrificabat aquis:

Quae tarnen immenso, quo cingitur illa, profundo

Interrivata marmore tellus erat;

Tcxerat exterior qui fulget circulua orhis

Aetheris astrifico lumina multa peplo.

Hinc nitidus rutilum Titan succenderat orbem:

Moxque imitata pium láctea Luna diem.

Sic igitur furvae oculos splendescere noctis

Cerneres ex auro ut sacra flamma micat.

Г. Stepb.) et Aristo teil (de coelo 2, 14) aliisque

exinde multis (conf. Gleomed. 1,6; p. 47 sequ.

Plutarch, plac. philos. 5, 1 1 5 p. 893. Euseb. praep.

evang. IS, 57. Macrob. in somn. Sein. 1, 19. Stob,

ecl. pbys. 1, 52, 41; p. 991 Heer.); unde т. с.

Lucretius (5, 355):

»Terraque ut in medía mundi regtone quiescat*

et Ovidius (fast. 1, Ц0):

» Sederunt medio terra fretumque solo*

pariterque Manilius (1. 180) de terra:

»Sed medio suspffiÊU manet.«

Rcliquorum praeterea testimonia alio in opere (palaeogr.

crit. Ш. §. 286) collcgi: quibus adde no

strum infra (§. 599).

interrivata] Id est interstineta Occano. Vulcan.

— Infra (§. 627) Hispaniam ait »Iber! fluminis

tractu interrivatam esse.«

marmore] Marmor enim maris colorí assignatu%

sic infra: »marmori fluetibus concolora.« Et supra:

»Quantus sit numerus marmoris haustibus.*

Usurpât Petronius et alii. GaOT. — Vide supra

(§. 92 not.).

peplo] Hoc imitatus est Fulgontiiis (myth. 1.

p. 617 Stay.) versa:

»Tum nox stell ato mundum circumlita peplo.«

De die oriente Hilasius (Burm. anthol. Lat. 5, 6;

p. 302):

»Nox obit astrífero velatnine cincta micanti*

atque noster supra (§. 116):

»Et jam tunc roseo subtexere sidcra peplo«

ut et »astrificas noctis habenas « alio loco (§. 98) dixit

pium] Pium d¡emr bland um Soleui. Vi'lc. —

Equidem pium appellari Solem arbitrer, quia fra

terno amore lumen in Lunam transfert.

sic igitur] Ratio versus postulat, ut iinmutetnr

ordo verbo rum et lega tur: »sie oculos igitur fur

vae«, et in sequent i pro » cernas auro ut« lege »ex

auro cernas ut«; tainctsi frequenter synaloepham

negligit. Vulc. — Lectionis varietas nulla est nisi

hie pro sie et cerneres pro cernas, quarum illain

in marginem rejecit Grotius, banc reeepit; quem

ego seen fus sum, codicibus quoque plurimis adstipulantibus.

flamma] Hi versus ad Pindamm alludunt, qui ait:

'!Aqi6xov fiev vôcûq ô de %çv6oç av&ôtuvov

ftVQ

"Ate ôuxrtçértet vvxri fttyâvoçoç ï^o%a

rtXovxov.

Martiani Capellae lib. VI. §. 888. 493

Sic Cypris Oceani perfuso sidere lymphis

Lucífero aimuerat lumina tota suo.

Omnia com par habet paribus sub legibus ordo, •«■■

Ncc minus haec mira est quam dorn us alta deûm.

Hanc mundo assimilem stupuit Trinacria tellus • - .■ ■'*■

Archimedca astrificante manu;

O felix cura, et mentis prudentia major,

.' Corpore sub nostro acquiparasse Jovem.

Tandem igitur reglutinatis ab aethrae intervibrantis admiratione luminibus 586

decenti collustrans divos conspectansque censura quum omnibus reverenda

venerabili dignitate et magistra ceterarum, quae notae divis sunt artibus, diceretur,

exquisitum est eruditionis arcanum ut ab ipsis praeceptionis cunabulis

auspicata depromeret. Tum illa, remoto paululum obstáculo contorti crinis a

facie, orisque luculenta majestate resplendens, atque abaci sui superfusum

Vides cniin ibi noctcm et aurnm et Hammam.

— Confer et Horatinm (Od. i, 12, 46):

» mica t inter omnes

Jnlium sidas vclut iuter igncs .

Luna minores«.

Micare pari modo et Seneca (Oedip. 45):

* Nullum serenis noctibus sidas micat«

idcmqae (Here. fur. 125):

•■•Jam rara micant sidera« —

et no s ter infra (§. 911):

• Te nam flammigeri semina f omitís

Spargent em référant as tra micantia.«

Adde Virgilium (Aen. 2, 475) et

rem (ad §. 530).

hanc mundo] Describí t boc

Archimedean! , de qua sie Clandianns:

tregnnmane deorum

Ecce Syracosius transitait arte senex*

el postea: •

Grot. »Percurrit proprium mentitus signifer orbem,

Et simúlala novo Cynthia meuse redit. «

Vide tur meminisee Ovidius:

»Arte Syracosia suspensas in aère clauso

Slat globus, immensi parva figura poli»

Grot. — De spbaera Archimedis veterum locos collegit

Fabricius (ad Sext. Emp. 9, 2, 114; p. 577.

578), quern ride. Ceterum с codicibus Monaccnsibus

(AC) et Darmstattensi scrips! Archimedean

Grotius Archimedaea.

reglutinatis] Eodem sensu, qno Catullus (25, 9):

a Oho«' nunc tuis ab ungnibus reglutina et re

mittee

IVonnunquam enim rursus glutтаге, contrarium

ígitur, si

i] Grotius contract!. Ego тего lectíoqaam

ad marginem relegavit, rccepi, adstipalantibas

Monaccnsibus (A. C) et Darmetattensi

códice.

494 Martiani Capellae lib. VI. §. 587.

587 pulverem movens, sic exorsa: Licet Archimedem raeum inter philosophos

conspicata Euclidcmque do.ctissimum. in adstruendae praeceptionis excursum

potuerim subrogare, ne impolitum quidquam subsisteret assertorum aut profdnditas

caligaret; tamen congruentius ipsa vobiscum, quia Cyllenium excludit

ornamentum, illi etiam Helladica tanruramodo facúltate, nihil effantes Latialiter,

atticissant, quae etiam ipsos edocui, quod nunquam fere accidit, Romuleis

588 ut potero vocibus intimabo. Ac prius vocabuli met promenda ratio est, ne indecenter

et squalentior peragratrix coelicolarum auratain curiam et interstinctum

cylindris gemmantibus pavimentum rurali respersura pulvere credar intrasse.

Geometría dicor, quod permeatam crebro admensamque tellurcm, ejusque

figuram, magnitudincm, locum, partes, ct stadia possim cum suis rationibus

explicare, ñeque ulla sit in totius terrae diversitatc partitio, quam non mcinoris

589 cursu descriptionis absolvam. Quo dicto, quoniam fuerant in deorum senatu

quamplures, qui neque toti in terris esscnt, ñeque ipsi unquam dicerent se

calcasse tellurem, ipse etiam Jupiter curiosius totius terrae latebras vcllet cxquirere,

credo necubi decentes puellas isto quoque seculo is versiformis etiam

Cyllenium] Mercuriale ornamentum Lie est ars cnim, qui tuti in terris sunt, terrestres désignât

oratoria, quam a geometría de cl a ra ml a aliénant esse (confer §. 167. 426. 739. 810) opponitque iis.

significat. Cetcrum scripsi ornamentum e códice qui tellurem se nunquam calcasse dicerent.

Monacensi (A); vulgo or numen. versiformis] Simili cognoiniue Plan tus (Àmpliitr.

tellurem] Apparct igitur non eam modo geo- prol. 125) versipellem Jovem appellat Confer et

metriam nostro dici, quam nos boc vocabulo sig- Catullum (68, 140):

niñeantes matheniaticis disciplinis annnmcramus, »Noscens omnivoli phtrima furta Jovis.«

sed ex originations rationc ctiam geographiam uni- Inscrui autem eliam с codicibtis Reicbcr.aucnsi,

versam, pariter ut in illa Protagorac yscofiergia Darmstattensi, et Monaccusibus (A. C), quod ne

xr¡q obtOVfiévt¡gt quam Pliotius (bibliotb. cod. abundare post quoque censeas, tenendum est, clc-

188) sc legissc testator. Mox a códice Reicbenau- ganter usurpari pro eo quod vulgo male adhuc diensi

abest cum ante suis, male. citur. Impcrilius vero paulo ante necubi dixit pro

toti] Aliter fuit in MS. Sane vocabulum toti eccubi; licet enim tie quoque in interrogationibiu

bic àjfQoâiôvvÔov. G нот. — Varia litem nulluni locum babeat (Plaut. Aulul. prolog. 59 ; Captiv. I,

adverti lectionera, nisi quod in codicibus Reicbe- 2, 24), tarnen ibi tan turn usurpatur, ubi fieri nouauensi

et Darmstat tensi et in libris ante Grotium luinus quod inrcstigamus, qnod boc loco prorsus

cditis vox in omissa sit. Sed nibil muto. Dcos eontra est.

Martiani Capellae lib. VI. §. 589. 495

cupitor audiret; hoc igitur promere Geometria primura jubetur, ac demum

cetera adstruendae praecepta artis aperire. Tum illa: Formam totius terrae non 590

planam, ut aestimaut, positioni qui earn disci diffusions assimilant, neque

concavam, ut alii, qui descenderé imbrem dixere telluris in gremium, sed

rotundam, globosam etiam, sicut secundus Dicaoarehus asseverat. Namque 591

ortus obitusque siderum non diversus pro terrae elatione vel inclinationibus

habcretur, si per plana diffusis mundanac constitutionis operibus uno eodemque

tempere supra terras et aequora nituissent, aut item si emersi Solis exortus

concavis subductioris terrae latebris abderetur. Sed quoniam posterior 592

assertio mage dcspicabilis opi nation is cassae vilitale tenuatur, illam priorem,

cui etiam physicus Anaxagoras accessit, praestat exigere, quamvis non nullas

credatur adstruere rationes; quippe dicit planam terram ortu occasuve Solis

aut Luriae perspicue comprobad, qui mox ut primi luminis fulgor emerserit

positioni] Codex Monaccnsis positionem, quod post alium, Aristotclcm fortasse, baec ab ¡lio аз-

tamen recte constîtuta interpunctione non necessa- severata esse.

rinm est De ipsa quaes tione, quam hic tangH concavis] Fallor an Democritum innuit, qni .

Martianus, cruditissime disputât Ukertus (Geogra- Plutarcho teste (de plac. philos. 3, 10) terrain dopliie

der Griechen und Römer P. I, T. 2, p. 14 cuit esse didxoetdrj [ièv reo rtXcczei, xoiZrjv dk

scqu.), quern vide. To fléóovl

gremium] Ita Lucretius (1, 251): cassae] Sic scrips! pro cassa e códice Darm-

» Postremo .pereunt imbres, ubi eos pater Aether stattensi, qunm vilitas ejusmodi epitheto non in-

In gremium tnatvis Terra* praeeipitavit« j digeat; opinionis autcm pro opinationis с códice

et Virgilius (georg. 2, 325): Monacensi (A) recipere nolui.

» Tum pater omnipotens fecundis imbribus Aether Anaxagoras] Idem confirmât et Diogenes Laër-

Conjugis in gremium laetae descendit» this (2, 8). Plura congessit Schaubachius (Anaxag.

Sed Graccos potius nunc Martianus significat poë- fragm. p. 174), neglccto tarnen nostro loco, quem

tas, inque primis ut vidctur Euripidem, qui talia solus, quantum sciam, Ukertus (Geogr. d. Gr. и.

multa с philosophorum placitis arripucrat. Tide R. I, 2, p. 25) accuratius illustravit.

ouinino summum Valhcnarium (in diatribe in Eurip. non nullas] Sic scrips! e codieibus Grotiano,

fragm. p. 46 scqu.). Darmstattcnsi, et Monaccnsihus (A. C) pro non

Dicaearchus] Messenius e Sicilia, Aristotelis ullas, quod in editis erat, quasi nullas, quum tadlscipnlus,

quem geographiae operam dédisse e men statim rationes afferat, quas Anaxagoras ad-

Suida aliisque vulgo notum est. Secundum tarnen struxissc videatur. Alias vide apud Aristotelem (de

ear nosier appcllct, vix apparet, nisi hoc sibi vult, coclo 2, 13).

496 Martiani Capellae lib. VI. §. 592.

«

confestim ad obtutus nostros directis lineis diriguntur, quod magis indubitabilis

probamenti fiet, si in littore consistentes obstacula montium rclinquamus;

quod si ita esset, cunctis supra terras degentibus eodem tempore emergentia

viderentur, occasusque uno obitu condita cunetas valerent tenebrare terras,

ac falsa Romulei vatis exploderetur assertio, qua docet:

Nosque ubi primus equis Orions afflavit anhelis,

Illic sera rubens accendit lumina Vesper.

593 Quin etiam cunctae noctes ac dies similibus interstitiis horisque semper paribus

convenient, nullique parti telluris vel apparerent certa vel alia sidera negarentur.

At quum Arctoa conversio supra verticem volvatur Hesperiae, apud

Troglodytes Aegyptumque confinem ignoto occultoque penitus siderc nescitur;

quum Canopum ac Berenices crinem Stellas admodum praenitentes Scythia

Galliaeque atque ipsa prorsus non cernât Italia, quum illae antarcticis terris

conspicuae ac praenitentes et vehit perpendiculatae capitibus îuspectentur; in

indubitabilis] Grotius margíni adscripsit jiidica- et apud poiicndum erat. Quae Pliníus et Marlianus

bilis, quod tarnen ad probamenti non convenit. Lie tradunt, partim ante Aristotelem (de coelo 2.

probamenti] Codex Monaccnsis (A) probameniis 14, 110) jam obserrata crant.

male. ..Indubitabilis probamenti fit« dictum est ut Aegyptumque] Retraxi lectionem a Grotio in

»commodioris valeludinis« (Quinct. 6, 3, 77) vcl niargincm coiijectam, Darmstattensi etiam códice

»ambiguae aestimationis« (Val. Max. 9, 10, 2). adstipulantcj Grotius Aegyptiumque.

Romulei vatis] Virgilii (in gcorg. 1, 250). я „ i n ., . , .,

J о V o e 7 / Lanopum] Hoc sidas suis temporibns primara

пиит Arctoa] Arctoam conversionem septem . , с. . ... _ _ , ч

7 J r observatum esse Strabo (1, p. 3 Casaub.) testator.

friones sive ursam majorem (aoxtov) cjusqnc me-

. .„ . ». , m. . /с -л Berenices crinem] Confer Galium (epigr. 2, 9):

atus significare apparet. Ladern l'hnius (2, 70, J v 1 ° .

mts . . ». , ... . o> . / , *E Bercniceo detonsum vértice crinem

71) lusce verbis tradiucrat: »Sic enim (quum terra

, , .... ..\ , lit-/.. Jielulit esuriens Graecus in astra Conon*

globo similis sit) baud dubic bt, ut nobis septem-

,. , ., . et Catiillum (carm.Ge); nraetercaqiic IIveri nu ш (poet,

trionalis plagac eidera nunquam occidant, contra 4 " * • Jö УХ

... . , , .... astronom. 2, 24) et plura apud Bentlcium fad Calmendianae

nunquam oriantur: rnrsusque liaec Ulis ' r r •» \

„ „ . , .. . limacbi fragm. T. I, p. S81. 582 Ern.).

non cernantur, attolientc se contra medios visus '

terrarnm globo. Septemtrioncs non cernit Troglo- Scythia Galliaeque] Sic scripsi с códice D

dytícc ct confinis Aegyptus.- nec Canopum Italia, stattensi; vulgo Scythiae, in Monaccnsi (C)

et quem vocant Berenices crinem. « Distinctionis ' Scythia Galliaque. Sed Galliae plures, fogata,

¡gitur signum in nostro libro inter voces Hesperiae mata, Lraccata.

Martiani Capellae lib. VI. §. 593. 497

Alexandria etiam Canopus quarta parte interstitii signi unius ultra terras emineat,

Trionesque geminos ut devexa non cernât; quum in Arabia Novembri

mense sub noctis auspicio Hélice non conspecta secunda vigilia prospcctetur,

in Meroe solstitio tantum exiguaque brevitate conspicitur, ubi circa ortum

Arcturi cum die nascitur, quae item in India Patavitano portu prima tantum

parte noctis adspicitur, in qua etiam in Maleo monte quindecim tantum diebus

annuis videtur; quis igitur dubitet globi devexioris oppositu alia inconspicua

fieri atque alia velut sphaerae curvationibus eminere ? Additur ad fidem globi 594

rotundioris ambigentibus asserendum, quod Solis Lunaeque deliquia in occasu

facta orientis incolae non viderunt, itemque in ortu« si accidant, a tota Bri

tannia atque occasivis regionibus ignorantur; etiam in mediis plerumque regionibus

horarum diversitatibus variantur; sicut in Magni Alexandri victoria

signi «mm] Corruptum in cditis vocabnlum

signilis sustuli et e. fonte ipso correxi. Plinii enim

(2, 70, 71) verba bacc sunt: »Adcoquc manifesto

assurgens fastigium curvatur, ut Canopus quartam

fere partem signi unius supra terrain emiucre Alexandriae

intuentibus vidcatur.« Pariter paulo post

ut devexa scrips! pro et devexa e codicibus Grotiano,

Darmstattensi, Reicbenauensi, et Monaccnsi

utroque (A. C).

guum in Arabia] Atque baec etiam ipsa fere

Plinii verba sunt de Sep ten tri on с : »In Arabia I4ovcmbri

mense prima vigilia occultus secunda se

os tendit: in Meroe sols I ¡lio vesperi paulîspcr ар-

pare t, paucisquc ante exortum Arcturi diebus pa

riter cum die cerní tur. « De Helices nomine confer

Aratum (Pbaenom. 36):

Hal rr¡v fj.lv jH.vv¿6ovq<xv értixXr¡6iv ъа-

Zéovói,

Trjv d4rÉQT¡v 'EXiv.r¡v' 'EXíxr¡ ye ßsv âvdçeç

■Elv àTX reKficÚQOvTai iva %Qr¡ vr¡aq àytvsïv,

et Reinbardiim S terni um (ad Grat. Falisc. öS).

Patavitano portu] Patalitamun Plinius, unde

rcliqua noster habet, cujus verba baec sunt: »In

Indine gente Orctum mona est Malens

juxfa quem umbrae aestate in austrum,

septentrionem jaciuntur. Quindecim tantum noctibus

ibi apparet Septentrio. In eadem India Patalis

celebérrimo portu Sol dexter oritur, umbrae in

meridiem cadunt.« Codex Monacensis (A) absurde

Patavino.

quod Solis] Haee quoque e Plinio, qui (2, 70,

72) paulo accuratius scripserat: »Ideoque. defectua

Solis ac Lunae vespertinos orientis incolae non

sentiunt: nec matutinos ad occasum habitantes:

meridianos vero saepius.«

occasivis] Grotius occasus, licet ipse in no tie

anteriorum editíonum lectiouem probet, quam codi-;

ces quoque Darmstattensie et Rcichenauensíe confinnant

sicut in Magni] Juvat hoc loco incredibilem

Martiani ballucinatioBcm observare, qui quum hunc

Plinii locum: «meridianos saepius. IVobili apud Arheia

« cet. cursim raptbnque transcriberet, legit »rae-

63

498 Martiani Capellae lib. VI. §. 594.

Lunam noctis secunda hora defccisse Servius Nobilis in Arabia nunciavit,

quod - in Sicilia in exortus primi splendore couspectuin; Alpiano et Fontejo

consulibus undécimo Kalendas Majas defectus Solis fait, qui in Campania

hora diei séptima visus in Armenia ejusdcm diei undécima comprobatur;

quod factum est utique sphaerae circuitu moras per inflexus rotunditatis subinde

o95 variante. Denique ipsa vasa, quae horoscopa vel fcorologia memorantur, pro

locorum diversitatibus immutata componuntur, alioque gnomone ultra quingenta

stadia discernuntur, umbris pro locorum aut elationibus celsis aut inclinationibus

infimatis. Hinc est quod in Meroe longissimus dies duodecim aequinoctiales

horas et altesius bessern secat, Alexandriae quatuordccim, in Italia

ridianos. Servius Nobilis apud« etc. ас dcindc quae plus quam dlniidlam gnoinonis mensuran» efficit; in

de hac defectionc narrantur a Plinio, ca Servio Ло- urbe Roma nona pars gnoinonis deest umbrae; in

bilí auetore plane coinmenticio venditat. ILuiDum. oppido Ancone superest quinta decima; in parte

(ad Plin. bist. 2, 70. 72). — At tarnen in Plinii quo- Italiae, quae Venetta appellator, eisdem boris uni

que editionibus exstat Arabiam pro Arbela, quod bra gnomoni par fit.« Hace ¡lie: conféras nunc vccx

alio démuni cjusdem loco (6, 13, 16) editores Hin inter se utrosque auctorcs. Cctcriun horologia

nonnulli correxerunt; ut appareat invetera tu m men- scrips! pro homing ¡ca с со die ¡bu s Mo na ce nsi bus

dum esse. Senium Nobilcm utique Martiauo soli (A C). De ipsis gnoinonibus confer Martinium (von

rclinquimus. den Sonnenubren der Alten, Lips. 1777);

Alpiano] Pliiiiiis: » Solis defectum Vipsanio et . - .-тт. • о /с о,»т r\ ■ r

r J r mpmalis] Ita mira (§. 867 f.) mpmatur; vox

Fontejo Coss. qui fuere ante paucos annos, factum > ■•*•■»./..■ _„ , . „

J J 1 \ ш Appnlejo famdiaris (met 1 , p. 58 ; de dco aoer.

pridie Kalendas Majas, Campania bora diei inter Oud )

ecptimam et oetavam sensit«, quod et Tacitus (ann.

.«,„.., ... , . -, , hinc est I Ad verb um fere quae sequuntur с

14, 12) iisdcm consulibus lac tum refert; sed quum J i i

.. r * Plinio sumta sunt, quern (2, 73, 77) vide, et addc

ambigu urn sit, utrum Vipsanium an Apromanum 1 * 4 ' ' ' '

. , ^ j .... . , . rei agrariae auctores (p. 174 cd. Anist. 1674) Yitrurcstituenduin

sit, quod llhus in tastis cognomen 1 '

.... j • ... viiimquc (9, 1: p. 261 Bip.) et ipsum nostrum

est, nihil apud nostrum qnamvis corruptum inutavi; 1 4 ' 7 r 1 ' 1

-, . „ , j. n . , ... (§. 875). Accuratiora qui desidcrat adcat Strabo-

Matas tantum e códice lleiclienauensi scripsi pro 40 ' 1

-, .. . .... ncm (2, p. loo).

Maji in editis. 4 ' * >

denique] Item e Plinio, qui (2, 72, 74): »Va- Meroe] IVearcbus apud Arrianum (liist. Ind. 2,¡.

saque«, scribit, »boroscopa non ubique cadcni sunt p- COI Rapb.) auetor est »in Sycne Aegypti puusul,

in trecentis stadiis, aut, ut Icngissimc, in teum ostendi qui tempore solstitii aestivi meridic

quingentis mutantibus seme t umbris Solis. Itaque nullam facia t umbra m ; in Meroe quoque eodem

umbilici, quem gnomonem' appellant, umbra in Ae- am» tempore millas umbras fieri. «

gypto meridiano tempore, aequinoetü die, paulo secat] Retraxi e margine Grotiana, adstipulanMartiani

Capellae lib. VI. §. 595. 499

quindeciiu, in Britannia decern et Septem; solstitiali vero tempore coeli verticem

Sol invectus subjectas deorsum terras perpetui diei continuatione collustrat,

itemque brumali descensu semiannuam facit horrere noctem, quod in insula

Thyle compertura Pytbeas Massiliensis asseruit. His temporum diversitatibus

assertum, ni fallor, globosam rotunditatis flexibus habcndam esse tellurem.

Sequitur ut, quem mundi locum quamve granditatem sortita sit, approbcmus. 596

Circulum quidem terrae ducentis quinquaginta duobus millibus stadiorum', ut

ab Eratosthene doctissimo gnomonica supputatione discussum. Quippe scaphia 597

dicuntur rotunda ex aere vasa, quae horarum ductus stili in medio fundo

siti proceritate discriminant, qui stilus gnomon appellatur, cujus umbrae

prolixitas aequinoctio centri sui aestimatione dimensa vicies quater complicata

tîbns codicibus Reicbenauensi, Darmstattensi, ct

Monacensi utroquc (A. C), pro secalur.

Britannia] Vide Taciturn (in Agrícola 12):

»Diernm spatia ultra nostri orbis mensurara; nox

clara et extrema Britannlae parte brevis, ut finem

atque initium lucie exiguo discrimine internoscas. «

coeli verticem] Grotius cum coeli; sed cum

melius omiseum est in Darmstattensi códice. Pariter

mox pro laevorsum e códice Monacensi (A)

scripsi deorsum; quod vero paulo inferins in mar

gine notavit Grotius oriri pro horrere de nocte

dictum recipere nolui.

Thyle] Sic nostri codices pariter ut Taciti (in

Agrícola 10) et Plinii (v. Salmas, ad Solin. p. 247)

quum alü Thülen appellent, ct Graeci quoque, nt

Strabo atque Agatliemcrus (1, 7 in Gronov. geogr.

ant. p. 205. 214) QovXrtv scribant.

Yylheas] Vixit circa annum 284 ante Christum

(vid. Mémoires de l'acad. T. 19, p. 146 sequ.).

De fide ejus inde a Strabone (1, p. 63. 75. 102.

104. 114. 115. 158. 190. 295) multum In utramque

partem dlsputatum est; qua de re praeter

Mannertum (in geogr. I, p. 72) ct Ukertum (T. ï,

P. 2, p. 298) confer inprimis Wilhelmum (das alte

Germanien p. 500 sequ.), Brücknerum (in bist,

reip. Massiliensiiim , Gott. 1826, p. 64 sequ.) ct

Lelcwclium (die Entdeckungen der Cartbagcr und

Griechen auf dem allant. Ocean, p. 35 sequ.).

ducentis] Con vc ni mit cum nostro Strabo (2,

p. 152 Cas.), Plinius (2, 18. 112), Ccnsorinus

(de die nat. 15, 2), Yitruvius (1, 6; p. 57 Bip.);

minus accuratior numerus 250,000 est secundum

Macrobium (in soma. Sc. 2, 6) et Clcomcdem, qui

(1. 2, p. 183; add. 1. 1, p. 135) pariter ut noster

Eratosthenem auctorem laudat (§. 815 not.). Vide

tamcu quae conlra banc dimensioncm disputât vir

clarlssimus D'Anville (in Mem. de l'acad. T. 26.

p. 95). Appulcjus (dc muudo p. 505 Oud.): »At

enim bujus terrae, quam nos colimus, latitude quadraginta,

prolixitas scptuaginta millla stadiorum tenet.*

scaphia] Hace ab Aristarclio Samio inventa esse

tradit Yitruvius (1, 6. 9, 9; eouf. Bald, ad Vitr.

p. 81). Plura dabit Martinius (1. 1. p. 98. 99).

siti] Recepi e codicibus Monacensibus (A. C)

et Darmstattensi pro sui in editis.

aestimatione] Male in editis extimatione. IVo-

65 *

500 Martiani Capellae lib. VI. §. 598.

598 circuli duplicis modum reddit. Eratosthenes vero a Syeoc ad Meroen per

mensores regios Ptolemaei certus de stadiorum numero redditus, quotaquc

portio telluris esset advertens, multiplicansque pro partium ratione circulum

mensuramque terrae, incuDctanter quot millibus stadiorum ambiretur absolvit.

DE POSITIONE TERRAE.

599 Comperta est terrae brevitate rationabili magnitudo; locus ejusdem ac

positio doceatur. Quam in medio imoque mundi immobilem stare multiplicibus

monstratur assertis, quae sibi ante constitutionem mundi in eodem loco fucrit,

ex quo moveri non potuit, ac deinde divulsis a confusione prima commixstram

lectioncm tucntur Rcichcnauensis, Darmstat*

tenais j et duo Monaccnses (A. C), qui paulo infe

rías etiam vicies rectc habent pro deprávate in editis

vigies, quod e mala tantnm pronunciation ortum

lexicograplti recipere non debebant.

vicies] »Vcut-il dire que la bautenr du pôle

multipliée par 24 donne 720°, ou deux cercles?

Il était plus simple de ne la multiplier que par 12,

il aurait eu un cercle et la bauteur du pôle eût

été de même 50°.« Delambioe (List de l'astron. I,

p. 310).

a Sycne] MS. semper ab Syene, ut supra ab

specie. Grot. — Etiamsi DIartianus sic scripscrit,

cave tarnen cum reprehendas. Cicero ipse (Tusc.

î>, 23) ab Syracusanis scripsît. De dimensionc ipsa

auctoritate Ptolemaei regis facta vide Strabonem

(2. p. 9S. 4, p. 133 et 17, p. 786 Casaub.) et

Frcrctum (mem. de l'acad. 24, p. S 10 sequ.).

medio imoque] Hace ut intclligas, confer Ciccronem

(Tuscnl. 5, 24): » untie terra ct quibus

librata pondcribus, in qua omnia delata gravitate

medium mundi locum semper cxpetant, qui est

idem infimus in rotundo «; et alio loco ÇS. D. %

43): »id autcm medium infimum in spbacra esL<

Ceterum jam Plato illud intellexerat, qui (Phacd.

p. 112 f. Stepb.): »dvvarov &ï6riv, inquit, éxa-

тёдсобе [¿¿%Qí Toi fiéóov xabùvai, rtèça â'ov 1

cn/avxE ç yàp àfjuporèooiç roïç çev{m6i то éxaxèçco&

sv yiyvsxai fièçoç.

immobilem] Sic et Appulejus (dogm. Platon,

p. 203 Oud.) »globum terrae in medio situm aequalem

loco ас figura immobilem stare* ait, с Pia

tonis nimirum plácito (Phacd. p. 108), licet Lune

Ipsum fiicrint qui alio loco (Tim. p. 40) rotari ter

rain circa axem snam statuissc arbitrarentur (Aristot.

dc coclo 2, 15. Plut, quaest. Platon. 8, 1).

Confer omnino Rubnbcnium (ad Timaei Lex. Plat,

p. 69 — 72) ct Boeckbium (de Plat. syst. coel. glob,

p. 7 — 11), qui recte Platoni immobilitatcm vin

dicate scd dc re ipsa inprimis quae Macrobius (ad

somn. Scip. 1, 22) in ilia Ciceronis verba com

menta tur: » nam ea quae media est et nona tellus,

ñeque movetur et inßma est, in earn fc run tur om

nia natu suo pondera. «

deinde] Monacensis (A), non dehinc, ut in edi

tis. Mox alimentis pro elementis in margine G rotin s

nota vit;

Martiani Capellae lib. VI. §. S99. 501

tîonis elementis undarum immcnsa et volubilis latitudo aërisque halitus undiquesecus

circa terrae stationcm diffusus arctarit mediuraque feccrit, quod teres

ac volubilis circumclusit; sive quod in sphaera efficitur imum omne quod me

dium est, dum paribus ab extimae rotunditatis ambitu liueis quidquid cas

sustinet constipatur. Imum vero jam necesse est sui extrem itate consislcre, 600

quia inferius quo décidât non est. Omnia etiám pondera in eam desuper

cadunt, ut imber, grando, nix, fulgura, atque ipse qui in ejus penita praecipitatur

Oceanus, et fluenta latcntia quae fundo volvuntur in imo. Vides

igitur cam, quae undas cunctaque sustentât, arctatam ex omnibus nihil subjicere

quo secedat. Media igitur credenda est, quia postrema ; quod praeaëris]

Hinc Aristophanes (nob. 265):

<y 8i6rtox> ava£, арётоут 'Аур, oç e^ffiff

zr¡v yi¡v (urèeoçov,

Anaximcnem fortasse s ecu tu s; sed eam sententiam

jam Plato impugnavit (Phaed. p. 108 f.): (njôèv

avzrj ôelv (i7]ts àêçoç rtçoç то (itj rteóslv

¡ir¡ve aXXrjg <xváyxr¡g (лцдецшд roiavTTjç зс.

т. Я. Quanquam etiam Macrobius (ad s. Scip. 1,

22): » banc spissus ab'v et terreno frigorî propior

quam Solis calori stupore spiramînis densioris undiqueversum

fulcit et continet, nec in recessum

aut acccssum moveri cam patitur vel vis circumvallantis

et ex omni parte vigore simili librantis aurae,

vel ipsa spbaerae c\ tremí tas « cet.

undiquesecus] Uno verbo: sic postsecus, anteseats;

simile est, quod alibi habes, tmdiqueversus

sen undiqueversum. Grot. — Saxo ctiam Grainmaticiis

undiquesecus usurpât, similiter Martianus utrintjueseciis.

Sivvu. (ad Sax. p. 22).

Oceanus] Plinins (2, 65): »Denique Oceanus,

quem fatemur ultimum, quanam alia iignra cohaereret

atque non decidcret, nulla ultra margine in

du J cute ? IVamquc quum e sublimi in ir

aquae ferantur, et sit hace natura Carum confessa,

procul dubio apparere, quo quid humilias sit,

propius' centro esse terrae, omnesquc lineas, quae

eniittnntar ex eo ad próximas aquae, breviores

fieri, quam quae ad extrcmum mare a primis aquU.

Ergo totas omnique ex parte aquas vergcrc in cen

trum, ideoque non decidero, quoniam in interiora

nitantur.«

fluenta latentia] Mire hue transtulit, quae de

Titanibns dicit Virgilius (Acn. 6, 581):

» Fulmine dejecti fundo volvuntur in imo.«

media] Iterum с Plinio, cujus hace sunt verba

(2, 69): »Mediana esse totius mundi baud dubiis

constat argumentis: scd clarissimc aequinoctü pa

ribus boris. IVam nisi in medio esset, aeqnaics dies

noctesque habcri non posse deprchendunt ct dioptrac,

quae vel maxime id confirmant: quum acquinoctiali

tempore ex eadem linea ortus occasusque

cernatnr, solstitialis exortus per suam lincam, brumalisque

occasus. Quae acciderc nullo modo pos

tent, nisi in centro sita esset« Adde Straboncin

(2, p. 110 Casaub.). Media pro medio, quod est

in editis, reposui e codicibus Monacensibus (A. C)

S02 Martiani Capellac Hb. VI. §. 600.

sorti m acquinoctialis tcniporis interstitia manifestant; nam pares horarum metas

tarn antemeridialium quam etiam postremarum, et tarn diei quam noctis ho-

^501 rologia manifestant Quo documento darum est, tantundcm undiquesecus

ab terris abesse coelum; quod idem duobus circulis cdocetur solstitiali et brumali.

Nam utique quantum interstitii dies habet, quum coeli culmina Sol

elatus illustrât, tantum spatii longior nox, quum Sol in brumam decidens

repraesentat; itemque quidquid singula signa zodiaci intcrcapedinis luci contulerint,

tantundcm Sole e contrario rutilante umbris noctis ignoscunt; quod

utique undiquevereum probat tantundem circuios sideraque distare, mcdiamque

tellurem esse. Quod si congrue videtur assertum, jam partes ejus, quas

ipsa permensa sum, perhibebo.

DE 'QUINQUE ZONIS TERRAE.

602 Orbis terrae in quinqué zonas, sive melius fascias dico, pro rerum diversitate

discernitur, quarum tres intemperies multa a contrariorum nimietate

culmina] G rotins nescio undo culmine, quum

jam anteriores ediliones culmina liabcrcnt, quod et

Darmstattensi códice et alus (Oudend. ad Appal. I,

p. 407) confirmatitr.

intcrcapedinis luci] Sic ecripsi e códice Mona»

censi (A); vulgo inlercapedine loci, quod etsi ex

plican posset, tamcn nostra Icctione detenus videtnr,

praesertim quum moi itidem dativus umbris

sequatur. Construe igilur.- »quidquid intcrcapedinis

singula signa con tul cri ut luci« cet

quod si congrue] Sic codices Monacenses (A

C) et Darmstattensis ; vulgo inepte utique post

quod itcratur. . : .и -ч

quinqué xonas] »Primus de zonie«, in quit

Achilles Tatius (isagog. c. 51), »Parmenidcs dicere

instituit, de quariiin numero magna dissensio

est. Nam alii sex nuincrant, nt Polybius et Posidonius,

qui torridam in duos dividunt; quinqué

malunt alii, e quibus Eratosthenes.* Itaque plurimi,

ut et Yirgilius (georg. 1, 355):

» Quinqué tenait coelum - zonae, quarum una

• corusco

Semper ab igne rubens et tórrida semper ab igne,

Quam circum extretnae dextra laevaque trahuntur,

Caerulea glacie concretae atque imbribus atris>

Tibullus (4, 1, 151), Ovidius (metam. 1, 45),

alü; inprimis autem conferendi sunt Strabo (1,

p. 64; 2, p. HOCasaub.), Plinius (2, G8), Cleomedes

(cycl. theor. 1, p. 55 et 2, p. 189 sequ. edit.

Antv. 1555), Gcminus (c. 12 et 15, p. 55 in Petar.

Urano!.), Macrobius (in somn. Sein. 2, 5 et 6).

Proclus (de sphaera c. 14, p. 27), Hyginus Castrón.

1, 7; p. 555Munck.), et ipse noster inferins (§. 753).

fascias] ASacrobius (ad somn. Sc. 2, 7): » Zonas

esse vel cingulos, haec enim unins rei duo sunt

Martiani Capellae Kb. VI. J. 602. 505

relegavit. Nam duac, quae axi utrique confines, algore imnicnso et frigoribus

occupatac, desertionis causas pruinis ningentibus praebuere; media vero

flammis atque anhclis ardoribus torridata propinquantes animantum amburit

accessus; aliae autem duae Vitalis aurac halitu tempcratae habitationem animalibus

indulserunt, quae quidem per totius rotunditatem telluris incurvae tarn

supernum hemisphaerium quam inferios ambierunt. Nam ufique terra duas 60."*

sibi partes hemicycliorum quadam diversitate despicit, id est unain habet

supernatem, quam nos babitamus et ambit Oceanus, et alia m infernatem.

Sed hace superior initium habet a solari ortu, ilia inchoat a solis occasu,

quern circulum Graeci 'OgiÇovra perhibent. Verum quia illae zonae volubili- 604

tatem utriusque partis ihcludunt, decern utrinque circulo suo faciunt regiones,

с quibus haec, quae a nobis habitatur, est una, atque ad aquilonem versus

et septentriones adscendit; altera, quae e contrario ad meridiem atque austrum

fertur, quam habitare illi aestimantur, qui vocantur ùvxoluot. Similiter ex 005

ningentibus] Sic scrips! e códice Grotii, Darm- xcrc, alii finientem. Adjiciendus est ad bunc mcstattensi

qnoque adsiipulante , qui ninguentibus ex- ridianus circnlus, qui horizon (a rcctis angulis sccat.

hibct. Vulgo mergentibus; alios ingruentibus scri- Ex his quidam circuí! in transversa currunt, et

berc Grotius in margine notavit alios interventu suo scindunt. IVecesse autem est

amburit] Sic jam Grotius scripsit, ntroque tot aeris ««crimina esse, quot partes. Ergo borinunc

Monacensi addicentc; anteriores editiones *on> 8ÎTe ßniens, circulus quinqué illos orbes,

t , quos modo dixi fieri, sccat, ct efficit decern partes,

*] Virgilius (georg. i, 237): quinqué ab ortu, quinqué »duae mortalibus negris Ukertus (T. I, P. 2, p. Ha8b).occasu.« Plura dabit

„ j. * ......... àvToïxoi] Operac pretium erit cum Lis et se-

Munere concessae divum* ¡ ' *

• . , quentibus Gemini (iu Peta v. Uranolog. p. 36) docdespicit]

Grotius legendum censct dispescit; scd . ' • • ••

' * . ;...« trmam contulissc: »JLorum, qui ш terra habitant,

codices nihil mutant. ... ''. ' V ... .....

alu uicuntur synocci, ahi pcrioeci, alu antoeci,

a Solis occasu] Codices Rcichcnauensis et Darm- el¡¡ ап1;роае8. Synoeci igitur sunt, qui circa сил-

stattensis pro Solis habent lucis. dem locum ejusdem zonae habitant Pcrioeci vero,

'OqLÇovtcc] Seneca (na t. qn. 5% 17; p. 765 qui in cade m nobiscum zona in circuí tu circumhabi-

L.îps.): »Dimidia pars raundi semper supra, dimidia tant. Antoeci vero, qui in eadem austral! zona

infra est Hanc lineam, quae inter aperta et occulta sub eodem hemisphaerio habitant. Antipodes vero ,

est, Gracci ÔQÎÇovta vocant: nostri finilorem di- qui in austral! zona in altero hemisphaerio habitant,

Ш)4 Martiani Capellae lib. VI. $. 60o.

infernatibus duac; sed hi qui nobis obversi, àvtirtodeç memorantur; qui contra

illos, quos âvTolxovç diximus, àvrL%^ovsç appellantur. Sed nos cum illis diversitas

temporum velut quadam contrarietate discriminât; nam quum aestate

torremur, í Iii frigore contrabuntur; nam quum hic ver pubescit florentibus

pratis, illic cdomifca aestas temporibus autumnescit; hie bruma, solstitium illic

apparet; nobis Arctoa lumina spectarc permissum, illis penitus denegatum.

006 Antipodes autem nostri unum nobiscum tractum perferunt hiemis et flagrantiam

communis aestatis, sed noctem diversam diesque contrarios; licet aestate grandes

dies prolixasque hieme noctes, nobisque Septentrio cohspicabilis illos lateat

sine fine. Ita etiam his, qui àvxoïxoi vocantur, antipodes sui quatuor anni

témpora novere communia, ас polum, qui est ad austrum, antipodibus suis

G07 nobisque penitus ignoratum soli suspiciunt. Qui autem in media fascia sunt,

his quotidie ortus occasusque mutantur; et supra quos Sol est, his citius

exoritur tardiusque mersatur. Aequinoctiali autem tempore et oriens et ocridens

similiter apparebit, neque ulla astra sunt, quae illorum obtutibus denegentnr,

et quae una cum illis oriuntur, simul veniunt ad occasum. Hi dies

cunctos parcs suis noctibus intuentur, nec ullas meridiano die mctiuntur

umbras; eorumque antipodes dies noctesque sub eadem longitudine patiuntur.

Quum autem solstitii properantia peragendi per eosdem transeat, et jam brumam

secundum candem diametrum posit! cum Labitabili tatur«, nt ncc Burmanni corrcctionc (ad Ovid. П,

nostra terra.« p. 234) nee Monacensis (A) codicis lectione atàvTtïtoôaç]

Sic jam Cicero (Acad. 2, 59): tumtii nasciiur iudigcanius, licet liane in Reichc-

!»nonne etiam dicitis esse с regione nobis с con- nauensciu quoque corrector iutulcrit. Fortasse Utraria

parte terrae, qui adversis vesligiis stent con- men pracfcrciida forma aulumnascit , quam in martra

nostra Tcstigia, quos àvzirtoôaç vocatis?« gine Grotius notavit.

T\ lira dedi alio loco (in Palaeogr. crit. T. Ill, §. 55), ita etiam his] Etiam hausi e codicibus Darmnbi

etiam ridicula Lactantü argumenta notavi. stattensi, Rciclicuaucnsi, ct Monacensi utroqne (A.

diximus] Sic codices Reichenauensis et Darm- С); vulgo et.

stattensis pro dicimus, quod in editis erat. Cetcrum una cum Ulis] Cum inscrui с códice Rcichcantiehthones

esse nostro quos Gemino perioecos, naucnsi; moxque ad occasum scrips! pro in occamoncre

vix opus est. $um ex Monacensi altero (С).

irulumncscit] Id est »in autnmmim abit vel mn- bnnnam] Forte »fn brumam. « Grot. — Idem

Martiani Capellae lib. VI. §. 6Ö7. Ъ№

itidem sol revertens similiter per illos iter ducat, et procul ab his utrinque

secedat, dubium non est quin bis hiemem et secundo patiantur aestatem;

quibus quum ortus Solis est, eorum antipodibus apparet occasus. Verum illae 608

duae regiones, quas fascias item dixi, quarum una vicinantis Plaustri algore

crustatur, altera transaustrini halitus desertione contrahitur, antipodas proprios

non habent, sed ipsae sibi invicem contraria fiunt habitatione antipodae, nullosque

ortus siderum absque planetis utrinque noverunt; quae quidem illis

non supra caput eunt, sed de medio lateris oriuntur. Stellae etiam fixae coeli

sex eis videntur mensibus, sex itidem non apparent, ortivusque circulus aequinoctialis

illis est, senaque ex zodiaco signa conspiciunt. Denique sex

mensibus diesquc noctesque patiuntur, ut utrisque poli axisque termini supra

verticem videantur; sed haec prior Septentrionis, altera Canopi stellae illustrata

fulgore, cetera non noverunt.

♦

DE CIRCUITO TERRAE.

Quarum regionum habitus prodidit doctissimus Pythagoras, sed ego 609

ipsa peragravi, ne qua mihi ignota videretur portio superesse teHuris, cujus

terrae totius habitus omnis plen usque circuitus, ut Romanorum dimensione

mox pro scccdit alios succedit legere notavit in ortibusque, quum В et V orthographiée tantum ramargine;

male. tionc différant, quam me non curare saepe procrustatur~\

Gl acia tur, ttçvÔTaZXovrau Grot, fessus sum. Áliam lectionem arcticusquc recte in

— Sic ct Ammianus Marccllinus (15, 10; p. 108 marginem Grotius rejecit

Gron.): »hieme vero humus crustata frigoribus« etc. utrisque] Codex Monaccnsis (A) utrinsque,

antipodae] Malim antipodes, sed sane confu- male; iucolac enim ntriusque zonae frigidae signisas

tcrminationes saepe in talibus vocibus invenías, nificantur.

Sic Cic. lib. i de div. Druides dicit, quum alii Pythagoras] Haec est harmonica ratio, quam

omnes ÔQVtôaç dicant. Similia sunt Macomades appellat Plinius (2, ИЗ), »quae terram nonagesi-

Maconutdae , Marmarides Marmaridae. Geot. — mam sextam totius mundi partem facit.«

Editiones ante Grotium praeterea male antipo- totius habitus] Sic codices Darm statten sis, Reidaeque.

cbenauensis, ct Monacenscs (A C), lectione a Groortiuusquc]

Sic e Grotii conjectura reposui pro tio quoque dudum in margine nótala ; vulgo ambitus.

64

S06 Martiani Capellae lib. VI. §. 609.

percenscam, quidquid stadiorum supputatione memoravi, est in millibus pas

suum trecenties et quindecies centenis: quo loco non puto transeundam opi-

610 nationem Ptolemaei in geographica opere memoratam. Idem quippe zodiaci

tractum omnemque complexum trecentis sexaginta coeli partibus secat; quas

singulas in telluris centrum ita aestimat pervenire, ut unius partis latitudo

istic quiugentorum stadiorum mensura tendatur; singula vero stadia centum

viginti quinqué passibus explicate, quae octo millcnos passus absolvunt, undo

quingenta stadia, quae sunt partis unius, millia passuum colligunt sex aginia

duo passusque quingentos. Verum illa stadia quingenta trecenties sexagesies

complicata faciunt semel millics octingentiesque sexcentena; ex quibus millia

passuum1 partitione praedicta collecta faciunt ducenties vicies quinquies centena.

Hoc de totius terrae globo oportuit intim ari.

DE LONGITUDINE TERRAE.

611 Ceterum ejus longitudo ab ortu ad occasum, hoc est ab ipsius Indiae

extremitate usque ad Herculis columnas Gadibus sacratas, octuagies quinquies

•

pervenire] Ex üsdem; valgo provenire. sexaginta habeant; id tantam mihi indnlsi, nt pro

Stadia] In stadii mensura conveniunt cum nostro trecentis, quod apud Grotium erat, trecenties re-

Plinius (2, 33, 21), Ccnsorinus (13, 2), Strabo stitnercm. Ceterum de tota mensurac ratione con-

(7, p. 322 Casaub.), Plutarch us (in vita Gracchi fer ipsum Ptolcmaeum (Geograph. 1,5. 7. 11) et

p. 838), Polybius (3, 39); plura dabit Manncrtus omnino Uhcrtum (T. I, P. 2, p. 49. 30).

(Gcogr. d. Gr. u. Rom. T. I, p. 199 scqu. novae longitudo] Haec quoque ex Pliuio (2, 108,

edit.). 112) bausta esse manifestum est, licet in numeris

complicata] Id est mulliplieata. Computatio baec discrepent, cujus haec verba sunt: »Pars nostra

est: stadia 300 X 360 = 180000, stadia 180000 terrarum, de qua memoro, ambienti Océano velut

X 123 = 22300 millia passuum 5 unde apparet ¡nnatans, longissime ab ortu ad occasum patet,

non sexcentena sed centena in sequcntibus legen- hoc est, ab India ad Herculis columnas Gadibus

dum esse, sed imitare nolui, quum codices non sacratas octuagies quinquies centena sexaginta octo

modo nihil auxilii afferent, verum ctiam majores millia passuum, at Artemidoro auctori placet ; ut

turbas facia ri f; si qoidem alii, Grotio teste in mar- vero Isidoro, nonagies octies centena et XVIII

gine, DCLXX stadia legunt, Darmstattensis autem millia. Artemidorus adjicit amplîiis a Gadibus

et lectio Norimbergensis libri margini adscripta circuitu Sacri promontorii ad promoutorium Arta

Martiani Capellae lib. VI. $. 6H. S07

centena septuaginta octo millia sunt, sicut etiam Arteinidorus auctor asseruit;

nam Isidorus nonagies octies dicit et decern et octo millia. Verum Artemidorus

dimcnsioni praedictae adjicit quidquid a Gadibus procurrit; nam per

Sphenis frontem circuitu Sacri promontorii ad aliud finale Promontorium, quod

Artabrum nominatur, procederé dicit terram in nongenta nonaginta unum millia.

ALIA DIMENSIO TERRAE.

Quae dimensio item fieri compendiosior potest, si per maria quis vectus 612

excurrat. Nam a Gange fluvio ostioque ejus, quo so in Eoura effundit oceanum,

per Indiam Parthienemque ad Myriandrum urbem Syriae in Issico

sinu positam quinquagies bis quindecim millia; inde próxima navigatione Cyprum

insulam, Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Carpathio mari;

brum, quo Iqngissimc frons procurrit Hispaniae,

CCCCXCL«

Artemidorus] Epbesius, qui meditcrranei maris

circuituin scripserat. Vide Ukertum (T. I, P. 1,

p. 1 36). Ipsum Hispauiac littora oculis lustrasse

testatur Strabo (3 ink. p. 137 Casaub.).

Isidorus] Characenus, Augusti aequalis,

narrât Frontinus (de coloniis p. 364) » oinniun

vinciarum formas et civitatum mensuras comperlas

in commentaries contulisse.« Confer Dodwclli disscrtationem

de Isidoro Cliaraceno (in Hudson, geograpb.

minor. T. II, p. o7 scqu.).

Sphenis] Codices variant, siquidcm Darmstattensis

cxhibet Syenis , Rciclicnaucnsis Spinam,

quarum lectionem utramque jam in margine G ro

tins nota vit, Monacenscs (A. C) dcnîquc Spitwam;

scd nihil miitandum esse Strabonis verba probabunt

(3, p. 137 f. Casaub.): rtQOV%£L dï rà i/3r¡Qixá

o6ov %iXioiç rtevtcmoôioiç 6xaêioiç ката то

Ae%&èv ctxocúT7¡Qiov «ai dr¡ xcà tr¡v jtQo6e%rj

tovtcú %cúqccv тг\ Aarivr\ tpeovrj xaXovÓt >covveov,

Ôcpijva 6r¡fiaívetv /¡ovÁófievoi. De Cuneo,

quem affectata cruditioné Lie Sphenem noster appcllat,

vide et Plinium (4, 22) et Melam (3, Í, 36).

promontorii] MS. semper promontuarium: sic

octaginta, octuaginla. Спот. — Idem pro Artaltram

alios Cantabrum legere in margine notavit, male.

quae dimensio] Plinius: »Id mensurae duplici

enrrit via. A Gange amne ostioque ejus, quo se

in Eoum oceanum effundit, per Indiam Parthycnenquc

ad Myriandrum urbem Syriae in Issico sinu

positam quinquagies bis centena XV millia passuum.

Inde próxima1 navigatione Cyprum insulam,

Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam in Car

pathio mart Ínsulas, Laconiae Taenarum, Lilybac

и m Siciliae, Calarim Sard i nine, vicies et semel

centena tría millia passniim. Deinde Gadcs duodecies

centena et quinqiiaginta millia passuum; quae

mensura universa ab eo mari efficit octogies quinquies

centena LXVIII millia passnum. « Addc Agatbemcrum

(in Gronov. geograpb. p. 186. 187).

64 *

508 . Martiani Capellae lib. VI. $. 612.

item in insulam Taenarum Laconicae, inde Lilybaeum Siciliae, et Caralim

Sardiniae, tricies quater quinquaginta millia; inde Gadibus quadragies bis

quinquaginta millia. Quae mensura universa ab eo mari efficit octogies quinqiiies

septuaginta octo millia.

• . ■. ■■' ■■

ITEM ALIA TERRAE MARISQUE DIMENSIO.

5 Potest item aliud terra marique iter duci per Gangem Euphratemquc

fluvium, Cappadociam, Phrygiam, per Aegcum pelagus, et Laconicum marc;

itemque per sinus alios usque Peloponnesum, Leucadem, Corcyram, Acroceraunium,

Brundusiuin, Romain, Alpes et Galliam, per Pyrenaeos etiam montes

in Oceanum vespertinum , Hispaniae oram, trajectumque per Gades; et omnis

mensura, attestante Artemidoro assertionibus meis, habet millia octuagies

sexies centena octoginta quinqué. Habetis longitudinem multipliciter memoratam.

Taenarum] Forte: »Item insulam Tcnaron.« ccrtior, itinere terreno maxime patet, a Gauge ad

Grot. — Ipse enim facili crrore insula edidit. Sed Euphratcm amncm quînquagies et semcl centena

in ipso nomine mire variant codices, siquidem Mo- millia passu um et LXIX. Inde Cappadociae Mazaca

nacensis (A) exhibet »insulam Tenctharum«, Darm- CCCXIX millia. Inde per Phrygiam, Cariam, Epheslattcnsis

»item in sula tene darum Iaconicc«, de- sum ССССХУ millia; ab Epheso per Aegeum pe

nique varians lectio ad libri IVorimbcrgensis mar- lagus Delum CC , Istbmum CCXII quingenti. Inde

gin cm ad scrip ta »Tenedarum«, ut de Tcnedo insula terra, et Lechaîco mari et Corinthiaco s i nu Patras

cogitare liccat, nisi Laconicae adscriptum esset, Peloponncsi XC millia; Leucadem LXXX VU millia

cujus tarnen non insulam sed Promontorium Tae- quingenti: Corcyram totidem: Acroceraunia CXXXII

narum fuisse satis constat. millia quingenti: Brundusium LXXXVII millia qnininde

Lilybaeum] Sic codices Monaccnscs (A. C) genti: Romam CGCLX millia. Alpes usque ad Scinet

Darmstaüensis; vulgo unde. gomagum victim DYXIUI. Per Galliam ad Pyrenaeos

Caralim] Restituí e códice Grotiahó, qtium vulgo montes Illiberim DCCCCXXVII. Ad Oceannm et

Cdlarim legeretur, ut sibi constaret Marlianus, qui Hispaniae oram CCGXXXI. Trajectu Gadis VII

infra (§. 645) Promontorium Caralitanum appellat; millia quingenti. Quae mensura Artemidori rationc

quanquam ubique fere (Liv. 23, 40. Mcl. 2, 7. efficit octuagics novies centena XXXXV,«

Flor. 2, 6. Claudian. bell. Gildou. 521) variant Acroceraunium] Acrocerauniam exhibent codilibri

nec quidqnam discriminis esse Harduinus (ad ces Monaccnscs (A. C) et Darmstattensis, et lectio

Plin. 5, 7, 15) doect. in libro IVorimborgcnsi notata; sed praestat vuJgala

polest item] Plinius (2, 108): »Alia via, quae lectio, quae supplcta voce Promontorium intcliigiMartiañi

Capellae lib. VI. §. 614, 500

DE LATITUDINE TERRAE.

Latitudo autem ejus a meridiano situ in septentrionis caput 'plurimiim 614

minor est, nam utrinque intemperati aëris nimietate contrahitur. Eo accedit,

quod a septentrionis plaga Sarmatarum gens copiosaque barbaries accessum

iudagandae dimensionis excludit; attamen quidquid intrépida permeare quivit

excursio, competenter admensum est, repertaque latitudo habitabilis terrae

paene dimidio minor, quam dicta est collegisse longitude Nam colligitur in 61Ö

quinquagies quater centena sexaginta duo millia; quippe a littore Aethiopici

tur; quanqnam plcrunique Acroceraunia plural i

numero dicuntur.

centena] Abesse ab alüs banc numerum jam

Grotius in margine no ta vit, abestque a codicîbus

Monacensibus (A. C), Retchenauensi, et Darmstattensi

; sed male, si Plinium contuleris.

latitudo] Plinius: « Latitudo autem terrae a me

ridiano situ ad septentrioncm dimidio fere minor

colligitur ; quadragics quater centena LXXXX mil

lia. Quo palam fit, quantum et bine vapor abstulcrit

et illinc rigor. Ñeque enim déesse arbitrer

terris, aut non esse globi formam: sed inhabitabilia

utrinque incomperta esse. Haec mensura currit

a littore Aethiopici oceani, qua modo habitatur,

ad Meroen decics centena millia. Inde Alexandriam

duodecies centena millia quinquaginta. Rhodum

DLXIII. Gnidum LXXXVII millia quingenti.

Con. XXV millia. SamumC millia. CbiumLXXXXIV

millia. Mitylencn LXV millia. Tencdon XCIV mil

lia. Sigcuni Promontorium XII millia quingenti-

Os Ponti CCGXU millia quingenti. Carambim Pro

montorium CCCL. Os Maeotidls СССХП millia

quingenti. Ostium Tañáis CCLXXV millia, qui cur

sus compendiis maris brevior fieri potest LXXXIX

millibus. Ab ostio Tanais nihil modicum diligentiasimi

auetorcs fecere: Artemidorus ulteriora incom

perta existimavit, quum circa Tanaim Sarmatarum

gentes degerc fateretur ad septentrionem versus.

Isidoras adjecit duodecies centena millia quinqua

ginta usque ad Thülen : quae conjectura divinationis

est. Ego non minore quam proxime dicto spatio

Sarmatarum fines nosci intelligo. Et alioquiu quan

tum esse debet, quod ¡nnumcrabiles gentes subInde

sedem mutantes capiat? Undc ulteriorem mensuram

inliabitabilis plagac multo esse majorem arbitrer.

Nam et a Germania immensas Ínsulas non pridem

compertas cognitum babeo. « Observes velim a Martiano

omnes números omissos esse, praeter ilium,

qui distantiam usque ad Thülen exprimat, atque

in hoc etiam differrc codlcnm lectioncs. Nam Gro

tius edidit n duodecies centena quinquaginta millia«;

Reichenauensis autem ex his millenarium numcrum

omittit: et Darmstattensis Alonacensesque códices

(A. C) tantum » duodecies quinquaginta« dant. Neque

ubi infra (§. 689) nostcr promontorium Caram

bim ab ostio Ponti abesse (licit »millibus passuum

dneentis vigiuti« cum Plinio consentit.

accedit] Codices Monacensis (C) et Darmstat

tensis accidit; sed vulgatam lectioncm praestare

arbitrer.

510 Martiani Capellae lib. VI. $. 615.

oceani, qua habitabilis primum est, ad Meroen, inde Alexandriam, Rhodum,

Gnidum, Coum, Samum, Chium, Mytilenem, Tenedum, Sigeumque

Promontorium, os Ponti, Carambim Promontorium, os Maeotidis, ostium

Tanais praedicta dimensio comprobatur. Qui quidem cursus si per maria

616 transeatur, in compendium ducit millia scxcenta septuaginta octo. Hue usque

compertum progressum Artemidorus asseverat, sed Isidorus adjecit duodecies

centena quinquaginta millia usque ad Thylen ultimam tendi, quae quidem

opinatio mihi videtur incerta; nam ipsi tantundem latitudinis inesse dico,

quantum longitudinis comprehensum. Neque enim, quum rotundum telluris

orbem adstructio superior ratioque monstrarit, impar latus globo poterit provenire,

sed supradicti scriptores habitabilem dixere tellurem.

DE ROTUNDITATE TERRAE.

ei7 Rotunditatis autem ipsius cxtima circumfusus ambit Oceanus, sicut

navigatus undique comprobatur. Nam a Gadibus per Hispauiae Galliarumquc

Carambim] Sic codices Monacenscs (A. C) proCarabimia

editis. Ejusdcm promontorii infra (§.689)

Herum mentioncm facit. Adde Dionysium (perieg.

i 59) et Plioium (4, 12, 26).

hue usque] Ita codices Monaccnses (A. G),

Darms ta ttensis, et Reiclicnaucnsis, pro nunc usque

in editis.

rotunditatis] Plato (Phacd. p. 108 f.) jam de

terra »èv [лёбсо ovgavco JtEQi<pEQr¡g ov6a*, item

Aristoteles (de coelo 2, cap. extr.) »6%ij(ia de

è%siv 6<paiço£iôèç avccyxaiov«, et Eratosthenes

(ар. Strabon. 1, p. 48 Casaub.): »6<pcuçosiôi)ç

yij 7] аЛаба. Adde Eusebinm (in praep. ev. IS,

56; p. 850), Plutarclium (de plac. philosoph. 3, 10;

p. 895), ct nostrum snperiori loco (§. 595 f.). E

Roiuanis similiter Cicero (Ï4. D. 2, 45): »Si mundus

globosns est, contingerc idem terrae ncccssc

est«; Seneca (nat qnaest. 3, 28): »in rotundum

(terrae) orbis aequatus est.« Plinius deniqne (2,

70): »Rcliquorum, quae miramur, causa in ipsius

terrae figura est, quam globo similcm, ct cum ca

aquas, üsdem intelligitur argumentis.«

Oceanus ] Cicero (somn. Scip. 6): » Omit is cnim

terra, quae colitur a vobis, parva quacdam est

Insula, circumfusa ¡Do mari, quod Atlanticism ,

quod magnum, quern Oceanian appcllatis in terris.'

navigatus] Sic Grotius unicc recto, qnum an

teriores editiones liabcrcnt navigalur, adstipulantc

etiara, quod mircris, códice Darmstattensi. Ceterum

navigart posset necne Oceanus, mullís olim quaesitum

esse ostendit Marcus Seneca (Suasor. 1).

nam a Gadibus] Hace ct scqucntia omnia с

Plinio (2, 67) verbis tautum mutatis batista sunt.

Martiani Capellae lib. VI. §. 618. 311

flexum occidentalis plaga omnis hodieque navigatur. Dum autera divus Au- 618

gustus classe Germaniam circuiret, septentrional em totum permeavit Oceanumj

nam primum in Cimbricum Promontorium venions, magno dehinc permenso

mari ad Scythicam plagam ас rigentes undas usque penetravit. De confinio 619

item ab orientis principio et Indico mari pars, quae pergit in Caspium mare, a

Macedonum classibus remigata, dum Scleucus et Àntiochus regnavissent. Palus

vero Maeolica ejusdem sinus habetur Ocèani. Item laevi lateris circuinflua 620

memorentur. Ab ipsis itaque columnis Hcrculis, quae in Gaditano sunt littore

consecratac, usque in Arabium sinum meridianus omnis permeatur Oceanus,

sicut pluiimis asseveratur exemplis. Nam ejus maximam partem Magni Aie- 621

xandri sulcavere victoriae. In eodem Arábico sinu constituto Cajo Caesare Audivus

Augustus] Ridicule erravit, dum Pliaium qui ei successcre, circunivectis etiam in Hyrcanium

exscriberet, qui »auspieiis Angustí « septentrionalem mare et Caspium Seleuco et AntiocLo praefectoque

Oceanum navigatum esse tradit; Tibcrii enim ex- classis eorum Patrocle.« Plura de illo homine dabit

peditionem significan patet, cujus classem Vellejus Strabo (2, p. 68 sequ. Casaub.).

Paterciilus (2, 106) narrât »Occani sinibus circum- Maeotica] Multos boc credidisse et Plinius connavigatis

ab inaudito atque incognito ante mari flu- firma t, sed ut ipse sententiam non proférât. Sixeaniinc

Albi circumrectam esse«, Ancyranum autem vox) ártOQ§or¡v appellat Máximos Tyrius (32, T.

monumcntum (in Oberlini Tácito Т. П, p. 847) II, p. 121 Reisk.). Vide Ukertum (T. I, P. 2,

jactat »ab ostio Rheni ad Solis orientis regionem p. 541).

usqne ad orbis extrema navigasse, quo neque terra sulcavere] Plinius lustravere; sed illo et Wrncquc

mari quisquam Romanorum ante id tempus gilius utitur (Aen. 5, 158):

adierit«, quod vereor ne male Ukertus (T. I, P. 1, — »et longa sulcant vada salsa carina*

p. 189) ad Germanici conatus (Tacit, ann. 2, 24) et Claudîanus (VI cons. Hon. 576):

retulerit. Quod autem noster »ad Scythicam plagam »Classis ut aurato sulcaret rem ige fluctus. «

ac rigentes undas usque penetratum « scribit, i terum С. Caesare] De bac С. Cacsaris , August! nemalc

intellect Plinium, qui » prospectant tantum potis ac filii adoptivi, expeditione Arabica (Dio

aut fama cognitiira mare immens um« perbibct. Cass. 55, 11), Plinius (6, 32) volumin* scripsisse

pergit] Vide ne vergit scripserit, ut Plinius tradit et Jiibam Mauritaniae regem et Dionysium

»pars tota vergens in Caspium mare.« Characenum »terrarum orbis situs recentissimum

Seleucus] Patroclis hace expeditio est, quam et auetorem, quem ad commentanda omnia in Orienalio

loco (6, 21) Plinius tangit: »Etenim patefacta tem praemiserit dims Augustus, ¡turo in

est non modo Alexandra Magni armis regumqne ad Parthicas Arabicasqne res majore filio. «

512 Martiani Capellae lib. VI. $. Ш.

gusti filio, Hispanicarum navium naufragium et ejectae fragmentorum reliquiae

pervenere. Item Hanno, dum Punicum floreret imperium, Mauritaniae circuitu

ac dehinc meridiani flexus excursu in Arabiae términos prolixa admodum

navigatione pervenit. Cornelius auctor affirmât, quendam Eudoxum fugientem

regis insidias ex Arabia in Gaditana pervenisse refugia. Caelius Antipater sc

hominem vidisse confirmât, qui negotiationis ardore in Aethiopiam ex Hispania

navigasset; idem Cornelius post captos Indos per Germaniam navigavit.

naufragium] Ita codices Monaccnscs (A. C) et

Darmstatteasis pro naufragio in cditis. Pracstet

tamen naufragia.

pervenere] Ita codices Reichcnancnsis ct Mona

ccnscs (A. C) pro paruerunt in cditis ; Plinius

brevius: • signa navium ex Hispauiensibns nan fra

güe dicantar ngnita.u

Ilanno] Cujus ctiam nunc pcrînlns exstat Gree

ce. Confer omnino Gossclinum (recherches sur la

geogr. system, des anciens- P. I, p. 6 i — i 02),

Saint- Croix (in Mem. de l'Acad. des In ser. T. 42),

lin gin in (in progr. Freib. 1808), Manner tu m (Geogr.

d. Gr. u. R. T. I, p. 4G sequ.), Ukertum (T. I, P.

1, p. 61 sequ.), Lclcwclium (die Entdeckungen der

Carthager etc. p. 81 scqu.). Periplum recent issüne

edidit F. W. Kluge (Lips. 18S9).

Cornelius auctor] Auctor giossema est. Quod

ct alibi saepe reperias, ut et in seh olio Germanici,

in Cancri fabula : * ut Panyasis auctor diciL « Grot.

— Sed ipsius Plinii verba sunt (2, 67): »Praeterca

IVepos Cornelius auctor est, Eudoxum quen

dam sua aetate, quum Latburum regem fugeret,

Arábico sinn egressum Gades usque pervectum.«

Eudoxus] Vide Posidonium apud Strabonem

(2, p. 98 Casaub.) et Ufcertum(T. I, P. 1, p. 141

eequ.).

Caelius Antipater] Confer disscrtationes

in annal, acad. Lugd. Batav. anni 1821.

negotiationis] Hoc rccepi e codicibns Monacensibus

(A. C) et Darmstat tensi, quum et Plinius

dicat «commerça gratia «$ vulgo minus apte navígationis.

Hispania] MS. semper Spania. Non male, ita

enim saepe veteres, praesertim Graeci. Paulus ad

Romanos cap. XV: àç èccv лоребсоцас eiç xr¡v

4£jtavíav, ¿XevÓofiai Jtgôç v/mç-- ct paulo post:

rorro ovv èittxeXèÔaç «al 6<pçayi6âfUvoç

avxoïç tov YMQTCbv xovrov, c\jteXev6o¡xai 6C

v¡jlcov eiç Tr¡v ErtavLav. Quem locum eo libentius

adscribo, quod ejus mihi indicium fecerit vir

omni studiorum genere clarissimus Fr. Junius,

cujus me bospitio felicem judico; ut ct illum ex

Glossario Ы. ST. » Hispania Ertavia*, quem suppeditavit

amicissimue Meursius, magnae non dicam

spei sed rei juvenis. Reperitur et in Scboliaste

Juvenal, ad Satyr. XIV, indicante eruditissimo Tiliobroga.

Simile est et huic vocabulo histricnlus

ôaôvnçcoxzoç, (ut in Glossario legitur), quod Arnobius

mutile striculus dixit lib. V: »Facit

babitum puriorem, ct in speciem levigari

duri atque etriculi pusionis«; ut ct Tertullianus de

Achille: »patiens certc jam striculus«, ut emendat

Turnebus. Ne quis autem temeré hirticulus emen

de t in Glossario, sciendum est histriculum с a dem

ratione dici qua histricem ab birtitudinc. Grot.

— Samuel Bocbartus ipsum Hispaniae vcl Spaniac

Martiani Capellae lib. VI. $. 622,

DE DIVISIONE TERRAE.

Ostensum puto ambitum superioris terrae permenso in circulum mari 622

undiquesccus navigatum; nunc ipsius divisionera terrae quantum patitur succincta

insinuatione memorabo. Circulus omnis superae habitabilisque telluris,

sicut plerique testantur, in tres partes est distributus: Europam, Asiam, Africamque,

quarum primam atque ultimam interruptio dispcscit Oceani. Nam 623

Atlantici profundi ex Gaditano freto vis intersecaos profunda telluris Lybicum

Ibero latus abscidit et confcstitn se in propinqui maris fluenta diffudit; quippe

a Gaditano ostio in ingressum interioris maris per longitudinem cursus vix

nomen deducit ab Hcbraea voce Saphan, id est

cuniculus; unde Spanya nihil aliud erit quam cuniculosa

regio, quod epitbeton etiam Catullus car

mine XI dat Ccltiberiac. Curai». (Ilarpocr. p. 65).

— Spaniam saepe et Darmstattensie codex praebet

pro Hispam'a; imnio et Atlicnacus (14, 75; p. Gi>7

f. Casanb.) ErtavLav dicit.

post cap los Indos] Haud dnbie corruptas hic

locus est; quid sibi voluerit DIartianus, intelligi po

test те1 e Plinio (2, 67) vel e Pomponio Mela

(3, 5 f.), qui baec narrât: »Cornelius Nepos, ut

recentior auctor, íta certior; testcm autcm rei Q.

Metellum Celcrem adjicit eumque ita retulisse com

mémorât: quum Galliis pro Consule praecssct, In

dos quosdem a rege Bactoriim dono eíbi datos;

nnilc in eas terras devenissent reqoirendo eognosse

vi tempestatum ex Indicie aequoribns

cmensosquc quae intcrerant tandem ii

lit tor a exiisse.«

superioris terme] Id est he mi s o I ta cri i nostri,

vel ejus partis quae Oceauo eircumfuso a reliquia

djrimator.

tres partes] Antiquissima baec est dis tribu tio,

cujus jam Herodotus (4, 45) auctorem ignorare

se profitetur. Fucrnnt tarnen qui duas tantum par

tes facerent, Africa Tel Europae Tel Asiae adjecta.

Unde Silius (1, 194):

»Aestifero Libye torquetur subdita Cancro,

Aut ingens Asiae latus, aut pars tertia terris*,

et Lucanus (9, 411):

»Tertia pars rerum Libye, si credere famae

Cuneta velis, at si ventos coelumque se quarts,

Pars erit Europae.«

PI ura dabit Ukertus (T. I, P. 9, p. 280).

dispescit] Sic pro dissecat in editis tres antiquissiini

Leidcnses (Oudend. ad Appui. П, p. 50).

Atlantici] Plinius (3, 1): »Oceanue boc quod

dictum est spatio Atlanticum mare infundens et

avido mcatu terras, quaecunquc venientem ехратеге,

demergens, resistentes quoque flexuoeo Iittoram amfractu

lainbit« cet.

a Gaditano] Plinius (3 praef.): »Quindccim

millia passtnim in longitudinem fauces Oceani pa

tent, quinqué millia in latitudinem, a vico Mellaría

Hispaniae ad Promontorium Africae album, auetore

Turranio Gracili juxta genito; T. Livius ас Л'еров

Cornelius latitndinis tradiderunt, ubi minus, VII

millia passHiiua, ubi vero plurimum, X millia. Tarn

65

514 Martiani Capellae lib. VI. §. 025.

quindccim passuum millia numerantur, latitudo vero, ubi angustior quinqué,

ubi diíFusa septem, ubi prolixior decern millibus explicatur. Hinc defluxcre

per diversos sinus subsidentesque campos tot maria, tot fragores, et quantum

624 per diversa aequora tumescit. Undarum vero illa proruptio intcrfluentis Oceani

laeva Europam facit, Lybiamque dextra, et montibus utrinque concluditur. Nam

ab Europa Calpe, Africa Abyla monte despicitur, qui utrinque prominentes dici

coluinnae Herculis meruerunt, quod testimonio vetustatis laboris Herculei limes iu

illis sit consecratus; siquidem ultra eura progredi consumtae telluris in via prohi-

625 bebant. Denique etiam hoc de ejus sacrae virtutis possibilitate persuasum,

quod, quum antea natura terris maria dispararet ас tanto cingi circuitu firmaret

Oceani, montium effossis radicibus divulsoque confinio camporuin devexis

lacunisque terrarum im pro visum pelagus in usum impigrae mortalitatis

626 admisit, permutans orbis faciem naturaeque discrimina. Hoc igitur freto laevorsum

Europa distenditur usque in Tañáis fluminis gurgitem, a quo inchoans

Asia Nili itidem álveo limitatur; qui quidem Milus eandem Africamque disrummodico

ore tam immensa acquorum vastitas panditur.

«

despicitur] Darmstattcnsis codex dispicitur, sol-

Icmní confusiones ñeque opus est lectîonc ah Oudendorpio

(ad Appui. П, p. 40) proposita dispescitur

, quia sensns hie est, fretum utrinque a mon

tibus despici, id est montes ei ab utroque latere

immincrc, unde despici possit. Ccterum dc colummis

Herculis omnia pcrvulgata nee montium no

mina variant; quarc absurda est lectio, quam a

Grotio jam in margine notatam in Reichenauensi

quoque códice inveni, ab Anilina pro Abyla.

testimonio] MS. testimio, scd male; nisi ita

sumas, ut àç%aïxtôç dixcrit ca forma, qua conlumias

supra et Fcstus aeslimia. G кот.

effossis] Plinius: »creduntque perfossas exclusa

antea adiuisisse maria et rcriiin naturae mutasse

faciem.« Mela (I, 5): »Hercnlcm jiinctos oliiii per

petuo jugo diremisse colics, atqnc ita exclus urn

antea mole montium Oceannm ad quae nunc inundat

admissum.« Ccterum quod anteccdebat in editis

praedietorum , quum ab antiqnissimis codicibus ab

esse tcstetur Oudendorpius (ad Appulej. I, p. 54),

omisi. . ч • « ., , •

impigrae mortalitatis] Recepi lectionem jam a

Grotio in margine notatam atque ab Oudendorpio с

codicibus Leidcnsibus commendatam (ad Appui. I,

p. 54), Monacensibus quoque addicentibus; vulgo

immortalitatis. i- ■ ■

Tanais] Hunc jam Ilcrodotus (4, 45) nonnullos

Europae conGnium faceré narrât, licet ipse

Pliaein malle vidcatur; postea inagis magisque ea

opinio invaluit, nnde et Dionysius (jteQirpy. G6I):

*06te «ai EvQCúrtr¡v artoxipLvexcu 'Aôiôoç

• ■ aÍ7¡g.» ■ ..-i

Confer omnino Strabonem (1, p. 6ü Casaiibon.):

Martiani Capellae lib. tl. $. 626. Ö15

pens telluris complexum intersccat niultitudinc fluviorum. Europam tarnen

terminan Propontidis faucibus dixere quam plurimi, quae Propontis per angusta

descendens ad Maeotidem quoque perfertur.

DE HISPANIA.

Europae tamen principium inchoamentique limen Hispaniae contri- 627

bútum, fertili frugum opimaeque provinciae, metallorum aurique fetura,

minii, marmoris, gemmarumque muneribus praedicandae; quae quidem, quod

Iberi fluminis interrivata tractu, amnis sui meruit cognomentum. Cujus illa

Tovç filv Tolç Jtorccßoig diaigelv avràç, reo in 1res partes Universum dividitur.« Adde Strabe

rg NeiZco xai reo Tuvaidi, vrjÖovg artotpai- пеш (2, p. 124. 12o Cacaiib.).

vovxag, tovç те toîç ¿6&(¿ioíg, тф те fieTa^v

ZT¡gI{ct6rtLag xai Trjg JJovTLxijg &aXci66r¡g xaï

ты fiera^v.Trjç éovdoág nal топ èxçrjy [метод:

ct Appulejiini (de ni undo p. 303. 304 Oud.): »in

divisione terraruni orbis Asîam et Europam, et cum

bis, sîciit plilres, Africain acccpiinus — Asia ab

angiis tüs Pontici maris, usque ad alias angustias,

quae inter Arabicum sinura ct interioris ambitum

pclagi jacet, constringiturque Occani cingulo —

quidam ab exordio Tañáis usque ad ora ¡Xüi Asiat

términos ine ti un t nr. «

iVi'/ия] Strabo (i, р. 55 Casaub.) tamcn »elegantiores

sinnm Arabicum commodiorem finein babcre

ait quam IViluui, siquidem ille propemodum

ab uno mari ad alterum omnino penctret, Niltts

ab Océano multis partibus longius absit«; qui с n im

priiiii IViluin finem feecrant, ct ipsnm et Tana'un

Pbasinvc ex Océano defluerc opinati crant.

Fropimtis] Mela (1, 1): »Ubi primum sc coaretat,

Hcllcspontus appellator; Propontis, ubi e.\-

pandil; ubi iterum pressit, Tbracius Bosporus; ubi

itcruin elTiindit, Pontus Euxinus; qua paludi commiltitur,

Ciintncrius Bosporus; palus ipsa Macotis ;

hoc mari ct duobus inclitis amnibus, Tanai et ¡Mío,

angustaj Sic scripsi e codicibus Monaccnsibus

(A. C) ct Darmstattensi eque margine libri IVorimbergensis

pro atijustum , quod Grotius de sito dé

disse vidctur, quum anteriores editioncs angustam

babcreut. ,

opitnae] Confer inprimis Solinum (polybist. 23)

ct Justinum (44, 1): »Hinc tempcrato calore, iitdtí

felicibiis et tempeslivis inibribus in omnia frugum

genera feennda est, adeo ut non ipsis tentant iiicolis,

verum etiam Italiac urbique Вошае cunctarum

ic rum abundantia sufficiat. Hinc enim non frumcnti

tantum magna copia est, verum et vi ni, niellis

, oleique; nee ferri solum materia praeciptia est,

sed et cquoriiiu pcrniccs greges; ncc enmmae tan

tum terrae laudanda bona, verum et abstrtisoriiin

metallorum felices divitiae. Jam lini spartiqtte vis

ingens; minii ccrte nulla feraeior terra.« Undc sU

mul apparet falsam esse codicum Reichcnauensis,

Darmstattensis, et Monacensís u tri usque lectionem

miri pro minii; vide et Salmasium (ad Solio,

p. 267). Geminas Tagum ferre Mela (3, 1) auctor

est. Plura dabit Ukertus (T. II, P. 1, p. 323 sequ.).

amnis sui] Nimimtn ut Iberia appcllarcttir;

vide Ukcttum (Т. П, P. 1, p. 255>

65 *

516 Martiani Capellae lib. VI. §. 627.

portio, 'quae Atlántico confiais océano in Gaditani freti littus excurrit, Baetica

perhibetur, ctiam ipsa vocabulum proprii fluminis nuncupatione sortita; quae

ab Urcitano fine, qua citerior meat, Tarraconensis dicitur a TarraconeDsi

urbe, quam Scipiones condidere; nam Poeni fundavere Carthaginem, con-

628 ditas ubicunque urbes amico sibi nomine praesign antes. Sed praedictum latus

a Pyrenaeis jugis in aliam provinciam dissecatur; siquidem Baeticae a septentrionali

confinio Lusitania sociatur, cui nomen fabula a lusu Liberi patris

vel cum eo bacchantium sociavit. Haec quoque cognominis sui fluvio pcr-

629 meatur, licet earn Tagus quoque arenis illustret auratis. Ulissipone illic op

pidum ab Ulysse conditum ferunt, ex cujus nomine Promontorium, quod

maria terrasque distinguit; nam ab ejus ambitu inchoat mare Gallicum, ct

facies septentrion alis Oceanij Atlanticus vero et occiduus terminatur Occanus,

Urcitano] Urce urbs est Tarraconensis Hispaniae

Ptolcmaeo. Grot.

Scipiones] Vide Polybium (3, 76). Cctcrnm

condidere dedi e codicibus Darmstattens! , ReicLenauensi,

et Monacensi (C) pro condiderunt.

Pyrenaeis] Ita Monacensis (A) pro Pyrenaei

quod in editis erat.

(мм Liberi] Plinius: »a Lxtsi et Тл/sia Libert

patris • ; sed et ibi Helenius lu sit ct lyase legit. Grot.

— In Plinii (3, 3) editionibus nunc legitur: »Lu

tum enim Liberi patris ant Lysnm cam eo baccbantem

nomen dédisse Lnsitaniac et Pana praefectum

ejus nniversae«, bac Ilarduini nota addita:

»Varro n liga tur, si a lusu seu lusione, quae vox

Latina est, jam tum Baccbî aevo Lusitanien» cognominatam

relit, aut a Xv66cc, nuac vox rabien»

sonat. Sic tarnen Martianus accepit.»

cognominis sui fluvio] Huuc quem intellîgat,

non pcrspicio.

auratis] Undc Ovidius (met. 2, 2S1)»

•Quodque suo Tagus amne vehit, fluit ignibus

aurum > ,

et Sil lus (1, 1S5)

»Auriferi Tagus adscito cognomine fonds. •

Plinius quoque alio loco (4, 35): »Tagus auriferis

arenis celebra tur.u

Ulissipone] Codex R ei cli en а и en si s Olissipone,

nt et in lapidum titulis est (vide Ccllariuin geogr.

antiqu. T. I, p. 70 ct Ukcrtum T. II, P.l, p. 394),

pluribusque in codicibus exstare Wesselingius (ad

Iiiner. Ant p. 416) prodit; sed vulgatam mntare

nolui, ut origination i s causa ne dispareret, quam

Solinus quoque (c. 23) prae se fert.

Promontorium] Plinius (4, 35): »Excurrit de

lude in alt um vasto cornu Promontorium, quod

alii Artabrum appcllavere (vide §. 61 i), alii Mag

num, mullí Olissiponense ab oppido, terras, maria,

coelum distcrminans. IIlo finitur Hispaniae latus

et a circuit и ejus incipit irons; ecptentrio bine oceanusque

Galliens, occasus illinc et occanus Atlan

ticus,*

Martiani Capellae lib. VI. $. 629, 317

qui tum Hispaniae limitatur excursibus. In ejus quoquc confinio cquavum

fetura ventis maritantibus inolcscit, volucres proli cursus, ipso spirante Fa

vonio. Verum Baetica cunetas ubertate fecunditatis provincias antevenit; quae 630

quidem habet jurídicos conventus duos, Gaditanum et Cordubensem, oppida

centum septuaginta quinqué, habitantium multitudinc frequentata. Eadem 631

vero longitudinis diraensione distenditur a Castuienia oppidi fine in Gaditanum

oppidum, ducentis quinquaginta millibus amplior aestimatur; latitude quoque

in ducenta viginti quatuor millia excurrit. At universa provincia habet con- 652

ventus septem, Carthagincnsem , Tarraconensem , Cacsaraugustanam , Cluniensem,

Asturum, Lucensem, Bracarum; civitates vero praeter ínsulas

e quam m] Varro (de re rustica. 2, 1, 19; GEI4IO

p. 263 Gesn.): .lu fetura res incredibilis est ra CONVENT

Híspanla, sed est тега, quod in Lusitaiiia ad ASTCTRICENSIS.

Oceanum in ea regione, übt est oppidum Olysippo, Спот. — Confer Grutcrum (inscr. 110, 6). De com

mon te Tagro, quaedam e vento concípiunt certo y en tu jurídico in Universum videndus Ernestius (in

tempore equae — sed ex Lis equis qui nati pullt, clavi Cicer.).

non plus trien ni и ш vivunt.« Unde Silius (3 , 379): universa] Imperíte hace Mar ti anus descrípsit

шШс adeo, (juum ver placidum flalusque tepescit, ex Plinto (3, 4), quasi ad uni versara Hispaniam

Concubitus ser vans tácitos grex perstat equarum, те1 ccrte ad Baeticam antecedentem pertineret,

Et Veuerem occultant genital! pereipit aura. « qanm jam de Hispania cit eriore si ve provincia Tar-

Idcm Virgiliiis (georg. 3, 275) Bithyniae loco tri- raconensi sermo sit. Fortasse tarnen sententiarum

Luit, ubi vide Hcynium. Adde Columellam (6, 27? ordo conftisns est itaqnc restituendus, ut inferiora.

4), Plinium (4, 53 et 8, 67), Solinnm (c. 25), verba inde a »tenditur autem« usque ad »latitudi-

Oppiannm (cyneg. 3, 556), Justinnm (44, 5), qui nia exerementum« ante »at universa» inserantur;

tarnen fabulam esse ait >cx equarum feeuuditate et nam quae infra de Agrippae errore sequuntur, ex

gregam multitudine natam, qui tanti in Gallaccia Plinio (5, 5 f.) apparet ad ulteriorcin potins Hisct

Lusitania et tarn pernices visautur, ut non im- paniara pertinere. Ceternm Plinium secutus servavi

mérito vento ipso concept! videantur.« in sequen ti luis Lucensem, licet codices Darms tat-

Baetica] Confer inprimis Strabonem (p. 142 tenais et Rcicbcnauensis pracbeant Lucrensem, quam

sequ. Casaub.). Grotins quoque in margine lectionem no ta vit; Moconventus]

V. Plinium. De conveotu Tarraco- nacensis (C) adeo Lucrenensem , quod tarnen ÔIT~

nensi exstat liaec inscriptio: »M. ACILIO Q. F. XOyQatpia originem deberé videtur. j

Q. VED. PROCURAT. CAESARUM CONVEN- civitates vero] Verba qua« in editis sequun-

TUS TARRACON. Dc Asturum conventu illa : tur im Hispania* delevi auctoritatc codicum Mo518

Martiani Capellae lib, Vi. $.652.

atque alias contributas ducentas nonaginta quatuor tota complexione dinumcrat.

fTenditur autem per longitudinem, quantum Agrippa dinumerat, milfibus quadringentis

septuaginta quinqué, latitudine duccntis viginti quatuor, quum fines

Carthaginem usque protenderet, quae opinio Agrippae non exiguum admittit

errorem. Nam Hispania ottiri is citerior a Pyrenaco in Castulonis finem per

sexcenta septem milliâ . longitwdinc protrahitur, cujus ora paulo amplior aestimatur;

latitudo autem a Tárracone ad littus Jarsonis trecentis septem mil-

» Hbtrs invenitur, a rladicibus -Pyrenaei , ubi utriusque maris propinquitatc con-

«luditurj nam paulatim difîusior adjacet in latitudinis cxcrementum.

DE MONTE PYRENAEO ET PROVINCIA NARBONENSI.

654 Idem igitur Pyrenaeus ex alio latere Galliarum finibus admovetur, a

cujus radicibus quidquid interjacet usque Rhenum, et item inter Oceanum

et montes Gebennam et Juram, Gallicis regiónibus attributum. Narboncnsis

nacensie (С), Dannstattcnsis, et Rcichcnaucnsis. Sed Et promontorii nomcn est Olarso in Oceanum proitcmin

Plininm male intellexit, dum proviitciae prae- fccti, qno finitur Ilispania, inquít Mariana 1. 1.

fer contributes eivitates CCXCIV tribuit; Plinü bist. c. 2, p. 5. Hard, (ad Plin. 4, 20, 34 n. 3).

cniin verba baec sont: »Aecedunt insulac, qua- — Alios Gersonis legere Grotius notavit in marrum

mentione scposita, praeter eivitates contribuías ginc; in codieibus nihil subsidü inveni.

aliis dneentas nonaginta quatuor provincia ipsa quidquid interjacet] Eosdcm Galliae fines tribuit

continct oppida centum septuaginta novem.« Cow- Suetonius (Caes. 25), quam ait >a saltu Pvrcnaeo

tributae autem sunt, quae Graecc ÓVVTeZovóaL Alpibiisquc et monte Gcbenna, fliiminibtisque Rbcelç

&%7.7\V ftÓZlv appeHantur. ,,,я no et RItodaiio contincri.

sexcenta septem] Editi septuaginta pro septem Gebennam] Habet eadem Mela lib. 2, c. ö.

habent; sed nostra lectio non solum margini Gro- Gebennam quoquc Caesar lib. 7 bell. Gall. p. 81.

tianac codicibusquc Monacensibns (A. C) ct Darin- Gehennas vocat Lucanus L. 1, v. 435; ct Gebenstattensi,

sed Plinio ctiam (3, 3, 4) conformis est. niens montes Mela. Galli les monts des Cevennes.

Practcrca ex anterioribus editionibus restituí pro- Hard, (ad Plin. 3, 4 ; not 7) — Codicnm lectionci

trahilur, quum Grotius protrahit cdidisset variant, siqiiidein Monaccnsis (C) Gabennam, Darui-

Iarsonis] In Plinii plei'isquc codicibus Olarsonis. etattensis Vegennam, margo IVoriinbcrgcnsis Gelten-

Grot. — OiaÔco JiÔXiQ est Ptolcmaco 1. 2, c. 6 nam cxhibet; sed mutatione non cgemus.

in Vasconum oppidis raaritimis : nunc pagne Oiarço, Juram] Ita Plinhis; MS. Duris , forte Juris,

lencis a Fontarabia dnabus. Martiano Jars o dicitiir. nt in Solini autiquU codicibus. Plol. iovQ«66o:.

Martiani Capellae lib. Yth J. 634. 319

autcrn provincia appellator, quae interno mari alluitur; haec Braccata antea

dicebatur, quae ab Italia jugis Alpium atque amne Varo discernitur, cujus ■

longitudo, sicuti Agrippa di m en s us est, trecenta septuaginta millia passuum,

latitudo autem ducenta quadraginta octo. In hac provincia Rhodanus fluvius 600

ex Alpibus veniens per Lemannum lacum meat, et causas fcrtilitatis importât

terrae germinibus ao fecundis, cujus ora diversis nominibus appellata; nam

Hispaniense unum, alterum Metapinuin , tertium, quo plenior meat, Massa- .

lioticum nuncupatur. Provincia viris, opibus, frugibus memoranda; unoque

transcurrenda piaculo, quod illic fas fuerat hostias humani generis im molare.

■■ • ■ •'■ : ..■ :л í V i1;"'.- '»v ':; ■■' .1 :•».;». 1 :■;•.<•<■' = . ■ - « ï ■

, ., ¡ .,.СЛ/т, , ¡PE ITALIApV>>. - ;

Sed post Alpium montes, qua faciès prominentis naturae ortivi Solis 6o<>

Grot. — Apud Plinium et Jura: sed HISS, omnes dend. (ad Appui. I, p. 350). — Qnodsi corrigeudi

et Juribus. Mela 1. 2, с. 5 non Jiiram niontem, liëentia data esset, multo facilius locus emendaresed

Lemannum lacum iîiicui statuit INarbonensis tur dcleta copulativa ас; at baud scio an fecundis

provinciae. Jura pro locorum diversitate varia sor- ex abbreviature natiim sit pro f'ecunditatis.

titur nomina le Joux, le mont St. Claude, le Credo, Metapinuin] Sic baec omnia et Plinius. Grot.

cet. Hari>. (ad Plin. 4, -l,'^ 'n. 8). — Variantcm lectionem Alpin'um, quam margin!

Braccata] Sic scrips! e Plinioj codices Reiclic- Grotius adscripsit, commémorasse snfficiat.

nauensis, Darmstattcnsis, Monacenses (A. C) bra- Massaliolicum] Codex Reicbenauensîs Massi

cota, quod codem redit; editi male braclutta. Pío- lioticum, sed Gra.ecam form a m servavi, quam etminis

origo a femoralibus nota est. •. . Plinius habet: »Libyen appcllantur duo ejus ora

quadraginta octo] Grotius addidit contitiet, módica tertium idemque amplissimum Massaquod

tarnen quum et ab anterioribus ediliouibus et a lioticum. « .', I

codicibusReicbenauensi et Darmstatlensi absit, omisi. opibus] Codices Darmstattcnsis, Reichenauen-

JLemannum] Lucanua: . .-, sis, et Monaccnsis utcrqiie praebent oppidis, quam

»Desertiere cavo tentoria fixa Leinanno.« .,. lectionem et Grotius in margine notavit; sed reti-

GnoT. — De scriptura nominia vide ibidem Cor- nui vulgalam, quia apud Plininm est: » agror uni

tium (ad Lucan. 1, 396). ; cnlíó , ' tréoram inorumque dignatione, amplitudine

fecundis] Forte fetubus, si glossarum expo- opum auW provîncîartim postferenda. «

sitîones sequamur. Ego malîm fecundat. Grot. — humani] Mcla (5,2; p. 50 Voss.): »Gentes

РгасГсго emendationem fetubus: nisi malis fetu- superbac, snperstitiosae, aliquando ctiam immancs

rig, ut alibi saapissiinc, vcl, quia rarior vox cor- adco, ut hominem oplimam et gratissimam diis Vlernptioui

causam dedit, pecudis sivc pecudibus. Oc- timam caederent.« Addc et Soiiniifn (c. 21). .

520 Martiani Capcllae lib. VI. §. 636.

illuminatione perfunditur, inchoat atque descendit Italia longe ante alias omnes

637 laudibus veterum in urbis Roinae gratia praedicanda. Cujus principium Li

gures tenent; dehinc quae ubertate soli sacrata occupavit Hetruria regio, tam

indigetis Aeneae foedere, quam remediorum origine atque ipsius Tagetis cxarationc

celebrata; Umbri mox, Latiumque atque ostia Tiberina dehincque

ipsa caput gentium Roma, armis, viris, sacrisque, quamdiu viguit, coeliferis

658 laudibus conferenda; haec a mari sexdecim passuum millibus disparatur. De

hinc littus in Volscorum nomen sortemque concessit; mox Campania, Picentesquc,

ac Lucanum littus Brutiumque conjungitur; cujus Promontorium in

meridiem austrumque respectans in mare procurrit lacyaquc alia interioris

sinus fluenta complectitur, ut si a primis Alpibus dextrum latus et prolixi

montis brachium contempleris, prominentias utrinque componens theatrum

quoddam spectare videaris undarum. Lunata quippe et quodam hemicyclio

in Promontorium memoratum circumfertur Italia; deuiquc ab ipsis Gadibus,

qua se fauces freti interfluentis aperiunt, in Brutium sinum, qui est primus

639 Europae, emissa maria conquiescunt. Interior vero tell us, quae in superum

mare Boreamque profertur, Graeciae ora, Salentinis, Pediculis, Apulis, Peortrvi]

Ita codices Darmstattensis , Reichenau- Ticentes] Rectius Picentinos dixisset; vide Celensis,

et Monacenscs (A. C) pro. ortuum in editis. larium (T. I, p. 859).

perfunditur] Sic aodtccs Monaccnses (A. C) pro Lucanum littus] Salmasius (ad Solin. p. 57) in

profunditur in editis. Mox cxpuli qaod Grotîus *nt«Iuîe e8e* tradit, idquc ct Rciclicnanensis

nescio nndc intrnserat sola post Italia, quam in et Ihrmelatlenei* codices praebent, matare tarnen

mois quoque codicibus non exstct. no,nî» Ф|!а ш]Маа ín Volscorum« cet. praecessit

,. „ -, . . . „ . laevaque alia] Alios ala legere Grotius in mar

in urbxs fíomae J Aut in superHuum, aut pro t \ •

ginc notavit.

qui est primus] Quatuor cnim enm Plinio (5, 1)

ubertate soli] Grotius Soli scripsit, quasi Soli . ... ...

1 . . praecipuos mediterranci mane sinus nnmcrat, >quoeacrata

fucrit Hetruria, sed hac de re niliil constat; , _ .

7 rum primus a balpc Hispamae cxtimo, ut

gratia scribendum дгоНаиц sed codices niliil variant.

uialui igitur soli nbertatem jiingcrc. . w . „

° J ° est, monte Locros et Brutium usque promontorium

Tagetis] Vide supra (ad §. 157). Pro remedio- ¡mmcas0 amb¡tn flectitur.t

rtm тегсшг ne religionum legendum ait. snperum] Id est Mrtatienm, ut Tyrrhtmmm insexdecim]

Alii XV. GnoT. fernm. Vide Ccllarium (p. 636).

Martiani Capellae lib. VI. §. 659. 52i

1 ignis, Istris, Liburnis, et ceteris populis obscurioribus habitatur; laevorsum quoque

se flectit, et item duobus promontoriis peltac Amazonicae formam reddit;

dextro cornu Leucopetrarn tendeus, laevo Lacinium. Unde quum longa sit ab Alpibus

Praetoriae Augustae per urbem Capuam et Rhegium oppidum absque re

curvo flexu decios centena et viginti inillia passuum, nusquam vero trecenta la

titude ejus excedit. A solo igitur Itálico Liburnia Istriaque discretae sunt centenis

millibus passuum, quod distat ab Epiro et Illyrico quinquaginta millia, ab

Africa intra duccnta millia, ut Varro commémorât, ab Sardinia centum viginti, a

Sicilia mille quingentis, a Corsica minus octoginta, ab Issa quinquaginta. Verum 6i0

omnis Italiae circuitus tenditur vicies centena quadraginta novem millia; ejus

umbilicus in agro dicitur Reatino; angustior plurimum est ad portum quem

Hannibalis castra dieunt; nam vix ibi viginti millia passuum lata est. Verum

Italia etiam Pado ilumine memoranda, quem Graecia dixit Eridanum; hunc

peltae] Hoc quoquc et quae sequuntur ex Plinio

(3, 6): »Est ergo folio maxime qncrno assimilait,

multo proceritate amplior quam latitiidine ; in lacva

se flectens cacumine, et Amazonicae forma dcsinens

parmae, ubi a medio cxcursu Cocintlios vocatur,

per sinus Innatos duo cornua emittens, Leucopetrarn

dcxtra, Lacinium sinistra.* Parma en i m Latine

quod rtiXtr¡ Gracce. Amazonibas pariter tribuit

Ovidins (ex Pont. 3, 1, 96):

»2Vec tibi Amazonia pro me sumenda s e cm-is ,

Aut excisa levi pelta (ferenda manu.*

Forrflam peltae videas apiid Garyopbilum (de clyp.

p. 55), Seguinum (num. p. 25), Passeríum (de la

cera. II, 97), et in museo Florentino (П, 32. 33).

millibus passuum] Sic codices Mo па censes (А.

С) et Darms ta tlcnsis; vulgo passibus.

octoginta] Sic dedi e Plinio et margine Grotiana

pro septuaginta in editis, licet alioquîn cor

rupta sit lectio margînis Grotlanae Coreyra pro

Corsica.

Issa] Ita et Plinius. Urbs est in Lcsbo. Item

insula in marl Adriático adjacens Dalmatiae. Hine

Issicus sinus, Ptol. tab. 4. Asiae, et He iodo t. 1.

5 : хатà ràv 'Iööixov xaXovfievov noXitov. Gkot.

— Confer Strabonem (2, p. 124 init. Casaub.).

vicies] Sic codices Monacenscs (A C), Reiclienaucnsis,

et Darmstattcnsis, non vigies, ut in editis.

umbilicus] Plinius (3, 17): »In agro Reatino

Cutiliae lacum, in quo flurtuet insula, Italiae ambilicum

esse M. Tarro tradit.« Martianus tarnen

bic et in scqnentibns Solinum potius (polyhist. 2,

23) ante oculos babuisse videtur.

viginti] Sic Grotius edidtt пес ego matare ausns

sum, ne temeré mutasse quidquam viderer,

licet a codicibas maximain commendationem habeat

centum triginla, quod jam Gratias in margine notavit

praebentque Monacenses (A. G) et Darmstattensis;

sed apiid Solinum est quadraginta, apud

Plinium (3, 10, 15) viginti, qnem qnam noster

et infra (§. G49) sequatur, sibi ipsum repugn an tern

faceré nolui.

66

Martiani Capellae lib. VI. §. 640.

amnem mons Vesulus inter montes Alpium elatior gignit fonte mirabili, qui

in Ligurum finibus fiumen creat, ac dehinc fluvius mersus in penita telluris

in parte agri Vibonensis emergit, canis ortu diffusior. Nam solutis Alpium

nivibus, flagrantia Solis aestivi exuberat ultra gurgitis ripas, nullique gloriac

nobilium amnium cedens, triginta receptis fluminibus, Adriaticum mare magna

opimus granditate pcrfundit. : Cetera Italiae memoranda nec poëtae tacent, ut

Scyllaeum oppidum cum Crataeide flumine, quae Scyllae mater fuit, Cha

ry bdisque voraginem ac vertiginem tortuosam; Paestana rosaría, scopulos Sirenarum:

in Campaniae amoenis antiquitus nemora, Phlegraei dehinc campi,

Vibonensis] Hoc e Solino et margine Grotiana »Vidi ego odorat! viciara rosaría Paesti.»

recepî, пес reHqnis codîcibus refragantibiis, qui Martialis (12, 31):

Bibonensis praebcnt sollcmni confusione (vide ad »Pralaque nec bífero cessura rosaría Paeslo*.

§. 25). Vulgo Vibienis, nnde Salmasiiis (ad Solin. Columella (de re rust. 10, 57):

P. 84) Vibiensis scribendum conjecit, a Foro Fibii; »r . » „

' . . . . »iSascantur flores Faestique rosaría gemment.»

Vibonenscm cniin agruin in Italia nullum esse nisi

rr , . Ausonius (idyll. 14, H):

qui a Vibone ralentta dicatur. • . '

opimus] Lectio in Norimbergcnsis librí margine *ViAi Poestano gaudere rosaría cu/íu.«

notata optan} male, licet op imil a s flu vio ncutiquam Campaniae] Salmasius (p. 85) locum hune e

apte tribnatur. Solino ita rcfingi vult: »binc Campaniae amoenis-

Crataeide] Ovidius Scyllam Crataeide natam si mi tractos, Pblcgraei« cet., temeré sane, qnum

refert, et Homerus dixit: nihil codices varient, nisi quod pro nemora alios

«KqccTccÙv iirjXÈQa 6xvZZr¡g.« Numeria legere margin! Grotius adscripsit. Cetc-

Substitucnda ¡taque boc loco MS. nostri lectio Cra- rum de Campaniae ainocnitate vide Plinium (5, 9),

taeide flumine, quae Scyllae mater fuit. Grot. — Dionysium Halicarnassenscm (1, p. 92 Rcisl;.), Po-

In editis enim erat qui Scyllae paler ,• sed Grotiano. lybium (5, 91), Straboncm (5, p. 212 Casanb.),

codict aeccdunt Monacenscs (A. C) et Darmstatten- et Florum (1, 16). •

sis. Confer Homciuni (Odyss. 12, 85 ct 124) рае- Phlegraei] Plinius (18, 29, 1): »Quantum antereaque

Salinasium (in Solin. p. 82) virosqne doc- tcm universas terras campus Campanns anteccdit,

tos ad Ovidium (T. II, p. 916 В шт.). Lectionem tantiim ipsnm pars ejus, qtiac Laboriae vocantur,

Silelum pro Scyllaeum margini Grotianac adscrip- qnem Grace! Phlegracum appellant. Finiuntur Latam,

et Grateide pro Crataeide in codicibns Mo- boriae via ab utroquc latere consular!, quae a Pnnacensibue

commémorasse sufficict. teolis et quae a Cuniis Capuam ducit.« Adde Porrsaria]

Certatim a poëtis indc a Virgilio (gcorg. lybium (2, 17) et de nominis origine Diodornm

4, 119) »biferi rosaría Paesti« celcbrantur. Pre- Siculum (4, 21. 5, 71) et Apollodorum (2, 7, 1)

pertlus (4, 5, 59): cum nostra nota superior! (ad §. 425).

Martiani Capellae lib. VI. §. GM. 523

habitatioque Circeia Terracina., prius insula nunc juncta; Rhegium, quae ab

Sicilia continenti separata, atque in compensationem connexae telluris in insulam

religata; Formiae etiam Laestrygonum habitatione famosae.

DE CONDITORIBUS URBIUM.

• Hoc loco posscm etiam urbium percurrere conditores, ut a Jano Jani- 642

culum, a Saturno Latium, a Danae Ardeam, ab Hercule [Herculanium ad

insula] Male Solinitm auctorem secutus ad Terracinam

rctiilit, quae Plinius (3, 9) rectius de Circcjis

refert, » quondam insulam immenso quidem

cïrcumdatam ni a ri « fuisse, et post annum demum

CGCCXL urbis Romac maris vel all u vie, Tel qaod

praefert (2, 87) recessu Italiae accessisse.

Rhegium] Vide vero sitne intempestiva Rliegii

in Lis Capellae mentio. Quid enim Rhegium ad

Terracinam? Ego, qutim MSS. juncia vel conjuncia

regioni levant, tentabam: »prius insula, nunc

juncta region!, cujus Sicilia continenti separate« ;

sic enim prono alvco oratio deenrret. Wesseling.

(ad Itiner. Ant. p. 491). — Lcctioncm regioni j&m

Grolius margini adscripsit praebctque et codex 31onacensie;

sed Rhcgii mentionc carcre vix possumns,

qaod Solinus quoque cum Tcrracina comparavit.

Tide omnino Strabonem (1, p. 60; 5, p. 230),

Apollodorum (2, '6, 10), Justitium (4, 1) quaeque

docti interpretes ibi atlt.lerunt.

religata] Martian! verba sic sunt legenda: »Terracina

prius insula nunc conjuncta: Rbeginiquc a

Siciliac continenti séparait, caque in compensatio

nem connexae telluris in insu! am relégala." Hunc

locum partim conjectura, partim libroriim auctoritatc

ita correxiinus, qiuim vulgo corruptissiinc cditus

sit. Dicit Tcrracinam prius insulam, postea conjunctam

ct continenti anncxam; in cujus rci com

pensationem Sicilian] , quae ante continens erat, in

insulam relega tam, Rbcginosque ab ejus continente

separates. Eleganter сonjunetam tcrram opponit insulac.

Conjuncta idem est quod continens vcl con

tinua. Ovidios:

»Leucada continuara veteres habiiere coloni,

Nunc fréta circumeunt« —

nam continens aut continua terra est nullo mari

interrupts. Salmas, (ad Solin. p. 85) — Vellern indicasset

Salmasius, quid с códice, quid ex ingenio

petierit; sic tutissimnm fuit nibil in tcxtu mutate,

licet fatcar relegata mihi unice verum vidcri; reliquos

errores liaud scio an ipsi Marliano potius tribu er! m.

conditores] Hos quoque ex Solino (polybist.

2, 5) sumsit, quocum Isidornm (etymol. Id, 1,

50 sequ.; p. 181 Arcv.) conferre licet.

я Jano] Not! sunt Virgilii (Acn. 8, 357) versus :

шПапс Janus pater, lutnc Satumus condidit

arcem:

Janiculum huic , Uli fuerat Saturnia nomen.*

Latium] Virgilius (Aen. 8, 322):

»Latiumque vocari . '

Maluit, his quoniam latuissct tutus in oris.*

Unde ct Hcrodianus (1, 16).

Danae] Ita restituí, antea ubique Dane legebatur.

Grot. — Sollemni scilicet literarum E et AE

confusionc. Ceterum hoc quoque ex Virgilio (Acn.

7, 410):

— — »quam dicilur vrlem

CO*

524 Martiani Capellae lib. VI. $. 642.

radicem Vcsuvii, a quo haud procul] Pompejos, quum bourn pompam

duceret Iberorum, ex cujus laboribus in Liguria cam pi Lapidarii sunt appcllati,

quod ibi eodem dimicantc saxis fcrunt pluvisse coelum; idem etiam Ionio

nomen dcdit; nam Ionem Naulochi filia m obsidentcm vias latrocinaliter intcremit.

Iapygas Iapyx Daedali iilius condidit, Coram Dardanus; Agyllam

Pclasgi, Tibur Catillus pracfectus classis Evandriae. Parthenope dicta ab

Pensionéis Danae funtlasse colonis ,

Praecipiti delata noto; locus Ardea quondam.*

Herculanium] Quae liic uncís inclusa sunt, dubttarc

licet, i) uni Martiani sint. Abstint enim tam

a Solino et Isidoro, quam ab antiquis codieibus

(Salmas, ad Solin. p. 57) meisque Monaccnsibus (A.

C), Reicbcnaucnsi, et Darmstattensi. De ipsa ta

rnen nominis origine constat с Dionysio Halicarnassensi

(1, 44; p. Iii Reisk.), cujus haec verba

sunt: »НдахЯг/S ôè . . . rtoXi%vr¡v ertcovvfiov

avrov KxiÓaq, sv&a à 6rô?.oç avreo èvavÀo-

%sïro , т\ xai vvv vito Pco/múcov oixovfíévr¡,

val ',IIoiiJt7jiaç èv (лёбсо xsL(xévr¡ NeajtôXecoç

re Xifièvaq èv rtavrï xcuqco ßeßaiovg k'%ov6a

■a. T. Л. De Pompejis autem praeter Solinum et

Isidorum vide Scrvium (ad Virgil. Acn. 7, G62).

Lapidarii] Inter Massiliam et ltbodani ostia,

Strabonc teste (4, p. i 82), quem omnino vide.

quod ibi eodem] In Palatinis sebedis lectum

mihi est quod Jovi eo dimicante , quomodo et Vi

ñetas in suis, et clarissimus Merceras invcncriint;

quam lectionem puto factam ex corrupta ivi pro

ibi, ut reetc babent optimi duo Regii, qui et

pluvisse Iegunt ÙQ%aïxcûÇ pro pluisse. Saluas, (ad

Solin. p. 58) — Recepi ibi vulgo omissum, et plu

visse, quod ctiam Otulcndorpius (ad Appulej. I,

p. 511) in antiquissimis codieibus legi testatur.

Ionio] Editnr quidem passim apud Martianum

•idem loniae nomen dedil* , sed omnia scripta ejus

exemplaria Icgunt Ionio. Aliud voluit Soliniis:

»regionem Ionkam ab Ione IVanlochi filia. « Io

nium ab Ione Italo, alii ab Ionio Illyrio, inquit

Stepbanus, dictum volant Scrvius Ionium ist um

insulae regem fuisse dicit contra lllyricam. Nibil

hoc ad Ionicam regionem. Practerca quis ille Nau

heims, cujus filia Ione, vcl ut alii libri appellant,

Aulochus? In scriptis libris Martiani Capellae dicilur

Auloclus; posset esse AvxoxXoç , at Otvox-

Xoçt "AvôqoxXoç , melius tarnen scribi putem Ли-

tolgci filiam, qui fur insignis ex fabulis notus ct

filiara sibi similem babuit Ionem procaciter vias insidentem.

Adhuc tamen bacsilamns in Iónica regionc.

Quid si Chonica scripserat Solinus et Chone?

Salmas, (ad Solin. p. 58). — Ionio pro Ioniae, quod

jam Grotiue margini adscripsit, dedi e codieibus

Reichenaucnsi ct Darmstattensi ; Aulocli, quod ider.:

in margine legere alios nota vit, reciperc audacius

duxi, quum in bis juxta cum ignoranlisslmis caligcm.

Naulochum Siciliae oppidum babes apud Suetonium

(Oct. 1G).

Agyllam] Quae ab Etrnscis postea Caere dicta

est j vide Cluverium (Ital. ant. T. I, p. 489 sequ.).

Catillus] Undc omocnia Catili« apud Horatiura

(Od. 1, 18, 3). Adde Virgilium (7, 670) cam excursu

Hcynii (T. III, p. 151).

pignus asserunt] Hue refer illos Vergilii versus:

»Nec Praenestinae fundator defuit urbis

Vulcano gentium pécora inter agrestia regem,

Invenlumque focis omnis quern credidit actas ,

Caeculus.*

Martiani Capellae lib. VI. $. 642. 525

Sirenis sepulcro hoc nomine vocitatae, quae nunc Neapolis appellator; Praeneste

ab Ulyssis nepote Praeneste, licet alii velint Caeculum conditorem, quem

pignus asserunt fuisse flamraarura. Arpos et Beneventum Diomedes, Patavium.

Antenor, Pylii Metapontum condidere; sed nil mea interest origines urbium

perscrutari.

DE INSULIS TYRRHENI MARIS.

Nunc quoniam continents terrae limes interfluentis freti coërcitione di- 645

stinguitur, non alienum est inter flueuta emergentes terras, quae quod in salo

sint insulac vocitantur, praesertimque nobiles commonere. Ñeque enim mo

rosa debet esse percursio. Transeo itaque Pityusas a silva pinea memoratas,

quae nunc Ebusus appellatur, in confinio Carthaginis novae, Baleares etiam

duas, Colubrariam, et quas Gymnasiae Graeci dicunt, vel Caprariam naufragalemj

in Gal Пае quoque ora in Rhodani ostio Metina, mox quae Blascorum

Explicat et hunc locum Solinus, qui de Caeculo silva] Plinius (5, il) »a frútice pineo«; sed

loqueus ait: »quem juxta ignes fortuitos invenerunt silva nonnunquam pro frútice ponitur (Salmas, ad

Digítíorum sórores «3 т. fortuito. Dígita autem sunt Solin. p. S 7 9).

dáxtv/íoi iâatoi. Nisi digiti mal is quod prop! us Gymnasias] Vide Straboncm et Stephanum,

ad Graecum accedit. Sic Cicero de N. D. de Her- Grot. — Easdem esse cum Balearibus vel Livii

cule: »Tertius est ex Idacis Dactylis« DIS. Cicero- epitome (lib. 60) docet: »quas Graeci Gymnesias

nis habet Diijitis. G«ot. — Vide inprimis Servium appellant, quia aestatem nudi exigunt, Baleares

ad Virgil» locum (Acn. 7, 678) et Mythographos autem a teli missu aut a Baleo Herculis comité ibi

Vaticanos (p. 29 et 136 Bode). relicto tunc quum Hercules ad Gcryonem naviga-

Beneventum] Vel po tins Maleventum, Stephan о ret.« Nisi igitur lectio nostri corrupta est, Plinium

quoque teste (p. 76 Xyland.): Beveßsvtog %coqLov male intellexit, cujus haec verba sunt: «Baleares

¿¡iO(ir¡doVQ èv ЧтаЛих,' oí dl ort xrij/ia Alo- duac et Sucronem versus Colubraria. Baleares funda

[iTjdovç, r¡ xai MaXo*.vxoç èXèyeto. Confer et bellicosas Graeci Gymnasias dixerc.«

Plinium (5, 16): » Hirpiuorum colonia una Bene- naufragalem] »Insidiosam naufragiis« Plinius

ventum, auspicatius mulato nomine, quae quondam appcllat

appellata Maleventum.« mox quae] Addidi mox ex Plinio et codiciquod

in salo] Festns quoque (p. 192 Dac.) boc bus Grotiano et Darmstat tens!,

etymon prodiL Adde Isidorum (etym. 14, 6, lj Blascorum] Alii Blascon, Ptolemaeus, Strabo

p. 170 Arev.). " L 10, et quidam Plinii codices. Grot. — Apud

526 Martiani Capellae lib. VI. §. 643.

vocatur, et tres Stoechades, quarum haec sunt nomina singularum: prima

Themista, secunda Pomponiana, tertia Hypaca; ceterasque exiguas adversum

4 A'ntipolim. In Ligustico autem mari est Corsica, quam Graeci Cyrnon appellavere,

longa centum quinquaginta millibus passuum, lata quinquaginta.

Circuitus ejus omnis distenditur millibus trecentis viginti quinqué; habet civitates

triginta tres. Stipa autem citra est, Oglasa infra; in sexagésimo Corsicae

Planasia fallax navigantium mentiensque propinquitas; Urgo item, et Capraria,

quam Aegilion Graeci dixerunt; item Igilium, Dianium; item Columbaria,

ipsum nostrum alios Evasiornm legere idem in mar

gine notavit; in Darmstattcnsi est Vascorum.

Stoechades] Gracce 6tOL%àôsç, undc vulgaris

scriptura Stoecades corrigenda erat. Plinius: »Trcs

Stoechades a vicinis Massiliensibus dictae propter

ordinem, qnas item nominant singulis vocabulis

Proten, et Diesen, quae et Pomponiana vocatur,

tertia Ilypaca.« Addc Straboncui (4, p. 184), qui

tamcn singularum nomina non narrât. Themislam

linde bahiicrit uoster, prorsus ignoratur, quare

YVcsselingius (ad Itincr. Anton, p. 515): »ego vero«

inquit »descruisse Plinium atque ¡ta scripsisse dubito;

codex enim scriptae Prothemisto offert, unde

froten, et ex Misto 3Iesen formavero«; nostri ta

mcn codices nihil variant.

Hypaea] In quibusdam Plinii codieibns Hype.

GnoT. — Reichenaucnsis Ypera, Monacenses (A. C)

Hype; Darmstattensis Ipea, unde conjicerc quis possit,

Latinis literis pro Graecis aeeeptis Hiera legcnduin

esse, quo nomine nunc illas instilas appellari

satis constat (vid. Ukcrt. T. II, P. 2, p. 462);

mutai-c tarnen nihil audeo.

Stipa] Forte ut Plinium sequamur: »Sita autem

cîtra est Oglasa, intra in sexagésimo Corsicae Pianaria

«, nisi pro Stipa legas Slira cujus nieminit

Mela. Planariam alii Planasiam dicunt, ut Ptol.

Et ita codex Vulcanii, quern nos seqiiimur. Grot.

— Codex Monacensis (A) Stypa; practerca in со-

dicibus nihil subsidiL Ycreor ne hic quoqnc cor

rupto Plinii exeraplari usus sit, et vocem Sylla, quae

apnd ilium antecedit, corruptain hue transtuleril.

Plinii verba haec sunt: »Citra est Oglasa ; intra

vero scxaginta millia passuum a Corsica Planaria

a specie dicta, aeqiialis freto idcoquc navigiis fallax.«

Planasia] Sahnas! и s (ad Solin. p. 96) errasse

vnlt Martiannm, quod Plagasiam candem babuerit

cum Plinii Planaria, quum hiijus nomen Latinum

sit a planitie diictum, illius Graecum a jtXccvccv,

quod est in errorem dueere, fallere; et certe Plinins

ipse mox alteram Planasiam commémorât,

quae XXXVIII millibus ab Л va distet; sed Plinium

potius dixerim duas fecisse quae una esset, quum

apud reliquos una tantiiin Planasiae nomine occurrat,

ñeque Planariam ipsam e Latino potius qnam

Gracco sermone derivandam ei л ¡saín esse indc ар-

paret, quod fallacem appcllat, quod Gracce est

jtXavwÓav.

Igilium] Duas codem nomine Ínsulas agnoscerc

Plinium patet ex ejus verbis, si recle capiantur:

• Capraria, inqnit, quam Graeci Aegilion dixerc;

item Acgilium et Dianium « , quasi dicat »item aliud

Acgiliiim contra Cosanum littus diversum ab Aegilio

quae Capraria «; sed pnto eum errare et unum

esse Aegiüum. Sic Aid¿úr¡v et 'iÁovccv Ptole

Martiani Capellae lib. VI. J. 644. 527

Veneria; item ultra Tiberina ostia in Antiano Palmaria, Sinonia; et in Firmiano

Pontiae, Pandataria, Prochyta, Abaeneria, Inarime a Graecis dicta

Pithecusa, et Megaris etiam in Neapolitano; a Surrento in octavo milliario

Capreae [Senaria dicta et Telentea], item Leucotbea. Jam Africuni mare 64o

spectans a Corsica in octavo Sardinia est, in quo angusto freto sunt parvae

insulac, quae Cuniculariae perhibentur; item Pinton, et Fossae. Verum

macos distinguit, quae ana est. Martianus Capelle,

ut habetur in plutcariis ejus libris: »Urgo item et

Capraria quam Graeci Aeyion dixere; ítem Eyelium,

Dianium.« Aeyion est Aiystov, ad verbum

Caprarium ; Eyelium scriptum pro Aeyilinm те! Ле-

gylium. Nam ita scribi debet, Aï$ et deininutîvum

aiyX)Xr¡, parva capra, inde AlyvXvov Capraria.

Diserte etiam in óptimo Regio códice AïyvP.ov scribebatur.

In Pomponü Melae scriptis cxemplaríbus

Yyilium perperam pro Iyilium \c\Aeyylium. Salmas.

(ad Solin. p. 95. 96) — Austro favet Rutilias Ли-

matianus (itin. 1, 325):

»Eminus Igilü silvosa caeumina miror*,

nee nostri codices variant; pro superiore tantum

Acyilion alios Aeyilon scribere Grotius in margine

notât.

Veneria] Vcicetinns codex et Lugdunensis Venaria.

An llenaría cum Plinio? Vi de Festum et

Melau). Grot. — Nescio quibus Plinii editionibus

Grotinm usnm esse dicam, qui et Colubrariam apud

ilium legerit pro Columbaria, et numéros quoque

interdum alios atque in nostris exstant. Hic quo

que nostrae Plinii editiones cum Martiano com cniunt,

nisi quod Venaría I cgiin t, quod tarnen re

stituera , reliquis codieibus non adstipulantibus,

dubitavi.

Firmiano] Lege Formiano. GnoT. — Recte, sed

codices repugnant. PI "mi us aliter: »ad vers и ni For'

mias Pontiac, in Puteolano autem sinii Pandataria

« cet.

Abaeneria] Hic iterum festinanter et imperite

Plinium exscripsit, cujus verba hace sunt: »Procbyta,

non ab Acncac nu trice, sed quia profusa ab

Aenaria erat; Aenaria ipsa a statiouc naviiim Acneae,

Homero Inarime dicta, Graecis Pilhecusa.«

Inarime] Ex Homérico eiv Açifioiç (И./?, 783)

jam a Virgilio corruptum (Aen. 9, 712):

«durumque cubile

Inarime Jovis imperiis imposta Typhoeo\3

quem certatiin imitantur Ovidius (met 14, 88),

Silius (8, 541. 12, 148), Statius (silv. 2, 2,

76), alii.

Senaria] Quae bic nncis inclusa sunt, non modo

a Plinio, verum etiam a codicibus Monacensibus (A.

C) et Darmstattensi absuiit, et^manifesto corrupta

sunt ncqnc ad Capreas paginent; an pro Telentia

legendnm Teleboea? Virgilius (Aen. 7, 735): »Telcboiim

Capreae rogna. «

Sardinia ] Salmasio (ad Solin. p. 98) suadente

verba »jam Africum mare spectans «, quae vulgo

cum Leucothea coujungebantur, hue retuli. Plinius

(3, 13): »Л1ох Leucotbea, cxtraque conspectum,

pelagns Africum attingens, Sardinia, minus octo

millibus passuum a Corsicac extremis« cet. Titulum

quoque, quern vulgo peculiarcm habebat, omisi,

nc series insularum interrumpcrctur.

Pinton] Annon Phytonis vel Pylhonis fossae?

Grot. — IVescio an ipsum Plinium Grotius corrigcrc

volucrit, apud qnem est Phintonis et Fossae.

528 Martiani Capellae lib. VI. §. 645.

Sardinia, a Sardo filio Herculis appellate, habet formam humanae plantae;

denique Sandaliotes est appellata et Ichnusa , quod utrinque vestigii formam

signât. Verum ab oriente centum octoginta octo millibus patet, ab occidente

centum septuaginta quinqué, a ineridie septuaginta septem, a septentrioné

centum viginti quinqué millia habet; a Gorditano promontorio Ínsulas duas,

quae Herculis memorantur, a Sulcensi Enusin, a Caralitano Ficariam Galatamque.

Quidam item non longe Balaridas dicunt, et Callode, et Heras

lutra. Contra Paestanum Leucasia est, a Sirene ibi sepulta nominate; contra

Veliam Oenotrides; contra Vibonem Ithaccsiac ab Ulyssis specula dictae.

DE SICILIA.

<>i6 Hinc Sicilia memoranda, quae a Thucydide Sicauia, a multis Trinacria

pcrhibetur. Sicania a Sicano rege, qui cum Ibérica manu in eandem terram

ante Bella Trojana pervenit; dehinc Siculus Neptuni filius, a quo nomcn

Ptolcmaeo qnoqiic fpivTcovoç vij6oç. Codices Mo- leac.« Sallustius (in fragm. p. 253 Bip.):

шсспзсэ (A. C) ct Rcichenauensis Pitonis. in Africo mari facie vestigii human!. « Claiidianî lo-

Ichntisa] Vide Plinium ct Sol i num. Silius: cas est in carmine de bello Giidonico (507). Pro

Insula fluctisono quondam vallata profundo, y utrinque codex Reichcnaiicnsis utrumque, male.

Casligatur aquis, eompressaque gurgite terras Enusin] Anteriores Enosin, 31 o nacen sis codex

Enormes cohibet пиШе sub margine (I. imagine) (A) Enusina.

plantae, Balaridas] Codices Reichcnaiicnsis ct ЗТопасеп-

Vnde Ichnusa prius Grajis memórala colonis.* ses (A. C) Liberidas, Darmstattcnsis Leberides,

Sandaliotes autcin a sandalio calceamcnti genere di- margo Grotiana Ileberidas , eademque Gallode pro

citar. Hue facit et Cl an dianas : Callode. De veris nomintim formis judicarî non po-

» Humanae speciem plantae sinuosa figurât test} Plinius Berelidas et Collodem appellat.

Insula, Sardiniam veteres dixere colonL* Leucasia] Alii Lcucosiam appellant. Ceilarins

Grot. — Ichnusa reposai aactorc Grotio, qui earn (T. I, p. 954) eandem censet cum Leucothea, quae

lectionem in margine notavît; vulgo Signosa, quod supra commémorai» est; sed noster Plinium jsevix

arbitrer fore qui ex vocabulo signal, quod se- qui tur.

quitur, defendat. 4%vov6av appellat et Pausanias Sicania] Паес quoque cx Plinio (Э, 14); Thn-

(10, 17, 2), »ort T¿ 6%r¡[ia хат' ï%voç (iâXi6tâ cydidem enim (6 init.) Martianum legissc vix crcl6tLV

ccv$Qcortov.* Plinius (3, 13): »Sardiniam dibile est. Ccterum adde Solinnm (5, 7) et Isidoipsam

Timacus Sandaliolim appellavit ab effigie so- rum (etym. 14, 6, 32; p. 178 Are v.).

Martiani.'Capcllae lib. VI. §.646. 52У

cidem commutatum; nam Trinacria, quod tribus promontoriis triangula censeatur:

quippe unum, quod a Pachyno in Peloponnesum in meridiem versum

spectat, quadringentis quadraginta millibus a Graecia disparatur; Pelorus autem

occasum Italiamque inspirit, quae freto mille quingentis passibus separator;

Lilybaeum Africae fines videt in centum octoginta millibus. Ipsa autem promontoria

inter se terreno itinere disparantur sic: a Peloro Pachynum millia

centum septuaginta sex, inde Lilybaeum ducenta, inde Pelorum centum

quadraginta tria. Coloniae in Sicilia quinqué, urbes sexaginta tres, fluvii 647

fontesque quamplures, ac montis Aetnae miracula noctibus totis vomentis

incendia; cujus crater stadiis viginti patens favilla Taurominium Catinamque

respergit, magno strepitu mugiens et immensos fragores intonans obluctatione

flammarum.

DE INSULIS SICULI FRETI.

In Siculo etiam freto Ínsulas esse non dubium est. Africam versus 648

Gaulos, Melita a Camarina octoginta quatuor millibus passuum, a Lilybaco

centum tredeeim, Cossura, Hieronesos, Coene, Lopadusa, Aethusa, quam

triangula] Variis figaris geograpbi utuntur, nt Confer et nostrum supra (§. 639. 645). Dc ipso

terrarum regionumve formas descríbant, inpriinis Sîciliae nomine Ovidius (fast 4, 419):

Strabo, qui at Siciliam (2, p. 85) triangulo, ita » Tena tribus scopnlis vastum procurrit in aequor

Ilispaniam (p. 127) tergorl bovis, Peloponnesum (8, Trinacris a posilu потен adepta loci.*

p. 335) folio platani, Mesopotamia™ (2, p. 79. 80) Plura dabit Cluverius (Sic. ant. p. 7 seqo.).

pulvino remigum sive (16, p. 746) navigio, Aria- Pelorus] Ita PHnius ct Martiani libri editi,

nam (2, p. 78) parallel ogranunati, Indiam (p. 78. scripti Monacenses (AC) et Reicbenanensis dant Fe-

87) rbombo, Pattalenem insulam, quam Indus facit lorias cum Solino; sed cansa mutandi nulla. Mox

(15, p. 701) triangulo, terrain babitabilem (2, po tiu s q uingentorum passman I egerim; ablativus ex

p. 113. 116. 118. 119. 123) cblamydi, Ponti notis librariorum per errorera ortus videtur.

ambit urn (p. 125) duplici curvaturae arcus Scylhici septuaginta sex] Plinius sexaginta. Grot. —

(add. §. 661), promontorium Europam ab Asia dis- Immo Harduino teste ejus codices LXXXVI5 moxterminans

(2, p. 124 f.) caprae, Asiae latus ab que CLXX, ubi nostcr centum quadraginta tria.

Aetbiopia inde ad Oceanum (p. 130 f.) pardali, Hi- Cossura] Cossurensium elegantem memoriam

spaniac rcgioncm (3, p. 137 f.) navigio comparât, liabcs in ovationum triuinphoruniqne catalogo:

БЗО Martiani Capellae lib. *yi. $. 648.

alii Aegusam dixere, et cetcrae. Sunt aliae citra Siciliam: ex adverso Mctauri

amnis in viginti quinqué millia ab Italia septem Aeoliae, appellatac a

nostris Vulcaniae, cum diversis nominibus: prima dicitur Lipara, secunda

Therasia, tertia Strongylc, in qua Aeolus regnasse fertur et e flam ma in

proximum prorumpente vel ejus fumo qui ventus ñaturus esset intellexisse,

quod hodieque ejus loci incolas certain est praesentire; quarta vero insula

est Didyme, quinta Ericusa, sexta Phoenicusa, ultima Euonymos.

DE PRIMO SINü EUROPAE.

619 Hic primus Europae sinus Ausonii maris patet nonaginta sex millibusj

SER. FÜLVTOS. M. F. M. N. PAETDíüS A.

C-D-X.

NOBILIOR. PRO COS. DE COSSUREI4SIBUS

NAVALEM EGIT.

Grot. — Corruptam lcctionem idem in margine nofavit:

»ac Camarina a Lilybeo in ДПАХХУШ cen

sura in 113 Hier.«

Coene] Mela Senae. Grot. — Codex Monaecnsis

(A) Scene.

Vulcaniae] Ex Ptolemaeo vidctur aliqna insu

la rum peculiar*! ter Loe nomine insignita fuisse, quod

ct in Liparae nomine accidit. GnoT.

Therasia] Seneca (nat. quaest. 6 , 21): » T liera -

siam, nostrac actatîs insulam, spectantibus nantis

in Aegaeo mari cnatam, qnis dtibitat, quin in lucem

Spiritus vexerit?« Sed liacc Graeciae est;- Hicram

prope Siciliam, rectc inquit Harduinus (ad Piinium

3, 9, 14) » qui Tberasiam quoquc appellant, adhuc

aucturem quaerimus.« "Vcrisimillinium igitur est,

Piinium per crrorem nomen quoque commune dé

disse duabus insulis, quae origincm Vnlcanicam

communem habcrcnt; confer ipsiim alio loco (2,

89): »ante nos ct jux ta Italiana inter Aeolias Ín

sulas, item jux ta Ocl am emersit с mari du omni

millium quingentorum passuum una

frontibns.t

e flamtna] Rectius sic codices Sfonacenses (A.

C) quam a flamma in editis. Mox ctiam pro ejus

fumo margo Norimbergensís librí ex fumo exhi

be t, quod tamen recipere dubitavi. Infra autem

scripsi hodieque pro hodie quoque с codicibus Grotiano,

Darms tat ten si, et Monacensi otroqae. De

re ipsa x ide Strabonem (6, p. 275). et Diodorum

Siculum (5, 7), ubi Wesselingius nostrum quoquc

in testimonium adhibuit.

Ericusa] Ita Strabo et Plinius; Ptolcmacus

'Eçixcôârj vocat ct Phoenicusam Фошхсодт]: Isidorus

vero et Encode ct Ericusam, et Phoenicode

et Phoenicusam nomina t, ni mendosa sint excmplaria.

Grot. — Solinus Ericusam, Phoenicusam,

'Eçixov66av, <&oivtxov66av , quae alus Eqiv.ùôf]

Ç et <&owi)tCùÔ7]Ç. Mirum tamen in omnibus libris

constanter babcri Eriphusam, et in Martiani

scriptis codicibus Erepusam. Salmas, (ad Sol. p. 156).

Euonymos] Codices quidem Sfonacenses (A. C)

et Reiclicnaucnsis Donymos, sed male. Strabo enini

(6, p. 276 Cas.) Evcówfiov vocat аш

quia sinistra sit et solitaria.

Martiani Capcllae lib. VI. §. 649. Ö31

quique tres sinus habet. Italiae frons incipit, quae Magna Graecia appcllata

est, ubi amnium et oppidorum copia; ас tunc portus, qui Hannibalis castra

dicuntur, ubi latitudo Italiae viginti solis millibus acstimatur.

DE SECUNDO SINÜ.

Dehinc a Lacinio promontorio secundus incipit sinus Europae magno 650

ambitu flexus, et Acroceranio Epiri terminatus promontorio, a quo abest

octoginta quinqué millibus oppidum Croto. Ex hinc propter oppida sinusque

quamplures in mare Italia plurimum pergens in Hydruntum urbem venit, ubi

superum inferumquc mare decern et quatuor millibus disparatur, unde in

Gracciam brevissimus transitus. Ac dehinc Italia per populos, sinus, urbes,

fluvios, montes, barbarosque quamplures ducitur in fines Ulyrici, cujus a

Ausonii] Hie qnoquc omnia confusa. Plinius

Lace habet (3, 10, 15): »Hactenus de primo

Etiropae sinu; a Locrís Italiae irons incipit, Magna

Graecia appellate, in tres sinus recédées Ausonii

maris, * qnoniam Ansones tenuere primi; patet

LXXXVI M pass.*; noster autem loquitur, quasi

totas sinus Ausoniam mare appellctur.

dicuntur] Codices Rcicbenauensis, Darmstattensis,

et Monacensîs (G) dicitur , quod corrcctionem

olet. De Hannibalis castris vide supra (ad

§. 640). Pro viginti hie quidem Gratias margin!

adscripsit quadraginta, ut est apud Solinum (2, 23).

abest octoginta] Plinius LXXV. GnoT. — Laeinium

scilicet, non oppidum Croto, quod scquittir,

siquidem CL stadiis, hoc est paulo minus XIX

M. pass, distat a Lacinio Croto, Straboni L. VI,

p. 262. Ex qua nostra animadversione Martianum

ipsum emendabis. Hardlpc. (ad Plin. 5, 11, 15).

Croto] Hie doeuit Pythagoras, nndc Crotonius

dictus. Est cnim xçfozeôveioç gentile a xQOTtov

teste Stcphano. Arnobius: »Vos Platoni, vos Crotonio,

vos Numenio, vel cui libuerit creditis«; ni

hil cnim mutandum sentio. Conjungit ct alibi Ar

nobius Pythagorani cum Platone, ut lib. H: "Py

thagoras numéros seit? Incorporales formas Plato. «

Grot. — Crotonie laudibus plcnus est Strabo (6,

p. 262 Casaub.). Varianten! lectionem Crotona mar

gin! Grotiiis adscripsit.

plurimum] Codex Monacensis (C¡) primum,

male; Plinium cnim (3, 11, 16) noster sequitur, apud

quem est: »quo longissime in mare excurrit Italia. «

Hydruntum] Lege Hydruntem; vÔQOVÇ Pto-

Icmaeo. Alia ab bac Hydrusa. Gbot. — Codex Mo

nacensis (A) Forontum, alter (С) ct Darmstattcnsis

Foruntum, quod et Rcicbenauensis, sed a correetore

pracbet. Verum Plinius Hydruntum habet,

quod igitur servan, quamvis ipse Plinius paulo

inferius ab Hydrunte scribat.

decern et quatuor] Et tres Plinius. Grot. —

Codex Rcichcnaucnsis et novem, quam lectionem

jam Grotius margin! adscripscrat.

barbaros] Alpium incolae intclligcndi esse vi-

67 *

532 Martiani Capellae lib. VI. §. 650.

ilumine Arsia ad flumen Drinium longitudo pergit octingenta millia, a Drinio

ad Promontorium Acroceraunium centum septuaginta duo millia. Ora Illyrici

habet ínsulas ultra mille.

•

DE TERTIO SINU EUROPAE.

Tertius autem Europae sinus ab Acrocerauniis inchoans montibus Hellesponto

terminatur, ac sinus habet decern et novem, provinciasque quamplures.

Nam ibi sunt Epirus, Acarnania, Aetolia, Phocis, Locris, Achaja,

Messenia, Lacoflia, Argolis, Megaris, Attica, Boeotia; item ab alio latere

alioque mari Phocis, et Locris, Doris, Phthiotis, Thessalia, Magnesia, Ma

cedonia, Thracia, Graecia omnis. Epirus autem incipit Acrocerauniis mon

tibus, in qua primi Chaones, a quibus dicta Chaonia; deinde mons Pindus,

Dryopes, Molossique Dodonaei Jovis fano inclyto celebrati. A tergo inter ccteros

populos Ponto junguntur Maesia ac Maedia. Thraces usque ad Pon tum;

Rhodopae mox et Haemi videtur excelsitas. Tunc colonia Buthrotum; Ambracius

sinus faucibus angustis aequor accipiens, in quo defertur amnis

Acheron infernae fabulae errore famosus; post aliquot gentes etiam Actinm

colonia cum Apollinis templo, ex quo ipsi quoquc deo additum cognomcntum,

civitasque Nicopolitana. Egressos sinu Ambracio in Ionium excipit divcrsitas

dentar, qnos Pimías (3, 20, 24) Italiae deseri- Maedia] Sic scrips! confusionis vi famine causa;

ptioni subjunxit. vnIgo Media. Alii Maedicam appellant; confer Ccl-

Drinium] Hace qaoqne ex Plinio (1. 3 cxtr.), larium (T. I, p. 1322).

unde simul apparct niliili esse qtias margini Gro- Butlu-otum] Sic jam Grotins scribendum vidit

tias lectiones variantes adscripsit BV pro octoginta pro Butrorum in editis, inque antiquísimo códice

et quinqué pro duo millia. ]cgi affirmât Wasse (loco modo citato).

Laconia] Vulgo inepte Lycaonia; vcram lectio- ¿ielium] Suetonius (Oct. 18): »urbem Nicopoli*

nem, quam jam Meursius (miscell. Lacón. II, 16; apud Actium condidit, ludosquc ibi quinquennales

p. 172) conjectura assecutns erat, in vetustissimo constituit, et ampliato vetere Apollinis templo locodicc

С. С. С. exstare testatur Wasse (ad TLucyd. cum castrorum, exornatum navalibus spoliis, Nc-

3, 105; T. II, p. 374 ßip.)> «dde Salmasiiim ptuno ac Marti consccravit. « De Apolline Actio

(ad Solin. p. 138). i. e. littoral! vide ct Straboncm (7, p. 323 Cas.).

Martiani Capellae lib. VI. §. 6oi. 355

populorum, et oblique apud quos inter ceteras urbes oppidum in confinio

maris nomine Caljdon Diomedis Tydeique progeneratione notissimum. Dehinc

influons sinus Aetoliam ac Peloponnesum dividit. Mox in Acarnania Aracynthus ;

in Aetolia Ozolei, apud quos oppidum Oeanthe, in quo portus Apollinis.

Tunc deinde in Phocidis campis oppidum Cirrha, portus Caleon, a quo in

Septem millibus passuum introrsus oppidum Dèlphos sub monte Parnasso,

clarum oraculis Apollinis; fons ibi Castalius. Deinde in intimo sinu angulue

Boeotiae montem Helieonem juxta. Peloponnesum peninsula inter duo maria 6o2

Aegaeum et Ionium angulosos recessus obducens; in circuitu habens quingenta

sexaginta tria millia passuum, ct per sinus paene tantundem. Angustiac, undo

procedit, Isthmos appellatur. In quinqué millibus passuum diversa maria

utrinque collidünt, ac latera meatus abradunt. In medio hoc intervallo, quod

Isthmon appellavi, colonia est Corinthus, sexagenis ab utroque littore statliis,

a summa arce, quae dicitur Acrocorinthos, utrumque mare prospectans. Ab

ct oblique] Inepta lectio, quam ccrtnm est or- (5, 101; Т. П, p. 570 Bip.), ubi Waase nostri

tam esse ex Aetolique ¡ in codicibns tarnen nihil qnoque testimonio utitiir, duosquc codices incndosc

subsidii inveni. Tcanthc legere narrât.

progeneiatione] Ita codices Reichenanensis ct Caleon] Plinius Chalaeon, Ptolcmacus Xit-

Darmsjattcnsis; editi prognatione. Xecoç, codes Reichenanensis male Celeon.

Aracynthus] Möns, quem alii, nt Strabo (10, sexaginta tria]' Codex Reichenanensis omittit

p. 450 f. 4G0) et Dionysius Pcriegeta (431) Ac- tria. Ceterum nt nostrum intelligas, confer Plinium

toliac annumerant; nostcr Plinium (4, 2) ct Soli- (4, 5): • inter duo maria, Aegaeum et Ionium, pla

num sequitur. Postcris inprimis memorabilia fuisse tañí folio similis, propter angulosos rcccssns cir-

•videtur propter Yirgilii vcrstim (cel. 2, 24): cuita DLXIII 31. pass, colligit, auctore Isidoro;

•Amphion Dircacus in Actaeo Aracyntho* , eadeni per sinus paene tantundem adjicit« ,

qnanquam fucrunt, qui cum propter ilium locum abradunt] Haud scio an praestct urradunt, quod

ad Thehas vol adco Atticam re ferrent. alios legisse G rot! us in margine notavit. Melius uti-

Cholei] Plinins Otolae. Grot. — Codices Rei- que foret meatu subradunt, quod commendat Salcbenauensis

Azoeli, Darmstattcnsis Azolei, margo masius (ad Solin. p. 141), scd codicum auctorita-

Pîorimbergensis libri Azolti; Pausanias (10, 8, 3) tem desidcro.

'OÇô/Uu. Sed major error nostri est, quod ad Ae- a summa arce] Sic scrips! e códice Reichenautohs

rctulit, qui Locrenses essent (Plin. 4, 4). ensi et quos Salmasins (ad Solin. p. 141) comme-

Oeanthe] Confer doctos interpretes Thucydidis morat; yolge inepte a Pisa summa arce.

■

534 Martiani Capellae lib. VI. $. 652.

Isthmo autem Achajae provinciae noraen incipit, quae ante Aegialos vocabatur,

propter urbes in littore per ordinem constitutas. Ibi quamplurcs sinus,

portus, montes, urbes, et populi. Ab ipsius Isthmos angustiis Hellas in-

655 cipit, a nostris Graecia dicta. In ea prima Attice antiquitus Acte vocitata

contingit Isthmum sui parte Megaris dicta, in ora autem portus, cui nomen

Scironia saxa, viginti sex longitudine, latitudine quinqué millibus passuum

a Myrtoo recedentibus Athenae atque Atticae. Fontes ibi multi, inter quos

Callirhoe praedicatur. Nec Athenis ccdunt Boeotiae, in quibus Epicrcne,

Arethusa, Hippocrene, Aganippe, Gargaphiej post oppida, montes, populique

quamplurcs.

' DE THESSALIA.

546 Sequitur Aemonia, cujus a tergo mons Oeta, caque etiam Thessalia

utrumque mare] Ionium, et Ac gap um. Ilinc dimue, qui alias in Euboca Athena s slat mint, qua-

»bimaris Corinthoe« Horatio et Ovidio, Graecia âc- rum cives á-&rjvrjrat , non à&rjvaïoi dicantur.

даЛаббод, c([Mpi&âXa66oç. Seneca: Grot. — De Athenis Atticis abunde Meursius pc-

»Gemino Corinthus littore opponens moras culiari libcllo; sed totus locus corruptus ct turba-

( remata flammis maria commit tet duo.* tns, cujus ut ratio apparcat, ipsa Plinii verba (4,

GnoT. — Confer Strabonem (8, p. 379 Casaub.). 7, Ц)} Unde imperite et mutile execrptus est, ар

аб ipsius Isthmos] Lege Istbmou. Grot. — De posui: »In ora autem portus Scboenus. Oppida Siconfusione

nomintim Hclladis, Gracciae, Achajae, du9> Cremmyon, Scironia saxa VI M. longitudine,

vide Salmasium (ad Solin. p. 142). Geranca, Megera, Elcusin. Fuere et Genoa, Pro

mete] Ex Plinio (4, II), nnde simnl apparet balín thus; nunc sunt ab Istlimo LV M. pass. Pinihili

esse et quam e códice suo Grotius lectionem raeus et Pbalcra portus, quinqué Bf. pass,

cnotavit Megaritana sui parte et quae in Reiche- recedentibus Athenis juneti.«

naiicnsi exstat partem pro parte. De dictes nomine Epicrene] Plinius (4, 12) Epicrane, dórica

praeter géographes vide Apollodoriim (3, 14, 1), forma; unde corrupta lectio, quam Grotius in

Gcllium (14, 6), Euscbium (cliron. p. 66 et 76 gine notavit, Epigrane; quam vero ipse in Plinio

Scalig.), et Epiphanium (cum not. Petavii p. 16). exstare vult Epigranea, ut Calliopea pro Calliope,

Athenae atque Atticae] Error exceptione; lege snpra jam dixi me nescire qua editione usus sit.

Athenae Atticae. Sic Appulejns: .Et secta, licet Cctcrnm confer Burmannnm (in anthol. Lat П,

Athenis Atticis confirmata, tarnen hic inchoate p. 511).'

est.« Et forte non frustra Atticae additur si iis ere- Gargnphie] Alii Garguphiae. Sic drßrj , -dï]

Martiani Capellae lib. VI. $. 654. 533

nuncupatur. Ibi natus rex nomine Graecus, a quo Graecia dictaj ibi Hellen,

a quo Hellenes appellati. In Thessalia montes notissimi Olympus, Pierius,

Ossa, cujus ex adverso Pindus et Othrjs Lapitharum sedes, occasum verticibus

intuentes; nam Pelios ortum videt. Hi omnes montes theatrali more

curvantur, ante quos septuaginta quinqué urbes sunt memorandae. Thcssaliae

vicina Magnesia, cujus fons est Libethris, poetici haustus nomine celebratus.

Longitudo Thessaliae habet millia quadringenta octoginta, latitudo ducenta

nonaginta septem.

DÉ MACEDONIA.

Macedonia postea centum quinquaginta populorum, maximis regibus in- 600

clyta, praesertimque Alexandro, qui Philippo quum natus crederetur, ejus

mater Olympias dracone eum conceptum esse memorabat; victor orbis: nam

easdcm peragrationis et victoriae metas habuit, quas Liber et Hercules. Haec

tamen Macedonia populos, qui Edonii dicebantur, totamque Mygdoniam , Pieriam,

Emathiamque recepit in nomen. Haec in Thracium limitem terminum

ducit; a meridie Epirotis habitatur, a vespera a Dardanis et Illyriis, a septentrione

Paphlagonia ac Paeonia. Inter ipsam et Thraciam amnis Strymon

ßai ' ymmr¡V7), [ivxijvou. GnoT. — Gargaphia val- victor] Lege victore. Grot. — Non necease.

Iis H} guio (fab. 181), Gargapbie Plinio (4,. 7, 21). Emathiam] Propriae boc Macedoniae nomen

Alios Gorgone legere Grotiiis in margine iiotavit. antiqoissimnm (Gell. 14, 6. Justin. 7, 1), reliqua

• Graecus] Confer Arístotelem (metapli. 4, 28 nomina adjectae. Geterum omnia bacc et ipsa e

et meteorol. 1, 14) et Apollodorum (1, 7, 5); sed Solino (9, 1): "Qui Edonii olim popnli, quacque

noster Plinium tantum (4, 14) ante oculos habuit. Mygdonia erat terra, ant Pierium solum, vcl Emanonaginta]

Plinius denario pareiof. Grot.— Pro thium , nunc omne uniformi vocabulo Macedónica

antcecdcnti quoquc octoginta alios nonaginta legere res est, ct partitiones, quae specialitcr antea sc

alem margini adscripsit. jugabantur, Macedonum nomini contributae factac

Olympias] Hoc ex Solino (9, 20): »Philippus sunt corpus unum. Igitur Macedonian! praecingit

Magnum procréât, quamlibct Olympias Alcxandri Tbracius limes* cet. Corrcxi atitem vulg. Aemathiatn.

mater nobiliorem ci patrem acquircrc aflcctavcrit, Paphlagonia] Inimo Pelagonia, ut et ex Plinio

quum se coitu draconis consatam alürinarct« cet. (4, 10, 17) et ex Solino apparct, quibue addc

Addc Plutarchum (in Alexandro p. 665). Diodorum (T. X, p. 229 Bip.); sed mutare nolui, •

536 Martiani Capellae lib. Yt. §. 655.

pro limite est, ab Haemi montis vértice defluens. In ea Rhodope, quera

Mygdonium asserunt montera, et Athos abscissus a continenti, Xerxe viribus

utente Persarura: et Orestidem terram, ab Orestis et Hermionis filio quam

vocitari non dubium est. Ibi Phlcgra nunc civitas, tunc Gigantum proeliorumque

immaniura temeritate famosa; quae sola etiam diluvio mundi asseritur

non operta, quod utique pracstitit montium celsitudo.

DE THRACIA.

Sequitur Thracia, cujus incolae bardi appetitum habent maximum mortis;

et qui a dextra parte Strymonis degunt Bessi, et Denselatae, Nestusque amnis,

qui Pangaeum ambit. Nam Hebrum Odrysiac ni ves complent, qui inter di

versos barbaros fluens etiam Ciconas perluit; quorum confinio Haemus sex

i

ne ipsnm scrip torem corrigcrem, pracscrtim quam quid omnino, stupidos significat; sed vide ne barapud

Plinium quoque corruptam lectionem in со- bari potius legendum sit, collate Solini loco, entücibus

exstare vidissem. jus et liic vestigia noster pressit (10, 1): «Non

Rhodope] MS. »in ea contincntis Rhodope. •» difficulter comprehendent, Tbracibus barbaris incsse

Grot. contemtum vitae ex quadam naturalis sapicntiae

Orestidem] Urbs hace alio nomine éxccTOVTO- disciplina. Concordant omncs ad intcritum volun-

%Ziqia dicitur. Vide Stcpbanum h. v. Grot. — tariuin, dum nonnulli corum pu tant obenntium

Píilúl ibi video nisi fabnlam de Orestis filio cum animas revertí, alii non exstingui, sed beatas ша-

Ilermione, unde nomen terra accepisse diecbatur; gis fieri. « De iminortalitatis persuasione apud Tbranec

urbs erat Orestis, sed regio Macedoniae (Liv. ees finitimasque gentes vide Ilcrodotuiu (4, 94 ct

27, 33. 31, 40). Verum omnia noster ex Solino S, 4).

babet, etiam quae scquuntiir de PlUegra, quam Denselatae] Unie populo inirum quam diflercupostea

Pallenen dictam esse constat (Heyn, ad tes appcllaliones, dum alii Denthelilas, quidam

Apollod. 1, 6, 1). Dentheltthas , nonnulli Densaîatas aut Dcttselelas

bardi] Mcminit Bardorum Gloss.: »Bardei, nominant. Ptolcmaeus regionem dav-&r)Xt]Xlxr¡v

IXXvoLOÏ ÖOvXol.« Et alibi: » Bardes (1. Bardus) appel la t. Pro Nesttts MS. Mesius, Ptolcmaeus iVcidoQVXTijToç,

¿ZZvQíág ÔOVÂOÇ.* Aliosne indicat sus. Grot. — Codex Rciclicnauensis et margo libri

Lucanus quuin ait: Norimbcrgcnsis corrupto dens eleusque mesius. Sed

»Plurima securi fudistis carmina Bardi?<> nos Soliniim sequimur.

lili (ni fallor) in Galliis. Eosdcm inuuit Isid. Gloss.: perluit] Confer Oiidendorpium (ad Appui. I.

»Bardus carminara conditor.« Grot. — Bardi, si p. 401).

Martiani Capellae lib. VI. §. 636. 557

millibus passuum cacumen cxtollens vicinia perflatur austrorum. Cujus item

terga diversae gentes teneut, inter quas gentes Sarmatae, Scythao. Dein Pontum

Sithonia gens habet, quae gloriara Orphei progeniti vatis pe'rfectione

sortita est; nam in Spartio promontorio ille vitam aut sacris, ut ajunt, irapendit

aut fidibus. Mox regio Maronea ac Tyrida oppidum, in quo equi 6o7

Diomedei stabulati. Circa cum Abdera, cui constructae Diomedis sóror su urn

nomen adscripsit, quod oppidum Democriti physici ortu potius decoratura.

Eandem Thraciam Polydori sepulcro signatam nec poëtae practereunt. Illic

Promontorium Ceras chryseon Byzantio oppido celebratum, quod a Dyrrhachio

scptingentis undecim millibus distat. Eo enim interstitio a se utraque maria

reccsserunt, id est Adria et Propontis. Illic Hellespontus angustior est, per

stadia Septem ab Europa Asiam dividit. Hie quoque duae civitates, quarum una, 658

id est Sestos, Europae est, Abydos Asiae. Deinde promontoria contraria Cherronesi,

austrorum] Haec de sao addidit Martianus; sed apparet cum in mendosos

sed ride ne scribcodum sit aslrorum. scripta Pomponii cxemplaria, quae inspexi, sic lo-

Sparlio] Sol idus Sperchivo j scbedac Palatinae cum ilium legendum monstrant: »deinde promou-

Spergivo; in prima editionc Sparchino, ccterae editio- torium Serrium, et quo canentem Orpheum secuta

nes Spercluo. Marlianus, qui hinc habet, Spartio; narrantur ctiam nemora, Zone.« Sic non una aniscript

i ejus codices quos vidimus, ibi babcut Spertio madvertenda est hoc loco cxerratio Solini ; Speret

Sperchio. Sed promontorium hoc nomine in Ulis chium pro Serrio dixit, deinde Serrio trihuit ex

locis nullum est. — Quern multa e Pomponio sum- male accept is Pomponii verbis, quod ille de Zone

scrit, et hoc ctiam ab illo mutuatus est; sed qua fide scripsit. Salmas, (ad Solin. p. 159).

videamus. Eadem certe qua et in aliis solitus est. Tyrida] In vctustis quidem Plinii codicibus

Sic ille scribit: »deinde promontorium Serrium, ex Tynda: sed in Ptol. rvgí66a. Grot. — Equidem

quo canentem Orphea secuta narrantur nemora, ct apud Pliuium (4, 11, 18) lego Tirida.

Zone.« Ita hodie legit ur apud Mel a in ex emenda- Polydori] Priami filii, de quo vide Euripidem in

tione Hcrmolai; nam ante Hcrmolaum legebatur: Hecuba. Ce 1er um S trabo (2, p. 121 Cas.) geogra-

• deinde promontorium Seripium«, atque ita hodic pho incnmbcre contendit memorare et xâ<por3Ç TCúV

scriptum pracfcrnnt quantum est ubique veterum èvôÔÇcov àvôqûv, quod quidem consilium noster

cxcmplarium; quin tarnen recte ab Hermolao ita et hic sequitur, et inferius etiam sepulcra Homert

fuerit cmendatum, nemo ausit dubitarc. Serrium et (§.660), Mcmnonis (§.686), Achillis (§. 665), Han-

Zonen PI ¡n'nis etiam jiinctim et in propinquo ponit nibalis (§. 687 f.) commémorât Poêlas autem hoc

Quomodo apud Pomponium legerit Solinus nescio, loco intcllige unum Virgilium (Aen. 3, 22 sequ ).

68

î>38

Martiani Capellae lib. VI. §. 658.

in quo terminatur Europae sinus tertius et Asiae Aegeum in quo Cynossema

dicitur locus Hecubae sepulcro tumulatus. In confinio insula Tenedos, a

qua usque in Cbium difFusior sinus interjacet; cujus dexterior Antandros,

exiguitas insularum denique navigantibus caprae similitudine divulgatur, ab

eaque Aegacum pelagus appellatur; sed in Corcyrae Phalario promontorio

effigiem navis scopulus imjtatur, in quem Ulyxis navim versam fabulosa

tfo9 confinxit antiquitas. Nam Creta centum urbibus opulenta in ortum occasumquc

porrigitur, cui nomen suum Hesperidis filia Nympharum pulchra concessit,

aut Curetum rex Cretas, a quo Creta primo, mox Curetis nuncupata; deindc

propter coeli temperiem Macaronesos est appellata. Haec in longitudincm

Aegeurn\ Lege Sitjeum ex Solino, quem hie verías quam insula meruit cognominari — id quoqnoquc

misère nostcr mutilavit: »Deinde contraria niam visentibiis procul caprae simile creditur, quam

inter se promontoria, Mastnsia -Chcrsonesi, ubi fi- Graeci aiytc nuncupant, Acgacus sinus dictus est.«

nitiir Europae sinus tertius, Sigeum Asiae, in quo Clarior utiquc Plinius (4, 11, 18): »Aegaco mari

tumulus est Cynossema dictus, Hecubae sepulcrura«; nomen dedit scopulus inter Tennm et Cbium veubi

videatur Salmasius (p. 167). Pro Cynossema rius quam insula, Aex nomine a specie caprae

codices Monacenses (A. C) et Beicbcnauensis itidem quae ita Graccis appellatur, repente e medio mari

corruple praebent Cimasema, libri IVorimbergcnsis exsfliens.« De re adde Straboncm (15, p. 61 í» Cas.).

margo Cysena. exiguilas] Forte »exiguitasque insularum.« Cy-

Tenedos] Lege Teños. Confer cum Plinio aliis- dadas innuit. Grot. — Munckerus emendandum cenque.

GnoT. — Male libri Plinii »intcr Tcnum et eet (ad Hygin. fab. 43, p. 92) »cxiguissiina.« Ope»

Chium« legunt. Tenedum vera m esse lectionem rosiorem emendationem Salmasü in nota praccedenti

Soliaus docet, et Martian«ts, qui in bac parte, legeris. IVonnc autcin noster pro adjectivo saepequa

Solinum expressit, vulgo inemendatissimus cir- numero substantia appositione utitur? Quaprop tet

eu mfertur, et sie ut mendis liberetur legendus est: nihil corrigendum esse arbitrates sum.

»in confinio insula Tenedos, a qua usque in Cbium anliqmtas] Ita codices Monacenses (A. C),

difTusior sinus interjacet, cujus a dextera versus Darmstattcnsis, et Grotianns; perperam in editie

Autandron exigua est insula Aex nomine, quae a auetoritas. Solutus (11) ñeque boc ñeque ¡liad, sed

navigantibus caprae similitudine divulgatur, ab caque tantum crediderunt scripsit. Promontorium ipsum

Acgcum pelagus appellatur.* Salmas, (ad Solin. p. Siraho (7, p. 324), Plinius (4, 12, 19), Ptolc-

168). Martiani error, quo Antandrum ipsam insu- maeus, alii Phalacrum potáis appellant; nostcr hic

lam sibt finxit, ex ambiguitate Solini explicandns quoque Solinum scquitiir.

est, cujus verba haec sunt (c. 11): » Inter Tenedum Macaronesiis] Ita et Isidoras, et alii omnes:

et Chium, qua Aegaeus sinus panditur, ab dcxtera in Plinii tamen codicibus mutile Macaron Icgitur.

¿inlandrum navigantibus saxum est — hoc cnim GnoT. — Confer omnino Mcursium (in Creta с. 2).

Martiani Capellae lib. VI. §. 659. S50

tendittir millibus ducentis scptuaginta; latitudo quioquaginta millia non cxcedit;

circuitus omnis quingentis octoginta octo millibus patet, raontibus Idaeo et

Dictynnaeo sublimibus. Euboea vero Bocotiae continenti módico atque ita

exiguo mari intcrfluente discernitur, ut plerumque ponte jungatur. Duobus

promontoriis, ad Atticam versus Gerasto, et ad Hellespontum Caphareo decoratur.

Hujus latitudo ultra secundum milliarium intra quadragesimum contrahitur,

longitudo tot i us Boeotiae ab Attica usque Thessaliam centum quinquaginta

millibus numeratur; circumfcrentia vero trecentis sexaginta quinqué

millibus explicata. Hujus oppidum Calcida ex adverso Aulis, et Carystos

marmoreis fluctibus concolora. In Myrtoo autem mari Cyclades, quarum

notiores Dolos et Antandros: quae nomina a circulata ordinatione sorlitaej

(2, 7; p. 43 f. Voss.) tauquam opulentísimas conjungit.

marmoreis fluctibus] MS. marmore. Lege » m ar

mori fluctibus. « Grot. — Lege: »et Carystos marmore

fluctibus concolore «, quae manner habet viride

et flu*clibus concolor. Statius de Carystio

marmore :

»et concolor alto

Vena mari.«

Salmas, (ad Solin. p. 177) — Ma gis etiam ad vulgatain

accedit Bartbii (advers. p. 1498) conjectura:

•marmora eis fluctibus concolora «; quapropter in

re inccrta servare viilgatam quamvis corruptam satius

duxi. De Carystio marniore plura dabit Cellarius

(T. I, p. 1253); mare autem marmoris no

mine significari saepius monui (§. 92. 584. 908).

circulata] Mcla (2, 7; p. 44 Voss.): »quia in orbem

jacent, Cyclades dictac sunt« Eandcm nominis

rationem profert Dionysius (perieg. 526). Addc Strabonem

(10, p. 474. 485. 488) et Ainmianum (22,

7; p. 228 Lindenbrog.). Ccterum plurima noster,

dum Plinium (4, 12, 23 et 24) festinanter exscripsit,

imperitissime turbavit. Primum, quod Anoctoginta

octo] Monade largior Plinius. GnoT.

Dictynnaeo] Forte Dicte. Memiuit Ptolcmacus

et poctac. Grot. — Ad librum Norinibergcnscm adscriptnm

legi Dictimneo; sed male. Nomen enim

Dianac apud Cretenses Dictytma erat, quapropter

omnino Dictynnaeo legendum, ut apud Solinum

qnoquc (1 1 , G).

Gerasto ] Lege Geraesto. Mela. Grot. — Гб-

qccôtoç quidem Etymologus et Libanius oration,

p. 243. Neuter satis emendate. Sebo!, et Gcographi,

Suidas, Aristide» I, 39, Homerus, Herodotus,

Plu tardai s С a mill. 138, alii, TsQaiÖTOV scrîbunt.

Procopius В. G. IV, 629 ¿v Гедебтсо corrupte-

Martianus » Gerasto et Caphareo. « At So lin us, quem

ihi exscribit, Geraesto post Me lain et Plinium ex

hibe t. In Martiano non variant tres M S S. ñeque

in Solino Pctrcnsis.WASSE (ad Thucyd. 3, 3).

tolius Boeotiae] Enbocac vult, sed imperite Pli

nium exscrîpsit, qui sic (4, 12, 21): need in

longitudincm universae Boeotiae ab Attica Thessa

liam usque pr ас l en ta in CL millia pas s um.«

Calcida] Lege Chalcula pro Chaléis. Vide in

fra. Grot. — Caryston ct Chalcida Mela quoque

G8*

MO Martiani Capellae lib. VI. §. 660.

item Strophades, quarum Naxo Homeri sepulcro veneranda, aliaeque quamplures

per septuaginta longitudincm et per duceuta latitudinem ducunt. Inter

Cherronesum et Samothracen quaedam loca vasta, nunc Barbárica.

DE QUARTO SINU EUROPAE.

661 Quartus vero et magnus Europae sinus ab Hellesponto incipiens Maeotis

ostio terrainatur. Nam arctum mare inter Europam et Asiam in angustias

septcm stadiorum interfluens coarctatur; quas angustias Hellesponium dicunt,

ubi Xerxes Persidis rex aggrcgatis navibus ponteque constructo exercitum

duxit. Verum haec angustiora quadam interrivatione per octoginta sex millia

distenduntur, ac rursum diffunditur mare latissimum, iterumque contrahitur;

sed maris ilia diifusio Propontis dicitur, secundaeque angustiac Bosphoros appellantur,

quae quingentis passibus patent. Item hac Darius Xerxis pater

copias ponte transmisit; cujus ab Hellésponto lougitudo ducentis triginta novem

662 millibus invenitur. Dcinde Scythicus diffusi maris sinus; in quo medio

Maeotis ostio jungitur lacus Cimmerius, Bosphorus idem vocatur: is duobus

millibus et quingentis passibus, inter quos Bosphoros, id est Cimmerium et

Thracium latus, interpatent millia quingenta. Circuitus vero totius Ponti vicies

scmcl quinquaginta millibus, ut Varro quoque non reticet; quia dicit Europac

iandron inter Insolas retnlit pro Andró; deínde

quod Strophades dixit, quae Sporades appcllabantur,

qnum Strophades longe divers!» in partibus

sitae sint (Apollodor. 1, 9, 21. Strabo 8, p. 359.

Virgil. Aen. 3, 210)j porro quod Naxon, quae

inter Cyclades est, ad Sporadcs rctiiltt; postremo

omnium atrocissimum , quod Homeri sepiilcrum ex

Jo insula in Naxum transtulit. Scilicet apud Plinîtim

Icgerat: »los a Naxo viginti quatuor millia

passuum Horner! sepulcro veneranda», unde simal

apparet, unde formara nouiinis inauditam Naxo Iiabuerít,

quam famea injuria mu tan Jam in Naxos

Grotius censuit. Celemín de Homeri sepulcro in

lo insula vide IVitzscbium (meletcm. de hist. Ho

meri p. 127).

loca vasta] Post nunc codices Monacenscä (A

C) et Darrastattcnsis insérant quae, quod tamcu

si quem sensum babcat, pro que accipicudum eriL

quartus] Haec quoque partim ex Plinio (4,

12, 24) partim ex Sol ¡no (12) conecribillata sunt,

quorum interpretes de singulis conféras.

vicies semel] Deest centenis, at ex Plinio ap

paret j eed hujus quoque codices antiqui noofiCiii

boc vocabulo carent.

Martiani Capellae lib. VI. §. 662. Sil

totius longitudinem habere sexagies ter triginta Septem raillia passusque quingentos.

Hister fluvius ortus in Germania de cacumine moutis ad novem sexaginta

amnes assumons etiam Danubius vocitatur. Dehinc litus Scythicum con- 660

fertum multiplici diversitate Barbárica; nam illic Getae, Daci, Sarmatae,

Amaxobii, Troglodytae, Alani, Germaniaeque omnis tractus. Ab Histro ad

Oceanum bis decies centum millium passuum est, in latitudine millibus quadringentis

usque ad Armeniae solitudines. Nec procul fluvius, lacus, oppidum,

sub uno cuneta nomine Borysthenes, propter Achillis insulam ejus sepulcro

celebratam. Introrsus degunt Auchetae, apud quos Hypanis nascitur, et

Neurae, apud quos Borysthenes; Geloni, Agathyrsi, Anthropophagi, et a

tergo eorum Arimaspi; tunc Riphaei montes, et regio caligantibus tenebris

inumbrata. #Äst eosdem montes trans Aquilonem Hyperborei, apud quos 664

mundi axis cAtinua motione torquetur, gens moribus, prolixitate vitae, deorum.

cultu, aeris clemenlia, semestri die, fine etiam habitationis humanae praedicanda.

Verum Sarmatiae, Scythiae, Tauricae tractus in longitudinem habet

millia nongenta octoginta, latitudine septingenta decém. Jam nil in Europa

aestimo memorandum; quoniam et Hyperboreos sibi Asia vindica vit.

ad not/em] Procul dubio le gen cht m Abnobae ex

emcndatioiie Saluiasü (ad Solin. p. 186), sed codicum

auctoritatem require. De Âbnoba et Tacitas

(Gcrmau. 1) »Danubius molli et dementer edito men

tis Abnobae jugo effusus« cet. Sexaginla fluuiorum

numerum Ammtaons (22, 83 p.234 Lind.) confirmât.

Achillis insulam J 'A^i/.P.eíuv voennt. Pomp.

L. 2. Propter autem bic est juxta. Ghot. — Confer

Pausaniam (S, 19, 11), Plinium (4, 12, 26),

Ammiannm (22, 8; p. 333. 341 Gron.), Dionyslum

(perieg. 545), £uripidcm (Andrem. 1260;

Ipli. Taur. 436), Maximum Tyrium (15, 7; T. I,

p. 281 Reisk.), Plùlos Ira tum (beroie. p. 745), quosque

landat Bachmannna (ad Lycopbr. 188, p. 53),

înpriuûs antem receutem doctiesimi Koeblerî de

bac insola, quae et Leuce et cursus Achillis si ve

stadium appellabatur, disserta tionem.

Neurae] Alii Neulri, lege Neuri. In Plinit

tarnen codicibus Neurae invenio.« Grot. — Retinol

antiquarum editionom lectionem; nam apud Grotinm

baud seio an errorc Neutrae erat. Quanquam

non solum Plinio sed et Dionysio (in perieg. 310)

iidem sunt NsvQoL, Neuri. Mela (2, 1, 90; p. 28

Voss.): »Neuris statum singulis tcmpus est, quo,

si vclint, in lupos, iternmqne in eos qui fucrc

mutentur«; ubi vide Vossium (p. 113).

septingenta decern] Pliuius DCCXVU. G rot ins

margini adscripsit: »al. additur octo , al. octoginta.«

IVos cum Plinio dicimus: »ego incertain in Lac terranun

parte mensurara arbitrer. «

M2 Martiairi Capellae lib. VI. §. 660.

ALIA DIMENSIO EUROPAE A SEPTENTRIONE.

663 Si autem laevorsum post Riphacos montes redeas per Oceani septentrionalis

tractus, te denuo per Germaniac, Galli arum que, et Iberos populos in

Gaditauum ostium revocabis. Ariphaei quippe jam in Asia constituti parilein

Hyperborcis vitam degunt, cunetis gentibus vencrandi, ut ad eos velut ad

quoddam asylum confugiant metuentcs. Ultra bos Cimmcrii et Amazones ad

Caspium mare, quod in confinio ortus aestivi Scythicum perrumpit oceanum.

(>66 Post prolixa terrarum et> Hyrcania reperitur. Ceterum in Atlanticum littus

Oceani remcantes per Aquitaniam extremam extremaque Europae in Britanniam

revertuntur; quae insula jacet inter scptentrionem et occasum, longa millibus

octingentis, lata trecentis. Circuitus tricies octies viginti quinqflfe millia tenet.

In ultimo ejus silva Caledonia, insulaeque quamplures, inter ^ias Orcbadcs

Oceani septentrionalis] Plinius (4, 13, 27): hausit, sed crumpere e Scythico, laudatque Diony-

»Exenndum dcinde est, ut cxtera Europae dican- slum (pcrieg. 47):

luv traiisgrcssisque Riphaeos montes littus Oceani »devT£QOÇ avx' oXiyoç (ûv àtaQ rtqotptseptentrionalis

in lac va, donee pcrveniatur Cades, çèôtaroç àXXtùv,

legendum.« 'Обт* àrtoxiôvâfievoç xçovLrjç àXoç elç ßo-

Ariphaei] Solinus (17): altera in Asia gens gêao

ad inititim orrentis aestivi, ubi deficiunt Riphaco- KaÔitLr) aiJtvpée&çov ctrtoJtQÓiT]6t&aZá66r¡-*

m m moiiliuuT juga, Hyperborcis similes; dicunt Confer in Universum Straboncm (11, p. 508 sequ.)

Arimphaeos. Sacri babcntnr, attrcctarîqne cos ctiam de ca opinionc, quae Caspium marc cum septena

ferocissimis nationibus nefas habetur.« Reiche- trionali Occaiio conjungit, licet Macrobio teste (ad

nanensis quoque codex Ai-imphaei, vulgatam tarnen somninm Scip. 2, 9) essent ctiam nonnulli, qui

servare mal ni, quia baud scio an ab ipsis Riphaeis ei de Océano ingressum negarenL

monlibns addito « privativo nomen traxerint. Britannia] Hace et sequentia vel ex Plinio

oit us aestivi] Sic scripsi ex emendationc Sal- (4, 16, 50) vel Solino (22) hausta, quibuscum

tnasii (ad Solln, p. 209), quum in vulgatis cor- confer Dionysium (perieg. üüö sequ.) et Taciturn

rupte legerctur ortum est ibi, quod frustra resti- (Agricole 10).

tuerc studuit Grotius corrigendo ubi. Et ortus qui- ш ultimo ejus] Codices Reichenaaensie et Darmdem

in codieibus exstarc Salmasius testatur, rcliqua stattensis in vicinio; male.

mutatio orthographiac tantura est. Ceterum reete Orchades] Solinus tres tantum Orcliades ponit

monet Salmasius Caspiuin mare non irrumpere Scy- contra omnium scriptorum sententiam , qui licet

thicum oceantini, quod cx Solino noster quoijnc ¡nter se discropent, conscntiuiit tauten in numero

Martiani Capellae lib. VI. §. 666, 343

quadraginta paene conjunctae; item Electrides, in quibus electrum gignitur;

sed ultima omnium Thyle, in qua solstitiali tempore continuus dies, brumalique

nox perennis exigitur, ultra quam navigatione unius diei mare concretum

est. Sed infra confínis est Galliae Hispaniaeque, quibus, nisi oceani Atlantic!

prohiberet irruptio, Africa misceretur. Nam Velonensis Baeticae ci vitas triginta

tribus millibus a Tingi oppido dispar atur, quae colonia est Mauritaniae

Caesariensis. Hujus auctor oppidi Antaeus dicitur.

DE AFRICA.

Africa vero ас Libya dicta ab Afro Libe, Herculis filio. In confinio 667

est EHssos colonia, in qua regia Antaei luctamenquo cum Hercule celebratory

et Hesperidum hortij illic aestuarium flexuosum, quem draconem vigilem

longe majori. Plinins et Marianus quadraginta; Antaeus} Hune et Alela (i, 5) conditorein tra-

Ptolcmaeus jteçi rgiáxovTct, Isidoras viginti tree, dit. Paulo aliter rem narrât Plutarcbus (in Sertorio

quarum duodecim desertae sunt, tredecim coluntur. p. 572).

Salmas, (ad Solin. p. 249) — Pro Orchades codex Libya] Quam incerta omnia eint de liujus no-

Darmstattensis exLibet Orcades, quae usitatior scri- minis origine, disscnsus prodit scriptornm (Apolptura

est (Tacit. Agrie. 10. Eutrop. 7, a); sed lodor. 2, i, 4. Solin. 24. Hygin. fab. 160). Le-

Solini exemplum desercre noluL Ccterum de Ulis ctionem tarnen apud nostrum corruptam esse Soinsulis

pcculiarcin librum scripsit Tbormodus TLof- l¡ni comparatio ostendit: »qnidam tarnen Libyam a

facus (Hauniae 1697 fol.), quem consulas. Libye Epapbi filia, Africain autem ab Afro Libyis

eonfiuii est] INimirum Britannia, quam Tacitus Herculis filio potins dictam reeeperunt.« De ///)■/««

quoque (Agr. 10) in occidcutcm Hispaniae obtendi nomine vide conjecturas in Journal Asiatique (1854

narrât, qua de opinionc sane perversa confer Alan- Mars; T. XIII, No. 75, p. 194 seqn.).

nertum (T. П, p. 9). . . Elissos] Plinio Lixos , Solino Ltx; de reliquia

Velonensis] Aliis Belon appcllatnr, ut et Pli- cum nostro conveniunt, neqne probanda est lectio

nio (5, 1) et Solino (24), cujus baec verba sunt: regio pro regia, quam Grotius margin! adscripsit.

»De Hispania est excursus in Libyam ; nam Belone Hesperidum horti] De situ eorum dubios nos

progresses, quod Baeticae oppidum est, ultra in- rcliqueruut scriptores (Ilcsiod. tbeog. 215. Diodor.

tcrjacens fretum trinm et triginta millium passunm 4, 26. Apoll od or. 2, 5, 11. S trabo 2, p. 125.

Tingi excipit Mauritaniae, nunc colonia, sed cujus 5, p. 150. 4, p. 185. 7, p. 299. 17, p. 856 et

primus auctor Antaeus fuît* Ceteram Plinius tri- 858 Gasaub. Plin. 5, 1 ab in. et 6, 51, 26.

ginta tuntum millium trajectum statuit. Lucrct. 5, 55. Yirg. Aen. 4, 484. Claudian. laud.

SM Martiani Capellae lib. VI. §. 667.

rumor vetustatis allusit; nec longe mons Atlas de gremio cacumen profcrens

arenarum. Hunc incolae Adirim vocantj is usque in confinia lunaris circuK

evectus ultra nubium potestatem, qui ab occasus parte littora prospectât

Oceani, nemorosus, fontibus scatens, sed rupibus infecundus; qua vero Africam

spectat, opimus omnisj arbores praeteroa gignit cupresso similes, odore graves,

quae lanam obdueunt instar serici pretiosam. Per diem silet, nocte et ignibus

micat, tibiis, fístula, cymbalis, tympanisque percrepat, Satyris Aegipanisque

668 bacchantibus. Ultra ipsum ad occasum littus per quadringenta nonaginta sex

millia, saltus feris Lybicis occupati; nec plurimum distant Septem montes, qui

a parilitate cacuminis fratres sunt appellati; sed elephantorum pleni sunt,

ac ultra provinciam Tingitanam, cujus longitudo centum septuaginta millium

est. Item Siga oppidum e regione Malacam urbem Hispaniae contemplatur.

In littore quoque Carcenna, majusque oppidum Caesarea; item Icosium

Stil. 1, 2S2. Biela 5, 10, 4 et iä; p. 64. 63.

Voss. Salmas, ad Solin. p. 572 sequ. Spaubcni. ad

Call im. p. 669. Musgrav. ad Euripid. Hippol. 742

et ValKcnacr. ad cund.). . , .-.

Adirim] Lege Dirim. Idem ex Solino monuit

AIcursius. GnoT. — Sed Solini libri omnes Addirim

tcI Adderim. Error est ipsius Solini, qui Addirim

unica voce in Plinio legit pro ad Dirim in

bis verbis: »mox amnem quem vocant Fut, et ab

со ad Dyrim — boc enim nomen Atlant! esse corum

lingua convenit — ducenta millia passunm.« In exemplaribus

Plinii manuscriptis etiam bodieque invenitnr

exaratnm Abdirim aut Addirim. Sfraboni jdvÇCÇ.

Salmas, (ad Solin. p. 505). — Atlantis ipsios

descriptionem vide apnd Maximum Tyritim (8, 7;

p. 141 Reisk.).

nocte et ignibtis] IIa с с ex I(ar::onis pcriplo ad

Atlantcm translata esse videntnr^ licet illic de Aetbiopiac

potius ora sermo sit: èv ôè TOVTú) ví¡6og

r¡v [leyáAij, xai èv rij vtj6c¡> Mfivr¡ -&а/*аббсо-

dr¡g, èv âè ravrrj vfjóog éréçcf eig r¡y cutoßecvreg

гцхёдад f.áv ovSïv ¿xpeeogcófiev orí ¡ir¡ vXr¡v,

wxroç ôè rtVQcc re ЛоЯЯа xuwfieva xai <ры-

V7¡v avÁcov rjxovofiEv , xvfißaÄeov re xai rvujtávcov

rtárayov, xai xQav>yr¡v fivníav х.т. Л.

Prolins ad Hannoncm accedit Mela (5, 9$ p. 65

Voss.); nostcr Plinium (5, 1) et Solinum (24)

potius sequitar.

Acgipanisrjne] De bis fuse egit Vossiiis (ad

Mclam p. 46). Cboros eornm describit Lucretius

(4, 584 seqa.). Vide et nostrum infra (§. 674).

Septem montes] Septem fratrum monumenta appcllat

Strabo (17, p. 827). IVoster Solinum sequitur

(c. 2a).

oppidum] Vcrbum est, quod perperam additnr

in editis, non agnoscunt codices Monaccnscs (A.

C), Rcichcnauensis , et Darmstattensis.

Carcenna] PI in ins Carlen» a , sed varia ni i qnoqnc

Icctionc Carcenna. IVostro Grotius ad marginem

adscripsît » al. Camama* , similesque lectioncs Wcs

Martiani Capellae lib. VI. J. 668. 54o

-

acque coloniam; item Rusconiae et Ruscurius, Saldae etiam, ceteraeque civitates,

atque Igilgili, Tubusuptu, et Rusarus; flu ra eu vero Ampsaga abest a

Caesarea trecentis viginti duobus millibus.

DE DUABUS MAURITANIIS.

Utri usque Mauritaniae longitudo decies quadraginta trium milliura, la- 660

titudo quadringentorum sexaginta Septem. Ab Ampsaga Numidia est nomine

celebrata Nuinidae Nomades dicti, cujus in mediterraneis colonia Cirta,

et interius £tcca, atque Bulla regia; in ora vero littoris Hippo regius,

selingius (ad Itin. Ant p. 14) in MSS. invenit Car- triginta octo. Scriptum fuit *f. tree. trig. VII1L

пешше vel Carnennea, ecd q*od Cartennae inde D valet qiiingcnta: hoc ilii In ngi decies interpreta ti

refingit, temeré factum arbitrer. sunt, quod non semel accidit. Grot. — Sed in Har-

Icosium] Sic rectc jam Grotius scripserat ad- duiniana Plinii editione legitur: »decies triginta nodienntque

codices uostri Mo и acenses (А. С) et Darm- теш millia.« Alios legere decies triginta octo Grostattensis;

anteriores Iocosium. tins margini adseripsit.

coloniam \ Forte colonia. Grot. — Pariter et Numidia] Lege et supple: »ab Ampsaga Nusupra

provincia Tingitana legere malim quam ac- midia est Masinissae nomine celebrata. Nuniidae

cusatívo casn provinciam Tingitanam; sed codices Nomades dicti « cet. Confer cum Pliuio lib. V. с. 5.

nihil variant. Grot. — Ita legendum. Addit beic Solinus Numi-

Ruscurius] Rusncnrium Pliuio, Ptolcniaco Pov- diac Íncolas »quamdiu erraron t pabulationibus vaga-

6iOtW,Q<xi. Grot. bundis Nómadas fuisse dictosa; ut ineptus est, vi-

Tubnsuptu] Deest hace cívitas Martiano, sed detur sentiré IVomadas dittos, quum pabula vage

contra MSS. fidem; sic enim Uli: »celcraeque ci- passimque seqnerentur, postea Numidas, quasi Nuvitatcs

atque Igilgitubusnptu* etc. Dederat Capel! a midae et Nomades diversa sint nomina. — lud net us

Igilgeli, Tubusuptu. Wesselevg. (ad Itiner. Ant. Plinii his verbis: » Nuinidae vero Nomades, a pcrp.

32). mutandis pabulis, mapalia sua, hoc est domus, plauÄiisanw]

Lege Rusaius. 'Pov6aÇovç Ptol. strie circunferentes. « Graecum est Nôfmâeç, La-

Grot. Ita et Plinius (a, 2); in Itinerario An- tinum ex eo parum detortum Nuinidae, ut IârtOÔSÇ

tonini (p. 17 Wesseling.) est Rusazis; sed invitis Japidesj sic ôçôfjuxâeç, cameli, dromidae et drocodicibus

mutare nolo. medae dicti. Salmas, (ad Solin. p. 509). — Invitis

trecentis viginti] Sic etiam Plinii cditio prin- codicibus nihil mntare ausus sum.

ceps; none ducenta tan tu m legunt. Ralla regia] Ptolemacus ßov?J*aQia. Lege

decies quadraginta (n'«m] Plinius octingenta ßox>XXaQr\y'va. Grot.— Vide Mauncrtum (T. X,

triginta novem, quo facit id quod alias legitur decies P. 2, p. 514).

69

346 Martiani Capellae lib. VI. $. 669.

ac Tabraca. Interius Zeugitana regio, quae proprie Tocatur Africa, habet

hace tria promontoria , Apollinis adversum Sardinian!, Mcrcurii rcspectans

Siciliam , quae in altum procurrentia duos «fficiunt sinus ab Hippone Diarrhyto*

Deinde Promontorium Apollinis, ct in alio sinu Utica Catonis morte memo

randa, flumen Bagrada, ac propinqua Carthago, indita pridem armis, nunc

felicitate reverenda; demum Maxula, Carpi, Mcssua, Clypeaque in promon

torio Mercurii; item Cur ubis, Neapolis.

Tabraca] MS. Tabracha, ex Plinio. Grot. —

Vulgo cnim Tabrachia. Sed Plinius* habet Tabraca

adstipulanturqiic codices Darmstattensis et Monacensis

(C), practcrcaque quos YVcssclingius (ad

Itin. Ant p. 21) Tabracca legere auctor est, quem

vide. In Itinerario est Thabraca.

quae proprie] Plinius (S, 4, 3): » Zeugitana

regio, et quae proprie vocetur Africa est.* Mela

(1, 4): ■ Próxima Nilo provincia quam Cyrenas vocant,

deinde cui totius region is vocabulo cognomen

indi tum est Africa; cetera IVumidac ac Mauri te

ñen t« , ct alio loco (I, 7): » Africa propria a Meleagrino

promontorio ad aras Pbîlaenorum. « Adde

Salmasium (ad Solin. p. 318).

tria promontoria] Eorum primnm incerlum Mar

tiani an librariorum incuria ex cedit, Candidum; neque

enim substituendum esse pro allcro Apollinis,

quae Grotii sententia esse videtur, apparet ex Pli

nio, quem Marianus seqnítur: «Tria promontoria,

Candidum, mox Apollinis adversum Sardîniac, Mer

curii adversum Siciliae, in altum procurrentia duos

efficiunt sinus, Hippouensem proximum ab oppido

quod Ilipponcm dirutum vocant, Diarrbytum a Graecis

dictara propter aquarnm irrigua, cui finit ¡mu m

TLcudalis immune oppidum Iongius a litore; dein

Promontorium Apollinis, et in altero sinn Utîca «■

unde sîmul verisimile fit ctiam ante »ab Hippone*

excidisse Hipponensem. In codicibus nibil subsidii.

Bagrada] Sic sciïpsi e lectione a Grotio in

margine notata pro Bragada , quod in editts erat,

siqiiidem illud nomen apnd reliquos oinncs exefat

(Strab. 17, p. 832 Casaub. Polyb. 1, 74. Plolcm.

4, 6 ct 6, 4. Ammian. Ma reell. 23).

felicitate] Paritcr infra (§. 990) beatam apcllat,

ut Appulejns (florid. 4, 20 i p. 98 Oudend.) »pro*

vinciae magistram venerabilcm, Africae Musam coclestem,

Camoenam togatorum«, Solinus autem (27,

11) »altcrnm post urbein Romam terrarum decus«,

ñeque Ausonius (de claris urb. 2) cum Constantinopoli

cam comparare récusât. Mela (I, 7): »nunc

populi Romani colonia, olim imperii ejus pertînax

aemula; jam quidem iterum opulenta, ctiam nun«

tarnen priorum excidio remm quam ope praesentiam

clarior.e Felicis cognomen in numis ctiam gerit

(Oandur. num. II, 1Ö8. G29. Occue. et Mediob.

p. 560. Seguin, num. 43. 14G. Spanbeni. num. I,

p. ööG f. II, p. 443. Confer, ct Cuper. de elepbant.

in Salengrii tbes. novo III, p. 1G6).

Mcssua] Ptoicmaeus vi6ova. Grot. — Pliniu»

Misua, quam ipsam lectioncm Grotius quoque in

margine cnotavít, sed viilgatam tuen tur codices

Darmstattensis ct Monacensis prior, neqne répug

nât alter, qui corruptc babet Ca'rpime sua.

Martiani Capellae lib. VI. §. 670.

.... DE SECUNDO SINU AFRICAE.

Mox alia distinctio: Libyphoenices vocantur, qui Byzacium incolunt, 670

quae regio ducentis quinquaginta millibus passuum circuitur, cujus satio cen-j

tesimo messis incremento foeneratur. Hie oppida Puppup, Adrumetus, Leptis,

Ruspae, Tapsus, Thenae, Macomades, Tacape, Sabrata contingens Syrtim

minorem, ad quam Numidae, et Africae ab Ampsaga longitudo sunt milHa

quingonta octoginta, latitudo ducenta.

DE TERTIO SINU.

Tertius sinus dividitur in geminos duarum Syrtium recessus, vadoso 671

ас reciproco mari; sed minor Syrtis a Carthagine abest treceotis millibus; ad

majorem vero per deserta pcrgitur, quae serpentibus diversis ac feris habitantur.

Post haec Garamantes, super hos fuere Psylli. In deflexu ci vitas

distinctio] Lego et distinguo: »Mox alia di- àâoVfûToç. Grot. — Sallustius (Jug. 19) *Hastinctio:

Libit Phoenices vocantur« ex Plin. Gbot. drumelum et Leptim* jungiL

— Vulgo enim: »mox alia distinctio Libyae. Phoe- Tlienae] Thaeae, ïta et alii. Ptolemaeus &ècanices

vocantur«; sed Plinius (S, 3, 3): »mox AM- vat #alvat. Gbot. — Monaccnsis unns (A) Tcnaea,

cae ipsius alia distinctio. Libyphoenioes vocantur aj,cr (C) Tenea, sed nos Plinium scqnimur.

qui Buxacium incolunt. Ita appellatur regio CCL , n _ _„ . _ , ... « ^ »

4 3 m . . " Sabrata] Ita Plinius. Ptolemaeus lib. 4 6àmill.

pass, per circuitum, fertilitatis eximiac, cum л n „ , »..«./ л

\ 1 > fiança. Ijkot. — Plura dabit burila (ad Itinerar.

centesima Truge agricolis foenns reddente terra«, gj Wessel)

undc et Byzacium restituí, códice Alonacensi (С)

..... r, m 0 , / j e f wan p\ Garamantes] Vide Luciannm (in Dipsad. T. 8,

adslipulantc. bonler oalmasiiiin (au Solln, p. oí¿0 i.), J .

, / j o. i »./.\ » .i- /• j p. 139 Bip.), et quos Elmcnliorstius (iu Arnob.

Gasaubonum (ad S trabón, p. 5b), liarthium (in ad- ' _ 4

«лмч .»^ii «• / jo-i- л«.\ p- 175) laudat Straboncm, Plinium, Melam, Sovers.

p. 225), et Drabcnborchium (ad Silium p. 461). . ' .

_ .._ . _ linum, nostrumque paulo inferáis (S. 674).

Puppup] In rcliquts Putput habetur. Intra vici w

cognominc ab Antonino censetur, at Martiano inter Psylli] Monaccnses (A C) Spylli, editi Psylliii

oppida rcccnsctur; — quae nomina cum reliquia sed absque dubio Psylli intelligent (Salmas, ad

quam ti Plinii descriptione decerpta sint, ipse Solin. p. 186), de quibus Elmcnliorstius (ad Arnob.

Puppup adjecit. Svmta. (ad Itiner. Ant. p. 52Wess.) p. 80) multos excitât scriptorcs, quibus adde Pli-

— Adde Mannertum (T. X, P. 2, p. 247). niiun (7, 2, 2), Aclianum (bist, animal. 16, 27

/tdrumttns] Plinius Minmentum: Ptolemaeus «t 28), et Gcllium (16, 11).

69 *

S48 Martiani Capellae lib. VI. $. 671.

Oeensis, et Leptis magna. lude Syrtis major, circuitos 'sexcentorum viginti

quinqué millium. Tunc Cj-renaica regio, eadem est Pentapolitana, Ammonis

oráculo memorata, quod a Cyrenis abest quadringentis millibus passuum. Urbes

maximae ibi quinqué, Berenice, Arsinoe, Ptolemaida, Apollonia, ipsaque

Cyrene. Berenice autem in extremo Syrtis cornu, ubi Hesperidum horti,

fluvius Lethon, Lucus sacer, abest a Lepti trecentis septuaginta quinqué

millibus; ab ea Arsinoe quadraginta tribus, et deineeps Ptolemais viginti duobus,

proculque Catabathmon et Marmarides, et in ora Syrtis Nasamoncs; deinde

Mareotis, Maretonium; inde Apis Aegypti locus, a quo Paraetonium in sexaginta

duobus millibus, inde Alexandriam ducenta millia. Totius autem Africac

a mari Atlántico longitudo cum inferiore Aegypto tricies quadraginta millia,

ab Océano ad' Cartliaginem magnam undecics millies; ab ea ad Canopum Kili

proximum ostium sexdecies millics octuaginta octo millia.

Oeensis] Sic Plinius (S, 3, 4), cu! adstipulator

codex Rcichenaucnsis; vulgo Oeensis.

Cyrenaica] Ex Pliuio (5, 5, 5): »Cyrenaica

eadem Pentapolitana regio illustratur Hammonis oraculo

« cet., unde vide ne est apud nostrum tollcndom

ycI in et mutandum sit. Dc Ammonis oráculo

plura Strabo (1, p. 49. 86; 17, p. 813. 858

Casaub.).

Ptolemaida] Pro Ptolemais. Sic Persida pro

Persis, Chalcida pro Clialcis, vide infra Trito

nida. Grot. — Atque supra (§-51 ct 350).

Maretonium] An Parctbonium? Grot. — Turbatum

esse aliquid ccrtum est, Maretonium cnim op

pidum non exstat; Martiani tarnen ipsius magis

quam librariorum culpa esse videtur. Mareae et

Apidis in conGnio Libyae mentionem fecit ctiam

Herodotus (2, 18).

sexaginta duobus] In quibusdam codicibns Pli-*

nîanis duodecim. Nota qninquagenarii addita demtave

dissidium facit. Grot. — Plinius (5, 6, 6):

»Meusw» a Catabatbmo ad Paraetonium octoginta

sex millia passuum. In со tractu Apis interest ,

nobilis rcligionc Aegypti locus. Ab со Paraeto

nium sexaginta duo millia passuum«, unde Parae

tonium scrips! pro Parelhonium, quod libraras ortliograpbiac

nesciis debctur; Strabo (17, p. 798),

JJaçacTiôviov vcl rectius TlaQauzbviov (vide Dorvillium

ad Cbariton. p. Ü2G).

Alexandriam ducenta] PJinius centum. Legendum

autcm bic Alexandriam pro Alexandrina.

Grot. — Alexandrina cnim Grotius cd ¡ dit, ante

riores Alexandria, oinissa videlicet lineóla in ex

trema litera, quae m significare t. Ccterum aputl

Plininm dudum ducenta legitur.

tricies quadraginta] Plinius ex Agrippa trail it

LXXXV mill. pass. Grot. — Corrupta lectio dadura

apud Plinium (5, 6, G) correcta est, cujas

bacc omnia ita jam Icguiitur: » Agrippa totius Afri

cac a mari Atlántico cum inferior! Acgypto tricies

centena et quadraginta mill. pass. longitudincin j

Pol} bins et Eratosthenes diligcntissimi existimati ab

Océano ad Cartliaginem magnam undecies centena

Martiani Capellae lib. VI. §. 673. 549.

- /. .r.;vi ; '., -..!„--г -^mVi ..." :

. , DE INTERIORI AFRICA.

... Interior autem Africa ad meridiem versus intervenientibus desertis habet 675

Leucaelhiopas, Nigritas, et ceteros monstruosae novitatis, post quos solitudines

fugiendae; ad orientem versus fluvius Niger, ejus cujus Nilus naturae est

prorsus. Inter solitudines degunt Atlantes, qui neque ulla inter se nomina

habent, et Soli imprecantur, quod eos cum messibus semper amburat. Hi

nunquam somniare videntur. Troglodytae in specubus manent, vescunturquc 674

serpentibus, striduntque potius quam loquuntur. Garamantes vnlgo feminis

sine matrimonio sociantur. Augilae inferos colunt. Gamphasantes nudi ct

imbelles externis nunquam miscentur. Blemmyac sine capite sunt, atque os

mill, pass., ab ca Canopicnm Nffi proximom ostium enim inveterate mendo babent 'AxXctvveg, un de

quindecies centena et viginti octo M. pass, feeerunt.« Melae ct Plinii error explicatur, qui in unam gen-

Inde qui volet nostrum cmendet; codices nihil va- tern conferunt, quae de dtiabus Herodotus n ariariant,

nisi quod Darmstattensis tricies male omittit. vit (addc Saalium ad Rbiani Benaci quae supcr-

Canopum] Quinctilianus (1, 5, Si; pag. 93 sunt, Bonnae 1851, p. 50). Cetcrum cadem sine

Spald.): »Cicero Canopitarum exercitum dicit, ipsi gen lis nomine narrât S trabo (17, p. 822): rcôv âè

Canobon vocant.« Sed constantem codicum scriptu- jtçoç Trj âiaxexavfièvr) Tivèç xai â&soi vofiiram

et bic et postea retinui. fcovtaf ol ys xaï rov rj/iiov è%&aiQ£iv, Kai

Leucaethiopas] Ita Reicbcnauensis codex. In xaxwç Xkytw èrteiâàv rtçoçiôcoÔiv àviôxovxu,

editis maie Lencas jáelhiopes. Ptolcmacus ctiam toç xaíovta xcù ЛоЛецотка avzoîçi sicut et

A£V%ai-&ioJtêç , PI i ni us (5, 8, 8) Leucaetfùopes ; Silius (2, 60) Cyrcnenses »iniquo Sole calentes «

Pomponius Mela (1 , 4$ p. G Voss.) Letuodclltiopes. appelle vi t.

tnonstrttosae] Quae boc capitc monstra narran- Gamphasantes] Restituí anterîorum editionum

tor, pariter ct Plinius (5, 8, 8) ct Mela (1, 8) lectionem, qnacum ct Mela, Plinius, Solinus contradunt,

ut Solinum (51) taccam, qui acque atque veniunt; apud alios baec gens omnino non comnoster

Plinium tantum exscripsit; sed Plinius ipse memoratur. Grotius edidit Camphasanles , inargini

sua о Mela habere videtur, cujus auctores ignora- apposuit Composantes, quod ct codices Monaccnses

mus; apud Herodotum enim (4, 168 seqn.) minima (A. C) habent, Reichenauensis Capasantes.

tantum cornm pars legitur. Blemmyae] Sic scripsi ex Mcla et Plinio pro

Soli imprecantur] Hace ut cetera de Atlantibus Blemiae, quod orthograpliiac tantum men dum erat,

ex Herodoti fontibus derivata sunt (4, 184), ubi Graece enim BUfifXveç sive BÀS/xvai, quod baud

quod nunc legitur Aràçavxeç, ex Salmasii demnm scio an ex verbis ßMitteo ct (iv(0 derivaudum eit.

conjectura (ad Solin. p. 291) invectum est; codices Dionysius (perieg. 220):

¡m Martiani Capelle© lib. VI. $. 674.

et oeulos in pectore gerunt. Satyri hominura nihil habent nisi Faciera. Aegipanes,

quales pinguntur exsistunt. Himantopodes debilitate pedum serpunt

potius quam incedunt. Pharusi comités Herculis fuere; post hos finis est Africae.

DE AEGYPTO QUAE EST ASIAE CAPUT.

675 Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput; quae una ab oslio Canopi

ad ostium Ponti habet vicies sexies centum quadraginta tria passuum, ab ore

autem Ponti ad os Maeotis sexdecics centena septuaginta quinqué millia pas

suum. Verum Aegyptus introrsum ad meridiem tendk, donee a tergo Aethiopes

obversentur, cujus inferiorem situm Nilus dextra laevaque divisus amplectitur,

ut Aegyptum Nili possis insulam vocitare. Nam ab ambitu circumllucntis

amnis etiam Delta literae figuram creditur dctincre; sed a principio fissurao

676 ipsius fluvialis ad Canopicum ostium millia centum quadraginta sex. Summa

autem ejus pars contermina Aethiopiae oppidorum multas praefecturas habet,

»Teöv Jtàçoç avdaXècov B/lsfivcov ccvij^ovÖc »Ailliaerct Asia, quam patcre a Canopico ostio ad

xoXcövai. Ponti ostium Timotheus vicies sexies centena et

Quae Tabulóse nostcr tradit, mittimus; mirabilem triginta liovern miMia passuum tradidit, ab ore autem

tarnen eorum visum Fuisse Flavius quoque Vopiscos Ponti ad os Macotis Eratosthenes sedéeles centena

(in Probo 17, p. 658 Obr.) testatur, qui Probnm et quadraginta quinqué millia passuum«,

jrem eos subegisse captivosque fiomam trans- tantum aliipi.i diversitate, quae a codicum auetori«

stupenti populo osteudissc narrât. Confer et täte pendet; nostri nihil variant, nisi quod pro

Zosimum (1, 71). tjuadraginfa tría Grotius margini adscripsit triginta

Pharusi] Mela Pharusii. GnoT. — Codex Darm- oefo aputl alios legi. Cctenim Aegyçlus utrum Asiae

s tal ten sis male Frausi. Cctcmin eon Fe rend us Sal- an AFricac esset, jam Ilcrodoti (4, 39. 41) ambilustius

(Jugurth. 18): »Scd postquam in Ilispania guiim judicium est; qiiibus ipi ira plcrique IViluin

Hercules, sicut Afri putant, interiit, exercitus ejus confin'um liaient (vide ad §. 626), prouti Canopieompositus

ex variis gcntîbus amisso duce brevi cum vel Pclnsioticum ejus ostium spectarclnr, andilabitiir.

Ex eo numero Mcdi, Pcrsae, et Arme- CCps inter utramqnc hacrebat (conF. «t Herodot. %

nii, navibus in Africain transveeti, proxumos nostra 16 cum nota Bachra).

mari locos occupa vere. Hi paidatim per connubia Delta] Herodotus (2, IS), Pliniiis (S, 9, 9),

Gactulos secum miseucre«. cel. Strabo 15, p. 701. 16, p. 768. 17, p. 788. 801.

Asiae caput] Hoc est principiùm, qua in rc 818 Casaub.), Ptolcmaeus (4, S), Amniianus (22,

Plinîum scqiiîtur, cujus hace verba sunt (о, 9, 9): IS- p.564 Gronov.), Mela (1,9, 16; p. 12 Voss.).

Martiani Capeila« lib. VI. §. 676. Sol

quas Nomos vocant, inter quas Menelaitem Alexandriae regionem , item

Libyae Mareotim. Heracleopolis autem iusula JNili est, in qua oppida Herculis,

Arsinoita et Mcmphita, quae ad summum Delta perveniunt. Nilus autem

ipse incertis ortus fontibus creditur, quum Juba rex eum a monte inferioris

Mauritaniae de lacu Nilide oriri significct, quod ânimalibus iisdem et argu-^

mentis feturae parilis approbatur. In omni autem Delta Nili oppida ducenta

quinquaginta fuisse Artemidorus attcstatur. In littore tarnen Aegyptii maris

praestantior urbium Alexandria constituta, ab Alexandro Magno condita, a

Canopico ostio in duodecim millibus passuum juxta Mareotim lacum, qui

complures Ínsulas habet trajectusque quadringentos, cujus tarn longitudp quam

ctiam latitude centena quinquagena millia passuum tenent. Unde ultra Pelu- 677

siacum ostium Arabia est, ad Rubrum pertinens mare, quod Erythracum ab

Erythra rege Persei et Andromedae filio vocitatum, a colore etiam dictum

Rubrum; nam fons est in littore, quem quum greges biberint, in rubrum

colorem incipiunt mutare lanas; hu jus maris oppidum Arsinoe.

Menelailem] Sic scrips! codices secutas Darm- Varias antiquorum opiniones collegitLetronne(Joarn.

stattensem, Reichenauensem, et Monacensem (С)} d. Sav. 1831).

Tnlgo inepte Menala , item Ala, item Alexandriae. Nitide] Sic codices Reichenanensis , Darmstat-

Rcliqnos enim quos Plinius ennmerat Nomos omisit tenais, Monacenscs (A. C) pro corrupto in editis

r, extrema tantnm reccpit, quae apud Pliniom nomine Hilide, quod ex similitudiue literaruin II

1 »Menelaiteu Alexandriae regione; item Li* et 14 natum (palaeogr. crit. Ш, p. 205) j eadcm

byae Mareotis«; latins lamen corrigendo progredi nolui. apud Plinium quoqne (5, 9, 10) lectionis varictas.

oppida Herculis] Vereor ne bic quoqne Pli* pertinens] Pro pert intens in editis praebcnt coninm

male intellcxcrit, cujus hace verba sunt: dices Monacenscs (A. G), Darmstattcnsis , aliiqne

»Hcracleopolites (seil. ÏN'omus) est in insula 1УШ, (Oudend. ad Appui. T. 2, p. 268); Plinius praelonga

passuum qninquaginta millia, in qua et op- terea (5, 11, 12), Solutus (33), et Me'a (1, 10).

pidum Herculis appeUatum. Arsinoitae duo sunt; Perecí] Correxi quod in editis erat Persae) au-

Ы et Mcmphitee ad summum Delta perveniunt. « ctoritate non solum codicum Monacensis (C) ct

incertis fontibus] Sic Herodotus (2, 34), Dio- Darmstattcnsis, sed etiam Sob'ni (33) et Pbotii

doras (1, 32), Claudianus (Idyll. 4, 10): (2S0, c. 3-, p. 1323).

mFluctibus ijnotis nostrum procurrit in orbem rubrum colorem] E and с m fab 11 lam Sol in us (33)

Secreto de fonte cadens, qui semper inani tradiderat postCtesiam apud Strabonem (10, p. 70S.

Quaerendus ratione lotet nee conliyit «//•'.« 779 Casaub.).

552 Martiajii Capellae lib. VI. $. 678.

DE ARABIA ET SYRIA.

678 Verum Arabia tenditur usque ad odoriferam ac divitem terram, sed

juxta est Syria multis distincta nominibus. Nam et Palaestina est, qua contingit

Arabiam, et Judaea, ct Phoenicia, et quantum interior habetur Da

mascene, in meridiem vergens Babylonia; ex eadem Mesopotamia inter Euphraten

et Tigrin; qua vero transit Taurum montem, Sophene, citra vero

etiam Commagene, et ultra Armeniam Adiaberie, Assyria ante dicta; et ubi

Ciliciam attingit, Antiochia. Longiludo ejus inter Ciliciam et Arabiam quadringentorum

septuaginta millium passuum est; latitudo autcm a Seleucia ad

679 oppidum Euphratis Zeugma centum septuaginta quinqué millium passuum. Ostracinc

Arabia finitur, a Pelusio sexaginta sex millibus passuum. Apollonia

Palaestinae per centum octuaginta octo millia passuum procédons, supra Idudivitem

terram\ Quid sib! vclit, ex Plinio (o, 12, 15) conveniret; vulgo quingenta viginli} fe

ll, IS) apparcbit: »Ultra Pclusiacum Arabia est cili errore DXX pro CLXX.

ad Rubrum mare pertinens et odoriferam illam ac Ostracine] In Plinii loco interpungendo balludivitem

ct bcatac cognomiuc insulam. • Confer S Ira- cinatus est JMartianus. Sic eniin distinxit: »a Peluboncin

(16, p. 778) et Diodorum (5, 46. 47). sio Chabriac castra, Gasius mons, delubrum Jo-

(jua contingit] Ita codex Grolianus, vulgo quae, vis Casii, tumulus magni Pompeji; Ostracine Ara-

Sophene] Quidam codices Sophone, male. Lu- bia linitur a Pelusio LXV millibus pass_umu.u Quanetnas

: turn ad rem attinct, certe verum est juxta Plinii

»Et dedita sacris ecntcntiam, finirá Arabiam Ostracine et ab ea in-

Incerti Judaea dei, mollis que Sopliene.» cipcrc Idinnacam. Dicit Arabiam finiri a Pelusio

Grot. — Vide ibi Cortium (ad Pbars. 2, 595; sexaginta sex millibus passuum, ita enim legcndum

p. 286 Weberi). ex Martiano ; mox Idumaeam incipcrc. Atqui tot

Zetigma] In editis Zeuma, sed contra rcliquo- sunt millia passuum a Pelusio ad Ostracinen. Itirum

scriptorum ipsiusqiic originationis auctoritatcm, ncrarium: .

qnac a fluvio ponte juncto, éÇevyiiéva) , ducta Ostracina Cassîum XXVI.

est. Confer Plutarcbiim (in Crasso p. 554. 561), Pcntascboenon XX.

Straboncm (14, p. 664; 16, p. 756 Casaub.), Pclusium XX.

Florura (5, 11), et quos laudat Ilarduinus (ad Ergo a Pelusio ad Ostracinen Arabia erat, abOstra-

Plinium 5, 24, 21). cine Idumaca. Salmas, (ad Solin. p. 569) Rectc

centum septuaginta] Rcvocavi lectionem a Gro- omnia; sed ballucinalionem Itlartiani nun video,

tie in margine notatam, at noster cum Plinio (5, octuaginta octo] Plinins novem. Gkot. — Scd

Martiani Capellae lib. VI. §. 679. 553

macara et Samariam Judaea longe lateque funditur. Pars ejus Syriae juncta

Galilaea' vocatur, a ceteris ejus partibus Jordanc amne discreta, qui fluvius

oritur de fonte Pancade. Secunda elatio Judaeae ab Hierosolyrais, in quo

latere est funs Callirrhoe; ab occidente Esseni, qui sine concubitu et cunctis

cupiditatibus vivunt. Hinc aliquanto interius Masada castellum, in quo Ju

daeae finis est. Jungitur Decapolis, dicta a numero civitatum. Redeuntibus 680

ad orara Phoeniciae colonia Ptolemais; a tergo Libanus et Antilibanus montes,

et interjacentibus campis Bargilus item mons sedet. Item Syria desinonte inter oppida

Phoeniciae Antiochia, quae Oronte amne dividitur; super earn mons nomine

Casius, cujus altitude quarta vigilia Solem per tenebras vidot. Iu Syria fluvius 681

Euphrates nascitur a monte qui vocatur Capotes; ibi quoque Marsyas alius

hace minima difficultas; loins locus miserc mutilus. Eusebium (praep. cvang. 2, 2; p. 60); apud rcli-

Pliuius (5, 14, 15): »lüde Apollonia, Stratonis tur- quos enim, Herodotum, , Stiaboncin, Plinium, ct

ris, cadeni Caesarea ... finis Palacstincs CLXXÄIX hujus et cognominis in .îegypti finibus posit! mon*

mill. pass, a con linio Arabiac, deinde Plioenicc« etc. tie nomen ita scribitur ut nos exhibuimus. Confc-

Corruptionis culpain quia sustincat, hand facile de- rendus inpriinis Amiiiianus Marcellinus (22, 14) t

cernas. »Cäsium montent adscendit neinorosum et tereti

Paneade] Josephus Pannium appcllat. Aliis ambitn in sublime porrcctum, unde secundis galli-

Pantteus dicitur. Cum Capclla est Plinius. GnoT. ciniis videtur primo Solis exortus«, ubi plura Va.

Callirrhoe] Mcminit et Josephus. Grot. lesius (p. 559 cd. Gronov.); ct Solinus (56): »Io

Esseni] Iidem qui ab aliis Essaei appellant nr Selcucia alter Casius mons est, Autiochiac pro-

(Plin. 5, 17, 15. Solin. 55. Philo in op. p. 876 pinqiius, cujus e vértice vigilia adliuc quarta conct

ар. Ensch, in praep. cv. 8, 4. 11. Porphyr, de spicitur globus Solis, ct brevi corporis circumactu,

abstin. 4, 11; p. 555 Rhoer. seqn.). radiis caligincin dissipantibus, illinc nox, hic dies

Musada] Sic et Solinus (15 f.): »Judacac ter- cernitur; talis с Casio specula est, ut lucem prius

minus Massada cas tel Inno, qnod tarnen reete ino- videas, quam auspice tur dies.«

net Salmasius (p. 616) cx Plinii verbis (5, 17, 15) Euphrates] De ejus cursu vide Straboncm (2,

non sequi: »indc Masada castellum in rape' et ipsutn p. 89 Casan b.), Polybiuin (9, 55; p. 797 sequ.),

baud procnl Asphaltite; ct hactenus Judaea est« Plinium (5, 54), ct Pomponinm Mclam (5, 8). Ge

men« Wei] Forte mons se edit. Grot. — Nihil ter urn dclevi inscriptionem,. quae in editis erat:

oorrigendum; ita Silius (12, 62): » Campo IVola »de Euphrate magno fluvio«, quia in transcursu

9cdet.« tantum inter cetera hunc quoque Martianus tangit,

Casius] MS. et Plinius Cassias et ita oranes multaqnc sequuntur, quae ad cum nou pertineant,

auctorcs. Grot. — Nescio quos dicat, nisi fort* Capotes] Ita codices Rcichenanensis, Darmstat*

70

5o4 Martiani Capellae lib. VI. J. 681.

amnis; inter Syriam et Parlhiam oppidum Palmyra, moxquc Euphrates fluvius,

cujus decern dierum navigatione in ipsam Seleuciam Parthorum urbcra' maximam

pervenitur. Sed scissus Euphrates laevorsum in Mesopotamiam vadil

et Tigridi infunditur, dextro autem meatu Babjloniam petit, quae Chaldacae

682 caput est. Sed redeundura ad oram Syriae, cui confinis est Cilicia, in qua

oppidum Veneris, et Cypros insula, fluviusque Paradisus. Ciliciae Pamphylia

sociatur, cujus ultima Phaselis; dehincque Lycaonia in Asiaticam jurisdictionem

versa, quae ab illa parte, qua Galatiae contermina est, habet civitatcs

4583 quatuordecim. Verum Pamphyliae juncta Lycia, a qua incipit mons. Taurus,

paene mediatenus orbis conscius, quern peragraret, nisi maria restitisscnt;

qui aliquando flexuosus evadit, et in Riphaeorum montium juga sub nominum

diversitate protenditur. Nam inter cetera nomina idem Niphafes est, Cauca

sus, et Sarpedonj Portarum ctiam nomine censetur, ct alibi Armeniae, alibi

«

tensis, et Monacenses (A. C), atqne ctiam Plinius veníret Martianum pcrperam intellexissc quod apud

(5, 24, 20) 5 vulgo Capodes. PJinium est «innúmeraruin gentium arbiter.*

Marsyas] Plinius: »a Sambsatis autem, latere nominum diversitate] Vide et Dionysium (pcricg.

Syriae, Marsyas amnis influí I. « Vide Manner tum 647):

(T. VI, P. 1, p. 307). „Ov Ifítavxt^uxv (liav UZa^ev, à/.*

et Parthiam] Plinius: » Palmyra urbs nobilia ¿v éxáófn

situ, diritiis soli et aquis amoenis, vasto ambitu — Ovvofi ë%et 6tQOtpáXiyyi' та 6'ttV xeivoiói

prívala sorte inter duo imperia summa Romanorum fxè/.OWO

Partborumque — abest a Selcucia Parthorum, quae "AvÖQa6w , oi YAtxà %cúqov ¿/¿ovowv oixov

vocatur ad Tigrin, CCCXXXVIII mili, passuum, Mb-£VTO.«

a proximo vero Syriac littorc CCIII inillibus.« Niphatem] Vide Scrvium ad illud Virgilii:

Paradisus] Alii tarnen urbem apud Libanum »Addam urbes Asiae domitas pulsumque Niphamontem

esse ajunt, non fluvium, inter quos PH- lern«

nius. GnoT. — Ne credas. Ille cniin (5, 27, 22) ct Straboncm lib. II. Grot. — Male Grotius J\'y-

Paratlisum inter fluvios refert. phatem et Niphalem, quae correxi с Plinio (o,

mediatenus] Nimis auget Martianus quae dixerat 27, 27) ct Virgilio (georg. 5, 50). Monacenses (A.

Plinius (У, 27, 27): »mcdianitpic distraliens Asiam, С) Nifales.

nisi oppriment! terras occurrerent maria. « Pro con- Portarum] Omisît Cilicios , qnae proprio noscius

parum aberam quin revocarcm, quod in mar- mine Tauri pylae vocantur a Cicerone (ad Att, S,

giricm Grotius rejecit, constitutifs, niei in mentem 20). Confer Cell ai him (T. II, p. 2C2).

Martiani Capellae lib. VI. $. 683. Soo

Caspiae; et idem Hyrcanius, Coraxicus, Scythicus, Ceraunius appellatur.

In Lycia alius mons Chimaera, noctibus flagrans. Hace habuit oppida sep- 684

tuaginta; nunc triginta sex sunt. Telmesus oppidum dicitur, quo finitur.

Hinc Asiaticum sivc Carpatbium mare, et quae proprie vocatur Asia, cui

ab oriente Phrygia et Lycaonia, a septentrione Paphlagonia est. Hujus longitudo

quadringentis septuaginta millibus passuum, latitudo trecentis. Armenia 685

altera ab oriente, a septentrione Pontica. In proximo Caria est, niox Ionia;

ultra cam Aeolis, media Doride. In Phrygia Celaene antea, in Apamcam

commutata; illic Marsyas et natus et occidit et fluvio nomen dedit et cum

Apolline decertavit; denique pars ejus Aulocrene vocitatur, unde Macander

*

amnis exoritur.

DE PHRYGIA PROVINCIA.

Phrygia Troadi imminct, ab aquilone Galatia est, a meridie Lycaonia 686

Hyrcanius] Lege Ifijrcanus. Giiot. — Plinius put quondam Phrygiae fuit; migratum ¡ndc baud

nostrum tuctur. procul veteribus Celacnis, uovacque urbi Apameac

mons Chimaera] Conferendi praeter géographes nomen ¡nditum ab Apamea sorore Selcuci regis.

Et Marsyas amnis baud procul a Maeandri foutibus

orí ens in Macandrum cadit, famaque ita tenet Ce

lacnis Marsyam cum Apolline tibiarum cantu ccrtasse.

Ulacander ex- arce summa Gelaenarum ortiis

media urbe decurrens per Caras primum dein Jonas

in sinum maris editur«; et quos laudat Casaubonus

(ad Straboncm 12, p. 577). Cetcrum Celaenarum

nomen postmodo quoque durasse ostendit

Dionis Cbrysostomi oratio ibidem babita (35, p. 429

scqu. Morel].).

Apameam] j4jfá(i£uc Straboni. Grot. — Male

apud Martianum et in anterioribus Solini editionibus

scribitur Apamaea. Graccc est *Artâ[l$ux; Latine

Apamia. Libri Pliniani vocant Apamiam. Sal

mas, (ad Sofin. p. 82G). — Sic et Ammianus (25

p. 370 Lindenbr.), sed malui Apamcam scribere ,

quae ortbographiae taatutn mntatio erat. btt **■..'.'

Isidoras (etym. 14, 5, 46) et Servius ad Yirgilü

vcrsum (Acn. 6, 288):

»flammisque ármala Chimaera*:

• Reverá mons est Lyciae, enjus bodiequc ardet

cacumen, jux ta quod sunt leones; media autem

pascua sunt, quae capris abundant; ima vero men

tis scrpentibus plena.» Plura dabit Cellaring (II,

p. 117).

Celaene] Lege Celoene ex MS. et Plinîo. Vide

Straboncm lib. ХП. Sosibius:

»Ou#' oí lisZaivai Jtazçlç àçyeuc rtôÀiç

Miôov yéçovroç oçtlç c3r' ë%cov ëvov

"Hvadäe.«

Grot. — Vulgo enim Celene; restituí Celaene,

quae ortbographiae tantum mutatio erat. De ipsa

urbe confer Livium (38, 15); »Cclaenac urbs ca-

70 *

356 Martiani Capellae lib. VI. $. 686.

et Pisidiae Mygdoniae confmis est, ab oriente Lyciae, a septentrione Mysiae

ct Cariae. Dchinc Tmolus croco florens, amnisque Pactolus. Ioniae Miletos

caput. Ibi etiam Colophon, oráculo Clarii Apollinis celebrata. Maeoniac

principium Sipylus; Smyrna etiam Homero notissima, quam circumfluit Meies

fluvius; nam Smyrnaeos campos Herrn us intersecat, qui ortus Dorylao Phrygiain

Cariamque dispescit. Juxta Ilium scpulcrum Mcmnonis jacet. Supra

Troadem in mediterráneo Tcutrania Cayco ilumine alluitur. Ibi inter omncs

687 Asiae civitates Pergamum clarius. Nam Bithynia initium Ponti est, et ab ortu

Thraciae adversa, a Sagari ilumine primos habitatores habet, qui fluvius

Lycaonia] Lege Lycaoniae. Grot. — Rcctc;

sed si totum hunc locum ¡ntegrítatí restihicrc concmur,

vcreor ne Martianuin ipsum potiusquam

libros ejus corrigamus. Quid quod ipse jam ejus

fons corruptas fuisse videtur Solinus (40, 9), cujus

verba iu MSS. Salmasio teste omnibus sic Icguntari

»Ipsa Pbrygia Troadi superjecta est, aquilonia

parte Galatiac collimitanea, meridiana Lycaoniae,

Pisidiae, Mygdoniaeque contérmina; cadem ab ori

ente vicina Lydiae, a septentrione Mysiae, Cariae

a parte qua dies medius est«; Salmas!! demum con

jectura (p. 837) restitutum est: »eidem ab oriente

vicina Lydia« cet.; sed jam Martianum illa apndSoli-

шт legisse apparet, quae deindc majoribns etiam

erroribus inquinavit, Lycia pro Lydia substituía,

Ct Caria pro meridie ad septcnlrionem relata. De

Lydiae enim finibus sermonem esse et sequentia

decent et Plinii (5, 29, 30) compara tio: »Lydia

autem Pbrygiae ab exortu Solis vicina, ad septentrionem

Mysiae, meridiana parte Cariam amplcctens

— eclebratur maxime Sardibus in latere

Tmoli montis« cet.; quae autem de Phrygia liabent

Solinus et noster, eorum fons apud Plinium exstat

¡nferios (S, 52, 41): »Pbrygia Troadi superjecta

— ecptcntrionali sua parte Galatiae contermina,

meridiana Lycaoniae, Pisidiae, Mygdoniaeque, ab

oriente Cappadociam attingit«, undc facilis suspicio

sit, apud Soli un m mature aliquid excidissc.

croco florens] Virgilius:

nonne vides creceos к! Tmolus odores,

India mi 1 1 it ebnr , molles sua tura Sabaei.*

Grot. — Male in cditis loco florens; sed croco

pracbent codices Mouacenses (A. C), Darmstatteiisis,

ct Reichcnaiicnsis ; idem tameu excepto Monacens!

altero (G) maie Molus pro Tmolus. De

croco vide J. IL Vossium (ad Virg. Georg. I, SO).

Dorylao] Correxi ex Solino (40, 13); vulgo

Dorïlao; Plinius (3, 29, 31) Dorylaeum.

dispescit] Sic codices antnjiiissimi Leidenses

tres (Ondcndorp. ad Appui. I, p. 296; П, р. SO)

ct margo libri Norimbcrgcnsis ; vulgo dispartit3 G го -

tius in margine dissecat.

Bithynia] Haec qnoque ex Solino (42), quanquam

assumta ex Plinio (5, 32, 43) Gallorum

nominis originationc, quam confirmât ct Hcrodianus

(1, il; p. 33 Б oc cl.).

Sagari] Hic apud auctorcs nunc Sagaris, nunc

Sangarius , nunc Sagarins, uunc Sangaris niincupatur,

hodiequc Zagari appcllatnr. Ptolcmaeus £áyaçov

nominat. Pro Gapclla est Ovidius:

•Икс Lycus, hue Sagaris, Penelisyuc Hypanis-

уме Cratcsque

Martiani Capellae lib. VI. $. 687.

alii fluvio Gallo miscctur, "a quo Galli dicuntur ministri matris deúra. Haec

et Bcbrycia et Mygdonia dicta est; a Bithyno rege Bithynia. In ea ci vitas

Prusias, quam Hylas inundat lacus, quo puer ejusdem no m in is dicitur in

tercepts. Ibi Libyssa locus, Nicomediae proximus, in со sepulcrum Hannibalis

raemoratur. Dehinc Ponti ora, post fauces Bosphori et amuera Rhesum 688

Sagarimquc sinus Mariandyni, in quo Heraclea civitas, portus Acone, ubi berba

vcneni aconitum procreatur, specus Acherusius, qui mergitur in profunda

telluris, Inde Paphlagonia, ubi a tergo Galatia estj sed hic Henetosa etiam 689

civitas, a cujus civibus in Italia ortos Venetos asserunt. Ibi Promontorium

Carambis, quod a Ponti ostio abest millibus passuum ducentis viginti, tantundem

a Cimmerio. Ibi etiam mons Cytorus, et civitas Eupatoria, quam

Mithridates feccratj sed eo victo Pompejopolis appellate.

DE CAPPADOCIA.

Cappadocia autem introversus recedit, quae laevorsum ambas Armenias 690

Inflail , et erebro vórtice tortus Hahjs.« Vene tomín origine pluies opiniones affert S trabo

GnoT. — Plinius (6, 1): »Sayaris fluvius ex înclutis. (.'>, p. 312. 12, p. S43 f. 552 f. Casaub.); sed ad-

Oritur in Pbrygia, accipit vastos amnes; idem San- de omnino baec Messalae Corvini (de Aug. progegarius

a plcrisijuc dictus.a Plura dabit Gcllarius nie 10, p. 540 Bip.) de Antenore: »Is inter ce-

(T. II, p. 293). teros comités Enetorum multitudinem numerosam

l'onti оЛ«] Hace ex Plinio (6, 1) et Solino (43). eecum duxerat: qui Papblagonia orti, patria pulsi,

Inserui autem post ex margine Grptiana. >; .; . ,. cxsules ad Trojam, quae bello tunc laboraba!,

Heraclea] De ea vide Memnonis bistorîarum conccsscrant Hi in próxima íi ni ti mor um praedia

fragmenta a Pbotio (cod. 224) servata (cd. J. G. 'longe lateqne diffus!, quia multitudinc cuneta com-

Orcllius, Lips. 1816), et H. L. PolsbewH diss, pic verán t, ex se gentibus homen dederunt et Vcnetia

de rebus Heracleae Pont ¡cae (Brandenburg. 1833). regio dicta. « ■• .

Henetosa] Codex Monaceusis (C) Enetusa.j tduceniis viginti] Plinies: »Promontorium Ca-

Darmstattensis Fenetusa, et ad libri IVoriinbergeu- rambis vasto excursu abest a Ponti ostio CCCXXV

sis marginem adscriptum legi tur Henelorutn. Pli- millibus passuum, vcl ut aliís placuit CCCL, tan

nins vero (6, 2, 2) ad Papblagouiam scribit; »quo tundem a Cimmerio, aut ut aliqui maluere СССХП

loco Henetos adjicît Nepos Cornelius, a quibus In millibus quingentis.«

Italia ortos cognomines coriim Vcuctos creili posta- Cappadocia] E Solino (45) et Plinio (G, 3, 3);

1st.« Solinus (44) » locum Henetum« appellat. De adde Salinasinm (p. 890) et Straboncm (12 init.).

558 Martiani Capellac lib. VI. §. 690.

CtnmnagenemquG transcurrit, dextrorsum plurimos Asiae populos ambicns.

Ad juga Tauri succrescit in ortu. Praetcrit Lycaoniam, Pisidiam, Ciliciam,

super tractum Syriae means, Antiocliiac partem in Scythiam pertendens. Ab

Armenia majore dividitur Euphrate fluvio, quae Armenia inchoat a montibus

Paricdris. In Cappadocia multac urbes eximiae, inter quas Melita, quam

Scmiramis condidit, et Mazaca, quam dicuot urbium matrem; cui Argaeus

nions imminet, qui nives verticis albicantis no aestivis quidem Solibus superfundit.

In hac Cappadocia longitudo Asiae undecics centena quadraginta inillia.

[DE ASSYRIA]. ...

091 Assyrii Adiabene incipiunt, quos cxcipit Media in prospectu Caspii maris,

quae Caucaseis montibus cingitur; sed Caucasus portas habet, quas Caspias

dicunt, cautium praecisiones etiam ferréis trabibus obseratas ad extcrnorum

transitum cohibendum, quam vis verno etiam serpentibus occlndantur ; a quibus

ad Pontum ducenta millia passuum esse non dubium est. In Ponto autem

Pariedris] Plinius (6, 9, 9) Paryadris; Strabo undecies centena] Plinios (6, 8, 8) duodecies

(11, p. S27; 12, p. 548. biiti Casanb.) Tlagvá' centena auinquaginlat

> ó'OT¡g: nostri margin! Grotius adscripsit Panedrysin. Assyrii Adiabene] MS. Assyrii Adiabene in-

Mazaca] Ita et Plinius in Cappadocia : MaÇaxà cipiunt, non male. Sic ct supra dixit: »Epiroe

Stephane, mide ait dici fiaÇaxsvç et pccÇccxrjvoç. autein incipit Acroccrauniis montibys.« Grot. —

Suetonius tarnen iu IVerone »turba Mazacuin« dielt. Sed s'c in antcrioribus editionibus jam Icgebatur:

Grot. — Videatur de bac urbe Vaillant (in num. cur igitnr edidit ab Adiabenel De Caspiis portis

maximi moduli p. 64). Sex tu s Ru fus (in breviar. confer Straboncm (1, p. 64 Casaub. 2, p. 78. 79.

il, p. 219 Bip.): »Semper in auxilia nostra fuere 89. 91. 92). De Adiabene autem sic Ammianu«

Gappadoces et ita majes í at cm coluere Romanara, (23, p. 270 Lindenbr.): »A diaßcdvEiv , transiré,

ut in honorem Augueti Caesar» Mazaca, civitas appellatam esse vetercs quidem arbitrantur: nos

Ciappadociae maxima, Caesarea nuneuparetnr.« Adde autem dieimus, quod in bis terris aniñes sunt duo

Eutropium (7, 5 ct 6). Pirna dabit Ccllarius (T. perpetui, quos transi vinins, Dia vas ct Adiara-.

II, p. 342). juneti navalibus pontibus, idcoque intelligi Adiave-

Argaevs] Vide Straboncm lib. ХП. Grot. — nam cognorahtatam. « Ce tern m noster Solinum ex-

Opcrae pretium erit conferre Salmasium (ad Solin. scripsit (4G et 47), amplificata tarnen ex Plinio

p. 891). Möns ipse in numo apparct (Vaillant, num. (G, 11, 12) portarum descriptione.

moduli ad p. 75).

Martiani Capellae lib. VI. $. 09i. 539

sunt insulae Symplegades, mox regio Margiane sola in eo tractu vitífera, in

clusa montibus stadiorum mille quingentorum , difficilis aditu propter solitudines

arenosas, quae sunt per centum viginti millia passuum. Regionis praedictae

amoenitatem Alexander Magnus delegerat, ct ibi primo nominis sui

condiderat civitatem, quae excisa est, et ab Antiocho Seleuci filio reparata

cum nomine patris ejusdem , cujus circuitüs habét^stadia septuaginta quinqué.

Inde Oaxis amnis, qui circa Bactram cum 'ejus nominis »oppido fluvioque; 692

ultra Panda oppidum Sogdianorum, ubi Alexander tertiam Alexandriam condidit

ad contestandam itineris prolixitatem; quippe emensi ibi a Libero, dchinc ab

Hercule, arae sunt coustitutae in testimonium laboris immensi. Illam terrarum

partem Jaxartes fluvius secat, qui Tanais putabatur, quern Demodamas dux

transcendit aliumque esse perdocuit, ct ultra Didymaeo Apollini aras exstruxit.

Symplegades] De bis insulis vide fabulain apnd Reiche nauensis Oxis. Laudat Grotias Plinuun ct

Apollodornm (1, 9, 22), Ammiannm (22, 8; p. Serviom ad illud Yirgilii (eel. 1, 66):

537 Gron.), Straboucm (1, p. 21 Casaub. 5, p. 149) — »et rapidum Cretae veniemus Oaxem.a

ct Euripidem (in Medea 1263). Nostcr Plinium(6, Sed dubitat Salinasius (ad Solin. p. 984) an idem

12, 13) ante oculos babuit. sit Oaxis cum Oaxo vel Oxo. Straboncm (2. p. 75

Margiane] Editi vulgo Mattianae, libri Norini- Casaub.) et Ptolemacum (6, 11) sequi si volucris,

bcrgensis margo Marliana, codices Darmstattensis Oxum (S2£ov) legere debebis.

ct Monaecnsis alter (A) Martianae, alter (C) Mar- cum ejus nominis] Sic scrips! с códice Reichel

imine, linde orthographia tantum emendata resti- nauensi pro vulgata lectione : »circa Bactram ejus

tui cum Salmasio (ad Solin. p. 985) quod apud oppidum nominis fluvioijue.« Plinius (6, 16, 18):

Plinium et Solinum legitur. Adde Strabonem (2, »Bactri, quorum oppidum Zariaspc, quod postea

p. 73 Casajib.). Bactrum a flumine appcllalum est.« Solinus (49):

Antiocho] Plinius (6, 16, 18): » — in qua »Baclris praeterea est proprius amnis Bactros, unde

Alexander Alexandriam condiderat; qua diruta a ct oppidum quod incolant Bactrum.*

barbaris, Antiocbus Scleuci filius codem loco re- ibi a Libero] Interposui particulam ibi auctorietituit

Syriatn; nain interfluente Margo, qui corri- täte Rcicbcnauensis codicis; viditquc in suo ctiam

Tatar in Zotale, is maliierat illam Antiocbiam ap- Salinasius (ad Solin. p. 985).

pellari.« Antiocbiam dicunt ct alii (Cellar. T. Il, Jaxartes] G rotins ad marginem Jaxatcs, Reip.

827) ct Strabo (11, p. 516); Solinus tamen (48), chenauensis Láxales; sed PHnius (6, 15 f.), Solicjueiu

noster sequitur, Seleuciam appellatam ait. nus (49, 5), et Ammianus (25, 6; p. 411 Gron.),

Oaxis] Sic Grotianus codex, tditi Oaxus ; recte Jaxartes cum S trabone (И,ф. 507 Casaub.).

360 Martiani Capellae lib. VI. $. 695.

;- " ;.; [DE PERSIDE.]

693 . . Hic Persicus limes Scythis jungitur; sed Scjthico océano et Caspio

raari, qua oceanum Eoum cursus est, profundae in exordio nives, dehincque

longa desertio; post :<quam .Anthropophagi excursus invios reddidere,

post quos Seres, qui undis^a^pergunt arbores suas, ut lanugo, quae sericum.

créât, possit admity. Hi aljafum gentium homines aspernantur, et apposÍLione

mercium sine colloquio gaudent implere contractum. Hinc Attacorus sinus,

Hyperboreis beatitate consimilis, qup incolae gratulantur, qui circuitu valliuin

auras nesciunt pestilentes. . t<

Persicus limes] Ex SoKno (49, 6). Inscriptio- contractum.« Quae quam falsa sint videbis si fonnem

de Pcrside inepto loco inlcrpositam uncis in- tee uude nostcr hausit comparavcris (Solía. 50 £

clusi ut supra (§. 691) de Assyria. Mclam 3, 7. Plin. 6, 22, 24. Ammian. 25, 6$

Scythico océano] Ex Plinio (6, 17, 20) ct So- p. 413 Gron. Appnlcj. in flor. p. 21 Oud.).

lino (50). • Attacorus sinus] Vide Plinium. Grot. — Attalanugo]

Animianus Mareelliims (25, 6): »Abindc cenum omnino Solinus scripsit, qui sinuin Attacesilvae

siiblucidac, a qiiibus arborum fetus aquarum пит ab Attacis populis putavit diet Am, ut Astaasperginibus

crebris velnt quaedam vellera moll ¡en- cenus sinus in Ponto apud Plinium ab Astaco.

tes ex lanuijine et liquorc mistam subtilitatcm tc- Martianus, qui Solini simius est, ut ipse Solinns

nerrimam pectunt ncntesqiic subtcmina conficiunt Plinii, beic cum sequi tur: »Hinc Attacenus sinos «

sericum.« Adde Hcrodotiim (5, IOC), Strabonem cet. Ita scribendum с veteri libro, qui habet Adte-

(15, p. 694. 715 Casaub.), Melam (5, 7; p. 58 genus; nam in vulgaris babetur Attacorus. Plmiani

Voss.), Glcmcntcm Aicxandrinum (paedag. 2, p.200 tarnen libri haben t: »Chrysc sinus, Cyrnaba flumen,

Sylb.), poetasque Yirgiüum (geoi-g. 2, 121): Atianos sinus et gens liominiim Attacorum.* VcmVelleraquc

ut folüs depectant tennia Scrcs« reor ne hie more suo hallucinatus sit Solinus et

et Claudianiim (cons. Prob, et Olybrii 179): Attacorum ab Attacis populis forma lu m pularit,

— »quod molli tondent de stipilc Seres, atqnc inde ipse Attaccnum sintim formant. Atqui

• Frondea lauigerae carpentes vellera silvae* genitivus ¡He Attacorum ab Atlacorae descendit,

aliosque cjusdem locos (in Eutrop. 1, 226; Ш non a recto Allaci, oi 'Azzaxôçctc, idqne ipse

cons. Honor, cxtr.), quae deniquc supra (§. 114) testatur Plinius statim: »ab Attacoris gentes Thun.«

de bysso annolata sunt Ergo Graece sunt 'Azzaxoçcu, non Azzccxoi. Satapposilione]

Ita correxi, emcndaviqiie etiam in- mas. (ad Solin. p. 989). — Lectioucm Attacenus

terpunctioucm. In cditis enim locus sic legebatur: Grotius quoque notavit in margine; corrigerc tarnen

»Iii aliarum gentium homines aspernantur, et ар- nolui, quia ipsius Martian! error esse videtur ex

positionetn mercium. Sine colloquio gaudent implere Plinii verbis male intellect!:* Solini verbid Hiatus.

Martiani Capellae üb. VL §. 694. 56i

DE INDIA.

Dehinc India; nam Ciconas in medio error adstruxit; sed a Mediis 694

montibus inchoat India; nam in Eoum mare a mediterráneo porrecta, salubris

Favonii vegetabilibus flabris, secunda aestate annis singulis vegetatur bisque

frugem metit; pro hieme Eteeias perfert. Quinqué millia habuit oppidorum,

ct raundi pars tertia credebatur. Liber primus ingrcssus Indiam triumphavit.

In oa maximi fluviorum Indus et Ganges; sed ab Scjthicis montibus Ganges

venit. Et Hypanis ibi amnis immodicus, qui x\lexandri Magni iter inclusif,

sicut in ejus ripa locatae testantur arae. Latitudo Gangis, ubi diffusior, viginti

millia passuum; ubi angustus, octo millia; profundus pedibus centum. Ibi

reges gentiumque divcrsitas, tam exercilibus quam elephantis copiosa. Ultra

Palibotram urbem raous Maleus, in quo hieme in septentriones umbrae, in

austros aestate cadunt, senis alternatae mensibus. In eo loco per annum

quindecim diebus tantum Septentriones apparent. Homines fusciorcs; nam 695

Pygmaei montibus habitant, et qui confines Océano sine regibus degunt.

Pandeam gentem feminae tenent, cui prior regina Herculis filia. In eo tractu

qui circuitu] An quia? Grot.— Non necesse.

Ciconas] Solinus (32): «Inter hos et Indiam

tjnarissimi Ciconas locaverunt«, prorsus contrarius

nos tro, nisi hunc it/naiissimi legisse conjiciamus

cum Salmasio (p. 990).

Mediis] Legcndum puto Emodis. Vide Pliuium

lib. в, c. 17 j Ptolemaeum lib. 5, c. 14. Grot. —

Quantum ad rem recte, ut confirmant Dionysius

(pericg. 1165), Strabo (15, p. 719), alii; sed mveteratum

mendum esse Solini (52) codices ostcndunt,

qui et ipsi Medis legunt teste Salmasio (p.

990), qui recte monet ipsi potius Martian o qnam

librariis hoc peccatnm impntandum esse. .

octo millia] Supplevi millia ex códice Reichenauensi,

Pünio et Solino adstipulantibus; in reliquis

alieno loco intrusum lcgitor post centum, ubi

tarnen jam Grotiiis in margine notavit ab aliis abesse.

mons Maleus] Vide supra (§. 593). ■ •

Pygmaei] De eorum cum gruibue pugna fabella

antiquissima est (Homer. II. у 6) et a rccentioribas

saepe repetita (Strabo 1. 1, p. 35. 37. 43. 1.2,

p. 70. L 7, p. 299. L 9, p. 390. 17, p. «21 Casaub.

Aristot. hist, animal. 8, 12. Oppian. halient.

1, 623. Plin. 4, 11. 7, 2. 10, 23. Juvenal. 13,

167. Mela 3, 8. al.). Maximus autcm scriptorutn

dissensus deprebenditur de regione, quam inhabi*

tasse Pygmaeos fabulantur (Herodot. 4 , 43. Aristot.

hist, animal. 8, 15. Ctesias 11. Plin. 5, 29. 6,.

19 ct 30. Gell. 9, 4 f. Mela 3, 8. Stephan, т.

HâtrovÇa. HesycL v. Ncößat).

S62 Martiani Capellae lib. VI. §. 695.

ctiam Nysam urbem esse Libero patri sacram, montemque Mcrum Jovi, undo

fabula est cum Jovis femine procreatura. Ibi etiam Ínsulas duas auri argentique

metallis ac fetura praedicandas, etiam vocabulis approbatur; nam una

690 Chrysea, Argyrea altera nuncupatur. Omnes Indi comarum fuco decorantur,

alii caeruleis, alii crocinis fulgoribus tincti, gemmis comuntur. Funerationes

negligunt, elephantisque vehi eximium putant; .sed in Taprobane insula ma

jores elephanti quam Indici, ampliores etiam margaritae sunt; quae patet

in longitudine stadiorum septem millibus, in latitudine quinqué millibus.

Scinditur fluvio interfluente, atque Indiac praetenta est; in quam septem dierum

iter, ut Romanis navibus approbatum. Illic et illud mare absque canalibus

profundis senûm passuum allitudine deprimitur. Ibi Septentriones non apparent,

Vcrgiliae nuuquamj Lunain ab octava in sedecimam tantum supra terras

697 vident. Ibi sidus clarissimum Canopos; Sol ortivus in laeva conspicitur. In

navigando nullum sidus observant, aviumque volatus sequuntur. Quaternis

per annos mensibus navigant. Homines ibi corpore grandiores ultra hominum

est in quadam rcg'ione urbs Nysa Libero patri sacra

monsque Meros Jovi raeer; onde et ipsum, inquit,

fabula est e Jovis femore procréât um.«

elephanti] Dionysius (in üSQi,r¡y. 593):

•MrjzsQa TartQoßavrjv 'A6cr¡y>£véo/v ¿Ze<pávrcov.*

Plura vide apudPlinium (6, 22, 24) et Solinum (S3).

margaritae] De lis Plinius etiam aliis locis (9,

38, 54; 32, II, S3).

Lunam] Sic scrips! ex códice Reichcnauensi ;

vulgo Luna. Plinius: » Septentriones Vergiliasque

apud nos velut novo coelo mirabantur, ne Lunam

quidem apud ipsos nisi ab VIO ad XVI supra ter

rain adspici fatentes; Canopum luccre noctibus,

sidus ingens et darum.« Cf. et Diodorum (2, 35).

aviumque] Ita codex Monaceuses (A): perperam

in editis avium if uns vehunt.

Jovis femine] Alludit ad voeem fiTjçoçi Ca

pelle autem semper feminis dicit, non femoris, uti

supra diximus (§. 244). Conferendus Plinius, qui

ait: »I4ec non et Nysam urbem plerique Indiae adscribunt,

montemque Hemm Libero patri sacrum:

unde origo fabulae Jovis feminc editum.« Et Solinus:

»Möns etiam Jovi racer Meros nomine, in

cujus spec и nutritum Liberum patrem veteres Indi

affirmant: ex cujus vocabuli argumento lascivienti

famac creditur Liberum feminc proereatum.« Grot.

— Vulgo semine; sed verani lectionem jam Grotius

conjectura assecutus est, quam confirmant codices

Darmstattensis, Vossianus, et vetustissimi duo Lngdunenses

(Arntzen. misc. p. 1 72) claris literie exhibentes

femine. Adde Straboncm (1. 15, p. 687 Cas.),

Mel am (3, 7), Curtium (8, 10, 12), et qui nostrum

vîcissim respexit, Mythograpbum Vaticanum (p. 213

Bode): »nuia ut refert in Cosmographie Martianiis,

Martiani Capcllae lib. VI. §. 697. S65

mensuram, rutilis comis, caeruleis oculis, trueioris soni, nullo linguae commercio

genti alteri sociantur; cum negotiatoribus aliis in ripa flu minis merces

apponunt, ac vix complacitas mutant. Aetas illi ultra humanam fragilitatem

prolixa, ut immature pereat, qui centenarius moritur; nulli per diem somnus;

annona eodem semper tenorej aedificia humilia parvaque. Vitem r

nesciunt; redundant pomis. Herculem colunt; regem cum, qui mitior gravior 698

ac sine prole fuerit, eligunt; et si in regno prolem susceperit, removent,

•

hereditarium formidantcs imperium; cum quo tarnen alii triginta cognoscunt,

et si fuerit provocatum septuaginta judices fiunt. Rex Liberi patris eultu componitur,

et si peccaverit, interdicto omni usu et colloquio jugulatur. Culturas

et venatus amant, verum tigridum aut elephautorum; piscationibus delcctantur,

praescrtim testudinum, quarum superficie domos familiariim capaces operiunt.

Dehinc habitant Ichlhyophagi, quos Alexander vesci piscibus vetuit; nec longe 609

insula Solis quae dicitur, et Nympharum cubile rubens, in qua omne animal

hominum mensuram] Reichenaucnsis codex pro

hominum exhibet omnium, sólita confusione.

trueioris] PHnius: »oris sono triici, aullo com

merça) linguae. « Sic legendum, item apiid Martianum:

» caeruleis oculis, true! oris sono.« S u-mas.

(ad Solin. p. 1118). — Invitis codicibus nihil in uto,

nec mutandi causam video, quam Martianus saepc

auctorom suorum verba aliorsum flcctat.

negotiatoribus] Id est cum Scribus, ut ex Pli

nto apparet, quorum consuetudinem supra jam

§. 693) narraverat. De Taprobancnsium commercio

in Universum vide Heercnii diss, de Ceylone insula

per viginti fere sécula communi terrarum marium-

<jue australium emporio (Göttingae 1831. 4).

immature] Codex quidem Alonaccnsis (А) гал-

lurae, alterque (С) et Darmstattcnsis mature ex

hibent: sed vnlgatam rctinui, quia Solinus (S3), e

quo Martianus plerumque sua habet, de immatura

morte Ulud tradit. Utrumque defendí posse Salma

siiis (ad Solin. p. 1118) evicit. Lucretius (5, 222):

»quur anni témpora morbos

Adportant? qua re mors immature vagatuv?'«

Dc duplici vi vocabuli mature vide Gellium ( 10,

11). Ceterum pro Uli vcl Ulis vel illic legendum

vidctur, nisi ad gentem refera mus.

in regno] E códice Reich enauensi; G ro litis edidît

»in regnum«. Solinus (53) »dura régnât «, cut

adde Pliniuin (6, 22 f.), unde baec omnia petita

sunt.

tigridum] Solinus (c. S3): » Venation ¡bus indul

gent, пес plebejas agunt praedas, quippe quum

tigres aut elepbanti tantura requirantur. Maria quoque

expiscantur; marinas testudincs capere gaudent.

« Grotius »tigridum aut elepbantorum pisca

tionibus« junxerat

Ichthgophagi] Confer Arrianum (in Indic. 31,

p. 612) et Straboncm (2, p. 96; 15, p. 720 Cas.).

insula Solis] Pomponius post mentionem TaproЬ64

Martiani Capellao lib. VI. $. 699.

vi fervoris absumitur. Mox Hypanis Carmaniac fluvius, a quo primum adspici

Septentriones incipiunt. Deinde tres insulac, in quibus hydri marini viccnûm

sunt cubitorum. In his Rubrum mare littoribus siou gemino disparatar; verum

ortivus Persicus dicitur propter habitationem Persarum, qui sinus vicies et

700 sexaginta millia circuitu patet; ex adverso alter Arabicus voeatur. Carmaniac

quoque Persis adjungitur, quae ab insula Aphrodisia inchoat, quae translata

est in Parthicum nomcn. Littore quo occasui objacet, millium est quingcntorum

quinquaginta. Oppidum ibi nobile Susa, in quo tern plu in Dianac.

Susa juxta Tarbile sive Babitace in centum triginta millibus, in qua sunt

homines, qui aurum in profunda defodiunt, ne cui sit in usu. Parthici vero

regni nongenta quadraginta quatuor millia passuum. Verum omnis Media,

banae statim insulam Solis commémorât Martianus

qnoque in pari peccato deprebenditnr. At dens

bone! quam longe tum Ichthyophagi, tum insula

Solis illa dissident a Taprobane! Salmas, (ad Solin.

p. 1179). — Non recte sentiunt, qui hie inendum

suspicantur, ac cnm Salmasio legunt: «cubile

Nympharum unius.« Multo minus credeiidum, Plinium

hie tarn ridiculum fuisse interpretcm, qualem

ipse fiugit. IVympharum Oceanitidum cubilia sub

Sole oriente ct in ipsis insnlis Solis. Qnidni ejusdem

sint coloris atque ilia Anrorae? Ilujus vero

cubile quis ne seit modo croecum, modo roscum dici

a poëtis? Лес cubile tantum, sed ct rol tus, vestís,

thronus, bracbia, omnia deniqne illic rubere dicuntur.

Voss, (ad Melara 3, 7; p. 281).

vicies et sexaginta] Solinus (54) habet «vicies

et Besagtes centena millia passuum «, ad quae Salnasiue

(p. 1191): «Non ita loquuntur auctorcs.

Aut igitnr legciiduin «vicies et sexics centena millía

passuum*, aut, quemadmodum est apud Marfa'anum,

«vicies et sexaginta. « Ita ¡He de sinu Por

tico: «qui sinus vicies et sexaginta millia circuitu

patct.4

Aphrodisia] Lege Aphrodisias ex Plinio.Gnox.

— Solinus (34) Aphrodisia habet; sed mirum quod

codices Reichenanensis, Monacenses (A. C), et Darinstattensis

pariter omîtes Frondisia praebent pro

Aphrodisia.

littore quo] Male pro quo in editis legitnr

quoque! Meliorem quam dedimns lectionem codices

praebucrunt Monacenses (A. C), Darmstattensis, et

Reichenanensis.

Susa] Lege ct distingue: »in quo templnm Dianae

Susiae; juxta« cet. Guot. — Solinus: »a Susis

Carbyle sive Barbyte oppidum.« Quo tu tins possis

credere ita Solinum scripsisse, en tibi Martiannm,

qui ex hoc loco ¡ta quoque scripsit: «Susa juxta

Carbilc sive Barbitace in centum triginta millibus.«

Sic ctiam omnia ejus excinplaria scriptum exhibent,

et vidi antiquissima. BaQßvTaxrj Stephane Яо/Liç

HeQÓixrj. Salmas, (ad Sol. p. 1 194). — Ad haec et

quae sequuntur conferendi sunt Strabo (IS, p. 727 ;

16, p. 743 Cas.) ct Plinius (6, 27, 31).

centum triginta millibus] Addit Plinius quinqué.

Grot. — Ita et Solinus (с. i>4 f.).

Martiani Capellae lib. VI. $. 700. 565

Parthia, et Persida ab oriente ilumine Indo, ab occidente Tigri, a septentrione

. Tauro Caucasie, a meridie Rubro mari terminantur; quae omnes per longitudiucm

patent ter decies viginti millia passuum, per latitudincm octingcnta triginta.

DE BABYLOJSIA.

Sed Chaldaeae gentis Babylonia caput est, denique Assyria et Mesopo- 701

tamia propter illius claritatem Babylonia vocatur. Urbs ipsa sexaginta millia

passuum mûris amplectitur, qui ducentis pedibus alti, quinquagenis lati sunt,

nisi quid amplius; nam terni digiti singulis mensurae nostrae pedibus applicantur.

Haec interluitur Euphrate; ibi Jovis Beli tcmplum, qui inventor fuit

disciplinae sideralis. Haec nunc ad solitudinem rediit cxhaustae Seleuciae. Item

in hunc usum etiam Ctesiphontem tertio ab ea lapide condidere Parthi, ac

nunc caput regnorum est. Habitantur etiam abdita Aethiopiae et . adusta 702

Troglodytarum et Icbtbyophagorum gentibus; sed primi feras cursu praetereunt;

alteri nando marinas beluas vincunt. Sunt et Gorgades insulae, obversae

promontorio quod vocatur Hesperion ceras; has incoluisse Gorgonas ferunt,

in qjias a continenti biduo navigatur. Ultra has Hesperidum insulae, quae

octingenta triginta] In latitudine hac diinctienda restitnendnm esse vidit Gorgades, legiturqne in

auotior denario Plinins. Grot. omnibus libris scrip tis, Monacensibus (A. C), Reiducenlis

pedibus] Sic et Plinins (в, 26, 30)

et Solinus inepta lectio in margine Grotiana

, et Darmstattcnsi; neqnc aliter apnd

(6, 31, 31) et Mehna (3, 9 f.), qui sicut

noster addunt, bas babitatas olim fuisse a- Gorgopassibus.

nibns (add. Strab. 1, p. 22; 7, p. 299 Casanb.)

exhaitstae Seleuciae] Lege: «exhausta a Selen- „ i ». n. i . ni. .

J ° Hesperion ceras J Ita Ftoicmaeus et Plînîns:

eia.t Grot. — Plinins: » exhausta vicïnitate Selen- , мс, „ ^ D , , . .

male JMS. Hesperonaeras. Grot. — Salinasius (ad

ciae., qnod in textum reeepissem, si ullus codex Sol¡n p 12J)e) apnd ^ MartJannm ,eg;

addixisscL T^It Hesperueeras , ёблёдох) xèçaç, quemadmo-

Ctesiphontem] In editis Tesiphontem. Lege Cte- ¿um ¡„ Hannonis periplo (p. 3 Boecl.), ad quem

siphontem. Ita omnes anetores, inter quo? Strabo confep qUOd Ilugius (in progr. de Hannon. pcripl.

et Plinius. Grot. — Atqne ita in libri etiam Norim- |808 p. 50) observavit; sed quum eodem redest

bergensis margine notât um, unde reeepi. èÔrtSQiov xèçaç, coilicum auetoritatem secuta«

Gorgades] In edîtie Gorgones i sed jara G rotins впш.

866 Martiani Capellao lib. VI. $. 702.

in iutimo aduiodum mari sunt. Fortunatas autera Ínsulas in laeva Mauritaniae

constituías inter meridiem occasumque non dubium est; quarum primaOtnbriona .

dicitur, secunda Junonia, tertia Theodc, quarta Capraria; alia JNivaria, quae

aere nebuloso et concreto est; mox Canaria, canibus immensae magnitudinis

plena. Omnes avibus plenae, nemorosae, palmiíerac, nuce pinea, mellis

copia, amnibus, ac siluris piscibus abundantes.

ITEM BREVIS REPETITIO.

703 Percursus bre viter terrarum situs, licet ignobilia quaeque praetervolans

immorari non potueriin, tarnen ut orbein terrae mariaque admcnsa cognoscar,

mensuram omnem brcviter intitnabo. A Gaditano freto per longitudiucin diquae

in intime] E codicibns Monacensibus (A. minorem« 5 Soliniis (S6, IS): »Tertia Imic proximal

C), Darmstatlensi, et Reiclicnauensi snpplevi quod eodem nomine, nuda omnia«, »ndc ridiculain aejoeuin

editis omissum est in. larem nostri balliicinationcin fluxisse Salmasius (ad

Fortunatas] Confer Mclaiii (3, 10), Plinium Solin. p. 151 5) annotat, qui Teotlem nomine legerit;

(C, 32, 57), Straboncm (1, p. 5; 5, p. ISO Ca- sed quid si Plinii potius ac Solini codices corrupt!

saub.), et Apollodoruiii (5, 10, 1). siut, Martianns verum servarit? Duas Ínsulas prope

Ombriona] Lege Emhion ex Solino et Plinio, in »c sitas eodem nomine appellatas esse vix crcdibilc.

enjus tarnen codicibns quibusdain Ombrios Icgitnr. Capraria] Ptolemacus HaÔJttt^ia, lege Ka-

Eadcm bacc Latina Interpretation« Pluvialia dicta. Jtçaçiai ita cniin alii omnes. Grot.

Ptolemacus in eiiuincrationc harum insularum jtXov- Nivaria] Haec et àjrçôôlTOÇ dicta videtnr ex

СТаЯа, lege jtZovutkla. Grot. — In Martiani Ii- Ptolcmaco, quasi per nives inacecsaa. Grot.

bris, qui sumsit a Solino, legi tur: ȧlembrion dl- mensuram omnem] Ex Plinio (6, 58, 55),

cilur.« Verum ¡taque Ombrion. Ptolemaeo jtP.ov- sed cum iiumcroruin differentüe, in quibus nec ipsi

ßuikia. Salmas, (ad Solin. p. 1298) — In codici- Plinii codices sibi constant. Nostri nibil variant;

bus quidem Monacensibus (A. C), Darmstattcnsi, Grolius tarnen margin! adscripsit pro tricies et ter

et Reiclicnauensi legitur Membriona, quod jam viginti Septem millia quingenta alios legere tricies

Grotius margini adscripsit; sed nialui vulgatani Om- et qualer triginla seplem millia ; delude pro centies

briona retiuere, quae propios certe ad Plinii (G, o:ties alios centies ocluagies; pro nongenta hit

52, 57) Ombrion accedit. . nonaginta; pro se.vagies 1er potius septuagies ter;

The ode] Etiam baec Junonia dicta, at ex PH- pro octies viginti quinqué denique septies viginti

nio colligo. Grot. — Plinius: • Alteram insulam quinqué; quae partim magis cum Plinio conveniunt,

Junoniam appcllari — ab ea in vicino eodem nomine sed quuni ex boc correcta esse posaint, reeiperenolui.

Martiani Capellae lib. VI. §. 703. !>67

recto cursu ad os Maeotis tricies et ter viginti Septem millia quiagcnta passuum.

Universus autcm circuitus ab eodem exordio per sinus dictos intra Macotin

lacum centum quinquaginta septem, cum ipsa vero Maeotide centies octies

bis nongenta. Europae solius mensura octogies bis nongenta quatuor. Africae

longitudo tricies septies nongenta quatuor, latitudo in Cyrenaicam ejus partem

nongenta et decern; Asiae vero longitudo sexagies ter septingenta quinquaginta,

latitudo ab Aethiopico mari ad Alexandriam juxta Nilum sitam per Meroen ct

Syenem decies octies viginti quinqué millia. Exposita est terrae, quam ipsa

peragravi, aequorumque mensura ; nunc ad artis praeçcpta, ut jussum est,

veniemus.

Dixerat, at Paphie paulo contractior ore 704

Mora intricante laeditur,

Nixaque mox famulis marcentia terga recliuat,

Magis quod lassa pulchrior.

Hie dudum roseas inter resoluta puellas

Voluptas inquit anxia:

Unde hace tam duris immitis rustica membris

Pcregit orbis circulum,

Et tantos montes, fluvios, fréta, compita currens

Delere venit taedia?

Hanc ego crediderim sentis spinescere membris,

Neque hirta crura vellere;

Paphie] Sic jam Grotîus scribendum intellexit; Nisi forte telare mails legere, pro eodem, quem-

Yulgo Paphîae inepte. admodum prolelare dieimus, àrto TOV T7\Xh-&ev vel

magis quod] Lege quo. Confercndus hie locas rr¡?,ov. Vide Festum in voce Tehnn. Grot. — Sencorn

illo, qui infra est: »ipsaque rclabcntem lassitudo sus bic esse videtur, Geomctriam taedii delendi

decuerat.« Grot. — I4on magis bac emenda tione causa tot terras percurrísse.

opas est, quam lectione ad marginem ab eodem ad- vellere] Opprobrat Geometriae rnsticitatem, ideoecripta

lapsa pro lassa. qae dicit cam birsuto esse corpore, neque illam

delere] Si Glossarnm expositionce seqaamer, membrorum asperitatem deponere. Solcbant enim

iegendum esset differre; exponunt enim prolongare, homines delicatioree crura alinqne corporis loca piШ

Martiani Capellae lib. VI. $. 704.

Namque ita pulverea est agresti et robore fortis,

Jure ut putetur mascula.

705 Quo dicto Jocus ministris Veneris suscitatur ipsique Cythereae, cui de pro

ximo, susurratiiu decentcr arrisit; quam Arcas uutu hilaro et quo earn solitus

intueri propter divûm reprehensiones circumspectus inhibuit. Verum Prónuba

losa psilotbro perungcrc pilosqnc nasccntes evcllcre,

qno laeviores giabriorcsquc reddcrentur. Hinc Juvcnalis:

»Nec vellendas jam praebuit alas.»

Homines ei operan destinât! praesertim in balneis

¿fíipili, i¡ quibiis fiebat yílipilarii díciintnr; circa

alas eiiim pilí maxime cresciint. Glossarium: »Alipilarius

¿Q(újtay.i6Tr¡q*í Seneca: »Aiipilum cogita

temiera, et stridulam voccm quo sit notabilior subinde

exprimentem, nec nnquam tacentem, nisi quum

alas velÜt, et alium pro se clamare cogit.« Dicitiir

autem УосоЛашбхуд a ÔQcôrtaÇ, quod est ungiicntum

qnoddam picatum, quo ca in re utcbantur.

Martialis :

»Lacvis dropace tu auotidiano ,

Hirsulis ego cruribus genisaue«;

et alibi:

nPsilothro faciemqve lavas et dropace vulvam.«

Videndus Iiac de re Suidas in voce xsxaXÀcùJtlÔ-

[iévoç àv?jç. Apnd Graccos id officium feminis

magis quam viris datum, ídcoqiie jtaçaXiÀxçiat

dictac. Saepe invebitur in bas delicias cinaedorum

Clemens Alexandrinus, ut quum ait: dtà Xovxovç

yàç JïXrjQEiç ai rtôXeiç rtixxovvxeov etc. Item:

oí 6(pâç xaxaJtLxxov6i, xai xàç xçi%ag xolç

cvuöjtcööi Jtávxa XQtrtov rtaçé^ovôt. Et alibi:

xwaiôovç èvdccde rtôXXovg èv cióxet Jtertixxo-

%OJtï][iivoX)Ç. De cruribus vcllendis, uti bic Ca

pelle, ita et Lucianos-. r¡v yáp rtixxovixeva та

6xE?.rj xai хо бсоиа ¿Xov. Depilabant yero qui

dam etîam obscaenas partes. Martialis:

.»Quum depílalos Chreste coleos portes.»

Et hace quidem de depilationc dicta sufficient cog

èv rtaçèçyco , quibus conjunge ea quae YVouwcrius

ad Petronium. Grot. — Adde Jurcnalem (8,

16):

> Tenerum at tri tua pumice lumbum«

et contrarium alio loco (9, 15):

»Fruticante pilo tieglecta et squalida crura»

quaeqnc practerea interpretes ad Persinm (4, 56)

attulerunt.

putelur] Codices Rcicbcnauensis, Darmstattensis,

et M опасен ses (А. С) credatur, sed repugnante

metro.

mascula] Masculus firmum fortem audentem dé

signât; Ausonius:

»Muscula Pieriis Sappho sóror addita Musis.*

Barth, (ad vers. p. 1391). — Mihi tarnen hoc loco

Voluptas simpliciter ad sexum respcxísse videtur,

non pro femina sed pro viro se Gcometriam gerere

significans.

Jocus] Ilunc Vcncri comítem jam Horatlns aJ

didit (od. 1, 2, 34):

»Quam Jocus circumvolat et Cupido» ,

quod an alibi repena tur, Alitscberlicbius ее neecire

ait.

hilaro] Ita noster saepe (§. 726. 804) cum ce

teris serions aevi scriptoribus (Oudend. ad Appiilcj.

I, p. 194); quam vi s hoc loco codices

(A. C) magis usitatum hilari cxbibeant.

Martiani Capellae lib. VI. §. 705: 569

propter assidens: nihil minim, inquit, si propere Venus cum 'deliciis famulitioque

tam comi appulsa est lascivire; nam et nuptialiter laeta est, et

blanda semper arridente Cyllenio. Et cum dicto Geometría praecipitur ad pro*

missa properare; sed ita, ut summa quaeque perstringens fastidium non sqscitet

tarditate. Turn illa: omnis mea quae in infinitum propagatur assertio, nJut- 706

meris lineisque discernitur, quae nunc corpórea tu in incorpórea comprobantur.

Nam unum est, quod animi sola contemplatione conspicimus, aliud, quod

etiain oculis intuemur. Verum prior pars, quae numerorum regulis rationi- , ,

busque concipitur, germanae meae Arithmeticae deputatur; alia est linearis

atque apodictica hujus pulveris erudita cognitio, quae quidem ab incorporéis

procreata ас sensitn iu multíplices formas effigiata tenui ас vix intellectuali

principio in coelum quoquc subvehitur. Quod quidem incorporeum invisibi- 707

leque primordium commune mihi cum Arithmetica reperitur. Nam monas

ejusdem insecabilis procreatio numerorum est, mihique signum vocatur, quod

praecipitur] Vide euperiorem locum (§. 41). %0/xevov icev tiç avtfj OQCcrà r¡ àrttà бсоцата

Мох summa reposuî ex libris scrîptls et anteriori- %%ovraç âçi&fwvç JtçoT£Lvô[i£VOÇ ôuxXèyrjTat

bus cditionibus pro Grotiano summae. , - • ». x.T. X. Adde Tbeonem Smyrnaeum (de arithmetica

tum illa] Tum scrips! с codicibus Monacensibus 3, p. 24).

(Л. C) et Darmstattcnsi pro tunc in cditis. apodictica] Alii libri optimae, quod est optica,

propagalur] Lcctioncm a Grotio in marginem sed male ni fallor. Grot.

rcjectam e codicibus Monacensibus (A. C), Reiche- signum] Frontinus (in Goesii rei agrar. script

nauensi, et Darmstattensi restitui pro peragratur p. 31) hoc ait esse »suae partie initium, a quo orain

cditis. . ■ . , nia incipient « Nimirum idem est quod alias punnumeris

lineisque] Quinctilianus (1, 10, 34 ctum, Graece Órjfieíov, de quo Aristide» Quinctiet

35 5 p. 229 Spald.), postquam »aeui geometría lianus (ар. Meib. de re mus. app. p. 32): 6r)[i£Ïov

ingenia* observarat, pergit: »Nam quum sit geomc- dk xaXeltat, âtà то àfteaeç tivai, xa&o xai

tria divisa in numéros et formas, numerorum qui- oí уеыр,1тда(, To rtaçà 6<pí6iv àfiSQSÇ órj/ieiov

dem notitia non oratori modo, sed cuicnnqne pri- rtçoÇTjyôçsvÔav. Addc Diogcnem Laertium (5,

mis sajtem Uteris erndito nocessaria est« 107), Sextum Empiricum (hypot Pyrrh. 3, 18;

corpórea] Haec duo genera Plato quoquc di- p. 165; adv. mathem. 7, 100; p. 390), Macroatinguit

(republ. 7, p. 325): eôç 6<pôdça âvtù rtOL bium (ad soma. Scip. 2, 14), inque primis

ayet, xt¡v ypoxnv *«t ^sçl avTwv rwv àot&- dem, cujus jam Grotius de6nitionem attulit:

ftwv ccvayxàÇet дихЛёуеб&м, ovdcc[ir¡ àitode- ¡uióv i6xw ov piçoç; ovôàv. ,

72

570 Martiani Capellae lib. VI. §. 707.

utpote incomprehensibile parte nulla discernitur, apud illam dyas lineam facit,

mihi linea in longitudinein ducta latitudinis nil prorsus acquirit; superficies

item mihi tani longe latcque diffusa sine profunditate censetur, illi numerus,

qui cunctis accederé speciobus gregatim singulatimque potest, nisi rebus incidat

incorporeus invenitur. Ergo incorpórea utriusque principia.

DE PLAÑIS FIG ORIS. .

708 Verum primae apùd me formandorum schematum partes duae sunt:

una quàe dicitur planaris, quam értíitedov Graece soleo memorare, alia

solida, quam dxsçsov dicimus; et prioris principium 6r¡(xelov, qiîod punctum

vcl signum Latialiter appellatur, consequents superficies, quae értupaveia dicitur.

Punctum vero est, oujus pars nihil est, quae si duo Fuerint, linea

interjaceute junguntur. Linea vero est, quam удащгуу vocamus, sine latitu-

709 dine longitudo. Linearum aliae directae sunt, quas sv&eiag dico, aliae in

gyrum reflexae, quas xwtXixâç, nonnullas etiam éXixoetôilg, alias xatinvXaç

incidat\ Ita pro accidat in cditis onincs libri no crassitude sit; Uneamcntum longitudinein Jatiscripti,

Monaccnscs (A. C), Darms tattensis, ct fudinc carentern« cel.

Reichcnaucnsis. Addc Oudcndorpium (ad Appulej. de plants figwis] Haue sol a ni iinscriptioncm

I, p. 501). Practerca paulo ante singnlatim scripsi scrvavi, rcliquas, ut (§. 709) de tíñete, шох (§.

pro sigillatim (vide ad §. 27). Speetat autem dif- 7J0) de plano ángulo, deinde (§. 7 1 Л) de genere

ferentiam X(OV àçi^/icôv xai áqid[i7¡xwv. • ; schematis secundo, denique (§. 715) de ergaslicis

incorpórea] Ridct liaec Lucianus (iu Hermot schematibus, sustuli, quia non siifticicbant ¿t sin-

74; T. IV, p. 100 Bip.): xàxtivj] yaQ Xovç èv gula potins quam universa spectabant.

GQ%f¡ áXXóxoxáxiva airr¡6a6a ааг'цшха ovôè partes duae\ Plato (in Menone p. 7G): xi &è

6v6xr¡vat ôvvâfieva, 6r¡fuíá riva afiegrj xai èrt'uteôov xaXtîç xt xai sxeqov av бхерет;

удащгад àrtXaxeiç ш rà toutvxa, èià 6a- oïov Taina xà èv xalç yeconexçLaiç; — aar à

&QOÏÇ toîç -&S[ieXioiç xovxoiç oixodofiei xà xol- yàç rtavxoç б%тц1ахо$ xovxo Xéyta, elç o xó

avxa к. X. Z. Adde Ciceronem (academ. 2, 36)-. Ôxsçeov rtepaivet, xovx"1 etvai 6%тцш' bïteç

«Nam quaero ex bis illa initia matbematicorum , av 6vXXaßcov d'ftOVfU., 6xEQEOV ïtègaç 6x?, fia

qtiibus non concessis digitum progredi non possunt; eivai. Confer Porphyrium (apud Stoîi. ecl. phys.

punclnm quod raagnitudincm nullam habcat; extre- p. 354 ed. Heeren.): бх^ЦМ* SÖXiv ÈJtupa'vEUX

mitatem et quasi libraraentuin, in quo nulla omni- xai rtSQiyçatpij xai ftEQaç 6eopaXOÇ.

Martiani Capellae lib. VI. §. 710. 571

pro obliquitate discrimino. Quae tarnen lineae punctis utrinquesecus includuntur,

sicuti ipsae quoque snperficiem circumcingunt. Superficies est, quae

longitudinem et latitudincm tatitum habet, profunditate deseritur, ut est color - ^

in corpore. Hanc èrcupaveiav Graeci dixere, et ut dixi ejus termini sunt

lineae sivc planae sive sinuosae. Planus autcm angulus fit in planitic duabus 711

lincis se invicem tangentibus .et non unawï' facienlibps1 ad aherutrum inclina

it ••••■,..■*.

tionem. Quando autem aeque intra se tenent angulum lineae et directae fuerint,

directilineus dicitur angulus et Graece èv&vyçapfioç. Quando autem directa

super directam jacentem stans dextra lacvaque ángulos aequales fecerit, directus

uterque est angulus, et ilia superstans perpondicularis dicitur, sed Graece

xá&evog. Angulus major directo obtusus dicitur, minor directo acutus.

Definido est res, quae alicujus est terminus. Forma est res, quae ex ali—

quo vcl aliquibus terminis continctur. Circulus est planaris figura, quae 712

una linea continctur; haec linca rteçupéçeia appcllatur, ad quam ex una nota

intra circulum posita oirmcs directae ductae lineae aequales sunt. Punctum

autem circuli est circuli media nota. Diámetros est directa linea quaedam,

per punctum supradictum ducta, quae orbem aequalibus partibus dividit.

Hemicyclium est figura, quae diámetro et peripheria media, quam eadcm.

diámetros distinguit, continetur. Lineae tres directae diversa positione faciunt

trigonum, quatuor tctragonum, multae polygonum. Et hac planae figurae

dicuntur, quarum sunt genera tria. Quorum unum directis lincis clauditur,

color in corpore] Hoc quoqiic ex Platonc ex- quando] Haec omnia conscqucntcr usque ud

plicandum, cujus haec verba sunt (in Menone p. 75): lieniicyclii definitioiiciu ex Euclide sunt desunita.

кбтсо yàp dr¡ rovxo i)(xlv б^цш, ó [xóvov Tcöv Grot.

OVTCúV Tvy%.ávei %Qù)\iaTl àû éJtÓ¡ievov. Adde et Graece] Sic scripsi e códice Darmstattensi

Aristolclem (metaphys. 4, p. ff 2, 8; 7, p. 174, pro ut Graece qnod in editis erat.

22; 11, p. 215, 26 Brand.). dcpnilio] Graece oqoç, ut forma 6%¿}fia.

planus autem angulus] Euclides: èrtiïtedoç de genera tria] Haec quoque jam npud Piatoncm

yeovLa sörlv r¡ iv írtirtkdo¡> âvo ygafificov àitxo- (Farmen, p. 145): xaï б%7][латод dr¡ Tivoç, cog

fiÀvcov àXXrjXcùv xaï fi?} irt"1 evdeiag xsifxtvcov ïoixs, toiovtov ov fierexoi clv то ev, tjxoi sii&efCçoç

аЛЛцЛад rârv ygafificôv xXiôig. Gno-r. oç, rj 6tooyyvXov, t¡ tivoç цихтой t$ àfupoîv.

72 *

572 Martiani Capel! ae lib. VI. $. 711.

quod Graeci ev&vyçctpiwv vocant; aliud quod inflexis, quod xafiñvXóyQafifiov

dicunt; terlium quod directis simul curvisque lineis aptatur, quod luxrov dicunt.

712 Ev&&) çaiiiioç igitur et TQirtXevQoç et rttçàrtXevQOÇ et JtoXvrtXtVQog dicitur. TgljtXevgog

tres habet formas; nam trigonus est aut USôrtXevçog, quod Latine aequilaterum

dicitur, quod tribus paribus lineis latoribusque concurrit; aut tóo6netyg, quod

ex tribus lineis duas aequ alea habet, quibus quasi cruribus insistit, denique

aequicrurium vocitatur; aut öxatyvog, quod omnes tres lincas inter se inaequales

habet. Evdvygaßfwg item тетдаясЛеъдод quinqué species habet: primara,

quae quatuor aequalibus lineis et directis angulis susteotatur, quod schema

tetragonum dicitur; secunda species, . quae directiangula est, non aequilatera,

et dicitur éreçoiiTjKTjÇi tertia aequilatera est, non tarnen directiangula, et dicitur

QÖfißog; item quae ex adverso sibi latere aequalia et contrarios ángulos invicem

sibi aequales habet, et ñeque omnia latera invicem sibi aequalia, nequo

ángulos directos, et dicitur faußoeiörig; item quae nec latera sibi invicem ae

qualia пес ángulos directos, sed acutos et obtusos, et dicitur àfnpirtP^vçoç.

Extra has formas quidquid quadrilaterum est, rçan:èÇiov vocatur. Parallelae

sunt directae lineae, quae in eadem planitie constitutac atque productae in

infinitum nulla parte in se incidunt. Dictum de tetrapleuris, quorum simili

tude polvpleura schemata potest docere; in his autem pentagona, hexagona,

713 et cetera cuthygramnii generis continentur. Sequitur secundum schematum

genus, quod curvis lineis informatur, quod мцил-оЛбудащип appellatur, cujus

species duae sunt: una, quae eintegri circuli radones tenet, nam integer circulus

est, quum ad ejus circumferentiam ab uno centro lineae protentae un-

714 dique aequales sibi sunt; alia, quae obducti circuli diversitates ostendit. Terdenique

aequicrurium] Forte per transposilio- integer circulus] Post remaní vocera ins em i e

nem indeque aequicrurium. Grot. — Scd liaec codieibus Monaccnsi (C) et Darmstattcnsi.

ipsa vis particulac denique apud serioris aevi scri- centre] Sic codex DIonaccnsis (A). Sine sensu

ptorcs est, ut consccotioncin aliquam signified; cditi liabent centrali.

«piain rccte cxplicavit Handius (ia Turscllino T. II, obducti] Id est obliquait, ut in Ciceronis теми

p. 273 sequ.). (14. D. 2, 43):

Martiani Capellae lib. VI. §. 714. 573

tiuin genus est planorum schematum , quod partim curvis liueis partim directis

includitur, ut est semicirculus, cujus ut supra dixi gyrum curva linea facit,

et alia directa, quae linea sicut dixi дихрехдод dicitur, Latine distermina, quae

si in circulo pleno sit, per centrum ejus ad utramque circumferentiam pervenit.

In his generibus planorum alia schemata dicuntur ergastica, alia apodictica. Er- 715

gastica sunt, quae faciendae cujuslibet formae praecepta continent; apodictica,

quae probandi quod asseverant afferunt documenta. Verum Graecis nominibus

sic appellantur: primus Óvóxaxixog, secundus t&fufiaxixog, tertius àvâyocKpog,

quartus eyyoa<pog, quintus iteoiyocupog, sextus лаоец/ЗоЛсход, septimus xoogsvçetlxôç.

Evóxaxtxóg est, qui docet quibus argumentis lineas praecidamus ad

imperatum modum. '[дрецахмод dicitur, quo docetur, quibus argumentis

propositae lineae adjungi et scribi possint. 'Avâyoa<pog dicitur, quo docetur,

quomodo concludendum sit rcliquum schema, quod imperatum est. "Eyyoa<pog

est, qui monstrat, quibus argumentis dato circulo verbi gratia imperatum

trigonum vel quid aliud in medio possimus convenienter «adscribere. neoiygaipog

tropus est, qui docet, qucmadmodum datum circulum verbi gratia quadrato

concludamus schemate. nagsfißohxög est, qui docet qucmadmodum verbi

»Sub laeva Geminorum obductus parte feruturv, rem Graccac vocis transpositae supra iu Rhetorics

ubi mate nounulli conjecere abductus. ostendimus. Grot. — Monaccusis codex ( С ) pro

quae linea] Expuuxi vocem est, quae perperam vÔxaxixôç pracbet 6t6xaxixog, unde rectam lecinserta

erat in cditis, auctoritate codicum Monacen- tioncm rcposui ; reliqua quamvis vcrc a Grotio cmenaium

(A. C), Darmstattcnsis, et Rcicbenauensïs. data esse videantur, invitis codicibus mutarc nolui.

distermina] Hoc vocabulo quia praeter Martia- eyyçaipog] Vide Eucl. idem lib. 1 jteol xov

num sic usus sit ignoro j quod cnlm apud Silium èyyoâtpsô&at xai rteQiyoätpEÖ&ai.. Grot.

legitur (5, 399): dato circulo] Hoc quoque band scio an ex Pla-

» Audit Tartessos latis distermina terris», tonis Mcnonc (p. 87) petitum sit, ubi baec ipsa

Jongc alius generis est. qiiaestio proponitnr, ei oióv te èç XÔvôe XÓV

ÔvÔxaxixog] Lege et transpone: »Zv6xccxlxoç xvxXov годе то %(oqÍov xqiyomov èvxa-&îjvcuj

dicitur, quo docetur quibus argumentis propositae К- quo de loco praeter inultos alios cgit Wexius (de

neae adjungi et scribi (malim adscribí) possint. T(ir¡- loco matbematico iu Platouis Menone, Habe 182ö,

fiaXLxbg est, qui docet, quibus argumentis lineas et in Jahna Annal, philol. 1830, T. XII, p. 190

praecidamus ad imperatum modum.« Similcm erro- sequ.).

574 Martiani Capeila« lib. VI. §. 715.

gratia dato tetrágono immittamus datum trigonum, ut tetragoni spatia crescant,

non schema mutetur. IIçoçsvgsTixoç tropus est, qui docet, quemadmodum verbi

gratia inter datas impares lineas invcniamus mediani, quae tantum cedat

majori lincae quantum praeccdit minorem. Hi sunt tropi generales ergasticorum

716 schemattim. Apodictici autem tropi ideo transeuntur, quum mihi cum Dia

léctica, quam audistis, communes sint. Sed omnia schemata quinqué partibus

communibus intexuntur, quae a Graecis sic appellantur: prima rtçô&ediç, se*

cunda âioçiôfwç, tertia тсатабхещ, quarta àrtôôeiÇig, quinta (hfutéçaôfia. Latine

etiani sic possumus interpretari: prima schematis propositum, secunda determinatio

quaestionis, tertia dispositio argumentorum , quarta demonstratio comprobatioque

senlentiae, postrema confinis conclusio. Hoc de generibus pianorum

dictum sit; nunc ad theorem atu m membra redeamus. Nam utiqiic

717 membra, sunt linea et angulus. Angulorum natura triplex est; nam aut justus

est aut angustus aut latus. Justus est, qui directus et semper idem; augustos

autem acutus est et Semper mobilis; latus vero obtusus mobilisque similiter;

nam quum latior fuerit directo fiive multum sive exiguum, obtusus tarnen

erit, et quum moveris in eadem forma permanebit, quae mobilitas in lineis

constat, quum majores minoresqne formantur. Hujus autem collatioftis» quatuor

sunt species: prima dicitur i6órr¡g, secunda o/wXoyog, tertia ctvâXoyog, quarta

tí/.oyoff. 'lôÔTrjç est, quum collata consentiunt; ó/ióXoyog, quum duae lineae

linens] Codex Monaccnsis (C) lineam, quod со- confinis] Supplcvi e códice Monaccnsl i TX цнлЛ

dem redit (conf. Lobccb. ad Sopb. Ajac. p. 261). vulgo abcrat, licet insólito significatu iisnrpatnm.

Cetcriim bacc est quam Gracci diciint pèôrjç vcl nunc ad Iheorcmatum] Omissiiin in editis мок

ôvoïv \xi6oLV àvàZoyov XijipLV (Diog. L. 5, 75. insérai с codieibns Monacensi (С) et Dariiistatlcnsi.

Pint. dacm. Socr. 7). angulas] Codex Darnistattensis anguli, praeter

apodictici] Confer Qninctilianum (I , 10, 58; necessitatem.

pag. 250): »probationum quae sunt polentissiniae movei'is] Ita anteriores editioncs codicesqoei

yQuyLiuxaï àrtodsi^ELÇ vulgo dicuntnr.a Grotius ncscio nndc moverit. Paulo post Moniquinqué]

Pro quoque in edilis cxbibcot codices ícnsis (C) quia pro quae, et minortsve pro ж'-

Moiiaccnsis (C), Darmsfattcnsis, et Rcicbcnaueneis. noresque, sed nolui vulgatam descrerc.

Ceterum confer partes oraliones (§. 544). i6¿Z7¡g] Vide Euclidem lib. V et Vi Gaor.

Martiani Capellae üb. VI. §. 717. 875

pares uni mediae duplo parilive couferuntur; àvâXoyoç, quum linea ab alia

duplo victa aliain tantundem superat; àXoyog vero est, quae neque aequalitate

vel media tertiave parte ñeque duplo triplove alteri ullave parte consentit.

Oinnis autein linca aut $r\xr\ dicitur aut äXoyog; fárrj autem ilia est, quae prior 718

proponitur, aut quae propositae lineae communi mensura confertur; çrjzov aùtem

dicitur quidquid convenit. Proposita autem linea, quamvis collata non sit, tarnen

quia adhuc non est akoyog alii collata, et habet quiddam, quod ex se sola perficiat

rationabiliter, appellatur br¡zr¡i àXoyog autem jam collata linea cfficitur, si

dissonarc per omnia reperitur. Lineas autem quae sibi consentiunt ôvfiuèzoovg 719

dicimus, quae non consentiunt, àôvfifièzoovgi et non mensura sola, sed et

potcntia ÖvfißitQovg facit, et dicuntur Óvváfist 6v(i(uzqol; in mensura autem'

pares fu6o6x>niiezQOL appellatur. Ergo quum ta m mensura quam potcntia coufcrautur,

omnes quae vel polen tia vel mensura discrepant ÁóéftfutQei sunt.

Ex his alogac tredecim fiunt, quarum prima dicitur fi¿6rj аЛоуод; secunda 720

èx dvo fi¿6cov ссЯоуод, hujus species sunt sex, quarum prima dicitur jtqcúzi¡

aXoyog, secunda similiter devziqa, item tqíztj et ceterae deinceps; item tertium

genus dicitur èx dvo fiéóeav яоытт) uXoyog, et similiter ut supra; quartum ¿x

dvo (йбыу devzéoa aXoyog¡ quintum genus dicitur fuiÇcov аЛоуод; sextum ix dvo

ptißtav dvva\ièvr\ aZoyoç; septimus dux pida âvvafiivr; аЛоуод; octavum аяотоц-ц

ci).oyog, hujus species sunt sex, prima, secunda, tertia, et deinceps dicuntur

superat] Sic códices Monaccnses (A. C) pro

superet in editis.

6vfi[iè zçovg] Vide Eucl. lib. X. GnoT.

alogae tredecim] Totalem eiuiinerat Euelides

(10, 111; p. 191 ed. Basil.), sed ut nostrum ap

parent vel sua vel lifcruriorum culpa insigniter corriiptum

esse; prima ciiim illi [ii6r\ , secunda èx

dvo óvofiázíov , tertia êx dvo /ié6cov tcqiovt),

quart» èx dvo (iéócüv devzèga, quinta [MÎÇcov,

sexta àrftbv xai fiéÓov dvva(i,évT¡ , séptima âvo

(лкба dwapèvrj, octava ártoxo[ir¡, non* fi¿6r¡

àrtoto(iv jtQcózrj, décima fièôrj àrtozofiT/ dev

zèga, undécima è/Uîzzcov, duodécima uezà gtjzov

\Lt6ov zo b/Lov ЯошЪба, décima tertia цеха

[iè6ov fxèôov zo oXov rtoivôa: unde qui volet

nostrum cori-igat; nos codices seqaitnur.

(.leiÇcov àXoyog] Sic strip и с co-íicíbus Monacensibus

(A. С), qui fuÇov praebent; vulgo

fltxzij. Seipientibus Grotius in margine adscripsit:

» al. additur ôtjZOV et àXoyov scribitur«, unde

tarnen nihil proficiinus.

dlÀ flé6a] Omissa bacc verba sunt in códice

o/G Martiani Capellae lib. VI. §. 720.

ut supra; nona fi¿6rj с\яотощ лоыщ аЯоуод; décima атсохо[щ ôsvrèça aXoyoçj

lllldccim èx ixè6ù>v âP.Oj'Oç; duodécima {¿¿Ta $tjtov \ii6wv то oXov Лоюрба àloyoç;

decima tertia y^xà (i¿6cov oXov jtotovöa aXoyoq. Hae omnes mixtae ceteris lineis

dum aut trahunt suas aut alienas vires accipiunt, diversis rationibus certos

spatiorum modos, quos Graeci %ыоаъ appellant, demonstrant.

DE SOLIDIS FIGURIS.

721 Haec de planis dixisse sufficiat, nunc de soHdis, quae tireoeà dicimus,

videamus. Etsqcóv schema, quod longitudine, latitudinc, altitudine constat,

cujus extremum superficies est, ut in planis linea. Subsistit autem solid um

schema planorum schematum superficie. Nam subjacenti trígono pyramis im-

722 ponitur, circulo conus aut cylindros, quadro cubus, et cetera similiter. Sphaera

sane intrinsecus capax omnium circulie subsistit, in quos resolvitur. Soliditas

vero eflicit schemata generalia, quae dicuntur a Graecis pyrames; item prisma,

id est sectio, quae instar schematis est; item cubus; item conus; item cylindrus;

item sphaera. His adduntur nobilia schemata ex his composite, óxrasâooç,

item д (ùdeaaidQoç , item eixoôaéÔQoç, quae cuneta ut ordine suo mon-

Monacensi (C). Lcgcndum esse âvo fik6a superiora 550 Heer.) et nostrum (§. 734) de eoliditatis perostendunt.

fectionc.

%u>Qaç\ Haec enim diflcrentia est inter бхщця auod longitudine] Rccepi auod ex margine Gre

et %(tiQiov sive %cópccv apnd Graecos, ijuod il lud tiana; vulgo abcrat

f'ormam sive figuram signifient lincis circitniscriptam, capax omnium] Plato (Timaeo p. 53): 6%rjua

boc autem spatium sive aream, quae intra cas To Jt£QieiXr¡<pbq iv секты rtàvra Ькбба 6%t¡-

lineas contineatur, cujnsquc non tam figura quam цата, âio xai 6<paLQoeiôèç} èx ¡i¿6ov ítávTtj

inagnitudo sive qnaHtitas in censum venial; сопГег ïtçbç Tag теХептссд l'Ôov cutè%ov.

Wurmium (in Jahnii Annal. 1829, T. IX, p. 223 nobilia schemata] Hace sunt corpora illa regnsequ.)

et Fingerum (de priinordiis gcomctriae apnd laria a Platonc (in Timaeo p. 54 — 57) tradita di-

Graecos, Heidelbergae 1831, p. 41). cam an inventa? de quibne confer Boeckbium (diss.

бтереа] Vide Euclidcm lib. X. Grot. — Con- de Platónica corporis mundani fabrica, Hcidelfet

Plutarchum (in plac. pbilos. 1, 12; p. 882. 2, bergae 1810).

С ; p. 887), Stobaeum (in eclog. 1 , 15, 1 ; p. 340. ut ordine] Anteriores editionee cum ordine, male.

Martiani Capellae lib. VI. $. 722. 577

stremus in pulvere, hace primitas concedeoda fas sit. Ab omni signo ad

omne signum directam lineam ducere, et terminatam dircctam per continuum

in directam emittere; et omni centro et interstitio circulum scriberc; et omnes

directos ángulos invicem aequales sibi esse; [et omncm directam lineam ter

minatam quantum videtur producere; et si in duas directas lineas directa

linea incidet intus et cadem parte duos ángulos duo bus rectis minores faciat,

ex illa parte qua sunt minores duobus rectis directas lineas con ve

nire. Communes animi conceptionès sunt tres: quae eidem acqualia sunt, 723

et invicem sibi aequalia sunt; si aequalibus aequalia addas, tota aequalia

esse; et si aequalibus aequalia adimas, aequalia sunt reliqua. Haec quum 724

permissa conspiceret, lineam in abaco rectam duccns, sic ait: Quemadmodum

potest super datam directam terminatam lineam trigonum aequilaterum con

stituí? Quo dicto quum plures philosophi, qui undiquesecus constipato agmine

consistebant, primum Euclidis thcorema formare earn velle cognoscerent, confestim

acclamarc Euclidi plaudereque coeperunt. Cujus laudibus etiam ipsa

Geometría plurimum gratulata, se per sectantis gloriam subliman provehique

cognoscens ab eodem, libros ejus, quos casu apportari conspexerat, festina

corripuit, atque in ccterae adstructionis doctrinaeque documentum Jovi ac

senatui coelitum ofFerens intimavit. Quo facto et doctissima cunctarum et

benignissima comprobatur.

ab опии signo] Haec 1. I Euclidi асчгцшти .in data linea constituí triangula acquis lateribus

rocantur. Grot. possint ? «

communes conceptionès] Kotvai ewouxt- Eucl. quo dicto quum] Sic codices Monacenses (A.

lib. I. Grot. — Sunt ex disciplina Stoicorum, quae C), Rcicbcnanensis et Darmstattensis. In editis:

ab omnibus hominibns paritcr verac habentur. »quo dato complurcs«; sed quo dicto jam G го tins

quemadmodum potest] Eucl. lib. I: »èrti xijç in margine notavit.

ôo&etiStjç sv&eiaç rtertSQaÔnàvTjç rçiyeovov undiquesecus] Sic Monaeensîs (C) et ReicbeiÔÔrtAevçov

бх>бтг)баб&аи Grot. — Eadcni nauensis; male in editis secum (add. Oudend. ad

Quinctilianus (1, 10, 3; p. 210): »queraadmodum Appulej. T. 1, p. 92).

73

M A R T I A N I

MINËI FELICIS

CAP E LLAE,

AFRI CARTHAGINIEJNSIS,

DE

ARITHMETICA

LIBER m

Ï^ostquam conticuit prudens permensio terrrae,

Innuba, sollcrtes curam quae instigat in artes,

Sic abacura perstare jubet, sic tegmine glauco

Pandero pulvereum formarum ductibus aequor.

Altera tunc etiam gerularura accire jubetur

, Germanam, doctae mundum quae ad mensa sororis.

Nec mora, digreditur. Tunc rursus dia Voluptas

Jpsius aetherea Cylleni immurmurat aure:

Quum doctas superis adrairandasquc pucllas

Innuba] Palladia epitheton (Lucan. 9, 665. altera] Pacdia, ut mox (§. 728) apparet; de qua

Val. Flacc. i, 87. Ausonius cpigr. 106, 3), item supra (§. 378).

innupta (Virg. Acn. 2, 51), Graccis (Eurip. Troad. doctae mundum quae] Codex Darmstattcnsis

356) aÇvyOÇ. Quod eniui Grotius margini adscri- doctae mundumr/uc, male. Significatur Arithmetic*,

psit incuba, quae quasi incutnbat artibus, insolen- cujus ope Gcoiuctria mensuras computat.

tins atque frigidius dictum forct neque nostris codi- aure] Statius (Tlicb. 1 352):

oibtt9 confirmatur. tlmperat acciri tacitaaue immurmurat awe.'

Martiani Capellae lib. VII. §. 725. 579

I

Approbat armipotens, tu optati lentus amoris

Gaudia longa trahis, captumque eludis honorem?

Seria marcentem stupidant commenta maritum.

Talia complacita spectat fastidia virgo, ¡

Nec te cura tori, пес te puer ambit herilis,

Nec mea mella rapis; quaenam haec Jiymcneïa lex est?

In Veneris agro Pallas sibi vindicat usum;

Quam melius thalamo dulcis petulantia fervet!

Casta maritalem reprimit Tritonia mentem,

Et nuptae non aequa venit; poscenda Dione est,

Conveniensque tibi potius celebrare Priapum.

His Atlantiades auditis, licet risum inhibere vix posset, ne infacetus tarnen et 726

impar lepidulis haberetur, hilaro susurraminc sie respondit:

Licet urgeas, Voluptas,

Thalamos inire suadens,

Tarnen exseret peritas

armipotens] Sie Grotius addit eonfirinatqne co

dex Darmstattcnsis cum utroqae Monaccnsi; male

anteriores omnipotent , quod mirara est ipeam Grotium

probasse, quasi de Jove sermo esset! Minerram

enim intclligi satis patet, quam armipotentem

dici supra (ad §. St>7) abunde probatum est.

optati] Codex Darmstattcnsis opiata, contra

metrum.

eludis] Grotius in margine: »al. captum quem

taudis honorem*, sine sensu, quanquam et Rcichenauensis

codex et Monaccnsis nterque laudis exbibeant.

stupidant] Vide superiorem locum (§. S72 not.).

fastidia] Margo Grutiana et codex Reicbcnanen- , simo mntronaruin?« G пот.

eis fastigia, inepte. lepidulis] Lepidula r« àÔTEÏa, абте'Сб[ю1.

herilis] Amor, filius Veneria, quae Vûluptatis GnoT.

ben est. peritas] Margo Grotiana paratas. Ambitum infervet]

Codex Monacensis (C) servit; non opus.

Priapum] Priapo in nuptiis sacrificatum Festue

docet, idqiic togis praetextatis; quem illustrabo,

cademque opera Martianum nostrum, quibusdam

Cbristianornm scriptorum locis. Arnobius Lib. IV:

»Mutunus, cujus inunanibus pudendis berrendoque

fascino restras ineqnitare matronas et auspicabilc

ducitis« cet. Lactantiiis: • Mutinas, in cujus

sinn pudendo nnbentes praesident, at illarum pudicitiam

prior de us delibasse videretur.« Augustinus:

»Sed quid hoc, quum ibi sit et Priapus nimis Hlcuius,

super cujus immanissimum et turpiesimum

fascinnm sedere nera nupta jubetur more honestU-

73 *

580 Martiani CapeUae lib. VII. §. 726.

Brevis ambitus paellas:

Demumque nec jugalis

Cessator intricatus

Tardabo fulcra lecti,

Et si quid ilia nostrae

Veneris feret voluptas

Nec vobis abnegabo;

Furtis modo allubescat,

Et clam roseta parvae

Liliaque det papillae.

Ne nunc sexus jugalis

Cura ferale morsum

Et vulsa pellis acre

Laceros trahat capillos.

727 Quo dicto renidens et plus sólito laetior Voluptas ad Venerem régressa

cuneta ejus auribus inlimavit; quae deliciosa mollitie et interrúmpeme genas

rubore paene prodidit susurrata, tuncque marcidulis decenter paeta luminibus

tclligo de mora, quasi ambages; possit tarnen etiam

ad orbcm disciplinaran!, qaae hie proponuntor, refe

rri .

furtis] Transtulit ad legitimi tori voluplatcs,

quod alioqnin de clandestinis tantom usurpatur.

et clam] Recepi с codicibus Reicbenauensi ,

Darmstattensi, et Monacensi (Ç). quod jam Grotius

in margine ex alii s o no ta vo rat; vulgo ut.

ne nunc] Caiitissimiim duxi locum obscurissimum

integrum rclinqiierc, licet codices Darmstattensie,

Rcicbenauensis, et Monacensis uterque longe

aliam lectionem cxbibeant:

»Ne nunc sensus jugalis

Feralis cura morsum

. Et VVlsa fell is airo a

quae lamen non minores diificiiltates continet. Hoc

tantum apparet, sermonem esse de contumacia no

vae nuptae mariti amplcxibus renitcntis pndicitiainquc

virginalcm defendentis, sivc de colluctation«

illa Venerea, quam %Xworta%r¡v dixissc Domitianiim

Suetonius (in vita 22) referí.

renidens] Codex Monacensis (C) renilens; in

epte.

paeta] Hoc Vcneri pceuliarc. Priapcïa (3G, 4):

»Minerva flavo lumine est, Venus pacto.»

Ovidius (in arte amandi 2, 6ü9):

к Si paeta est, Vcneri similis y si flava, Minervae

« ,

ubi vide Heins! и m (T. I, p. 464 Barm.) male cor

rigent em. Âdde () s an il um (anal. crit. p. 194).

Martiani Capellae lib. VII. §. 727. 581

Majugenam conspicatur et quodam adspectu promittentis illexit; quam Satur

nia de propinquo velut deprehendentis castigabat obtutibus. Quae dum 728

gcruntur, Paedia, quae egressa dudum, cum alia fcmina miri dccoris ingreditur,

cui quaedam majestas nobilissimae vetustatis et ipsius Tonantis

natalibus ortuque praecelsior vultus ipsius lumine renidebat; quae etiam miraculis

quibusdam capitis reverenda videbatur. Nam primo a fronte uno sed

vix intelligibili radio candicabat; ex quo item alter erumpens quadam ex

primo linea defluebat; dehinc tertius et quartus, tumque etiam nonus decuriatusque

primus, honorum reverendumque verticem duplis triplisque varietatibus

circulabant; sed innumcrabili radios multitudine prorumpentes in unum

denuo tenuatos miris quibusdam defectibus contrahebat. Hujus autem тцШ- 729

plicem pluriformemque vestem quoddam velamen, quo totius naturae opera

tegebantur, abdiderat; digiti vero virginis recursantes et quadam incomprehcnsae

mobilitatis scaturigine vermiculati. Quae mox ingressa septingentos

decern et scptem numéros complicatis in eos digitis Jovem salutabunda subrexit.

Turn Philosophia, ut Tritonidem propter adstabat, quid numero tali Arithinctica

intulisset, exquirit. Cui Pallas: proprio, inquit, Jovem nomine salu-

Paedia, quae] Sic scrips!, orthographia tantiim quae Cicero (orat. 18) (licit, id est motus cclcrict

interpuuetione m u tata, pro Paediaque, ut apo- tatem minntissimis interval lis distinctani. Rai thins

dosin scntentia nancisccretur, qua iu vulgatis carcbaL (advers. p. löi) l f.): »Apud Lncilium distinctum

natalibus] Quia Jnpiter monas (§. 751), ut varus spiris velut sonat, at mohilitatera flexuosoipsius

quasi natales in Ari tlnnc tica incsse vidcant nr. rum anguium désignât apud Capellam. «

candicabat] Utitur ct libro I hoc vocabulo: septingentos] Putaveram quondam pro CCCC-

» Ipsius autem canities pruinosis nivibus candicabat. « CCCXVII legendum CCCCCCXII, ut sit Çsvç,

GnoT. aut minori mutatíone DCCXYI, nt sit %ai(>ei

pluriformem] Alios plurimiformem legere margin! sed revera comperi nihil mutandnm, sunt enim hie

Grotius adscripsit. Geterum ex Pythagprcorum haec indicatae hac voces H APXH, idquc ad fincm

placitis cxplicanda sunt, quibus numeri pro ipsa Capellae MS. cxaratum vidi. Grot. — Confer parerum

natura erant (Aristot. metaphys. 1, S). lacographiam menu (Ш, p. 281).

digiti] Confer supcriorem notam (§. 102) no- subrexit] Ediliones ante Grotium Surrcjcit,

strumque infra (§. 7-4£< f.) et Procopii anécdota (p. male. Subrigere idem est quod crigere, ut apud

210 Eichel.). Vermiculati dicuntur propter argutias, Seuecam (Here. fur. 392): »sitbrigens caput.«

382 Martiani Capellae lib. VII. $. 729.

tavit. Ac tunc illi radius, qui primus emerserat, colliniatae luçis nitorc porrecto

ipsius Jovis verticein luminavit. Quibus miraculis radiorum innúmera repente

multitudine prorumpente, nonnulli tellustres silvicolacque divi Herculcm conspicati,

opinantes cam hydreo germine pullulare. Ac tunc oborto terrigenis

mussantibus murmure puer ille piceus jussus admonere silentium. Verum

fcminam Pythagoras, ut inter sapientes adstabat, usque abacum consecutus,

idemque jam artem promere cupienti quandam lactei luminis facem officioso

consistens muñere praeferebat. Turn ilia, antequam juberetur quid, apportet

expromere, sic exorsa:

750 Non ignota coelo, пес rebus mundan is ignorata, quas genui, adveni

super vestrum quidem nihil dcdiguata concilium, quamvis singulos vos univcrsosquc

recenseam ex meis ramalibus germinare; tuque potissimum, quem

principalis ante cunetas procreavit emissio, tuae singularis primigeniacque

mi primus] Sic ex códice Grotiano, ipso Gro- Quam Grotius margini adscripsit Icctioncm spiceus,

tiano suadente, scrips!; vulgo : radius primus emcr- nihil! est; ut ct in scqiicntibus exstabat pro adstaserat

qui etc. hat et conseclatus pro consecutus.

tellustres] Codices Monaccnsis (C) et Darm- lactei luminis ] Id est candidi, indeqtic splenstaltcnsis

terrestres, quod ta mon quia corree tio- dentis. Supra (§. 14) noster similiter »laclis instar

item olet, nolui rcciperc; пес licet tellustris, quan- candidaeque lucis« dixcrat.

turn equidem sciam, alibi non lega tur, analogiae apportet] Sic codices Grotianus, Rcicbcnauensls,

contrarium est. Basilius Faber undc liabucrit, quod Darmstattensis , Monacenses (Л. C), aliique

л r ' Я ft

iu Tbesauro scripsit, alios legere terruristres , ig- Burmannuin (ad Ovid. Ill, p. 828) laudali; vulgo

noro; Grotius margini adscripsit tellurist res , quod perperam oportet.

ex âtTTOyçaipLa ortum \idctur. ramalibus] Ovidius:

piceus] Id est Harpocratcs, quippc Acgyptius »Rauialia árida tee to."

(§. 90). IVigros fuisse Aegyptios eomplures testan- Pcrsius:

tur, ut Ainmianus Marccllinus (1. 22 extr. p. 577 »Uif ramale yetus vegrandi subere coctum.»

GronoT.): » homines autem Aegyptii pleriquc sub- In Gramma ilea ipse Martianus: »densis obumbrata

fusculi sunt et atrati.v Hinc et Propcrtius (2, ramalibus* et lib. I: »ramale laurcum.a Grot. —

24, Iii): Adde iufcriorcm locum (§.017) ct confer Saxoncm

*Лп tibi non salis est fuscis Acgyptus alumnis?» Grammaticum (p. 126 Stcph.). In sequeutibns pro

et Martialis (10, 12, 12): germinar i substituí mcliorein lectionem с

»IVUiaco redeas tu licet ore niger.« Slonacensibus (А. С) et Darmstattcnsi.

Martiani Capellae lib. VII. §. 730. 583

naturae fontem Jupiter recognosce; nec despicabilem vestrûm omnium matrem

Mercuriale quod habeo me faxit officium, quum prosapiam arcanae sortis

originisque primordialem vobis studearn comprobare; quae quum« in terris excrçeor,

astrorum populus recognoscat honoraudam suae multitudinis gouitricem.

DE MONADE.

Prae cunctis igitur affata sacra monas esto, quam ante. cuneta vibrantem 731

sociati postmodum numeri principia docuerunt. Quae si species est accidens

cuilibet exstantium primo, priusque est quod numerat quam illud numcrandum,

rite earn ante ipsum, quern principem dixere, veneramur. Nec dissimulabo

ex eo, quod monas retractantibus unum est solum, ipsam esse, ab

despicabilem] Glossa Isidor!: » dispicabilis, contcmtibilis,

dispectus«, quo in loco bis I pro Б

positura. Grot. — Scnsus bic est: »neve ideo me

restrain oinninm matrem contemnitc, quia Mercurío

servio* cet.

sortis] Uctraxi lectionem, qnam G rot i us ¡n

marginem rejeeit, adstipnlantibns codieibns Darm

stat tens!, Rcicbcnauensi , et Monaccusl utroque

(А. С); vulgo artis.

de monade] Ad ea qnae nunc de singulorum namerorum

vi et potestate scqoiintiir, conferenda sunt

inprimis Tlieologumena Aritbnieticac ab Astio edita

(Lips. 1817. 8), et quae ex simili Nicomacbî libro

Pbotius serravit (bibl. n. 187), praetercaque Camcrariiis

ad Jamblichum (in -Mtoni. aritlim. p. 45

seqn. Tenntil.) et Mcursiiis (in denario Pytliagorico

in Gronor. Tlies. T. IX). De ipsa monade speciatîm

vide Pylhagorcos apud Stobaeuni (p. G sequ.

Heer.) et II orme (cm (ibid. 1, 11, Iii-, p. SOG),

praetercaque Macrobinni (in eomn. Scip. 1 , G).

vibrantem] Grotius in margine lib nul cm, maie;

radium enim supra dixerat. Sensus autem lue est:

• quam sociati postmodum numeri docuerunt ante

cuneta principia vibrare», id est, quam principem

omnium esse indc apparet, quia omncs inde nu

meri per consociationem orti sunt.

quae si] Probat nionadcm omnium primam, quia

primo cuiquc in qnoque genere rcspondct, deindc

etiam, quia numerans numcrato prias. Grot. —

Distinctionem e Darm'stattcnsi códice correxi, ct ex

codem duobusquc Mouacensibus (A. C) rcposui ve

neramur pro veneranlur.

species] Id est eïâoçy sensu Platónico, forma,

qua, quidquid ejus nomen gerit, bujus ipsius nominis

vim ac potestatcm nanciscitur; ut nostra loco

quidquid unum vel primum appcllatur, id ipsum

ut sit, a monade accepit. Adde Tcnnulium (ad Jauiblich.

p. 93>

лес dissimulabo] Lego: »Nee dissimulabo ex

eo (¡ta in MS.) quod monas retractantibus unum est,

solum ipsam (¡la in MS.) esse, ab eaquc singula'

proercari.« Novum argumentum lioc modo: illud

quoque, înquit, non est silentio practcrcunduni,

quod vel ex eo satis liqueat monadem solam pro

prio esse, aliisquc esse essentiae causam, quod

utcunquc revolvatur semper unum mauctj

584 Martiani Capellae lib. VII. §. 731.

caque singula procrcari, omniumque numerorum solam seminarium esse, solamque

mensuram, et incrementorum causam statumque detrimentorum ; quae

tamen ubique pars est, ubique totum, dum per cuneta perpetua ; ñeque

enim, quae est ante exstantia et quae post absumta non abscoñditur, potest

non esse perpetua. Hanc igitur patrem omnium Jovem rite esse memoratum;

quod quidem idealis illius intellectualisque speciei vis causativa testatur; ad

cujus exemplum unum deum, unum mundum, unumque Solem, siugularemque

Lunam, elementa etiam in quo exstant singula memorari. Licet Aristoteles,

unus e sectatoribus meis, ex eo quod unum solum ipsa sit, et se quaeri

semper velit, cupidinem asserat nominatam, quod se cupiat; siquidem ultra

nihil habeat, et expers totius elationis aut copulae in se proprios detorquet

enim unum unum est. Grot. — Gum Iiisce conspi

rant etiam Monaceuses (A. G) et Darnistattensis,

unde reccpi. Vulgo enim ¡ta erat: »nec dissiniulabo,

quod monas rctractantibiis unum solum ipsa esse

ab ca atqne cetera procrcari.«

seminarium] Jamblicbus (ad Nicom. p. 12 Ten

nui.)! ал? avzijç yàg eoç àrto бледрмтод xai

àïôLov qLÇijç еф' éxáregov avzirtertovdoTtog

avÇovzai oí Хоуоь к. т. Я.

abscoñditur] Scnstis vide tur postulare absumitur.

Grot. — Idem niargini adscripsit alios legere ascendiiur,

quod etiam in Monaccnsi utroque exstat;

sed mutandi causa non apparct, quoniam abscond*

commode explican potest paire, occidere , evanescere.

Scnsus est, perpctuain esse oportcre, ul

tra quam minuendo procederé non poseímos. Con

fer Moderatum (ар. Stob. Т. I, p. 18): TjTiç fietovfièvov

rov rtXrfîovç хата rr¡v v<paige6tv rtav-

год âgi&fiov 6Tegr¡&aí6a (xovr¡v те xai бта-

6tv Xaiißävec.

memoratum] Codices Rcicbenaiiensis, Darmstattensis,

ct Monaccnsis uterque nominaltun} non

necesse.

idealis] Unus ¡He solusque ac summns dens,

quem Appulcjus ultramundanum appcllat, ex doctri

na Platonis est ipsa imitas , a qua unum quod

exsistít progreditur, quae et omne dcorum genus

progeneravit, tam intelligibïle, quam intcllcctuale,

quod supramundanum est, et quod raundanum,

coelicolarum nempc deorum. Unitas ilia ante om

nia eutia. Ab imitate igitur ilia she ab uno soloque

deo profluxere dii primo vorjxoi et voegoi,

vrtegxó6(JUOL et èyxô6fUOi. Proclns cap. X libri

primi: *ïva ovv б-oveXôvTsç elrteofxev, to tv ov

rtgôei6i fièv arto Trjç évaâoç rijç rtgo rcôv

ovrcov rteev de то -&elov yèvoç àrtoyevya,

то те vorjrov, xai то vosgóv, xai то vrtegov -

gàviov, xai то pè%Qt tcov èyxo6[iicov rtçoe-

Xrjkv-d-Ög.« Salmas, (epist. ad Mena g . p. 21).

Uttum i/емт] Unum quidem deum pbilosopbi

credebant, sed varus cum nominibus varioque sexu

appcllabant juxta ilium usnm Valcrii Sorani. G lossa

(cod. Monac. E).

ultra nihil] NUtil apud Grotium per crrorcm

omissum ipso monenjc restituí. Cetcrum Aristoteles

ubi bacc dixcrit ignoro.

Martiani Capellae lib. VIL. §. 751. 585

ardores. Hanc quoquc alii concordiain , banc pietatein amicitiamquc dixerc,

quod ita nectatur, ut non secetur in partes j tamen rcctius Jupiter nuncupatur,

quod sit idem caput ac pater deorum. .

. DE DYADE. .., ,::» lio ,Y .

Denique quum unum facta in quodcuuque defluxcrit, licet ejus linea 732

insecabilis ac sine latitudinis significatione fundatur, djadera tamen facit.

Quae dyas, quod sit prima procreatio, a noniiullis genesis dicta; quod autcm

inter cam ac monadcm prima conjunctio est consortiumque consimile, Juno

perhibetur vcl conjunx vcl germana praecedentis. Est autcm medietatis capax;

nam bona malaque participât: cadem discordia, ex qua adversa óriantur,

utpote quae prima poterit ab adhacrente separari; in bonis vero cadem justitia,

quod due-bus aequis gaudcat pariter ponderatis; eademque socictas, quod

vinculum, quo media connectantur, babeatur utrinque commune. Ab hac

numerus auspicatur; et est opinabilis corporatio rootusque primi probamentum;

clementorum etiam mater, nam de dyade quartus elementorum numerus procreatur;

primaque forma paritatis est.

DE TRIADE.

» i ■

• \» •

Trias vero princeps imparium numerus, perfeclusque censendus; nam 755

prior initium medium finemque sortitur, et# centrum medietatis ad initium

tamen rcctius] Macroblus: »Hacc monas prin- jiMíitín] Tlicologumena Aritbmcficae (p. 12, 4):

cipium fiuisque omnium, nun ipsa principa aut finis àrto âè rijç eiç âvo xo¡ir¡q Ai*.r¡ oíovei dl%T¡.

ecicns, ad summum refertur dnum.« Et Synesius Justitia autem Pythagoreis erat то àvxirtEJtOV&OÇ

episcopus Platoníciis saepe deum fioraó" aQQT¡xr¡v (Arístot. Mago. Mor. i , 54).

nominat. Grot. elementorum] Ineptuni est quod alios legere

de/luxerit] Sic recte anteriores; de monade Grotius margin! adscripsit aliorum.

enim, quae unum facta est, sermo est; Grotius perfectus] Thcon (arithm. 32, p. 72 extr.): ?Jnescio

unde defluxerint. ysxat de xai o XQÍa xèXeioç, èrtsidrj rtpcorog

. quae primo] lu códice Darmstattensi ana est ào^r/V xai [ii6a nal rtéçaç ë%£h Adde ciindcin

pro quaej male. de música (40, p. 137), PlutarcLum (qu. syinpos.

74

586 Martiani Capellae lib. VII. $. 733.

fmemque interstitiorum aequalitate componit. Denique Fata, Gratiarumque germanitas,

et quaedam virgo, quam dicunt coeloque ereboque potentem, haie nu

mero colligatur. Ex eo etiam perfectus, quod perfectos gignit senarium novenariumque;

cujus auspicio preces tertio ас libamina repetuntur. Tres symphonias

continet harmonía, id est diapason, hemiolion, diatessaron. In tria se spatia

temporis cursus alternat, ideoque tribus divinatio memoratur. Idem mundana

perfectio estj nam monadem fabricatori deo, dyadem niateriae procreanti,

9, 5; p. 738), Laurentium Lydum (die Marlis

p. 52 seqn. Itoctli.), Stobaeuni (cel. phys. 1, 2),

Justiaum Märtyrern (op. p. 2-i), Boëthiuin (de musica

3', 5), Ausonium (idyll, il), et quae olim (iu

palacogr. crit. Ш, §. 267 sequ.) larga manu dedi.

IVonnulla et ipse noster jam supra (§. 103) attulit.

interstitiorum] Codices Monaceuscs (A et C)

et Darmstattensis interslitionum ; maie (vide §.581).

aequalitate] Codex Darmstattensis e qualitate ;

Mouaccnses (A. C) aequalitalem , quod jam Grotius

margini adscripsit; maie utrumque.

Fata] Parcae (vide ad §. 560).

coeloque] E Virgilio (Aen. 6, 567); Hécate

jgitur, scilicet triformis (Hör. od. 3, 22, 4) sive

tergemina (Virgil. Aen. 4, 511). Ausomus (in gryph»

ternarii numeri v. 18) г

» Tergemina est Hécate, tria virginis ora Dianaer

. .

Tres Charités , tria Fata*

tertio] Confer palacographiam meant (III, §.

269). Spectat hue et proverbium xà XQtxov xeo

ÍdúXr¡Ql.

hemiolion] Id est diapente (§. 107. 934).

divinatio ] Ita infra (§. 895) »tripodem« scribit

• trim cursus pracsagia polliceri, exstantis, instantis,

et rap ti. « Sed jam Houieriis (Iliad, a, 70)

Calcbantis vatis arlem ita describit, ut tres tem

poris partes comprebendat :

"Og r'jÔT] xà т' èôvra xà <f еббоцега Jtçô r'

iovxa.

idem] Nempc numerus. Darmstattensis quidem

eodex cxliibct item; sed praefero vulgatam.

mundana perfectio] Vulgo praefectio, sed recepi

lectionem a Grotio ¡a margine notatam. Ausonius

(idyll. 11, 48):

»In physicis tria prima, deus, mundos, data

forma. «

Seneca (epist. 65): »Haec omnia mandas qnoque,

nt ait Plato, Labet. Faciens hic deus estj ex qu©

fit hace materia est; forma hic est habitus et ordo

mundi quem videnius, exemplar scilicet, ad quod

deus banc magnitudincm operis pulchcrriuù fecit <

Confer Platonciu ipsum (in Philebo p. 25 — 27

Step h.).

fabricator!] ¿Ür)¡UOVQy¿> , ut apud Platonciu

est (Pbilcb. p. 27; Tim. p. 68).

materiae] Thcologiimcna (p. 7, 18): ETI xr¡v

i?Á7¡v xrj dvádt rtQ&gaQixÓTTovÓiv oí Ilv&ayÓQEiot^

éxegóxr¡xog yàç èvteivi] [ièv ¿v <pv>6et,

âvàg âs èv àpt&fico v,axaQ%ei,, ubi plura Astius

(p. 162).

Martiani Capellae lib. VII. §. 735. 587

triad em idealibus formis consequenter aptamus; animara vero rationis et iracundiac

cupiditatisquc distribuere trigario. ■ ¡.., -,

. . DE TETRADE.

Quid tetradem dicam? in qua soliditatis certa perfectio; nam ex Ion- 734

gitudine ac profunditate componitur, decasque plena his quatuor numeris

gradatirn plicatis inlegratur, id est uno, duobus, tribus, quatuor. Item hecatontas

a decade quaternario cumulatur, id est decern, viginti, triginta,

quadraginta, qui sunt centum; et item a centum quatuor numeri reddunt

mille, id est centum, ducenti, trecenti, quadringenti. Sic decern millia

ceteraque excrementa complentur. Quid quod quatuor anni témpora, frontesque

coeli, elementorumque principia esse non dubium est? Hominum etiam

quatuor aetates, quatuor vitia, quatuorque virtutes. Hie numerus quadratus

ipsi Cyllenio deputatur, quod quadratus deus solus habeatur.

DE PENTADE.

Sequitur pentas, qui numerus mundo est attributus. Nam si ex qua- 735

trigario] In edttis erat tricaría. Forte trigario, ut Леш. Plura dabit Astius(ad Piaton. Protag. in oper.

supra fulcida pre fulgida. Libra músico: »dcmtim tri- «dit. T. IX, p. 151).

garium supplicantis semper germaiiitatis adveniat« ; plicatis] Male in editis plicitis. Píostram lcctioubi

de /.i.vcaç sermo. Giiot. — Spectant illa Mar- nein dédit codex Monaccnsis (A). De tetracty Pytiani

ad Platonis doctrinain, qua anima tin id i tur tbagorica supra jam egimiis (ad §.107).

in Xoyi6xixov , ^Vfioetdsg, et èrtixhv[it]Xt.xcn> Cyllenio] Hoe queque supra (§. 10G) jam atti-

(de R. P. 4, p. 456; 9, p. 580; Tim. p. GO; gimus. Addc Plutarcbum (qu. symp. 9, 3; p. 758):

Pbacdr. p. 246; de Legibus 9, p. 865; addc Dio- 'Eçpiel ôè [túZtÓxa tcov agt&fiiöv r¡ xexçccç

ge и em 5. 90). <xváx£ixac JtoXXol de xai xexnádi firjvög ¿6xasoliiüiatis]

Cave xà бхеоеа (§. 721) intelligas, fiévov ytvk6&ui xov &ebv í6xoqov6li etMacront

latiluilo in seqiientibus excidisset; sed de уме- bium (Saturn. 1, 19): »Pleraquc ctiam simulacra

drato loquitur, quod et ipsum perfecti et omnibus Mercurii quadrato statu figuran tur — quippe signumeris

absolut» vim gerit; confer inprimis Aristo- nificat hic numerus vel totidem piagas mundi ,

telem (rbetor. 5, 11): xov àya&ov tivdça <pávat vel quatuor vices temponim, quibus annus inclu

sive« xerni'iyajvov цеха<рооа- äfitpo) yàg xi- ditnr« cet

74*

588 Martiani Capellae lib. VII. §. 733.

tuor dementis ipse sub alia forma est quintos, pcntade est rationabiliter insignitus;

qui quidem permixtione naturali copulatur. Nam constat ex utriusque

sexus numero; trias quippe virilis est, dyas femineus aestijnatur. Etiam

apocatasticus dicitur, et sive cum aliis imparibus sive cum suo genere sociatus

se semper ostendit. Nam quinqué per quinqué babes viginti quinqué, et

quinquies terni quindecirn, et quinquies septeni trigies quinquies, et quinquies

noveni quadragies quinquies. Item zonae terrae quinqué ; in homine

sensus quinqué, totideinque habitatores mundi generibus, ut homines, qua

drupèdes, reptantes, natantes, volantes. Hunc numerum quis neget esse

diametrum? Nam decadis perfectio circulusquc hujus hemisphaerio dissecatur.

• i ■■ • l i >

t. e DE HEXADE.

736 Senarium vero perfectum analogicumque esse quis dubitet, qimm suis

partibus impleatur? Nam et sextam sui intra se continet, quod est unus;

quintus] Codices Cantabrigicnsis, Rciclicnauea- rtépctófia XsZevxr/Óet JtâvXCûÇ. Adde Jamblicbum

sis, Darinstattensis quintum; sed mutandi causam (p. 12 Tennul.) et Tlieonem Sinyrnacum (aritbm.

non video, modo ad mundum referai ur. Ncque eiiim 24, p. 61).

de Aristotelis quinta essentia Martianus loquitur, zonae] Vide nostrum supra (§. 602).

sed de dodecaedro Piatonis, quod univers! formant quadrupèdes] Sic codex Darms la Mensis; vulgo

refert (Tim. p. Si> c); quanquain hoc quoque multi quadrupedesque. Cetcrum confer F latonera (lu Tipro

aetbere acccpcrint (vide Bucckhium in Pbilolao maco p. 91. 92).

p. 162; Astinm ad Plat Epinom. p. 601). Adde diametrum] Simili de causa ijiûxtiov appellant

Straboncm (13, p. 715 Casaub.): rtQoç de xolç Tbcologumena (p. 52), ort, Tov ôéxa -ddov ovxkxxaç6i

6xoi,%eiot.ç Jtèujtxt] xiç i6xi q>v6tç, xoç 7jßL6eicf èôxiv.

è$ T¡g à ovqccvoç xaï xà aÔxça x. x. Л. vero] Sic codices Monacenses (A. C), Ha mis ta tutríusqne

sexus] Undc etiam àvâçoywia et tens is, et Reicbenauensis pro out em in editis.

yàfioç appellabatur a Pythagorcis (Plut de Et perfectum] Isidoras Hispalensis : »Scnarius suis

apud Delpbos 8, p. 587). partibus perfectas est.« Macrobius: »Scnarius vero,

apocatasticus] Nisi corrupta lectio est, per syn- qui cum nno septenarium facit, variac ac iitnltiplL

copen dictum pro aifoxaxaÖxaxixcö, qui semper eis rcligionis ac potentiac est. Primuin, quod soad

se recurrit, in se ipeum revertitur, nt ait №- lum (malim Wim) ex omnibus Dameris, qui i

comachus (insttt. aritlim.2, 17; p. 151 Ast.): oôaiç decern sunt, de suis partibus constat« cet Grot.

y«p «v av$i]6e6tv av>£r¡6(ú, eiç xo avxô 6vf¿- — In meo Macrobü exemplar! (soittn. Scip. i, 6)

Martiani Capellae lib. VII. $. 736. 589

et tertiana, quod duo; et medietatem, quod tria. Item naturalia officia, sine

quibus esse nihil potest, sunt sex: magnitudo, color, figura, intervallum,

status, motus. Item motus totidem differentiae sunt; nam movemur prorsum

retrorsumve, dextra laevaque, sursum dcorsumque; nam ille aeternus qui

dam motus est circuli. Hie autem numerus Veneri est attributus, quod ex

utriusque sexus commixtione conficitur, id est ex triade, qui mas, quod

impar est numerus, habetur, et dyade, quae femina paritate; nam bis terni

bexas fit. Solida ctiam figura quadrati sex superficies habet. Totius harmoniae

toni sunt sex, id est quinqué toni et duo hemitonia. Idem per primum 737

motum, hoc est dyadem, collatus duodecim facit; inter quos duos numéros

duo medii inveniuntur, id est octo et novem. Quorum unus ex meo nomine

regulaque censetur, nam arithmcticus memoratur, id est novenarius; eodem

enim numero superatur a duodecim, quot numeris superat senarium, id est

tribus. Alius autem numerus, id est octo, música ralione confertur. Ea enim

parte superatur a duodecim, qua ipse superat sextum, id est tertia; nam

sexti tertia duo sunt, duodecimi tertia quatuor. Quod geométrica ratione

solus Iegitur, non solum. Alio ctiam loco idem

Macrobias (Sat. 7, 15) ex Acgypto refert » senarium

numeran» omiiifariam plenum, pcrfcctuin, atque di

vinum esse.« Aride Yitruviuin (5, I), Lydnm (die

Vea. 10, p. 68 RocHi.), Gcnsorinum (de die natali

U, 4).

motus totidctn] Sex motus genera praeter orbicularcm

etiam Plato cnumerat (Tim. p. 54 Stcpb.).

Addc Macrobium (in somn. Scip. 1 , 6 f. Saturn. 7,

9). Sed alia sunt quae Aristoteles statuif, licet

totidem numero (Categ. 1 1 $ confer Scxt Euipir.

adv. matbem. 10, 57; p. 640).

Veneri] IVicomrclms (apnd Pliolium p. 240

Hoescbel.): vmi xvçieoç avrrj fiâÂXov AfpQodíxr¡

ÇvyLa те -xai усцщУла xcù ccvâpoyvvLa %>eoXoyeÏTcu.

Hin«: eliain Pythagoras Ycueri sevto mensis

ctijusque die sacra fieri jussit, teste Jamblicbo

(de vita Pytliag. 28, 1S2), ubi Kusterus (p. 128)

lectores ad Tennulium (ad Jambl. in IVicom. arithm.

p. 151) remisit. Plura dabit Astíos (ad Theologum.

p. 177).

hexas fit] Grotius margin! adscripsit alios le

gere sexis faciunt, male. •

ill est novenarius] Sic scrips! e codicibus Grotiano

et Reichenauensi ; vulgo idem novenarim.

Dc utraque ratione aritbmctica et música sive har

monica vide quae ad Platonis Timaeum (p. 56

Stcph.) obscrvavit Boeckbins (in Daubü ct Crcuzcri

studris T. Ill, p. 86), Astiumquc ad ThcoJogumcna

(6, p. 178), quae eodem boc nomine beva

dera praedicant. .

590 Martiani Capellae lib. VIL §. 737.

coinponítur. Ea enim possunt per collationem media, id est octo per novem,

quae extrema, id est sex per duodecim; nam utraque faciunt septuaginta duo.

Item in majoribus numeris media extremorum rationibus componuntur sub

praedicta senaria ratione. Nam sexies septuagesies dipondius facit quadringentos

trigies dipondius; similiter octies septuagesies dipondius qiiingentos se

ptuaginta sex; item novios septuaginta duo faciunt sexcentos quadraginta octo;

similiter duod ocies faciunt octingenta dtexaginta quatuor; quae medía inter se

multiplicata reddunt numéros extremorum inter se convenientium. Hic primus

numerus, id est senarius, harmonías ostenditur gcnuisse; quippc sex ad duodecim

est symphonia diapason; sex ad novem hemiolios; sex ad octo epitritos,

id est symphonia diatessaron; unde Venus Harmoniae mater perhibetur. Item

Ыс senarius quadrato et solido quaternario sociatus horas diei noctisque dimetitur;

nam quater seni viessis quadrussis faciunt.

per collationem] Gratias margin* adscripsit post ; hemiolios] Grelins hcmlolos , quod с codicibus

maie. Collatio Lie multiplica lionera sive potentîaui correxi.

ïignificat codem usu quo Festus (s. v. ocius) com- Harmoniae] Hyginus: »Ex Venere et Marte

parationis gradus collationum vocabulo appcllat. Harmonía et Formido.« Harmonía antera, qiianutraque]

Sic codices Monaceiiscs (A. C) et 4uam Capelle sno modo aliter mterprelatnr, est

Darmstattcnsis; vulgo utraeque sine sensu. Hermiooe. GnoT. — Nescib quid contra communem

«. i » . falinlaie (Apollodor. 3, 4, 2. Diodor. 3, 48 f.)

dipondtus] Grohns per errorcm ut videtur cdinit 4 * 7 '

.... , ...... , . Grotius sentiat. Pro mater alios lejrcre major idem

atsprmdius , quod correxi} sea ipsi lane vocabulo ° *

locus lúe nullus est, nt e nota tantum male intel- ,narS,,u a scupeit; inepte.

, . , ...... viessis quadrussis faciunt] Forte vicessis vel

lecta ort и m esse videalur; quanquam invitis codi- 7 « J

...... „ . .. viqessis , ut sexis , scpluaqessis ct similia Imic aucibus

iiilnl mulo. Lictcruiu sensus lue est, pro- * r j

. ctori usurpai a. G пот. — Sexis supra f8. 50o) et

portioncm gcometricam4 quam modo proposait: 1 л чо /

• infra (§. 767) legitur. Codices Monaceiiscs (А. С),

Darmstattensis, et Beiclienaucnsis liabent vies

cujus extrema aeque ас media secum collate faciunt ^uarl¡S) qlM)n jam Grotius margini adscripsit, ut

72, etiam si omnia septuagesies bis augeas, can- supra tries |)r0 trigieSÍ puerca que Rcicbcnancndem

mane i-c: e¡g pracbet facit pro faciunt. Procul dubio niimcri

432 : 376 = 648 : 864. librariorum inscitia vcl scribendi compendiorum igid

est senarius] Hace pro glossetnntc tollcnda noranlia sunt corrupt!, lcgeudumquc lile »viginl!

censet Gratias; sed si demseris, uniis с majoribas quatuor«, et supra »sexics septuaginta duo ficiunt

potáis numeris, qui antecedent, intelligendiis fucrlt. quadringenta trígiula duo« cet.

Martiani Capellae lib. VII. §. 738. 591

DE HEPTADK

Quid autem te heptas veneranda comraemorem? quae quod naturae 738

opera sine feturarum coutagione conformas, inter deos Tritoniae virginis

vocabulum possedisti. Nam quum omncs numeri intra decadem positi aut

gignant alios aliisque gignantur aut procreentur; hexas, octas generantur

tantummodo; tetras autem et créât et creatur; at heptas, quod nihil gignit,

eo par virgini perhibetur; sed quod a nullo nascitur, hinc Minerva est, et

quod ex numeris tarn masculinis quam fcmininis constet, Pallas virago est

appellata. Nam ex tribus et quatuor Septem hunt; qui numerus formam

Lunae complectitur > nam primo est corniculata, quam [ir¡voeiár¡ Gracci vocant;

he/¡las] De praestantia Humeri septenarii prae- "EXXrjvsç ÓrtavLav [iov6av àeLQàfUvoi.*

ter Theologumena coufcrendi sunt Gellius (5, 10), Ghot. — Adde Appulcjum, qui (met. 11 ab init.)

Macrobius (m somn. Scip. 1, 6), Philo (op. T. I, »euin numerum«, iuquit, »praeeipue rellgionibus

p. 80). Qiiaiiquau^ fortuitani potius censet Arista- aptissimvm esse divinits Pythagoras prodidit«; et

teles (tnetaphys. 1-4, p. 305 Brand.): értxà ¡.liv quos Astiiis laudat (ad Theologuiucna p. 184. 185)

tpíovr¡évxa, értxà de %ooôai rj ägnovicu, értxà et Creuzerus (ad Olympiodori comm. ad Piaton. Wdk

ai лЛешдед, iv értxà de ßä?J>u ódóvxag en- eibiadem p. 1S8).

á VI, evia â'ov' értxà de oí èrti Or/ßag' OQ conformas] Lege conformaría. Grot. — iVeutiovv

ort xocogdi о àçi&iiog rtécpvxe, dià xovro quam.

rj èxetvoc èyèvovro értxà rj rj яЛешд értxà Tritoniae] Conter superiorem locum (§. 568

(хбтеооуу iöxiv; rj oí fùv âcà xàç лг>Лад rj uot.).

aklrfu xcvà air Lav, tr]v âs r]¡ieig ovxeog par virgini] In MS. pervirgo, hoc est valde

àçi\}[WV[J.£V, xrjv de àgxxov ye dcódexte x. т. Я. virgo Gloss. Grot. — Viilgata saua. Hieroclcs (in

veneranda] Nam (teste Macrobio) értxàg àrto Pytliag. atir. carm. p. 226): r) de eßdofmg toç

xov> 6iße63ub dicta. Vctercs enim 6ertxàg dice- àfirjxcoQ xaï rtafïdèvoç — ovxe yàç yevvâxac

bant, idejne comprobatur ex isto fragmento Jonis ¿£ àgi&pov Tivoç xcov èvxog dexàâog — ovxe

apud Euclidcm in Harmonica, a pâtre meo ciegan- yevvcç riva xcäv èvxog dexâôog. Plura dabit

tissime correcto et concinnato: Astiuä (ad Theologumena p. 181).

»Tàv dexaßäfiova xà^iv e%eiç àei êv Т6- Lunae] Theologumena (p. 45): ErtXatogoc ovv

xga^ôgdco, cci хеббадед ÖeXrjviaxai <pá6etg vrtâo%ov6at

Tàg £vß<pcüvov6ag àgixoviag xgtôdovç. 6v[irtXr¡QOv6w evÀôyeog xov xov âôxègog xov-

TIqLv (Jièv Ôertxâxovov -фаЛЛог' diaz¿66agct xov [irjva, rjuegcov övxa eyytáxa x&. ИгЛЛо-

rtái-xeg у1баб-д-аь dè ôei xai xàç értxà 6^r¡{*axíxág

592 Martiani Capellae lib. VII. $. 73&

dcinde medilunia^ quam dicunt diáxo/iov: dchinc dimidiato major, quae dicitur

c<u,<pLx,vQToç: mox plena, quae dicitur rtuvôèXrjvoç: item tres formas praedictas

deficiens repetit. Hic numerus Lunae cursum significat; nam unum, duo,

tria, quatuor, quinqué, sex, Septem, viginti octo faciunt. Item Septem sunt

circuli, et tot planetaè, tot dies, totque transfusiones elementorum; nam ex

informi materic primus ignis, ex igni aer, ex àëre aqua, ex aqua terra;

item fit adscensio, et ex terra aqua est, ex aqua aer, ex aere ignis; ex

759 igni in materiem incomprehensam jam non poterit perveniri. Quid? omnium

natura nonne huic probatur numero deserviré? In principio septhnani partus

(WQtpàç xr¡q беЯг/vrjÇ rsxçàôi, [¿rjvoecáij, ôi-

%.0тоцог, à(i<pi%vçTov , Jtav6sXr¡vov , JiâXiv

ct?*Àov afKpíxvgrov, èx -&axéoov (lèçovç <p(0-

TiÇonèvTjÇ avxijç, Tcai ЛаХьъ át^áxofiov ocaxà

xavxà, xcà á?*Xrtv [irjvoeiôïj. Similia apiid Macrubium

leguntur.

fir¡vo€idij ] Sic legenduni pro [WvDeidfj in

editis. Grot. — Iinino ex ipso Martiano (§. 803 f.)

corrigendum erat.

rtav6éÀ7jvoç] MS. Jt%r\Qo6íXr¡voq. Grot. —

Eodcm redit.

tot dics\ Ilinc satis liquet non tain novum esse

lame inorcra, quo dies numerare solcmus per septimauas

ct plnnctarum nomina, quam quidam vo

lent. GnoT. — Prefecto non erat, cur Martianum

adliibcrct ad bujus morís antiquitatem probandam,

quem multo antiquiorem esse, et perprram a planctarum

liominibus nomina dicriim repetí, alio loco

(palacogr. crit. III, § 314 sequ.) demonstravi. Addc

Scnccatn (ap. Augustin, de civ. dèi в, fi) ct quae

doctus Aiiglus nuper atiulit (in Mueeo philologico

Cantabrigicnsi T. I. p. 1 — 75).

transfusiones elemeiUornmj Ovidiiis (luetam. 15,

245):

»resolulaque tellus

In liquidas rorescil aquas tenuatus in auras

Aëraque humor abit, demto quoque pondere

rursus

Jn superos aër tenuissimus emicat ignés.

Inde retro redeunt, idemque retexitur ordo;

Ignis enim densum spissalus in aëva transit ,

Hic in aquas; tellus glomerata cogitur unda.*

Addc Platoncm (Tim. p. 49), Chrysippum (apud

Stobacum 1, 12, 16; p. 312 sequ.), Lucretinm

(1, 783 sequ.), Ciceroncm (IV. D. 3, 12), Heradidem

Ponticuin (allcg. Попит, p. 439 Gale), Maniliuin

(1, 149 sequ.), Diogencm Lacrtium (9, 9;

p. 553 Meibom.). Paulo aliter Tlieo'ogumena (p. 50):

oxi eiç хеббада xà nàvxu 6xol%s.íu, xqbIç de

avxoövai nsxugvxyxeç, éfiôo(iàç av xàvxa\g&a

ÍTCiy-ouxolr\ xwv bkbtv.

omnium natura \ nâvxcov <pv>6iç. Eleganter

ct proprie a nascendo naturam dixit pro generalione ;

nam ct apud Gcllium Yurro »ad boinitics nascendos

vim numeri istius porrigi pcrtincrcquc« ait;

ct Macrobiiis: »denique est numerus, qui bomîncm

concipi furnia ri" etc. Grot. — Vi il dur tanien uni

versam hominis natiiram significare, eo sensu quo

Macrobios (in soiiin. Scip. 1 , 6 f.) septenarium ли-

merum »totius fabricae dispensátorem ас dominant»

appel la vit; qui quidem omnino ad sequentia couferendus

est.

Martiani Capellae lib. VII. §. 739. • 595

hominem absolutum perfectumque dimittunt. Dehinc ideo homo septem meatus

habet in capite sensibus praeparatos, duos oculos, auresque et nares totidcrn,

et os unum. Dehinc menso séptimo parvulis dentes emergunt, ac séptimo anno

mutantur; item secunda hebdomas pubertatem movet gignendique possibilitatem;

tertiV florem gcnarum; quarta incrementa staturae finiuntur; quinta

juvenalis aetatis plena perfcctio est. Septem etiam natura abstrusit membra

vitalia, linguam, cor, pulmonem, lienem, jecu-r, et duos renes. Item septem

septimani partus] Explica ex verbis istia Varronis

apud Gellium: »Illain qiioquc vim niimcri Ihij u s

observatam rcfert, quod ante mensem scptimuni

ncqnc masculus ncquc fcmina salubritcr ac secun

dum naturam nasci potest." Paulus qiioquc juriscon

sultos ait: »Scptimo mcnsc nasci perfectum partum

jam rcceptum est propter auctoritatcui doctissimi viri

Hippocratis « (ff. dc statu hominum, I. Scptimo).

Et id intcUigcndum dc mcnsc séptimo incipiente

liquet cx 1. 5 in fine ff. de suis, ubi Ulpianus docct

similiter ex Hippocratis auctoritatc justo tempore

natum vidcri cum, qui centesimo octogésimo secundo

die natus est. Est autem Hippocratis locus lib. Epid.

5, sect. 270. Gensorinus quoquc ait: »Scptimo

partus jam maturus est, со quod in omnibus numcris

scptcnarius plurimum possit. « Vide Pliniuni

libro scptimo cap. quinto, et Plut. lib. V dc philosopborum

placitis cap. XVIII. Grot. — Dioilorus

tarnen (i, 23) ÇcooyoveiÔâai ovx elco-frèvai то

roLOVtov ait, ubi vide Wesseling! um (T. I, p.27).

septem meatus] Favonius p. 1С: «ministros cidem

sensus septem vcluti fenestris emitti manife

stum est.« Septem notarunt foramina vcteres, ex

qnibus sensus bumani opcrentur. Alcimus Avi tus

pnlcrc :

»Dehinc arcem capitis suhïimi in vértice signât

Sept iforent vultum rationis sensibus aptans.*

Barth, (advers. p. 222. 225).

os unum] Transposita in edilis bacc erant verba ;

sed codicum Rcicbcnaucnsis et Darmstattcnsis leetionem

praetuli.

pttbertalem ] Alu uberlaletn , teste Grotio in

margine; male.

gignendi possibilitatetn] Utitur hoc vocabulo et

ipse alibi, sed et Ariiobius, Isidoras, aliique patres;

ipse quoquc Jiistinianiis in confirmatione digestorum.

Et sane qnemadmodum Iii omnes possibililatem

pro potenlia dixere, ita Fulgentiura impossibilem

pro impotenti dixissc puto. Locum, quia sin

gulars et cximiiis qnodammodo est, adscribo. Is

est fivd-oXoym. lib. II, de^aco et Hercule: »Triplici

etiam modo noeel malitia, aut in evidenti,

ut potcntior, aut subtiliter, ut falsns amicus, aut

occulte, ut impossibilis latro.« Quod autem bic ait

anno bis scptimo pubertatem inciperc censcri, congi'uit

cum constitutione ista impcratoris Justiniani

ad Mcnnan practorio pracfectum missa quae bodic

est I. 3 C. Quoinodo tutores vel curatores esse

desinant, cujus sententia repetita est bist. (?)

Quibus modis tutela Gnitur in principio, quos locos

confer cum Macrobio. GnoT. — Addc Lipsium (ad

Sen. de benef. 7, 1 , p. 367).

septem etiam] E Darmstattcnsi códice pro sé

ptima in cditis.

duos renes] MS. (xn%aiKcog »duo vence.» Grot.

— Ita ct Monaccnscs (A. C).

73

594 Martiani Capellae lib. VII. §. 739.

corporis partes hominem perficiunt: caput tenus i mo eolio, pectus, venter,

duae manus, totidemque pedes. Totidemque stellae in vértice axis coelestis.

DE OCTADE.

740 At octonarius numerus primus cubus est et perfectus, Vulcano dicatus;

nam ex primo motu, id est dyade, quae Juno est, constat. Nam dyas per

dyadern facit tetradem; at bis ducta facit octadem. Perfçctus item, quod a

senario tegitur; omnis enim cubus sex superficies habet. Item ex im paribus

consecutis impletur. Nam primus imparidm trias, secundus pentas; ambo

octadem faciunt. Item cubum , qui a triade venit, id est viginti septera,

sequentes impares reddunt, id est heptas, enneas, ct hendecas, qui omnes

tenus imo eolio] Reccpi lectionem a Grotio in octadem] Lege ogdoadem. Grot. — Ncutiqnam:

margine notatam; vulgo tenus imum Collum. promiscué enim nosier hiscc vocibus utitur, et

venter, duae nutmis] Sic scripsi с códice Darm- illa quidam tain superior! loco (§. 758) quam instattensi

pro ventrem duas manus; scd quod pro feriori (§. 745). Nicomaclius ctiam apud Photium

sequentibus totidemque pedes in Reiclicnaucnsi ex- óxzááa apcllat.

stat pedesque rccipcre nolui. Gctcrum confer TIico- a senario] Sic codices Monaccnsis (C), Reilogumcna

paucis mutati^ cadcin tradentia (p. 50): cjicnauensis, Dannstattcnsis, ct Grotianus; ncc re-

6ltXcvy%va te yào xà Xepófieva цк%Г] értxà fragatnr alter Monaccnsis (A) qui habet in senario}

xax' ccvxtjv è[i!fè<pvxev r¡(üv yXóxxa, xaçâia, vulgo enim septenario.

7]itoiQ, rtvev¡uov, ÓrtXrjV , vè(pQOL âvo' xcti . imparibus consecutis] Confer IVicomachum

та ха&оХсха (légr/ хобсеша, arteg èôxi xe- (arillnn. 2, 20 f.): oí xvßot, xql%t¡ âiaôtaroi

<paXr¡ , &coga£, %eZgeç âvo, rtôôeç âvo, xai ovxeç xai xavrôtrjxoç ело rtXèov doxovvra

aiâolov xaxà fxigoç âe áuxxgr¡6ei,g- èv (ùv xco nexè%et,v egyov ei6l rteçi66càv, à?.X ovx ccçrtgoöcortco

értxà , ótpdaXucov âvo, cotcôv âvo, xLcov — kxxe-&kvxcjv yàg xcôv àrto novàâoç Ы

qivcùv âvo, бхбцаход ev x. X. Л. ärteigov6vve%cöv rtegi66cov èrti6xôrt£L ovxaç'

Vulcano] Alii Ncptuno dicatiim tradunt, ut ô rtgcoxoç xov âvvâfiet xvßov rtoui, Oí ôs

Plutarclius (in vita Tlicsoi extr.): j) yàç oyâoàç, âvo (xer' èxelvov 6vvxe-&évxeç xov âevxegov,

xvßog àrty àgxiov rtgcoxoç ov6a xai xov rtgeó- oí de èrti xovxotç xgelç xóv xgirov, oi ôï

xov xexgaycovov ôutXaôia, xo y.ôvL(ju>v xai 6vve%eíg xovxoiç xè66ageç xóvxéxagxov x-X.À.

âvçxivtjXov oixeïov tijç xov &eov âvvà- secundus] Vulgo secundum; ego codices Darmfiecoç,

ov 'A6<páXiov xcù Taiijo^ov rtgoçovo- stattensem, Reichcnauensem, ct Monaccnscm utntm-

[À.c<Ço[i£V. que secutas sum.

Martiani Gapellae lib. VII. §. 740. Э93

faciunt viginti septem. Item tertius cubus, qui a tétrade venit, id est sexaginta

quatuor; nam quater quaterni sunt sedecim, hoc quater sexaginta quatuor

fiunt, et hic ex imparibus quatuor, qui superiores sequuntur, id est, tredccim,

quindecim, septendccim, undeviginti, fiunt simul sexaginta quatuor;

et sic omnes cubi per imparium incrementa inveniuntur sui duntaxat numeri.

Sane hie octonarius cubus ita omnium cuborum primus est, ut monas om

nium numerorum. Cubus autem omnis ctiain matri deûm tribuitur, nam

ideo Cybele nominatur.

DE ENNEADE.

Enncas quoque perfecta est, et perfectior dicitur, quoniam ex triade 741

perfecta forma ejus multiplícate perficitur; deinde quod primi versus fincm

fiunt] E códice Mouaccnsi (A); pravc in cili- perfectior dicitur] Lego perfeetîo. Dc

tis fit. talia babes a pud Phurnutum, ubi de Musis agit:

Cybele] Solidum, undc Cybele. IVihil enim terra ivvka de ei6l día то Terpaycôvovç aiç (pr¡6í ztç

solidiiis. Glossa (cod. Mon. В). — Codex Reiche- (Simonidem innuit ut puto) xai JtioLtTOVÇ (ita

nauensis Cybebe sollemni varietate. Rei ipsius fone enim lego, non jteçÎTTOv) rtooçrjxovraç avxalq

apud Platoncm (Tim. p. ö.'i) quaerendus est, qui àrtOtsXeîV TOLOVTOÇ yâç éÓTiv Ó Tcov èwéa

terrae, quam matris deorum nomine appcHatam esse àgi&ixoç ÔVVtÔràfuvoç хата то £<p' avTOv

constat, cubicam formant assignavit; conferenda yevvâô&at, nal то TOV rtocoTOV T7¡q tsXeíÓ'

tamen acutissimi Boeckhii annotatio (in comm. de xrjToç ката Tivaç ^ете%£1Л> ôoxovv áoi&[¿ov,

Plat. corp. m und. fabr. p. 5 J): »Tiedcmannus quidem quae mire ad hujus auctoris expositionem faciunt. Gn.

(in Gracciae antiquissimis pbilosophis p. 418 cx —Vide Galeum (opuse, p. 157). Sed Grotii correctio

IVicomacho apud Phot. Iii Id. 187) Pythagoricam bo- necessaria non est, nt ex nota sequent! apparebit.

rum commentorum origincm demonstrare inde cona- perfecta] Inscite vulgo legitiir »cx taiadc pcrtur,

quod cum mythologica Pytbagorcorum doctrina fecta forma.« Diccrc enim vult triplicatam triadcin

de numcris consentient, ' vcluli quum cubus octo bunc tcrminum primi versus faceré. Lego pro pcrangulos

babens terra est, numerus autem octona- fecta potius ter facta. Baktb. (ad Statii Tbeb. 4,

rius Cybele appcllctiir, — verum quis obsecro epo- 451). — Vulgatam retinui codicum omnium auctoriponderit,

mytbica hace numcrornm cognomenta apud täte firmatam. IVibil aliud vuit Marlianus, nisi perantiques

et primitivos Pytbagoricos jam obtinuisse fecliorem esse deberé, quae ex triade jam perfecta

ñeque demum a ¡Xicomacho, ingenioso nimis miga- per multiplicationcm sive collationera (v. §. 737)

tore, inventa csse?c oriatur. Hinc perfeclissimus dicitur LXXXI apud

75 *

596 Martiani Capellae lib. VII. $. 741.

tenet j et ideo Mars appellata, a quo finis omnium rerum. Quadratus quoque

finis est eorum, quae per collationem augentur. Nam et harmoniae ultima

pars est; ad enneadem enim ab octade collatio percussionis sonus efficitur.

Non minus novem Musas dixere. In mundo etiam no vein sunt zonae, id

est sphaerae, et deorum septem, et terrae.

DE DECADE.

742 Decas vero ultra omnes habenda, quae omnes numéros diversae virtutis

Seiiecam (epist. 58), »quem norem novics multi- ad octo — Lie numerus sonum parif, quem tonon

plicata componunt.«

' primi versus] Favonius Eulogius (ар. Barth, in

Papin. Stat T. II, p. 1090): .Inter coclum et ter

rain novem intcrvalla ipse consideres licet, sic:

quoniam primi versus absolutio novenario numero

coutinetur; ñeque ipsa dcciuuim circulum natura

rcquircbat.il Adde liaec Scrvii (ad georg. 4, 480):

a quia qui altius de mundi rationc quacsirerimt,

dicunt, intra novem hos mundi circuios inclusas

esse vir tutes» cet.

musici vocavenmt.« Vide et supra (§. 108).

id est sphaerae] Lege id est sphaera. Sphacra

xar' s£o%7]V dicitur artXavtcov aôrçtov. Grot.

— Ad sensmn rcctc ; sed inconsidcratius corrcxit,

quum scquantur alii genitivi deorum et terrae. ?icc

melius pro deorum codices Rciclicuauensis ct Mouacensis

(Л) pracbent deorsum; planetas enim pro

diis hábitos esse quis ignorât? Cetcrum zonas ар-

pcllat nostcr, quae cunctae alias sphaerae dicuntur,

ut apud Macrobium (in somn. Sc. 2, 4): »Ergo universi

inn it dan ¡ corporis sphaerae novem sunt; pri-

Mars] Forte Mors. Sed sane non facile alteram ma ;„a &1сц;Гсга? quae ргопг[о nom¡ne cocIum d;.

lectionem quis rejiciat, qui eonsideret Mariis epi- c;lur et apianes 4m¿ Graccos vocctur — subjectae

theta ßQotoXoiyoQ, (iiat<pôvoç, a¿fio^aQr¡g et septem quas vagas dicimus — nona terra aine mota..

BÎmilia.GnoT.— Non dubitare dcbcbat de Marte toi- Mdc Appulcjiim (doctr. Plat. p. 203 Oudend.).

lendo et Morte restitnendo doctissîmus Grotius. uUra omnes] acmca3 Alexandrians (ström. С.

Generalis enim Mors omnium, Mars afiqnorum tan- p 6щ. ^ diyàç ¿^oyelrac rtavrèXetoç eltum

interfector. Numeri «ufern ratio ad omnîno vau% Sed ,le hoc numero omnino conferendi Oviomnes

pertinet. ВАпти. (ad Statii Theb. 4, 431} j¡¡ (fast 3j 121) hi versus:

Т. II, p. 1089. 1091).— Apud Nicomachun, (in liAim crat) dec!mum

Photii bibl. p. 240 Iloesch.) inter plurima alia 'EvvaXiov

quoque cognomen ivveádc tribuitur, quare

nihil muto.

sonus efficitur] Macrobius (in somn. Scip. 2, 1) :

»Epogdous est numerus, qui intra se habet mi

norem et insuper ejus octavam partem, ut novem

tquum Luna repleverat

orbem.

Ilic numems magno tunc in honore fuit;

Seu quia tot di'giti, per quos numerare solemus,

Seu quia bis quino femina mense parit,

Seu quod adusque decern numero crescente veuilur?

*

Martiani Capellae lib. VII. §. 742. 597

ac perfectionis intra se habet; quae licet primi versus finis sit, secundae monadis

implet auxilium. Haec primi versus numerorum regulas, analogías,

genera, species, differentiae, perfectiones et imperfecta concludit, daturque

Jano, quam vis earn plurimi apocatastasim meraorarint.

Principium spatiis sumitur inde novis.v ,- ^

Plures ejus praestanfiae causas exponît Vîtrnviiis

(5, 1) et Philolaus (in Stob. eel. 1, 2, 3; p. 8

Heer.), ad quem confer Bocckhiuin (p. 158. 146).

omîtes numéros] Decadem eos intra se habere

dicit, vel quia denarius pro omni ponitur (Barth,

advers. p. 2287 ft), vel potius, quia decas oinnes

simpliccs ab I usque ad IX contiuet. Laurentius Lydus

(in excerpt. 15, p. 16 Rocth.) »decas«, sciibit,

nplenus numerus est, nnde et perfecta vocatur,

quippe quae oinnes reliquorum nnmerorum et ratiouuiM

atquc propoi'tionum coneonantiárumqne ideas

coinplectatur« cet. Et porro (de mensib. 2, p. 82):

»Orbis ornais uumeri et finis decas est: circuía

ilium cniin sese torquentes et convcrlentcs qunsi

circiim flexum enrrunt nuineri.« Undc Porpbyrius

(in vita Pythag. p. 48 Kust.) âsxàâa oíov ôe%âôu

dictant esse ait. Plura dabit Astius (ad Theologup.

199).

primi versus finis] Versus dicunt arithmetic!

ordines numerorum. Hoc ita capiendum, Ht finis

versus semper sit X. Nam XX duo versus sunt et

ita deinceps; p. 15 Favonii Eulogii commcntarioli

in somnium Scipionis. Влптн. (advers. p. 222). —

Addc Camcrarium (ad IVicomachi arithm. p. 55).

secundae monadis\ Hoc est, auxilio secundae

monadis est, ad construendum alias: nam secunda

monas non prima dicitur, sed undécima, itaque,

lifet prima sit alterius versus, с praecedentis fa-

щеп ultima habet аихШнт. Favonius p. 15: »quia

ut monas in primo versu, sic in seenudo decas

obtiuet fund ame ni um. < Влита, (advers. p. 222). —

Breviter, sed aperte Lydus (de mensib. 2, p. 82):

»A monade usque ad decadem sejam si numeravimus

atque substitimus, rursus ad ipsain monadem

revertimur.« Adde Philoponnm (ap. Tcnnul. p. 129

ad Jambl. aritbm.) qui scribit: »Perfeclus numerus est

denarius, quippe omnem in sc nnmcruin comprebendit.

Postquam enim ad denarium pervenerunt,

ad cos numéros, qui scqnnntur, rursus ad mona

dem rccurrnnt«

Jano] Quippe clavigero (Ovid. fast. 1, 228),

ut ipsa n?,eiôov%oç appcllabatur (Tbeolognm. p. 60).

apocatastasim] Rcctc âsxàç dicitur àjtoxara-

бтабьд. Est enim аЯохатабтабьд nihil ferme

aliud quam in pristinam formant restitutio et re

staurado ejus quod ante fuit, linde Gregorius de

Baptismoi xai xavxa ova ov6r¡g âevtégag yevvr¡

6scog, vvôè avartkäöecog , ovôe siç то ào-

%aïov аЛохатабтабесод. Eig то àç%aîov àrtoxaTÓÓTCtÓiv

vocat in integrum restitutiouem. Eodem

modo Plutarchus aliique complurcs circuitiis

siderum, quae anno suo vestente ad idem signum

redeunt, алохатабтабесд dici produnf. Sic ctiam

monas primo numeri versu termiuato quasi redintegratur

ia decade. Supra quoque pentada ссЛО-

xavaÖTM^v dictam doeuit, an алохатабтапх^

volucrit dubitem sane, qua rattoue neacio, nisi

quod forte (ut ipse docet) dyas et trias numeri

tum paris turn imparts principia, in quinario restaurentur

intercedente tetrade: semper enini ad

ártOXCCTá6ia6iv intervallum requiritur. Giiot. —

Vide nos supra (ad §. 756). >,

598 Martíani Capellae lib. VIL $. 745.

QUID SIT NUMERUS.

743 Dictum breviter, qui numerus primum versum facit, qüos dcorum

contineat quasque virtutes; jam nunc quid ipse numerus sit, quasve inter

se analogías servet et formas, breyter intimabo. Numerus est congregatio

monadum, vel a monade venions multitude, atque in monadem desinens.

Sunt autem numeri simplicis regulae quatuor: prima est, quae appellator a

paribus par, secunda a paribus impar, tertia ab imparibus par, quarta ab

744 imparibus impar, quas inferius memorabo. Sunt etiam qui primi numeri

appellantur, qui a nullo numero dividí possunt, nisi a monade tantum Don

dividí, sed componi vidcntur, ut puta Septem, undecim, tredecim, seplendecim

et cetera similia; null us enim eos numerus dividere uno ordine potest,

quaproptcr primi appellantur, quoniam a nullo numero exoriuntur nec aequis

portionibus discernuntur. A semet igitur nati alios ex se créant numéros,

quoniam ab imparibus paria íiunt, a paribus impar fieri nullo modo potest;

745 ergo ct primi numeri necessario habendi pulchrique. Sed omnes numéros

tjui numerus] Codices Beicbenauensis ct Mo- posse vidcatur: ut pnta УП. XI. ХШ. XML ct

naccuscs (A. C) quis$ non nccesse (vide Bcierum cetera. Quaproplcr cjiismodi nuincri appellantur

ad Cic. Lacl. p. 3(5; Kritzinm ad Sallust. Catil. primi, quoniam a nullo numero nasc.antnr, ncc acp.

202 5 Waltbernm ad Tac. ann. 1, 48). qu«s «nalogiis distinguant nr. Qui vero nnnicri aL

numerus est] Sollemnis liaec definitio est apud cjiismodi fluunt, et ab ill is exoriuntur. Ab iuipa-

Pytbagoreos ct qui eoruni vestigia scquuntur, ut ribns enim paria Hunt, ncc'a pari impar fieri potest.-

IVicomaclium (aritbm. I, 7), Bntherum (apud Stob. Hace illc: et facile perspicies eum nostrnmqnt,

cel. pbys. I, p. 12 Heer.), Aristoxenum (ibid. p. IG), modo vera apud Cassiodorum lectio, cadem via proinquc

primis Modera tum (ibid. p. IS), cujus ipsa cederé. Sed differt Benedictina cditio: in ca enim

verba nosier cxprcssissc videtur: è6xï de aQL&fiOÇ (p. 334 Garn.) idem locus sic Icgitiir: »Primus t\

ojç TV7Í0) eijtelv 6v6tl¡pta ¡wvádcov, r¡ tCQOTCO- simplex nmnerus est, qui monadicam menstiram

âi6uôç nXrfîovq àrto ¡xovááog àQ%6fxevoç xai solam reciperc potest, ut verbi gratia Ш, V, VII.

àvaJioÔLÔuôç eiç ¡wváda Y,axaXr¡ybJV. XI, XIII, XVII et bis similia.«

primi numeri ] Cassiodorus ( Op. p. 570 edit eos numerus] Posteriorem vocem vulgo omis*'"

Gen. 1663): »Q"i numerus secundum se conside- înscrui с códice Bciclicnaiicnsi; pariterque paulo post

ratur, patata* esse, qui e nullo numero dividí po- ex anteriores cditionibns restituí numero, quodapml

test, nisi a monade tantum, quum tarnen componi Grotium ncscio utrnm consilio an casu cscidcrat.

Martiani Capellae lib. VJL $, 745. 599

primi versus sub his regulis retractemus: monas quidcm numerus non est;

dyas par est; trias et ordine et virtute primus; tetras a paribus par; pentas

primus; hexas a paribus impar et ab imparibus par, unde et perfectus no

minator; heptas primus; octas a paribus par; enneas ab imparibus impar;

decas ab imparibus par. Sicut in primo versu ita et sequentibus hae regulae

colliguntur. Primus igitur versus est a monade usque ad enneadem; secundus

a decade usque ad nonaginta; tertius vero ab hecatontade usque ad nongentos;

quartos, qui et ultimus, a mille usque ad novem millia, licet nonnulli Graeci

et fivçià adjecisse videantur. Mihi vero solus numerus approbatur, qui 746

digitis coercetur; alias quaedam brachiorum contorta saltatio lit, ut numéros

gcrmanac pra"ecedentis formis ac lineis concinnamus. Nam mihi in primo

versu monas, illi in signo principium, quod non habet »partes; in secundo

versu a decern numeri velut linea distenduntur; in tertio versu quadrati ex

centum reliquisque fiunt, quae velut latitude primae longitudini sociatur;

in quarto versu jam cubi sunt, ideo ex mille reliquisque soliditas. Finis

monas quidem] Idem apod Jamblicbum Icgitnr brachiorum] Decern enim millia jam non digitis

(ad iVicom. aritlim. p. 18 Tcnn.): xai To ^WOfxa- solis indicari possunt, sed alia quadam corporis

öuotutov ум [wvââoç ïâiov xcù 6vnßißa6xi- parte opus esse ad hune et sequentes numéros ex-

Jiôv Tov firjJtco aQL\l[¿ov avTT/v eivai x. T. Я. primendos Noviomagus (ad Bedae op. I,' p. 155)

Quippe aQ%ij àgc&lXOV liabcbatur (vide Aristoxc- doc oit. Saltalionem autem non pedum modo esse

jnum apud Stob. cel. p. IG). Âddc Macrobium (in sed omnem quam nos dicimus gesticulationem sigsomn.

Scip. 1, G): »Unuiu autem, quod fiovàç ià nificare notum est (vide Boettigerum in Sabina I,

est uuitas dicitur, et mas idem et femina est, par p. 517).

idem atque impar; ipse non numerus, sed fons et numéros] In MS. fuit numeris: recle, si pro

origo nunicrorum.a concinnanms legas conçinamus. Grot. — Alartianus

iligilis] Non decern primi tantum, ut aliquis ipse bic aliquid turbassc videtur; quos enim ait

opinari possit, sed omnes potins numeri a monade numéros lineares, quadrates, et ciibicos, cum de

lude usque ad novem millia digitis coercentur; quod nariis, centenariis et niillcnariis nibil commune baqno

pacto fiat, e libris bac de rc scriptis et tabulis bent. Ceteriim confer ipsum supra (§. 707).

acre incisis, a me alibi (pal. crit. III, §. 250) lau- distenduntur] Ita in codicibns Monacensibus (A.

datis, disci potest. E quibiis praesertim conféras C), Rcicbeuauensi, ac Dar'mstattcnsi : male in editis

velim Bcdam (de indigitat. in Oper. I, p. 152) ad- discinduntur , quod ad lineae proprictatem minus

«lasque superiorem notam (ad §. 102). bene convenit

600 Martiani Capellae lib. VII. §. 746.

ergo vel limites mihi sunt monas, decas, hécatontas, et mille; geometriac

vero nota, linea, figura, soliditas. Nam monas ita individua est, ut nota;

decas vero in numeris, ut linea longitudinis solius; hecatontas quadratus,

qui est superficies, et in latitudinem longitudinemve dividitur. Item decas per

747 decas fit centum quadratus; hoc per decern fit cubus mille. Omnis impar

progressus a monade per singulas positiones necessario quadratos efficit.

Prima ipsa monas; adde triadem, facit quatuor, primum quadratum; associas

quinqué, fecisti secundum quadratum novem; junga Septem, implesti quadra

tum sedecim; adjicis item nonas ad sedecim, et perficis quadratum viginti

quinqué. Eodem modo progreditur ratio usque in infinitum. Sed ad superius

divisa regredier. Omnem numerum aut parem, aut imparem es'se, aut utroque

finiri certum est;" quidquid numero adjiciatur finito, finitum adjici; neque

ex finitis finitum fieri posse.

DE PARI ET IMPARI EX IISQíJE COMPOSITIS.

748 Oninis vero numerus aut par aut impar est. Par est, qui in duas

latitudinem] Adde ex MS. longitudinemve. Grot.

— Sic etiaiu Rcichcnatiensis, un de recepi, quanquam

jam ante Grotiuin in editis erat et in longitudinem.

Cassiodorus (Op. p. 5oî> Garn.): »Super

ficialis numerus est, qui non solum longitudiuc, sed

et latitudinc conlinctur, ut (rigonus numerus, qua

dratus numerus, quinqiicangulus numerus, circu

larle numerus, et ceteri, qui semper in supcriicic

cootioentur.«

decas per flecas] 31 S. »id est decus per decns.«

Forle devussis per decussim vel decas per decern.

Grot.— Hie quoquc librarii numcrorum notas inlellexissc

nou videntur; sed contra codices nihil inuto.

associas] MS. associa: is. G но г. — Male! Di

ctum est pro si associas, ut apud Aiictorcm ad

Ilcrenuiuin (5, 14): »strenue aliquid voiumus ostcndcrc

factum, celcriuscule dicemus«, cl saepissinic

apnd oratorcs et philosophes Graccos (vide Scliacferum

ad Lamb. Bosium de cllips. p. 7o8, ct ad

Dcmosth. Т. П, p. 551). Cclerum spectant Ъаес

doctrinam Pythagoricam de gnomonibus, dc qua eru

dite, ut solct, Bocckhius (In Philolao p. 142 scqn.).

junge] MS. adjungas. Forte adjungis , ut conveniat

cum eo quod sequitur adjicis. Grot.

nonas] Lege novem, ut supra decern pro decas.

Grot.

ad sedecim] Haec verba negligcntcr in editis

omissa supplevi с Darmstattcnsi códice.

cerium est] Omissa haec in cditis supplevi e

codicibus Monaccnsibiis (Л. C).

fie pari et impari] Haec omnia nola 5 qui plora

cupial, adeat TJiconcm Smyruaeuiu (aritlun. 5, p. ¡.

Martiani Capellae lib. VII. §. 748. 601

aequas partes dividitur, ut duo, quatuor, sex; impar, qui in duas aequas

partes dividi non potest, ut tria, quinqué, Septem. Deinde ex imparibus

quidam ex imparibus tantum impares sunt, ut tria, quinqué, Septem; quidam

etiam multitudine constant, ut novem, quindeciiri, viginti unus, quos rtegitidáxcg

tteçi66ovç Graeci appellant. At in his, qui pares sunt, plura discrimina

sunt; at pares sunt, et dividi possunt. Ceteri vel ex paribus pares, vel ex

paribus impares, vel ex imparibus pares; et illos Graeci адпамд àçziovç,

vel rt£Qt66âxiç àçriovç, vel адтшглд rtsçiôôovç nominant. Pares ex paribus 749

sunt quatuor, quia ex bis binis, octo, quia ex bis quaternis constant. Pares

ex imparibus sunt, qui pares impari multiplicalione fiunt, ut bis terni sex,

aut quinquics quaterni viginti, quod genus Graeci JteçUSÔcouç agriovg vocant;

et hi qui imparem numerorum multitudinem pari multiplicatione consummant,

ut quum bis ter in sex, et quater quinqué viginti liunt, quod genus адтшулд

jt£Qi66ôv Graeci vocant; qui numeri quamvis idem sunt, radones tarnen in

crescendo diversas recipiiint. Atque ex his ipsis quidam in duas partes divisi

protinus in pares numéros recidunt, quidarn semel saepiusvc per pares repli

cad citra singularitatem in impares resol vuntur; nam duodeeim et viginti

semel per pares dividi possunt, at quadraginta octo nimirum bis vicenos

quatcrnos, inde bis duodenos, deinde bis senos omnes adhuc pares efficiunt,

novissime in temos impares decidunt. Itaque nemo longius procederé simili

multiplicatione potest, quin ut duplicatione revoluta adscenditur, sic per replicaliones

item in plures partes digeritur. Nam viginti et bis dona sunt,

et quinquies quaterna, et decies bina, et quater quina.

DE QUATUOR SPECIEBUS NUMERORIJM.

Quatuor deinde species números excipiunt. Quidam enim sunt per 750

Nicomacliiim (aritíim. 1, 7 — 10), Jambliclium (ad tensis, et Monacenses (A. C) ex impart, male; at

Nicom. p. 41 Tenniii.), CassiodoruiH (de arithm. etiam in sequentibus nsQi66áxsig pro rtSQLÓÓaxLQ.

их op. p. S54 Garn.) cet. * bis senos] Inserid bis ex Monaccnsibus mosque

ex imparibus] Codices Reichenauensîe, Darmstat« quinauies dedi pro ejuinque ex Darmstatteosi.

76

Martiani Capellae lib. VII. §. 750.

*

se incompositi, quidam per se compositi, quidam inter se incompositi, qui

dam inter se compositi; ex quibus duo priores primi numeri, duo sequentes

secundi nominantur. Sed ea res quo facilius addisci possit, planius indicanda

est. Prima et minima omnis numeri mensura singularitas est, quia nullus

numerus non in singula dividi potest; deinde eum etiam aliae mensurae excipiunt,

ut duplicationes, quae duplo, triplicationes, quae triplo incrcscunt.

Quum hoc ita sit, quibusdam numeris in singularitate sola mensura est, qui

nisi in singula digerí non possunt, quales tres sunt tres; quidam tantum in

parcs, quidam in impares, ut sunt quatuor et novem; nam bis bina quatuor,

ter terna novem sunt; ita illa duplicatione, haec triplicatione metimur. Ac

saepe non una quidem talis mensura números habet, sed plures, siquidc-ш

octo metiri et quadruplicatione et duplicatione facile est, .quum et qualer bina

et bis quaterna octo sint; itemque evidens est, quidquid aliqua mulliplicalionc

metimur, metiri nos etiam singularitate posse; sed non ubicunque singularitatis

mensura est, esse alieujus etiam multiplications. Ita singularitas omnibus

7ol mensura communis, quibusdam unica est. Et quum hoc ita sit, per se in

compositi numeri dicuntur, qui nullam mensuram habent, nisi singularitaü's;

per se vero compositi, quos metiri non tantum singularitate, sed alia quoque

multiplicatione licet; et haec quidem singulorum numerorum aestimatio est.

(fimtuor deinde Specie*] Theo Smyrnacus (de »quaedam tantum impares, quaedam in iinparc 6.«

arithmet. 6, p. 51. 52): rcov âk agi&ficov oí [ikv Ex iisdcm in seqiicnlibus quoijiic insenii non et

ТСОЫТОЬ xctZovvTai àrfZtoç xaï <x6vv&eTOi, oí sed, quum vulgo ita legeretiir: »ac sarpe un»

âk Jtpàç ccÀZiiZovç JtQWXOi xcà OV% àrt?.coç ' quidem talis mensura numerus habet plures«, шох-

oí âk Övv&etOL àitXcôç, oí âk Jtçôç ccvtovç q"c scripsi iteinque pro inter quae, in «troque

6vv&ETOL' JtQcoTOL y.kv ciTCÛcoç Kai à6vv&ezoL adstipulante etiam Darmstattcnsi et in siipcriore

oí vito [iTjâevoç f.ûv àoi&fiov, ù.TÔ [ió%'7¡g âk Reichenauensi códice.

fiovaâoç (lerQOV^ievbi к. X. A. Adde IVicomachuin multiplications licet] Mutavi non modo inler-

(aritlim. 1 , 1 i), Jamblichuui (ad Nicom. p.56 Ten- piinctioncm, quam Grotius qiioquc iiiîgo vitiosam

nul.) et Boctliium (aritbm. 1, esse intellcxit, qua licet cum scqiicntibus el haee

anidara tantum] Correxi locum quem corra- quidem jungebatiir-, sed etiam Jectionem, quae

ptiüsiinc vulgo edi jam Grotius vidit, e codieibus ex ipsa illa distinetione corruptionem traxerat, ut

Monaccnsibus (A. C); vulgo enim ita sonabat: sit legeretar pro est, qnod codices Reichenau

Martiani Capellae lib. VII. $. 7oI. 603

Bini vero pluresve juncti inter se incompositi esse dicuntur, qui nul I am communem

mensuram nisi singularitatis habent, ut tres et quatuor; ñeque eniin

interest an quatuor dupli ^mensuram habeant, quum cadem ilia in tribus non

sit; at inter se compositi su/it, quibus alia quoque quam singularitatis men

sura communis est, ut novcm et duodecim, quorum utrumque licet triplicatione

metiri, quum ter terna novem , ter quaterna duodecim fiant. Quum 752

vero alii numen in singula tantum, alii etiam in aliquos solidos numéros dividantur,

ut re ipsa discreti sunt, sic etiam in vocabulis discernam, ne qua

indiligentibus confusio oriatur, et cujusque numer^ membra nominabo solidos

numéros, in quos is deduci poterit, ut in duodecim {hint; at singula, et si

qui etiam solidi numeri immixti singulis inserentur, partes appcllabo, ut in

septem, vel totidem singula, vel etiam bis terna singulo adjecto.

DE NUMERIS PERFECTIS ET IMPERFECTA ET PLUSQUAMPERFECTIS.

Ex numeris quidam perfecti sunt, quidam ampliores perfectis, quidam 7o<">

imperfecti; reXsiovç et vjteQveXeiovç et vjioxeXsiovq Graeci appellant. Perfecti sunt

qui partibus suis pares sunt; ampliores perfectis, qui plus in partibus suis

quam in se ipsis habent; imperfecti, in quorum partibus minus quam in

ensis, Darmstattensis, ct Monaccnses (A. C) prae- " deduci] Malim tliduci , ut in lib. I pro dedilum

buerui t. est didltum. G nor.

neque enim interest an quatuor] Hace verba at singula] Codex Dlonacensis (A) ad, sollemnl

apud Grotiiim per inenmrn omissa restituí. confusione. Scnsus est, partes appellari, undc per

in vocabulis] Pracpositionein in cditis omissam additionem numerus aliquis ortus sit, solidos, unde

supple vi e Darmstattcnsi códice; et paulo post re- per mulliplicationem.

posui с Reicbenauensi indiligentibus pro inde le- de numeris perfectis] Haec quoque doctrina

gentibus , cui jam Grotius in margine alteram le- communis est arithmetics antiquis, Euclidi(7, 22),

ctioncm adscripserat Tliconi Smyrnaco (52, p. 70), IVicomacbo (1, 14),

solidos numéros] Alibi cubici ifa appcllantur, Jamblicbo (ad IVicoin. p. 40), Cassiodoro, Boclhio,

ut apud Cassiodorum (p. 555 Garn.) i sed Iiic frac- reliquia. De senario vide nostrum supra (§. 75t¡.

tis opponi videntur. 745).

7Г> *

604 Martiani Capellae lib. VII. $. 753.

ipsis est. Exempli causa sumamus sex. Hi et in singula dividi possunt et in

bina et in terna, quum et sexics singula, et ter bina, et bis terna fiant sex.

Ergo partes ejus sunt unum, duo, tria. Nunc in unum eae conferantur,

fiunt sex. Hoc est esse parem partibus suis, et Jioc numeri genus in aliqua

virtute est; cetera in vitio, vel ex superante, vel ex deficiente. Ut puta

sumamus duodecim. Et duodccies singula, et sexies bina, et quater terna, et

ter quaterna, et bis sena duodecim sunt; itaque ejus partes sunt unum, duo,

tria, quatuor, sex, quae junetae in unum sedeeim officium. Hic amplior

perfecto numerus est. At^edecim fiunt junetis singulis sedecies, octonis bis,

binis octies, quater quaternis; neque pariter has si .facias ulla ejus numeri

mensura est; collati autem in unum unus, duo, quatuor, octo non ultra faciunt

quam quindecim, minus eo, ex quo orti sunt. Hic imperfectus numerus est.

DE PLAÑIS ET SOLIDIS NUMERIS.

7o4 Alii etiani plani numeri sunt, alii crassitudinem quoque in se habent.

Planum numerum esse Graeci dicunt, qui a duobus numeris continetur. Id

ejusmodi est: in ratione mensurarum tantum de norma contineri, quantum

a toto quadrangulo, cujus pars in ca norma sit, existimant. Item ad nu

méros planos referuntur, qui in duo latera ordinantur, sic ut rectum auguhun

eae conferantur] Hace pro hae conferuntur, claráis est, scd vel aperta menda invitis codicibus

et moi punt pro pant in editis, e codicibus Rcï- corrigera non siistineo.

cbenauensi, Darmstattcnsi, et Monaccueibns (А. С) a duobus numeris] Theo Smyrnacns (aritbmct.

rcstitni. 7, p. 54): xcov ôè Ôvv&ércûv tovç ¡úv ú.ró ôvo

ex superante] Sic codex Rcicbcnaucnsis 5 in àoi&ficùv rt€Oie%0[iêvovç xaXovÖtv èrtirtèôovç,

editis exuperante erat. Monaccnses (A. C) exube- a>ç aarà ôvo дшбтабесд -decooovpsvovg xai

rante, quam lectioncm jam Grotius in margine no- olov Vrto (ЛГ/XOVÇ xai rtkârovç Леои%01ЛЕ-

tavit, confnsione simili qualcm apnd Persium (3, vovç' tovç ôè vrto xqlwv ôrepeovç, côç xai

89) inTcnimus. T7;v tqÍtt¡v óuídraótv ïtQoçEi?.rj(pôraç' .vepioet

tpiater terna] Omissa bacc in editis snpplevi %r¡v ôè xaXovÓLV aQL^fxcùv rov ôt? á?.Xr¡Xoyv

e codicibus Monacensibus (A. C), Rcichcnauensi , avxbv Tto%viïXa6ia6iwv.

et Darmstaltensi. pianos] Ita Reicbenaucnsîs, Darmstattcnsis et

pariter has] Lcgendum esse praeter has luce Monacensis (A). Perpcram in editis plani.

- Martiani Capellae lib. VII. §. 754. 605

faciant et normae similitudincm repraesentent. Igitur si in alterum latus qua

tuor, in ¿ilierum tria porriguntur, hi duo numeri lege eorum duodecim capiunt,

planumque cum numerum nominant. At erassitudinem ajunt a tribus numeris.

Sint in alterum puta latus quatuor, in alterum tria, supra deinde quatuor

adjiciuntur. . His numeris altitudinem quoque super inferiorem norm a m impleri

dicunt, includique viginti quatuor. In quibus obscuritate ex supervacuo

quaesita evidentissimum est planum esse numerum sic singulis junctis, ne quid

super alterum sit, erassitudinem fieri numeris super numerum impositis. Ipsa 755

autem planities varias formas habet, numeris ad similitudincm aliquarum

figurarum ordinatis; quae incipiunt a linea, tum vel triangulae fiunt, atque

eae, quae quatuor ángulos habent, vel quadratae sunt, vel altera parte lougiores,

quas éreQo¡xt]XEtg Gracci appellant; praeterea plures quoque anguli

possunt iuterdum ct inaequalia numeri latera esse; et quum deinde erassitu

dinem insurgat, figurasque plures efficiat, tessera perfectissima esse inter eas

videtur. Est autem triangulus in paucissimis tribus, quadratum in paucissimis

quatuor; id autem quod imparia latera habet, in paucissimis quinqué, altera

parte longius quadrangulum in paucissimis sex; crassitudo item, quae tessera,

in paucissimis ocio. Nam duo simpliccm ordinem faciunt; tres sic componi

possunt, ut totidem ángulos habeant; quatuor in quadrum positi in omnem

partem binos habent; quinqué sic colligantur, ut in altero latere duo, in altero

de tríangnlaríbiis vel quadra lis cetcrisquc, quos sola

pandit plana dimension Adde Nicomacbum (aritbmct.

2, 6).

éxeQOfir¡üeLQ] Ita codices Monacensis (A) et

Rciclienaucnsis pro corrupto in editis értctQOfirjxeiç.

Rettins supra (§. 712). De hoc iiuiucrorum

genere vide Tliconcni (13, p. 59) et NicomacLuin

(2, 17) cum nota Astil (p. 295).

deinde erassitudinem] Lege in erassitudinem.

Grot. — Ne corriges I Afros verbuin insurgere cum

quarto casu sine praepositione usurpasse testis est

Appulejns (met. 1; p. 17 Oudcnd.).

at erassitudinem] Variante m lectionem in margine

Grotitis notavit: »ad erassitudinem junctam tres nu.

ineri eint: in alterinn« etc., sed vulgata reetc sc Labet.

ex supervacuo] Pro et supervacuo in editis rcposui

с códice Moiiacensi (G).

ff une incipiunt] Male in editis sic: »quas incipiuut.

Aliac etiam vel triangulae fiunt «$ quae corrc\¡

e margine Grotiana, codicibus Monaccnsi (C)

et Darmstattensi adstipulantibus. Boctbius: »Nunc

antcm nobis de bis numeris sermo futuriis est,

qui circa figuras geométricas ct earum spatia dinicusionesqnc

vcrsantur, id est de liiicaribus et

60G Martiani Capellae lib. VII. §. 7S5. -

ties sint; sex quadrangulura faciunt, quod in duobus lateribus binos, in

duobus ternos habet; ас si quatuor ponimtur, et crassitudo oritur, »et paria

omnia latera in planitiem atque altitudinem sunt, binis in onincm partem

756 ordinatis. Simile autem plani numeri sunt, quorum latera eandem rationera

babent, ut sex et sexcenta, quum illis in altero latere duo et in altero tria,

his in altero ducenta, in altero latere treeenta sint; eodemque modo similes

etiam in crassitudine numeri sunt, quorum latera sub eadem ratione sunt,

ut viginti quatuor et nonaginta sex. Nam ut in illis alterum latus quatuor,

alterum tria habet, quo fit, ut planities duodecim, crassitudo viginti quatuor

capiat 5 sic in his alterum latus octo, alterum sex recipiat, quo fit, ut planities

quadraginta octo, crassitudo nonaginta sex comprehendat. Quod est aulem inter

duo et tria, hoc inter ducenta et treeenta; ratio quae est inter tria et quatuor,

haec est inter sex et octo. Manifestum erit simulatque rationes, quae inter

numéros sunt, subjecero. Omnis enim numerus pars est alicui numero majori.

QUO MODO FIAT MAJOR MINORI NUMERUS.

7o7 Major aut multiplicationc procedit', aut rationc membrorum aut partium,

aut simul et multiplicationc et ratione membrorum vel partium. Ratio mem

brorum in uno membro pluribusve, ratio partium in una parte pluribusve

est; minor vero numerus aut replicatione minuitur, aut ratione membrorum

vel partium^ internum ctiam simul replicatione et ratione aut membrorum

colligantur] Sie códices Darinstattensis et Rei- stihjecero] Pro subjacent in editis codiceä Moebenauensis

pro coUiguntur in editis. nacfenscs (A. C), Reiehcnaucnsis, et Darmstatlcnsis.

in altero] Sie codices Darinstattensis et Mona- major minori] Vide ne legcudiim sit major núcenses

(А. С). In editis erat altero in latere. Ce- norve. Sed horn m tituloriiiii auctoritas omnino vildf

ternni insignem Martiani errorem, quo se.vccnta ex ambigua est.

ducentis et trecentis per miiltiplicationcm effici pu- membrorum aut partium] Vide infra (§. 739j.

tavit, periti ipsi animadvertent. - Prius pertinet ad superparticulares , qui dicimtur.

tic in his] Ita codices Monacciiscs (A. C), Gro- posterius ad superpartientes. » Majoris vero înacquatianus,

et Darinstattensis, pro sed in editis. " litatis« , inquit Boëthins (i, 22), »quinque parles

quadraginta ocio] Sic codices mei oinnes reetc; sunt; est cnîm una, quae vocatur multiplex, aha

apud Grotium erat 47. sUperparticuiaris , terlia superpartiens , quarts nud

Martiani Capellae lib. VII. $. 757. 607

aut partium; ñeque ulla ratio numeri ad numerum, quae non intra hace

est. Graeci multiplieatos números itoXXaitXaóio-oq, replicatos х>яоло%Лия?мб'ю-о<; ,

membro membrisve antecedentibus èrtLfUQÎovç appellant, binis deinde nominibus

utuntur in his, in quibus binac radones sunt. Quum hoc ita sit, numerus 7o8

comparem ralionem habet aequalitatis, quam I6btr¡xa Graeci vocant, ut duo

ad duos, tres ad tres, quae ratio etiam perfecto numero ad suas partes est,

ideoque is numerus potior ceteris habetur; quid enim aequo esse mejius poteat?

At ubi alter numerus major, alter minor est, protiuus inter eos distantia est,

quod in omnibus lit, qui ratione membrorum vel partium aut antecedunt aut

aoteceduntur; ideoque hi numeri pejores sunt, inter quos partesque eorum

aliquid discrimen est. Sed ut distantia inier duos numéros majorem minoremque

eadem est, sie ratio inier eosdem contraria est; tantundem enim distat

inter tria et quatuor, quantum inter quatuor et tria, at ratio inter hos ipsos

diversa est; caque quae sit, infra patebit. •

DE MULTIPLICI VEL SUBMÜLTIPLICI NUMERO, ET DE RATIONE

NUMERORUM VEL PARTIUM.

Quum posucrim vero, primas in multiplicatione radones esse, multi- 759

iiplex superparticularis , quinta multiplex superpar- èrtifiSQSÏÇ appellarî satis constat (cfr. Astium ad Nitiens.

M Adde Cassiodorum (opuse, p. 555 Garn.), comacli. p. 248 et Boeckhium in Crcnzcri stnd. T. Ill,

Graccosque fontes Nicoinachum (inst. aritlim. 1, 17) p. 50), minores autem membrorum partiumvc raet

Jainblieluim (ad Nieom. p. 50 seqn.). tionc vrtertifieçsiç et vrtertifiogcoi dicuntur. Sa-

Х>ЯОТСоХХатс)мб1оХ)$\ Restituí quod jam Gro- tins igitur duxi vulgatam quamvis raendosam intius

scribendum intcllexcrat; vulgo vJtOrtXa6iovç. tactain relinqiierc.

antecedentibtts èrtLfieniovç] Ex variant! scri- perfecto numero] Perfectus enim numerus apptura

et juvnntc ex parte MS. lego et supplco: »mcm- pcllatur, qui suis ipse partibus acqualis est, nt seliro

membrisve antecedentes èrtl{J.€Qéovç , membro narius (vide supra §.750.755). Veternm testimonia,

membrisve inferiores VJtOfiSçLovç appellant.« Grot, larga manu congessit Lindeubrogius (ad С en soi in.

— Locum corrupt um esse apparet; Grotii tarnen de die natali с. П).

emendatione nibil prefecto lucranrar, quae ncc lin- pejores] Sic scripsi с codicibus Grotiano nieisguae

Graccae neque loqucndi nsui convenit. Greece que; vulgo absurde priores.

enim supcrp'articularcs èrtiuoçiovç, superpartientes ratione numerorum] Lcgendum esse membrorum

608 Martiani Capellae lib. VII. $. 759.

plicaliouis ratio est senioni ad ternioneni, octonario numero ad quaternarium;

contra rcplicationis ternioni ad senionem, quaternario numero ad octonarium.

Membrorum vero rationc vincit is numerus, qui solido membro membrisvc

antecedit, qualis est novenarius ad senarium; ternione enim vincit, quae

eadem bis in senario numero invenitur; contraque membrorum rationc vincitur

senarius a novenario. At partium ratione vincit, qui in se et ipsum

minorem numerum habet et aliquam partem ejus partesve, ut si septem cum

quatuor conierantur; siquidem in septenario numero et quatuor sunt et herum

tres partes; contra ergo partium ratione vincuntur quatuor a septem. At

idem numerus et multiplicatione et membrorum ratione antecedit, ut puta si

octo junguntur et tria; nam octo et bis terna haben t, et praeterca membrum

in duobus. Et multiplicatione vero et partium ratione vineunt quinqué, si

conferantur cum duobus; nam in quinqué bis bina sunt et praeterea duorura

pars una. Contra, in his ipsis numeris minores a majoribus simul et rcpli-

760 cationc vincuntur et aut membrorum ratione aut partium. Sed ut genera

rationum inter numéros haec sunt, sic species in singulis plures. Nam ut ad

multiplicationcm primum replicationemque veniamus, inter hos aut dnpli ratio

est aut tripli aut quadrupli, ac procederé quoque ultra multiplicatio potest,

per eosdemque rursus gradus idem numerus replicatur. Ergo rationem habent

duplo majorem duo ad unum, quatuor ad duo, octo ad quatuor; duplo mi

norem unus ad duos, duo ad quatuor, quatuor ad octo. Item triplo ma

jorem tres ad unum, novem ad tres; triplo minorem unus ad tres, tres ad

novem; quadruplo majorem quatuor ad unum, sedeeim ad quatuor; quaex

ipso cunte \ tu palet; sed nc in titulis quidem senario] Pro senarii in editis reposui codicam

codicum auctoritatciu desercre volui. Darmstattcnsie et Monaccnsis (C) aucloritatc.

posuerim] Alios prop'osuerim legere Grotins tres parles] Lego: »et horum partes 1res.« Grotmargiiii

adscripsit. — Nccessaria quidem hace correctio non est.

bis] In editis erat vis с simili literarum В et in his ipsis] Pracpositioncm vulgo omissam ex

V pronuueiatione (§. 2ü. 5S2. 608). Melius codices codieibus meis supplevi.

Monaccnscs (A. C) et Darmstattensis, qnos secu- quatuor ad octo] Sic priores edilioncs; mire Gmtus

sum. tías septem, licet octo scribendum esse fntcllexent.

Martiani Capellae lib. VII. J. 760. 609

druplo minorem unum ad quatuor, quatuor ad sedecim; cademquc in ulterioribus

multiplicationibus et incrementi et diminutionis ratio est.

DE SUPERPARTICULARI.

At ubi inter majores minoresque numéros ratio membrorum est, major 761

aut superdimidio vincit, quern yiuóXiov, aut supertertio, quem inixçixov, aut

superquarto, quern èrtixèxaçxov Graeci vocant, et sic ad superquintum, supersextum,

ulteriorcsque ratio procedit. Superdimidius est, qui ipsum aliquem

numerum et dimidium ejus habet, supertertius, qui ipsum aliquem et tertiam

ejus, superquartus, qui ipsum aliquem et quartam ejus; eademque in ulterioribus

ratio est; contra ex iisdem numeris minor majori aut subdimidius

est, quern v<p7¡iuó¿u>v, aut subtertius, quern vjïôxqlxov, aut subquartus

quern vrtarzkxaçxw Graeci appellant. Superdimidii rationem habent tria ad

duo, trecenta ad ducenta, quorum supra facta est mentio; contra subdimidii

duo ad tria, ducenta ad trecenta; at supertertii quatuor ad tria, octo

ad sex, qui ipsi quoque supra positi sunt; subtertii tria ad quatuor, sex ad

octo; superquarti quinqué ad quatuor, decern ad octo; subquarti quatuor

ad quinqué, octo ad decern.

DE SUPERPARTIENTE.

Partium vero ratio próxima in quibusdam numero supertertio est, in 762

quibusdam superquarto, idque procederé ultra potest. Supertertio similis est,

ubi major numerus minorem ipsum et aliquas ejus tertias partes comprehendit;

superquarto, ubi et illum ipsum et quartas ejus. Sumamus quinqué ad tria

et decern ad sex. Antecedit quinarius ternionem, quod et illam ipsam et ejus

duas tertias habet; item in decade sunt et sex et de sex duae tertiae. At

rjpio/Uov] Legcndum putem s^fiLoZiov, id- subtertius] E codieibus Reichenauensi, Darmstatque

verum esse ipsa vox superdimidii oslcndït. Grot, tensi, et Monacens! (C) pro supertertius in editis.

Pucrilis hace annotaüo, cujus ipsum Giotium item in decade] MS. et alü deeus. Forte in

certo postea puduit. decitssis. Ita enim saepe Capella. Dccussia autem

77

610 Martiani Capellae lib. VII. $. 762.

próxima superquarto ratio est inter septem et quatuor, inter quatuordecira

et octo. In septem et ipsa quatuor sunt et ejus tres quartae. Atque ut ea

ratione, quae supertertiae et superquartae próxima est, majores in his numeris

vincunt, sic ratione próxima subtcrtiae et subquartac minores cum majoribus

babent. Illo neminem decipi convenit, ut aliquam partium rationem superdimidiae

similem putet. Nam si numerus aliquis numermn aliqucm et dimidium

ejus habet, superdimidius est; si numerum aliquem et ejus duo dimidia

habet, pars est. Nam ut duae quidem tertiae rationem supertertio proximam

habent, sic duae quartae rationem superquarto proximam rccipiunt. Nam

si quis ipsum et ejus duas quartas habet, superdimidius ejus est; ut si siut

sex ad quatuor: in sex cnim et quatuor sunt et ejus duae quartae; contra

vero, ut ea ratione, quae supertertiae et superquartae próxima est, majores

in his numeri vincunt, sic rationem proximam subtertiae et subquartae mi

nores cum majoribus habent; eademque ratio procedit, sicut superquintae

ulterioribusve similis est

DE MÜLTIPLICI SUPERPARTICULARI ET SUPERPARTIENTI.

*

763 Hinc rursus plura discrimina oriuntur, siquidem unus numerus potest

duplo generari aut superdimidio aut supertertio aut superquarto ulterioribusve

et multiplicationum et membrorum rationibus. Ponamus quatuor et decern.

Ex his decern duplo et superdimidio aucti sunt. Nam his quaterna octo sunt,

deinde dimidium tjuatuor est in duobus. Apponamus quatuor et quatuordecim;

ex his quatuordecim triplo et superdimidio aucti sunt; nam ter quaterna

duodecim sunt; deinde dimidium quatuor est in duobus. Progrediamur ultra

usque quatuor et duodeviginti. Ex his duodcviginti quadruplo et superdimidio

increverunt; nam quater quaterni sedecim sunt, 'deinde dimidium quatuor

et similia esse атСХЫХа ipse in graramatica docuif. qne Rcicbenauensis, Darmstattensis, ct Monaceuses

Grot. — Praestat vulgata. (A. C) pro numerum in editis. Praestarct tamcn пм-

numeris vincunt] Ita margo Grotiana codices- meri , quod infra in eadem phrasi logilnr.

Martiani Capellae lib. VII. $. 763. 611

sunt in duobus. At si sint tria et septem, ex his Septem duplo aucti sunt

et supertertio; nam bis terna sex sunt, deinde pars tertia trium est in uno.

Sint tria et decern; ex his decern triplo increverunt et supertertio; nam ter

terna novem sunt, et deinde pars tertia trium est in uno. Ponantur tria et

tredecim; ex his tredecim quadruplo aucti sunt et supertertio; nam ter quaterna

duodecim sunt; deinde pars tertia trium est in uno. Àccipiamus nunc

quatuor et novem; ex his novem et duplo plus habent et superquarto; nam

bis quaterna octo sunt; deinde quarta pars est in uno. Quatuor vero et

tredecim tripli et superquarti ratio est. Item quatuor et septendecim quadrupli

et superquarti ratio est; idemque in ulterioribus numeris fit, perindeque

numeri minores ex his et replicationes alicujus et subdimidii vel subtertii vel

subquarti vel alicujus ulterioris rationis cum majoribus habent. Ut apparere 764

autem ex his potuit, multiplicado a minima ratione incepit et subinde ad

majores majoresquc transit ratio; membrorum vel partium replicatio a maxima

ratione incipit, et subinde ad minores minoresque transit. Major ratio dicitur

quae plus, minor quae minus adjicit; ergo major ratio tripli quam dupli,

major quadrupli quam tripli est; contra minor dupli quam tripli, minor

tripli quam quadrupli est. Incipit igitur multiplicatio a duplo; inde ad triplum, 76o

ad quadruplum, semperque ad majores rationes transit; at ratio membrorum

incipit a superdimidio, deinde supertertium, superquartum, semperque ad

minus et minus pervenit. Quae :>mnes rationes inter duos [inter rationem

membrorum et partium, vel inter duos numéros] fines sunt ita: numeri sunt,

utputa dupli ratio est inter duo et unum, tripli inter tria et unum, quadrupli

inter quatuor et unum; et sub iisdem nominum rationibus fines minimi

periiideque] Pro per quae in cditís с Grotíano quialtcra (2 : 3) binario et ternario, supertertia (3 : 4)

códice reposât . ternario et quaternario, et sic porro; quare illud

quae omnes rationes] Comiptus locus, cujus certe mihi indulsi, ut novem verba, quae et sensum

menda omnia tollere non ansim; illud tamen patet, turbant, et a codicibus Monacensibus (A.C) et Darmsermoncra

esse de binis OQOiÇ sive finibus, quibus Stattcnsi prorsus abstint, uncis secluderem, interpunomnes

minicrorum rationes includuntur, nt ratio ses- etionemque, quae vulgo ante ita erat, transponcrem.

77*

612 Martiani Capellae lib. VII. $. 765.

suaque comparatione multo minores, vel sub duplo quam duo et unum,

vel sub triplo quam tria et unum, vel sub quadruplo quam quatuor et

unum possunt; super hos deinde quantumlibet iisdem rationibus solius lines

his numeris augentur. Ideoque eas fines, quae minime eunt, Pythagoricus

Thermacides nominat, quod ut vas super suum fundum sie numeri rationis

766 ejusdem super istos adjunguntur. Idemque etiam ratione membrorum; minimi

enim fines sunt superdimidii inter duos et tres, supertertii inter tres et quatuor,

superquarti inter quatuor et quinqué, tum deinde sub iisdem rationibus

numeri complentur. Neque alia conditio est, quae ipsa incipit a tertia parte,

sicut membrorum ratio de media, deinde prim um minimas fines comprehendit,

767 tum ad majores transit. Ex his autem verisimile est prirnain multiplicationem

esse inventam, deinde rationem membrorum, tum partium. Neque enim

difficultas ad duplum, deinde ad triplum et quadruplum apparuit; tum ex

duplo superdimidii facta conditio, ex triplo supertertii, ex quadruplo super

quarti est, idemque in ulterioribus incidit. Nam qui duplum videbat, hoc

ipso coepit intelligere dimidium; quia ut duplum quatuor duorum sunt, sic

dimidium quartae rationis duo; ut igitur duobus adjiciendo quatuor fecit, sic

rursus quaternioni duos adjiciendo fecit superdimidium, utque ex duobus

Thermacides] Hune neque Fabricius ín catalogo

Pytliagoricornin numeral neque aliunde notum habemus,

onde corruptelae suscipto, quae toti loco

inliacrct, etiam magis augctiir. In codicibus niliil

subsidii est, quodquc alios légère margini adscriptum

est ideas pro ideoque eus, a tota senteutia

prorsus abliorrct. Cetcrtim si conjectura uti beeret,

locum ita ferc rcßngi posse arbitramur: »cos fines qui

minimi sunt, Jtvdflévaç nommant*, quod ctiamsi

ipsa scriptoris verba non restituât, ad sensum ta

rnen proxime accedit. Illud enim luce clarius est,

Martianum loqui de rationibus illis primariis, quac

Graecc rtv&nèveç, quasi fundamenta vel radices

appellabantur (Theo Smyrn. de mus. p. IIS), quo

rcliquas omnes per replicationcm redire constat;

ut verbi causa ratio binarîi numeri ad tcrnariiim

radix est omnium numerorum, qui ratione sesqui

áltera conjunguntur; quod qui reetc intcllexit, non

opinor dubitabit, quin vocabuliiin Jtv-&(xrjv aliqno

modo apud nostrum restiïiicndum sit. Eodem iituntu;-

Plato (R. P. 8, p. S46), INicomachus (inst.

aritli. 2, 19), alü; сГг. et Boechhiuin (in stud, p. öl).

de media] MS. demilia, undc lacio dimidia,

vcl quod aptius hemiolia. GnoT. — Vulgo de hemiolio;

sed codieem Monaccnscm (C) sequi malui.

Rem ipse noster supra jam (§. 762 med.) cxplieavit.

«ri triplum] Particulain inserui с códice Monacensi

(C).

Martiani Capellao lib. VII. §. 767. 613

triplo sexis implevit, sic senario numero duos adjiciendo supertertium invcnit,

idemque in ulterioribus incidit. Deinde quum incurrerent numeri sine judicii

quidem rationibus positi, quaesitum est, quot quotaeve partes alterius numeri

in altero essent, ct his eo ventum est, ne cujus numeri non aliqua ratio ad

alium numerum exploratis ultima sit; post haec non difficillima animadvcrsio

gemina ratione in numeris fluxit.

ITEM DE PARI ET IMPARI ET EX HIS COMPOSITIS.

Quoniam genera numerorum rationumque inter cos orientium exposui, 768

rursus ad ea singula revertar, et quae in quoque animadversiones sint indicabo.

Incipiam de paribus et imparibus. Par omni multiplicatione sic procedits ut

par maneat: duplo augentur duo, quetmor, octo, sedecim ; triplo duo, sex,

duodeviginti; quadruplo quatuor, sedecim, sexaginta quatuor, et ducenta

quinquaginta sex; idemque in ulterioribus fiet. Impar pari multiplicatione

protinus interit, et in numerum parem recidit. Impar impari multiplicatione

increscere potest, ut impar maneat. Nam bis terna sex, item bis quaterna

octo fiunt, eodemque modo quater terna duodecim, quater quina viginti;

at ter terna novem, et ter novem viginti Septem; item quinquies terna quindecim,

quinquies quina viginti quinqué; idemque in omnibus multiplicationibus

evenit, quo fit, ut sive par si ve impar parium numerorum multitudo est,

id quod consummatum est par sit; ut duo, quatuor, sex, octo, quae par nume

rorum multitudo est, fiunt viginti; duo, quatuor, sex, quae impar nume

rorum multitudo est, fiunt duodecim; ambo numeri pares. Item par imparium 7(59

quot tfuotaeve\ Sic corrcxit с suo códice Gro- Darinstattcnsis, ct Monaccnsis (A) pro impar in

tius verba quolquot eae in editis. Mox vide ne pro editis. Observa, non numéros I, IV, VI, VIII a

c.vploralis ultima legcndum sit exploratissima. nostro appcllari pares, ñeque sequentes II, IV,

post haec] Hoc comma, qnod vulgo male in VI appellari impares; sed numerorum multitiidincm,

sequentis sentcntiae initio positura erat, in locum quae in illis quatuor, in bis tres, nempe II unum,

convcnicntcm retraxi. IV duo, VI tres, ternarium, imparcm ergo effipav

numerorum] Ita codices Reicbenauensis , ciunt numerum.

614 Martiani Capellae lib. VII. §. 769.

numcrorum multitud о pares facit, ergo tres et quinqué fiunt octo, qui pares

sunt; impar tantummodo impariura multitudo impares servat. Nam tria et

quinqué et Septem fiunt quindecira, illi quoque impares. Eadem de causa

quoties par numerus vel parcm vel imparem multiplicat, is qui efficitur

par est. Nam duplicatio sive multiplicatio, sive duo multiplicavit, fecit

quatuor, sive tria, fecit sex, ambos parcs. At impar numerus, si parem

multiplicat, facit parem, si imparem, tum demum imparem reddit; nam

triplicatio si duos multiplicat, efficit sex, ipsos quoque pares, si tres, efficit

770 novem , qui impares sunt. Tum si pari par adjicitur, par manet, ut si

duobus quatuor adjiciantur, sunt sex; si impari impar adjicitur, fit par,

ut si tribus quinqué adjiciantur, sunt octo; uno autem modo impar numerus

procedit, si numero numerus non adjicitur ejusdem generis, sed par impari,

et impar pari. Nam sive quatuor quis adjectis tribus auxerit, sive tria adjectis

quatuor, fient septem, qui impares sunt. Deindc numero pari, quale demitur,

tale superest; numero impari contrarium est, ne quod demitur supersit.

Ergo si pari par demitur, id quod superest, par est, ut si ex octo duo au

par imparium] Sic codices Monaceuses (A. C), impar parí] Vulgo par pari, quod ex códice

Darmstattcnsis, et Reichcnaucnsis pro pari impa- Darnistattcnsi corrcxi.

ritim, quod in editis erat ergo si pari] Haec omnia in M S. sic leguntar :

eadem de causa] Grotius haec verba cum ante- »Ergo 9Í pari par demitur, id quod superest par

ccdentibus continuavcrat addito pares, undc haec est, ut si ex octo duo aufci-antur supersunt sex.

scntcntia cxicrat: »illi quoque impares eadem de Si numero pari impar demitur, id quod superest

causa parcs» 5 ipse tarnen in notis intellexit pares impar est, ut si ex VI. III. aufcrantur, supersnnt

tullcndum esse, quod quuin ab antcrioribus quoque III. Si numero impari par demitur, id quod supercditionibus

absit, ejicerc non dubitavi, mutataque est impar est, ut si ex VII. II. aufcrantur, superintcrpunctionc

locum in trica tum Integrität! suae red- sunt V. Si numero impari impari demitur, id quod

didissc mihi videor. superest par est, ut si ex VIL tria aiiferantnr.

nam duplicatio] Voces iliac »sive multiplicatio« supersunt IV. Par deindc« etc. Locus melicrcnle

in MS. induetae, ct rcctc. Pro duplicatio vero le- optiine et auctiis et restituais. GnoT. — Haec ut

gendiim censco duo. Notaruin error. Sicuti et sta- pluriina alia testimonio esse possunt, textum nostri

tini pro mam triplication legendum mam tres « a librariis passim invcrsuin atquc intcrpolatura esse,

vcl mam tria.« Ghot. — Ego vero vulgatam ser- vel etiam mntilattim; utrum cnim singulis Iocis

vavi lectioncm. factum sit, discerní vix potcrit in scriptore, qni

*

Martiani Capellae lib. VII. §. 770. 615

ferantur, supersunt sex; si numero impari impar demitur, id quod superest

par est, ut si ex septem tria auferantur, supersunt quatuor; si numero

impari par demitur, id quod superest impar est, ut si ex septem duo au

ferantur, supersunt quinqué. Par deinde ex paribus est numerus, quisquís 771

dimidium par habet, ut est in duodecim, quorum dimidium in senario est

numero, ipso quoque pari. Item par ex paribus est, quisquis a duobus

duplo increvit, ut quatuor, octo, sedecim; aut quisquis ab aliis sic increvit,

ut recidere in parem possit; quod evenit etiam quadruplo vel óctuplo similibusque

auctis. At quisquis numerus dimidium impar habet, par ex imparibus

est, ut senio, cujus dimidium in tribus est. Si quis vero ñeque duobus per

duplicationem increvit, nec dimidium impar habet, par quidem ex paribus

est, oritur tarnen ab со qui par ex imparibus est, ut duodecim. Iiic enim

numerus ñeque per duplicationem a duobus ortus est, neque dimidium impar

habet, sed a senario numero per duplicationem increvit; ille autem par ex

imparibus, id est ternis, est.

DE INCOMPOSITIS NUMERIS.

Transeamus nunc ad numéros incompositos, quos etiam primos secun- 772

dosque nominare proposui. Incompositi per se numeri nulli pares sunt, ex

cepts, ut supra posui,- duobus; ceteri quicunque per se incompositi sunt,

omnes impares sunt, ut tria, quinqué, septem, novem, tredecim, septendecim,

undeviginti, similesque. Per se vero compositi numeri sunt omnes

pares, qui vel ex paribus vel ex imparibus sunt. Nam et quatuor atque octo

duplicatione metimur, quorum alter numerus in binos, alter in quaternos

replicatur; et idem faceré in sex aut decern facile est, quum ille in temos,

hic in quinos resolvatur. Praeter hos iiiulti impares per se compositi sunt,

rcrurn magis quam veiborum causa per medium supra posui] Afargo Grotiana e.vposui, forlasse

quod dicitnr aevum tot exemplaribus divulgatus est; melius.

quare in vulgata lectioue acquievi. novem] Sine dubio IcgcnJuni wulecim, XIpro IX.

616 Martiani Capellae lib. VII. §. 772.

id est qui cum impari numero multiplicantur. Nam sive ternio sive quinarius

numerus, sive quis alius impar impares números multiplica vit, qui sic effec

tue, impar est et per se compositus. Multiplicet ternio se ipsum¿ fiunt ter

terna novem; multiplicet quinarius numerus se ipsum, fiunt quinquies quina

viginti quinqué; at multiplicet vel ternio quinarium numerum vel quinarius

numerus ternionem , fiunt quindecim; omnesque hi numeri, novem, quindecim,

viginti quinqué, per se compositi sunt, et quicunque impares partis ejusdera

775 sunt. Inter se vero in compositi nulli duo pares, sive ex paribus sive ex imparibus

sunt, quia nulli non aliam quam communem mensuram habent. Nam

ut sumamus duos pares numéros, alterum ex paribus, alterum ex imparibus,

id est quatuor et sex, tarnen inter se compositi sunt, quia communis his

duplicatio est, qua bis bina quatuor, bis terna sex sunt. At impares primum

omnes, qui per se incompositi sunt. Ñeque enim possunt aliquam communem

mensuram praeter singularitatem habere, qui ne propriam quidem ullam

habent. Ergo tres, quinqué, Septem, similesque omnes, ut per se, sic etiani

inter se incompositi sunt; et in eadem sorte is quoque numerus est, qui par

sub eodem jure est, id est duo; nam ne hic quidem cum tribus aut quinqué

774 aut cum similibus componitur. Tum quisquis ex his numeris, qui per sc

incompositi sunt, jungitur cum altero numero, quamvis per se composite,

efficit ut hi duo numeri inter se incompositi sint, ut si tres et quatuor jungantur.

Quid enim interest, si in alterius mensura aliqua pars, et eadem

singularitate sit, si alteri non est? Ac licet etiam duo pluresve numeri nou

per se tantum, sed etiam inter se compositi sint, incompositus efficit, ut

compositi sunt] Dele nulli ex Veiccnlino aliis- plura hie ab inseitig librariis turhata esse vel íimíc

que codicibus. GnoT. — Edidit cnim »compositi apparct, quod paulo superáis pro incompositi alios

nulli sunt« 5 sed ineptum hoc additamentum jam compositi legere Grotius margini adscripsit.

ab antcrioribus editionibus abcrat. quia bis bina] Codex Rcicbcnauensis qua, male.

quia nulli non] Sic scripsi e codicibus Mona- primum omnes] Seil, inter sc incompositi sunt,

censibus (A. C) et Reichenaucnsi pro nonnulli in incompositi sint] Sic scripsi с codicibus Reieditisj

tarnen ne sic quidem locus sanus, nisi etiam ebenauensi, Darmstattensi, et Monaccnsi altero (A);

aliquam scribafur pro aliam quam. Sed omnino vulgo sunt.

Martiani Capellae lib. VII. $. 774. 617

omnes inter se incompositi sint; quia quamvis aliqua mensura pluribus commu

nis, nulla tarnen omnibus praeter singularitatem. Quod evenit, si quatuor, sex,

octo, et quotlibet similes ponantur, adjiciantur deinde duo, sive tres; nam quam

vis tres priores numeri inter se componi possint, tamen quatuor hi inter se non

componuntur. Non tantum vero adjectio ejus numeri, qui per se incompositus 775

est, efficit ut plures numeri inter se non componantur, sed potest etiam evenire,

ut qui per se compositi sunt, in unum dati inter se incompositi sint,

ubi quamvis aliquas mensuras, diversas tamen recipiunt; idque evenit et

inter impares duos numéros, et inter parem atque imparem. Sumamus novem

et viginti quinqué; horum uterque per se compositus est; habet enim men

surara novenarius numerus in ternione, habet viginti quinqué in quinario nu

mero; inter se tamen ii non componuntur, quia neque novem quinarii numeri

mensuram neque viginti quinqué terniones admittunt. Idem fit inter octo et

novem, parem atque imparem numerum; nam neque duplicatione aut quadruplicatione

novem, neque ternione octo metiri possumus. Itaque per se

etiam inter se incompositi sunt; qui per se componuntur non protinus etiam

inter se componi possunt.

DE COMPOSITIS.

Compositi vero inter se sunt omnes pares, ut apparere supra quoque 776

potuit, quicunque vel ex paribus vel ex imparibus sunt; deinde quidam

impares, ut novem et quindecim, quum uterque numerus in temos recidunt;

ijuod evenit] Grotius quid, licet anteriores

vcram lcctionem pracbuissent.

quotlibct] Sic codices Darms tat tensis ct Monacensis

alter (A); Grotius quodlibet.

tamen quatuor At] Martiani oseitantiam, qua

eandem inter duos et quatuor quam inter tres et

quatuor rationem esse credidit, quia duo pariter

atque tres per sc incompositi sint, verbo tetigisse

snfficiat. Aliam lcctionem praebet margo Grotiana :

* tamen hi duo inter sc componuntur* sed quae

sano sensu etiam magis careat.

viginti quinqué] Sic editioncs anteriores et co

dex Reiclienaucusis J Grotius incrcdibili oscitantia

quindecim.

78

018 Martiani Capel] ae lib. VIL $. 776.

tum quidam parcs et quidam impares, ut novem et duodecim, siquidcm

his quoque triplicatio communis est, ter terna novcm, ter quaterna duo

decim sunt. At illud animadversione dignum est, quod cum impari numero

nunquam is par componi potest, qui ex paribus, sed qui ex imparibus

ortus est; adeo mutata quoque sorte juris tarnen aliqua societas superest.

Ergo novem neque cum quatuor, neque cum octo, neque cum sedechn,

ncque cum ullo simili numero componi possunt; componuntur vero cum

777 duodecim et viginti quatuor, quae a tribus initium sumserunt. Ac ne cum

omnibus quidem, qui pares ex imparibus sunt, componi potest omnis impar

numerus, qui per se compositus est; quia potest non in candem mensuram

recidere. Ergo novem et quinquaginta componi non possunt, quia quinquaginta

null am triplicationem rccipiunt, quae novenario numero scia praeter singularitatem

mensura est; evenit autem hoc, quia ne viginti quinqué quidem, quae

duplicata quinquaginta fecerunt, ternionem recipiebant. Ergo si quando impar

numerus, ex quo par factus est, eandem mensuram, quam alter impar tenet,

habuerit, tum demum cum illo impari par, qui ex hoc factus, componi

potest; ubi illud non antecessit, ne hoc quidem sequitur. Ideo novem et

quinquaginta inter se non componuntur, at novem et triginta inter se com

ponuntur; orta enim sunt triginta duplicatis qUindecim, jam autem novem et

quindecim inter se componi poterant, quum communis mensura his in ternione

esset. Et ex his cetera oriuntur, quae ad hoc numerorum genus pertinent.

DE DUOBUS NUMERIS INTER SE INCOMPOSITIS ET PER

SE COMPOSITIS.

778 , Ex duobus numeris inter se incompositis, sive uterque sive alter per

quídam impares] Restituí quidam a Grotio ne- quae a tribus] Codices Monacensîs (C) et Darmglectum

e códice ReicLenaacnsi et editionibas ante stattensis quia, fortassc melius,

ilium. . in ternione esset] Sic codex Reichenaucnsia

at illud] Sic ex códice Danastattenei; vulgo pro est in editis. Praeterea Gratias per errarem

at аbest. temiones.

Martiani Capellae lib. VII. §. 778. 619

se compositus est, mensura alterius cum altero non componitur. Sint qua

tuor et novem; hi per se compositi sunt, inter se incompositi sunt; mensura

autem quatuor in duobus, novem in tribus est, neque duo vero cum novem,

ñeque tres cum quatuor componuntur. At si sint quinqué et quatuor, alter

per se incompositus, mensuram quaternio habet in duobus; duo autem et

quinqué non componuntur. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et alter

ex his se ipsum multi plica verit, is qui sic effectue est cum priore illo non

componitur. Sint tres et quatuor; hi inter se incompositi sunt; sive ternio

se multiplicarit, novem et quatuor, sive quaternio idem fecerit, sedecim et

tres inter se incompositi erunt. Si duo numeri inter se incompositi se ipsos

multi plicarint, qui ex his fient inter se incompositi erunt; ut si eosdem

tres vel quatuor sumserimus, et uterque se multiplicarit, novem quoque et

sedecim inter se incompositi erunt. Si duo numeri inter se incompositi surît, 77Í)

et alter ex his se multiplicabit, effectusque sic numerus rursus ipse se multiplicabit,

qui sic effectue est numerus cum altero illo non componitur. Sint duo

et tres; uterlibet numerus se multi plicet, fiunt bis bina quatuor, ter terna novem;

rursus hos números iidem multiplicent, fient bis quaterna octo, ter novem

viginti scptem; sumantur nunc duo et viginti septem, vel duo et novem, aeque

inter se incompositi sunt. Si duo numeri inter se incompositi sunt, et uterque

se multiplicaverit, deinde effectum ex se rursus multiplicaverit, hi quoque, qui

sic effecti sunt, ut in his ipsis qui supra positi sunt. Nam ex duobus octo, ex

tribus viginti scptem sic facti inter se non componuntur. Si duo numeri inter

incompositis] Hoc códices omnes et anteriores terioribus editionibus sic jam legebatur, cor malani

hahent editiones, pro quo Grotius primus substi- ipse Grotius substituit lectioncm? Paulo post с

tuit compositis, contra sui ctiam codicis fidem. Cau- Darmstattensi códice reposui multiplicaverit pro

san», nisi summa negligentia fiierit, ignoramus. multiplicabit.

si duo] Diiorum horunece primorum apboris- iidem] Li editis erat idem, nempe I simplici

morum, ut ita loquar, principia MS. auctoritate ita pro duplicî, ut sacpc (v. §. 95. 295. 723. 787).

sunt construendi, ut in principio pro compositi in- Moxque e Reicbenauensi códice reposui fient pro fiunt.

compositi legatur; idque sensus flagitat. Grot. — positi sunt] Vide ne per lioiuoeotelenlon exci-

Rectc; accedit et Reichenaueneis codex. Sed in an- derit inter se incompositi sunt.

78*

G20 Martiani Capellae lib. VII. §. 779.

se incompositi sunt, et in unum junguntur, hie numerus, qui sic effectus

est, componi cum alterutro ex prioribus non potest. Si tres et quinqué in

unum junguntur, fiant octo; hi neque cum quinqué ñeque cum tribus componi

780 possunt. Si numerus in duos inter se incompositos divisus est, componi cum

alterutro eorum non potest. Dividantur novem in quatuor et quinqué; ne

que cum quatuor ñeque cum quinqué componi novem possunt. Si duo

numeri cum tertio juneti sic fuerint, ut omnes inter se incompositi sint, deinde

ex duobus alter alterum multiplicet, qui sic effectus erit cum eodem ilio

tertio componi non poterit. Sint duo numeri quatuor et octo; adjiciantur his

tres, inter se incompositi sunt; multiplicent duo priores alter alterum, quatuor

octo aut octies quaterna fiunt triginta duo; hi et tres inter se incompositi crunt.

•

DE PER SE INCOMPOSITIS.

781 Omnis numerus, qui per se incompositus est, componi cum altero non

potest, nisi cujus ipse mensura est. Ergo componuntur tres ad novem, quinqué

ad quindeeim, quia ter terna novem, quinquies terna quindeeim sunt; in

quo numero, quod ejus non habebunt, cum eo componi non poterunt. Si

duobus numeris positis minor e majore detrahitur, et is qui superest non

est mensura ejus, qui proximus ante cum demtus est, hi' numeri inter se

incompositi sunt. Sint tres et octo; tollantur ex majore numero terni quoties

possunt, supersunt duo; in his trium mensura non est; ergo tres quoque

multiplied] Sic pro multiplicat codex Darmstat- componi cum altero] Delcvi particnlam et, quae

tensis, cujus etiara auetoritate inter erit et cum ante Laec vocabula contra antcriorum editionnm

delcvi vocem ulerque. fidem apud Grotiiim legebatur.

quatuor octo] Lege qualer octo. Grot. — От- мои poterunt] Nimirum tres non poternnt comnino

sie rectius scripsissent librarü. poni cum quinqué, quod in quindeeim со nt ine tur.

incompositi erunt] Melius boc quam sunt in sed aliunde quam a tribus pe ti tum est.

editis praebuerunt codices 3Ionaccnses (A. C) et detrahitur] Sic melius codex Darmstattensis.

Darmstattensis. quam detrahutur in editis : ecquittir enim est, non sit.

Martiani Capellae lib. VII. §. 781 621

et octo inter se incorapositi sunt. Si tres juncti sunt ex omnibus, qui sub

eadera ratione sunt, ex his duo quilibet in unum dati cum tertio non componuntur.

Sint tres numeri novem, duodecim, sedecim; horum insequens

semper priori supertertius est, nec ulli tres minores duo juncti reperientur.

Confundantur in unum novem et duodecim, fiunt viginti unus; hi cum sedecim

non componuntur. Si impar numerus cum aliquo componi non potest, 782

nec cum duplicato quidem eo componitur. Sint quinqué et octo; hi inter se

incompositi sunt; duplicentur octo, fiunt sedecim; nec cum his quidem quoque

componi possunt. Si duo et alteri duo numeri ponuntur sic, ut neuter ex •

prioribus cum altcrutro ex insequentibus componi possit, nec is quidem, qui

de duobus prioribus factus est, componi cum alterutro insequentium potest.

Sint duo numeri quatuor et octo, item alii duo quinqué et septem, neuter

ex prioribus componi cum alterutro insequentium potest; confundantur in

unum quatuor et octo, fiunt duodecim, ne hi quidem cum quinqué aut

septem componuntur. Minimi numeri ex his, qui sub eadera ratione sunt, 785

inter se incompositi sunt; ut in dupli ratione minimi sunt duo et quatuor,

in triplici duo et sex, hique inter se non componuntur. At quamvis magni

numeri sumantur, qui inter sc incompositi sunt, minimi sunt ex omnibus

qui sub eadem ratione sunt. Sint, ut in duo ad unum, ducenti et centum;

hi inter se non componuntur; est autem inter eos partium ratio, quod ducenti

et centum et uno dimidio et nonaginta novem partibus antecedunt. Neque

id esse inttr ullos minores números potest. Quum vero mensurae ratio efficiat, 784

ut quidam per se incompositi compositive, quidam inter se compositi in compo

sitive sint, non alicnum videtur documentis protinus subjicere. Omnis numerus

si tres] Seil, numeri, non mimeras tcrnaríus. ел- 7*is] Grotius et his, contra anteríorum fidem.

Juncti autem ex omnibus, qui sub eadem ratione quidem quoque] Im mo quinqué, non quoque.

sunt, dicuntiir ii, qui ex duobus enjuslibet ratio- in triplici] Legcndum puto in tripli ,^ubaud\ta

Iiis terininîs ct sccuiu et inler sc mulliplicatis orti ex XOV xoivov voce ratione. Gbot. — Vulgata ex

sunt, ut novem, duodecim, sedecim, ex ter ternis, Gracco Xbyoq TQirtXàÔtoç defendí potest,

ter qiiateniis, qualer ternis, et quater quateruis. documentis] Codices Monacenscs pro bac voce

622 Martiani Capcllae lib. VII. §. 784.

aut per se incompositus est, aut si per se compositus est in aliquo per se

ineomposito mensuram habet, ut tres, quique ab eo per triplicationem increscunt,

novem in tribus, item quindecim in quinqué. Sed eorura, qui pares

ex paribus sunt, minima mensura in duobus est; eorum autem, qui pares

ex imparibus aut etiam impares sunt, potest minima mensura etiam in majoribus

numeris esse, omnibus tarnen imparibus. Unius autem compositi

mensura vel minima vel maxima facile reperitur; replicatio enim numero

próxima mensura maxima, ultima minima est. Ut puta sint quinquaginta,

hi replicentur; dimidia pars eorum viginti quinqué, in his mensura maxima

est. Rursus animad vertamus, quas inferiores mensuras habeat. Sunt autem

decies quina quinquaginta, item quinquies dena, item bis quina vicena, nec

ulla ex his minor est ea quae ex duobus est; haec igitur minima mensura

78o quinquagenarii est. At si duo numeri inter se compositi sunt, major et minor,

quomodo reperiatur communis his maxima minimaque mensura quaeri potest.

Oportet autem majori numero minorem detrahere, quoties potest; deinde quan

tum ex priore superest, tantundem demere ex minore, quoties potest; qui sic

intererit numerus, is eorum erit numerorum mensura maxima. Sint enim

duo numeri trecenti quinquaginta et centum; demantur ex trecentis quin

quaginta quoties possunt centeni, id est ter, reliqui sunt quinquaginta;

ex altero centenario numero detrahantur quinquaginta, supererunt ex eo quin

quaginta; hie numerus trecentis quinquaginta et centenis communis mensura

maxima est. Nam quinquagies bina centum, quinquagies septet trecenti

quinquaginta sunt. Ex hoc etiam illud apparet, quod quisquís numerus

minor maximum in supradictis numeris metitur, minimam quoque eorum

alter (A) tarnen is, alter (C) tarnen his praebent, minor est ea] Alios legere quam ea Grotius

Darmstattcnsis earn prorsus omittit; sed mutandi in margiuc nota vit; sed non necesse est nisi percausa

vix* apparet, nisi documenta his legere pía- spieuitati considere quîs velit.

cuerit. intererit] Hace Monacensis (C) lectio melior

tres quinqué] Alios quatuor legere, alios omit- quid em, quam interierit in editis; sed intelligen

tere in margine traditur; male utriquc. dum snpererit vel reliquum erit.

Martiani Capellae lib. VII. $. 785. 6*25

■

mensuram metietur. Minima autem mensura eorundem numerorum sic invenitur:

ubi maxima^ reperta est, illius ipsias minima quaeritur; eadem ctiam

prioribus numeris communis minima est. Ut hie quoque minima quinquagenarii

mensura in duobus est; igitur eadem ctiam priorum numerorum

minima mensura est. At trium numerorum, qui inter se compositi sunt, 786

maxima minim aque mensura sic invenitur: duorum mensura maxima quaeritur;

si ex tertio quoque eorum minimo communis, repertum id quod desideratum

est; si non est, medii minimique maxima mensura eodem modo requiritur,

eaque tribus omnibus communis est. Sint tres numeri trecenti quinquaginta,

centum, septuaginta quinqué; quae sit mensura maxima communis his,

qui trecenti quinquaginta, et his qui centum sunt, repertaque sit in quinquagenario

numero, considérenme an hic tertium ilium, qui septuaginta quinqué

habet, metiatur. Si metiretur, omnibus tribus communis esset; non metitur

autem, ergo jungamus centum et septuaginta quinqué, et horum maximain

mensuram requiramus. Demo ex centum septuaginta quinqué, supersunt viginti

quinqué, hos quoties possum demo ex eo numero, qui septuaginta quinqué

habet, id est bis, supersunt viginti quinqué; hic numerus maxima mensura

est communis his qui centum ct his qui septuaginta quinqué sunt. In his

ctiam omnium trium numerorum maxima mensura communis est; nam vicies

quinquies terna septuaginta quinqué sunt; vicies quinquies quaterna centum;

vicies quinquies quaterna dena, trecenti quinquaginta. Consideremus nunc

horum viginti quinqué quae minima mensura sit; ea pervenire neque ad

duos, neque ad tres, neque ad quatuor potest, sed est in quinario numero,

ct haec eadem mensura minima communis omnibus tribus superioribus numeris

reperitur. Nam duo qui et trecentos quinquaginta et centum metiuntur, sep

tuaginta quinqué non metiuntur; tres, qui septuaginta quinqué metiuntur,

auinauagenarii] Sic Darmstattensis codex. Ante- sî ex tertio] Alios sic legere, alios et, margin!

ñores editiones quitujuagenorum, quod etiam rectum: adscriptum est; sed luce clarius est vcram lectiosed

omnino corruptum Grotii est qiiinquagenutn! neat esse si ea tertio.

624 Martiani Capellae lib. VII. §. 786.

trecentos quinquaginta et centum non metiuntur} quatuor centum metiuntur,

qui rursus trecentos quinquaginta et septuaginta quinqué non metiuntur; quinqué

primum omnes illos metiri possunt, quia quinquies quina dena septuaginta

quinqué, quinquies vicena centum, quinquies septuaginta trecenti quin-

787 quaginta sunt. Duobus vero numeris datis, quern minimum illi metiantur,

sic invenitur. Sint dati numeri duo et tres, hi inter se incompositi sunt. Ex

his alter alterum multiplied. Bis terna vel ter bina fiunt sex. Hie minimus

numerus est, quern illi duo metiuntur. Maximum quern metiri possint,

nemo dixerit; sed omnem iidem numeri metientur, quicunquc senario numero

inultiplicato fiet. Adcymtur duo numeri inter se compositi novem et duodecim;

simili multiplicatione eodem non pervenitur, quia potest etiam minor numerus,

quam qui sic efficitur, in his mensuram aliam habere; alia igitur via re-

788 periundum est. Videamus, qui minimi numeri sub eadem ratione qua hi

sint. Est autem in novenario numero minimus rationis ejusdem in tribus, in

duodenario in duobus. Nunc multiplied ex minoribus numeris uterlibet non

suura numerum, sed alienum, id est vel tria duodecim, vel duo novem.

Ter duodena triginta sex, bis novena duodeviginti. Ex his considérenme,

an minor numerus, qui est duodeviginti, mensuram habeat et in novem

ct in duodecim. Habet autem in novem, et in duodecim non habet; dimittatur

igitur et major apprehendatur, qui est triginta sex; hie minimus est, quem

metiri et novem et duodecim possint. Eadem ratione omnem numerum, qui-

789 cunquc triginta sex multiplicatis fiet, iidem illi duo numeri metiuntur. Tribus

autem numeris datis numerus, quem minimum illi metiantur, sic invenitur.

Sint dati tres numeri duo, tres, quatuor. Summus is numerus, qui minimus

et in duplicatione et in triplicatione mensuram habet, is est senarius numerus.

Consideremus an hie etiam tertium ex tribus, id est quaternionem, metiatur.

Si metiretur, repertum id esset; quod requisitum est, nunc non metitur;

maximum quem metiri] Alios pracmittcre duo tjua hi] Sic codices Monacenses (A. C), Rei-

Grolius in margine notât; non necesse. clienauensis, et Darmstattensis pro qui hi in edïtîs.

Martîani Capellae lib. VII. $. 789. 625

adspiciamus ergo, quem minimum quatuor et tres metiantiir. Is est duodecim;

ergo is est minimus, quem omnes illi tres metiri possunt. Nam et bis sena*

et ter quaterna, et quater terna, duodecim fiunt; et hic quoque omnem

numerum, qui duodecim multiplicatis fiet, iidciu- illi numeri tres metiuntur.

Ubi duo numeri numerum aliquem metiuntur ^ qui minimus in illis duobus 790

mensuram habet, ejusdem illius numeri mensura est. Sin t dati duodecim,

hos et duo et tres metiuntur; minimus au tern numerus, quem illi duo me

tiuntur, senarius est; atquin iisdem etiam duodecim metitur, nam sexies bina

duodecim sunt. Idem fit in eo numero, quem tres aliqui metiuntur. Nam

hie quoque metitur, qui minimus in illis tribus mensuram habet. Ponantur

viginti quatuor: hos et duo et tres et quatuor metiuntur, minimus autem

numerus, qui est duodecim, in iisdem illis tribus mensuram habet; atquin

hic quoque eos qui viginti quatuor sunt metitur, nain duodecies bina viginti

quatuor sunt. Si binis numeris majores minoresque ponuntur sic ut eadem 7911

ratio inter majores minoresque sit, quoties major majorem, loties minor

minorem metitur. Sint numeri duo et tres, deinde octo et duodecim;

eadem inter majores minoresque numéros ratio est; nam et tres duobus

et duodecim his qui octo sunt superdimidii sunt. Metiuntur autem tres eos

qui duodecim sunt quater, nam ter quaterna duodecim sunt; atqui duo

quoque eos qui octo sunt quater metiuntur, nam quatuor bina octo sunt.

Quoties singularitas aliquem numerum metitur, toties alius numerus earn etiam 792

metietur. Eveniet ut, quoties singularitas ex secundis ulteriorem numerum

metietur, toties is, qui ante in singularitatis mensuram venerit, ulteriorem

numerum metiatur. Sint unum et quinqué et sex et triginta. Singularitas

quinarium numerum quinquies metitur; idem facit senio in triginta; rursus

ipsos sex singularitas sexies metitur; at quinarius quoque numerus sexies

tres metiuntur] Sic codices Monacensis (С) et major majorem] Sic neecssario reponendum

Darinstattehsls , melius quam metilanlur in editis. erat ex códice Darmstaltensi, vulgo major mtatquin

iisdem] Codex Darmstattcnsis alqtie; norem. i

sed mutare nolui, qnum infra herum atquin recurrat. earn etiam metietur] Locus corruptas.

79

626 Martiani Capellae lib. VII. $. 793.

795 metitur eos qui triginta sunt. Si duo numeri alter alterum multiplicand

euin vero numerum qui si« effectue est aliquis qui per se incompositus est

metitur, idem necesse est etiam utrumque ex prioribus metiatur. Multiplied

decas octonarium numerum-, fiunt octoginta; hos duo metiuntur, nam bis quadragena

octoginta sunt; atquin iidem octo quoque et decern metiuntur, quuin

794 bis quatcrna octo, bis quina decern fiant. Quotiescunque nuraeri proportions

ejusdem, quam cevaXoyiav Graeci vocant, in ordinera ponuntur, primus si

ultimum metitur, secundum quoque et deinceps omnes metietur; si secundum

metitur, ultimum quoque et medios metietur; si quemlibet denique unuin me

tietur, omnes metietur. Contra si ultimum non metitur, ne secundum quideni,

neque quemquam alium ; si secundum non metitur, ne ultimum quidem aliumve;

si quern medium non metitur, ne alium quidem. Sint tres et novem et viginti

Septem et octoginta unus et ducenti quadraginta tres; inter hos omnes tripli ratio

est. Ternio autem metitur eos, qui ducenti quadraginta tres sunt; ter octógona

singula ducenti quadraginta tres sunt; idem ergo metitur novenarium numerum,

quuni ter terna novem sunt, et quia hunc metitur, etiam ultimum, et quia

utrumlibet, etiam ceteros, et quia medium quemvis ex ill is, et priores quoque

et ulteriores. At duo quia non metiuntur ducentos quadraginta tres, ne novem

quidem aut medios; quia novem non metiuntur, ne ducentos quadraginta tres

quidem aut medios; quia nullum ex mediis metiuntur, ne ulteriores quidem.

79o Si quotlibet ab uno numero conveniunt proportionis ejusdem, quot per se

incompositi numeri ultimum numerum, totidem ettiam eum qui ab uno

proximus est metientur. Sint numeri, qui duplo increscunt, unum, duo,

quatuor, octo, sedceim; ex his eos qui sedceim sunt duo, et iidem se ipsos meproportionis]

Sic et bic ct infra corrcxi vulgatam quia hunc] Sic codex Mouacensis (C)$ vulgo

portîonis e codicibus Monacensibus et margine Gro- qui hunc.

tiana; eo magis, quod ipse Martianus supra (§.289) quotlibet] Sic anteriores editioncs liic et in scocvaZoyLav

Latine proporlionem reddidcrat. qucntibus (§. 796. 797), ubi Grottus male semper

unum metietur] Codex Monaccnsis (A) unus, quodlibet.

male.

Martiani Capellao lib. VII. §. 795. 627

tiuntur. At sint duodecies centum quadraginta quatuor in mille septingentis viginti

octo. Sunt per se incompositi numeri duo tres, quia bis octingenta sexaginta

quatuor in MDCLX sunt; itemque ter quingenta septuagena utile; atquin idem

duo et tres et duodeeim quoque, qui ab uno proximi sunt, inetiuntur, quum

bis sena, et ter quaterna duodeeim sint. Si quotlibet ab uno numeri proportionis 796

cjusdem sunt, minor numerus majorem semper per aliquem aljorum, qui sub

eadem ratione sunt, metitur. Sint unuin, duo, quatuor, octo, sedeeim,

triginta duo, sexaginta quatuor. Ex his duo eos qui quatuor sunt, quatuor

cos qui octo sunt, octo cos qui sedecim sunt, sedecim eos qui triginta

duo sunt, triginta duo eos qui sexaginta sunt, duplicatione metiuntur. At

duo eos qui octo sunt quadruplicatione metiuntur; eadem eos qui sedecim

MDCLX] Locum însignîter corrupt inn relíqui, Loe códice semper scriptum est bac nota I, qua

q liaient G rot i и s ediderat, satisque babeo variantes interdum et in sign i lî en tu r. S перс с liant ij (duo) et

codicum lectio ues enotare, quarum plurimas jam tï (litera I gemina) confunduntur. Scnsus dcniqne

¡n Grotii margine inveni. Ac primum in Monacensi hujtis loci esse videtur: » omnia membra , seriei ge-

(C) legitur: » At sint I. XII. CXL. MDCCIV sunt ometricac dividi possunt per émulent numerum«;

per se incompositi numeri II et III, qui ab bis id est » omnia illa membra iisdem iitniitur factor!-

octingenta L bina MI) С CIV sunt. Itemque ter D bus, qaibus id quod pro xi muni est a monade. •

sexaginta VIII.« In altero auteni (A): »At sint I. Scripserit igitur fortassis noster: »Siut I, ХЛ

XII. С. LX. II a. a. CC. IIII snnt per se incom- CXLIV, MDCCXXVHI: snnt per se incompositi

positi numeri II, quia bis DCCC quinquagena bina numeri II, III, quia bis DCGCLXTV in MDCCM.

DGC. IV sunt. Itemque ter quingenta sexa- XXVIII; itemque ter DLXXVI. Atqui iidem 0

gena ectógena. « Porro in Reicbcnauensi : »At sint et III metiuntur quoque XII, qui ab I sunt pro-

I. XII. CXLII. a CCIV sunt per sc incompositi ximi.« Nempe omnia membra seriei 1, 12, 144,

numeri II. Ill, quia ab bis octingenta quinquagena 1728 dividi possunt per 2 et 3, quia simplicisbina

in MDCCIIII sunt. Itemque ter quingenta scp- simi bi sunt factores duodenarii numeri, qutppe

tuagena utile.« Absurdum istud utile, quod et 2' X 3 — 12.

G rot iu s cdidit, pro eo qnod veri simili ter scriptum ex his duo] Grotiiw ita cdidit: »Ex his duo

erat sex. In Darmstattensi denique idem locus sic cos qui 4- sunt: 4 eos qui octo sunt et eae do

se babet: .At sint L ХП. C. XLII. M. septingenti plicatione metiuntur. At 2 eos qui octo sunt qu»-

Iffl per sc incompositi numeri П et Ш, qui ab dniplicationc metiuntur. Eadem eos qui sedecim

bis octingenta quinquagena bina M. DCCIIII sunt; sunt metiuntur 4. Itemque« cet.,- reliqna ego e со-

itcinqnc ter quingenta sexagena octona.« Mille in dicibus Monaccnsibus (A. C) restituí.

79 *

628 Martiani Capellae lib. VII. §. 796.

sunt metiuntur quater; itemque octuplicatione metiuntur duo eos qui

sedecim sunt, quatuor eos qui triginta duo sunt, octo eos qui sexaginta

quatuor sunt; neque invenitur numerus, qui non et majorem metiatur, et

797 nulla alia mensura id facit, quam quae in iisdem numeris est. Si quotlibet

ab uno numeri proportionis ejusdem sunt, et is qui ab uno proximus. est

per se incompositus est; maximus ex his in mensuram non veniet, nisi qui

ejusdem proportionis erit. Sint unum, tres, novetn , viginti septem ; inter

hos tripla proportio est, et uni proximus numerus per se incompositus est;

igitur eos, qui viginti septem sunt, nullus numerus metiri potest, nisi aut

tres, aut novem, quia sub eadem proportione sunt, quod non ita evenit,

si quando ab uno proximus numerus compositus est. Sint unum, quatuor,

sedecim, sexaginta quatuor, proximus ab uno numerus per se compositus

est; ergo ultimus, qui est sexaginta quatuor, alias quoque mensuras quam

quae in bac sqrie sunt admittit, et duo, et octo, et triginta duo, quum bis

tricena bina, octies octona, bis et tricies bina, sexaginta quatuor faciant. Quem

minimum numerum duo per se incompositi metiuntur, eum nullus alius per

se incompositus metietur. Sumatur quinqué et septem; nullum minorem nu

merum triginta quinqué metiuntur, nam quinquies septena et septies quina

triginta quinqué sunt; atque nullus alius numerus per se incompositus hunc

metiri potest, non duo, non tres, non undceim, non tredecim, non sep-

798 tendeeim; multo vero minus ulteriores numeri. Si quadratus numerus quadratum

metitur, in latere quoque ejus alterius mensura est. Sint duo quadrati

numeri quatuor et sedecim; metitur eos qui sedecim sunt quaternio;

quater enim quatuor sedecim; atqui in latere quatuor duo sunt, in latere

corum qui sedecim sunt quatuor sunt; duo metiuntur quaternionem, bis

enim bina quatuor sunt. Ex hoc etiam illud apparet, ex duobus quadratis

numeris, si in alterius latere mensura est, in ipso quoque quadrato numero

799 alterius quadrati mensuram esse. Si quadratus numerus quadratum non me

titur, nc in latere quidem alterius mensura est. Sint quadrati numeri quatuor

Martiani Capellae lib. VII. §. 799. 629

et novem; quaternio novenarium numerum non metitur; ergo ne duo quidem,

qui in latere quaternarii sunt, tres, qui in latere novenarii numeri sunt,

metiuntur. Ex hoc etiara illud apparet, ex duobus quadratis numeris, si in

alterius latere alterius lateris mensura non est, ne in altero quidem quadrato

numeri alterius quadrati mensuram esse. Si tessera tesseram metitur, in latere 800

quoque alterius lateris mensura est. Sint duae tesserae octo et scxaginta

quatuor; eos qui sexaginta quatuor sunt octo metiuntur, siquidem octies

octo sexaginta quatuor sunt; atqui si in latere ejus tesserae, quae octo habet,

duo sint, in latere ejus, quae sexaginta quatuor habet, quatuor sunt, duo

quaternarii mensura sunt. Ex hoc etiam illud apparet: si ex duabus tesseris

duo alterius latus, alterius mensura est lateris, ejus quoque tesserae alia

tessera mensura est; atqui si tesseram tessera non metietur, ne in latere

quidem apparens lateris alterius mensura est. Sint duae tesserae octo et viginti

septcm; eos qui viginti septem sunt octo non metiuntur; ergo quum in

latere ejus tesserae, quae octo habet, duo sint, in ejus, quae viginti septem

habet, tres sint; duo ternionem non metiuntur. Ex hoc etiam illud apparet,

quod si in latere tesserae non est mensura, ne ea quidem tessera cam tes

seram metitur. In omni vero numero, qui mensuram in aliquo numero habet, 801

ex eodem et jncnsurac nomen acquirit, qui mensuram facit. Sint novem,

hos tcrnio metitur, et est etiam novenarii numeri tertia pars in tribus; sint

sedecini, hos quaternio metitur, et est quarta eoruni qui sedecim sunt

quaternio; idemque in ceteris omnibus numeris reperitur. Sequitur autem, ut

alterius mensura est] Voccm mensura a Grotio

omissam ex antcrioribiis editionibns restituí, Rcichenaucusi

quoque códice adstipulantc.

ergo ne duo] Omisit Grotius duo, qnamqiiam

anteriores et Rcielicnaiicnsis id liabcant. Paulo

post pro quadrati in cditis с codicibus Monacensibus

(A. C) ct Grotiano legendum erat quatei'-

narii.

altero] Ita codex Darmstattcnsis; male Grotius

alio , nec mclior ante cum lectio, erat aliquo.

ejus quae] Verbum tesserae, quod inter illas

voces inserturn in cditis erat, expunxi codicie

DariiTstattcnsis auctoritate.

etiam illud apparet] A Grotio quidem oniissuni

illud; sed editioncs anteriores ct Rcielicnaiicnsis

codex id habent.

650 Martiani Capellae lib. VII. $. 801.

si numero membrum sit, in eo numero mensuram is habeat, cui cum eo

membro commune nomen sit; ut novenarii numeri membrum in tcrnione est,

eumquc tres metiunttir.

802 Hos sat erit cursim numéros memorasse modosque;

Cetera Cecropias aequum perhibere cathedrae,

Si tamen ullus inest nostris super halitus aris,

Aut rite in veterem cultum replicantur abollae.

Me spatium admonuit jam claudere fatibus orsa,

Ne superûm nostri capiant fastidia coetus,

Et vetus astrigero pellar Numeraria coelo.

Sic ait, ac reticens propiori adjuncla sorori est.

hos sat eri<] Codices Grotianus et Darmstat- carminis argumentum hoc est: »Cetera philosophes

teusîs nos, sed opposite vulgatam confirmant. artiumque magistros ipsos persecuturos esse spero,

aris] Alios legere alis marginî Grotîus adscripsit. modo sacra nostra etiam nunc aliqtio modo colantur

Numeraria] Numeraria txQL-&lir¡Zlxf¡. Sic glossa et antique sapientiae studia rite mancant; me tempus

Isidor!: »Arithmeticus, numerarais. « GnoT. — Deam est rcticcre, ne superorum coctus fastidio mei caolim

fictam fuisse Numeriam, quae numerare do- piatiir omninmque dcoruin matrem (§. 750) turpiter

ceret, Augustinus (de civ. dei 4, 11) docet. Totius e coclo dejiciat.«

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

С A P E L L A

AFRI CARTHAGINIE1NSIS,

DE

ASTRONOMIA

LIBER VIO.

C^uae dum geruntur, et deorum sacer senatus illos nuraerorum concincntium

repugnanliumque admiratur anfractus, ipsamque feminam quadam

venerabilis excellentiae celsitudine reverendam non cassum parentem superûm

creditum recognoscit; multitudo etiam quae jussa consliterat sapientura , praesertimque

Pythagoras cum sectatoribus cunctis, Platoque Timaei sui caligosa

discriminans, arcanis earn laudibus venerantur; nupturamque virgincm saepius

conspicabunda Pallas quid super dotalis eruditione feminae comprobaret exquirit,

et ipsa nutum admirantis associans, Cyllenius autcm nullius magis

alumnae splendore ac luculentia gloriatus hujus se feminae evehit granditate:

Astronomía] Codex Rcicbenaucnsis de Astro- creditum] Lege créditant. Grot. — Miror codilogia,

neque ncgari potest, duo hace vocabula ces non addiccrc; quorum tarnen consensus quam

Inter se commutarij attamcn jam Sexti (adv. matliem. vulgatae lectionis auctoritatcm tueatur, J (a coni;

p. 238) temporibns videmus illud discrimen struendnm erit: a recognoscit non cassum creditum

factum esse, at Astronomía sidcrum situs motus- (esse) feminam parentem superiim« seil. esse,

qnc coutemplarctur, Astrologia autem tbemata ge- jussa] Liege justa, id est juxta. IXon. Gnor. —

nctliliaca erigcret, de quibus quuin Martianus hoc Ingeniosa correctio, coi ve'Iem codices adstipulalibro

non loquatur, vulgatam servare aptius visum est rcutoTj nunc vuJgatam tucor.

632 Martiani Capellae lib. VIII. §. 803.

sic Pboebo diutule aliam dotalium intromittere remorante, ne prioris proferae

804 admiratio laberetur, sacrum paululum fuit reverendumque silentium. Silenus

interea, ut Evan consecutus pone vietus atque acclinis adstabat, seu marcore

confectus aetatis, sive anxia inter doctae vocis miracula intentione comprehensus,

an alias poculis turgens tunc etiam nuptialis gratiae nomine prolectatus

inundantis se temeti infusione proluerat, jam dudum laxatus in somnos, forte

repente blandum stertens ranae sonitum dcsorbentis increpuit. Quo terrore et

sic Phoebo] Sic in apodosi vcl apud Ciccroncm

legiunis (ad divers. 15, 70): »quia non est obscura

tua in me bencvolcntia , sic fit ut mnlti per me

tibi vclint cominendari.«

proferae] Lcgcndiim puto propere, cui rcspondet

diutule comthorante , nisi forte profera a proferendo

sive TtQOipÍQEiv dicatur. GnoT. — Mutandi causam

non video, licet adco unica vox sit, ut in Forcel-

Jini léxico ne locum quîdcm invencrit. Scbcllcriis

rccepit, scd nescio quo argumento dcam aliquam

ignotam dixit, quam Arithmeticam esse luce cla

ims est.

paululum] Sic codices Reicbcnauensis ct Darmstattensis

pro paulum in editis, quod bic auribus

minus est acceptum.

ait alias] Forte an melius: »an ut alias a po

culis turgens. « Virgilius eodem modo de codem:

n/Iestemo inflatus venas ut semper Jaccho.«

Ghot. —..Ovidius (met. II, 90) Silcnum pariter

atque noster appcllat »titiibantcni annisquc nicroque

«; aboque loco (met. 4, 2G) bisce cum dcscribit

versibus:

n Quique senex ferula titubantes ebrius artus

Susiinet et pando non forliler haeret asello.«

Grotii corredura opus non esse sponte apparet.

De illo particulae an usu post sive confer simillimum

locum Tacili (ann. 14, 59): »Plautum ea non

movere, sive nullam opem providebat inermis atque

exsul, sew taedio ambiguac spei, an amorc conjugis

et libcroruin « ; plura dabit Oudendorpius (ad

Appulcji met. 5, p. 375).

proluerat] Virgilius (Aen. 1, 758):

»ille impiger haust t

Sputnantem pateram et pleno se proluit atiro« ;

Horatius (Sat 2, 4, 27):

»leni praecordia mulso

Prolueris melius«}

Persius (prolog. 1):

• Лес fonte labra prolui caballino*;

Prudcutius (in Symmach. 1, 126):

»Atque avidus vtui multo se proluit haustu.«

blandum] In MS. glandum fuit, postea correctuni

est clandum. Clarissiraus autein juvenis Fr. Tilîobroga

in MS., quo ¡He usus est in Germania,

qui plerumqne cum meo consonat, testatur invenisse

clangum. Sane in Glossario veteri lego: »clangn

ct clangor, r¡%oq 6aXrtiyyoç.« An ibi clangum

legendum sit nescio , boc scio ita aeeipi posse,

qucuiadmodtim tonitrum et lonitru dieimus, et si

qua siinilia. GnoT. — Codices ctiam Monaccnsis (C)

et Darmstattcnsis glandum exbibent, quod tarnen

quilín sensu caveat, vulgatam retiñere satins duxi,

qua jocus Martiani ingenio locique colore non indigitus

continetur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 804. 653

rapiduli sonitu raucitate concussi eodem se quamplures convertere divi, senisque

proflantis somnum atque humentis crapulae exundatione conspecta,

risus circumstantium eo maxime quo claudebatur excussus. Tunc quoniam

crédita jocos nuptialis liceutia non vetare, famulitiura Veneris vernaculaeque

Bromiales tantos cachinnos concussis admodura tulere singultibus, ut quam

plures alios connisos cohibere risum hoc maxime in petulantis proruptionis

soniturn cffusique cachinni libentiam provocarint. Denique, ut semper impatiens

atque inverecundus, procax ac protervus assultibus ad eum alacer Cupido

atque hilarus accucurrit, atque ut depilé rubellumque calvitium seuex baculum

acclinatus affixerat, palmae verbere percrepantis apploso coque sonitu recla

mantis, risum vclut etiam permissum paene omnibus suscitavit.

Tunc vix senex reclusis 805

Creperum videns ocellis

rapidult] Hcinsias (a pud Dracbcnborcb. ad Si-

Hum Ital. p. S68) pro more suo andador aviduli

legi mit; quo jure, docti vldeant. IVec Grotiî con

jectura opus esse videtur, qua paulo ante strepore

legend mu pro terrore suasit, licet et codex Monacensis

(C) paritcr atque illius MS. sterope exbibcat.

proflantis] Virgilius (Леи. 9, 326):

— »tolo proflabal pectore somnum.*

Cctcrum somno pro somnum reqniri quivis vidct.

exundatione] Alios exudalione legere margini

adscriptum est, quod exsudatione esse conjicio;

magis tarnen placet ob majorem vim vulgata.

in petulantis] Vulgo impetulanlis , cujus in lo

cum quod jam Grotins scribendum esse intcllexerat

ex códice Rcicbcnaucnsi rcstitui.

libentiam] Sic ct margo Grotíana et codices

Leidenses teste Oudcndorpio (ad Appui. 1 , p. 52).

Vulgo licentiam, quod ctsi ferri possit, tamen ilia

lectio exquisitior videtur. Plautus (Sticb. 2, 1, 5):

»itaque pectus onus tum porto luhentia lac (iliaque. «

inverecundus] Codex Reicbenaucnsis inverecttndis,

male.

accucurrit] Sic codices Monaccnsis (C) et Reicbenauensis,

melius quam praesens in cditis, quia

suscitavit sequitur.

calvitium] Hoc antiquitus in stultitiac signum acceptum

esse monent interpretes ad Persiiim (1, î>6).

baculum] Primo adspectu magis arridct lectio

in margine posita báculo; verumtanien vulgatam.

retinui, quia accusativas pariter atque post insurgere

(§. 75S) ab affitjere penderé posse videbatur.

Multo etiam minus afjlixerat legendum ex margine

pro affixerat.

reclamantis] Nimirum palmae vcrberis vcbementia

quasi resonantis. Construe: »apploso verbere

palmae percrepantis coque sonitu reclamantis. «

creperum] Vide supra (§. 2. 116). Ccterum

conferenda egregia crapulantis descriptio apud Rntilium

Lupum (2, 7; p. 101), ubi plura Rubn*

Lenins.

8Q

634 Martiani Capellae lib. VIH. §. 80S.

Circumspicit ridentes,

Ictuque suscitante'

Stupidum dolens tuetur,

Frictuque palmulari

Madida detergit ora.

Tunc motus increpante

Baculum rapit Lyaeo,

Ac dum movere gressum

Cupit avocante Lyde,

Tandem recepta luce

Superûm videt senatum.

Percellitur repente,

Silicerniumque nutans

Tentât celerare cursum;

Tunc motibus negatis

Magis involutus adstat,

Cessimque formidantes

Abeunt pedes tremore,

Titubansque moliensque

Lyde] Uxorcm Silcnî ait glossa in códice Darmstattensi,

nequc Iiabeo qnod melius afferam. Tamen

avocante pro advocante scribcrc ausus sum e mar

gine Grotiana et códice Rcicbcnaucnsi, quia sensus

bic esse vidctur, abirc molientcm a Lyde revocatum

esse.

siliecrnitim] Apud Tcrentium (adelpb. 4, 2,

48) ipse sencx silicernium appellator; qnarc baud

scio an optime silicernium nutare intclligatur de

bomine, qui scnili more Tacillet. Fulgentius (dc

serra, antiqu. p. 271 Mund;.): »Siliccrnios dici vo-

Inerunt senes jam incurvos, quasi jam scpulcrorum

suoruin silices cementes.»

celerare] Pro hoc, quia contra mctrum peccat,

Oudcndorpius (ad Appulejum) rcponi voluit ciere,

Hcinsius (ad Valer. Flacc. p. 652 Burm.) citare,

qui idem mox etiam labant pro abeunt , et vergens

pro turgens substitui jussit. In codicibus nihil sub

side, ncc quod anteriores editioncs haben t célere

pro celerare, metro medetur; facillimum tamcn

erit, servatis omnibus vocibus scribcrc: » celerare

tentât cursum. « Rcliquis conjecturis facile supcrscdcinus.

Turgentis vocabulum corporis vaslifati

optimc convenit, ncque abeunt oflendit, mudo jun

gas cessim abeunt, id est labando, non retro, ut

doctc ostendit Haudius (in Tursellino II, p. 50).

■

Martiani Capellae lib. VIII. §. 803. 655

Haeret, redit, recurritj

Tunc victa palpitansque

Turgens cadit senectus.

Fit major inde risus,

Nec seit modum voluptas,.

Donee jubente Bacchot ,. ..•

Satyrus rapit jacenteni,

Scapulisque dat supinum*

Uvidumque quadrimembrera

Colloque complicatum ,

Utribus pa rem reportât.

Нас jocularis licentiae alacritate fervente, Satura illa, quae meos curae 800

habuit informare sensus: ne tu, ait, infelix vel Capella vel quisquís es, non

probo illam quadrimembrem, quemadmodum dici

mas »quadrupedem constringerc.« Siembra autem

Síar' è£o%?)v pedes, uti et y via Graecís, unde

à[i<piyvr]eiç. Grot. — Darmstattcnsis codex et

hiati membrem babet, atque durent pro parent;

sed aníce vera est lectio quam eqiiidem dedi quamque

jam Vulcaiiius Grotiusquc probarunt, licet cam

ad marginem rejeecrint et ineptam Jacchi membrum

in textu sci'variut.

ne tu ait infelix] Lege cum MS.: »nc tu ait

Felix« $ qiianqnam neque male ad Felicis nomeu

per àvzitpQaÔuv allusiim videri possit. Grot.

— Rccte posterius; lusum in nomine esse sequeutia

quoque produnt, ubi videlicet geuitni sensus et

Hominis ad infelix referendi sunt, ut apud Siliuiu

(12, 432):

»Infelix fidei, miseraeque secunda Sagunlo*

vcl » Milicias infelix ausi« apud cundem (9, G27).

Hinc pecudalis quoque ad nmninis retuli, nimiriim

Capellae, licet ctiam ad joci trahi potuisset.

мес seit] Ita с margine Grotiana scrips! pro

ncscit in editis.

quadrimembrem] Quidam codices liabcnt hiant

imembrem , alius quadrimembrem, quae lectio

inagis placet, ut intclligaliir, brachia ad crura com

plicata liabiiisse, quod ipsum ex sequen tibus duobus

versions explicatur: •

» Colloque complicatum

Utribus parem reportai «,

et tamctsi quaedam excmplaria habent darem, ita

ut ad Darem ilium Virgilianum possit videri alin

dere, multo tarnen magis probaverím hanc Icctionem

» utribus parem« id est »similem utri compli

cate « at que ita hodic Ilispani homincm ebrium vocant

utrcm: hoc est una bota, ut ipsi loquuntur.

Utribus cniin pro vasis utuntur ob commoditatein

vecturae. IVequc enim vasa majora montuosis in

lotis et quibus navigari non potest jumentis vehi

possunt. YixCAN. — Absurdissima lectio Jacchi

membrum i verior illa hiantimembrem ; scd nec iui-

80*

636 Martiani Capellae lib. VIII. §. 806.

minus sensus quam nominis pccudalis, hujus incongrui risus adjectione desiperc

vel demenlire coepisti? An tandem non dispensas in Joviali cachinnos te

movisse concilio, verendumque esse sub divûm Palladiaque censura assimu-

807 lare quemquam vel cerritulum garrientcm? At quo etiam tempore Cupido

vel Satyrus petulantis ausus procacitate dissiliunt? Nempc quum virgo

sidérea pulchriorque dotalium in istam venerabilem curium ac deorum ven

tura conspectus! Apagesis nec post haec nugales ausus lege hymenaea et

culpae velainine licentis 'obnubcris! Saltern Prieniae ausculta nihilum grávate

sententiae: Mrj ovoç Xvqaq xaigov yvcó&co. Tam tristibus asperisque Saturae alioquin

lepidulae verberibus demulctatis, cum excusamentis admissi velut procacis

demenlire ) Recepi , quod Grotius in margine nugales] Rcduxi quod in marginen) Grotius reposuerat,

pro dementare dubiae auctoritatis voca- jcccrat; vulgo jugales; at ex Saturae scntcntia

bulo. Démentit est apud Lactanliiim (instit. 4, 27); Martiani ausus nc jugali qnidcm sivc nuptiali lege

addc Stepbaiiium (ad Saxon, p. Ido). dcfciidi possunt, sed mcrac nugac sunt.

an tandem] Lege »ain tandem. « Scares (in Gurí. saltern] Lego totam banc pcriodon, et féliciter

an. P. 4, p. 10). — At vero in nullo códice ¡ta, (ni Tailor) restitue: »Sallcin Priciiciac ausculta ш-

legitiir, scnsusqtic vulgatac satis intclligitur. Melior bilum gravatus sententiae, et ei fit] ovoç kvQUÇ

ejusdem conjectura est, qua mox velut pro vel le- ei xeugov yveodt«, vel cum MS. »et ni ovoç

gciiduin siiasit; sed codices nihil mutant. /.vnaç« etc. Tribuit sententiam Bianti, quam aliî

at quo] Forte legendum ас quo. Susius (ibidem). Pittaco, qucmadinoduin illam yvcoxÏL ôavrov qui-

— Grotii lectio at quo eodeiu redit; anteriores dam С hilo ni, quidam Sol oui ascribunt, ut et illam

editioues a quo babebant. xiXoç Ôçàv ßiov. Vid. Aus. Lud. Sap. in Ludio.

post haec] MS. post id haec, lege poslidhac. GnoT. — Locum dubium et aliqiialcnus ccrle cor-

Postidhac dicimus quemadinoduin antidliac, quae riiplum rcliqui, qualcm in editis inveni. Dc ipso

vox restituenda fragmento ill i, quod citat Nonius proverbio ovoç XvQaç vide Erasmuin (in adag. 1,

in voce firgindemia. Legendum с ni in: 4, 55; p. 115).

»Quid Iristiorem video le esse quam antidliac, demulclatis ] Lege demulcalus , quomodo cmcn-

Lampadio?« davit similcm Tacit! sui locum Lipsius, cui cuco-

Ilodic ante ad haec in plcrisqiic codicibus legitur. rnium non addo, nc plus laudibus dctrabam qnam

GnoT. — In inco IVonii exemple (1, p. 187. Par. addani. Gloss. Isidor!: »commnlcat, conculcat, collC14Mcrc.)

antidhac legitur. Simili varictatc nostro ludit«; et alibi: mnlcat pugnis vel calcibus caedit.«

in loco Grotius post ad haec scripsit, in margine GnoT. — Alios dcmulgalis , alios diuulgalis legere

post id hace nota vit, codex autem Rcicbcnauensis idem margini adscripsit; quarum tarnen omnium

post haec exhibuit, quod recepi. lectionum optima est quam ipse proposuit, modo

Martiani Capellae lib. VIII. §. 807. G37

involutus, tandem quae puellarum intromittenda paratur inquire Ac sic ilia

nondum stomacho senescente, quo in me invchebatur, exorsa:

Astrigerae jam sedis iter cursumque polorum, 808

Et sacra multivagos qua tollunt sidera flexus,

Dicere tempus adest; video splendescere pulsu

Icta corusciferi subito laquearía coeli:

Illic bis septem solitus servare Triones

Pastor Hyperborea resplendct luce Bootes;

Hinc qua devexo tellus subducitur axe,

Ignoto Canopos sese infert fulgidus astro;

Phoebeos pariter currus rapidosque meatus,

Et toties variae flamm antia cornua Lunae,

Quin etiam medios quos nectunt culmina circos,

Oblique et rutilis quo se rapit órbita sigtiis,

Cerneré jam videor; tu fingere ludiera praestas,

Viliaque astriloquae praefcrs commenta puellae!

Talia adhuc canente Satura, vctitus ille ac durissime castigatus denuo 801)

me risus invasit. Euge, inquam, Satura me ante poètriam fecit colere! Coecodices

addiccrent. Miro contra modo tcxtum cor- Canopos] Vide nostrum supra (§. 593. 608. 696)

rupit in sequentibus per Icctioncm involvunlur, en- ct infra (§. 858).

jus in locum non dubitavi anteriornm cditionum cuntís] Grotius edidit cursus^ quod improbat

Icctioncm involutus restitucre. Involutus dicit со- Burmannus (anthol. Lat. II, p. C97 Г.) et eerie

dein sensu quo Horatius (od. 5, 29, 54): »mca anteriores editioncs babebant cwnis.

■virtute me involvo«, id est tueor , defendo, ut com- oblique] Alia lectio in margine est ohliquet,

mode ad deprccationem quoque trabi possit. contra metrum pariter ac sensnm. De acqnatoris

senescente] Nondum sedata ira. Vulcan. et ecliptices circuits loquitur Martianus, quos mesubito]

Codex Dai-instattensis ubi tunc , contra dios culmina nectunt, id est qui in punctis acquimctrum.

noctialibus cobaercnt, licet ecliptice cum zodiaco

pastor] Mcliorem lectionem, quam Grotius ad obliquum situm babcat.

margincm rcjecit, practuli, adstipulantibus codici- praestas] Id est: »tu mclior, aptior es ad lubus

Monacensi (C), Darmstattensi, et Rcicbcnauensi. diera fingenda. «

Vulgo plaustro. ante poëtriam] Fortasse artem poëticam.

058 Martiani Capellae lib. VIII. $. 809.

pistine Permessiaci gurgitis sitire fontes? Jamnc fulgores praevides et vultus

deorum? Sed ubi illud repente discessit, quod irrisoria semper lepidaque

versutia inter insana seraper deridebas vatum tumores, dicabulis cavillautibus

saleque contenta, пес minus poetarum rbctorumque cothurno inter lymphatica

derelicto; quod rábido fervebas cerebrosa motu, ас me Sileni somnum ridentcm

censorio clangore superciliosior increpabas? Ergone figmenta dimoveam

et nihil leporis jocique permixti taedium auscultantium recreabit? Pcligni de

ectero juvenis versículo resipisce, et ni tragicum corrugaris, ride, si sapis,

810 o puella ride! His me Saturaque mea alterna diutule objurgatione rixatis,

aliam dotalium virginura Dclius intromissurus egreditur. Et ccce globus qui

dam lucis aetliereae, et concava perspicui ignis aggestio, ut apparcbat, intra

se quandam virginem claudens, miti vcrtigine sensim volutus illabitur. Quo

candore luminis propinquantis plures irradiati refulserc divi, fatalesque* maxime,

quorum eliam habitus motusque ct quidquid in his ignotum credebatur emicuit;

tunc et ipsa extimi cocli contextio ejusdem lucis fulgoribus revibravit. Quo

miraculo stupefacti aèrii, terrestres, marinique divi, et si quos clausa tel-

Permessiaci gurgitis] Id est Musarum. Servius ergone] Rcccpi lectîoncm a Grollо in margine

(;ul Virgil, cel. 10, 12): »Callimachiis Aganippen notalain, quae unite sensui convenit; vulgo ergo

fontcm esse ait Permessi fluuiinis«, undc ct Clau- пес.

dianiie (de lande Seren. 8):

nFons Aganippca Permessidos edueat undw

Bocotiac flu vi urn fuisse Helicon! vicinum ex Stralione

(9, p. 407 Cas.) discinius. Alii Parmessum

scribunt, qiiocirca Mi'itzcllius (dc emend. Tlieog.

Peligni] Epigi-aminatographus :

»Riilc, si s«pts , о puella, ride

Pelignus , puto, dixerat poêla.»

G нот. — Epigramme lograplii nomine Slartialcm (2,

53) intelligit, qui Ovidii patriae herum (I, G2, 6)

Hcsiod. p. 55) nihil dubitat, quin apud nostrum mcminit verbis: »INasonc Peligni sonant. «

quoqiic ex aotiquissimorum librorum fide Parmessiaci

lcgcndum sit.

aggestio] Sic libro II de spliacra Liinac : .triformis

etiam discolorque vertigo terribili qnadam

vatum tumores] IVon dubito quin Persil (sat. majestate rutilábate quae licet cornígera ct

li, 1) potîssimum locum Martianus respexcriti

»Vatibus hic mos est, centum sibi poseeré

voces« etc.

rábido] Sic Grotitis; anteriores rápido, minus

cttrimode.

áspera

viderctur aggeslionibus« cet. Gn.OT.

miti vertigine] Lcni л ola lu. Vclcají. — Immo

rotatione. Claudianus (in К u trop. 2, 5o9):

»Qitis melius vibrala puer vertigine molli

Membra rotet« cet.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 810. 639

Iuris operiunt, Astraeainque Uranion certe Libyssam apparuissc rati, locum

consessionis honoratissime praebuere. Et ecce subito prosilit quaedam gemmata, 811

nec minus totis artubus decenter oculea. *Huic sidereus vertex, vibrantesque

crines; verum alae cum pennis hyalinis et volitandi per mundum remigia

crebrius aurata crispantur. Gestabat in manu cubitalem fulgentemque mensuram,

in alia librum, in quo praemetata divûm itinera et cursus rccursusque

siderei cum ipsis polorum cardinibus praenotati ex metallis diversicoloribus

apparebant. Quae ubi in medium quam pluribus sibi diis arridentibus venit,

ceteris pulchritudinem splendoremque ejus admirantibus, ita coepit: Multae 812

admodum rationis nec ejusdem despicabilis temnendaeque contuitu me, si

qua sunt industriae nostrae opera, convenerat reticere. Haec enim verccundae

arbitror probitatis, motus cursusque proprios ipsis edisserere qui inoventur,

docereque deos velle quod faciunt; turn ctiam, quod per immcnsa

spatia seculorum, nc profana loquacitate vulgarer, Aegyptiorum clausa

adytis occulebar. Quippe quadringeuta ferme annorum millia illic reverenti

observatione delitui; atque utinam post diluvialis consternationis excursum,

Astraeamque] Forte si vestigia Basllccnsis liceat enim contnitus cdidcrat; ablativo restitute uiliil

sequi: »Astraeamque, aut Uranien certe Libyssam tlifficultatis, opinor, mancbit

apparuissc rati, a Astraea enim astris a quibusdam qui moventur] Alios moverunt legere margin^

praecsse pu ta tur, ut Uranie (quam ob Atlantem Grotius adscripsit; at Iiacc correctio est scioli, qui

Libyssam vocal) coelo:idque nomina docent. Grot, ignorai-et Marliano dcos ipsos pro sideribus sive

— Sed cur male edidit astreantemquel Anteriores astris esse (vide §. 95. 97. 125).

enim editiones jam Astraeamque babebant, quod Aegyptiorum] De Acgyptiis astrononiiae invennon

nisi cpitLcton Uraniae esse superior locus torihus vide quae alio loco (in palaeogr. crit. III,

(§. 28) docct, ubi lcgimus Uraniam prac ceteris §. 134) disp.itavi; quibus adde Platouem (epinom.

Musis sibi attribuissc »slellantis mundi spbacram p. 98G Stepb.).

extimara. « quadringeuta] Alii, teste Grofio in margine ?

oculea] Vide superiorem notam (ad §-C6), ubi quadraginta.

ctíam de byalíno colore, quem sequentia niemorant, diluvialis] Imilatus nostrum Saxo Grammaticris

dictum est. (in pracf. p. 4 f. Stepb.) »post diluvialis inumlacontuitu

me] Forte ex lituris MS.: » Multae ad- tionis cxeiirsiim« scripsit. Ccterum apparet Martiamodum

rationis nec cjusdein despicabilis tcinncn- num bic ad Platonis Timacum (p. 22. 25) rcspicere,

dacquc contuimine, si quac« cet. Grot. — Ipse ubi non modo de diluviis antiquis, sed ctiam de

(И0 Martiani Capellae lib. VIII. §. 812.

Athenarumque urbem longa intcrcapedme reatitutam, nullae mc in Graecia

terreslrcs illecebrae, nec jactantes crinitorum scopas palliolos non tegendam

potius quam divulgandam cognovissent! Nunquam profecto itineris rationes

reditusque vestri in notitiam hominum ac mortalium curarum illuviem per-

813 venirent. Sed quoniam utcunque in Grajam notitiam errabunda perveni, sufliccre

oportuit quidquid ab Eratosthene, Ptolemaeo, Hipparcho, ceterisque

vulgatum, ne me ultra loquendi nécessitas ingravaret. Tarnen quia mc

alumnantis erudientisque Cyllcnii reticere non permittit officium, nostrique

studii secreta discludcre sollertia quoque nubentis invitât} apud vos, supcri

coelestesque, qui vestra recensebitis meacula, non tacebo.

DE MUNDO.

814 Mundus igitur, ex quatuor démentis iisdeinque totis in spliacrae modum

Atbcnarum antiquitatc sermo est, quae tcI ipsam cxbibct. Scnsum partim jam pcrspexit Grotius, in

Acgyptum acquêt omnemquc diluviorum memoriam eo tantum lapsus, quod divulgandam potius quam

longe superct; licet non eodem quo postea loco tegendam dixit, quuiu Martiauus tegendam potius

sed in Boeotia ad Copaïdcm lacum sitae fuisse di- quam divulgandam relit; quare si quid conjecturai

cantiir, ubi quilín Ogyge rege diluvio liaustac es- dandum, contegendum lcgcriin pro ион tegendam.

sent, post loiigum temporis intervallum restitutes

Grajam notitiam] In editis additum erat homi

num, ad quod Grotius: «Dele hominum cum MS.

Error ex со natus quod supra in notitiam hominum

dixerit.« Omis! igitur illam vocera.

esse tradunt (conf. Strabo 9, p. 407 Cas. Pausan.

9, 24, 2. Müller Orchom. p. 129 seq.). Quod

igitur alios legere in raargiui Grotius notavit »iiaternarum

pro Alhenamm, nihili esse patct.

crinitorum scopas] Forte: »ncc jactantes crini- meacula] Rccte sic margo Grotiana ct codices

torum scopac palliolis non tegendam. etc. Utinam, Reicbenaucnsis, Darmstaltcnsis, ct Monacensis (C).

inqnit, nc post diluvium quidem nullae me pl.iloso- Pessiine in editis erat melacula. Oudcndorpius (ad

pborum ((,iios crinitos eleganter vocat) speculations Appulej. I, p. 807) ctiam rcctam Icctionem in vcscu

theorem.ta (ôxoJtcù) cognovissent divulgandam tustissimis reperui codicibus testator,

potius quam palliolis (quibus utcbantiir sapientes) iisdeinque totis] Пне pcrtinct in primis Platonis

tegendam. Ghot. — Locum impeditissimum inte- locus (in Timaco p. 52): rcov ôk dr¡ TtTTaQùiv

grum servare quam corrigendo ctiam magis turbare £V oP.OV exaÖTOV Eih]%ev 7] TOV xóófWV 6vinalui,

pracscrtim quum in codicibus nibil pracsidii 6tu6lç- ix yàç rtVQoç rtavrôç vâarôg те xai

sit, nisi quod Dariustattensis legenda ct divulganda ùtçoç xal yf¡Q $VV¿6t1]6ev avxbv Ó gvviÓrág,

Martiani Capellae lib. VIII. §. §14. 641

globatus, terrain in medio imoque defixam aeternis coeli raptibus circuracurrens

circulari quadam ratione discriminât. Quanquam auscultare physicis

in ipso adstruendi limine non dedigner, qui subtilium corporum teneritudinem

suis coactibus circumductam in quasdam sectas vias et circulorum intercapedines

non aestimant disparan, sed suis fluctibus adhaerentes naturas undiquesecus

globoso ambitu orbibusque diffundi. Quarum circa medium, quod dixere

centron, aquae priraum, aerisque sequens, tertium ignis cyma commémorant;

et tunc quinto quodam corporeae substantiae temperamento aethereos circumvolare

fulgores, quo loco Solis Lunae ac siderum signiferique orbis se obliquitas

circumducit, quod xvxXo<poQr¡Tixov xvpa gymnasia retuleruntj cujus naturae

(isqoç ovôev ovdsvôç ovâs âvvafiLv е^ыд-sv

vjtoZijtcov x. т. Я.

globatus] Restituí anteriorum cditionum lccttonem;

Grotius neecio tmde globatis.

in medio imoque] Vide superiores notas (§. 584.

599).

discriminât] Conjicere quis possit discriminator;

sed recogítandum est eosdem in terra quos in

mundo circuios a pliysicis statui.

fluctibus adhaerentes] la liane sententiam dis

putât Aristoteles (de coció 2, 8 sequ.). Pltira dabit

Achilles Tatius (ad Arat. 4 in Petav. Urano], p. 126).

Adde vitac Pythagorae scriptorcm (p. 60 Rittcrsh.).

undiquesecus] Codex Ettenbcímmünstericnsis

sectus; perperam (§. 599. 601. 622. 724. 863).

commémorant] Sic codex Grotianus; vulgo

commémorât.

tunc quinto] Vulgo nunc, quod corrcxi ex

codicibus Ettcnheimmünstcrícnsi, Rcichenauensi ,

Darmstattcnsi, et Dlonaccnsi altero (G); sed quod

mox Ettenbeimmünstericnsis praebuit quinto loco

quosdam, librarii nianum interpolatriccm redolet.

xvxAo<poQ7¡Tlxov xvßa] Cido foreticus cyma,

locus corruptissimus. IVcquc quid haec monstra vocabnlorum

velint scio, nisi conjunetis duobus prioribns,

et d in cl, qui facilis lapsus fuit, commutato,

ita legas: » cyclophoreticum cym Д • , Graccc

xvxXoqjogrjTixov xvfia. Vulcan. — Vir clarissimus

B. Vulcanius legit eydo foreticon cyma, quicum

consentit meus manuscriptus ; quod ut intelligatur

sciendum est physicos Graccos elementa

fajtVOfMÇtj, ignem, a crem, aquamque, sed et

ipsum aetbera xv/juxta Yocasse. Sic supra ignis

cyma commémorant (ita enim Um lego cum MS.

non commémorât) quod et elegantissime observavit

vir incomparabilis Heimolaus Barbaras. Voce autem

xvxXoqjOQrjTLxä) utitur Athenagoras, et quisquí

ille tandem est doctissimus libelli de ¡mundo auetor.

Grot.— Reicbenauensis codex rectam praebet lectioncni,

tametsi Latinis scriptam Uteris, quam rccepi.

Idem est xvxAoq)OQT}Tlxov ÓCüfia apud

Scxtum Empiricum (hypotyp. Pyrrb. 3, 4, 31)>

ubi vide Fabricium (p. 136), quaeque nos ipsi pla

nons locis de quinta essentia sive aetbere ex mente

Aristotelis disscruimus.

gymnasia] Id est philosophorum scholae, xxt

apud Ciceroncm (de orat. 1, 13). Aristotelcm cnim

noturn est in Lycco docuisse.

81

642 Мад-tiani Capellae lib. VIII. §. 814.

tranquilinas, etiam ilium extimum tenet ambitioremque cursum, qui ex eo,

815 quod nullis sideribus occultatur, ¿¿vuótgog perhibetur. Si igitur sui similis

omnis circumagentium naturarum ambitus rcperitur, nulli possunt aetbcreum

tractum circuli variare. Nos igitur circuios non ita dicemus, ut linquentis

naturae discrimina corpulenta fingamus, sed ut adscensus descensusque ad

nos errantium demonstremus. Neque enim vel axem polosque, quos in sphaera

aenea, quae xigxcorrj dicitur, ad intelligentiae compendia affixere mortales, ego

robori mundanae rationis apponam, quum nihil solidius terra sit, quod earn

valeat sustinere; deinde quum poli velut pcrforatae exterioris sphaerae ca vernis

occultalur\ Fortcan oculatur. Sic supra: »ncc

roiuus totis artubus decentcr oculca.* Sive quotl

astra oculis comparantur, ut (jucmailiuodum Plinius

lib. XXXIV capite octavo »statuain crcctam ocnlatissimo

in Ioco« testatur. Grot. — Ingeniosa con

jectura, pracscrtim quum aliis in Ii bris legi videalur

occulatur , ut ipse Grotius edidit; attainen antiquioriiui

editionum lectiouem restituera non dubitavimus,

quippe adeo elcgantiorcm , quum per prolepsin

occultari dicatur, quae nullis sideribus illustretur.

ccvaÔTQOç] Ita et Aristides Quinctilianus (de

música 1. 3, p. 135 Meibom.): »Septem eniin« inquit

»planetis octavus est zodiacus; nona vero qnae

stcllis careus (ccvaÓTQog) spliacra appellator.*

naturaiiitn ] Rcposui ex antiquioribus, qnod

apud Grotiutn per errorem , ut videtur, in naturam

corruptnm erat.

tinauentes] Salmasins (ad Solin. p. 823) corrigit

U(jii ent is , explicatque »Kquentem naturam r.etbcream

eîve coclcstcm, in qua milla corpulenta

ас solida discrimina, ut sunt circuli qni in spbaera

acnca quae xqixoizi] dicitur, adfingi soient» 5 sed

invitis codicibus niliil muto, ñeque mutari quidquam

necesse crit, nisi linquenlis id est vacttae naturae

Herum per prolcpsin dixíssc Martiaimn conjiciaraus.

Potest tarnen ctiam vulgata ita explican, ut círculos

discrimina corpulenta naturae linijuere, id c»t

quasi naturam ipsam singiilarum spliacrarum discri

mine dii'iincre intelligauuis.

XiQXtoxr¡\ Manuscriptus tricote, lego aricóle.

Aulas Gcllius lib. 3 , с. 10 de circiilis qnibusdaui

loquens ait: «sed eos in spbaera, quae xQiXCOti]

dicitur, propter brevitatem non incsse.« Dicta a

xçixoç, qnod circulum signiGcat. Glossa: *Circulus,

xvxXoç i¡ xqLxoç.» GnoT. — Edidcrat

scilicet circile. Sed codex Monacensis (C) habet

circote , cujus lectioncm omnibus ill is ineliorem

recepi. Quod cnim rcliquis Graecis xçixoç, id Doricnsibiis

xÎQXOÇ (v. Gregor. Corinlli. de dialect,

p. 3G0 Scbacf.), neque rcliquos Graecos со abstinuisse

ostendit Acscbyli locus (in Prom. v. 74):

6y.ékr¡ de x'iQXCOÓOV ßia. Pcrmulta esse verba,

in ijuibus illarum litcrarum transpositio advertatur,

Maittaiie (dc dial. Gr. p. 4) ct Matthiae (in grainm.

p. AOi) ostendcrunt, quorum excmplis addcrc licet

Corcodilus ct Crocodilus. Celemín male codex Ett

tenbeiminiinstcriensis omisit vocem aenca; spectatur

enim illa spbaera artificiosa ab Aiclúniedc in

venta, de qua supra (§. S8íí).

sustinere] Egrcgic Manilius (I, 168) dc terra:

»Idcü'CO manet stabilis, quia lotus ab illa

Martiani Capellae lib. VIII. §. 815. 643

emineant, et hiatus quidam cardinesque fingantur, quod utique subtilibus

aethereisque accidcre non potuisse compertum. Sic ubi igitur intelligentiae 816

edissertandique proposito vel axem vel polos vel circuios perhibebo, ideali

quadam prudcntia, non divcrsitatc coeli discreta, щ^. spatiorutn rationibus

dispensetur; sicque habeatur quum evexum devexumque mundum" dixero,

quuin similis cunctis suis partibus sit, sublimeturque vel lateat pro conditione

horizon tis positioneque terraruni.

DE QUINQUE PARALLELIS.

Hoc igitur praemonito illud insinuó, quod quidam Romanorum, non 817

per omnia ignarus mei, Stellas a stando, sidera a considendo, astra ab Astraeo

Tantundem refngit mundus: fecitque cadendo

Undique ne caderel« — — —

et paulo post (194):

»Nec vero tibi natura admiranda videri

Pendent is terrae debet: quum pendeat ipse

Mundus et in millo ponat vestigia fundo « .

Ita et Ausonius (cel. 1 , 29) :

»Telluris, medio quae penile t in aere, libra est.«

Confer et Platonem (in Phacd. p. 109) et Ciceronem

(de 14. D. 2, 4S).

aelherisque] Adjcctuiu est corpmibus in códice

Ettcnhcimmüustericnsi , quod tarnen quam glossematis

speciem referat, reciñere dubitavi. Consulto

potins omisisse Martiamis videtur, qunm aetheream

naturain a corpulenta sedulo distinguât. Neque in

scqucntibiis erat, cur ex eodeni illo códice recipcrcni

sic igitur ubi, quod et ipsum pravae liLrarii

sedulilali deberi videtur.

ideali] Similiter Manetho (apotclesm. 2, 50):

»Ta~)ôè xe jtávrcúv ei6i JtavéÇoxot, èvvéa

¿Jvco iiïv rtgodiojtTOL i^d' ôqj-d-aÀfioiôiv

oqaxoí '

Oí (У' äX?.oi iir¡Ti fUQÓrtcov Jtoccjrióiv xe vorjxol,

'Ev& à'Côeîç fisv ea6w là' èv ipQEÔÏ (wvvov

àç7]ToL« cet.

Confer et Bhcrobium (in soiiin. Seip. 1, lö), Appulcjum

(de dogm. Plat. p. 290 Oud.), ct Proclum

(de spliaera c. 2 extr.): fiôvoç yàç sv хф

n¿6(JL(o xvxXoç kÔTÏv al6\}r]xbq о xov yáXax-

ход, oí de Xoirtoï Яоуео [wvov ^eeopovuxac

dispensetur] Aliam lectionem depensetur Grotius

in margine apposait, sed pravaro.

paraUelis] Paralleles vocat circuios árcticos,

trópicos et aeqninoetialcm. Grot. — PI ura dabunt

Gcininiis (elein. astron. 4 in Petavü Urauol. p. 14

sequ.), Achilles Tatius (ibidem p. 145. 147 sequ.),

Clcomcdcs (xvx/L. -{tecúQ. 2), Procliis (de spliaera

2), Macrobias (in soma. Scip. 1, IS), Hyginus

(asfr. 1, 65 p. 5öl Минск.) cet.

quidam Romanorum] Varronem fortasse significat,

licet in iis illius libris, am ad nos pervencrunt,

una tantum harum etymologiarum exstet

(de 1. Lat. 6, 14; p. 76), ubi sidera dici vult

quae insidant. Alteram couimnnem babet noster

81 *

644 Martiani Capellae lib. VIII. $. 817.

dicta fuisse commémorât, fabulosisque commends Graji complevere coelum.

Ego praecepta potius edisseram disciplinae, ac decern dici mundi circuios assevero

j quorum alii paralleli, quos aequidistantes Latine possumus memorare,

eosdem polos habent,^puos ipse mundus. Poli enim sunt, qui a centro

circuli linea usque in circumferentias ducta medietatis sectae mensuram aequa

818 ratione discriminant. Verum ex parallelis primus is est, qui et semper apparens

et contingens confinia finitoris nunquam mcrsus assurgit; qui septentrionalis

circuits perhibetur ex со, quod cum ceteris, quae promentur,

819 ctiam gemina sidera Septentrionis includit. Secundus autem ex parallelis

maxim us solstitialis est, ad quern Sol aestivus accedcns solstitii fine rcpulsus

820 abscedit. Tertius aequinoctialis medius raaximusque cunctorum, per quern

Sol secundo, vel quum in aestivam flagrantiain surgit, vel quum in hiberna

descendit, quadam mundi medietate pervectus mensuram noctis lucis acqua-

821 litate compensât. Huic propinquus brumalis, in quern hiemali fine perveniens

822 in aquilonem denuo repulsus assurgit. Quintus autem idemque ultimus aucum

Isidoro (etym. 3, 71, 4), qui ct ipse Stellas

dictas ait a stando , eo quod fixae stent semper

in coelo nee cadant; sidera taincn idem a consi

derando potius dérivât Tcrtium Astraeum inrenics

apud Aratum (phaenom. 97):

» 'óv $á те <pa6w

"AÔXQoav ixQxaïov rtarsQ' sfiusvac —

pracenntc scilicet Hesiodo (theogon. 582). At longe

aliam origincm proponit IXicomaclius (Tn manual!

harmonices 1, 3, 4; p. 6 Meibom.), ab àôxâzcoq

nomen astri ducens, oïov бтабесод ¿6veQr¡[iévog

xai àei décov, o nui -&wg nal aiê?}ç

côvoiuxTortertoLtjTai.

praecepta potius] Inverso ordine codex Ettanheimmiinsteriensis,

maie ; ut et in sequentibns com

memorate pro memorare , et atque post linea perpera

m omissum.

quorum alii] »Circulorum enim sphacrac«, ut

Prodi verbis utar, »alii paralleli sive aequidistantes

sunt, alii obliqni, alii per polos ducti. Aequidi

stantes sunt, quibus üdem cum mundo poli sunt. cet.

finitoris] Id est horizontis, dc quo jam supra

(§. 603). Cctcrum Septentriones aequatorcm versus

vel infra horizontcin mergi ipse nostcr in Geome

tría moimit (§. 694. 696).

Sol aestivus] Isidoros (etym. 3, 44, 2): » Se

cundus circuios ex со xïegivoç тдоЛ1ход dicitur,

quia in со circulo Sol aquilonis finibus aestatem

facieus ultra cum circulum non transit, sed statim

rcvertitur, ct indc tropicus appellator. « Sed hace

omnia ¡lie pariter atque nostcr ex Graccis astronomis

transtnlit, quorum ipsornm pacne in sin

gulis verbis conecntus est, qiiarc cxscribcndis illis

non praeter ncccssitatcm imiiiorabiinur.

secundo] Vide ne bis scribcnduni sit, nunici-î

nota a librariis male intcllccta.

Martiani Capellao lib. VIII. J. 822. 645

stralis qtiique antarcticus perhibeturj hie mersus ac vix altiorc circuli cxtremitate

horizontis defîxa contingens tanti tainen spatii quanti septentrionaiis

circuí us ratione monstratur, ei etiam inven i tur oppositus.

■ -I . • . ; .■• .:, , , ■ ¿-..

DE COLURIS.

Gonsequens reor coluros demonstrare: quorum pars desuper, quaedam 823

alia in imo versatur occulta, de quibus non nescio scriptorum variare defi

nite. Nam alii a septentrionali cardine in meridianum duci circulum perhibent,

exindeque sub terras meantem denuo in arcticum apicem sublimari; alii

vero contra a cardine meridiano inchoamenta circuli perhibentes, eundem

per arcticum verticem unde ortus denuo retulerunt; qui quidem alium ab

horizontis defixa contingens] Africanum scriptorem

cognoscas, cujus patria tarn prope jam ad ac-

(juatorcm accédât, ut sphaeram multo obliquîorem

quam nos conspiciat; ntqnc supra septentrionalem

circulum borizontis confinia attingere dixit, ita

consentaneum est oppositum quoque ad ipsnm prope

horizontem pertinere. Quanquam liaud scio an non

tarn suae ipsius observation!, quam alii auctori haec

omnia debeat, fortassc Aegyptio, nndc omnem

tiliorem astronomiae notitiam ad veteres

constat. Prorsus similiter Proclus: 'AvxaoxXixoç

âé è6xt xvxXog — è<p<xrtzôfievoç xov ooLÇovxog

хссФ êv 6r¡uslov xal bX.oç vrtb yrjv аЛоХсцфа-

vó[xevog.

coluros] Gcminns (p. 19) et Proclus (с. 10)

iisdem fere verbis: Аш Tcov JtôXcùv dé ¿Í6l xvxP,

oi oí vrtó xivcov xoXovçoï Jtçoçayogevôuevoi,

oig Övußißrjxev ifti xtov iôUûv tísqltpeçsicov

xovg xov xóótiov nôXovg s%£lv. Ko-

Xovqoí ds xaXovvxui ôià то fiéçTj xcvà avxtov

a&s(úQr¡Ta yLyveÓ&cu. Oí ¡úv yàç> Xoiitoï xvaXoi

xuxct xijv ^eQLÖXQOiprjv rov xô6(xov bP.ot

&SCÚQOVVTCCI' XCOV âh XoXoVÇCOV XVxXùiV (MQ1>¡

Tivá èôxiv à^EcoQtjxa xà vjto xov àvxaçxxcxov

VJto xov ooLÇovxa chrfoXafißavöfuva.' Tçà-

(povxat âè ovxoL oí ôuc xcov rtôXcov ôià xcov

TQOrttxcûv xai i6rjfi.eçiv(ôv Órjfieicov xai sig

xèrxaça (léorj Ï6a dccagoUôi xov ôui fiéôcov

Xcov Çcodions xvxXov.Adde JJfancthoncm (2, 45):

*Tovç ôè [iè6ovg xê/j.vov6i ôvco xvxXol â§ovoç

avxov

"Axqtjç ctQ%è(i£voi. xoQVtpr¡g' avxoi y s [tkv

ауирсо

'AXXrjXovg a%Qiç voxiov xéfivovÓL rtôXoio

X. X. Я.

et Macrobîum (in sonin. Scip. 1, 15): »Praeter líos

alii duo sunt colurî, quibus nomen dédit imperfecta

conversio.. Ambientes enim septentrionalem verti

cem, atquc inde in diversa diffus!, et se in summo

intersecant, et quinqué paralleles in quatuor par

tes aequalitcr dividnnt, zodiacum ita intersecantes,

ut unus corum per Arictcm et Libram, alter per

Cancrum atquc Capricornum meando decurrai; sed

ad australcm verticem non pervenire crediintur. «

64G Martiani Capellae lib. VIII. §. 823.

ortu circulum decussantes in quatuor quadras mundi ambitum discrcverunt.

S2i Verum ego, quod Hipparchus meus scriptorum veritate complexus, hos dico

a signis zodiaci cycli venientes, et tarn inter se secundo conjunctos, quam

omnes parallelos angulis aequales persecantes in cardines pervenire. Nam

unus ab Arietís octava parte natus ámbito mundo per polorum vertices ad

eandem rccurrit; alius simili complexu mundum a Cancro exortus includit,

quod planius postmodum faciemus.

DE OBLIQUIS.

823 Verum nunc obliqui sunt edicendi. Quorum signifer duodecim discriminibus

interstinctus, ex parallelis duos solstitialem brumalemque contingens,

aequinoctialem medium secat secundo, nec ad pares ángulos aut findit aut

82G finditurj qui Soli Lunaeque iter pracbet cum quinqué sideribus. Galaxias

ambitmn] Sic dcdi ex codicibus Reichenancnsi lectioncm veriorem esse, inferior locus (§. 855).

et Darmstattensi pro ambitu, quod in editis erat; quem respicit noster, docet.

uon autem recepi decursantes, quod pro decus- nec ad pares] Sic margo Grotiana, et códicesantés

in margine Grolius uotavit (vide supra §.37 Darrastattensis, Reiclienaucnsis, et Monacensis (C);

not.), ñeque infra varielate pro vertíate ex eadem. vulgo nunc sine sensu. Proclus (с. Il) et Gcmisecundo]

Grotius secundae, anteriores tarnen nus (p. 20): Âoê-oç de xéxÂ^Tat ó Çcùdutxôç

editiones et codices longe plnriiiii secundo prae- xvxZoç duc то /.oê-coç zt/xveiv rovç rtuoet/.-

bent, quod restituí, licet hic ctiaui temperare mihi XrjXovç xôxkovç , id est ex Liuacri interpretancqucam,

quin ut supra (§. 820) et infra (§. 823. tione : »quod acquidistantes ad inaetjuales ángulos

872) per librai'iornm errorem pro bis scriptum intersecet.« Obliquitatcm autem zodiaci matare yeesse

putcin. teribus innotuisse constat, cujus inventionis laudem

octava parte] Martinnus partes intclligit, quos alii ad Pythagoram, alii ad Anaximandrum (Plin.

nos gradas appcliaiuus. Dclambre (I. с. p. 5П) hist. nat. 2, в), alii ad Ocnopidcm Cliiiim (Plat

cum reprchendit in со, quod Mancthoncm hic sc- plac. phi!. 2, 12; Macrob. Saturn. 1, 17)

cuius sit ncglccto Hipparcho, quem tamcn suum bant, ut taccam anonymum л ¡tac Pylhagorae

appellant. Varias astronomomm scnlcntias circa ptorem (p. 61 Rittcrshus.), qui Aristotelem

puncta solstilialia ct acquinoctialia in signis refert earn reperisse tradit.

Achilles Tatius (p. 1-Í6 Pclav.). Galaxias] Viam lactcain inter máximos circn-

II Cancro] Alii codices, quos inter Monacensis los olim rclatam esse mulli vctcrum loci ostenduut.

(C) et Reiclienaucnsis, a Ltone; sed vulgatam Macrobias (in soinn. Scip. 1, 15): »Est nutem

Martiani Capellae lib. VIII. §. 826. 647

vero lacteus obliquorum multo majore ambítu porrectus etiam visibus approbatur.

Nam confinio septentrionalis circuli natus, ia finitorem antarcticae regionis

acclinans, paene to tu m videtur permoare coelura; quem quidem mihi

desipere videntur qui circulum negaverunt. Superest jam unus e circulis,

quern quidem, quod locis momentisque omnibus varietur, dubito quid appellera.

Hic tarnen novissiina supernaquc discriminans, atque undique in superiiciem

telluris lineae flexu ambientis incumbens, horizon vel ünitor perhibetur.

DE SEPTENTRIONAL! CIRCULO.

Sed quoniam cxpositi circuli breviter claruerunt, nunc eorum spatia, 827

ladeas onus с cîrcîs qui ambiunt coclnm et sunt

praeter cum numero decern — de boc lácteo mullí

inter sc diversa senserunt, causasque ejus alii fa

bulosas, naturales alii protulcrunt.« Philosophortini

de со plaeita exstant apud Arislotclcm (meteor.

1, 8), Plntarcbum (5, 1; p. 802), Stobacuin

(cel. 1, 28; p. 575 Hccr.); nos lúe Proclum potissirauin

audiamus (de spbaera 18): Âo$àç dé ¿6xt

xvxXoç xai ó Tov yáXaxxog' ovxog fièv ovv

lieiÇovi rtXccxet XsXó^coxat хсо тдоЛшф xvx-

Xco, 6vvè6xrjxe âè ix 0Q<x%x>(ieQÍag ve<peXo-

Siâovç, xai èôxiv èv хсо хобуисо (lóvog \tewor¡

xóg' ov>% cûqiÔtccc âè avxov xo лХаход,

àXX.à xaxà [itv xiva (iíqt¡ rtXaxvxeoóg ¿6xt,

■хатà âè riva Ôxevoxeqoç, âi îjv aixiav èv

xaig rtXùCxaig 6<paígaig ov xaxayoàipexai

ó tov yàXaxxoq xvxXog' ¿6x1 âè xai ovxog

reov (uyióxcúv xvxXcov, fiéytôxoc yào èv 6<palqcuç

Xèyovxai xvx?.oi ol xo avxo xévxoov

£%OVXeç xfj 6<paÍQC(. Adde Ai-atum (-Í68), Manetbonem

(2, 55), bidorcm (ctym. 3, AG; p. 132

Arev.), iiujue primis Ilyginum (poet, astr. I, G$

p. 351 Munch.) : »Qui lacteus vocatur, contrarius

aequinoctiali , ubi oportet ut cum medium dividcic

et bis ad eum pervenire videatur, semel in со

loco ubi Aquila constituitur, iternm aulem ad ejus

signi regioncra, quod Uqoxvcov vocatur. Duodecira

signorum partes sic dividuntnr: quinqué circuli,

de qui bus dixûnus (parallel!), îta nt unusquîsqiic

eorum dividatnr in partes duodecim, et ¡ta ex co

rn m punctis lincac perdiicantur, qnae circuios sig

nificant factos, in quibus duodecim signa describantur.

« NonnuUa et ipse noster supra (§. 97. 207)

et infra (§. 855).

quid appellent ] Lege qui appellent. GnoT. —

Grotii mentem prefecto non iutelligo ; ambigît Martianns,

quid eum circulum esse dicat, qui, ut ait

Macrobios (I.e. 1, 15), »certum locum habere non

possit, sed pro divcrsitatc circumspicientis babilantisvc

varietur*, nequc ultra quadriugcuta stadia,

si Proclum scquimur (dc spbacra 15) idem maneat.

horizon oel fimtor] Alios interscrcre vel orient

margin! Groliue adscripwt, quod et in antcrioribus

cdilionlbus ct in codjeibns Rciclicnauensi ct Ettcnlicimmünstcriciisi

legi tur 5 sed rcctiiis Grotiiis omis!

t, quum omni sensu carea t nee nisi ex male intcllccta

voce ooLÇcov per âixxoygatpiav

videatur.

648 Martiani Capellae lib. VIII. $. 827.

unde primo coeperam , perhibebo. Ac prius ad septentrionalis circuli redeam

granditatem ; in quo more geométrico duo primo signa composui ad circulum

perducendum, id est unum quod centron , aliud quod pcripherian demonstraret.

Itaque in ipso mundi cardine posui clarius sidus, atque ab eo ad

Draconis caput, quod jam nota verana usque ad finitoris circulum pervenire,

lineam duxi ; quam postea; manente centro mente circumagens circulum de

signa vi, atque ab omni parte spàtium acquale complexa per haec sidera

peripheria circumducta pervenit: a capite Draconis et dextro pede ejus qui

appellatur Engonasis ad medium Cephei pectus, tunc ad pedes priores majoris

Ursae, inde rursus ad Draconis caput.

DE SOLSTITIALI.

828 Huic circulo confinis solstitialis, quem itidem lincari dimensiouc a cardinc

mundi in octavam Cancri partem ducta, quo Sol accesserat solstitio, rcperimus

cundem circulum ambitu potiorem per haec tarnen signa curvari: incipit ab

coeperam] Grotîus in margine: »ab conceperunt.* sinistra Boo lis exterior! parte circuli convenit cou-

Non necesse. juneta.«

lineam duxi] Lege cum MS. lineam dixi. Grot. ambitu potiorem ] Codices Monacensis (C) ct

— Fcfellit Grotium prava distinction qua pervenire Darmstattcnsis potiore } cui Ettenhcimmiinstcricnsis

cum verbo dixi jungendum arbitrare tur 5 qna cor- adjtingit porrectum, ut supra (§. 826); sed hand

recta omnia jam plana vulgatamqae nnice sanam scio an baec mera correctio sit a librario profecta.

esse apparcbit. per Iiaec] Vide Aratum (480) et Hyginum (4, 2;

peripheria] Sic codices Grotianus et Ettenbcim- p. 465): »In acstivo circulo haec signa sire paries

inunstcricnsis; vulgo per sphaeram. eorum conspiciuntur: capita Geminorum, Anrigac

л capite Draconis] Hyginus (astr. poët. 4, 6; genu utrumque, Persei crus ct humerus sinister;

p. 468 DIunck.): »Are tico n igitur orbcm sustinet Andromeda autem a pectore sed manu sinistra dicaput

Draconis cum reliqna corporis parte ; Ce- viditur — — Praeterca in eodem circulo pede*

pheus autem pectore suo circulum jungit. Eodem cqui Pegasi positi videntur, et caput a rcliqno

orbe nituntur ct pedes majoris Ursae , praeterca corpore di viditur Oloris — Opbiuchus bumcris ut

sedile Cassicpciac cum pedibus ejus nititur ipsi cir- circulum snstincre vide tur; Virgo propc contingens

culo, sinistra pede genuque dextro et pedis prio- a capite inter hune et acquinoctialem circulum colribus

dígitas ejus qui Eugonasin vocatur; ct manus locata est — Leo a pectore ad lumbos dividitor, ut

Martiani Capellae lib. VIII. $. 828. 649

octava parte Cancri, cujus oranc corpus ia longitudinem secat, ad Leonis pectus

ac ventremj inde ad Ophiuchi humeros, deinde ad caput Cygni, deinde ad

úngulas Equi, ac protinus ad dextram Andromedae manum, deinde ad sinistrum

Persei crus ejusdemque sinistrum humerum, inde ad utraque Heniochi

genua, et proxime ad Geminorum capita, a quibus rursus ad octavam

Cancri ipsius partem.

t

DE AEQUINOCTIALI.

Aequinoctialis demum circulus bis admcnsus a poli termino çircum- 829

actus, tarn' in Arietem quam in Libram linea permeante, per hace signa

circulum cludit: ab octava parte Arietis per totum corpus ejusdem ad reductum

Tauri pedem, inde ad mediam Orionis alvum, deinde per edictas

curvationes Hydri Crater aque et Corvum ad octavam Librae partem inter

duas lucidas signi illius Stellas; inde ad utraque Ophiuchi genua, ac turn

per Aquilam ad Pegasi caput, a quo rursus ad octavam Arietis partem.

DE BRUMALL

Brumalcm vero circulum similiter signo in octava Capricorni parte defixó 830

per hace meare comperimus: ab octava parte Capricorni per totum corpus

caput ejus ct corporis superior pars inter lumc .et finxerc, ut uno genu, hoc est dextro nixus siarcticum

circulum videatur — Cancer autcm sic di- nistro propc contingcrc videatur — in codem cirviditur

medius, ut inter duos oculos ejus circulus culo zona Orionis, ut ipso circulo praecinctus existitrajectus

cxistimetur. « mctur; Hydra flexu a capitc primo, ut ccrvicibus

cludit J Sic codices Monacensis (C) et Darm- cree I is Cancrum attingerc videatur, et ex inferiore

stattensis; vulgo includit , codex Ettenheimmiui- corpore Hydrac Grater cum Corro vclut fixns esse

steriensis concludit, quod correctionem olet. circulo conspicitur. Item paucac stcllac Chelarum

¿irietis] Hyginus (4, 5; p. -465): »Sccnndus codem adjungnntur; OpliiucLi genua codem cirab

aestivo aequinoctialis est circulus, in quo Lace culo a rcliquo corpore dividuntur; Aquila einistesigna

ct paries eorum pcrspici possunt: Aries totus riorc penna paenc contingens figurata est, eodemoinnibus

pedibus innixus vidctur in codem que circulo caput Pegasi cum ccrvicibus nititur.«

Tanrt genua ut fixa pcrspiciuntur , ctsl nonnulli ¡ta per haec meare] Hyginus (4, 4$ p. 467): »Mc-

82

650 Martiani Capellae lib. VIII. $.

ejus ad pedes Aquarii; inde ad Ceti ultimam caudam, ac dehinc ad Lcporcm

prioresque Caniculae pedes; inde per Argo tergusque Ceutauri ad Seorpionis

aculpum, deinde per Sagittae ultimam partem ad octavam Capricorni partem

circulus revocatur.

DE ANTARCTICO.

851 Ultimus ex parallelis, qui vocatur antarcticus, tantundem spatii quantum

septentrionalis includit. Quem quidem meantem, quibus sideribus circuletur,

ego poteram memorare; ñeque enim mihi ulla coelestis globi portio habetur

incognita; sed quoniam per ignota superioris partis visibus hominum distenditur,

dicere praetermitto, ne incomperta ialsitatem admiscerc videatur assertio.

ITEM DE COLURIS.

iS52 Melius coluros demonstremus, licet ipsi quoquc aliquid curvationis abdentes

non se totos visibus repraescntent, tarnen quia conjectura non errat,

poterunt demonstran. Atque ita eorum primus, qui ab aequinoctiali parte

sumit auspicium, ab octava Arietis parte contingens ultimum Deltotos angulum,

ac mox summum contingens Persei caput dextrumque ejus brachium, proximo

manum sccans per septentrionalem circulum ad cardinem mundi pervenit; a

dium Caprlcornum dividens et pedes Aquarii per tiagerc et Ara videtur prope affixa, Eridanique

caudam Pistricis ut trajectus videtur; dividit ctiam fluminis extacma significatio. « 1

Leporem fugienlem a cruribus et quadam parte per ignota] Recepi lectionem a Grotio in marcorporis,

et Canis scqucutis pedes, ct IVavis ipsius gine notatam, adstipulantibus codicibus Rcicliepuppim,

Centauriquc cervices ab rcliquo corpore nauensi et Ettcnlicimmünsteriensi; vulgo per igdividit.

Seorpionis extrema cauda, quod acumen notas superiores partes vims, quod corrigendum

vocatur, eodem circulo conjungitur; Sagittarii arcus vidit et Bondamus (var. lect. p. CO).

codem orbe deformatur. « abdentes] Grotlus nescio unde addenles , qnod

quibus sideribus] IVonnnlla commémorât Hyginus falsam esse apparet (§.825).

(4, 6; p. 469): »Ad antarctícon autem circulum Deltotos] Lege Deltotou. Sic in Geometría

pervenit extrema пал is Argo, pedesque Ccntauri Islhmon legendum docuimus et infra Diarhodouposteriores

adjunguntur; priores autem prope con- Grot. — Equidetn ut supra (§.653) Isthmos ser

Martiani Capellàe lib. VIII. $. 832. 651

quo per caudam Draconis ad sinistrum Arctophylacos proximeque ad Bootis

stellain ductus dextrum Virginis pedem sinistrumque contingit, in quo octava

pars Librae est; unde ad dextrain manum Centauri, qua pantheram tenet,

divisus haud procul ab eo loco, quo sinistram Centauri ungulam tetigit, in

regionem inconspicuae nobis partis obruitur; unde emersus infra Cetura per

corpus ejus aversique cervieem ad caput atque inde ad octavam partem Arietis

redit. Alter autem colurus, qui ctiam tropicus dicitur, ab octava parte Cancri 835

consurgit ad sinistrum ex prioribus Ursae pedem per ipsum pectus ejus ccrvicemque;

inde ad cardinem pervenit mundi, at inde per clunes minoris

Ursae et bis per Draconem ad sinistram alam Cygni cervicemque perductus

ultimum Sagittae spiculum et proxime rostrum Aquilae contingit, a qua ad

octavam partem Capricorni descendit; inde haud procul mersus in regionem

inconspicuam infra Argo resurgit, cujus et gubernaculum et rectam puppim

secans ad octavam partem Cancri redit.

DE SIGNIFERO.

Duos jam supercsse circuios dubium non habetur, quos quidem obliquos 834

vari, ¡ta et hic codicum lectioncm deserere notai,

qui Martiaui quoque error esse poterat.

contingent Persei] Codex Ettenhcimmünsteriensis

omîttit YocabuluiH contingent , fortasse quia

jam antea legebatur; sed quiini in Iiis description ibns

astronomicis summa perspienitate opus sit,

nt appareat utram circuí us, de ' qiiQ agitar, con

tinuât tantum an secel aliquod sidas, Martianiis

consulto verbum itérasse videtur.

Bootis stellam] Arctopbylax bic a Bootis Stella

discerní tur, quod quo pacto fieri potucrit ignoro.

Cicero (N. D. 2, 42):

в Arctopbylax vulgo qui dicitur esse Bootes.«

Fortasse Booten dixit qui alias Arcturus appcllv

tur, maximum Arctopbylacis s tell am, quum propric

Arcturus et Arctopbylax non magis divers! fucrint,

quam Arctopbylax ct Bootes. Conf. J. H. Yossium

(ad Aratam 91), nostrnmquc infra (§. 838).

inconspicuae] Yeram lectionem anteriores jam

babebant, unde Grotias suam correxit; sed cur pcrperam

cdidit conspicuae ? Eadcm res infra (§. 853).

at inde per clunes] Codex Ettenbeimmünsterieneis

ас, qnod tarnen aeque reeipere dubitavi, atque

infra ductus pro perductus, mos. Aquilae rostrlun

pro rostrum Aquilae, et inde ad octavam pro a qua;

pariterque causam non vidi cur lectioacs а Grotio

in margine notâtes et inde pro et bis, ct vevticesgue

pro cervicemque valgatis praeferrem.

rectam puppim] Alii, teste Grotio in margine,

erectam, hand male, nisi is potius sensus esse

videretur, colurum puppim recto ángulo secare.

82 *

652 Martiani Capellae lib. VIII. §. 834.

dici superius mcmoravi. Quorum unus signifcr non ut cctcri, quos linealilcr

feci, sed latissimus omnium comprobatur; quem quum in duodeeitrmepatia

discernerem, singulis triginta partes non nescia rationis adscripsi. Verum ejus

latitudinem circuli tetendi in duodecim portiones, ut tantundem spatii habeat

latitudo, quantum longitudini duodecim partes attributing quod cur factum

sit, facile est loco eo, quo de Sole loqui coepero, demonstrare, qui per

855 mediam circuli ejusdem lineam solus fertur. Cujus circuli ambitum per duo

decim signa admodum clara circumagi dubium non habetur. Nam galaxias

signifer\ Proclus (de sphacra II): Xo£oç ôè

i6xi xvxXoç ó xwv ôcôôsxa ÇoûôLcûv, avxôç

ôè èx xqicûv xvxÀcov rtaQaXÂijXcJv ôvvéôxrjxsv,

wv oí [ûv то JtXàxoç cHpoçLÇeiv Xéyovxat xov

Çoodutxov XVxXoV , ó dè ôià [à,É6cov xeov C&>-

ôLcûv xaXslxat,' ovroç ôk êcpârtretat, âvo xvxXcov

ÏÔcov xal rtaQaXXrjXcov, rov filv -&£çtvov

zoortixov xaxà xr¡v rov xaoxivov rtgcóxr¡v

Holçav , rov àï XEijxeouvov xqoHixov xarà

rrjv rov aiyoxÈQOôroç rtou>xr¡v fioïçav ' rô ds

rtXâxoç rov Çcoâcaxov xvxXov I6xï noïoat

ôcodexa. Plnra de zodiaco in Palaeogr. crit VoL

Ш et IV exposui.

fecï\ Ita anteriores editioncs: perperam Grotius

fecit.

¡aliludinetn\ Manilius (astron. i, 679):

»Et ter vicenas partes palet alque trecentas

In longum; bis sex latescit fascia parles. и

Addc Hyginum (poët. astr. 4, 5 extr.): »Priores

enim astronomici quum omnes res ad duodecim

partes revocarent, ut menses et horas et latitudi

nem signorum, ¡taque et signa, per quae res om

nes significantur, duodecim volucruut esse.«

galaxias] Claiius ejus cui'sum exposuit Manilius

(astron. 1, 682 sequ.):

»silier in aduermm positas succcdil ad Arelos,

Et paulo a Boreae gyro sua fia reducit,

Tt ansilaue inversae per sidera Cassiepiae}

Inde per obliquum descendens tanyit Olorem,

Aestivosque secat fines Aqnllamque supinan

Temporaque aequanlem gyrum zonamque ferenlem

Solis equos, inter eau Лат qua Scorpius arde/ ,

Extremamque Sayittarî laevam alque sagillam^

Inde suos sinuat flexus per crura pedesque

Centauri alterius , rursusque adscendere coelum

Incipit Argiuamqne ralem per aplustria summa

Et medium mundi gyrum Geminosque per ima

Signa secans subit Heniochum, teque unde

profectus ,

Cassiepia , pelens super ipsum Persea traiisä.'

Addc Hyginum (4, 7): »Reliquiim est nobis definiré

quem supra lactciim orbem dcinoiistraviiitus. Ipse

enim dividit Oloris extremam siuistram pennam,

quae extra aestivum pervenit finem; deinde transit

manum dexjran» Persei, et ab bumero sinistro Anrigae

perveniens sub manum ejus dextram et Gcminorum

genua et pedes ejus signi qnod Procvon

roca tur; bic dividens acquinoctialcin et aestivum

circulum tangit extremnm finem mali qui In Argo

nave dcíixus yidetur; deinde rnrsns revertens genua

Centauri dividit a rcliqiio corpore et extremam

caudam terminât Scorpíonís et arenm medium Sagittarii

et Aquilae dimidiam partem, per cjns trans

ie us pennas.«

Martiani Capellae lib. VIII. §. 83o. 6Ö3

non magis rationc quam oculis approbatur; cujus ultra regulam et plerumque

deficiens latitudo a Cassiopcae astro in Scorpionis aculeum longitudino

corapensatur.

-

DE HORIZONTE.

Superest circulus solus finitor, qui ex eo, quod semper surgentis deme- 836

antisque mundi diversitatibus varietur, certum astrorum ordinem non poterit

retiñere.

QUID SIT SPATII INTER CIRCULOS.

Jam nunc inter circuios universos quid interstitii vel spatii intercapedo 857

naturalis immiserit, aequum explicare. Nam inter septcntrionalem circulum,

quem in spatia octo resecavi, et inter solstitialem interpatet tantundem, quantum

interest inter octo et sex. Nam idem interjectus spatiis similibus continetur,

in quo fit, ut major sit circulus ab codcm interjectu pari spatio ct ejusdem

tcrtia portione. Alia intercapedo inter solstitialem aequinoctialemque circuios

longitudtne] Latitndine, qnod Icgitor in cditis, inter ocio el sex] Pracpositionem a Grotio

apcrtum esse videtur nicndiim; vcram Icctioncm neglcclam ex antciioribns editionibus, adstipulancodex

Ettcnhcimmiinstcricnsis pracbiiit, quam nt tibus etiam codicibtts omnibus, restihii. Cetcrum

intclligas, tenendum csi dimidiatam tantum circuí i diversa bace Martiani ratio est a rcliquis, qui qiinm

longitiidinera apparcrc. Possit tarnen fortasse vul- mcridianum circuluin in scxaginta partes dlvidant,

gata quoquc defendi Acbillis Tatii loco (isag. in senas partes inter polos et circuios polares, quinas

Ái-atum с. 23, p. 144 Pctav.), ubi pariter zodiaci infer polares ct trópicos, quaternas inter trópicos

lalitudo (itXâtOÇ) appellatur то cirto aiyoyJocú- ct acquinoctialem constituant; ut Manilins (I , S(J5

TOÇ [íkxQ1 yMQxivov dláóTtffm, qnibns verbis sequ.), Achilles Tatiiis (isag. in Arat. p. i'óQ

ipsa ejus dimidia pars significatur; cuí adde Ge- Pctav.), Procliis (de spbaera 9), Hyginus (astrminuin

(p. 28 Pctav.). poët 1, в; p. 549 sequ.), atqne cliam Pscudoimmiserit]

Sic pro immerserit , quod nibili est Ilipparcbus ad Aratum (p. 2Co Pet.), qui trecentas

ia cditis, margo Grotiana codiccsqne Rcicbcnan- scxaginta partes facit; ex Martiani rationc hemiensis,

Etfenhcimmiinsfcricnsis, ct Darmstattcnsis. spbacrüs singulis triecnac senac, uuiverso igitnr

Praetcrca 'paulo post in Ettcnheimmünstcricnsi le- meridiano septuaginta diiac partes tribnuntnr.

gitnr aequum est pro aequum in cditis, cujus tarnen interjectus] De hoc vocabulo vide Stcphan'um

miitandi causa non erat. (ad Saxon, p. 19).

ßo4 Martiaiii Capellae lib. VIII. $. 837.

«

minor est a supcriore interjectu, quantum quatuor numeri ad sex; ab acquinoctiali

ad brumalem similis; a brumali autem ad austrinum talis est,

qualis ilia, quae inter septentrionalem solstitialemque circuios interjecta; circulusque

ipse austrinus tantum habet ad cardinem suum, quantum septentrionalis

ostendit.

DE FIXIS SIGNIS. *

838 Pcracta jam spatiorum circulorumque breviter ratione, cetera quae

appellantur inerrantia percurramus. Dubinm enim non est triginta quinqué

signis omne coelum splendcseere, nisi forte velit quis eorum gestamina sociare,

licet animalium vocabulis censeantur; ut capram, quae Heniocho supcrposiîa,

aut haedos qui ejus humeris sustinentur, vel serpentem quem Ophiucbus

tenet, aut pantheram quam Centaurus gestat, quae sidera velut partes hasimilis]

Codex Ettenhcimmüustcriensis addit nisi Aquam addiderim et Canopum, qnac extremó

proportio, quo tamem additaincnto facile superse- posait, sed ut ipse partes potîus sîgnorum quam

demns, si intercapedinem ex antecedentibus re

petimos.

signa ipsa esse intclKgcret. De reliquia, nisi quid

peculiariter inonendum fucrit, lectores commode

auslrinum] Alios et Lie ct ubique auslralem ad iüorum altcrutrum praetcrcaquc ad Aratum atqoe

legere Grotius in margine notavitj sed utroque pa- Manilium ablcgabiiuus.

liter optimi auctores utuntnr.

spatiorwn circulorumque] Codex Ettcnheimmünsteriensis

inverso ordine : breviter spatiorum circulorumqtte

; moxqne totum coelum pro omne.

inerrantia] Ita jam Cicero appellavit quae Graecc

àrtXavsïç dicuntnr (N. D. 2, 21), ne ambiguitatem

formac Martiani cnlpae tribuas.

triginta quinqué] Hyginus pariter atqne personatus

Eratosthenes in Catastcrismis qnadraginta

duo nnmcrat, compreliensis nimirum zodiacalibus,

quae nostcr seorsim habet, ut triginta tantim praevclit

quis] Ita codices Ettcnhciinmtinstcriensis

et Grotianus pro velit quisque in cditis.

capram] Apud Grotium errore expressnm erat

capra, qnod corrcxi. Ceterum confer G с шиша

(clem. astr. c. 2, p. 13 Petav.): ó ds £V Teo tvovvfico

соцсо Tov 'Hvió%ov xeifjievoç Яссцлдо;

á6Tr¡Q Aï$ JtçoÔayoQsverac oí de èv àxça

tov avrov %£LQÏ xsLfisvoi àôrîçiÔxoL âvo "EqitpoL

yxtXoivxai.

pantheram quam] Sic codex Etlcnhcinimunsteriensis;

vulgo quem, quod panthera antea scrîbi

terea relinquantur. Corvum videlicet et Crátera postularct. Ccterum simpliciter -dyniov appcllat

cum Hydro jiingit, Coeliilnin autem sive Coronam Aratus (phaenom. ЛИ), unde bestiam Vítrnvíus

australem prorsus omittit; plurcs nee ipse nostcr (9, 4 s. 7); Hyginus autem (2, 38. 3, 57) hostian.

habet, nec unde triginta quinqué absolvam scio? quam supra aram tenens immolare videatur. Adde

Martiani Capellae lib. VIII. $. 838. 655

bendae sunt potiorum. Haec igitur quisque et triginta sign?, circuli interjacentis

j^ibitu discernuntur : nam alia sunt aquilonia, alia austrina; a rcgione

quippe zodiaci quae Septentriones versus depicta sunt aquilonia perhibentur,

intcrius a ute m numerantur austrina. Aquilonis igitur habent partem utraque

Septentrio, Draco qui inter utramque flexuosus illabitur, Arcturus quern

alii Booten appellant, Corona Ariadnes, INisusque quern alii Engonasin dicunt,

Lyra, Cygnus, Cepbcus, Cassiopea, Perseus, Deltoton, Heniochus, Andro

meda, Pegasus, Ophiuchus, Delphinus, Aquila, Sagitta. Austrina autem

haec sunt: Hydrus, Crater, Corvus, Procyon, Orion, Canícula, Lepus,

Eratosthenem (catastcr. 40): Чбть de то &r¡Qtov

¿v ralç %eq6Ï rtXrjöiov tov -&vtt)qíov , o

doxel rtQOÇipèosw &v6cov tlveç de àôvàv

<pa6w amó elvai oïvov, è£ ov 6rtívdei toïç

■freoiç, qnocam convenít scholiastae ad Germanic!

vcl Cacsaris Domitlanl Aratcorura fragmenta.

nam alia] Eandein distribntionem invenimus

apud Geiuinum (p. 12 Pclav.), Vltruvlum (9, 3

ct 4), Manilium (1, 318 scqu.), alios, quos enu

merare longum est. '

inter ins] Legendum л id ni possît inferin» y nisi

spliacrain artiGciosam ante ocalos liabuîsse Martianum

apparcret, cujus no tum est alteram partem

semper с min ere, alteram recedere ct quasi tlclitesecre.

Nisusque] Lege Nixusque cum MS. meo ct

membranis. Nixus est ó èv yôva6iv, ó yvv$

Arato. Manilius »nixam genu speciem« appellat.

Apud Vitruvium male Nesstts legitur, emenda Nixus.

Gnixum a generibus (hoc est rjenubus, sic Cicero:

»Quae genus ad laevam IVixi delapsa resedit«)

dici Fest us testatur: nos litcram unam elidimus,

i (1 coq ne Arnobius, Appulejns aliiqne «genu ni sum a

dixerc, sire a nitendo, sive a Graeco yvv£. Ci

cero etiam in loco citato Nixum simplicitcr dixit

de codem astro. Grot. — Monacensis (C) quoque

Nixus, Darmstattcnsis Nixos ; vulgatam tamen imi

tare nolui, quia utraque participa forma pariter in

usu est, adeoquc nisus praefert Drackenborcliius

(ad Silium 2, 125), alteram nixus antiquam ct

obsolctam liabitain esse probaus ex Servio (ad Acncid.

1, 144), cui tamcn obloquitur Orellius (ad

Cic. orat. pro Plancio c. 27, p. ISO).

Cygnus] Corres! quod apud Grotium scriptum

erat Sygnus , quinn anteriores editioncs omnesquc

script! libri vcram praebcant lectionoei.

Jlydrus] Aratus (443) Tdçtjv, Cicero (453)

et Hyginus (2, 40 et 3, 39) Jíydram boc signuni

appellant; at Gcminus (2, p. 13), ut noster:

"VÔQOÇ, KoaTTjQ , líÓQa§«, pariterque Hlpparebus

(ad Aratuiu 2, 1; p. 258 Pctav.) et alii.

Crater] Alios crátera ubique scribere Grotius

in margine notavit; qna de forma vide quae supra

monui (ad §-31) in voce bupaeda.

Procyon] Cicero (in Arateis 466):

»Antecunis, Grajo Procyon qui nomine fertur.»

Accural! us tarnen Gcminus signum distinguí! a

Stella splendida, quae in ipso ccrnatur eodemque

nomine Procyon dicatur.

656 Martiani Capellae lib. VIII. §. 858.

Eridanus qui ab Ononis pede defluit, Cctus, Centaurus, navis Argo, Piscis

austrinus, Cocluliuii, Ara. Nam et aquam, quae ex cratère Aqua^ fluit,

melius partejn signi credimus, et stellam, quam quidam Canopum, quidam

Ptolemaeum appellant, quae superioribus inconspicua in confinio Alcxandriae

839 incipit apparere, ut partem Eridani fluminis aestimabo. Haec discernit zodiacus,

qui quidem aequales duodecim signorum intégrât portioncs, sed uiidecim

habet signa; Scorpius enim tarn suum spatium corpore quam chclis

Coelulum] In Glossis est: »Cacluluni tburibulum

a caelando«, seil male, nam ara et tliuríbiilnm

idem sunt. Grot. — A nonniiUis anteriorum cditionum

abest, fortassc quia cod с m errare cum Ara

confunderen! 5 sed reete Miinckcrus (ad Hyginiim

p. 412) monet Coelulum Latine dictum esse quem

Gracce a nonnuHis ovpavLöxov , ab Hipparcbo

autem Caduceum appcllari Gcininus doccat, nimirum

Coronam ausirinam, quam plcrique ante pedes

Sagittarii ut ludeutis abjectam yidere sibl visi sunt;

de qua conferri jubet Scaligerum (ad Mauilium

p. 411) et Tbeonem (in Aratum p. 51 ed. Lond.).

Vide etiam infra (ad §. 842).

<«умп m ] Geiîiinus banc quoque inter signa austrîna

proprio" loco numerat.

quidam Canopum] Non quidem, ut in editis,

codices pracbent EUcnbeinunñnsteriensís, Reicbcnauensis,

Monacensis (C), et Darmstatteneis. Ipsius

etcllac supra jam (§. 595. 608. 696.) sacpius mentio

facta est; addc Yilruvi'um (9, 4 s. 7): • finjas

autem rci index est Stella Canopi, quae bis rcgionibus

est ignota, reniinciantibiis negotiatoribus,

qui ad extremas Aegypti regiones proximasque ultimis

Gnibus terrae terminationcs fuerunf«; et Lucanum

(8, 181):

— — ninde Canopos

Excipit australi coelo contenta vatjari ,

Stella timens Borean, « —

Ptolemaeum tarnen qui praeter nostrum appellauun

référât, non novij ñeque Eridano, sed Argo пан

aunumerat Gcininus: èv axQCú xcô rtr¡daXÍM T?;{

'Agyovç xeifuvoç Ларядод a6rr¡Q Hcwaßo;

ôvofiâÇeTai.

chelis ] Id est brachiis sive forcipibus suis,

q и arc minúscula initial! exprimendum curavi; nominis

enim vim postea demum babet, ubi Mar

ianus, quam nos Librain dicamus, Grajos quon

dam Chelas dixissc narrât; nunc illiid fantum vult.

Scorpium et suum spatium (in zodiaco) corpore,

et Librae (spatium) cbelis suis occuparc, certe

majorem ejus partem, nam superioris Librae partis

nonnullas Stellas ab aliis ad Virginie pedes refera

Notum enim est inultos Librain oinnino non nomerassc

inter signa zodiaci , quorum nosier quo

que partes sequîtur, dum iindccim tantum sigua

statu! t, pariter ut Hyginus (poét astr. 4, 5): »etsi

nulla sunt signa duodecim sed undecim ideo tpioil

Scorpio magnitudine sui corporis diiorum locum

occupât signorum, с quibus prior pars Chelae,

rcliqua autem Scorpio vocatur. « Undc Mancllm

(apotcl. 2, 150):

Хт]Ла1 xFcîç iittï drj (lex e<pi'¡fu6av «vípfi

íqoI

Kai Zvyov íy,Xi¡í66av èstsi т етспъбб

Olai лео n?,á6nyyeg èni Cvyov éÀxoptvotoMartiani

Capellae lib. VIII. §. 839. 657

occupât Librae; cujus superiorem partem pedes Virginis occupant, majorem

vero Scorpius; denique Chelas, quam Libram dicimus, quidam dixere Graji.

Horum ergo signorum duodecim nomina, quod vulgo nota sunt, praetermitto.

QUOD DIVERSIS CIRCULIS DISTRIBUANTUR QUORUNDAM

PARTES SIGNORUM.

Intelligo ordinis hoc fuisse, ut quo circulo spatiove quae signa sint de- 840

monstrarem; sed et magnam partem adstructionis cxquirit contra propositum

brevitatis, et quod mediatenus tertiave parte quaedam signa defixa circulis

diversis sua membra discerpant, hanc obscuram caliginem derelinquo. Quippe,

ut cetera transeamus, manus interior Arcturi intra septentrionalem circulum

ponitur, reliquumque corpus parti alteri deputatur; Cephei corpus mediatenus

septentrionali, thorace partito et diversis circulis attributo; Nisus vero sict

Macrobios (Saturnal, i, 21 f.): »Scorpius totes, defixa] Pro defixis hoc Bondami (in таг. lect.

in quo Libra est.« Plura dabunt interpretes ad p. 60) codex praebuit, e quo ctiam correxi dis-

Virgilii locum (georg. 1, 55): crêpant in editis substituto discerpant.

»Qua locus Erigonen inter Chelasque sequenteis« Cepfiei сотри*] Vox septentrionali deest in MS.

inprimis Serváis, cujus baec nota est: »Aegyptii et mérito, est enim hic àjtQOÇdiOVv6l] et ex sudoodecim

esse asscrunt signa; Chaldaei vero un- perioribus aut subsequentibus inepte repetita. Grot.

decim, nam Scorpinm et Libram nnum signnm ac- — Interpunctione mutata integram servavi vulgacipiunt;

chelae enim Scorpii Libram facïunt. Iidem ta m lectionem, quam non modo Bondamns (таг.

Chaldaei volunt aequalcs esse partes in omnibus lect. p. GO. 61 ) conjecturis ten ta vit, sed librari i

signis; sed pro qualitate sui aliud signum viginti, quoque varie intcrpolarunt; siquidem codices etiam

alind quadraginta habere $ qnnm Aegyptii tricenas Bondami ct Ettenheimmiinsteriensis omittunt Sepesse

partes in omnibus velint. Modo ergo sccun- tentrionali, Monacensis (D) autcm inter partito et

dum Chaldaeos locuttis est, dicens posse cum ba- diversis inserit cetero toto. Jam vero intelliges

bere locum inter Scorpium et Yirginem. Nam Eri- omnia recte procederé, modo suppléas: » Cephei

gone ipsa est Virgo. « corpus mediatenus septentrionali« seil, parti depuquod

diversis circulis] Нас de re accurate egit tatur. Ceterum confer Pseudo-Hipparcbnm (p. 258):

Pseudo-Hipparchus (ad Aratum p. 2S7 Petav.): ¿ fùv ovv àçxrixoç xvxXoç répvei ^côdux, âvo,

Xoiitbv fisraßarsov èrti rovç réfivovraç xv- Bocôrov fiéôov àyxeôva xai Krjqiètoç бщ&т],

nXovç xcù tà rsnvô[xsva vn' avvcov Çeodta etc. ova eÏQrjxe de rtegl tovrov "Açaroç.

83

6o8 Martiani Capellae lib. VIII. $. 840.

nistro pede septentrionalis Draconis verticem calcans, capite solstitialem circulum

adscendit, unura bracbium Lyrac, . alterum dans Coronae; ct alia

hujusmodi non minus insuavia quam morosa. -

QÜIBUS SIGNIS SURGENTIBUS QUAE ORIANTUR QUAE OCCIDANT.

Illud potius áttendendum, quibus surgentibus signis quae ortum faciant

occidantque. Nam oriente Cancro occidunt Corona Ariadnes, et austrini Piscis

pars dimidia, Ophiuchus a p'edibus usque humeros, serpensque quem detinet

praeter fauoes caputque totum, Bootis etiam medietas; oriuntur vero Orion

totus Eridanique principium, et in lingua Caniculae lucida Stella. Quurn

septentrionalis Draconis] Id est Draconis, qui

intra septentrionalem circulum est. Pedem e andern

quem noster nominat etiam Hyginus (5, äj p. 422):

»Hie positus inter duos circuios, arcticum et aestivum,

utrisque pedibus et de x tro genu arcticum

circulum finit, ita tamen nt dextcro pede prioribus

digitis circulum terminct, sinistro autem toto

caput Draconis opprimere conetur«; rectius quam

Aratus (70):

jdeÇcTsçov лодод axçov бхоЛюТо dçàaovroç,

quem ideo repreliendit Hipparcbns (ad pbaenom. 1,

7; p. 181 Pctav.). •

qnibus surgentibus signis] Caput hoc optiuic

convenit cum eo quod apud Hyginum est libro

quarto. Grot. — Rcctc, sed mclior auctor Aratus est

(5G8 seqii.) cum Hipparcbo (ad pbaenomena lib. 2),

ñeque 8pernead a comparado enm Psendo-Hipparcbo

(ad eadem р. 258 — 260 Petav.), qui etiam eundem

cum nostro ordinem sequitur, quiun Hyginus

ab Ariete ordiatur.

oriente Cancro] Grave mendum in'.actum adbucdum

remansit , jam tarnen eximendum. »Oriente

Cancro « iiiquit »occidunt« cet. Execrpta nostra

occidit, quod in cam te facile opinionem adducet,

oinnino scripsisse nostrum »occidit Coronae Ariadnes

— pars dimidia. << Oriente cuira Cancro tota si occidat

Ariadnes Corona, quomodo oriente Leone

« Coronae reliquiae « sive uti rectius MS. »Coronae

rcliqua« conteguntur? Ilaec sane non cobaerent,

si vulgata lectio recte se babeat. Et de veritate

emendationis ne d ubi tes, en tibi Hyginum, qui

claris verbis (poet. astr. lib. 4, cap. 12): Cancer

exоriens • inquit »obscurat dimidiam partem Coronae.«

Addc Ciccronis baec ex Arateis v. 398 ed. Grotii:

»«/am simul ut supero se toto lumine Cancer

Extulit, cxtemplo cedit delapsa Corona,

Et loca convisit cauda tenus infera Piscis ¿

Dimidiam retinens stellis distincta Corona

Partem etia'm supera , atque alia de parte re

pulsa est.»

Bond. (var. lect. p. 61. 62).— Arati rationem probat

etiam Uipparcbus (2, 5; p. 2 14) 5 tarnen non tanta

apud ine est Bondami excerptorum aiictoritas, ut hide

JMartianum corrigam , quum videam parí incuria

etiam Pscudo-Hipparcbuni loqui (p. 2Ö9): âvvei ôk

6ré(pavoç' í%-&voq то rjfiLÓv шд èrti $áxti>

x. г. Я.

Martiani Capellae lib. VIIT. §. 8*1. 659

autem Leo oritur, Coronae reliqua conteguntur, austrinusquc Piscis, et

Ophiuchi, serpentis, Bootisque partes, itemque Aquila, Nisiquc pars dextra;

oriuntur vero Hydri caput, Lepus et Procyon, Caniculaeque pars prima.

Oriente autem virgine occidunt Lyra, Dclphinus, Sagitta, Cygnique pars potior,

EridaDique pars ultima, et caput cervixque Pegasi; oriuntur autem Hydri

pars prior usque ad Cratereni, Caniculaque tota, et navis Argonis puppis.

Libra surgente occidunt Pegasi et Cygni rcliquae portioncs, Andromedaeque 842

caput, Cepheique humeri, Cetus, et flexus fluminis Eridanij oriuntur Co

ronae medietas, Nisi dexter pes, et Bootes, et Hydri reliquum praeter ultimam

caudam, Centaurique pars, quae in equi speciem figuratur. Scorpione autem

nascente occidunt Andromedae pars reliqua, item Ccphei pars, quae extra

septentrionalem circulum posita, et Cassiopeae et Orionis pars;'eodem temporo

oriuntur Ariadncs Corona tota, et caput Ophiuchi, Nisiquc corpus omne

praeter sinistram manum, Hydri cauda ultima, et Centaurus totus praeter

priores pedes. Sagittario nascente mergitur Orion, et Canícula, et Heniochi

pedes; oriuntur vero totus Ophiuchus et Nisi sinistra manus, et Lyra, et

Ccphei caput humerique, ct Centauri pedes priores. Capricorno oriente 843

occidunt Heniochus totus, et ejus capra haedique, Persei pars sinistra, et

Coronae reliaua] Sic anteriores editioncs; Gro- (ad Hyg. astr. 4, 12; p.475). — Hyginus enim cam

tius reliquiae. . . Coronain appellat, quae ante Centauri pedes j acere

Argonis] Lege cum MS. Argus Graeca deeli- existime dir, quae est austrina (vide ad §. 838); in

natione. Grot. — Sed pluribus etiam vulgata lectio cademque scntcntia etiam* Scaliger erat (ad Maniliuin

codicibiis nititur, ¡ta ut qiiartus quoque casus Ar- p. 372); sed Ara tus (058) indistincte:

допет (§. 830. 853) in Monacensi (С), Darmstat- 'ff [ikv àç eiç érèQtjv <рёдегси, rà de veUh

tensi et Ettcnbeimimmsteriensi legatur. Plura alio- &ev ciXXa

rum excmpla affert Schneiderus (lat. Form. p. 146). Ovçavoç àvTupéçet 6re<pávoió те âevreça

flexus] Codex Etlcnhcimmûnsterïensis confluxus; xvxXa,

sed praefero vulgatani. Aratus ctiam xccfirtai Labet, quem docte anîmadvertit Vossins (ad v. 400) Co»

Ariadnes Corona] Errat Capelle, Ariadncs Co- ronam austrinam nondum cogno visse,

ronam appellans earn, quae cum Scorpione oritur. caput Ophiuchi] Restituí ex códice Ettcnhcim-

Corona Ariadnac est 6rè<pavoç ßögeiog, uti lo- münsteriensi , quod Hyginî et Pseudo

quitar Tzetzcs ad Hesiod. p. 93 cd. Heins. Лилек, consensus postidabat; vulgo Eniochi.

. 83*

660 Martiani Capellae lib. VIII. $. 843.

Argonis puppis, et Procyou; inviccra oriuntur Cygnus, et Aquila, et Sagitta,

et Altarium. Aquario oriente occidunt Centauri pars equina, Hydri caput;

oritur et equus Pegasus. Piscibus ortis occidunt Hydrus totus, et Centauri

pars reliqua, et Crater; praeterea oriuntur Andromedae pars dcxtra, et Piscis

austrinus. Arictis signo surgcnte occidunt pedes Centauri, et Altarium; oriuntur

vero Andromedae sinistra pars, et Persei caput usque ad alvum, et Deltoton.

Signo Tauri oriente occidunt Bootis pedes, Ophiuchus a pedibus ad genua

usque; oriuntur autem Ceti pars reliqua, et sinister Orionis pes. Geminis

oricntibus occidit Serpentarius usque ad genicula; oriuntur vero Fluvius,

Cetus, Orion.

QUIBUS TEMPORIBUS OÊIANTUR AUT OCCIDANT.

844 Temporum quoque ipsorum, quibus oriuntur aut occidunt, habenda

distantia est. Nam quae transversa oriuntur et recta occidunt, celeriores ortus

habent, quam occasus; contra autem, quae recta oriuntur et transversa

conduntur, tardius oriuntur quam occidunt. Nam Cancri signum recte oritur

Altarium] Pro altari, cal similia et alia apnd

alios , ex nominativi forte plnralis similitudine nata.

Grot. — Saxo Grammaticus: » Parent cm altarlo

honorât um«; ad quae Stcphanius (p. 247) non solum

nostrum lauda t, sed addít ctíam Salviani verba:

»Christum in altarlo dimittimus«, ad quae Rittershusius:

»Vetus glossarium judicat formain no minis

esse diminutivem altare, ertißcofjug, et altarium

ßto{u6xaQtov. Sed promiscué tarnen reperio usurpatum

altarium pro altari. « Id quod exemplis probatur

Pauli Diaconi, Angelomi, et Hildeberti Ccnomanensis;

quibus adde S с verum Sulpicium et

Hieronymum a Schcllero laúdalos.

genicula] Codices Monaccnsis (C) et Euenheimmünsteriensis

yenucula , quod eodem redit.

reeta occidunt] Vulgo recte , qnod correxi ex

codieibus Monaxcnsi (C) et Eltcuhciuiuiünsteriensi.

tardius oriuntur quam occidunt] Idem doeet

Gemines (dem. astr. p. 28 Petav.): rouxvtrjç дк

rf¡g кухХЫшд vrtao%ov6r¡g rov Çcoâuxxov

y.vxXov 6v{ißaivei xai rà âcodexaTTffiôçta Ï6a

ovxa xarà то %цеуе-дод cevitíoig xqÔvolç zàç

àvaroÀàç xai rcfç âv6uç Лошб&ао' оба fùv

yàp oq&ov yiyvo¡iivov rov Çcoôiaxov xvxXov

rr¡v ávaroXr¡v Jíoieirat, èxeïva rà Çcôôva èv

JtûsLovi xqÔvcô rrtv uvaro/.r¡v xaï rr¡v 8v6w

rtoulrai, oo&à yag rtaçà rov ÔQÎ^ovxa яа-

QajtLrtTEi, w6rs xa& èv ïxu6rov Ö^fiElov rov

CcoôLov rr¡v avarohv¡v yiyve6&ai, ôià de

romo rtoXvv xqovov àvaXi6xe6&ui rijç cevaroÀijg

nal rt]g âvôecoç- оба ôs nXayiov

yiyvofièvov rov Çcodiaxov xvxP.ov Jtgog rov

ôûiÇovra rr¡v ávaroXr¡v rtoielrat, èxeïva

èv èXcftxovi xqovù> èrtavatpèoerat., Л/U'tyicc

Martiani Capellae lib. VIII. $. 844. 664

inclinatumque mersatur; licet hoc in Capricorno pârva inflexione curvetur^

oritur autem duabus horis et duodécima parte horae, et hora occidit ao

deunce; minima in isto distautia est. Leo autem oritur duabus horis et tertia

parte horae, occidit vero hora semis et sexta parte horae. Virgo oritur horis

duabus et ditnidia et sexta parte horae; similiter Libra; oeeiduntque hora et

tertia parle. At Scorpius diminuit ortum et auget occasum ; oritur enim horis

duabus et tertia parte, occidit hora semis et sexta parte horae. At Sagittarius

oritur horis duabus et duodécima parte horae, occidit hora et deunce horae.

At invicem quae transversa oriuntur et recta occidunt, breviores ortus oc- 843

cupant quam occasus. Denique ex his est siguum Capricorni, quod oritur

hora et deunce, occidit duabus horis et duodécima parte horae. Aquarii

vero proximum signum oritur hora et dimidia et sexta parte horae, occidit

horis duabus ct tertia parte horae. Sequens hos Piscium signum oritur hora

et tertia parte horae, occidit duabus horis et dimidia et sexta horae parte.

Eandcm mensuram Aries utriusque temporis scrvat. Taurus oritur hora et

dimidia et sexta parte horae, occidit duabus horis et tertia parte horae. At

Gemini oriuntur hora et deunce, occidunt duabus horis et duodécima parte horae.

QUOD PRO DIVERSITATE SIGNORUM DIERUM NOCTIUMQUE

FIAT INAEQUALITAS.

Hace est inaequalitas, quae dierum spatia noctiumque discriminât. 846

Nam quuin Solis lumen corum signorum principium, quae tardius oriuntur,

yàg rtccQartirtxei ка\ та Çcodia rtobç xov èv ï6tù %çôvq> àvaxèXXovÔù Uaodèvoç xaï

oQtCovxa, собхе xar' aXXa jfoXZà fiî-Qrj йца Zvyoç, xaï èrtcl оо&сохаход yiyvetat ó tcov

xrjv àvaxoXi\v rtouïô&av, âtà ôè xovto aai Çcùôîcov xvxXoç Aiôiiwo xal HaoxLvov fisâoV'

Ta%sïccv XT/V àvaxoXr/V 6v^ißalvet yLyvsti&ac. çavovvxcov, èv rtXeiÖxco %q0vg> ccvaxéX/lovôù

similiter] lia codices Monaccnsis (С), Darm- UctQ&èvoç nal Zvyôçt quem ctiam de rcliquis

stattensis, RcicLcnaueitsia, ct Etlenlieimmiinstcrtcn- eonsulere licet.

sis; quorum consensum secutus sum, licet eodem dierum spaliaj Нас de rc accurate agunt Cïeorediret

vulgata: »occiditqne Lora et tertia parley medes (xvxX. -decoQ. I, 6) et Gcminus (elem.

similiter Libra.* Rem confirmât Geminas (p. 50): astr. с. 5, p. 22 seqii.), quos vide.

662 Martiani Capellae lib. VIII. $. 846.

ingicditur, dum soquontia signa nascuntur, diei prolixitas procuratur; ubi

vero haec intrarit, quae cito orta tardius demersantur, diebus cxiguis nortea

cfficit giandiores. Denique haec ratio et illis respondet, qui velut miram efficiunt

quacstionem, talia proponentes: Si spatiis aequalibus omnia signa percensentur,

ac necesse est diebus noctibusque cunctis sena signa supra terras

esse, oinnes dies noctesque pares esse debucrunt. Sena autem signa superstare

non dubium est, totidemque delitescere, dies quoque noctesque variari diversitatibus

spatioruni. Nam solstitialis dies habet aequinoctialis mensurae horas

quatuordoeim et sextantem; brumalis vero horas novem et dimidiam ac tertiam

portionem ; vicissim brumales noctes solstitialis diei temporibus porriguntur, cujus

lucis témpora suscipit nox aestiva. In tanta varietate diversitateque temporum

817 illud profecto colligitur, signa aequalia non habenda. Cujus conclusion! et

re.rum Veritas et nostra regula refragatur. Multiplici enim clcpsydrarutn appositione

monstratum omnia signa paria spatia continere. Quum enim diversa

spatia in ortu habeant atque occasu; tarnen si omnium ortus occasusque com-

848 penses, videbis ad plenum collata mensuris aequalibus responderé. Verum

sena signa] Aratus (So2) de Zodiaco: margine no ta vit, videlicet ad alius situs vol climatis

Too (Г o66ov xoiXow xar' 'Sir.ectvov ÔC- »aturam, qua diernm noctíumque spatia таг/arí jam

veirai supra noster rccte inonuit (§. ä95)$ sèd Lie ccrtum

rr'ss~ - ' _ _ *-j(wî aliqaem auctorem enmone Alexandrin*** ante oculos

loooov vjtsg ycur¡g (peQETcu, Лабу o irte 1 1 ««.шиэ

habere videtur, quarc etiam mox nolui e codicibo*

, , л , . „ ,„ , -, Darmetatteusi, Ettciiheimmiinstcriensi, ct Grotiaao

ES cast, owovoL ovaxfexaoeç xvx/rOto, . .... .

corrigerc cut conclusiom pro cujus.

Тоббаь tf' àvrèUovÔL- xóóov дЧя1 щкое profecto] ш ^ Grot¡o ^

éxaÓTrj Veritas] Pro varietas in editis pracbent codices

Nv$ aid xexàvvÔxai, '¿6ov T¿ jísq ij/JCÓV Re¡cbcnaucnsis, Darmstattensis, Monaccnsis (С), et

xvyJ.OV Grotianus. Vide etiam supra (§. 824).

'AçxoiMÈvTjÇ аЯо vvxroç àelçeTai v^Ô-&l pm enim diversa] Codex Eltcnbeimmûnyai7¡

g. steriensis perspicuitatis gratia inscrit signa, qno

Adde Vitrnvium (9, 1. s. 4). Quacstionem, quam tamcn a(ld;tainent0 non magis indigemus, quam

Lie noster tangit, expedit Gcininus (p. 28 sequ.). quoJ mox Bondamus (in var. lect. p. 62) e códice

horas novem] Alios legere octo Grotius in suo supjilcri voluit ad invicem ante responderé.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 848. ,6в5

hac quaestionc submota, alia subtilior de spatiis imparibus objectatur. Dicunt

onim: Si spatia signorura aequalia sint, aut Sol tardiore cursu quaedam sigua

transcurrit, aut dierum ratio diversitate mentitur. Sed constat Solem Geminorum

signum triginta et duobus dicbus excurrere, Sagittarii autem duodetriginta,

ceterisque signis aut adjici aut detrahi aliquas portiones; quod profecto

non ficret, si aut Sol aequali cursu ferretur, aut signa spatiis paribus tenderentur;

Sol autem eadem ac perpetua celeritate festinat; relinquitur, ut signis

spatiorum acqualitas dencgetur. Sed hunc quoque errorem nemo sapientum

sed opinio inveterata composuit, quam omnes hactenus credidere, quemadmodum

ipsi mundo spbaeraeque postremae centron esse tcrram, ita ct Solaris

circuli eandem centron esse, quod omnino falsum esse non dubium est. Nam

lit diversa spatia sunt coelestis ambitus circulique medialis, ita et diversis

centrorum signis punctisque torquentur, quo fit, ut terra solaris circuli centrum

non sit, sed eccentros habeatur. Per vices enim propinquitates descensusque

ad terras solan's órbita cursusque summittit, itemque pro signorum conditionibus

sublimatur; et quum medietatem linearem in latitudinem zodiaci Sol

libratus excurrat, orbem tarnen Solis obliqnitas meatus aut imprimit aut extollit.

Quis enim dubitet Cancrum Geminosque verbi gratia in mundi ardua subli

man, rursumque Sagittarium Capricornumque pererratis deflexibus infimari?

Quod quum ipse zodiacus signaque coelo cohaerentia tantundem a terris iinsubmota]

Sic codices Rcichenaucnsis et EltcnlicHiiinünstcricnsís,

nee Grotiaiiiis rcfragatur, qui

habet summota; vulgo consummata.

aut dierum ] Vulgo aut in dierum, quod ex

códice Ettcnbcimmünsteriensi correxi.

duodetriginta] Alii XXIX, teste Grotio in

margine.

nemo sapientum sed] Inscrui baec tria verba

vulgo omlssa Grotio auctorc, qui ita in membrana

legi tes ta tur, multoquc concinniorcm eam lectionem'

esse reetc monct. Rem ípsam accurate exposai!

Gcmiiius (npud Petavium p. 5 sequ.), quera totum

cxscribere nunc non pos3umus, et Gleomcdes (хихЛ.

■decoQ. 1, 6); vide ct infra (§. 8öö).

quod quum ipse] MS. quotquot cum, scd

optime optimac mcmbranae quanquam enim; nam

sequitur infra Solis tomen. GnoT. — Optimaram

mcmbranarum lectionem pro corrcctionc tantum

babeo librarii, qui nee quum sciret band raro pro

etsi usurpar!, пес quod sacpissiinc concludcndi

causa partkulis praemittij quare vulgatam scrvavi.

; -. . ' .

664 Martiani Capellae lib. VIII. $. 849.

diquesecus interstitii delineant, Solaris tamcn circulus, qui subtermeat, aut

evehitur aut descendit. Hinc venit ut a Sole signa cum dierum transcurrí diversitatibus

videantur.

DE PLÄNETARUM ORBIBUS.

Transcursa ratio est signorum coelestium atque etiam circulorum; nunc

planctarum orbes edisseram, quos quidem non ab erroribus suis — nam iisdem

Solis rationibus comineantes nihil licere patiuntur erroris — sed quia diversa

varietas mortalibus calígines intentionis offundit, non planetas sed planôntas,

сит dierum] Alios legere cum variis in mar

gine Grolius notavit, idque etiam in codieibus Monacensi

(C) et Darmstattcnsi exstat, ut aneeps sit

optio; sed earn ipsam ob causam vulgatam señare

inalui.

transcursa] In nonntillis codieibus Bondamus

(var. leet. p. 47) invenissc ее testatur transcursa

ratione signorum, quod et Ettenbeimmünstcricnsis

nostcr babet placetque Arntzcnio (ad pauegyr. II,

p. 741)$ at vulgata nostri usui aecommodatior videtur.

edisscram] Hanc lectionem, quam ex códice

Etteubcimmünstcriensi reeepi, jam Oudendorpius

(ad Appui. I, p. 4SI) duorum codicum auetoritate

commendaverat. Vide et supra (§. 817).

patiimtur erroris] Codices Ettcnbcimmunstericnsis

et Grotianus erroribus; sed yulgata non minus

bona, modo genitivum jungas cum nihil.

calígines intentionis] Sic Slartianus multo elcgantius

quam librarius Ettenbeimmünsteriensis , qui

caliginosas intentiones scripsit

sed planôntas] Id est qui non fam ipsí errent

quam bomincs in errorem ducant; boc eniin est

JtXavâv, ut apud Scxtum (adv. matbcm. 10, 98):

dotpLÇerat dh èv tovroiç 6 Aiôôcoçoç ш\ тсап

apupißoliav ßovXexai rjfiäg jtAayäv. Planelas

enim dictos esse constat cuto Ttjç JtÀàvTjÇ, ut ail

Isidoras (orig. 3, 70, 20), id est ab enore, quia,

ut Macrobii (ad soinn. Scip. 1, 14) verbis iitamur.

»et ciirsii stio feruntur et contra spbaerac maxime

id est ipsius cocli impetum contrario motu ad (meu

tern ab occidente volvnntur«, undc factum est, ut

vulgns bominum nullis legibus adstrictos per codi

spatia vagari existimaret. Scd cum errorem jam

Plato impúgnat ele legg. 7, p. 821), acqualis sci

licet Eudoxi, quem primum Iiorum sidenun motus

ex Aegypto in Graeciam transtulissc testatur Se

neca (quaest. nat. 7, 3), in coque postea omnes

consentiunt; undc Cicero (de divin. 1, 11):

«Quae verbo et f'alsis Grajonim voeibus errant.

Re vera certo lapsu spatioijue fernntm-'

et alio loco (2, 71): »Astrologi uiottts errant'tnm

stellarum notaverunt; inventus est ordo in iis stellis,

qui non putabatur«; confer et baec (ft D.

2, 20): »Maxime vero sunt adinirabiles motus carüm

quinqué stellarum, quae falso vocantur erraníes/

nibil enim errat, quod in omni aeternitate

conservât progressiv rcliquosqnc motus constantes

et ratos.»

Martiani Capellae lib. VIII. §. 8o0. G6o

sicut orator asserit, raemorabo, licet cos propriis nominibus insignitos etiam

aliis nominibus appellarint. Nam Saturnum Phaenona vocant, Jovemque Pha- 8ol

ethonta; Pyrocnta Martern, Venerem Phosphoron, Mercurium Stilbonta nominarunt;

Soli vero Lunaeque diversitas gentium innúmera vocabula sociavit.

Horum igitur septem illa со maxime cum fixis sideribus babenda distantia,

quod illa coeli tantummodo cursibus commoventur propria statione ornata,

hi vero tarn mundanis raptibus auferuntur quam propriis cursibus commo

ventur. Nam " quantum eos retulit dici noctisque rotatio, tantum nituntur

orator] MS. Slrator, forte Straton; meminit cum fixis sideribas«, id est: »hi septem со maxime

bajos mathematici S trabo. Grot. — Scrvavi vid- a fixis differunt.« Pracpositioncm «in» in disercgatam,

qua mcliorcin non babebara; quam enim pantia queque significaifda adbiberi ostendit v. c.

margini adscripsit Grotius lectionem trahis, cam Cicero (acad. 2, 47): »cum Clcantbc — Cbrysippus

licet ctiain codex Ettenbeimmünsteriensis pracbeat, dissidet« et alio loco (Brut. 49): »doctis bominibue

reeipere nolui, quia non solum corrcctioncm olet, cum populo dissaisi о fuît. «

sed ipsiiis Arati libris ne confirmatur qiiidcm, qui hi vero] Membrana haec vero,' snbintcllccta voce

de platictis omnino non agunt; nisi forte cjusdem sidera; ct quantum ea, non eos. Grot. — Male,

canonem Martianus respexit, cujus id argumentum de planetis sermo est; ñeque illud ofiensionem bafuisse

videtur (confer Grauertum in IViebubrii Mus. bet, quod hi ad remotiorcs spectat, quum id po-

Rbenan. T. I, p. 541). tius signified, de quo potissimum dissera tur, qua

aliis nominibus \ Eadcm exstant apud Cicero- de re vide quos laudat Otto (ad Cic. de senect.

nein ÇS. D. 2, 20), Plutarcbnm (de plac. pbil. 2, 19, p. 177). De re ipsa conferatur Macrobiiis (ad

lö; p. 889), Euscbium (praep. evang. 15, 46; soma. Sc. 1, 18): »Solcm ас Lnnam ас Stellas

p. 846), Clcomcdcm (xvxX. -&есод. 1, 3), Appuie- quinqué, quibus ab errore nomen est , praeter quod

jum (de mundo p. 295 Oudcnd.), Ausoniam (idyll, secnm trabit ab ortu in occasnm diurna conversio,

18, 12), Acbillcin Tatium (isag. 17, p. 156 Petav.), ipsa suo motu in orientent ab occidente procederé,

Hvginum (poet. astr. 2, 42. 4, IS sequ.), Isidorain non solum literaram profanis, sed multis quoquc

(5, 70, 20; p. 164 Arcv.), alios, sacpissimequc doctrina initiatis abborrcrc a fide ac monstro simile

lcgnntur apud Manctboncin in apotclcsmatis; sed jndicatum est; sed apiid prcssius intucntes ita verum

quae a diis repctita sunt, jam apud Platoncm ex- esse constabit, ut non solum mente concipi, sed

staut (Tim. p. 58; cpinom. p. 987). ocnlis quoquc ipsis possit probana; et Seneca

Pyroenta] Codices Rcicbcnaucnsis ct Ettcnbcim- (quacst. nat. 7, 21): »Omnibus au tern stcllis in

münsteriensis male Pyroin. candem partem cursus est, id est contrarius mundo;

cum fixis] Sic scripsi ex margine pro confixis, Ыс enim ab ortu volvitur ad occasuin, iliac ab ocquod

apud Grotium erat, quia scntentiac nexus c»su in ortum eunt, et ob boc duplex bis lyotus

bic est: d ilia distantia babenda est borum septem est, Ule quo eunt et bic quo auferuntur.«

84

666 Martiani Capellae lib. VIII. §. 852.

diversis compensare temporibus, id est aut mense ut Luna, aut anno ut

Sol, aut triginta annis ut Saturnus, et ceteris temporibus pro spatiorum quae

853 circumeunt latitudine aut brevitate. Quae cuneta sidera licet in ortum pergere

'videantur, non tarnen adversum mundum rígido motu, sed obliquo per zodiaci

defixa moliuntur; alioquin ex contrario partium suaruin motu mundus

stare non posset. Denique ctiam peripateticorum dogma contendit, non ad

versum mundum haec sidera promoveri, sed celeritate mundi, quam sequi

non potuerunt, praeteriri. Quod quidem, etiam ut "verum sit, meis non

poterit rationibus obviare. Sive enim Saturnus nimia cum mundo celeritate

concertans vix exiguis cursibus superatur, ac Luna, quod tardías incedat,

intra tricesimum diem a mundi parte -eadem praeteritur; sive contra mundum

nitentibus ideo celerior quia breviore ambitu orbem circuit Luna, tardiusque

Saturnus propter latitudinem orbis effusi; utrum velis, meis regulis non

854 obsistit, siquidem suus motus istorum rationibus dispensatur. Quibus tarnen

niluntur diversis\ Claudianus (de cons. Mall. (bag. 18, p.¡157 Petav.), Geminas (ibid. p. 4), Cleo-

Thcod. 103): medes (1, 5), Stobaeas (eclog. pliys. p. 262 Hecr.),

»Sidera cur Septem retro nitantur in orlus Macrobius (in sonin. Scip. 1 , 19).

Obluctata polo« — latitudine] Grotiaua margo: »al. longitudine.*

Ovidios (mefam. 2, 72) t in ortum] Diurnuiu nimiruin sire mundi, qui

• Nitor in adversum, пес me qui cetera vineit Soli Lunacque cum toto coclo communis est, quum

Impetus, et rápido contrarius evehor orbi«; proprii plaiictarum meatus menstrui vol annul connnde

ctiam apparct meliorcm esse paula ante vul- trariam viani feneant, qua de rc omnibus nota

gatain Icctioncm rotatio quam ratio,, quod apud pluribus agunt Plato (in Timaco p 3G), Yitrnvins

Grotium in margine legi tur; sic enim ibidem Ovidios: (9, 1 s. 4), Seneca (de coustantia 14), Geminas

nAdde quod assidua rapiluv vertigine coelum, (clcni. 10, p. 42 Petav.) et alii quos enumerare

Sideraque alla trahit ceterique volumine torquet.« Iongum est.

Eadem varictas redît infra (§. 8й5). mnndus stare non posset] Margo Grotiana munceteris

temporibus\ De variis tcmpornm spatiis, dum sustinere hon possunt; male,

quibus sînguli planctae cursus, suos perficiant, ain- praeteriri] Accurate bane scntcntiam examinât

plius conferendi sunt Cicero (¡V. D. 2, 20), Vitra- Gcininus (loco citato p. 43 sequ.).

vius (9, 1 s. 4), Plinius (bistor. nat. 2,8), Phi- obviare] Sic codices Ettcnbciinmtinstcriciisis cl

tarcbus (de plac. pliil. 2, 32; p. 892), Eusebius Daruistatfensis. In cditis legilur obviaii pro oty'iW;

(praep. evang. líí, 54; p. 849), Achilles Tatius sed passivnm in illa verbo acgre adiniltitur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 854. 667

Septem sideribus unus est communis motus, quod oranes ortum petuntj alius

quod temporum omnes diversitatibus atque accidentibus variantur. Nam ex his

quiuque sidera stationes recursusque patiuntur, Sol vero Lunaque cursu

continuo rapiuntur; item haec lumina vicibus obscurantium occultantur,

quinqué vero sidera nesciunt obumbrari; tria item ex his cum Sole Lunaque

orbem terrae circumeunt, Venus vero ас, Merçuriiis non ambiunt terrain.

' » *■ ' 'i

QUOD TELLUS NON SIT CENTRUM OMNIBUS PLANETIS.

Licet generaliter sciendum, cunctis orbibus planetarum eccentron esse 855

tellurem, hoc est non tenere medium circulorum; quoniarn mundi centron esse

non dubium; et illud generale Septem omnibus advertendum, quod tjuum

mundus ejusdem ductus rotalione unimoda torqueatur, planetae quotidie tain

loca quam diversitates arripiant circulorum. Nam ex his nullum sidus ex eo

loco unde pridie ortum est elevatur. Quod si est, dubium non est, centum 856

octoginta tres circuios habere Solera, per quos aut ab solslitio in bruraam

redit, aut ab cadem in solstitialem lineam sublevatur; per easdem quippe

mutationes commeat circulorum. Sed quam Sol praedictum numerum habeat,

Mars duplos circuios facit, Jovis Stella duodecies exercer, octies vicies cumulatur

ex his quinqué] Codex Ettcnheiminünsteriensis ab Hipparcho invcntiini diligentius cxcolnit; cfr.

e.v eis; non necesse. Bailly (liist. de l'astr. T. I, p. 87 et 470). Nihili

staliones recursusque ] Cicero (¡Y D. 2, 20) : est quod tradit Jamblicbus (de vha Pythag. 31)

»Quod со est admirabilius in his stcllis, quas di- jam Pjtliagoram Tag ixxsvTQOT7]Tag iiidagassc.

eimus, quia tum occultantur tum rursus aperinntur, quoniam mundij Rccepi Icctioucm a Grotio in

tum adeunt tum recedunt, tum antecedunt tnm sub- margine uotatam; vulgo quod mundi minus clare,

sequuntur, tum cclertiis moventur tum tardius, Vide nostrum superine (§. 384. S99) et Cleomedcm

tum omnino nc moventur quidem, sed ad quod- (1. 1. i, 9).

dam tcmpus insistunt.« non dubium] Codex Ettcnbcimmünstericnsis ad-

Venns vero ас Mercurius] Qiiapropter bos jam dit est, quod tarnen codem quo supra (§. 857)

Cicero (in somn. Scip. 4) Solis cursum ut comités jure omitti posse censiii ; neque magis neecssarium

consequi dixerat. Plura vide infra (ad §. 857). duxi paulo post cjusdein arripiunl pro airipiant.

eccentron] Vide supra (§. 849) et plura apnd ejrercei] Reccpi codicis Ettenhclmraünstcricnsis

Ptolemacum (Almagest. 3, 4), qui hoc placilum lectiones et bic et in sequentibus, nt mntata simnl

84 *

668 Martiani Capellae lib. VIII. $. 836.

Saturnus, eos circuios qui paralleli dicuntur circumcurrens; qui motus om-

8o7 nium cum mundo proveniunt. et terras ortibus occasibusque circumeunt. Nam

Venus Mercuriusque licet ortus occasusque quotidianos ostendant, tarnen eorum

circuli terras omnino non ambiunt, sed circa Solem laxiorc ambitu circulantur;

dcnique circulorum suorum centron in Sole constiluunt, ita ut supra ipsum

aliquando, infra plerumque propinquiores terris ferantur, a quo quidem signo

uno et parte dimidia Venus disparatar; sed quum supra Solem sunt, propinquior

est terris Mercurius, quum infra Solem, Venus, utpote quae orbe

interpunctione tolerabilis certc sensus exsisteret;

vulgo enim ita edcbatur: » Jo vis stclla duodecies

excrescere octies vicies cumulatus. Satnrnus eos

círculos, qui paralleli etiam dicti sunt, circuracurrcns.

u Editi ante Grotium cumulatis; Grotianac

lectioni favent codices Monacensis (C) et Darmstattensis.

Sed apparct rcspici varios singuloriim plaiictaruin

annos, quibus ciirsum suum absolvant;

conscntancum enim erat tanto .'piltres eos habere

circuios diurnos, quanto dierum numero ipsorum

circuitus annum solarem excédèrent; quum igitur

Sol, cujus annus trecentorom sexaginta quinqué

dierum esset, circuios baberct centum octogiuta

tres, dimidium videlicet numerum, quia adsccndeiitis

desccndcntisqnc üdem meatus sunt (§.8 72)— eandcin

rationem necesse erat in Martis stclla obtinerc, cujus

cursus quum fere duos annos solares aequarct,

circulorum etiam numerum duplicem esse scqucbatur.

Unum illud offendit, quod quum ipse Mar

ianus supra (§. 852) Saturno triginta annorum cur

sum tribucrit, bic viginti octo tantum narrât; sed

sive bic librariorum sive ipsins auctoris [error sit

(vide ct inferius §. 864 Г.) reliqua certc cgregie sibi

constant.

centron in Sole] »И n'y a de vraiment remar

quable daus ce passage que ce qui concerne Mer

cure ct Venus, dout les orbites ont le Soleil pour

centre commun et se trouvent daus la position que

nous leur assignons aujourd'hui. On dit que c'est

ce peu de lignes qui a été pris par Copernic pour

le sujet de ses méditations, et qui l'a conduit a

son système du monde; en ce cas Martianus aurait

rendu a l'astronomie plus de services, que des

astronomes bien plus habiles, et nous devons lui

pardonner son verbiage, ses bévues et sod gali-

III a tilias. Delambiuc (1. c. p. 512). — Plura dabit

Benzenberg (Versuche über die Umdrehung der

Erde p. 4G1).

infra plerumqttc] Revocavi antcriorum editionum

lectionera, quam Grotius ad marginem rejccerat

scripseratque intra, quod multo minus commodtim

est. Confer Macrobium (in somn. Scip. 1,

10): »Circulus, per quem Sol disciirrit, a Mcrenrü

circulo ut inferior ambitur; illum quoque

superior circnlus Veneris includit, atque ita fit nt

bae duac stcllac, quum per superiores circulorum

suorum vertices enrrunt, intclligantur supra Solcm

locatac, quum vero per inferiora commeant circu

lorum, Sol eis superior aestimetnr. «

Vmus di'sparatur] G rot ¡a na margo paritcrqae

codices Monacensis (С) ct Ettenhciiiiintinstcricnsis

Mercurius, ut baud improbabilis sit conjectnra, ntriusque

a Sole disiantiam olim in hoc loco lectam

esse. Plura vide infra (§. 881. 882).

Martiani Capellae lib. VIII. §. 857. 669

casliore diffusioreque curvetur. Nam Luna, quae propinquior terris est, per 808

quos feratur anfractus, interius memorabo; post cujus orbem alii Mercurium

Veneremque, alii ipsius circulum Solis esse concertant; dcinde Martis, Jovis

ac Saturni, quos omnes ut suis amplitudinibus metiamur, quod non facile

astrologi voluere, ab uno geoinetriae conccsso assertio est inchoanda; quod

et ipsa suggerit in praesenti, et ab Eratosthcne Archimedeque persuasum, in

circuitu terrae esse quadringenta sex millia stadiorum et decern stadia; ita

ut ab hoc indubitatis rationibus approbetur, Lunae circulum centies terra

esse majorem, qui idem circulus ipsa Luna sexcenties potior invenitur.

Quae duo ex defcclibus Solis assiduis, quantum umbrae Luna subjecta red- 8o9

diderit, et ipsius umbrae collatione cum ipso Lunae corpore vera diuiensionc

monstrantur; quae nisi morosa sint, quemadmodum dimensa sim, demonstrabo.

Crebro in climate Diameroës provenions Solis defectus ejusdem

ex omni parte totum obumbravit orbem; sed propinquo climati, id est

Diarhodu, portio obscurationis apparuit, in climate vero Diaborysthenis

castiore] Primo adspectu apparcbït legendum lectionem, adstipulantibus codicíbus Monaccnsi (C),

esse vastiore; quid enini caslitati cum Venere? Ettenbciminünstcricnsi, et Darms tat tens! ; qiium

sed Invitis codieibus nihil muto. apud Grotium legeretur »ob hoc ergo indubitatis raalii

Mercurium] Uberiiis bac de re di sputa vi tionibus approbetur «, pracinisso titulo: »quod ciriu

Palacograpbia (§, 28-i, p. 538). Confer Plu- cuius Lunae major sit quam tell us «, quern contarcbum

(dc placit. pbilos. 2, IS; p. 889) et Ma- tinuata cum antecedentibus scntcntia retiñere non

crobium (in somn. Scip. 1 , 19 et 21). potni. IVostram lectionem margo qiioque Grotiana

ab Eratoslhene] Codex Ettcnbcimmiinstcricnsis cxhibet, sed addito ergo, quod codices nostri non

Aristotele, quod tamcn facile apparcbit falsum esse, confirmant.

quum ipse Martianus lectores snos ad libri sexti (¡ui idem] Sic codex Reichenanensis ; vulgo qui

locnm remitiere vidcatur (§. f>96), ubi terrae cir- quidem.

cuitiim ex scntcntia Eratostbcnis declaravit. Quan- quantum umbrae] Alii terrae, teste Grotio in

quam insigáis est nuinerorum inter utmmquc locum m.-irginc ; fortasse utrumquc conjungendum.

divcrsitas, ut jure mirettir Bernbardyus (in Era- in climate] De bis elimatibns plnribus noster

tosthenicis p. 62), undc suam sapientiam Martianus agit, infra (§. 87G).

clicuerit, qnum reliqua testimonia omnia ducenta id est Diarhodu] Sic codex Rcicbenanensis;

quinquaginla millia tradant. vulgo apud Grotium Diarhodon, in antcrioribus

ita ut ab hoc] Restituí anteriorum editionum vero Diarhodii, ubi verae lcctionis vestigia facile

670 Martiani Capcllae lib. Ylll. §. 859.

nulla obsistente parte Sol totus eluxit. Uncle, quoniam clima Diarliodu quot

stadia contineat manifestum est, reperi duodevicesimam partem terrae umbram

quam Luna fecerat continere. Sed quoniam majus corpus ejus est, quo

umbra metaliter jacitur, quam ipsa umbra, ex climatibus, quibus pro parle

Sol obscurabatur dextra lae vaque, compertum est triplo majorem esse ipsara

Lunam umbra sua; ergo collectum est Lunam sexies minorem orbe terrae

praedictis rationibus inveniri.

QUOD LUNA MINOR SIT ORBE SUO.

860 Luna autem minor est orbe suo sexcenties, quod clepsydris intelligi

apparent; pessime codex Ettcnhcimmiinstcriensis ut sit iinuni ejus angustissimum et simili modo

Diarhodis. infinita longitude; si minor materia quam lux, meine

portio obscura! ionis] Simile cxcrapluin invenies existere effigiem in cacumiiiis fin em dcsinenlem,

apud Cleomcdem (xvxZ. &ECOQ. 2, 3), quem om- talemquc cerni unibrám deficiente Luna palam sitnino

Tide. In Universum Gcinintis (p. 40 Petav.): etc. Graece est xoevoeiôcoç, vide Clcomedcm (2, tj).

AC rjv altiav ovâ^ 1'бас rtàXiv ai ixÂeiipeiç sexies minorem] Varias bac de re seutentias

yiyvovxai, àXXà %axà ràq rcöv xÂifiâxcov ôia- vide apud Plutarclium (de facie in orbe Lunae 19,

<pogàç цеуаХаь jtaçaXXayaï yiyvovxai itegi p. 952 sequ.).

Г« fieyê&q rcov èxZeiif)ea)v. Haxà yàç> tov Luna autem minor est] Hoc caput in MS. ita

avxôv xqovov o'lç (ùv ЬЯод ó tjZioç ¿xXeirtei, legilur: »Lima autem minor est orbe sno sexcenoïç

de TO ij[u6v} OÏÇ de ТО ï?JXTTOV TGV rffli- ties, qnod clepsydris fusile ¡niponas, aftjuc emers»

беыд, olç de xijv agx^v ovdiv iieqoç xov omni suhti-ahas primum, «t aliud vas apponas do-

7¡?.íov> èxZeÂoirtèç -decooeÏTai. Addc Acbillem nee uoclc alia rcuascatiir, adjecto ad circuli spalia.

Tatittm (isag. 19, p. 139 ibid.). et qnod excurrit partibus, et ipso item Lunae corduodevicesimam]

Sic codices Reichcnaucnsls, pore, quoniam de circulo, boc quoque esse non

Darmstattcnsis, et Monacensis (C); vulgo duodevi- dubiuin est: invenies sexcenties aquam excresecre,

gesimam. undc colligas circulum ejus totics esse majorem.

metaliter] Plinius (hist. nat. 2, 8 s. 11): Si eVgo ipsa Luna major sexics terra, sexcenties

»Dcfcctus Lunae magnitudinem ejus baud dubia circulus ejus major Luna, vides binarem circulum

rationc déclarât, sicut terrae parvitatem ipsa défi- centies majorem esse tellure.» Utrumque conjungit

ciens. IVamquc quum sint tres îiinbraru'ni figurae, Veicctinus, Lugduncnsis, et Basileensis codices,

constetque, si par lumini sit materia, quae jactat Sane liacc lectio quam adscripsi imperfecta est,

umbram, coluiunac effigie jaci лес habere fincm; ni legas: »quod clepsydris intelligi potest.* Yiri

si vero major materia quam lumen, turbtnis recti, docti et hariince rcrum gnariorcs, quid bac de

Martiani Capellae lib. VIII. §. 860. 671

potest. Duobus enim vasis aeneis fusilibus positis, inferius vacuum, aliud

superius aqua plerium pone. Observa autem Lunae ortum, et stellam fixam

simul cum ea orientem; et quum coeperit corpus Lunae ex superiore parte

supra terras apparere, cito superioris vasis aqua videlicet pleni centrum

apcri, ut simul cum incipiente Luna oriri aqua fluere in vas inferius incipiat,

ct donee totum corpus apparcat flu at. Quum autem tota supra terras apparuerit

Luna, statini prim u in vas in quod aqua fluxcrit subtrahas, et aliud

apponas in quod aqua fluat, donee nocte alia renascatur ilia Stella, quae in

priore nocte cum Luna oriebatur, et quum ilia orta fuerit, superius vas

unde aqua fluxerat tollas. Deinde metire aquam, quae in spatio viginli quatuor

borarum fluxerat, ad mensuram illam primam, quae cum corpore Lunae

prius in primum vas fluxerat, et invenies sexcenties aquam excrescere, quod

in Lunae circulo fieri non dubium est, id est sexcenties superare spatium

corpus Lunae j unde colligas circulum ejus totics esse majorem Luna. Vides

Iunarcm circulum centies majorem esse tellure.

re jiidicandum sit videanf: nobis satis erit breviter sexties terra, triplo majorem esse umbra sua ipsam

discrimina libroriim, quos summa diligentia con- Lnnain. Ergo collectuin est Lunam sexies minorem

gcssiiniis, indicasse. Grot. — At(|iic alias cquidcin sexceuties circuli ejus est major ipsa Luna. Vides

addain lectiones; nam codex Monaccnsis (C) jiost binarem circulum ccnlics minorem esse tellure.*

verba orbe suo sexcenties sic pcrgit: »si clypsydris ¡Vos ad sensum in vulgafa lectionc nihil desideramusv

fusile ponas alqiie emcrsa omni subfrabas primum, apparet tamen non tantam Iiujus esse ancforitatcin,

et aliud vas apponas, donee alia renascatur adjecto ut genuinam Martiani inanum tenerc nos confidamns.

ad circuli spacia, et qnot excurrit partions, et fusilibus] Id esse ex aere fusts, superior locus

ipso item Lunae corpore quoniain de circulo hoe (§. 17) docet. Vitruvius (8, 5) de aqiiarnm expequoquc

esse non dubium est.« Darmstattcnsis au- rinientis mcmorat »vas Corinthium, snc alterius

tern post verba quod clepsydris baec habet: » fusile generis quod erit ex aere bono.» Sed siinülnnus

imponas, atquc emcrsa omni subtrahas primum at est locus Macrobii (in somn. Scip. f , 21), quem

aliud vas apponas donee nocte alia renascatur. totum contuiisse opcrae pretium fuerit. De cîcpsy-

Adjccto ad circuli spatia ct quot exenrrif partibus dris veterum exsfant disscrtationcs Pctcrmanni (Lips,

et ipso«, cetera ut in Blonaccnsi. Ettenhcimmiin- 1671), et G. С. Dcandii (1752).

steriensis deniqiie verbis extremis apnd Grotium spatium corpus] Coùex Moiiacensis (C) corporis,

» vides Innerem circulum centies majorem esse inepte; sensns enim est, spatium circuli superare

tellure» omissis reponit: o si ergo Luna est minor corpus Lunae.

672 Martiani Capellac lib. VIII. §. 861'.

QUORUM rLANETARUM ORBES LUNAM SUPERCRESCANT.

861 Quo monstrato alios videamus. Sed quis dubitet solarem circulum

duodecies quam Lunae esse majorem, quum quod ilia mense, illc duodecim

currat? Martis vero circulus vicies quater potior invenitur, Jovis centies et

quadragies quater, Saturni trecenties tricies et sexies; unde si numerus interjectionibus

supputetur, et quot stadia Saturni circulus habeat, et quota

ejus portio omnis terra sit, invenitur XXII stadiorum quingenti quinquaginta

sex stad. et pass. XIIII. Nam si centies Lunae circulus major est terra,

Lunae autem circulo trecenties tricies sexies major Saturni; major est igitur

Saturni circulus omni terra tricesies ter millies et sex centies.

DE LUNAE MEATU.

862 Nunc jam Lunae meatum, quae terrae propinquior est, videamus;

quam quidem menstruum habere lumen physicorum assertione pcrsuasum

est, quum quod sit semper plcni orbis esse non dubium est. Nam si ab illa

parte qua se subjicit Soli, omni hemisphaerio collustratur, etiam quum

nobis tricésima nullum lumen ostendit supcrne, qua Solcm spectat pleno

lumine rclucescit; denique quum discedens a Sole a latere eum coepcrit

intueri, pro parte etiam inferius lumen acquirit, donee e regione posita ab

863 hac parte quae nobis est visibilis collustretur. Circuit cnim ejus globum uninterjeetionibus]

Grotianac mcmbranac attentio- constat (vide §. 858) Mox in codem códice legitn

i libit s ; edili intentionibus. Nostram Icctioncm codex ierties ter milesies et sex centies, crrore aperto.

Ettcnbciminunstcriensis praebuit. Interjectiones sunt qua se subjicit] Sic codices Grolianus ct Darmöv/

iJtPvTjgcöixara, utapud Timaeum (p.96 Ь Stcpb.). stattensis et execrpta Bondami (in var. lect. p. 62);

XXII stadioium] Omissa sunt in códice Etten- cditi quae se subjicit vcl dctcrius etiam quae $кА-

beimmiinsteriensi verba »XXII stadiorum quingenti jicit apud Grotiuui.

quinquaginta sex stad. et pass. XIIII«, ncqnc in- special] Margo Grotiana exspectal, moxque in

juria, quum corruptísima esse apparent; sed rec- cescit pro relucescit, male utrumquc.

tarn Icctioncm inveniri со difficilius est, quia ipse quae nobis est] Godiccs Grotianus, Ettcnheiui-

Maitianus sibi in terrae circuitu computando non münstcriensis, ct Darmstattcnsis qua, non maic.

Martiani Capellae lib. VIII. $. 863. 675

diquesecus Solis nitor, et ei parti, quam totam tunc adspicit, lumen indulget,

cujus luminis radii in terras quoque luculentiores perveniunt, ut si quis ex

speculo luminc repercusso effigiem lucis excipiat. Quae quidem Luna, quum

eum in orientis partibus comprchenderit, obscuratur, et quum in occasu deseruerit,

lucescit. Cujus primi luminis effigies quibusdam velut cornibus 86i

circulata firjvoeiÔTjç dicitur; quum vero nonaginta partibus a Sole discedens

orbem ejus mediatenus idem radius luminarit, дшгоцод perhibetur; sed praedictis

partibus quum alias quadraginta quinqué adjecerit, perhibetur à/jupixvçtoç,

id est major dimidia, minor plena; quum vero centum octoginta partibus

a Sole discesserit contrario posita totam que partem qua tern's opponitur illu

minât, rtav6iXr\voq perhibetur; ac dehinc deficiens servat cum praedictis partibus

nomina inemorata. Quae quidem tredecim orbis sui partes die noctuque trans

currí, quum pro latitudine circulorum, quos obeunt, eodem interstitio Sol

unam integrara, Mars dimidiam, Jupiter duodecimam unius partis, Saturnus

vicesimam octavam unius portionis excurrat. Verum Luna circuit totum signife- 865

rum diebus viginti Septem et besse; sed Solem undetriginta diebus et media diei

luculentiores] Alii, teste Grotio iu margine, Шатуне partem] In editis erat: «totam partem

lucubrandiores , monstrum vocabuli! quam terris opponit«; at in códice Ettenhciminiinex

speculo] Eadem comparatione utitnr Pin- steriensi: »totamque partem qua ceteris opponitur «5

tarchus (de facie in orbe Lunac 17, p. 926 sequ ), nnde quod melius esse videbatur, assumsi.

quem vide. Adde Clcomedem (xvxX. -&ееод. 2, 4) cum praedictis] Sic codex Ettenbeimmunsterienet

Acbillem Tatium (isag. 21, p. 142). sis. Editi babent turn, codex Darmstattensie tunc,

(ir¡voeidr¡g] Septem Lunae <pa6eLÇ jam supra male utrumque.

(§. 758) Martianus attigit, tibi vide notam nostram. orbis sui] Codex Ettenhcimmünsteriensis ¿ut

Easdcm commémorant Clcomedcs (2, 5), Geminas circuli; sed vulgatam descrere sine causa nolui.

(clem, astron. 7, p. 39 Petav.), Achilles Tatina Sol unam integrum] Supplcvi ex códice Etten-

(isag. 21, p. 141), Ammianus Marcellinus (20, 5$ beimmünstcriensi, licet etiam pro additamento lip.

257 Gronov.), Macrobius (in somn. Scip. 1, 6), brarii babcri possit.

Laurentius Lydus (de mensib. p. 108 Roetberi), vicesimam octavam] Vide quae snperius dixl

Isidorus (in orig. 3, 53$ p. 155 Arev.), alii; res (ad §. 850).

cnim in vulgus nota est ; accuratius tamen Aristide* et besse] Grotius per errorem bisse, quod ex

Quinctilianus (de música 5, p. 156 Meibom.) viginti anterioribus correxi; gravius videri possit, quod

octo apparitiones distinguit. alios legere idem in margine annotavit, octo horis,

85

674 Martiani Capellac lib. VIII. §. 865.

noctisque parte consequitar, quod ideo tardius provenit, quia quum suum

peregerit circulum, ipse Sol ab eodem loco, quo ei lumen dederat, excurrerit,

et in signo proximo aut etiam altero reperitur. Nam si in Librae aut Scorpii

aut Sagittarii ultima parte lumen acceperit, non eum in sequenti signo, sed

in altero consequetur; haec enim tria signa aliquando transcurrit, quemadmodum

his contraria plerumque bis invenit. Nam quoniam ibi Sol triginta

diebus et in Geminis triginta duobus moratur, Luna, quae undetriginta diebus

866 et dimidia parte eum consequitur, ibi utique poterit invenire. Verum cadem

Luna aliquando quatuordecim diebus, aliquando quindecim, plerumque sedecim

plenum perficit lumen; ita tarnen, ut in eodem deponendo compenset. Nam

si décimo quarto die lumen impleverit, quindecim diebus amittit, ut dierum

ratio integra concludatur. Verum eadem Luna implet annum suum trecentis

nisi cadem bessis signiGcatio esset, nimirum ocio

partes ex duodecimo nam nc sedecim horas ex

viginti quatuor indicarl existimes, confer PHniuin

(2, 6): » Próxima igitur cardiní ideoque mínimo

ambitu, viccnis diebus scptenisquc et tertia diet

parte, pcragit spatia eadem quae Saturn! sidus

altiseimum triginta annis.u Pariter Gcminus (1. c.

1, p. 4): aarcotèça de rtávrcov q>èqexai rj бе'

Xrjvrj èv гщёдаьд x, xal Ç xaï tqítcú ôutrtoç&-

lievofiévT] rov ^wdiaybv nvxXov. Plura dabit

Lindenbrogius (ad Censor, de die nat. 22).

sed Solem] Minus accurate Maerobi us (in somn.

Scip. 1, 6), sed ut abunde illnstret nostrum:

•Lona octo et vigiuti prope diebus totius zodiaci

ambitum conûcitj nam ctsî per triginta dies ad

Solem onde profecta est remeat, solos tarnen fere

TÍginti oeto in tota zodiaci cireuitione consumid

reliquia Solem, qui de loco quo eum reliquit abscesserat,

comprebendit«

ipse Sol] Mcliorem hanc nostram lectionem Ettenheimmiiustcriensis

praebnit. Grotius edidit »ex

quo Sol ipse ab codent loco quo ci lumen de

derat excurrerit* male; frustra cnim sic apodosis

quacritur, quae illi quum respondeat.

altero] Margo Grotiana in tertio, fortasse melius.

consequetur] Sic codices Monacensîs (C) et

Darmstattensis ; vulgo consequitur, cui practuli fu

turum propter antecedens acceperit.

ibi Sol] Codex Darmstattensis ubi, qnod tamen

non inagis recipiendum erat quam mox ex Eltonbeimmünstcriensi

et Reicbcnauensi Lunaque pro

Luna quae. De re ipsa vide siipcriue (§. 848) et

Ccnsorinum (de die natali 22, -4), inprimis autem

Macrobium (in somn. Scip. 1, 6): »lüde fere nunquam

in eodem signo bis nascitur nisi in Geminis,

ubi boc nonniinquam evenit, quia dies in со Sol

duos supra triginta altitudinc sign! morante con

sumí t. «

implet annum] De anno liman accurate agit

Gcminus (clem. astr. 6, p. 31 Peta v.), cui addc

Censorinum (1. 1. 18 sequ.), Macrobium (Saturn.

1, 13), et Theodorum Gazam (de mensibns с 9

et 10 in Petavii Uranol. p. 292 sequ.), ubi

de intcrcalationibus plura leguntur.

Martiani Capellae lib. VIII. §. 866. 673

quinquaginta quatuor diebus; nam duodecim ejus coitus hoc numero peraguntur;

sicque fit, ut annus Solaris diebus undecim major habeatur, quod

intercalationum diversitatibus compensatur.

DE DUODECIM PARTIBUS LATITUDINIS ZODIACI.

De latitudinis partibus, per quas Luna commeat, edicamus. Nam in 867

zodiaco duodecim esse latitudinis partes superius intimavi, per quas diversis

modis sidera spatiantur. Nam alia per tres partes, alia per quatuor, alia

per quinqué, alia per octo, quaedam per omnes duodecim feruntur. Sol

enim in nullam excedens partem in medio libramento fertur absque ipso

Librae confinio; nam ibi se in austrum aquilonemve deflectit ad dimidium

fere momentum ; Luna autem per omnes duodecim currens nunc in aquilonem

provehitur, nunc in austrum deveniens infimatur, utrinque momentis excurrens,

sicut Hipparchus quoque consentit. Denique obliquitati ejus voca- 868

bulum constitutum, ut fere еЯмоесд^д dicatur, ita tamen ut descendons

adscendensque ipsam solarem lincam, quam mediam inter senas utriusque

lateris partes esse monstravi, aut acutis aut spatiosis angulis secet; nec possit

tamen ad idem, hoc est ita ut est posita, eodem mense eadem parte sic ad

Solem revertí eadem latitudinis portione, nisi mense ducentésimo tricésimo

latitudinis] Vide superius (§. 834). appellantur, vel uno Tocábalo nodi, de quibus agît

alia per quinqué] E Monaceiisi (C) addidi liacc Ptolcmaeus (Almagest. 4, 9).

verba omissa in editis. constitutum] Ita margo Grotiana et codices Reiabsque]

Id est excepto (Hand. TurselJ. I, p. 69). cbenauensis, Ettenheímmünsteriensis, Monacensîs

ibi se] Grotiana margo ubi, perperam. Prac- (С), et Darmstattensis pro construclum in cditis.

terea delcvi quod in editis sequebatnr aut, quia éZlXOeLÓrjg] Anteriores editioncs TjàiOSidrjÇ,

non iteratur, et reposui pro aquilonemque ex Grotius rjXixoELÔTjç , sed correxit in notis. Vide

Ettenlieimmünstericnsi, Darmstattcnsi, et Alona- superius (§. 709). Hinc x£Qar¡v éXixôdçotiov Lncensi

(C) codicibus aquilonemve. nam appcllat Maximus philosopbus (rtSQÍ xarccQ%.

excuiTens] Ea loca, ubi ultra zodiacum Lunac 61). Plura de ejus evolutione (é$£Áiyi¿ov) dabit

meatus excurrunt, caput et cauda ab astronomie Gcmiuus (1. ). 1S? p. 61 seqn.).

8S *

676 Martiani Capcllae lib. VIII. §. 868.

quinto, hoc est anno undevicesimo. Nam ut sub eadem die atque iisdem

propinquitatibus siderum inerrantium ad idem redeat, faciunt anni quinquaginta

quinqué; ut vero etiam planetarum iisdem rationibus sub eadem specie contingat,

869 anni magni prolixitas spectanda. Verum eadem Luna quum secans solarem

lincam in aquilonem scandit, vocatur v-фод v^ov[i¿vr¡; quum1 ab aquilone ad

undevicesimo] Ita necessario scribendum erat

vcl propter antecedentcm mensium nnmcriim, licet

apud Grotium 29 exstet; est enim liaec notissiina

ilia Mctonis periodus èweaxaiâexeTtjçïç , de qua

conferendi sunt Geminus (1. 1. 6, p. 38) et Cen

sorious (de die nat. 18); plura dabit Idcler (Hand

buch der Chronologie T. I, p. 47. 298. 313).

quinquaginta quinqué] Vide ne legendum sit

quinquaginta Hörem j tot eniin annorum periodus

ab antiquis vcl Philolao vcl Oenopidi tribnitur, de

qua conferendi sunt Boeckbius (in Philol. p. 134)

et Idelcr (Chrono!. I, p. 502).

iisdem rationibus] MS. hisdem radiationibus. Non

male. Grot.

anni magni] Macrobius (in SOtnn. Scip. 2, 11):

»Mundani ergo anni finis est, qnnm stcllae omncs

omniaque sidcra, quae aplanes habet, a certo loco

ad eundem locum ita remeaverint, ut ne una

quiilc m coeli Stella in alio loco sit, quam in qno

fuit, quum aliae omnes ex eo loco motae sunt,

ad quem reversae anno suo finem dederunt; ita

ut lumina quoque cum erraticis quinqué in iisdem

locis et partibus sint, in quibus incipiente mun

dano anno fuerant; hoc autem, ut physic! volunt,

post annorum quindeeim millia peracta contingit.«

Alü alios numéros tradunt, quos affermit Davisiiis

(ad Cic. 14. D. 2, 20), Lipsins (ad Sen. p. 739), et

J. H. Vossius (ad Virgil, eel. 4,| 5)j adde Achillcm

Tatinin (isag. 18, p. 137) et Pbotium (ЫЫ. 249,

p. 440).

spectanda] Lege exspectanda. Gr.—Non necesse.

verum eadem] Legendum puto » vocatur vxf;oç

v\f)co/j,évr¡ et deinde vxpog xartEivov\ikvr¡ •■ et post

xarctwog TartsivovpévT] et infra xarteivóg v-фоз-

(lEVT] ■ Tel sane quod magis Gracce diectur v-фобе

vipcofiévT}, v-фобе Tctrteivov[xèvr), xaíteivcóg xarteivov[

iévr¡ , xartecvug vipcofiEVTj. Similia sunt

illa in arithmetics : »схот1ашд àoxia, àçxlaxig

леоьбба, яеосббаулд rteoi66à, Jtsçi66âxig àgxla.

» GnoT. — Martiani Capellac 'locus egregios

de his Lunae motibus ¡ta Icgcndus est: »Verum

eadem Luna quum secans solarem lineara in aqui

lonem scandit, vocatur х>фод vxpoV[itv7] : quum ab

aquilone ad solarem lineam redit, dicitur v-фод

XCCJteivovfièvT] •• quum a solari linea in austrnm de

scendit, xajíeíveofut xajteivov(j.evt] •• quum dcindc

rediens ad Solem resurgit, zaitEÍvíOfia vipovfiévTj.

Plinius degredi ea dicit quae ab altitudine

descendunt, pro qno multis locis digredi perperam

cditum est cap. XVII lib. II. Salmas, (ad Solln,

p. 7S4). — Equidem Salmasii Icctionem praefero,

quia cum codicibus Grotiano, Reichenauensi, Darmstattensi,

et Monacensi (C) congruit tarn in verbis

quum secans pro consecans quam in voce aquilo

nem pro aquilone. Quod ad vxpog, о missum in

cditis, id quoque Monacensis (C) piache t, nisi

quod corruptum scquatur LVOV. Denique ubi Gra

tins legi jubet xarteivbg, eive xarteivcog, Sal

masii lectio iteruin cum Monacensi códice convenit,

in quo xartívoyut legitur. Vulgo inepte xajteivbç

vrto¡ikvr¡v. Vox xarfeívcofia etiam apud Plutarebum

et Cleomcdcm oceurrít

Martiani Gapellae lib. VIII. §. 869. 677

solarem lincam redit, dicitur vxßog халеыоъркщ -, quum a solari in austrum

descendit, rajeeívco/uc таяемоъцёуг), quum deinde rediens ad Solem resurgit,

rarteLvtofxa v\povfxévr¡. Sed idem adscensus descensusque faciunt utriusque luminis

obscurationcm. Nam quum Luna scandens descendensque in solarem lineain

incident, si tricésima est, hoc est omni corpore subjecta Soli, obscurationem

Solis terris facitj suo enim corpore subter se positis obscurat, aliis partibus

terrae Sole qua non .tegitur relucente. Quam obscurationem eadem non

cunctis mensibus facit, quia non semper tricésima in eadem solari linea reperitur,

sed aut sursum aut deorsum posita ne possit obstare transmittit.

DE DEFECTO LUNAE.

Item Lunae defectus fit, quum in contrario Luna posita, hoc est 870 '

decima quinta, in eadem linea Solis umbra terrae mctaliter infuscatur. Nam

Sol umbram terrae in suam lineam mittit, quam si Lunae corpus intrarit,

quoniam videre lumen Solis terra obstante non poterit, luminis solid ademtionc

furvescit; alias quum in superiore aut inferiore latitudinis loco fuerit, pleni

luminis effigie relucescit. Denique ideo intra sextum mensem defectus non 871

non semper Lis diebns obducitur, sed quam Lana

e regione velut libramento quodam ígneo orbi et

adspecttii nostro opponitur media.«

Lunae defectus] Vide Plutarcbum (de plac. pbil.

2, 29; p. 891), Plinium (2, 8 sequ.), Clcomedem

(xvnZ. &ecûQ. 2, 6), Geminum (clera. astr. 9, p. 41

Petav.), Ptolemaeum (Almagest. 1. VI), Hyginum

(poet. astr. 4, 14; p. 492 Munch.), alios j rem

bodie vel pueris notam esse constat.

metaliter] Vide amperios (§. 859).

quam si Lunae] Codex Ettcnbeímmünsteriensis

quae umbra si, prefecto male, quum sequentibiis

quoque verbis poterit et furvescit non umbra sed v

corpus Lunae subjectum sit.

intra sextum] Plinius (2, 10): » Intra duccntos

descendensve] Sic codices Mou a ecu sis (C) et

Darnistattensis pro descendensque in editis. Mox

rcposni etiani e Reicbenauensi tricésima pro tri

gésima duobus locis.

partibus] Vide snperius (ad §. So9).

obscurationem eadem] Alios idem legere G ro

tins in margine annotat, sed rectius ad Lonam referetur.

Plinius (2, 7): »Stati autem atque menstrui

non sont ut ri que defectus, propter obliquitatem

signiferi Lnnaeqne multivagos nt dictum est

flexus , non semper in scrupulis partium congruente

siderum moto.» Adde Ammianum (20, 3; p. 256

Gronov.): »Ac licet utriusque siderîs conversiones

et motus in nnnm cundemque finem lunari curso

impleto perenal distinotione conveniant, tarnen Sol

(¿78 Martiani Capellae lib. VIII. $. 871.

poluerunt iterari, quia aut décima quinta aut prima in eadem Solis linea

per duodceim partium latitudinem spatiatur, deinde non poterit inveniri. Undo

si ab aquilone rediens ad Solem in latere proximo posita non obsistit, rtaça/r

Xa^aatvrjv 6vvodov faceré perhibetur; quae si a latere septentrionis transcurrens

coit nec obsistit, rtaçaXXaganèvr} ßogeico 6w6âto memoratur; si ab austro veniens

пес obsistens lumen aoeeperit, jtagáZXagiv èv óvvóáeo voríeo fecisse dicitur; si

autem ad solarem circulum veniens ab austro obstij;erit Soli, ävaßtßäCovra

Ovvâeôfiov fecisse dicitur. Hae species diversitatesque Lunae superae mutabilitatis

varietate confunduntur. .

DE CÜRSU SOUS.

872 Nam Solem gemino diximus meare motu; quippe ab ortu aut cum

mundo corripitur, aut ipse suum circulum contra mundum per obliqua distendit.

anuos Hipparchi sagacitatc compcrtnm est, et Lu- dícum inconnu auctoritas, quorum Darmstaltcnsis

пае defectum aliquando (¡uinlo mense a priore fieri, et Rcichcnaucnsis avaßißä^eov ÓVvdeÓflOV ргае-

Solis autem séptimo.» bent, et conslans loqiicudi usus apiid astrónomos,

inveniri] Pfimirum ab umbra terrae ; expressisse quem ctiam scqiiitiir Ammianus Marcellinus (20,

vîdctur Graecum verbum yMTaZafißäv£0&ai,. 5$ p. 257 Gronov.): »Ad sumiuam tum Sol ocrtaçaÂXaijafiévrjv]

Grotius hie et infra rtaçaX- cultatur splcndorc suppresso, quum ipse ct lunaris

Xr¡?.LCo(lévr¡V- cquidem locum apcrte corruptum globus, astrornm omnium infimus, parili comitafu

ejuendavi maximam partem Salmas!! (ad Solin. obtincntes circuios proprio» salvaquc ratioue alti-

]i. !'■'•> i) auctoritatem secutus, ita tarnen ut ubi is tudinis intcrjectae junctim locati, ut scienter ct dc-

JtaçàZÀCcê;iV èv Óvvóáeo scribendum censerct, core Ptolcmacus cxponit, ad dimensiones vencrint,

Icniore mutatione codicum vestigia sequerer, quos quos avecßißäCovrag et TtaTccßißäCovrag êx~

JtCCQCifiagávTjV legere Grotius in margine notavit, XetrtTLKOVÇ ÔVVÔèôfiOVÇ, coagmenta videlicet rfepervulgata

confusione literarum M et AA, quam fectiva, Graeco dictitant sermone»; ubi videatur

alio loco (in palaeogr. crit. Ill, p. 211) mollis exem- Valesius.

plis illustravL Infra demum enndem secutus rta- hae species] Ita anteriores cditiones; Grotius

çàXXa^tv èv Óvvóáeo vorlco scripsi, quum Gro- haee, quod apertum est erratum. Paulo post idem

tius inepte rtaQaXXr¡Zt,Coti6V7¡v Óvvóáeo voríeo in margine notait pro superae mutabilitatis alios

fecisse edidisset, pariterque antea coit nec obsistit legere sub mortalitatis , incptc.

pro coit et obsistit , et infra avctßißciCovra Óvv- diximus meare] Vide snperius (§. 832) et Hyótóuov,

ubi Grotius aväßuÖtv óvvdéóuov nescio giniiin (poët. astr. 4, 13).

mide, in margine autem elvaßtßä^eov. Acccdit со- corripitur] Codex £ttenbeimmñnsteriensis volMartiani

Capellae lib. VIII. §. 872. 679

Verum ex ea parte, qua cum mundo volvitur, quotidie ortus sui lincam

mutât, et quoniam omnes ductus per quos volvitur circuios appellamus,

centum octoginta tres eosdcm esse dubium non habetur. Nam sive a Cancro

dcscendat, per eosdem usque ad brumalem circuluin currit, sive a bruma

in solstitium veniat, per ipsos denuo revolvitur, qui quidem secantes secundo

zodiacum contrariis signis perpetuo lineantur. Nam primus Arietis circulus

primus est Librae, item tricesimus Arietis tricesimus est Librae; item Tauri

prior Scorpionis est primus. Sic igitur trecentis sexaginta sex partibus fiunt

centum octoginta tres circuli, quos omnes parallelos appellamus; et ex contrario,

ut dixi, signa iisdcm partibus secant. Ergo hos circuios annuos trecentis

sexaginta quinqué diebus et quadrante diei peragit, sive ad solstitialem circulum

tendat, sive exinde revertatur. Illud etiam non tacendum, quod quum duo 873

sint hemisphaeria, unum ab aequinoctiali circulo in septentrionem , aliud in

austrum ab eodem aequinoctiali, tarnen Sol diversa utrumque ratione discurrit,

quum ut dixi paria sint signa partis utriusque; verum id quod ad solstitialem

consurgit centum octoginta quinqué diebus et quadrante diei noctisque, id

autem quod ad brumalem deprimitur centum octoginta diebus peragitur; quod

utique ilia res facit, quod eccentron Solis circulo dixi esse tellurem, et in

superiore hemisphacrio altius tolli, in inferiore ad terrae confînia appropinquare.

vitur id est corrt'piiur , quo tamcn additamento non minum (в, p. 51 Petav.), si omnino testimonié

egerans. opus est in re lippis et tonsoribus nota.

mutât] Alii teste Grotio in margine metat , tint hemisphaeria] Codex Ettcnlieininiünstericn-

¡nepte. ■ sis interponit paria, quod tarnen nccessariiim non

centum octoginta tres] Vide superius (§. 856). est, quum inferius sequatur, paria esse signa partis

in solstitium] Codex Ettenhcimmünsteriensis utriusque j neque magie neccsse erat recipi quod

in solstitialem, quod ta men non magis necessarium idem mox praebirit septentrionalem pro sejtlentrioest

quam quod pro veniat alios legere Grotius пет, errore pacne puerili, quum licmispbacria

in margine notavit eveniat. vel ultra circuios árcticos ad polos usque pertîneant.

secundo] Id est bis, ut supra (§. 820). diversa utrumque] Vide superius (§. 848).

quadrante] Alii teste Grotio in margine tríente, appropinquare] Sic codex Ettcnlieiinmiinsterienmale;

vide Ccnsorinum (dc die natali i 8) et Ge- sisj Yulgo propinquare.

G80 Martiaiii Capellae lib. VIII. $. 873.

Dubium autem non est citius transcurrere breviorem sinum tardiusque diffusum.

874 Verum Sol, quum ad Cancrum ab aequinoctiali parte conscendit, aestatein

praestat hominibus, quos inter solstitialem septentrionalemque vivere dubium

non habetur; quum ab eodem Cancro in aequinoctialem Libram descendent,

auctumnura facit; quum vero ad brumalem lineam recedit, hiems habetur,

propterea quod calore dimoto torpor invadit. Rursum quum a Capricorno

hicmali in aequinoctialem Arietem surgit, vorn um tern pus arridet; ex hinc

denuo in Cancro aestas tórrida renovatur. Sed e contrario perferre omnia

non dubitatur antipodas; quorum aestatem Capricornus facit, hiemem Cancer,

Sol tenons aequinoctia utrique parti temperiem.

DE ACCESSU DEFECTÜQÜE DIERUM AC NO&TIUM.

875 Jam illud superfluum puto, noctium accessus defectusque memorare,

quum pares pro rata sint aestivk diebus hiemis noctes, et hiemalibus diebus

noctes aestivae, unaque aequinoctialis nox, quae bis anno contingk, par sit

diei suo. Nam quum ab aequinoctio verno in Cancrum Sol meat, omnes

dies majores sunt noctibus suis; item ab auctumnali aequinoctio usque ad

brum am minores dies noctibus dilatatis.

DE CLIMATIBUS OCTO.

876 Minimus autem anni dies brumalis est, qui habet horas novem; maximus

autem solstitialis habet horas quindecim, licet hoc pro climatum ratioantipodas]

Vide librtim sextum (§. C06 sequ.) 6; p. 283 Bip.): »Sol per siderum spatia vadeos

et Cleomedcm (wcnX. -&eeoç.l, 2). dilatât contraliitque dies et Loras.« Piara dabit

pro rata] Lege pro rata seil, proportione, quod Cleomedes (L L 1 , S et 6).

mihi quidem multo aptius vide tur quam pro rota horas novem] Restituí anteriorum cditiouum

pro rationc Solis cum glossis exponere, qiianquam lectionem cum códice Ettenhcimmiiustcriensi, qonm

non nesciam ctiam Graecis Solcm díóxov appellari. Grotins horas 8 edidisset; pariterque ex eodem co-

GnoT. — Codex Ettcnlicimraünstcriciisis pernotae, dice horas 16, quas Grotius solstitiali tribuit, mused

longe praestat Grotiana lecüo. Vitruvius (9, tavi in quindecim, ut sibi constaret ratio, quum

Martiani Capellae lib. VIIJ. §. 876. 681

nibus varietur. Nam climata octo sunt: sed proximura solstitiali Diamcroes;

deinde alterum Diasyenes; tertium Dialexandrias, quod ducitur per Cyrenas

in Africam Carthagini ab austro adjacentem; quartum et medium ex omnibus

Diarhodu, quod per mediam Peloponnesum Siciliamque ductum ad ostium

Baetis pervenit; quintum est Diarhomes per Macedoniam et alteram partem

per Gallias et Lusitaniam ad Tagum descendens; deinde sextum per Hellespontum

Thraciamque et confinem Germaniae Galliam; scptimum Diaborysthenis

per Ponticum mare et ab altera parte Germaniam Britanniamque praecidens;

ultimum est ultra Maeotis paludes et infra Riphaeos montes.

BE AEQUINOCTIALIBUS DIEBUS SECUNDUM CLIMATA.

Ergo secundum climata dies dicuntur. Diaineroes maximus dies habet 877

acquinoctiales horas tredecim, minimus dies undecim; Diasyenes maximus dies

horas habet quatuordecim, minimus decern; Dialexandrias maximus horas

quatuordecim et ditnidiam cum tricésima, minimus uovcm et dimidiam demta

anteriores cditîones horas XIIII liabcrcnt, qnod (C) pro Lusitaniam ad Тацит descendent habest

ita tantum excusan possit, nt minutiores partes Lusitaniam (Illingens , male. Sed iu vulgata quoncglectas

esse a Martiano dicamns (vide superius que lectionc displicct alteram partem, cui libens

§. 846). Grotianae lectio ni unus favet Monacensis altera parte substituisscm, si codices addixissent.

(C), sed facilis conjectura est, qaum Martianus dies dicutitur] Portasse dicantur. Gctcrum condivcrsissiinis

in terris scholaruin in usum describe- ferendus etiam Geminas (apud Pctavium p. 22).

retur, cos números ubique pósitos esse, qui unios dies undecim] Darmstattensis codex máximo

С uj usque rcgionis climati convenient. XII, mínimo X horas tribuí t; simílique errore mox

climata octo] De his accurate egit Eratostbene Reichen a uensís in climate Diasyenes mínimo boras

duce Strabo (2, p. 151 sequ. Casaub.), quem от- XI; numeri omnino varie turbatî.

nino vide; plura dabit Cellarins (geogr. antiq. I, horas quatuordecim et dimidiam] Vulgo: »map.

21 sequ.). . ximns horarum 14, minimus 9«; restituí locum

Diarhodu] Grotius Diarchodon, sed codex Rei- qnomodo potui, ad Bondami (var. lect. p. 62. 65)

cbenanensts et anteriores editiones ut supra (§. 859). inprimis codieem , nisi quod is et ipse vitiose ho

llad is] Sic reetc margo Grotiana; vulgo inepte rarum exhibet pro /toras et mínimo diel регрегага

Bethis. decern tribu it pro novem; sed talcs certc errores

Lusitaniam] Grotiana margo codícesque Etten- Martianns committcre non potuit Horas confirmât

heimmünsteriensis, Darmstattensis, et Monacensis et codex EttcnbeimmünsterJcnsis.

'86

682 Martiani Capellae lib. VIII. $. 877.

» „

tricésima; Diarhodu maxim ua horas quatuordccim et besse, et minimus novem;

Diarhomes maximus quindecim, minimus novem; Diahellespontu maximus

horas quindecim, minimus octo et besse; Diaborysthenis maximus horas quin

decim et besse, minimus octo et trientem; Diariphaeon maximus horas

sedecim, minimus octo. Deinde quum prope cardinem accesseris, longior dies

semper breviorque nox fiet; denique colligitur sub ipso vero cardine semper

878 diem esse. Interea his climatibus quibus crescunt decrescuntque luces, sciendum

a bruma ita dies accrescere, ut primo mense duodécima ejusdem temporis

quod additur aestate accrescat, secundo mense sexta, tertio quarta, et quarto

mense alia quarta, quinto sexta, sexto duodécima. Illud quoque manifestum,

quod zodiacus circa Cancrum Capricornumque flexior aequinoctialem paenc

directum secat.

DE STELLA MERCURII.

879 Hactenus de Sole; nunc planetarum cursus convenit intueri, eorumque

praecipue qui circa Solem peragrationc mundana volvuntur. Nam Stilbou

paene anni circulum ducens.per octo latitudinis partes alterna incitus diversitate

et besse] Relîquî lectionem apcrte corruptam

earn lantum ob causam, quia duac emendandi viae

patebant, ut vol et bessern scribercm vcl cum besse.

Cetcrum codices Darmstattensis et Reichenauciisis

et bessern et trientem prorsus ubique ncgligunt.

quindecim cum besse] Sic codex Ettcnbcimmünstcricnsís,

vulgo sedecim contra rationcm, ncc

melius Darmstattensis Septem pro octo.

accesseris] Ita omnino legenduin cum anterioribus

editionibus , Bondami (p. 65) códice aliisquc;

Grotins ncscio undc accesserit.

interea] MS. »Intcrca hic climatibus auibusrpie

crescunt decrescuntque luces. Sciendum « cetGnoT.

— Locns mutilus vidctur esse, quapropter nibil

mularc ansns sum.

duodécima] Ettcnhcimmñnsteri-cnsís séptima.

directum] Malim directim. Gro>t.

circa Solem] Vide supcritis £§. 854. 857) et

addc Vitruvium (9, 4; p. 2G5 Sip.): »Mercurii

autem ct Veneris stell nc circum Solis radios, Solem

ipsum uti centrum itincribus coronantes, regressiv

retrorsum et retardaciones faciunt.«

paeni anni] Ettenbeimmänstcriensis codex anno,

male. De rc vide superius (ad §. 852).

octo latitudinis partes] Plinius (bist. nat. %

15 8. iü): »Ab bis Mercurii etella laxissime, nt

tarnen с diiodenis partibus (tot eiiim sunt latitu

dinis) non amplius ociónos pererre t, ñeque lias acqualiter,

sed diias medio ejus, et supra quatuor.

Martiani Capeüae lib. Vitt §. 87& 685

Hujus Venerisque circuios epicyclos esse superius meraoravi, id est

non intra ambitum proprium rotunditatem telluris includere, sed de latere

quodammodo circuniduci; qui ut oriri subinde occidereque videantur, inundan!

motus raptibus involvuntur. Sed idem Stilbon, licet Soleni ex diversis circulis 880

comitetur, ab eo tamen nunquam ultra viginti tres partes poterit aberrare, пес

duobus signis absistere; nunc praeteriens, nunc consistens, aut certc regrediens.

Qui quidem diversis schematibus varialur; nam licet exiguo parvique tcmporis

spatio i'aciat, tamen et ortus facit et occasus. Quippe ubi radiis solaribus

conditione partium libcratus ante emcrgentis splendorem jubaris vibrabundus

apparct, ultra terrarum horizontem sublcvatus; nam acronycho ortu hip

superius memoravi] Grotiana margo superioribus;

quo facile carcnius. De epicyclis confer Ptolemacum

(Almagest. 3, 3 ct 9, S sccju.), unde

videbis, quod noster superius se de bis egisse dicat,

locum de eccentricitatc terrae intclligi (v. §. 855).

comitetur] Codices Darmstaltcnsis, Rcicbenauensis,

etEttenhcimmünsteriensis pariter atqne margo

Grotiana haben t continent; sed nostram leclioncin

rcctc tue tur Oudcndorpius (ad Appui. I, p. 74).

De rc ipsa confer siipcriorcm locum (§. 25).

viginti tres partes] Restituí ex Plinio (2, 8 et 14),

quod facili errore apud Grotium in 32 abierat.

praeteriens] Plinius (2, 12): »Inferiores autem

duae — a longissimis distantiae suae metis Solcm

iiiscquuntnr, adeptaeque occasu matutino conduntur

et praelereuntj mox codem intervalle vespere exoriuntur

— ab bis retrogradiuntur ad Solem et

occasu vespertino del i tesen» t. « ,

consistens] Plinius (2, 14): »Mcrcurii rursus

Stella — consecuto Sole ad quiudeeim partium in

tervallum consistit quatriduo prope immobilis; mox

ab altitudine descendit retroque graditur ab occasu

vespertino usque ad exortum matutinum.«

regrediens] Grotiana margo pergrediens , inepte ;

confer Plinium (2, 8): »modo ante Solis exortum,

modo post occasiiin splendens«, et Ciceronem (IV.

D. 2, 20): »quac anno fere ver tente signiferiiin

lustrat orbem , neque a Sole longius unquam

unius signi intervalle discedit, tum anteVertens

tum subsequens.«

spalio] Yocabulum a Grotio omissnm ex codicibus

Darmstattensi et £ttcnlicimmünsteriensi inscrui;

sed quod alter ex bis mox affert eorum ante ortus,

mérito sprevisse mihi vidcor.

liberatus] Reicbcnauensis codex a secunda manu

libratus, fortasse ob similitudincm superioris loci

(§.25), sed longe diversa utriusque ratio est. Illic

enim sensus est, Mercurium eo, quasi libramento a

Solis cursu penderé, ut nec semper cum sequi nec

tarnen longius diutiusve unquam discedere ab illo

velitj bic autem apparct planetam significari, qui

radiis Solis non amplius tegatur, sed jam sut juris

factus proprio fulgore resplcndcscat Nonnunquam

enim perpetuum signis quatuor cum Sole esse Mcrcurium

auetor est Hyginus (poöt. astr. 4, 16). Si

militer de Venere Vitruvius (9, 4): »quum est liberata

ab impeditionc radiorum Solis.« . ,

acronycho] Male Grotius a Chronico, et anteí

86 *

684 Martiani Capellae lib. VIII. $. 880.

nunquam poterit elevari. Quippe nisi in diámetro Solis positis non potest

evenire sideribus; diamelrum in signo séptimo perhibetur; ita fit ut iste,

qui ultra Signum et alteram exiguain portionem sequentis abesse non poterit,

non illi contingat ortu acronycho sublevan. Denique nec contrarium eidem

novit occasum, sed ortum vespertinum facit, quum post occasum Solis luminis

sui libértate clarescit. Item occasus duos habet, unum quum ante Solem

parère solitus claritate radii super venientis occulitur, alium quum itidem retrogradatione

sua viciniae Solis admotus idem patitur in occasu. Ab со quippe

Solis lumine intra viginti momenta abesse non poterit, licet majoribus partibus

aberrant, qui ultra secundum signum non poterit inveniri. Et has tarnen

riores a Crónico; melius Darmstattensls acronico,

unde nullo negotio veram lectioncm restituí. Nicander

(tlicriac. 7G1): -

HvcödaXa <pa?.aivr¡ èvaALyxux , xr¡v rtsQÏ

Xv%vovç

'AxqÔwxoç ôeutvr]6zoç àrtrjXaÔE Лаираб-

6ov6ccv ,

ubi seboliasta: àxQÔvv%oç âs rjyovv é6rteçwoç.

Alii, ut Firniîcus (math. 2, 8), acronyetas dicunt

Stellas, quae tunc oriuntur quum Sol occidit. Plura

vide infra (§. 887).

quippe nist] Rcccpi lectioncm codicïs Grotiani,

quum vulgo sine sensu legeretur: »quippc in diá

metro Solis posse* positis evenire sideribus«; sed

quod idem mox ex códice attulit post perhibetur

inscrendum: »aut in quadrato partibus XG aut in

trique tro partibus CXX aut in adverso parlibus

CLXXX«, licet in Ettcnhcimmiinstcricnsi quoqiic

invenerim, textui intrudcrc nolui, quum glosscmalis

speciem rcferre videatur.

iBi] Sic codices Rcicbenancnsis, Monaccnsis

(C), Ettenheimmunsteriensis, ct Darinstattcnsis pro

illic in editis; ncque in tanto librorum consensu

dubittni, licet anacolutbia cum antecedent!

isle inde exsisteret, quum reliquae construction!

apprime conveniat. Quod autem mox in uno Eltenbeimmünstcriensi

legcbatiir subliman pro sublevari,

librarlo illi rclinqucndum duxi.

sed ortum] Secutus sum codices Darmstattenscm

et Ettenbeímmiinstericnscm; vulgo enim minas

commode legebatur: » denique nec contrarium eidem

novit occasum vel ortum : sed ortum itidem ves

pertinum « cet.

parère] Pro apparere, ut in rhetorica signare

pro assiijttarc, firmare pro a/firmare. Sic lib. Geom/-

» eject ae fragment or um reliquiae parent.* Virgilius:

» Cm fibrae peeudum, coeli cut sidera parent*,

ad quern locum Servius: »id est, a quo fibrae et

sidera cerium tur. « Martialis:

»Ad partum qnoties paniit Hcrmogenes.*

Et jnrisconsiiltornm frequens ilia iu condictionibtu

formula: »si paret dare oportere.« Ad quern alladens

arbiter leporum:

» Jurisconsullus paret, non paret hob et о ,

At que esto quidquid Servius et Lnheo.« GnoT.

retrogradalione sua] Sic codex Rcichcnauensis;

vulgo sui. In fine paragraph! nialim ostendit pro

offendit.

Martiani Capellae lib. VIII. $. 881. * ' 683

obscuratioues ortueque perspicuos quarto quoque mcnse nec id tarnen semper

offendit.

■ ' * ■

DE STELLA VENERIS.

At Venus, quae ab aliis Phosphoros nominator, a Pythagora Samio 882

cum suis ostensa est terris rationibus pervestigata, et ipsa circa anni confinium

ambire circulum proprium perdocetur. Nam trecentis diebus et aliquot, latí—

tudinis vero partibus duodecim Lunae similis pervagatur, quinquaginta momentis

a Solis orbe discedens, licet plus quadraginta sex partibus aberrare noir valeat.

Et tarnen in suo posita circulo eum varia diversitate circumdat, quia aliquando

cum transcurrit, aliquando subsequitur nec comprehendit, aliquando superfertur,

nonnunquam subjacet, quippe quae non annis omnibus revocet cursura. Tune 883

ctiam quum retrograditur, ultra anni circulum tardior collustrat orbem, quum

Pythagora] Pythagorae meritam déclarât Dio- sîgniferi orbis et Jongitudinem — ncque unqnam ab

genes Laertius (8, 14): JtQcoTOV "E6rteçôv TE xaí Sole daoram signonim intcrvallo longius discedit,

<§>Cú6<pÓQOV TOV WOXOV ebtslv, ubi Mcnagius tum antecedens tum suhsequens.*

landat Stobaeum (eel. phys. 1, 25; p. S20 Heer.) quadraginta sex partibus] Dele vi quod in editia

et Plhiium (2, 8): » Infra Solem ambit ingens s'idus, pracmissum erat a codicia Ettenbeimmünstcriensia

appellatum Veneris, alterno meatu vagum ipsisquc anctoritate. Rem ipsam confirmât Plinius (2, 8):

cognominibus aemnlum Solis ae Lunae. Pracvcniens »Signiferi autcm autbilum pcragit trecentis et riwoquippc

et ante matntïnum exorícns Luciferi nomcn dequinquagenis diebus, ab Sole nunquam absistcne

accipit, nt Sol alter diem maturans; contra ab ос- partibus sex alque quadraginta longius, at Timaco

casn refulgcns nunenpatur Vesper, ut prorogeas placeta

lucem vicemque Lunae reddens; quam naturam ejus quia aliquando] Codices Monaccnsis (C) et Rei-

Pythagoras Samius primus deprcbendit. « Codex cbenauensis intcrponunt XLItna, nescio quo sensu.

Reicbenaucnsis post suis inserit discipulis, quod non annis omnibus] Hyginus (4, 13): »Scd

tarnen at glosscma ncglexi eo magis, quia suis ad totus Hesperus iucertos eificit cursus, non eodem \ .

rationibus referendum videbatur. tempore ad practcritum transiens sign um.«

amon e] Sic codex Ettenbeimmünstericnsis et quum retrograditur] Particulam vulgo omissam

Bondami (var. lect. p. 65), nec refragatur Шопа- supplevi ex códice Eltcubcimmünstcricnsi; vellem

censis (C), qui cxliibet ambiri; vulgo minus com- etiam enim pro eliam substituera lieuisset.

mode habere. De re confer Ciccronein (TS. D. 2, 20): ultra anni] MS. contra anni circulum. Forte

»Ea cursnm anno couGcit, et latitudincni lustrane cum intra. GnoT. — Ex nostra lectione sana oí

tíSG Martiani .Capcllae lib. VIH. §. 885.

autcm directo cursu meat, etiam undécimo mcnse circulum complot,

faciens ante Solis ortum in Luciferum, nunc post occasum Solis eñ'ulgeus

VespeB. vcl Vesperugo nominatur. Sola de quinqué sideribus umbram reddit

ut Luna, solaque fulgori Solis emergentis diu conspecta non cedit. Quae

quidem in ortu matutino plerumque quatuor mensibus immoratur, in vespertino

vero nunquam plus viginti diebus. Verum tarn visus ejus quam oceultationes

undeviginti mensibus restaurantur.

DE STELLA MARTIS.

884 Nam Pyrois sive Martium sidus ultra Solem means proprium etiam

ipse circulum telluris eccentron meat annis prope duobus; in lalitudinem

quinqué vel quatuor partes excurrit. Cui licet cum duobus superpositis oitus,

occasus, stationesque ac reditus videantur esse communes, tarnen et altitudinem

propriam, et stationem primam, et absidem suam exceptam ceteris novit.

finie Solis ortum] Rcccpi lectioncm Boudami gine Grotiana exstant: »circum telluris сенном*

(var. lect. p. 65 f.) et codienm Ettculieimmun- pro eccentron. De eccentricitatc et epicyclis Marti?

'steriensis, Darmstattcnsis , et Monacensis (C), vide Ptolemaeuin (Almagest. iO, 7 sequ.).

quum apud Grotium Icgcrctur »nunc facicus ortum in lalitudinem] In cditis erat: »in latittuiine

nt in Lucifcrum«; licet probe sciam pcrsanatnm quinqué partes excurrit«, cum nota marginali: »al.

locuin nc nunc quidem videri. Scnsus tarnen per- quatuor* ; nostra petiimus ex codieibus DarmsUtspicuns,

quociim ctiani couferrî potest Vitruvii locus tensi, Ettenbeiminünsteriensi , et Mouacensi (C\

'supra laudatus: »Id autcm ¡ta esse maxime cog- Plinins (2, 15 s. 16): »Mai tis Stella quatuor m

noscitnr ex Veneris Stella, quod ca quum Solcm dias, Joris mcdiain et super earn duas, Satotm

sequatur, post occasum ejus apparcns in coclo cla- dnabiis ut Sol.«

rissimeque luccns Vesperugo vocitatur, aliis autem superpositis] IVcmpe in coclo, non in hoc libro,

tcniporibiis cum antecurrens et oriens ante lucem Jove nimirnm et Saturno, sicut infra (§. 880) m-

Lucifer appellatur.« feriares Saturno sunt Jupiter et Mars.

cii cnlitm] Grolius edidit circum, bac nota addita: absidem] 'Aipîôaç nemo ignorât planetaram

»Quanquam pudeat bacc talia annofarc, tarnen im- orbes appcllari. Meminit Plinins lib. II, cap. XVI.

perîtiorum causa addo circum hic nomen esse, non Appulejus de dco Socratis, ubi de planclis scrmo:

(ix/UTOV attamen practuli codicis Ettcnbeimmfin- »Varia quippc curriculi specie, sed una semper

steriensis leclionem, quum circum mihi remansissc et aequabili pernicitate, tum progressus tum auvidcatur

ex prava leetione, cujus vestigia in mar- tcra régressas mirabili vicissitudinc assimulant, pro

Martiani Capellae lib. VIII. §. 884. (587

Nam ejus altitudo, id est ubi se ejus circulus a terra altius tollit, sub signi

Leonis regione consurgit; statio verb specialis ejus prima; nam utpole Soli

conjunctus de proximo etiam in quadratura ejus positus radios sentit, quippe in

nonagésima parte ex utroque ejus latere rcmoratur. Absidem etiam habet recessumque

sublimem in Capricorni confinio, hoc est sub ejus vicésima nona parte.

DE STELLA JOVIS.

Stella vero Jovis salutaris ad omnia utpote superior duodecim annis 885»

longitudinem propriae circumactionis excurrit, per latitudincm vero quinqué

partium spatiatur. Altitudo ejus circuli in Virgine reperitur, absis vero in .

Cancri decima quinta portione; qui adscensus descensusque ecceutron esse

terram ipsum quoque circulum contestantur.

situ ct flexn, et abstituto circulernm«; Iegendum ábsidas altissimas habent in aliis sigáis; Saturmis

puto »et absidibus circulorum.« Grot. — Ipsius in Librae parte vicésima, Jupiter Cancri quinta

Plinii verba apposui, quia ea Lie et in scqucntibus décima, Mars Capricorni vicésima octava» cet, unde

nostra ante oculos fuisse verisimillimura est: «Plu- qui volet numéros apud nostrum corrigat.

ribtis de causis Ьаес omnia aceidunt. Prima cir- salutaris] Cicero (somn. Scip. 4 sive ap. Macrob.

culorum, quos Gracci àxpidaç in stcllis vocant — 1, 17): »Dcinde est bominum generi prosperп s ct

sunt autem bi sui cuiquc carum aliiquc quam mondo; salutaris ¡lie fulgor, qui dicitiir Jovis. « Codex Reiquoniam

terra a verticibiis duobns , quos appelle- chenauensis post voeem salutaris addit vector, quod

runt polos, centrum coeli est — ergo ab alio caique tarnen displicet, quia planetarum rector Sol est,

centra absides suae exsurgunt, ideoque diversos non Jovis Stella. Sed de Jove ауадоЛош Ма-

babent orbes motiisqiie dissiniiles, qiioniam interio- netho multis locis, in primis boc (4, 496):

res ábsidas necesse est breviores esse. Igitur a Zsvç Ô' ЬтСох> ¡xv cpaè&tàv coQodxórfov oafia

terrae centro absides altissimac sunt Saturno in TiTcdvfl,

Scorpionc, Jovi in Virgine, Marti in Leone, Jovi Evuôçtpovç te tL&7]6l xaï evTV%êaç xai

in Geminis, Veneri in Sagittario, Mercurio in Capri- ertöXßovg ,

partibus.« "Ev r' âç%ccîç !t¿ei6vf¡6i itâtQrjç rà ßeßaia

in cuadratura] Plinius (2, 12 е. 15): »Martis . • <pQQVOvvTccç.

Stella ut propior etiam ex quadrato sentit radios ab Adde interpretes Pcrsii (sat. 5, 50).

nonaginta partibus — cadem stationalis senis men- eectntron esse terram] Lege: »ccccntran esse

slbus commoratur in signis, alioqui bimestris.« » terrae.» Grot. — Reete, si superiora comparamos

recessumque sublimem] Plinius (2, 15 s. 16): (§. 884): »circulum telluris eccentron«; sed qtium

»Altera snblimitalnm causa, qnoniam a suo centro nthilominus variae emendandi viae pateant, codiemn

688 Martiani Capellae lib. VIII. $. 886.

DE STELLA SATURNI.

N86 PhaCnonis autem, hoc est Saturai pracaltius omnibus sidus módico

minus annis triginta circulum suum per longitudinem circumcurrit, in latitudine

vero tribus tantum aut etiarn duabus partibus pervagatur. Altitudo quidera

ejus circuli in Scorpionis signo grandescit, verum absis ipsiús in Librae vi

césima portione. Ortus tarn ei quam duabus inferioribus sunt similes, quum

ultra partes duodecim eas matutini radius non praecesserit Solisj tunc quippe

matutinum ortum faceré perliibentur; occasum autem tquum Sole dimcrso

887 rcmotae tot partibus poterunt apparere. Est et alius ortus, qui àxçôwxoi

perhibetur, quum Sole intra horizontem demergentc de orientis facie clarum

planetae nasccntis sidus emergit. Occultationes vero eorum fiunt, quum radio

Solis conséquente proprii luminis vibratum amittuut. Denique a partibus centum

viginti matutinas stationes efficiunt, moxque in contrario in centum octoginta

partibus exortus faciunt vespertinos; itcmque in alio latere ïn centum viginti

partibus vicinantes stationes faciunt vespertinas, quas etiam secundas dicunt,

qui superiores primas esse dixerunt, consecutus autem radius intra duodecim

partes cas opprimit et occultât. Sed cursus diversilates altitudinisque causas

consistendi retrogradiendique atque'incedendi omnibus supradictis importât radius

Solis atfulgens, qui eas percutions aüt in sublime tollit aut in profundum.

deprimit aut in latitudinem declinare aut retrogradare facit.

auctorilate dcstitutue nihil niutarc ausus sum. De radiorum ejus contacta tegtintur, et in triipetro

rc ville Ptolemaeuni (11,1 sequ.). a partibus centum viginti stationes matutinas firjintm

ultra] Sic scripsi pro eum ultra ex códice ciunt, quae et primae vocantur; mox in adverso

Darnistattcnsi, ncipic aliter locum nostrum citât a partibus centum octoginta exortus vespertinos;

Hard и i il и s (ad Plin. bist. n. 2, 12), nude etiam itcruinque in centum viginti ab alio latere appropaulo

inferins recepi er« pro inepta lectïonc Eois, pimplantes stationes vespertinas, quas secundas то-

quae apud Grotium exstabat cant, donee assccutus in partibus duodeuis occulmaitilinum

ortum] Pliiiius: »Errantium autem tet illas, qui vespcrtini occasus perliibentur. «

tres, quas supra Solcm dixiinus sitas, occultantur àxçôw^oç] Sic corrigendum erat с superior!

meantes cum со. Exoríuntnr vero matutino, disce- loco (§. 880); vulgo inepte %çovîxoç, ubi jam

dentes partibus nunquam amplius undenis; postea acecntus perperam positus vitium prodldit.

M A R T I A N I

MINEI FELICIS

. *

CAPE Ъ L A E,

AFRI CARTHAGINIEJNSIS,

DE

MUSI CA

LIBER IX.

Jam facibus lassos spectans marcentibus ignes 888

Instaurare jubet tunc hymenaea Venus.

Quis modus, inquit, erit? quonam sollcrtia fine

Impedient thalamos ludere gymnasia?

Diriguit comis blandisque assueta Voluptas,

Et nostcr pallens contrahit ora puer;

Ipsa etiam fulcris redimicula nectere sueta

Flora decens trina anxia cum Charité est.

Nec melicum recinens modulatur tibia carmen,

Redimicula] Commentator quidam Tetni redi- erit p. 83) vitandi blatas cansa sic verba dîsponi

micula rcfert ad seqnentem vocem trina, et inter- jnssit: n trina Flora decens«, sed longe praestat

pretatur trina redimicula tria fila varií coloris, vulgata secundum structuram pariter ct rbythmicam

rubri, pnrpurei, liyacintbini. Sed fallitur, ut aliis rationcm, quum biatus in caesura nsitatissimus sit.

innumeris in locis; quum referendum sit trina ad melicum] Gl. В »mcllitum et dulce.« Lepidior

Charité pro tribus Cbaritibus; non ut idem com- quam verior glossa. Melicum carmen dixit bymeuicntator,

qui Cbaritem unam dcam facit. Vulcan. nacum, quod ille non simpliciter recitaretur, sed

trina] Vide superitas (§. 1). Voncbiue (in spec, cancretur ad tibiam, ut et supra ex Hesychio vi-

87

690 Martiani Capellae lib. IX. $. 888.

Ncc dalcis tentât psallerc Melpomene;

Omnia quae tenero moris fervescere ludo

In cumulum doctae vocis honore tacent,

Nec Suada illecebFis sponsalia pectora mulcet,

Nec Stimula incensó illicit acúleo;

Quin etíam interulos gaudens dissolvere nexus

dimos. Porro relicens habebat MS. A pro recinens,

sed inepte. Meibom, (in mus. script, ant. p. 340).

— Non adeo inepta est lectio reticens , quam

Grotius quoejuc ex aliis in margine notavit, quum

id ipsum queratur Venu*, quod tibia retieucrit nec

carmen moduletur; tarnen mutandae vulgatae causa

nulla erat.

dulcis] In manuscripto libro est: »nec dulce

tentât, a Quod non indignant puto Capelle. Catull

us:

» Dulce rident ad patrem«

estque quod alii dicant dulciter. Horatius:

» Dulce ridentem Lalajen amabo

Dulce loquentem.«

Sed dulce quiescere dicit Appnlej us. Barth, (in ad

vers, p. 1541). — At metruin non patitur, et dulces

Camoenas dixit etiam Horatius (epist. 1, 19, S).

tenlai\ Temptat semper uterque codex. Et in

aliis, quos babeo, antiqiiis MSS. ita boc vcrbuin

exaratum invenitur. Meibom. — Monaccnsis (C) que

que codex templal pracbet, sed confer Marium Victerinum

(p. 2460 Putsch.).

in cumulum] Restituí anteriorum editionum lcctionem,

quam Grotius in marginem rejecerat scripscrat<]

iic in cumulo, sensu nullo; in cumulum est

insuper , praelerea, simulque ne quid desit} ut res

omnibus partibus absoluatur, irónica plerumqiic significatione,

ut apud Giccroncm (de lege agr. 2, 25).

Scnsus igitur bic est: » omnia practerca sollemnia

nnptialia tacent prae reverentia arlium, quae Lucusque

locutae crant.«

Suada] Juno, quae et prónuba. Vulc. — Inuno

Veneria comes, ut apud Horatium (epist. 1, 6,

58). Eadcm infra (§. 90S) Gracco nomine Pitho

Appellator, quam Phitarcbus (in quaest. Rom. 2,

p. 240) inter ipsos Romanorum dcos nuptiales

numerat.

sponsalia] Grotius sponsalis, altera lectione in

marginem rejecta; sed bnic codices ctiam favent

Reicbenauensis, Darmstattensis, Monacensis, et

Meibomianus uterque.

Stimula] Dca (Ovid. fast. 0, 505. Scholiast,

ad Juvenal. 2, 5), ut Angiistini (de civ. dei 4, 11

et 10) verbis utar, »quae ad agendum ultra modum

moris] Grotiana margo codicesque Reichenau- stimulât. «

ensis, Darmstattensis, et Monacensis (C) praebent

ttmoris, errore facili et hoc inprimis in loco

excusando, sed qui nihiloininiis nec metro convcnîat

nec sententiac; constructio enim haec est:

• omnia, quae moris (seil, est) fervescere tenero

ludo, tacent.« Locntionis exemple quaere apud Optimum fortasse fucrit iticensos, si libri addicercnt.

Bocttichcrum (in léxico Tacitco p. 211). gaudens] Hymen intelligo. Vclc. — Scd feiniincenso]

Codex nterquc incensa, pro quo ta

rnen melius vid с tur incensó; nisi abstrusior hic lateat

expositio. Meibom.— Darmstattensis etiam codex

incensa, sed metro hoc magis etiam répugnai qnam

i, teste Grotio in margine, intenso.

Martiani Capellae lib. IX. §. 888. 691

Blandificaque libens stringere corda face

Nictantes ocalos reprimit stapefacta pavore,

Ncc perferre valet Gorgonos ora trucis.

Si erudita placent certe sponsalia divis,

Saltern docta ferat carmina Calliope;

Nam simul oblectans vocis modulamine mentes

Taediâ dulcisonis auferet ilia tonis;

Quippe scruposis, fateor, lassata salebris

Insuctis laedor moestificata modis.

nam rcquiri mox slupefacta ostendit, quarc Pronubam

vel Cinxiam inteUîgo, quae gaudent interulos

nexus г id est vincula interularum sivc intcriurnm

tunienrum solvere.

pavore] Recepi Icctioncm seqiicntibus aptissi-

шаш ex margine Grotiana et códice Darmstal tensi;

vulgo legebatur vapore, ad quod Meibouiius (p. 540):

»Sic cod. В addita glossa: »fervore artium«, nimis

acute! Codex A vapores, at litera s dele ta;

in margine erat pavore.« Codex Moiiaccnsis (C)

sopare, quod mul tum liabct quo se coinmendct;

attamen nictari homines etiain prae pavore dici,

insignia probat Plinii locus (11, ö4) de oculie:

»Plerisquc vero naturale, ut nictari non cessent,

quos pavidiores aeeepimus.«

Gorgonos] Gorgonis boc est Palladis Gorgoneum

caput in peetore gestantis. Vulcan. — Ne'n

Gorgonis sed Gorgonos libri omnes babent. Conferre

superiorem licet locum (§. 572). Trucem autem

appcllat, ut Marlialis (10, 19, 14) lelricam.

divis] Sic codex Darmetatlensis ; vulgo divi ,

quod glossa apnd Mcibomiuin ad Mercttrium refert $

sed praestat nostra lectio, qua sc Venus ad totnm

dcorum senatum converters videtur.

tonis] Id est cnnlibus, nui in diversis tonis

scu modis sunt facti. Meuiom,

quippe scruposis] E codieibus Reicbenauensi

et IKeiboroiano 11 troque correxi bunc versant, quem

ita G rotins ediderat:

» Quippe est scruposis fateor lassata pnellis«,

addita tarnen nota marginali, qna vocem est in

veteri códice non liabcri testaretur, ncque babetur

in Monaccnsi (C) et Darms tat lensi. Ad vocem scruposis

glossac codicis В apnd Mcibominm adscribunt

salebrosis et difficilibus , Papias autem explieat spinosa

et áspera; vide ctiam viros doctos ad Vale

rio in Flaccum (2, i>18; p. 214 Burm.). Pro puellis

Oudendorptus (ad Appulcjum T. I, p. 484) mera

с conjectura rescripsit dueüis, cui ееrte praestabit,

quod nos e codieibus reposuimus. Salebrae sunt

ipsac iliac exiles et intricatac quaestioncs grammaticac

et geometricac cum invenusto et horrido verboruui

strepitu conjunetae, ut apud Marttaleni (11,

90, 2):

» Cannina nulla probas, molli quae limite cumint,

Sed quae per salebras altaque saxa cadunt« ;

undc et »salebrosus Santra« apud eundem (11, 2,

7), et »salebrosa oratio« apud Quinctilianum (11, 2).

modis] Grotiana margo codiccsqiic tarn Mei

bomian! quam mei babent morís, recte tarnen cgit

Mcibomius vulgatam tucns, quae sensui nnicc

convenit Licet enim initio carininis de mora Venus

87 *

692 Martiani Capellae lib. IX. §. 888.

Prónuba sic volupe est hace seria carpere Juno,

Nee cura astrigeri te stimulât thalami;

Ast ego succubui, lepidisque assucta choreis

Non valeo tristçs cerneré Cecropidas.

Et cum dicto resupina paululum reclinisque pone consistentis sese permisit

amplexibus Voluptatis. Cujus verbis assertionique ruricolae omnes cunctique

fluetigenae, quam plures etiam astriluci assensere divi; praesertimque Lcmnius

Mulciber fabrilium tantum operum sollers maritus promtiore attestatione collaudatj

tálc denique, quod decenter innixa, atque ipsa relabentem lassitudo

decuerat, Mars eminus conspicatus tenero cum admiratîonis obtutu languidiore

fractior voce laud a vit, profundaque visus est traxisse suspiria, nec Bromius in

favoris gratiam dispar fuit; quin etiam ipsum Atlantiadem tam flammatae culuesla

fuerit, nunc tarnen horrido p о tin s verbo- astriijeri] ReïcLenanensis quidcin codex com

rum strcpitti insiietisqnc dicendi mod is lassari sc edítis astriferi Ii abet, Darmstattcnsis vero astrigeri,

laedique signifient, quum dulcía tantum carmina quod ideo practuli, qnia noster liac voce, non illa,

modosque lepidos et molles audirc consucrit. Lac- sacp'e nsus est: astrígera sedes (§. 808), aslrigeri

dor antem legendum esse cum Grotio, non laetor dii (§. 91), astríi/erum cocíum (§. 193 f. 802) cet.

cum anterioribus, vix verbo moncri oportebat. consistentis] Vulgo consistais, sed praetuli aucsic

volupe est] Locum turbatnm esse apparat; toritatem codicis Darmstattensis et Leidcnshim qoavide

ne legendum sit si volupe est , quanquam ne tuor autiquissimorum (Oudend. ad Appui. I, p. 8Gsic

quidem commode procedet constructio, nisi in- 112. 476).

fini t i vnm carpere Graeco more vcl pro imperativo fabrilium] Id est sordidarum , illiberal mm, qnas

usurpar! vcl quod malim per attractionem positum Graeci 0avav6ixàç appellant ingenuisque et libeesse

statuas, ut apud Platonem (in Theagc p. 129): ralibns, quae liic proponuntnr, opponunt. Confer

si âs ßovXeÖ&e xov TifuxQxov ccôeZ<pov èçi6- Wowernm (de polymath. 3, p. 23).

■frai. Sensum autem bunc esse non dubium est: lassitudo decuerat] Panier supra (§. 70-1) dî-

»Tu prónuba Juno carpe baec seria, si volupe est xerat : »Lassa Venns pulchrior.*

nec cura tbalami te stimulât; at ego defatigata snm leñero] Hoc e códice Monacensi (C) recep! pro

lepidisque assucta choréis seriamm illaruin discipli- tenerae in e dit is, nt ad obtutu m spectaret; nam

naruin adspcctuin perferre ampliiis non possum. « adjectivum langnidior ad vocem pertinct.

Carpere enim idem est quod frui, ut dulcía (Pers. Atlantiadem] Corruptum in editis sithlantidem

5, loi), gaudia (Ovid, arte ara. 3, 661), osada eorrexi с codicibus Monacensi (C), Darmstattcnsi

(heroid. 11, 117) cet. et Reichenancnsi. Cfr. superiores locos (§. 38. 726).

Martiani Capellae lib. IX. $. 889. 693

piditatis cura concussit, ut omittere vellet quae circa sponsalem coetum ornatiora

disposuit. Tanti quippe visum nunquam Veneri displicere. Verum 890

superûm pater, licet insinuatione germanae ut properaret admonitus, tarnen

ne quid nuptialibus derogaret ornatibus, aut tantae eruditionis examen deliciosa

festinatione convellerct, qui probandarum numerus superesset, nihil afferens

festinationis exquirit. Cui Delius Medicinam suggerit Architectonicamque. in 891

praeparatis assistere; sed quoniam his mortalium rerum cura terrenorumque

sollertia est, nec cum aethere quidquam habent superisque confine, non

incongruo, quasi fastidio respuantur, in senatu coelico reticebunt, ab ipsa

deinceps virgine explorandae discussius; una vero, quae potissima coeli

siderumque dilectio est, examinis hujus tarn favore quam voluptate disquiritur,

tuisque conspectibus non potent sine scelere viduari. Sed illud prae cunctis 892

intimatum velim, quod dotis offerendae cumulandaeque reciproco alias advexit

virginis mater puellas, quas opulentis collocatas *muneribus examine isto ex

plorare constituit. Hae igitur nec dispares numero nec disgregae venustate,

eruditionis etiam dignitate paucis adstantium conferendae, in penetralibus

quoque virginis secretisque sanctioribus alumnatae, quove odio quibusquc

coetum] Codex Monaccnsis (C) cm-am ¡ sed trimonii, qua ratîonc Slartianus Capella non male

coetum sponsalem intelligo turbam discipliaarum dotis offerendae cumulandaeque reciproeum dixit,

dotalium, quae sponsae destinaverat. et alio loco: atram repensatrix data.« Locos alter

sirchileclonicamque] Glossa B: »prineipatum quem innuit incomparabilis jurisconsultos aliqnanto

aedificiorum.u Eccc Graecam glossatoris eruditio- infra est. Grot.

nein! Meibom. collocatas] Alii teste Grotio in margine cottoquasi

fastidio] Reduxi lectionem a Grotio in catura, sed mutandi causa nulla est.

margincm rejectam, adstipulantc códice Monacensi nec dispares] Sie codex Mouacensis (C), neqae

(C)j vulgo ас si, sed Meibomii quoque uterque refragatur Darmstattensis, qui exbibet non; sed

cpdex ac omittit. vulgo prorsus iuepte modo.

dilectio] Vulgo dileclior, sed recepi quod jam disaregae] Dissimiles. Vixcait.

Grotius ex códice suo recipiendum suaserat, ne sanctioribus] E códice Reicbcnauensi boe recepí,

adjective potissima substantivum suum deesset qnum vulgo sanctionibus legeretur minus commode.

reciproco] Magnus Ше Cujacius in paratitlis ad De vocabulo quod sequitur alumnatae vide Outit.

de jure dotium: »Dos est pensatio onerum ma- dendorpinm (ad Appui. 6, p. 425 et 9, p. 663).

694 Martiani Capellae lib. IX. §. 892.

dcliciis ac prorsus oner vi mollitudine sideralis curiae transeantur, Jovialis

895 vigoris majestatc percensae? Hie Tritonida: alquin, ait, virgincs quas Phronesis

educavit superûm incessabiliter pectorum arcana tenuerunt, nee quisquam fuit

vestrùm, qui non lilis voluntatis abditae interpretainenta commiserit; denique

ex his quam plures antistitium professao divûm, ас ni per illas nefas in terris

Sanctis libare numinibus, certe litare penitus abnegatum. Verum transactae

virgincs erudilionis castae pracstiterc miracula, hae familiaritatis vestrac

pracfonmt documenta; nam inter divina humanaque dissidia solae semper

894 interjUnxcrc colloquia; has igitur ingressas agnosectis probabitisque divi. Quae

dum Delhis Pallasque dissorerent, earum disquisita vocabuia; tunc Phoebus:

Genethliace,' inquit, prior adstabit, quae rationis aethereae conscia pensa Lachesis-

adopepto atque instantium seculorum gerenda denunciat; deinde Sym-

Tritonida] Sic alibi sücpc pro Trítonis , ct est quod Graccc xaXXuQelv , vide Taylorom (ad

того MS. Tritoniu plcrumquc Tritonida , ca niiní- Lysiain p. 62 Reisk.).

rum forma, qua lampas lampada, hebdomas heb- colloquia] Hue pertinet quod Plato ait (¡n podomada,

Itonis Ii out da apiid Festum, Ptolemais litico p. 200 Stepb.): si6i âè oí jísqI цагсщч

Ptolemaúla, Persis Persida, Chaléis Chalcida ipsi í^ovrég xivog Ыибхгцщд diaaóvov [wqwv,

Capcllac, absis ábsida Isidoro et Augustino ad sQiirjvevxal yáo rtov vOfiLÇoiTai. Лада i?£íw

May. ubi vulgo absidiae legitur: herois heroida àv&QcôrtOLÇ: et alio loco (in convivio p. 188): ml

Fulgcntio (licitur. GnoT. — Vide supcrius (ad §.31). I6xiv av y fiavxixtj anXiaç -&ecov xai «v#(>wantistitium]

Vulgo antistitium, quod ex ipso jt(OV ór¡{iiovgy6g x. X. Я.

noslro corrcxi (§. 134). Genethliace prior] In cditis erat pronior, sed

ас ni per illas] Addc ex MS. nefas; alludit ad niargincm posituni prior astabaf, untie reccpi

autcin bic in differentia vocum litare et libare. Est quod codicibns Rcicbcnauensi, Darmstatlcnsi, et

enim libare generaliter sacriGcarc, vel specialitcr Monacensi (C) firmaba tur. De Genclbliacc vide soveniant

sacrificiis petcrc, litare vota impetrare, quo periorcin notam (ad §. 228) et palacographiam

pcrtinct similis illc Plauti lusus: raeam cr'rticam (T. IV, §. 503).

*Si hercle isthue un quam factum est, turn me adoperte] Fortasse adoperta. Cctertim confer

Jupiter Giceroncin (de divin. 1, 1): »dintnrna observation!)

Facial ut semper sacrificcm ñeque unqnam litem.* sidcruiu scicntiam putantur cflccissc, ut praedici

Guot. — Inscrui voccm nefas, quam codices etiain posset, quid cuique eventurum, ct quo quisque ft'*

Monaccnsis (C), Darmstattcnsis, ct Rcicbcnancnsis natus esset«} et Vitruvinm (9, 4) : » quod propria est

haben!. Scnsiis est, per illas tanliim Tas esse libare, corum gcnctbliologiac ratio, nti possint anlcfacta ct

ccrte litari nisi per «as omnino non posse. Litare futura ex ratiocinatiouibus as tro ru m c.<plicarc.«

' Martiani Capellae lib. IX. $. 894. 69Ö

holice, quae varietatibus ominatis ventura componens auspiciorum provcntus

pensât viribus futurorum. Oeonistice tertia est, per quam tripus illa ventura

denunciat, atque omnis eminuit nostra cortina; denique in argumentum pracscientiae

mihi corvus alludit, cygnus etiam sociatur, ut diei noctisque provcntus

nos avibus praesentire concolor temporum pluma testetur; ipsaque tripus trim*

cursus praesagia pollicetur, hoc est exstantis, instantis, et , rapti. Dcmuin 89o

trigarium supplicantis semper germanitatis adveniat, quod nostra vulgo suffragia

pollicendo inccrtos mortalium sensus primuni in spem opis superae proritavit,

Symbolicc] Haec est quae ex ÖVßßoXeov futura

auguratiir, quam jam Xcnophon inter quatuor antiqnisaima

navzixrjg genera refert (mem. Socr. 1,

1, 3): ô ô'ovôèv xatvóreQov eiçètpEQe rcov

àXXtov , обоь [zavrtxrjv vofiLÇovreç oitovoïç re

XQCùvxai xai ipr¡imig xaï ÖVfißöXoig xaï -&v-

Ciaiçi addc Acsehylum (in Prometb. v. 485 sequ.):

Ilclxoivct JtQcoroç è£ oveiçârcov et %crf¡

"YitaQ yevè6&ai, xXjjôôvag re ôvçxçirovç

'Eyva>Qi(? avroîç, èvoôiovç re 6vi¿0óXovg,

Тац-фьп"0хо>у re rtrr¡6iv oltovcov x. т. X.

qiianquam eadem ctiam commun! OQvi&COV sive

oicovcöv nomine comprclicnsa esse teatatur Aristo

phanes (in avibus 719):

Фтцпг) yv\iïv oqvlç èôri, fitaçfwv r'bçvi&a

xaXelre,

ñVfxfioXoV OÇVLV, (ptûVTjV OQVLV X. Г. X.

Erant aiilcni quae Latini ostenta, portento., monsita,

prodigia dicebant (Cicero de divin, i, 42),

quae qui curaban t, ГЕфОХобхотСО l appellabaatur.

Oeonistice] Hace est quae ex al ¡ tum volata

praesagia capit, quam relut oiovo't6rixr/v dictam

Plato ñüt (in Pliacdr. p. 244 S te pli.). Plnra dabit

SpanLemîae (ad Callim. lavacr. Pali. 121 sequ.) et

Esclienbacbius (de augnrîis veterum in diss. acad.

p. 556 sequ.).

cortina] Eodcin nunc quo tripue sîgnificatu

iisurpatur, licet proprie pars tantum ipsius sit, quae

Graecis r¡%etov nuiicupabattirj vide Müllcriim (de

trípode Delphico p. 16 sequ.). Sed ita saepe v с lere 9

per synccdocbcn, ut Virgilius (Acn. 5, 02):

»Liminaque laurusque dei totusque moveri

Möns circum et mugiré adytts cortina reclusis.«

Inepte Varro (L. L. 6, 5; p. 91) a corde dictam

▼alt, quod inde sortes primae existimatae!

corvus] Quem Apollini sacrum supra jam vi

dimus (§. 45o); adde Aelianum (hist. anim. 1, 48),

Plutarcbum (de Isid. et Osir. p. 579), et PorpLyrium

(de abstin. 5, Sj p. 226).

cygnus] Cygnos augúrales alites itidem supra

cognovimus (§. 26). Plura dabit J. II. Vossius

(mythol. Briefe T. II, p. 108 sequ.).

concolor temporum] Cygnus diei, corvus noctis.

Vulc. — Simili lusii Appulejus (in florid, p. 110

Oudcnd.): »ntrumque eolorem Apollo suis alitibus

eondonavit, candidum oloii, nigrum corvo», et

Eustathius (ad Iliad, д. 101; p. 449): о y/cxvoç

¿egovraí 'ArtóXXcovt cog 7¡Xico дш rr¡v Xevxórr¡

ra, xai ó xôç>a£ dià rr¡v w>xxeQÍvr¡v fxe-

Xaviav- quo utitur Cuper m 9 (Harpocr. p. 71).

trini cursus] Vide superius (ad §. 755).

trigarium ] Qiium septem numero disciplinas

sacerdotales Hartiaaus in medium producat (§. 892)

totidemque Cicero (de divin. 1 , 52) enumeret di696

Martiani Capellae lib. IX. $. 895. '

praesidiique indigam in cultum fecit procederé nationcm. Hanc igitur sive

trigcminatu feminam sive tres in unius nominis vocabulum conspirantes quis

in coelum venientes inexaminatas attentet explodere, quum per cas in terras

896 nos certum sit deraeare? Post has vero adstabit decens ilia sidereis fulguransquc

luminibus, quae epistolaris tua et dicta est et probata. Huic semper pater

tuas assereris credidisse manubias ac trisulcae lucis commisisse fulgorem, quae

vias, vestigia, adventum, exitusque ignivagae denunciationis agnoscit. Huic

igitur fem i пае colloquium dcnegamus, per quam edictoruiri tuorum admonitus

mortalibus innotescunt? Cur igitur pater optime remoraris et intromittere eas

897 alacer et probare? Postquam haec Latoïus dixit, Jupiter Harmonien venire,

quam suggestum est Mercurialium solam superesse, praecepit, tuncque alias

in ordinem continuari. Hie Luna jam gemina emensi diei portione commonita:

ingressuram, inquit, mox feminam possum explorare vobiscum; ceterum

propinquante vespera confiniisque noctis consequentibus témpora impartiré

non possum; quippe Plaustrum mihi Taurusque ac mundanae discursionis

itiner subeundum, nee ceterarum me auscultare commentis stelligeri raptus

vinationis genera : »in extis, in avibus, iu fulguribus, idqtic ctiam Martiani verbis consentanciim crit, qni

in ostentis, in stellisj in somniantium visis, in furcn- ' tres in nnius nominis, iieinpc IsçoÔxonlaç rocatiiim

voeibns«, facilis conjectura esset, quum Gene- bultiiii conspirare ait.

thliacc ad Stellas, Symbolice ad ostenta, Oeonisticc in cultum] Sic codices Reicbcnauensis, Darm

ad aves spectet, fulgurum autem interpretatio mox stattensis, et Monacensis (C); Grotins i»i

sequatur, reliqua tria boc tri gario comprebendi ; sed qna in lectione desideratur significatio ejus, quo

quum ipso Cicerone auetore (i, 6) ca divinatio, natio processcrit. Ceterum jam Vulcanius nos trän

quae per somnia et vaticinia fiat, non ártis sit sed lectionem babuit, quam explicat: » videlicet deonun.<

naturae, unius baruspicinac genera tria intelligenda manubias] Seneca (quaest. nat 2, 41): »Folcrunt,

quae jam Acscbylus (1. 1. 495sequ.) distinxit: mina dicunt a Jove mitti ct tres illi manubias dant<

UrtXáyxvcóv те ¿eiórrjra xal %çoiàv riva Vide Müllerum (Etrusc. II, p. 18o).

'E^ovt' av eirj да'цюбь rtçoç r¡dovr¡v, continuari] Salmasius (ad Solin. p. 249) libros

XoZrjç Xoßov TS JíOLy,iXr¡v evtxoQíplav ' continari exhibere ait; sed vide Oiidendorphmi

ííví66r¡ те %ы)м dvyxaZvjtrà xai {jlcmqccv (ad Cic. de invent, p. 660 Gracv.).

'06cpvv rtVQcÔ6uç óv6xéx¡.iaQTov eiç xè%vr)V iiiner] Labcrius: »rimatur itiner transitas.»

'Siôcoôa &VT¡TOvg' nal (pXoycûrtà бтцлата Grot. — Vide Scioppium (in gramm. pbilos. p. 6li

'E^(0¡i¡J,ázcú6a rtQÔç&ev ÔW еЯадуеца: Herz.) et Raddimannum (inst. gr. LaL T. I, p. 65).

Martiani Capcllae lib. IX. §. 89Y. 697

meta permittit. Et fateor, vellem, si quam examinationcm virginum prorogarct

auctoritas, ipsa quoquc tam praecluis eruditionis asserta cognoscere; praescrtimque

quum perendioatio rationabiliter exspectatur, nc lassata cognoscentis

curae fatigatione fastidia omncin doctac intiinationis excursum gravatae laboribus

intcntionis excludant, et illa expetendae cognitionis approbandaeque subtilitatis

in odium noscendorum obtusa multiplied prolixitate vcrtatur. Aequins igitur

duco ampliandam discussioncm tantum in ardentcm sitim aurium vividarum.

Quae quum Luna dissereret, omnes ccrtatim assenserc divi; dchincque utrum 898

repensatrix data dicsque conferendae dotis prorogari jure publico possit inquiritur.

Quo dicto arcanus ille prisci juris assertor magna nepotum obsecratione

consulitur, responditque regulariter etiam matrimonio copulato dotein

dieere feminam viro nullis legibus prohiberi. At tunc Jupiter periti patris

cruditione commotus: habeo, iuquit, mea pignora, gratulandum , quod fas

asserit quidquid vos volle cognovi. Ñeque cnim fastuosa rigidus elatione

defugiam aut vestrum crebrius accclerare consilium, aut doctarum virginum

examinare sollertiam desidis ignaviae dissimulatione piguerit, praesertim quum.

■

ceterarum ] Alü teste Grotlo in margine exte- in margine notavit, mu!dañan pro vividarum, nisi

varum , male. invitarían in ea lectione latere existimas.

5i quam examinationem\ Grotíana margo e.vri- assertor] Saturnus. Vclcaw.

minalione virgittern, Inapte; sed nec vulgata arridet, responditque] IlesMorisum hoc veris Jnstiniani

nisi scriLatiir si qua. responsis confirma tur, cod. de donationibns ante

perendinatio] MS. comperendinatio. Comperen- nuptias 1. penúltima et ultima Lis verbis: »s¡ condinare,

nt nulli non notum, par est ei quod infra siliiiin constante matrimonio augendae dotis inicrit

dixit ampliare. Grot. — IVeutiquam lubet nnius uxor«, et: »quare eaim dotcm quidem etiam conlibri

scripti gratia locum corrigcrc, qui minime est stanlc matrimonio mulicri marito dare conceditur«

obsenrus, praesertiin quum non Martianus solus etc. IVo tanda autcm hoc loco pbrasis dotem dici,

4

ilia voce utatur. quae et jurisconsultis usitata. Grot.— Inepta lectio

subtiltlatis] Nisi subtilitas scriptum fuerit, sen- aliorum est dotem ducere, qnain rectc Grotius in

tentia subjecto carebit. margine rcliquit.

in ardentem] Hoc est: »ut volaptuosac aures commolus] Alii teste Grotio in margine comsemper

enpiditate audiendi teneantnr. « Vixcak. — monitus, non profecto male.

Rectc, ncqne neccssc est, quod alios legere Grotius accelerare] Recepi lectionem a Grotio in margine

88

698 Martiani Capellae lib. IX. $. 899.

899 terris indecenter expulsas solis oporteat adliaerere sideribus. Nunc igitur

praecellentissimam feminarum Harmoniam, quae Mercurialium sola supercst,

audiamus. Haec quippe est quae superûm curas prae cunctis poterit permulcere,

aethera cautibus numerisque laetificans, et nostra tantummodo cupit

celebrare palatia, exosa terrigenae stoliditatis ignaviam, quam melicorura

indocilis auget sine fine mortalitas; denique jam pridem homines dirutaque

gymnasia abscedens orbe terrisque damnavit, ac vix Cyllenidae indagantis

excursibus nunc comprehensa post longae occultationis oblivia de fuga rovocatur

900 reduciturque latibulis. Hanc igitur repertam post sécula numerosa et tandem

in usum melicum carmenque revocatam tarn volupe est quam condecet audire;

ceterae vero eruditionis doctissimae sacraeque germanae, quum rcnovata lux

901 fuerit, intromissae intentions curae examine probabuntur. His orsis Jovialibus

Phoebus admonitus virgincm sibi prorsus accommodam admissurus egreditur.

Verum Paphia remeautis filiae gratulatione concussa annuit puero praecineret

nuptiale carmen. Ilaque Hymenaeus alacri tandem vigore luminatus, nec

ipsa jam renuente Tritonide, sic coepit:

902 Aurea flammigerum quum Luna subegerit orbem,

Rosis jugabo lilia;

Virgo deusque sacro sociabunt foedera lecto,

Fulcris parate cinnama.

notatam, qnum vulgata accelebrare idóneo sense filiae] Harmoniae; vide snperins (§. 737).

carcrct. praeeùwret] Sic codex Lcidcusis, teste Onhaec

quippe] Verba sequentia est quae absout dendorpio (ad Appulcj. met. 9, p. 643), intcrqnc

a códice Reichenanensi et antcrioribus editionibns. mcos Monacensis (C) ct Darmsiattcnsis, etsi pracmelicorum]

Id est hjricorum, nt apnd Cicero- fixo ut; vulgo praecinere.

вст (de orat gen. orator. 1) et Pliotinm (biblioth. fulcris] Glossa Isidor! : «Fulera, enhilia, leeti

cod. 239), nam bi tantum mnsicae ope indigent, ornamenta, qnac et reclinatoria diennhir.« Sic alibi:

qnum rcliqui qnamvis pociac assa voce canant. »tardabo fulcra lecti. « Grot. — A ide

condecet] Recepi Iectionem a Grotio in mar- (§. 726).

gine relictam, qnum vulgata conducit dcoruin ma- cinnama] Oviilins (met. IS, 399):

jestate minus digna esse videretur. »Quassaque cum fulva substravit cinnama viyrrhn.-

Martíam Capellae lib. IX. §. 902. * G99

Hesperus intactam servet licet usque puellara,

r Nuptam videbis Phosphore;

Nec matris lacrymae pressi nec viribus ungues

Nexus valebunt rumpere.

Ne thalamos metuas, eris hoc quod Juno Ton an ti est,

Quae nunc sorore dulcior;

Si placuit docti sollertia sacra mariti,

Magis placebunt oscula.

Aurora exoriens roséis spectabit ocellis

Floris resecti praemia;

Ipse ego pallentem speculabor luce puellam

Sese occulentcm visibus.

Conscia jara Veneris nova serta parate Napaeae,

Crocmnque lecto spargite,

Inque thorum violas certatim fundite conchis, •

Pulvinar al m um comité.

Crinalem spicum pharetris deprome Cupido,

Hesperus] Similiter Catullus in carmine nuptiali conchis] Conchae Veneri sacrae erant, unde

(02, SS) ex felicissima Scliradcri cmendatione: Plautus (rnd. 5, 3, 43):

»Nocte latent fures , ano» idem saepe revertens, »Te ex concha natam esse autumant, cave tu

Hcspere, mutato comprendis nomine Eons.« harum conchas spernas.*

viribus ungues] Ilcinsius (ad Ovid. met. 5, crinalem spicum] Forsan crinalemque spicum?

195 5 p. 330 Burm.) pro viribus legi jussit crini- Vulcan. — Lege Crinale spiclum. Vocalem brevem

bus; multo melius Roevcrus (in Burm. anthol. lat. producit ob scqiicntcs consonas j sic Prudentios ante

I, p. 747 £) virginis ; possit tamen etiam vulgata candem vocem:

cxplicari » ungues omni vi impress!. « » Vibrato capite spicula dentium.*

pallentem] Sic codices Grotiauus, Darmstatten- Est autem crínale spiculum hasta coelibaris, de qua

sis, et Monaccnsis (C); vulgo psallentem, quo vide Fcstuui Pompejum. Nisi tamen spicum hie

nihil ineptius. rcctc legatur, quod me monnit magnus Scaliger.

conscia] Codex Darmstattcnsis consciae, quod Spicum enim antiquis spica; sic Cicero:

omnino pracferrcm , nisi metram repugnaret. De rSpicum illustre tenens splendenti corpore virgo.»

¡Vapacis nymplas supcrius dixi (atl §. 425). Ilinc ad similitudincm tcJum spicum dictum, ct

88 *

ч

700 Martiani Capellae lib. IX. §. 903.

Libens capillum solvere; .1

Flammea, virgineum quae obnubere sueta pudorom,

Regina déme prónuba.

Te blandura teneri quae conscia sola doloris

Venus decens solabitur ;

Quae nunc dura novo nescis committere araori,

Parabit ilia pectora.

Tu modo quae mando oculos dejecta decoros

Reconde mentis intimo:

Doctiloquum caris juvenem complexa lacertis

Fecunda rcdde pignora.

proinde vtíoxoql6xmov spiculum. GnoT. — Quod

ctiatn masculino genere nsiirpatuin docct Festus

Po:npcjits: *Spicumv inquit «masculine aiiliqiii di-

Cebant.« Spicum vero per translationcm a spicariiüi

acie dictum pro ferro in cuspidem desinente, q nal es

snnt radií sire dentés pectinis aliciijus. Ilinc diminutivum

spieulnm, missile nempe telum, acutum

babens mucronem, qnod ct pro sagilta, intcrdum

pro ipsa cúspide sagittac sumitur. Stemi. (ad Saxon,

p. 60). — Lectio líbrorum consensu satis tuta est;

лес stgnifieatîo dubia esse potest, qnum constct,

ut Arnobii (adv. gentes 2, p. 91) verbis ntar, nubentium

crincm соеlibar i hasta mnlceri solitiim esse,

de qua jam Grotïus Festum grammaticiim laudavit.

Eundem morera tangit Ovidius (fast. 2, 5G0) :

»Nec tibi айве cupidae matura videbere matri,

Comat virgíneas hasta recurva comas ч,

et Plutarchus (in vita Romnli 14 et quacst. Rom.

87), qui dogatiov ai^/xrjv appellat, unde fucile

apparct, qnomodo Martiamis sagittac spiculum in

ejus locum substituerc potuerit.

flammea] De bis saperias dixrmns (ad §. 114).

bhndum] Pro blande, et referendum ad solabilur.\

vLC\y. — Sic noster supcrius (§. 804):»b/«ndum

stertens«, ct Pctronius (127): «deléctala illa

risit tain blandum* cet.

parabit] Sic anteriores editiones babent ipseqiie

G rol ins in no li s restituendum vidit 5 ediderat enitn

paravit.

quae mando] Scilicet ego Iíymenaeus. Угасдя.

— Recle J inepta est lectio alioruni mundo, quam

mérito Grotius in margine rcliquit; nostram ct

códices confirmant Monaccnsis (C) ct Darmstattcnsi».

dejecta] Sic legendum vidit DraKcnborcliius

(ad Si Ii u m 8, 75 j p. 597) legiqt.c in codlcibus

Caucliiano ct Leidens! testatus est JBurmaunus (ad

antbol. Lat. I, p. 1SI); vulgo ílelecta; sed to tum

bemisticbion est Virgilii (Acn. 11, 479).

caris] MSS. fidi pro clmris babent chelis, enni

iutcrpretatioBC curvis. Numqnid igitur dixit chelis

lacertis pro ita implicitis, ut forficuiu sunt bracLia,

sen quae dixit Ovidius (met. 10, 127) concava

brachia cancril Placuit ccrte buic actati chelae

pro bracbiis. Saxo Grammaticus :

»4dde ocuhim propius, nostras etprospice ebehs.«

: Martiani Capellae lib. IX. §. 904. * 701

His Hymenaeo diutius velut Fesconnina quadam licentia personante 904

geminanteque crebrius placuissc ratus, maxima circumstantium multitudo

Tritonidcm Dionenque comitata digreditur, et ad nos rcductae tandem virginis

studio properanter concurritur. Vertun tarn pucllarum, quae deas dominao

consecutac pone forte constiterant, quam heroum populus, qui j tissus advenerat,

properabat; iliac ut psallendi matericm discercnt, hi ut sacri vultus

memoriam recensèrent. Nec mora, et ecce quaedam suavitas intentata auli- 905

caoque dulcedinis cantus insonuit, ac melodiae ultra cuneta rerum oblectamina

recinentes auditum mirantium complevere divûm. Non enim simplex quidam

et unius materiae tinnitibus modulatus, sed omnium organicarum vocum

consociata permixtio quandam plenitudinem cuncticinae voluptatis admisit.

Quo canoro diutius circumstantium pcctora decrumque mulcente, illae egressorum

paulo ante turbae adventum virginis praceuntes ac tanti comitatus praeambulare

visuntur. Sed non cassae dulcedinis nec sine aliquo sonori modulaminis

argumento aut opere revcrtuntur; nam Eratine Cypridis filia, et Himeros

Cupidinis assecutor, itcmque Terpsis e famulitio Dionac concinentes gratissimc

inlcn tain] Id est nun ([nam ante» cognita; inepfe

alii, teste in margine Grotio, interjectata.

aulicaeaue] 'Ало Tcov avZcOv, non ab anla,

nt alias. Sic infra »aulica enavitatc.« Grot. — Co

dices Monacensis (C) ct Darmstattensis attlidae,

sed practuli vulgatam.

argumento] Alii teste Grotio in margine aug

mento, non male.

revertunlur] MS. reverterunt, ag^aixeog. Gaor.

Eratine] 'EçaTetvrj , etsi nusqu&ui Lane pra

persona legere me mcmini. Lcidcnsis codex n (erque

Erotime , quod tarnen nobis non m agis placet quam«

Ilerastcrbusio (ad Lucían. Т. П, p. 31 ä Bip.}.

Himeros] Meininit bujus dei Lucîanu& Grot.

— Luciano (dcor. dial. 20, 14) Veneris filins est,

Cupidinis fratcr ; Comuto antem (23, p. 20f Gai.)

idem cum Cupidinc vcl potius unus ex multis Cu-

Abbo dc ticllis Parisiacac nrbis lib. I: »nudis qnoniam

chelis iuimiens.« Ilaqiie possis et stispicari:

— »chelis juvenem complexa lacerti«;

aut plane coelis , xol/.Oiç, ut Iioc sibi suinpserit,

quia et Syriam coelen nonnunquam Latin! appellabant.

Sed vix Lace tanti, ut iis immorcmur. Gao»

пот. (obscrv. 3, 21; p. 626). — Codices etiam

Monacensis (C) et Darmstattensis babent chelis,

sed praefcro vulgatam, inutata tarnen obsoleta scribendi

rationc, qua charts olim editum erat.

Fescenntna] Horatius (epist. 2. 1, 14S):

»Fesccnnma per hmtc inventa licentia morem.t

Vide omnino Barthiuin (ad Claudian. epithalam,

Hon. et Mar. p. 763).

deas dominae] Forte dens dotninas.Vvi.CAN.—

Omuioo , sed codicum assensum desidcro.

702 Martiani Capellae lib. IX. §. 906.

Í)fi6 inlravorc primum; sed puer monauliter sonabat. Post hos psallentes Pitho,

Voluptas, ct Gratiae, admixlis lyrae vocibus, atque ipsae harmonicis dissultantes

niotibus adveuere; dextra laevaque interea praecedebat numerus heroum

crinitorumquc sapientum, qui omnes modulatione quidem leni parvaque voce

qualibet dulcedine murmurantes; sed alii laudes deorum hymnosque quam

plurimi, alii músicos tonos quos modo compererant retexebant; verum per

medium quidam agrestes canorique semidei, quorum hircipedem pandura,

Sylvanum arundinis enodis fistula sibilatrix, rurestris Faunum. tibia decuerunt.

pidinibus, quos ibidem Veneris assecttlores (prtaâovç)

fa ci t. De ipso vocabiilo vide 'Platonis inter

pretes (ad Pliacdrnm p. 251 ct 255 Stcpb.).

itemque Terpsis] Editi Iiabent item, sod nostram

lectionem praebucrunt Rciclicnaiicnsis ct Darinstattensis

codex. Hie quidem ct Terpsicae babet, scd

iiihilî isla тох est, quapropter Grotianain retinui

lectionem, pracscrtim qiium per prosopopoc'iam TtQifJLÇ,

Oblectatio vcl Voluplas, omnino in comitatu

Dionac esse possit. Scd Diane inendum est in

cditis, quod с confiisione E simplicis cum diplitbongo

ЛЕ vcl Gracco AI orttim traxit (§. 2 not.).

monattliter] Lege cum MS. »monanliter.« Quid

fiOvavXelv , cx Hcllade lingua liquet. Grot. —

Ol I m lcgcbatur глопаЮег , quod Yulcanius interpretabatur

» singular! tcr, per sc«: fors an ad mona

de ш respiciens. Sud Rciclicnaiicnsis etiam codex

rcctius monauliter praebct. Puer est Himeros.

l'itho] Пес&со, boc est Suada, dc qua supra

(§. 888). Veneris in consortio cam et apud Pausauiam

iuvenimus (f , 22, 5); addc eiindcm alio loco

(1, 45, 6): Мета ds tov Aiovv6ov то íegóv

È6tiv *AipQOÓÍTT¡Q vaôq — Tlev&co de taxi етёда

■д-eoç, r¡v TlaQrjyoQOv ôvofiâÇovÔLv, è'çya Поа-

ÇixèÂovç, Hxôrta âè Eqcoç xtà "Ifiegog «aï

ïlôôoç. Alios cam in Gratîariim numero babiiisse

es codein (9, 55, i) patet. -

ci-inilorumque] Id est Pytbagoreorum ct Platonicorum,

quipromissis crinibus augusliorem specicin

captabant, qnum Stoici polius ad cutcni loi ¡si iuccdcrcnt.

Sic Apollonius Tyancusis, dc quo Pbiloetratus

(1, 6): útv7¡xé те TTjv xofirjv xai èv

UQCú t£rr Quanquam etiam Stoicuni demissis capillis

cognoscimus apud Plinîuin (epist. f, 10, O1,

ct nequam bomincm, qui pbîlosopliiac noüicn mentiretur,

crinitum apud Gcllium (9, 2).

pandara] Instrumentum musicum ruslíciiui, quod

ab in ven tore i ta л oca tum esse Isidor us ait, cx illo

Vírgilii loco »Fan primus calamos instituit«, et

liodie Hispani instrumentum musicum, quo agrestes

utuntur, vocant pandero. Vixcan. — IVicomacbus

(in manual, barm. 1, p. 8 Meib.) : »monoeborda,

quae phanduras (yjavôovçovç) vocant inulti.« Pol

lux tanicn (4, CO) »triebordum esse« ait »quod

Assyrii panduram vocent, quodque corum etiam

inventum sit.« Infra (§. 924) Acgypliis adscribitor.

Atbcnacus (4, 82 ; p. 185 f.) Troglodytis tri buh:

JJv&ayôçaç ôè àyeyça<pcoç rt£QÍ tt¡q tpvdgôiç

■&aká66r¡q tovç Tçcoy/.oôvzaç <pr¡6í хатабхет-

âÇeiv TT¡v jïavôovQtxv èx Trjç èv ту даАаббг)

<pvou¿v?¡g ôa<pvr)Ç. Pandurîstarum idem meminit

siipcrius (4, 80; p. 182). Addc Casaubonum

ad Aclium Lampridium (in Hcliogabalo p. 5 Hi

sequ.), qui ct ipse veteris interpretis Horath' locum

Martiani Capellae lib. IX. §. 906. 703

Verum sequcns hcroum praeclui enituit admirationc conventos ¿ nam Orpheus,

Ampnion, Arionquc doctissimi aurata omncs tcstudinc consonantes flexanimum

pariter edidere conccntum.

Nam Thrax quo duri rumpero rogna erebi 907

Quoque suam meruit immemor Eury dicen,

Quo cantu stupidae tigridis ira ruit,

Quo fertur rábidas perdomuisse feras,

Quo vidit rígidas glandibus ire comas

Ismaros et silvas currere monte suas,

Carmine quo Strymon continuit latices

Et Tañáis versis saepe rcflatus aquis,

Quo impune accubuit rictibus agna lupi,

Et lepus immiti contulit ora cani,

Hoc lnunc permulsit insonuitque melo,

Accumulansque magis carmina sacra Jovi.

Amphion rígido in corpore mentis iter

aflcrt, ubi Pan! et fistulac et Jtavdrjçiov (sic) in- njuxtaque impavidum pectts

>cntio tribuitur. Sedit Marmaricus leo,

nam Thrax] Orpheus, de quo plu ra Virgilios Nec damae trepidant hipos ,

(gcorg. 4, 467 sequ.), Ovidius (met. 10 init. ), Et serpens latebras fu git ,

Seneca (Ilercul. fur. 569 sequ.), Hyginus (fab. 164), Tunc oblila vetieni.*

alii, nam fabula in rulgus nota est. rígido in corpore] Id est: »snscitavit mordió»

stnpidae] Stupcfactae, per prolepsin. De vi snavitate et vi carmiuis.« Vulcan. — Valdc absurd»

carminis Otpbici in feras resque inanimas vide Quine- hace est interpretado. Rigidum corpus cn¡m hic

tiliannm (1, 10): »Quod rudes quoque et agrestes saxi л cl rupis est, cui animam cantil indidisec

ánimos admiratione mnlccrct Orpheus, non feras Amphion fing! tur. Apollodorus (3, 3, ö): »¿7«-

modo sed eaxa etiam silvasqnc duxisse, posteritati» xo?,ov\h¡6ccvTCóV TT¡ Aptpiovoç Xvççc rcöv Âimemoriac

traditnm est«, quosqiic laudant Mitscher- -&cov.« Hora lins (od. 3, 11, 2):

liebius (ad Horat. carm. 1, 12, 7) et Marklandus »Movit Amphion lapides canendo.»

(ad Max. Tyr. 37, 65 T. II, p. 210 Reisk.). Seneca (Oedip. 612):

impune accubuit] Simili lusa Seneca (Hcrcul. »Qni saxa dulci traxit Amphion sono.*

Oct. 1036) de Orpheo: Adde Euripidcm (Phocniss. 116 cum scholiast*),

704 Martiani Capellae lib. IX. $. 908.

Quoque dédit montes sumere posse animas,

Quo sensus duris cautibus inseruit,

Et doeuit rupes carmina velle seqiû;

3STam muros Thebis dulcisonis fidibus

Praesidium que dedit carminis arbitrio.

Sed nee Arioniam marmora surda chelyn

Tcmsere, cxtremam quum flagitaret opem,

Et licet indomiti dira procclla Noti

Spumea Seyllaci vcrrcret ima maris,

Delphinas totis sollicitavit aquis,

Et mélicos cantus bellua grata tulit.

O vere attestans numina magna deùm,

Quae ¡storuin laudes protulit Harmonía,

Quae domitare erebum, marmora, saxa, feras,

Et potuit rupes sensificare tonis.

Post lios honoratior fontigenaïum. virginum chorus Pegaseae vocis ncctaro

Гаи sania m (9, 5, 4 et 17, ö), Philostrat um (¡con. antecellens, deorum majestati contraria et ab hoc loco

1, p. 74o seqn. Morell.), dementem Alcxandrinum aliena esse videretur; mvilto melius attestm-i deorum

(ström. 1, p. 323), Clandianuni (laud. Stil. 2, 170), numina diectur Harmonie, qnac coram laudes

qui enm cum Orpbeo junxil, paritcr ut Propcrtius protulerit.

(3, i, 13):

»Orphea detinuisse feras et concita dicunt

I lumina Tlireïcia suslinuisse Igra;

Saxa Cithaeronis Tliebas agitata per arlan

Sponte sua in muri membra coisse ferunt*,

ubi plura Bnrmannus (p. 190).

Arioniam] Dc Arionc omnia nota ex Herodoto

(1, 21); plurcs laudat Plcbnius (in Lesbiacis p. 1C6).

verreret] De hujus verhi usu vide quae Stephanius

(ad Saxon, p. 17) obserravit.

attestans] Reccpi lectionem a Grotio in margine

relit tain, quum vulgata anlistans id est superans,

domitare] Sic codices Grotianns ct Darmstattensis;

vulgo domitat, quod metro minas aptam est

et potuit] Vulgo haec, sed codices secuta'

sum Darinstattcnsein, Relcbenancnscm,* ct Monscensem

(C).

fonligenarum] Alibi:

»O sacra doctarum prudent in fonligenarum.*

Grot. — Male Vulcanius Nympharum îuterpretatar.

Tel qaae eis tribuitur Pegasea vox virum doctuni

doecre poterat Musas esse in teil ¡gemías; vide supra

(ad §. S 74).

ne ciare] De tali vocis nectar abusu vide qnac

Martiani Capellae lib. IX. $. 908. 70o

diflïuebat, qui Phrygii cujjisdam bupaedae cicutis geminatis intcrstinctus omnes

praecedentium suavitatura dulccdines anteibat. Tandem inter Phoebum Pal- 909

lademque media Harmonia sublimis ingreditur; cujus sonorum caput auri

coruscantis bracteis comebatur, caeso etiam tenuatoque métallo rigens vestis,

et omnibus ad motum gressumque rata congruentia temperatura blandís leniter

crepitaculis tinniebat. Cujus incessum mater Paphia, ut eam contiguo sequcbatur,

licet pulchris rosea numcris ac libratis passibus movorctur, vix tamen

* pote rat imitari. Dextra autem quoddam gyris multiplicibus circulatum et

iniris ductibus intertextum velut clypeum gestitabat, quod quidcm suis invicem

complexiouibus modulatum ex illis fidibus circulatis omnium modorum

concinentiam persouabat; laeva autem virginis quam plurcs ex auro assimilatae

parvaeque effigies theatralium voluptatum religataeque pendebant. Verum ille 910

Bartbius (in advers. p. 1204) ad Persii locum (pro

log. 14):

» Cantare credos Pegaseïum nectar «

tuendum attulit, quem Ipsum nosier ante oculos

babuissc videtur. Adde Antîpatrum Sidonium (T.

II; p. 26 Brunei;) dc Anacrcontc loqucntcm:

Evdst xai ЛцЁддьд, то rtó&tov hag, w 6v

¡uXlÓdíov,

Bcigßtz'' àvEXQOVov véxvaç èvaçfiôviov.

bupaedae] In editis erat pubidae, cujus in locum

pubedae substituí G rot in s volcbat; sed praestat

omnino quod nos restituimus, snperioris loci (§. 31)

analogiam seen ti, ubi vide no tum nostrum. Fhryrjium

autem bupaedam boc est adolcsccntiilum proeul

dubio <lir.it Olymp uni, quem Marsyac tibiarum in

ven toris discipulum et mua si um ye (eres fe relian t.

Untie Pausanias (10, 30, 5): VJtèçt TOVTOV èÔTlV

èfti ftérçaç xa&eÇôfievoç Maç6vaç, xaL "OAvfi'

rfoç TCatf avzóv кбп rtatâôç coQctíov xai av~

Xeïv ôiôafjxofiévov 6%r¡fia с#&п>. Adde Plutarcbnm

(dc musica 7, p. 1133).

cicutis geminatis] Fistulis gcmuiis. Vixcax—-

Cicuta pro cálamo apud Lucrctinm, Virgilium, alios 5

sed nt syringes inde compactac > idean tur, sicut

etiam apud Galpuruiiini (10, 13):

«Ipse canam , nulli fas est inflare cicutas,

Çuas ego Maenaliis cera conjungo sub antris*

possitquc aliquis boc quoquc loco gemínalas cicutas

dc cannis in fistulam junctis intelligcrc; praestat

tarnen dc tibiis accipere, quas binas plerumque

simul inflates esse constat. Appulejus (in florid,

p. 341): »Primus Ifyagnis — duas tibias uno spi

rit u inflavit, primus laevis ac dcxtris foramiuibus

aeuto tinnitu gravi bombo conceutum music um

miscuit. «

nnmeris] Id est passibus. Vulcajt. — Passibus

proxime sequiturj rationes potius harmonicae intelligcndae

sunt, ut apud Lucrctinm (2, 631):

»Ludunt in numcrumqiic exsultant sanguine

laeti. «

complexionibus] Codices Monacensis (G) et

Darmstattcnsis complexibus.

effigies theatralium] Viscontius (in Mus. Pio-

Clem. H, p. Í92 Medio].) Enterpes bic imagincm

80

706 Martiani Capellae lib. IX. $. 910.

orbis non chelys пес barbiton пес tetrachordon appar#bat, sed ignota 'rotunditas

omnium melodias transscenderat organorum. Denique mox ingrcssa atque

ejusdem orbis sonuere concentus, cuneta illa quae dissona suavitas commendarat

velut mutescentia tacuerunt; ipseque tunc Jupiter coelestesque divi. superioris

melodiac agnita granditate, quae in honorem cujusdam ignis arcani ac flammae

insopibilis fundebatur, reveriti intimum patrimumque carmen paululum in

911 vencrationem extramundanae omnes intelligentiae surrexeruut. Tunc egcrsimon

inefFabile virgo concludens ad Jovem reversa aliis modulis numerisque, voce

etiam associate, sic coepit:

Te nunc astrisonum carmine, Jupiter,

Quo gemmata poli volvere sidera

Suevit lego rata sacra recursio,

Praefandum veneror, quippe potissimus

Nectis sccptrifero sub diademate,

Omnigenûm genitor régna movens dcûm,

exhiben censet, vereor ne temeré, quuin Hanno- loquendi usum Martianus illud appellare videtur,

nia m se piogere clans verbis Martiairis profiteatur. quod ad deorum patriam atqne originem spectarct.

rotunditas] Rotunditatem vocat ipsum orbem, Rcspicit autem arcana illa quae in libri secundi

nt alibi animatamque rotunditatem. Videtur autem fine Лео - Platonicornm placita sccutus tctigerct

bic sistrnm innucre. GnoT. — At sistrum nullum (§.203 — 206).

rotund am; cur non Martiani verbis meistens igno- egcrsimon] Excitativum. Vulcan. — Vide nos

tum inetrnmentnm dixit? Cetcrum rcctc antcriorum superius (ad §. 2).

cditionum lectionem recónditas rcspuit, quae a tota astrisonum] Forsan astrisono. Grot. — Aitriconstructionc

aliena est. Si quid video, orbis illc sonum male legitur. Hei«s. (ad Ovid. T. Ill, p. 177

sphacrarnra coelestium concentum significat, de quo Barm.) — Sed legitur in omnibus tarn scriptis quam

plura superius (§. 12. 27. 169), sive fusum ilium editis 1 i bris. Jupiter sane с planctis fucrat, qui

liarmonicum, quo Plato (republ. 10, p. 516) ipsius coclestem sive astrisonum edidere barmouiam; jare

illius concentus imaginem expressisse videtur. igitnr ipse astrisonus appcllari poterat.

atque ejusdem] Mira construction sed videtur gemmata] Radiantia ct praclu stria explicat Barmox

atque dixisse ut simul atque , nt scusus hie thius (advers. p. I o33).

sit: »simul atque ingrcssa (¡Ha) ejusdem orbis con- potissimus] Alii teste Grotio in margine pocentus

sonucre« cet. tissimo, sed vulgatam retinui, uti mox rotat pro

palrimum] Palrinmm carmen contra vulgarem rern't, ct suffuis pro subjacit vel subjicis.

Martiani Capellae lib. IX. §. 911. 707

Mundum perpetuo dum rotat ambitu

Mens, quam sidéreo sufficis Ímpetu.

Te nam flammigeri semina fomitis

Spargentem reforunt astra micantia ;

Te foveant sacro muñere Jumina,

Terris purpureum dum rénovant jubar,

Testata ambrosium splendificant diem;

Sic tua noctis honos lampade menstrua

Auratis crevit praemia cornibus,

Sub te plaustrilucis luminat ignibus

Anguis Parrhasias disjiciens feras.

Sic solidi tenerum corporis ambitum

ímpetu] Sic codices Sfonacensis (C) et Darmstattensisj

Grotius impete. Totus locus ex Aristotelis

stoicorumque doctrina explicandus est, qui vim actlieream,

qua sidera raundnsque perpetuo ambitu

rotentur, simul pro mente habuerunt, ut snperius

annotavi (ad §. 567).

te foveant] Hcinsius (in Barm. antb. Lat I,

p. 137) sie legi jubet:

» Te Pliocbea sacro muñere lumîna ,

Tertis purpureum dum rénovant jubar,

Testata ambrosium splendificant diem;

Cvntliia noctis honos, lampade menstrua

Auratis rubuit praedita cornubus* ;

quae licet in nonnullis justo audacius grassentur,

sensum tarnen loci corrupti egregie declarant In

codieibus nisil subsidii inveni; pro lumina marge

Grotiana inepte flumina.

auratis] MS. »auratis deeuit praemia cornibus.«

Sane sic saepe loquitur Gapella, personaliter пешре,

ut ajunt grammatici. Cetcrura praemia bic vox

nibili. Forte praevia; de Luna enim ecrmo, quae

Solis quodammodo T((>ódQO(iog. Grot.

plaustrilucis] Error ex accentu ; nisi malis plaustriducis.

Grot. — Scnsus bic esse videtur: •Dra

conem cum duabus Ursis, quibus medios interpositus

est, lacere ignibus qui plaustri speciem ré

férant" 5 licet constet non Draeonem «cd majorem

ex duabus Ursis sive Scptcmtriones plaustri потом

gessîsse; confer i. H. Vossium (ad Virg. georg. 5,

581). Sed mut and i causa nulla est, ñeque egemus

lectíone in margine posita plaustrilucus.

Parrhasias] Id est Areadieas. Unde Ovidius

(bcroid. 18, 152):

»Quaeque micat gélido Parrhasis Ursa polo*,

et (trist. 1, 5, 48):

»Versaque ab axe suo Parrbasis Arc tos erat«,

et Martialis (4, 11, 3):

»Impia Parrbasia movisti bella sub Ursa.»

disjiciens] Aratus (pbacn. 45):

Teig âk de' àfupoTêçaçoirj Jtotafioïo ârtOQçco£

EiZeltac цкуа &av[ia .dçâxcov rteçL z'àfnpL

r'èaycôç.

ambitum] Alii teste Grotio in margine hàbitum,

inepte. Sensus bic esse videtur: »tellurcm axibus

89*

708 Martiani Capellae lib. IX. $. 912.

I

Tell us non prohibens axibus inditur,

Alternisque regit et regitur polis;

Sic Nerea frcti noscere limiteni,

Sicque ignem superám lamberé pabula,

Ut nulli scateant dissona litibus,

Atque ita perpes ament dissita vinculum,

Ut semper metuant foedifragum chaos.

Tu rector superûm , tu pater optimus,

Complexuque pio sidera colligans,

Natos perpetuo corpore vividos,

Salve, nostra cui perficitur chelys,

Bis plenum omnisona cui recinunt mela.

9J[5 Jam vos verenda quaeso coeli germina,

muudi inditam, hoc est in centro mundí posítam,

non prohibera, qnominus mnndus ipsius corpus ambiat.

« Тенегит interpreter lenem sive mollera , qni

sensibus vix eomprehendi possit.

Nerea] Mediam produxit Jonice, Nrjoija. Sie

Virgilins: »Idomenea ducem« '[doßsvrja. Gkot. —

Ad noscere supple ex antecedentibus non prohibens.

pabula] Hoc est «humores et marinos et terre

nos longo inter vallo extenuates «, quibiis ali sidera

ex stoicorum placitis Cicero (N. D. 2, 1G) trad i t.

Idem aliis locis (2, 15): »quum Sol igneus sit

océanique alatur humoribus, quia nullus ignis sine

pastu possit permanere«, et (2, 46): »sunt autem

stell ae natura flammeae, quoeirca terrae maris aquarum

vaporibus aluntur«, ubi plu i-a Creuzcrus (p.

2Gö). Ad de Fischerum (ad Anacrcont. od. 19, A;

p. 80).

nulli scateant ] Vide ne corrigendum sit nullis.

dissita] Hoc est diversis in partibus sita, ut

spud Appulcjnm (florid, init.): »Ilomines enirn neque

longulc dissita ñeque proximo assita posenmns

cernera. « To ti us igitur carminis haec scntentia est:

»Jovis regimine fieri, ut omnia in mundo rite ct ordine

procédant, et quamvis inter sc diversissima ta

rnen perpetuo TÎnculo rctineantur, ñeque in cbaos

rclabi poseint.

vividos] Vividare dixit sno mora. Alindere au

tem videtur ad ètvfioXoyiav Zr¡vog cuto rov

Çf/V. Grot. — Ediderat scilicet vividas, verbutu

inauditum, ncque structurae loci nostri accommodum,

quae saltern vividans postularct, nisi mox solus

pro salve ex margine Gro liana rccipîatur; sed longe

praestat quod e Darmstattensi códice rrposui. >*ati

Jovis perpetuo corpora vividi ipsa sunt sidera, quae

antecedente vcrsu commcmoravit, quacquc Martiano

pro diis esse saepe jam monui (§. 85. 97. 12».

811. 813).

bis plénum] ¿fig dià rtaÖäv. Gnor. — Rccte ;

Tide Bullialdum (ad Tbcon. Smyrn. p. 234) et Erasmom

(adag. chil. 1, 2, G5).

Martiani Capellae lib. IX. $. 913* 709

Quae multiforme seit eiere barbiton,

Afflata nostris ferte corda cantibus, . . .

Miscilla sacrae dum feruntur curiae,

Mulcere .vestrum quae velim consortium.

Jam vos vicissim proquc lege numinum

Post has sonabit disgregato plásmate,

Suisque cunctos allubescentes tonis

Deducit, urget, atque debebit locis,

Stimulosque rursum lene permulcet melos.

Nunc igitur alma quae senatum lumina

Deûm . Tendo culminatis vértice,

Bis sena quamvis vos Etrusci numina

Ritus fréquentent atque opiment victimis,

Tamen gemellis quae refulget cursibus

multiforme] Ob varietatem sonorum. Stephan. (§• 996) »miscillum flamen» carmina dénotât immixta

(ad Saxon, p. 87) — Мох restituí lectionem codi- solutae orationi (v. Bonn. syll. epistol. T. I V, p. 428.

cum Lcidensium (vide Oudendorp. ad Appui, met. 432. 454).

8, p. 524 et Burmann, ad anthol. Lat. I, p. 496) velim] Codices Darmstattcnsis et Monacensis

et Rcichenauensis seit eiere pro vulgata scitis cire, (С) pariter atque margo Grotiana exhibent veüent;

quae non metro minus quam seusui rcpngnabat. sed Loe metro répugnât ñeque sensu postulatur j

Ñeque enim hoc sibi vult Harmonía, divos ipsos bar- facile enim quae pro accusalivo accipics.

biton cicre scire , sed corda corum barbito cicri sive disgregato ] Unuinquemquc particulatim . cauani.

movcrî, nt quae pro accusative, barbiton pro no- Vulcají. — Rccte; vicissim est iv тф suo

minativo babendum sit. queinque loco et ordine, nt jam a summo Jovc ad

afflata] Sic codex Grotianus; vulgo aflata, Ian- duodceim deos oratio transeat.

guide. Persius (i, 125): plásmate] Hoc est fictione, ut inferáis (§. 997):

— »audaci quicunque afila te Cratino.» «disciplinas eyelicas

miscilla] Mixta carmina ex vero et falso. Vuixa*. Garriré agresti cittda finxit plásmate «,

— Miscilla sive miscellu generathn dicitnr de om- et apud Ausonium (perioch. Homer, praef.): »plcrinibns

mixtis, et non tantum ad verum falsumvc re- que Hclenam juxta Homericum plasma ad Trojam

ferendum, sed ad omne diversum vel varinm. Unde deportatam fuisse existimarunt.«

intclligo tarn ea, quae in sacra curia cantantur, bis sena] Vide nos superius (ad §. 42) et Muíquam

quae sine música pronunciantur. Sic inferáis lcnun (Etrusc. II, p. 81),

710 Martiani Capellae lib, IX. §. 914.

Natura honoro protulit fastigio

Phocbca vero pracferens vocabula:

, Pallas corusca ас decens Latoïa

Lunare quippe hac venit consortium,

Pbaethontos ardens scandet axem Delius.

Nunc vos pudici nostra fratres culmina

Precabor ipsa, ne verendos contrahant

Vultus jugandis quae ferenda carmina,

Hymenque nostrûm invehat fastidium;

Psallente plectro concinentur nuptiae,

Fidibusque luxa Fescennina prodient.

í)i¿> Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit araori.

Novit nam tenerum probare carmen

Ipsum spumigenue salum Cytheres,

Nerinaque chely movet Camoenam,

Dum conchis Galatea personante

vero] Margo Grotiana ulero, hand scio an melius.

Pallas] liane pro Luna olim acceptant esse su

pon us docuimus ad verba »tcrtia Luna« (§. 5*68).

quae ferenda] MS. quae ferenda crimina; forte:

»quac ferenda carmina« aut: »jngnndis quae feram

dis carmina«.« Grot. —■ Olim cnim edebatur:

» Kultus jugandis ferendos carmina«,

inepte, qua propter liben ter Grotio ohtemperavi.

invehat] Alü teste Grotio in margine inventât.

luxa J «Luxa copiosa« gloss. Grot. — Alias

signifierai luxttta v. с. membra, nt apud Fes tum

est ; nunc vero apparet pro Inxuriosis dici, nt ipsnm

substantivuiu luxus a luxat'.irac signiiicationc in potcetateiu

vitae voluptuariae et delicatac transiit. De

Fcscenniuis vide superáis (ad §. 904).

prodient] Sic codex Grotianns, melius ob ante

cedens concinentur quam vel proileunt vel prodcant,

quod in margine Grotins notavit.

rigor] Ita Seneca (in Hippol. C85):

— — »hoc meus meruit rigor.«

Dura igitur austcritas amori opponitur.

personante] Forte:

»Dum conchis Galatea personantes

Nantes fluctigenas chorumque Phorci

Flagrans cura trahit «

Flagrans cura ut: »mens ardor Л in vu ta. « GnoT. —

Egregia bacc emendatio cst$ ñeque enim Gahlen

pro ablativo accipi metrum permittît, neqnc conéis

Galatea persona t, sed Tritones, qnos Martianu«

fingit Galatcae amorc trahi ; sed codices nihil variant

№artiani Capellae lib. IX. §. 915. 711

Nantes fluctigenas choruraque Phorci,

Flagrans cura trahit, nivalibusque .'

Inrestinctus aquis triumphat ardor.

Jam nunc blanda melos carpe Dioner 916

Durus quippe rigor cedit amori. .

Carmen Maenaliae tulere pinus,

Percussaque modis sonat Lycaeis

Sollers Arcadia nemus cicuta;

Pernix semiferi puella Panos

Nam versa in calamos sonat loquaces;

Quam dum forte deus premit labellis,

Suspirat velut osculis cauorem.

Jam nunc blanda melos carpe Dione, , . 917

Durus quippe rigor cedit amori.

Puer ipse versiformis

Facibus studet Cupido,

Arcusque dulcinerves

Roseo ligans ramali

Feriato liquit arcu,

chorumque Phorci] Virgilius (Aen. 5, 240.) : ne ita construendnm sit: »et Arcadia modis Lycaeis

»Nei'eidum Phorcique diorus* percnssà sollers nemus cicnta sonat«; cicuta cniin

ubi vide Heynium. (§. 906) per appositionem nemus dicitur.

inrestinctus] Ita codex Rcichcnauensis pro in- puella Panos] Syrinx, Panos arnica, de qua

terstinctus in editis. Male Darmstattcnsis inrestrinc~ fide aïviypijct illad Simmii, quod incipit:

tus, pejus Monacensis (C) inrestrictus. SvQiyê ovvofi ïxtl<»> fflec Ô£ бе fiérpa бо-

pinus] Hoc est: » carminis amatorii argumentum <pltjÇ.

cx pinu etiam Arcadica rcpeti potest*; si quidem Grot. — Confercndus omnino Ovidios (metam. 1,

hace et ipsa virgo Pañis arnica fuisse tradebatur, 691), praetereaqne Achilles Tatius (8, 6; p. 175

uiidc Propertius (1, 18, 20): Jacobs) et Nicctas Eugenianus (narr, amat 5, 500).

bFagus et Arcadico pinus amata deo«, liquit] Sic pro lintjuit in editis melius codices

ubi plura dabit Broukbusius. Reicbenauensis, Darmstattcnsis, et Monacensb (C),

Arcadia] Grotius legt vult Arcadiae; sed vide quod et oben legisse alios in margine Grotius notavit.

71<2 Martiani Capellae lib. IX. §. 917.

Calamos parante Musa;

In carrainis leporem

Curara negat sagittis,

Tenerumque arundinetum

Nostrum in melos reliquit.

Nunc ergo corda mulcent

Vapor et canor jugati;

Placet ac decet, vicissim

Cantemus atque amemus.

918 Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit araori.

Prudens puella pulchrae

Mater fuit Lacaenae,

Illecta sed сапоге

Nescit dolum cavere;

Nam Candidus nivosis

Olor involutus alis,

Argenteis minorem

Plumis videns decorem,

Nec posse purpuratis

Nimium placeré ocellis,

Teneros ciere can tus

Phaëthontiasque Musas

Coepit repente ficta

Fraudem parans senectaj

Sic admovetur ori,

mater Lacaenae] Ilclcnae mater Leda, partialis Confer Apollodomm (5, 10, 7).

(9, 104, 2): parans senecta] Cygni сaim moribund! dulcis-

» Quae capta est atio . nuda Lacacna ojgno« ? sime cantare dienntur. Vixcak.

Martiani Capellae lib. IX. §. 918. 713

Roseumque circumactae

Rapit osculum puellae,

Gremioque complicatus

Pretium tulit pudoris.

Jam nunc blanda melos carpe Dione,

Durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Ladmiadeum

Lucís diva secundae

Sacris praetulit astris; . , ■ • t ••

Antrum quippe secuta . .'•'"•>

Linquens culmina coeli

Pastoralibus ardens . . •

Palmam dedit cicutis; ■ • . ■ .

Pulso et luminis auro ...... .

Pandit septa balantum, л

Sordentique adoperta

i ■ . . -,

Pratis gaudet amictu;

Ac tunc conscia noctu

Pascit monte capellas , . , .

Spectans sidera mundi, y > \t

Mage percrepat flagello,

Nec curare deornm

circumactae] Circmnventae, seductae. Vulcan.

— Immo quae ее averteret osculomqae renueret,

ut apnd Plinium (11, 55):» поп connivere diximas,

quae non obliqais oculis, sed circumacto capite

cernèrent. «

Latmiadeum ] Latmîadem vocat Endymionem.

Grot. — Reliqni poëtae omnes, Ovidius, Martialis,

Valerias Haceos, Propertins rectiоя appellant

Latmium, a Latmo nimîrum Cariae monte. Fabula

ipsa nota vel ex Apollodoro (1, 7, 5), qoam varus

rationibns veteres explicarunt; confer Davisiam (ad

Cic. Tuscnl. 1 , 38) et Harduinum (ad Plin. b. a.

2, e>

lucís diva secundae] Diana quippe Lunae dea.

pulso et luminis auro] Expnlso radio Sous.

Vulcan. — Reete; perperam alii teste Grotio in

margine legerunt eulminis pro luminis.

nec curare] Scilicet probat, vel curare pro cu-

90

714 Martiani Capellae lib. IX. $. 919.

Pensa aut ferre susurros

Illex carminis ampli

Aegram cura coëgit.

• ■'• Temnit noctis honorem,

<, Praefert antra subulci, •• •

Rupe et dura quiescit,

Et post regna ton an tis

Stramen dulcius herba est.

920 Talibus Harmoniae carminibus oblectati omnes pcrmulsique divi, nec minor

quippe ex fidibus suavitas quam vocis modulamino resultabat; denique qua

industria comparatum quibusve assequendum ediscendumque opibus vigili cura

repromittat, ut in tarn dulcem eblanditamque mollitiem intima mentium Jiquescat

affectio, Jove admirante disquiritur. Ac tunc virgo, quum artis praecepta

a se expeti examinandae eruditionis intentione conspiceret, paulum melicis

temperans, exhortante quoque Delio Palladcque, sic coepit:

921 Jam pridem quidem exosa terrigenas et fastidiosa mortalium coeli orbes

stellantes incutio, in quibus artis praecepta edissertare prohibitum, quum

rabaf. Vulcan. — Immo referendum esse ad coëgit »Dur» et гире quiescit.*

m est quod moneara. «йбт. ^ »Lattnla1 áhxÜ dictant Ovidius (Lcroid. 18,

aegram] Sic codices Darmstattensis , Reiche- g-^ ct Catullus ((Ж, Щ.

nauensis, et Monaceusis (C) ; Grotius enim aegrum , . . . . . _

' x ' herba [ , Дос c, códice Rcichenauensi et ante Groediderat

Aeqer amore legitur apud Lmum (50, 1 1). . ,. . . „ . л>

3 . « t,um cdltis reP0S,» P™ Grotiano herbue. Dianac

honorem] Hactfcnus liorrorem editum. EmcnJavi . , , , , .

J # enim herba dulcius stramen est, quam quod habet

honorem, ob versnm et ob sententiam. Nam supra . . jv>-, .. ,:

* 1 in regno Jons.

de Luna dixit: i .! ■>*..''" -lîij ' •. ■, -', i, , ,. ,"

с. x ... ob/ecía¿i] Codex Monaccnsis (C) addit sunt,

»Sic tua noctis honos.« с . ...A. — v. # к ' •

п tf J - и i • i е^ Darmstattensis omittit quod in cditis scnuitur

Grot. — Eadcm Vukamus jam monuerat, quem ^ '"I""1"

.. . . _ л и i » mr • /г>\ omnes: sed mtitandi causant non vidi.

sdenüo praeterire non debebat. Monaccnsis (С) etiam ' - •:• Ti.. • '.mil

cedex hebet honorem. .... «&*'<!«H 4ÏK> Grotipjeaje in Margine, «ДО

nineeí dura] Forte per vocum [Utá-&e6cv ju- scá pracstat ¡Harmoniam pro subjecto acciperc.

vandus versus: . е<{доег{<ггс] Grotiana margo: »al. desertare.*

Martiani Capellae lib. IX. §. 921. ,715

melodiam omuisonis convenientem pulsibus modulorum màchinae obountis

ipsa rapiditas et concinat et agnoscat; sed quoniam emersa terris virgo nu ptura

vanescentia intercapedinatae prolixitatis oblivia jam supero debet vigore discutere,

jussa percurram, si prius ingratae raortalitatis commoda repcdiata

recenseam. Dum me quippc gcrmanam getnellamque coelo ilia incogitabilis 922

effigientiae genuisset immensitas, sidercac revolutions excursus atcjue ipsa

totius molis volumina comitata superos incitosque fulgores, modis associans

numéros non reliqui; sed quum illa monas intellcctualisque lucis prima

formatio animas fontibus emananles in terrarum habitacula rigarfer^'lnc^eratri^

earum jussa sum dcmeare; denique numéros cogitabilium motionum totiusquç

voluntatis impulsus ipsa rerum dispensans congruentiam temperabam. Quam 923

rem deberé mortalibus universis Theophrastus laboravit; Pythagorei etiam

docuerunt, ferociam animi tibiis aut fidibus mollientes, cum corporibus ad-

"'•.■.» "5

melodiam omnisonis] IVimiram sphaerarum con- tionibue confíala fucrit (p. 35. 36), eodem tempe*

centum, de quo superius (§. 90S). ramcnto etiam singulas boininnui animas 'distributas

repediata] Forte repudíala, ni malis repedata esse legimus. De monade vide superius>(§. 731). '

antique voce. Repodare en i in est pedem relrahere, moderatrix] De vi musices ad excolcndum ho.

ut grainmatici decent. Ghot. — In margine facilior mine m ex sentent» Piatonis egregia exstat dispulectio

exstat repetila, sed boo jam in sequcnti tatio Anne- den -Tcxii (Trajccti ad Rhen. 1816),

recenseam continetur; qnare malim repudiata, ut quam vide. . . . ■ .■, "•> > . •„-. •»

supra etiam (§.899) »terrigenae stoliditatis ignaviam« Theophrastus ] Theophrasti libros de

et »melicornm indocilem mortalitatcm « cam orbe laudat Diogenes Laërtius (5, 47); insigne fragterrisque

abcgisse dixit. - >■ mcntiim exstat apud Porphyrium (in Harinonioam

coelo] Quo melius sequentía intelligas, adi pa- Ptolcmaci p. 241), vide Fabriciiim (in bibl. Gr. 3,

laeograpbiain mcam criticam (Ш, §.470) et Pia- 9; p. 251), qui ^lartiauum quoquc idem opas retonem

(dc re publ. 7, p. 331 Steph.). spicere censet. • .■ '; ■ bj.vOi

effigientiae] Alii teste Grotio in margine e/¡¡- ferociam animi] Athcnaeus (14, 18; p. 623 f.).;

cienliae, quod eodem redit, siquidem hoc loco de &r¡6avoóg i6xu xaï ßkßaioq r¡ 1ЮХ)б1щ ärtatfi

summo deo rerum omnium creatore ex Platonis xoiq fiadovÖi. JtuL06V&ei6i те- nal yuQ Xa i}{h¡

sentcntia loquitur; sed earn ipsam ob causant vul- rtaiôemi xaï rovç &V[W£lôeis nal xàç yveogatani

lectionem quamvis insolentiorem practuli. fiaç ÔLacpôoovç xaXartoavvef li/lctviaç yovv à

animas] Platonis Timaeum respicit (p. 41. 42), IIv&ayÔQeioç aal X(ö ßtco xai XOÎç i¡&a6i

ubi poslquam ipsius mundi anima barmonicia ra- ôiatpOQOW , û Лохе Övveßawe %a¿£rtaLvew

90*

716 Martiani Capellae lib. IX. $. 923.

haerere nexum foedus animarum. Membris quoque latentes interserere nmncros

924 non contemsi. Hoc etiam Aristoxenus Pythagorasque testantur. Denique benigoitate

largissima sensim ipsam notionem meae objectationis aperui. Nam

fides apud Delphos per Deliacam Citharam demonstravi; tibiae per Tritonidam

-

avtov dCoQyrjV, avaXajxßavoJV xr\v Xvgav Im- homine, qua corporis partium firma conjunctio mem-

&àoiÇe, Jtçèç dè Tovg èrtiÇrjtovvZaç Tr¡v ai- brorumque omnium in unum consentions vigor mot'uxv

кЛеуе' Jtgavvofjuxi. Adde Jambliclium de tum ill um scnsibilem faciat animumque concinnet,

Pythagora ipso ( in vita Pythag. IS, 64; p. SO sicut nervi bene intenti conspirantem sonum.« Plan

Kust.): rr¡v dux (WVÔlxijç JtaidevÖiv rtQcÓTTjV dabunt Davisius (ad Cic. Tuscul. 1 , 10) et Mab nias

хатебтубато dux те fieZcov tlvcov xai çv&- (in diatribe de Aristoxeno jam superius §. 212 lauficâv,

àtpy wv XQOJtCùv те xai rta&cöv av-&çco- data), qui simul et ipsi monnerunt, jam ante Ari-

JtívtúV шбеьд èyêvovTO dt <¿v çaditag stoxenum idem placitum ab alus inque primis Pyeiç

та èvavria JtegtéTQëfie %aï rtSQtrjye TaTrjg tbagoreis propositum esse, quorum sententîas jam

\¡yvx^Q Jtáxh) аЯбуеод 6vvi6TÚ[ieva nal vrto- Plato (in Phacdone p. 83 sequ.) et Aristoteles (de

tpvófieva èitavOQÔovfUVOÇ Jtçog áoETr¡v anima i, 4) reprehenderint. Siquidem Pythagoras,

TOVTarv enaÖTOV dux tcov rtQOçrjxôvToiv [leXeov "Plutarcho teste (deplac. phil. 4, 2), animam dixit

eoç dux tiveôv бшщд'ит/ <paçfiâxcûv •■ et de esse àçu&fwv éavTov mvovvra, discípulos autem

Pythagoreis in Universum eundem alio loco (52, ejus Pbilolaus (apud Claudium Mamert 2, 7) ean-

224; p. 181): THv dé Tiva fiéXrj я"ар' avTolg dem docuit »indi corpori per numerum et inunorttçoç

та щд ifyvxijç rtâ&r] iisitocrj/j-éva, rtgôç talem et incorporalem convenientiamn ; vide Boe-

те ¿c&Vfdag nal drjypuyèç — xai rtàXtv av ckhium (in Pbilolao p. 229) et Ritteram (Gescb.

êreça Jtoôg те тад ôçyàç nal ftçoç tovç -&V- à. pythag. Philos, p. 213).

fwvç, dû an> IjtvtewavTtg amà naï àviêvreç objectationis] Forte oblectationisl Gbot. — Mià%

Qt Tov (tSTçiov 6vfJUl£Tça JtQOÇ avdQEuxv nus placet correctio, quam quod in libris scrîptam

ttKeioyà^ovTO. Confer et Aristidem Quinctilianum est. Objectationis meae notionem aperui idem est,

(2, p. 63. 76. 126) et quae inferius (§. 926) nar- ac si dixisset: amonetravi quid atilitatis meo interrantur.

ventu proveníate Objectatio et afflictatio pro ob-

Aristoxenus] Lactantius (inst divin. 7, 13): jectio et afflictio sacpe ecribi advertit Mcibomiu*

■ Quid Aristoxenus, qui negavit omniuo ullam esse (p> 343 25).

animam, etiam dam vivit in corpore; sed sicut in DeUaeam Citharam] Nescio quam puellam eithafidîbus

ex intentione nervorum effici concordem so- rae inventrîcem fingit, quam plerique ab Apolline

num atque cantum, quem musici barmoniam vocant, vel Mercurio, vel qui hnmanos auctores quaerebant,

¡ta in corporibus ex compage viscernm et vigore *Ъ Orpbeo, Ampliione, Lino inven tarn tradiderunt

щетЬгопап vim sentiendi exsistere; quo nihil dici (Pausan. S, 14, 6; Plin. hist. nat. 7, 37). Ccternm

deliráis polest«; et alio loco (de opif. del 16): emendavi pravam scribendi ratiooem Cytitaram et

»Yolunt iyitur animum simili rationc constare in hic et in sequentibus.

Martiani Capellae lib. IX. §. 924. 7Í7

nostri comitem Marsyamquo Lydium sonuerunt; calamos Mariandyni et Aones

in laudes inflavere coelestium; panduram Aegyptios attentare pcrmisi, ipsisque

me pastoralibus fistulis vel cantus avium vel arborum crepitus vel susurros

fluminum imitantibus non negavi. Psaltas, chordacistas , sambucos, hydraulas

Trilonidam] Minervam tibias invenisse, inventas

abjecisse, abjectas Marsyam sibi vindicassc, nota

fabula est. Unde Ovidios (met. 6, 38ф de Marsya:

и Quem Tritoniaea Lettons arnndine vietttm

Aftecit poena* — —

Vide Aristotelcm (polit. 8, 6, 8), Ovidinm (fast

6, 69C sequ.), Plutarcbum (in vita Alcibiad. 2),

(jiiosque praetcrea laudant Spanhemius (ad С all im.

h. iu Dianam 244) et Boettigerus (über die Erfin

dung der Flöte in Wielandi Mus. Att. T. I, p. 283

sequ.).

Lydium] Immo Phrygium (Plutarch, de mus.

p. 1155. Athen. 14, p. 616 f.), sed vicinac regio

nes facile confunduntur.

Mariandyni J De Mariandynis Heracleae Ponticac

aecolis et tributaras vide Platonem (de legibus

6, p. 776 Stcph.), Strabonem (12, p. 542 Cas.),

et Athenaeum (6, p. 263); sed inprimis hue pcrtinct

Eustathii locos (ad Dionys, perieg. 791), qui

nomen eornm dérivât a Mariandyno Tityi filio, qui

Marsum (Marsyam?) Auletis (i. e. tibicinis) patrem

tibiis canere doencrit; cujus fabulae vim acute perspexit

Welckerua (in ephem. schobst. 1830, n.

2; p. 11. 12. 13).

dones] Hoe est Boeoti (Strab. 7, p. 321; 9,

p. 401 Casaub. Pausan. 9, 5, 1. Virgil, eel. 6, 65.

Stepb. ByzanL p. 90), qnos omnium maxime tibiis

operam dédisse constat. Confer Maximum Tyrium

(dise. 23, 2; T. I, p. 440 Reisk): Grjßalot. avXrjtixtjv

¿jtiTT¡devov6c «ai iôriv y dû avXoöv

fjLOT>6a èfUXtoQLOÇ roiç BolcûzoÏç: tt inscriptionem

apud Dionem Chrysostomum (7, p. 123 Morell.):

'EXXàç (ihr Oijßag vixâv rtçovxçivev av>-

Xoïç. Thebanos et Heraclcotas conjungit Athenaeus

(4, 84; p. 184).

attentare] Malim cum patre attemperare, quanquam

supra dixerit:

»tentat psallere Melpomene.*

Grot. — Pfon capio, quid pater filiusque in Martiano

hie reprebcndant. Supcrius cnim Martianus

jam hoc verbo usus est (§. 888 et 895) ас vidimus

ab со Claudianum , attente esse ledum; atqni is

(in rapt. Pros. 5, 217) similiter:

ndigitisque attentat mollibus arcum.*

Ccterum codices Monaccnsis (C) et Darmstattensis

hie quoquc attemptare scribnnt 'De pandura dixi

supcrius (ad §. 906).

susurros fluminum] Sic Ovidius (fast. 2, 316)

garrulum appcllat rivum, Horatius (od. 3, 13, 15)

loquaces hjmphas.

psaltas] Editum fuit hactcnus sp altas, male, quod

et Vulcanins vidit; nam sequuntur chordacistac ,

hydraulae ct sambuci. Gloss. Isidor!: »sambueus

saltator.« GnoT. — Pari errore in marmore apud

Grutcrum (942, 14) Ter"spichore pro Terpsichore,

ñeque raro in ipsius nostri codicibns Monacensibus

inveni Spyche pro Psyche. Hie tarnen in ipso Monacensi

(C) recte legitur psaltas.

chordacistas] XoQÔaxkÔzàç in Graeeo sermone

non novimns, sed MOQâ$UU6vàçt qui поддана

saltarent, de quo vide Athenaeum (14, 27; p. 629)

et Lucianum (de saltat. 22); verumtamen quum

hic de instrumentis musicis agatur, Martiani potius

718 Martiani Capcllae lib. IX. $. 924.

i)2ö per totum orbcm ad comraodum humanac utilitatis inveni. Per mc quippe

vestrum homines illexere succursum, irasque inferas per naenias sedavere.

Quid quod bella victoriaeque undique meis cantibus conquisitae? Nam Cretes

ad citharam dimicabant, Lacedaemonii ad tibias, пес aggrediebantur fata proeliorum,

priusquam illis contigerat litare Musis. Quid Amazones nonne ad

calamos arma tractabant? quarum una, quae concipiendi studio venerat, quum

Alexandrum salutaret, donata tibicine, ut magn# muñere, gratulata discessit.

qiu.m librarïorum errorem esse arbitrer, qui a chorda

TOcem dcrivandani sibî persiinscrit.

sambueos] Apud Albenaciim (14, p. 633 Casaub.)

legimus »sambucam esse quatuor fidibus tensum

instrumentum, usitatum Partbis et Troglodytis«

(adde cuiidem 4, p. 182). Strabo quoque (10,

p. 421 Gasaub.) barbarum esse nomen affirmât.

Pboeniciara ei originen) tribnit Spanbemius (de usu

et praestaut. num. T. I, p. 709). Fcstiis »sambucam

orgaui genus esse« scribit »a quo sambucislriae

dicautur«; quo nomine et Livius (39, G, 8) utitur,

casque per Asiaticam luxuriant in Latiuin intro

ductas esse ait. Addc Scipionis Acmiliani orationcm

apud Macrobium (Saturn. 2, 10): »docentur praestigias

inboncstas: cum cinacdulis et sambuca psaltcrioque

cunt in ludum histrionium« cet.

hydraulas] IJydraulam ct choraulam jungit Sue

tonius (in Neronc 54). Dc hydraulo exstat commentatio

Meisten (in comm. Gott. nov. T. II, p. 152).

illexere succursum] Macrobius (in somn. Scip.

2, 3): »sonos músicos sacrificas adbibiicruiit, qui

apud alios lyra тс! citbara, apud noniiullos tibiie

aliisxc musicis instrumcntis fieri solcbant.« Plura

dabit Saubertus (dc sacrif. vet. 27, p. G24 scqu.).

naenias ] Sic codices nostri Beichcnaucnsis ,

Darmstattcnsis, Monaccnsis (C), parifcrquc Leidensis,

quem Burmannns (ad Ovidium I, p. 60»)

citat_ Vulgo me ctiam, quo nihil languidius. Macrobius

(somn. Sc. 2, 3j p. 455 Zeun.)--

quoque ad scpulturam prosequi oporterc cum

plurimarum gentium vel regionum instituía sanxerunt.

« Addc Boctbium (de música in op. p. 1373).

Cretes] Atbenaeus (14, 24$ p. 627): ÔLOJtSQ

xal oí àvdoeiôxaxoi AaxedaifióvLOí fiex' av-

Xcov óxoaxevovxai, fígrjxeg de /лета Àvgaç,

цеха ôk óvQÍyycov xcà avZcov Avôoi, шд 'HqÓdoroç

L6xooeï. Addc dementem Alexandrinum

(pacd^. 2, 4$ p. 164): %qcovxccl yovv Лада

xovg ftoXè(iOvg avxcov Tvqqt¡voÍ yCtv xrj 6a/,-

ttiyyi, Óvgiyyi de Agxàôeç, HixeXoï dè Jtr¡xxi6iv

, xal Идутед Ávga, xai Aaxeâaifiôvioi

avÀco , xai xèçaxL Qgäxeg, xai Aiyvrtxwi

TV¡.tf(ávep, xai 'Agaßsg xvtißäXcp.

Lacedaemonii] Vide Agelliiim. Grot. — Sed

cur GcHiiim (1, 11) lauda t, non quem is ipse

auetorem liabuit Tbucydidem (5, 70)? Plures vide

apud Mcursium (misc. Lacón, p. 102 ct 150). Addc

Maximum Plauudcm (scbol. ad Hcrmog. T. V,

p. 458 Walz).

confinerai] Ita Meibomianorum alter (p. 545

v. 1), Bcicbenauensis, ct Monaccnsis (G) pro contingeret

in editis.

Шаге Musis] Pliitarcbus (in Lacon. p. 238)

docet »Laccdacmoniorum regem ante pugnam Musis

sacra fecisse.«

donata ftoicine] Ilanc historiara apud

Martiani Capellae lib. IX. $. 925. 719

Lacedaemonios in Graecia, in Italia Sybaritas tibicines ad proelia praeire quis

nesciat? Tubas non solum sonipcdcs atquc bella, sed agonas acuere certamenque

membrorum, nunc quoque compertum. Quid pacis munia nonne

nostris cantibus celebrata? Graecarmn quippe urbium multae ad lyrani leges

decretaque publica recitabant. Pcrturbationibus aniutoruin corporeisque niorbis

medicabile crebrius carmen insonui. Nam phreneticos symphonia resanavij

alium ¡ta reperiri pato. Forsan illorum auclorum

aliquis, qui a Plutarcho iu Alexandra vita memo

ran tur, hoc pcrscripscrat, unde Martianus id dcsumserit.

Meibom. — Historia ipsa exstat apnd

Diodorum Siculum (17, -77), Strabonem (11,

p. 505 Casaub.), Curtinm (G, 5), Justinum (2, 4,

33; 12, 3, 5; 42, 3, 7); Tbakstrm sive Minitbyara

appellatam feront. Confer Petitum de Amazonibiis

(p. 36 4 scqu.).

Sybaritas] Haud scio an Martianus negligentia

lapsus sit, animo ejus obversante historia illa de

Sybaritani excrcitus cquitatu ad aymphouiae cantum

saltationc quadam mover! sólito (Plin. 8, 64), quem

tarnen ca ipsa re bello minus idoncum fuisse intelligimns

ex Atbenaco (12, 19; p. 520).

tubas ] Bocthius ( de mnsica 1 , 1 ; in oper.

p. 1573): »Nonne illud ctiain manifestum est, in

bellum pugnantium ánimos tubarum carmine accendi?

«

agonas] Vide hunc morem apud Plinium hist. n.

lib. 7; Tertull. dc spect. cap. 11; Sidon. Apollin

pan. urb. Narb. ; Ileliod. lib. ult. Grot. — Dc

tuba signo commissionis, uti verac pugnae ita va

riorum certaminum, vide locos vetcrum apud Just.

Lips. Saturn. II, 19, p. 108; Fabr. Agonist Ш,

IG. Aeneid. 5, 113:

• At tuba commisses medio canit aggere ludos.*

Stat. silv. Ill, 1, 139, conf. 151:

я Jam placidae datit signa tubae.*

Addo Sopbocl. El. 711; Poll. 4, 86—89. Non

dcest tubicen iu tabula picta cx amphitheatre, in

qua apparatus certaminis ccrnilur, in Guil. Gcllii

Pompejanis tab. 75. \Velcker (in Syllogc cpigr.

p. 66).

ad lyram] Hue refer illnd Arislotclis prob I.

cap. 19: dià ri vÓ/jloi xaXovvrab ovç aôovôiv;

r¡ ort, jíq'ív irtiüxuó&ai ygáfifiata r¡dov zovg

vóftovg et cet. Grot. — Adde dementem Alcxandrinum

(ström. 1 , p. 308): (iè?.oç те av лдыгод

rt$Qié\h¡xe tolç Поьгцшбь, xai rovç Aaxeôaifwvlcùv

vôfiovç è[i£ÀortoLt]6e TéçxavÔQog à

'AvXiÔÔaloç. Aelianum quoque (var. h. 2, 59) in par

tes vocarc licet; sed simul ctiam conferenda sunt,

quae Nitzschius (mclct. de bist. Honicri I, p. 58

seqn.) de omni hoc argumento sollcrter et accurate

monuit.

perturbationibtis] Similis locus apud Boëthiuui

de música lib. 1, cap. 1. Grot. — Adde Aristote

les! (polit. 8, 5), Plutarchum (de virtute moral!

p. 441), et Athenaeum (14 p. 625 f. Cas.).

corporeisque morbis] Macrobius (in soniu. Scip.

2, 3): » Ita deniquc oranis habitue animae cantibus

gubernatur, ut et ad bellum progressui et item re

cepto i canatur — iram suggerit, clementiam suadct,

corporum quoque morbis medetur; nam hinc

est qnod acgris remedia praestantes praecinere

dicuntur.« 'ErtaoLÔàç significat, quibiis jam Acsculapium

usum auctor est Pindarua (Pytb. 5, 51)

720 Martiani Capellae lib. IX. $. 926.

quod Asclepiades quoque medicus imitatus, quum consulentibus urbium

patribus plebis inconditae vulgus infrcmerct, scditiones accensas crebriore

cantu inhibuit. Ebrios juvenes perindeque iraprobius petulantes Damon unus

e sectato rib us meis modulorum gravitate perdomuit; quippo tibicinem spondeum

canere jubens temulentae perturbationis dementiam infregit. Quid afflictationibus

corporeis nonne assidua medicatione succurri? Febrem curabant vulncraque

veteres cantione; Asclepiades item tuba surdissimis medebatur. Ad

affectiones animi tibias Theophrastus adhibebat. Ischiadas quis nesciat expelli

Adde Platonem (in Charinidc p. 155 Stepb.). Inprimis

aotem Pythagoram morbos curasse luusicac

ope feront (Jamblich. vit. Pythagor. 2S et 34;

p. 93 et 196 Küster. Porphyr, vit. Pythag. p. 37).

Asclepiades] Recepit haec ad verbum Cassiodorus

(de música in op. 2, p. 557 Gar.). Asclepiadarum

historiam invenies apud Walchium (in antiqn. me

diéis, Jenae 1772, p. 119 sequ.), cui adde Antonii

Cocchii dispntationein (discorso primo supra

Asclepiade, edf. Raim. Cocchi, Flor. 1758) et Fabricinni

(in bihl. Gr. 6, 9; Т. МП, p. 87 sequ.).

seditiones] Confer Tcrpandrum, xov TT¡v yevofievrjv

лоте Лада Aaxedaifwviocç 6xâ6iv

xaxaAv6avXa , apud Plutarchum (de mus. p. 1146)

et Christodorum (in anthoL Pal. T. I, p. 42):

"S2ç лоте diVTjêvroç «r' Evgcôxao фоаоп>

MvÓTutÓAco tpôçfuyyi wixeríQrjvvEv àeLôwv

'Ay%enáx<av Ttaaôtrjxaç 'AfivuXaicov vaexriQwv.

crebriore cantu] Sic codex Monacensis (C);

vulgo crebrior cantus.

ebrios] Idem Pytbagorac tribuunt Quinctilianus

(1, 10, 52) aliique, quos îbi Iaudat Spaldingius

(p. 227); cum nostra consentit Galcnus (de dogra

Ilippocr. et Plat 9, 5), vide Fabricium (ad Sextum

Emp. 6, 8; p. 357) et Kustcrum (ad Jambl. Py

thag. 112). In Universum confer Athenaeum (14,

p. 627) et Mciboniium (ad Aristid. p. 501).

Damon] Commémorant hune Plato (Lach,

p. 180; Alcib. p. 118; Axioch. p. 364 Steph.),

Plutarchus (in vita Pericl. p. 153; Aristid. p. 319),

Diogenes Lacrtius (2, 19), Suidas, alii; confer

Hcrnsterhusîum (ad Aristoph. Plut. p. 552), Jacobsium

(in add. animad v. in Ath. p. 536), et Suvernium

(dc Aristoph. nub. p. 60).

medicatione] Sic Iegendum esse jam Gratias

vidit, quum vulgo medilatione edcretur, confirroaturque

ejus conjectura a códice Meibomiano utroqac

(p. 345, v. 18) et nos tro Reichcnauensi a prima

manu.

vuhieraque] Appulcjue (de magia p. 491 Oud.):

•Veteres quidem mcdici etiam carmina remedía

vulnerum norant, ut omnis vctustatis ccrtissimus

auctor Hoincrus docct, qui facit Ulixi de vulnere

sanguinem proflucntcm sisti cantamiuc. IVibil cnim,

quod salntis fcrendac gratia fit, criniînosnm est«

ischiades] Confer Gcllium (4, 15): »Crcditum

hoc a plcrisque est et memoriae mandatum, iscliiaci

quum maxime doleant, tum si modulis levibus tibicen

incinat, muiui dolores. Ego nuperrime in

Thcophrasti libra scriptum inveni, vipcrarum morsibus

tibicinium scitc modulatequc adbibitum mcdcri.

Refcrt etiam idem Dcmocriti liber, qui in

Martiani Capellae lib. IX. §. 926. 72A

áulica suavitate? Xenocrates organicis modulis lymphaticos liberabat. Thaletcm

Crctensera citharae suavitate comportant est morbos ас pestilentiam fugavisse.

Hcrophilus aegrorum venas rhythniorum collatione pensabat. Animalium vero 927

sensus meis cantibus incunctanter adduci saltern Thracius citharista perdocuit;

in quo non fabula sed Veritas gloriam procreavit. Unde enim cervi fistulis

capiuntur, pisccs in stagno Alexandriae crepitu detinentur, cygnos Hyperboreos

citbarae cantus adducit? elcphantes Indicos orgánica permulsos dctineri voce

s cri bi tur rt£QÏ ¿oificov, in quo docet plurimis hoininum

morbis mcdlcinain fuisse incentiones tibiarum.a

Tlialetem] Plutarchus (d . mus. p. 1 I \ 0) : ov <pa6l

yxtrá re rtv&óxQTjÓrav AaxedaifAoviovç яадес-

yevófuvov дш [wvöixrjg шбаб&аь àrtaXXà^ai

te той xaraôxôvroç Âoiuov zr¡v £jtáoTT¡v.

Pirna de eo vide apud Straboncra (10, p. 481. 482)

et confer omuino Mü Herum (Dor. II, p. 170) et

llocckium (CrcL III, p. 542. 564). Cave autem

cum philosophe) Miles ¡o confundas, qui nominativo

casu Thaies erat, non Tlutletes.

Herophilus] Praefixi aspirationis litcram, quam

Grolius ad marginem rejecit. Vide enim de hoc me

dico Plutarchum (in plac. pliil. 4, 22; p. 905.

5, 2j p. 904), Scxtum Empiricum (adv. matbem.

p. 495), Plinium (11, 57, 8 f. 26, 2, 6), Tertullianum

(de anima 10), et Cclsum (in pracf.). Adde

Fabricii bibliothecam G race am (15, p. 185 f.).

venas] Eadem Plinius (29, 1, 5) rctulit. Adde

Arislidem Quinctilianum (1, p. 51 Bleib.), Yitruvium

(i, lj p. 17 Bip.), et Gellium (5, 10),

ubi legimus ex medicorum musicornm sententia

• venas vel potiua arterias numero mover! septe

nario, quod ipsi appellent tt¡v дш TSÓÓápeov

dvfitpùtviav, quae fit in collatione quaternary nuincri.

« Vide ct nostrum inferius (§. 968). Pro col-

IfUionc alii olim, teste Grotio in margine, colloca

tions, inepte.

incunctanter] Grotiana margo si cunctantur,

quo nibil languidius.

cervi fistulis] Macrobius (in somn. Scip. 2, 5):

»Quid minim si inter homines musicae tanta dominatio

est, quum aves quoque, ut lusciniae, cygni,

aliacque id genus, cantum veluti quadam disciplina

artis excrceant, nonnullac vero yel aves vcl tcrrcnae

seu aquatiles bclluac invitante cantu in relia

sponte decurrant, et pas (oralis fistula ad pastuin

progresáis quietcm impcret gregibus?« Cervos ipsos

Soliuus (19, 11) »sibilos fistularum mirari« testatur,

praeeunte Plinio (hist. nat. 8, 50), ubi plura

dat Ilarduinus.

pieces] Paulo aliter apud Varrouem (de R. R.

5, 17, 4; p. 406 Gesn.) legimus, ad tibiae cantum

pieces gregatim vcuisse.

crepitu] Id est »crepitaculi sonitu.« Meibom.

(p. 546, v. 29).

elephantes] Strabo (IS, p. 705): Teei$aQ%£Ïv

didáóxovót, tovç ¡úv дш Xóyox), tovç dè

fuJUÓfUf rj TviataviÓpqi twÏ хтцЛоштед.

fistulis aves] Martians (14, 218):

»2Von tantum calamis, sed cantu fallitur ales*

ct Cato, seu quisquís distieborum auctor sit (I.

d.12):

» Fistula dulce canit, volucrem dum decipit

auceps.*

91

722 Martiani Capellae lib. IX. $. 927.

compertum, fistulis aves allici comprobatum, infantibus crepitacula vagitus

928 abrumpere, fides delphinis amicitiam hominum persuaserc; quid? cantibus

allici disrurapique serpentes, glandem messesque transiré, manes cieri Lunaraque

laborare, nonne ipsius vetustatis persuasione compertum? in Lydia

Nyinpharum Ínsulas dici, quas etiam recentior asserentium Varro se vidissc

testatur, quae in medium stagnum a continenti procedentes cantu tibiaruni

929 primo in circuí urn motae dehinc ad litora revertuntur. In Actiaco litore marc

citbaram sonat. Megaris saxum ad ictum pulsus cujuscunque fidicinat. Posscni

innúmera mortalibus a me collata percurrere, ut non me terras fugiciidi studio

crepitacula] HXaxayàç, de quibus Aristoteles

(polit 8, в, 1).

delphinis] Plinins (Ii Is t. na t. 9, 8): »Delphi nus

non Iiomini tantum amiciim animal, verum et rausicae

arti, miilcctnr symphoniac canta et praecipuc bydraoli

sono», ubi pl ига Harduinus. Sed nota ¡11-

priiuis Arionis bistoria, de qua supra (§. 908).

serpentes] Manillas (i, 92):

» Consultare fibras, et rampere vocibus angucs.«

Calpurnius (ecl. 11, 70):

»Cantavit, quod Luna timet, quo rampitur

anguis.«

glandem] Dele ferunt cum MS. et conjunge

cum praeccdentíbns. Grot. — Valgo eníin »glandem

ferunt mcsscsqnc«, quod tarnen non rectius esse

videtur, quam quod alios praemîttcrc Grotius in

margine notavit »in Tbracia Orpbeo canente«, nam

boc loco de incantationibus et praestigiis agi mani

festum est; quare facile Grotio oL tempera vi , sed

Ha ut cum seqaentibas potius » vetustatis persuasione

compertum « mulata intcrpunctione conjungerem.

Lunamque] Confcratur palaeograpliia mea (T.

III, §. 74), obi omnino latins de incantationibus egi.

in Lydia] Plinius (hist, nat 2, 93): »In Lydia,

quae vocantur Gal ami пае, non vent is solum, sed

etiam contis quo libcat impnlsac, multornm civ i um

Mitbridatico bello Salus. Sunt et in Nympkaeo parvac

Saltuares dictae insulae, quoniam in symphoniae

canta ad ictus modulantium pedum niovcntur.«

Seneca etiam (nat. quacst. 5, 23; p. 754 Lips.):

»Sunt uiulti pumícosi ct leves, ex quibus quae

constant insulae in Lydia natant. Tbcopbrastus est

anctor. Ipse ad Cotylias nafantcm insnlam vidi« cet.

Adde Strabonem (13, p. 614 Cas.), ubi vulgo рег-

peram xaXov(iévr¡v vij6ov pro xaÂa^dvrjv. Ceterum

pro vulgato lympharum scripsi Nympharum

с códice Reichenauensi ct ntroque McüSouiiano

(p. 346, v. 2), quibusenm plnrimi alii concinunt

a Scalígero ad Yarronem et Salmasio (ad Solin.

polyb. p. 125) laudati.

Acliaeo] Sic margo Grotiana codicesque ct

Meibomian! (p. 346, v. 6) ct nostri Rcichenaucnsis,

Darmstattcnsis, et Monaccnsis; vulgo Attico. Actiuui

Promontorium Apollini sacrum fuisse notum est

(Strabo 10, p. 311. Plin. 4, 2. Sucton. Oct. 18).

Megaris] Pausanias (1, 42, 1): ¿6ri Aidoç

lui ov VAXta&eïvai XèyovÔiv 'ArtóZÁcova rr¡v

tu&àçav — fjv TVXH ßaXciv nç -фг^Ш, xarà

ravrà ovrôç re rj%r]6e itai xi&àça xçov-

6&ei6a.

Martiani Capellae lib. IX. §. 929.

reliquisse sed ingratae humanitalis ignaviam viderer jure damnasse; sed jam

ad artis praecepta desiliam, ut nupturae virgini promise um inunus impeudam.

QUID SIT OFFICIUM MUSICAE.

Et quoniam officium meura est bene modulandi sollertia, quae rhyth- 930

micis et melicis adstructionibus continetur, prius de mclicis dissertabo. Dico

quidquid rite sonuerit, aut tonum esse aut hemitonium aut quartam partem

toni quae diesis appellatur. Verum tonus est spatium cum legitima quantitate,

bene modulandi] Initium Lie fach tractaudi de in Lis (p. 665): zrj de Trjç xivrjÔEùiÇ xâ^El

ipsa arle música, cujus interior finis est bene mo- [мод ovofia eïrj, Trj ô'av rijç {pcùvijç, Tov те

dnlari. Нас omnia institutio tendit Ita intelligeudi ô£éoç ccfia xcà ßccoiog 6vyKeQavw(lèvcav, âçonincs,

qui mnsicam bene modulandi scientiam de- fiovia ovofia jtooçayooevouo •• plora dabit Stallfiuiunt,

ut Augustinus qiioque libro 1 de Música baumius (ad Pbilcb. p. 56).

Meibom. , quartam partem^ MS. quartam tantum. Ego

rhythtnicis ] Id est Harmonica et Rbytbmica. cum pâtre partem tantum malim et alia rite sonant

Mélica ipsi sunt tà àofiovixà. Nemo alius ita Grot. — Rede codex (В); editus rite. Est baec

locutus. Ccterum duas tantum illas partes ad bene locutio insolentior. Hoc autem vult (Martianus):

modulandi artem faceré dicit exclusa Metrica: quae »Qnodcunque intervallum modulamûr (incompositamen

ad perfectum cantum, in quo etiam verba tum, et intra quod aliud cadere nequeat) dico aut

considerantur, vel maxime est necessaria; т. Ari- tonum esse, aut quartam partem toni.« — Quod

stidem p. 28. Meibom. — Nescio quid offensionia hic Grotius notât, id ex musices ignorantia est

invencrit Mcibomius in vocabulo melicus pro har- natum; uti et quod sequenti nota dicit: »Lemiolice

monico nsurpato , quuni fièZoç et (XÇfiOvLa pro- proportio appellatur harmonica, ut sesquitertia aritbmiscue

eodem sensu adhiberi soleant. Sic verbi metica « plane est erronenm. Meibom. — Vulgata uticausa

Plato, licet (in rcpubl. 3, p. 398 Stepb.) que sana est Aristides Quinctilianus (p. 45 Meib.):

pariter atque Aristoteles (in poet. 1, 4) tres car- TeTagTTj/wçiOV , inquit, xov tovov r¡ ôieôLç еб-

miiiis partes appelle t Xóyov, àçfJLOviav, Çv&fxôv, xiv, pariter ut noster inferius (§. 933). Addc Vitamen

alio loco (in Gorg. p. 502): et tcç tteQlr truvium (5, 4; p. 137 Bip.), Plutarcbum (de mu-

¿Zoíto, inquit, rijç Лощбешд rtà6r\q то Te sica p. 1140), Sextum Empiricum (adv. mus. 6, 47),

fiéZoç nal tov Qv&4iOV ней То (àÂTQOV, аЯЯо Tí Euclidcm (de barm. p. 10), et quos laudat Crearj

/LÓyot yiyvovrat то XtutópLEVOV \ itemque zerus (in mclctcm. T. HI, p. 19). Alüs tarnen ge-

(de legibus 2, p. 669) inter se opponit fié Zog et neralius est то èAà%i6Tov fieTQOv Tcöv èvaçfioç-

V&liov, quum paulo antea (p. 6öS) Jteoï çv\r[iov vicov duxÔTrjfxàtcûv, ut Suidac verbis utar; confer

3UÙ àçfiovLav ox>6i]Ç zr¡g [WVÔcxijç dixisset. Aristotelcm (metapb. 13, p. 291 Brand.), Diony-

Ccterum utriusque partis vim egregic déclarât idem si um Halicarnassenscm (de compos. T. V, p. 76

91 *

724 Martiani Capellae lib. IX. §. 930.

qui ex duobus sonis diversis inter se invicem continetur; hemitonium dicitur,

quod toni medium tenet ; diesis vero distantiae sunt tres. Nam prima brevior,

quae tetartemoria nominatur, ex eo quod quartam partem toni recipiat;

enarmonios quoque dicitur propterea quod enarmonion modulandi genus per

hanc maxime dimetimur. Secunda ab illa major est1, nam tritemoria nomi

natur, quoniam habet partem tertiam toni; itemque chromatice appellator,

quod chromaticum modulandi genus per ipsam finditur. Tertia vero habet

toni tertiam partem ac dimidiam teniae, et vocatur hemiolia et harmoniac

divisio, quoniam hemiolii modum complet.

Reisk.), Aristidem (p. 14), Bacchium (p. 2 Meib.)

efe.; onde factum est at ctiam pro Lcmitonio usur

pare tur, ut in fragmento Philolai apud Stobacuin

(p. 466 Heeren.), ubi inimeríto bacsit doctissimus

editor; addc Tbeoncm (de mus» p. 77), Ccnsorinum

(de die nat 10, 7), et Macrobium (in somn. Scip.

2, 1). Quid quod posterius omnino disparaisse

y cl evanuisse videbatur mínima illa pars toni, ciftó-

XooXev Ы rijç ^fietégaç ai6-&r)6scoç, nt ait Photius

(in bibl. n. 242, p. 560 Hocscbel.), vide et

Macrobium (in somn. Scip. 2, 4).

toniis est] Euclidi (p. 2 Meib.) est rôrtoç Tiç

xrjç tpiovijg дгхтсход бъбттцштод ást?,axr¡q.

Ubcrius Aristides Quinctüianus (p. 22): »Tonum

în mnsica tripliciter appcllamus: aut enim est idem

quod tensio, aut certa aliqua vocis magnitude,

uti qua a diapente superatur diatessaron, aut modus

systcmaticiis, nt Lydius aut Phrygius.« Nunc se

cunda significatio valet.

légitima quantitate] Per legitimam quantitatem

rationcm epogdoi intcllige. Gloss. Grot. — Hace est

ratio superoctava. Glossae: »ratio epogdoi«, scribendum

epogdoa. Meibom. — Vide nos superáis (§. 108)

et Boccbbium (in Creuzcri stud. T. Ill, p. 58).

diesis vero] In bis Àristoxcnum ante oculos

Labuisse videtur, cujus doctrinam bisce comprebendit

Boëthius (de mas. p. 1477): »Dividit enim

tonam in du as partes, atqnc id semitonium vocat;

dividit in tres partes, cujus tertiam tliesin vocat

chromalis mollis; dividit in quatuor, cujus; quart ain

cam propria medictatc, id est cum octava totius

toni, appellat tliesin chromalis hemiolii ; rursum

solam quartam ejus vocat tliesin enharmoniam.»

Confer ipsuiii Aristoxcnum (in elem. barm. p. 46)

et Claudium Ptolemaeum (in barmon. 1, 12).

clwomatice] Scribe cliromatica: subaaditur enim

diesis. Meibom. — At car Gracca forma uti Maitia-

II um prob ¡be a mus?

terlia vero] Hoc plane falsum, quam vis scrtpti

codices acque ac editi banc lectionem iugerant.

Restitue veterem ac germanam, neqne enim tant

crassam ignorantiam Gapcllae impntabo : »tertia vero

habet toni qnartam partem ас dimidiam quart ас. «

Hemiolia quippe diesis habet qnatuorsemis dodecatcmoria,

sen duodécimas toni partes, id est quar

tam partem toni et quartae dimidiam, ideoquc et

sic idem enunciare potuisset: »tertia vero habet

tetartemoriam diesin ejusque dimidiam.« Meibom.

lutrmoniae] Pater conjicit »ex harmoniac divisionc.

« Forte tarnen »et harmonice division legcndiim

sit, nam hemiolice proportio appellator har

monica , nt sesquitertia aritlunetica apud Romanos.

Martiani Capellae lib. IX. jj. 931. 725

DE SONIS.

Tonus igitur idem plerumquc appcllatur et sonus. Verum soni sunt 93i

per singulos quosque ac per omnes tropos numero duodeviginti. Quorum

Si conjectures paulo andacioribns, ut in aliis, íta

in Loe auctore loens, legendas et transponendas

voces hoc modo censncrim: »JtgogZafißavöfJUVog ,

apnd Romanos vero idem dicitur acauisüus : se

cunda? vrtázT] vJtáteov } hoc est principalis princîpalium,

ana cadem voce uti summus Jupiter sta

tut t« Jupiter enim VJtátog vrtázeov appellafur,

idcoqtic èfKpaTLXcoç Gapella summum addidit cique

hypate ipsa sacra teste Bocthio lib. I, cap. XX.

Simili de ratione Jupiter etiam àya[ié[ivcùv vocatus

est, quod nempe Agamemnon apud Homcrum

Vrtaxoç xçsl&vtcov dicatur. Grot. — Haec bar

bara sunt, adcoque expungenda. Etcnim ratio, cur

diesis ilia hemiolia vocetur, ex Axistoxeno aliisque

est clarissima, quod videlicet haee diesis sit hemi

olia dieseos enarmoniae; ut numerus qnatuorscmis

est hcmiolius numeri tcrnarii. Si retinenda sint,

banc cxplicationem adferemus: vocabulum modus

liic idem significat quod modulatio , ut ct p. 180

v. 21 (p. 316 Gr.) p. 183 v. 2S (p. 319 Gr.)} deindc

pro harmoniae divisio legendum ab harmoniae

divisione, et hemiolium pro inepto hemiolis (quemadmodum

etiam glossac intcrdum superocfavam

rationem imperite vocant rationem epogdoi pro

epogdoam), ut lúe sensus bonus ac verus ex ineptis

verbis colligatnr: »et vocatur (sc. ilia diesis)

hemiolia, ab harmoniae divisione; quoniam hemioliam

modulationem complcctitur.« Quod si vocabu

lum modus pro diastemale accipiamus, ut idem'

usurpatur p. 186 v. 20, ultima eodem sensu legcmus:

»hemiolium diastema complectitur.t Meibom.

Sat credo superquc nunc babes conjccturaruin, ccrti

nihil, nequc quidquam variant codices, ut Mar

tiani potius quam librariorum errores esse putcm.

de sonis] Hanc inscriptionem Meibomio praceunte

rccepi, quoniam ipse sensus jubebat; vulgatam

de tropis suo loco ct ordine infra (§. 933)

posui; licet enim Aristides Quinetilianus (3, p. 156

Mcib.) tropos eosdera tonos vocari doccat, indc tarnen

non seqiiitiir, tonos etiam tropos appellari posse.

tonus igitur idem] Hoc certum est ex Aristide

nostro p. 22 v. 28, Euclidc p. 19 v. 6. Inde éîtxârovoç

Xvça dicebatur, quae Septem diversos

sonos habebat. Inepte antera p. 180 v. 26 (p. 316

Gr.) inquit: »nam solium id est tonum productionem

voeavi«; nequc enim tonus ibi appellari potest

productio quatcnus sonus est, sed qiiatcnus spatium

cum legitima quantitäte, quod duobus sonis сон-

tinetur, ut supra. Meibom. — Rectins tamcn sonus

(<p&ôyyoç) et tonus (róvog) distinguuntur, id quod

Nicomachus (p. 1 et 2 Meibom.) docuit.

duodeviginti ] Accurate hace omnia explicavit

Bocckhius (in Grcuzeri stud. T. Ill, p. 62 seqn.

et dc metr. Pind. p. 208 sequ.), quaproptcr antiquiorcs

anctores enumerare supersedco. Qoanqnam

de numero discrepantia est, qtium paulatim tantum

soni ad tantam amplitudincm accreverint, ut alii

plurcs alii pauciorcs numercnt, qua de re vide Cuperum

(in apoth. Homer, p. 32). Sunt adco qui

dtiodctriginta statuant, ut auctor tabulae quam speciminis

causa ex códice Monacensi (C. fol. 220) cum

omnibus erroribus orthographias hic subjeci ; sed hi

triam gencrum chordas in пиша conjungunt, qua

dc rc dixi infra (§. 940).

726 Martiani Capellae lib. IX. §. 93i.

primus dicitur apud Graecos jtQoqXafißavöiievoq, apud Romanos vero, quia

non cadem nos .voce uti summus Jupiter statuit, idem dicitur acquisitusj

secundus vrtàzr] vjtarüv, hoc est principalis principallum ; tertius Jtagvjtárr]

Prolambanonicnos I adquisitus

Ypodorius subprincipalcs.

Ipatc ipaton •!• principalis principalium.

ШИШ Ypofrigius. Pari ipatc ipaton 1- subprinc. principal.

Hill Hl Ypoeolius. Ipaton T penult, princ. in crmonico genere distal a nctc diiob. tonis.

HIHI II Ypoiastius. Penúltima principal, in cromatico gen. tria cmitonia distat a nctc.

IIIIII II Ypolidius. Penúltima principalium in diatónico gen. distat tono a nolo.

ШИШ Dorius-I- princip. Liclinos ipaton -I- ultima princip. et princip. mediarum.

Illlllll Frisius- Paripatemcson *I* subprincipa. mediarum.

llllllll

Meson dialonos 'Ik mediarum extcnta in crmonico gen.

Illlllll Jasti"s- Extcnta mediarum in cromatico genere.

ШИШ Lidius. Extcnta mediarum in diatónico genere.

Illlllll Ypcrdoriiis-I-supcr princ. Mesen ■!• media et est principalis conjunctarum.

HI ¡III Yperliigius. Tritesin engincnl- tertia conjunctarum a fine.

ШИШ Ypcrcolius. SineugmcIT. ditonos *I* conjuuclar. extcnta in crmonico gen.

1 Yperiastins. Extenta conjunctarum in cromatico genere.

ЦП HI Ypcrlidius. Extcnta conjunctarum in diatónico genere.

Nete sinciigineñl- ultima eonjuiictariim.

Paramcsos -I* propc medium.

Tritedia zcugmeïïl- tertia divisarum a fine.

Diazcugmcïï. diatonos -I- divisar, extenta in crmonico.

Extcnta divisar, in cromatico genere.

Extcnta divisar, in diatónico genere.

Netc diazcugmciM' ultima divisar, et principalis excellent.

Trite Yperbulcoivl* tertia excellentium a fine.

Ipcrbolcon diatonos excellentium extenta in crmonico gen.

Extcnta excellentium in cromatico genere.

Extenta excellentium in diatónico genere.

Píete Ipcrbolcon -I- ultima excellentium.

•

non eadem nos] Sic codices Darmstattensis , vrfccTcöv] Imperito in edito ubique Vítáttúv

Rciclicuauensis, ct Monaeensis (C); vulgo »quia ea- pro VJíazcúV, quainvis grammaticomm cañones porfem

voce.« Rcspicit autem superiorem locum (§.353). Sterins minus probent. Meibom.

Martiani Capellae lib. IX. §. 931. 727

vrtarcäv, id est subprinci palis principalium;- quartus vrtarcav ôukovoç, id est

principalium extenta; quintus vjtârr] цёбшу, id est principalis mediarum; sextus

autem jtaçvrtârrj fiéôeov, quod est subprincipalis mediarum; Septimus цкбап> ôuxrovoç

, id est mediarum extenta; octavus iièôrj, hoc est media; nonus rgírr)

6wr¡fi[iévcov , id est tertia conjunctarum; decimus 6m>r¡p[iévcúv âuxtovog, hoc est

conjunctarum extenta; undecimus vijrr¡ óvvypfiévcov, id est ultima conjunctarum ;

duodecimus ладацёбт], id est prope media; tertius decimus tqíxi¡ duCevynevwv,

id est tertia divisarum; quartus decimus duÇevyiièveov âtâtovog, quod est divisariun

cxtcnta; quintus decimus vr¡xr¡ ôuÇevynévcov, id est ultima divisarum;

dwxovoq\ Duabiis primU ôuxtÔvoîç vox ¿i%á- scriptae, nisi quod pro H omnibus tribus locis male

vov adjungenda, duabiis posterioribus jiaçavijvrjÇ. est Б. Edítns ubique ôvÇevyfiévcovî in margine

Mirum tarnen est, si hoc ¡ta sit, uti sane esse et res tarnen appositum »al. 6vv7¡Hflévú}V.* Miror docipsa

et alio nun ínusfcorum collatio facillime demon- tissimos viros boc emendare non potnisse, quum ne

strat, quod in Latina interpretation nihil aliud quam quidein Graecum sit. Scribendum сnim fuerat 6vvextenta

addatur, quod duxtovov désignât, ut ipse eÇevyflévcov. Meibom.

Martianus infra docet. Sed perpetuus ferme hic conjunctarum extenla~\ Папе voeem apud Grotiiim

error tum iii Capella tum in ipso etiam Yitruvio, omissam restituí e codieibus Meibomianis (p. 347

quod ôiûzovoç simpllciter ubique et sine ulla ailjec- т. 8), Rcichenauensi, Monacensi (C), Darmstat*

tionc pouatur, quum tarnen constet âiâzovov non tensi, accedentibus etiam ante Grotium editis.

tropum certum significare, sed, ut ipse .Martianus prope media] Codex В male prope mediam.

infra de sonis ait, indicium gencruin modulandi, Meibom. — Non prorsus improbem.

ntî et enharmonion et chromaticon. Ghot. — Inepta vrtSQßoXalayv\ Ita et Euclidcs, sive verius Cleoet

errónea est tota hace Grotii annotatio. Meibom, nides, ncquc eiiim ilia Euclidis sunt, quae titulo

— Omnium facillimum fuissct pro âuiTOVOÇ utro- Harmonices sub ejus nomine circumferuntur, nt

que loco reponere quod alios legere Grotius in sagacissime pater meus ex aeqnalitate semitoniorum

margine annotavit %i%avoç, quo vocabnlo constat aliisqne simiiibus argumentis odoratus est. Vitruhos

sonos plcmmque appcllari (vide ad §. 94G)j vins tarnen vJtepßoÄicov. Et ¡ta MS. et "Vcicetieed

vulgatam retinui jam propter interpretationem nus, Lugdunensis, et Basilecnsis. Grot. — Vallac

Latinam extenta, quae ÖLCiTOVov tantum signifient, codex Euclidis barmonicae etiam Cleonidae practtilit,

quum Xi%avoç index nuneupandus foret; accedit quem etiam Grotii pater illins introduetionis in bar*

autem Nicomachi (p-21 Mcib.) testimonium, qui monienm (in not is ad snperiorem Martiani Joe um)

disertis verbis nilúl interesse ait, utro nomine in aiictorem existimavit, sed fu tili argumento. Meibom.

his chordis utamnr. (in Music. aucL T. I pracf. ad Eucl. init). Confer

ÓVVT¡fi[jiévcúv] EwtjftflêvtOV optime ntcrque INicomachum (I , p. 20) et Boetbium (p. 6 f. Mcib.).

728 Martiani Capellae lib. IX. §. 931.

scxtus decimus xgíxr¡ vrteoßoXaibw , id est tertia excelleDtium ; Septimus decimus

vrteçiioXcùeûv ôuxzovoç , hoc est excellentium extenta; octavus decimus vr¡xij

vxeQßoXa'uav , id est ultima excellentium. Hi sunt igitur soni, qui modulationcm

052 apte et cum ratione componunt. Constat autem omnis modulado ex gravitate

soni vel acumine. Gravitas dicitur, quae modi quadam emissione mollescit;

acumen vero, quod in aciem tenuatam gracilis et erectae modulations extenditur.

DE SYMPHONIIS.

935 Ex supradictis itaque sonis, qui et singulis et omnibus tropis rite conveniunt,

symphoniac tres sunt, quarum est prima дш xeôdâçcov, quae Latine

appellatur ex quatuor, et recipit sonos quatuor, spatia tria, productioncs

septimus decimus] Sic, et paulo post octavus de symphoniis] Censorino (de die nat. 10, 5)

decimus, utcrque Bfeibomianus pro decimus Septimus »sympbonia est duarum vocuin disparium inter sc

et decimus octavus in editis. junctarum dulcís concent us «3 Cassiodoro (de mus.

cum ralione] 'P?jTc3g. Vide notas ad Aristidem Op. П, p. 565 Gar.) » temperamen turn sonitns gravis

p. 15 v. 29. Meihom. ad acutum, vel acuti ad gravera, modulamcn effiemissione]

Pater remissione, fot. Grot. — ciens«; pariterque Bacchias (p. 2 f. Mcib.) cam de-

Pro emissione lego remissione, quod et Grotium finit xçâ6cv âvo tp&óyycov âvofioicov ó§vxt]Zl

notasse deindc vidi. Vocabiilum modi utriusqiic yml ßaQVXTjXL Áafj,@avo[iév(úv.

codicie glossae explicant soni; minus commode. symphoniae tres] Totidcm et superioribus loci s

Muliin modulutionis , quae explicado generalior est, numerat (§. 105. 755) pariterque Censorinus (10,

et alüs quoque liujus auctoris locis applicari potest, G); alii plurcs, sed ut Las tantum ipsas inter sc coneed

et sequente versu coniirmatnr. Cetcrum quid jungant, ut Macrobius (in somn. Sc. 2, 1) quinqué:

gravitas sit, quid acumen, clarius habemus p. 182 ôlà Xe66âçcov, ôlà Jlèvxe, dut JtaÔcov, dut Яа-

v. penult, (p. 518 Gr.). Versa aulcm illa sunt ex 6cov xai dut rtèvxe, âlç ôlà Яабсоу: Vitnrrius

Aristide p. 8 v. ult. Meibom. — Nihil muto. Nam- autem (5, 4; p. 158 Bip.) sex, addita diapason

que Aristidcs, qui laudatur, ipse inquit: sx âi) cum diatessaron , ac sic etiam Baccbius (p. 5 Mcizovrcov

rà yw6[iiva то (itv ßaovxrjxa, xb boni.) et noster inferius (§. 950). Vide omnino Boeôe

oÇvxtjtcc JtooçayoQevofisv ' yivtxui de i] akbium (in Creuzeri stud. T. Ш, p. 51. 58). Ad-

(lèv ßaovXTjg vÁxood-ev txva<peoo¡x¿vov xov didi autem sunt vulgo omissnm ex códice Darnijtvev(

iaxoç , r¡ ô'ogvxrjç èrtirtoXijç rtQOÏe[ièvov. stattensi.

HooieÖ&ai autem est emilti. productiones] Hoc barbare vertit et inepte.

erectae modtdationis] Alii teste Grotio in mar- Latine potuisset, ut p. 185 v. ult. (p. 522 Gr. r. 1).

giec rectae. Meidoji.

Martiani Capellae lib. IX. $.935. 729

duas et dimidiam; nam sonum, id . est tonum, productionem vocavi; est

autem hemitoniorum quinqué, quae ad productiones plenas et integras mediatenus

valent; dt¿6seov decern, diesis vero interpretatio est, sicut supra dixi,

quarta pars toni. Sed haec symphonia est in epitriti ratione; epitritus autem

dicitur, qui et numerum ternarium habet et trium tertiana, quod est unus,

ut sunt quatuor ad tres. Alia symphonia quinaria est, et dicitur ôtà news, 954

atque constat sonis quinqué, qui inter se quatuor spatiis dividuntur. Pro

ductiones habet tres mediamque praecidit, hoc est tonos tres ас medium,

hemitonia Septem, diesisque quatuordecim , atque hemiolii possidet rationcm,

quae forma et eundem numerum circa collata detinet et ejus medium, ut

sunt tres ad duos. Tertia âià яабыу, quae ex omnibus dicitur, octo sonos

recipit, spatia septem, productiones sex, hemitonia duodecim, diesis viginti

quatuor, atque constat ex ratione diplasia, hoc est duplici.

■r* * ч

(DE TRO PIS.)

Tropi vero sunt quindecim, sed principales quinqué, quibus bini 95,*>

ушеаЛ— valent] Haec barbara sunt et superio- Arístídcs qnoque (p. 55 т. 4). Meibom.. — Multa

rum secnlorum inficetias redolent: idcoque male in- prefecto dclcnda essent, si talia displiccrent.

fereta delenda censeo. Meibom. diesisque] Uterque hie diesisque. Atque in hoc

epitritus] Vide supcrius (§. 107. 761) et in- vocabulo fere semper quartus casus plurativus is

ferius (§.951. 957. 978). Gellins (18, 14): »e/n- finit. Meibom.

tritos est qui habet totum aliquem numerum ct duplici] Sic bene codex B; reliqni perpcram

cjusdem partem tertiam, ut quatuor ad tres, duo- dupli. Meibom. — Obtempérât! quia praecedit didecim

ad novem, qnadraginta ad triginta.« Confer plasia, ctsi viilgatam leetionem minime falsam diomnino

Aristotelem (probl. 19, 25), IVicomachum xerim; ride superius (§. 785).

(2, p. 50 Meib.), Aristidein (1, p. 49; 5, p. 115), tropivero] Hos Graeci TOVOVÇ appellant. Grot.

Censorinum (10, 8), Sextum Empiricum (hypot. Undc Cassiodoro (de música in op. II, p. 556) toni

Pyrrli. 5, 18, 155; p. 165 Fabr.), Macrobium sunt qui nostra tropi. Bacchius vera (p. 15 ct 18 f.

(in somn. Scip. 2, 1; p. 127 Zeun.), Fulgentium Meib.) définit tropum jtAoxrjç èflfieAovç 6%7j[¿a,-

(niythol. 5, 9; p. 128 Munch.) etc. recensctque tres: Lydíura niniîrum, Phrygium ct

quod est nnus] Haec delcrem. Scribenda fuis- Dorium; ab aliis autem addit statui septem: Mi

sent: »quae (tertia pars) est imitas, vel unus« ut xohdium, Lydium, Phrygium, Dorinm, HypoJv

92

750 Martiani Capellae lib. IX. $. 955.

cohaerent, id est Lydius, cui adhaerent vjtsoXvdtog et -блоЯпдюд; secundus

Iastius, cui sociatur vitoiàôTwq et vjteçucôrcog; item Aeolius cum vrtocaoX'uo et

vrtSQaioXicp ; quartUS Phrygius cum duobus vito<pQvyiq> et vrtSQtpQvyia ; quintus

Dorius cum vjtodcoQico et vjregdcoQleo. Verum inter hos tropos est quaedam arnica

din m, Ilypoplirygium, et Hypodoriiim. Scilicet pariter

ut de sonis monitum est paulatim tantum ad

ilium numerum crevcrunt, adjectis utrinsecus com

posais, dc quibus vide Euclidem (p. 19. 20), Aristidem

(p. 23 sequ.), Athenaeum (14, p. 624) cam

nota Casauboni (p. 898), inprimis autem Alypium,

Ct doctissimas Boeckliii commentalioncs (in Crcuzcri

stud. T. Ill, p. 74 sequ. et de médis Pind. p. 255

sequ.), qui etiam de singulorum troporum vi et

indole copiosissime disscruit. S nam enim cuiquc virtutem

pcenliarem fuisse jam apud Platoncin Iegimus

(de republ. 3, p. 398. 399), ubi mullos alios tac

tores Yctercs laudat Stallbaumius (T. I, p. 203.

206); adde Lucianum (in Harmon, c. 1): Trjç Фт;-

yÎOV TO SV&SOV, Trjç jdcûQIXOV TO 6s[lVOV, TTfÇ

Avâiov to /3ax%ixóv, Trjç 'lcovixijç то уЯа-

tpVQOV, et Appui cj um (in flor. p. 16. 17 Oud.):

• Tibiccn quidam fuit Antîgenidas, omnis voculac

melleus modulator, et idem omnibus inodis peritus

modificator; sea tu vellos Aeolixmi simplex, seu

Jttsinm vai ium, scu Lydium querulum, seu Phryif

htm reliyiosum, ecu Dorium bellicosum.*

ill est Lydius] Gonjîcit Mcursi us noster: I

Lydius pro primus Lydius ; pu tat enim ex abbreviatione

natum errorem, quod ei verum, infra pro

item Aeolius libens legerim : /// Aeolius, hoc est

terlius Aeolius. Grot. — Nonne hoc abuti est paticntia

nostra? Nescio qua accrbitatc Grotius miscrum

illud id est perscquitur!

vrteoAvôioç] Verte ordincm: vrtOÂvôioç ct

vfttQÂvôioç f ot apud Alypium et in sequentibus.

Мысом. — Cctcrum vrteçXvdtoç ab aliis ÔvvtovoXvÔLÔTÎ

appellatur, ut a Platone (de republ.

3 , p. 598 f.). Confer Boeckhium (de metr. Pind.

p. 22S).

secundus Iastius] Hoc plane falsnm. Auctorum

null us, vel Graecornm Tel Latinorum, primum tonum

dixit Lydium et secundum Iastium. Itaque

ordini suo sic restituendus, ut primus sit Lydius,

secundus Aeolius, tertius Phrygius, quartos Iastius,

quintus Dorius. Boclhii vitiosum diagramme secuti

a gravioribus ordinem arcessunt. Meibom.

VrtSQÔcoçLco] Ita Aristoxenus; plcrisquc appcllabatur

ni£oÀvâLOç; confer Boechhium (de metr.

Pind. p. 216).

verum infer] Quacnam haec sit doctrina satis est

obscurum. Si legeretur: »ut inter Dorium et Hvpodorium

«, et » inter Phrygium ct Hypophrygium«, et sie

de ceteris, omnia statim paterent. Succurrit tandem,

illud velle Martianum, alternos modos Hypodoiïmu

ct Ilypoplirygium eo ínter sc convenire , quod binas

diatessaron consonantias deineeps positas in diapasón

communes babean t, quae etiam iisdem notis signantur.

Quippe Hypodorü diatessaron ab bypatc hypaton

ad hypaten meson idem est quod diatessaron Hvpopbrygii

ab ejus proslambanomeno et hypatou diatono

comprehensum. Sic diatessaron Hypodorü ab

hypate meson ct mese comprehensum idem est

iisdemque notis Signatur, quihus diatessaron Hypopbrygii,

hypaton ac meson diatonis ejusdem toui

contentum. Similiter Hypoiaslium et Hypolydium

diatessaron et diapente consonantias non quidem

deineeps positas, sed tarnen intra diapason com

munes habere, ex notis est manifestum. Hace ex

Martiani Capellae lib. IX. §. 93o. 731

concordia, qua sibi iuvicem germani sunt, ut inter vitodcogiov et vjtotpQvywv,

et item inter vnoià6xLov et vrtoatôXiov , item conveniens aptaque responsio inter

vrto<pQvyiov et vnoXvôLov, qui tantum duplices copulantur. Mediae vero graviorum

troporum his qui acutiores sunt rtçoçXaixQavôiievat fiunt. Verum tropi

singuli quoque tetrachorda faciunt quina. .Tetrachordum autem est affectio

quaedam sonorum quatuor per ordinem compositorum , quorum extremi sibi

debeant convenire. Sed haec posterius. Nunc ad inchoamentorum ratum

ordinem redeamus. . Praedicta enim ideo primo dicta sunt, ut altius

tcncrentur.

plicatio vcriesima est adco, ut v. 18 pro Hypo- quidquam negent; etei obsenram esse banc doctriphryyium

et Hypoaeolium legendum censeam vel nam hie ipse nostcr locus ostendat. Ceterum reposui

Hypophryyium et Hypolydium , vel Hypoiastium et vJtocuóXiov cx códice Monaccnsi pro vrtoXvÔLOV ,

Hypoaeolium. Atquc haec troporum concordia ex ut mox viioXvôiov pro vrcoaioXiov.

ipsis notis diagrammatie XV modorum facile colli- mt tantum] Pater »qui tanauam duplices « lcgitur.

Sed nova hie difficultas oritur cx Ulis verbis: gendum conjiclt. Grot.

• qui tantum duplices copulantur«, quae, si versu mediae vero] Haec binas explicationcs admitanteriori

legeretur Hypoaeolium ct Hyperlydium, tere peasant, prout vocabuluin mediae vel dc insic

optlme explicarentur; nerape Hypoaeolium et tcgri systematis bis diapason media chorda acci-

Acolium, item Hypolydium et Lydium, duplices tan- pitur, vel de unius diapason systematis media,

tum copulari secundum Aristo xenum, qui XIII dun- quae est hypate meson. Priori tarnen modo usltataxat

modos facit, non autem tríplices, ut reliqui; tius. Sic Hypodorii media est proslambanomcnos

quod, ut dixi, Hypcracolins et Hyperlydius cx An- Hypcrplingii; et in binis superioribus codem modo,

etoxeni sentcntia non numeren tur, sed juniorum Ceterum v. 21 omnes codices leguut rtQogXa¡iquorundam,

de quibus Aristides p. 23, v. 18. Haec /¡avófisveu, non quidem male, usitatius tarnen

explicatio non adco placet ; nec praeceden- esset rtQoóXa[i@av¿H£VOl. Nec buic scripturae

convenire videtur: ut siniplieiter dicendum adversatur vocabulum mediae, quod praccedit.

i , superiorem illam modorum concordiam ínter Quippc inter chordas ab omnibus ребт) numeratur

bines tantum considerar! , quam ctiain inter- temos feminine genere et ftQO çXafifiavôfuvo Ç masculino,

posait et quaternos ас plurcs. Exempli gratia con- Solus Brycnnitis musicorum scriptorum ultimas

cordia quaedam arnica est inter Hypodorium, Ну- frequenter feminine genere scribit JiQogXa(xßavopopbrygium,

Dorium, Phrygium: quia hi quatuor flivtj. Meibom.

toiii unam diatessaron consonantiam, SI sig- posterius] Vide infra (§. 955).

iiatain , communcm babean! Meibom. — Addc Вое- primo dicta] Alii teste in margine Grotio prima,

ckbium (de metr. Pind. p. 233. 255), qui recte alü primum; sed hoc in nsu ne vctcrc9 quidem

monet errare si qui de harmonía innotuisse veteribus eibi constiterunt.

92 *

732 Martiani Capellae lib. IX. $. 936.

DE TRIBUS GENERIBUS MUSICAE.

936 Primo quippe quum Lasus exorsus harmoniacam vim mortalibus divulgaret,

tria tantum mei genera putabantur: eiôixov, àneqya6xixbv , èÇayyeXzixov,

quod etiam èqiir\vevxixbv dicitur. Çt eiôixov est, quod ex perseverantibus et similibus

consonabat, id est sono, numeris, atque verbis ; sed quae ex his

ad melos pertinent, harmonica dicuntur; quae ad numéros, rhythmica; quae

ad verba, métrica. 'Ajtegya6xixov est quidam materiae tractus cfficiens exercitium

primo quippe] MS. »Prima quippe Lasias ex et meus Darmstattcnsis j vulgo inepte et. Música

arse ermon са vir mortalibus.« Ex quibus conjicio: enim loquitur.

» Primo quippe qiuim Lasiis exorsus barmoniac vim eiôixov] MS. idixw, Vrteoeoya6xixov, è£aymortalibus

divulgaret.« Illustrissimus Scaligcr legit: xeXxixov. sed pro vrteçeçyaôzov suprascriptum

»Lasus ex urbe Ermionea.« Suidas: Аабод XccQ- est rtqaxxixov : pro egavxeXxixov vero lubens

ßlvov 'Eçfuovevç rtóXecog xf¡g 'A^aiaç, yeyo- legerem èÇayyeXxixôv, quod idem valet cum вд-

vcog xuxà xr¡v vi) ôXvfirtiâôcc , bxs Aageïog à ¡X7¡vsvxixco.Grot. — Codex В idtxov, Jtçaxxi-

'VÓxáójtov xivïç öl xovxov 6vvagi&[iov6i xov, èÇayyeXxixov: alter vôixov, àrtaqyaÔxixoîç

ertxa 6o<poZç ccvxï Uegiâvôgov rtçooxog xov, èÇavyeXxixov. Optima lectio illa codicis В.

ôè ovxoç rtsol fiovÔLxijç ëyoaipe Xôyov, xai Per Wixov autem scu eiôixov intclligo musices

öi&VQa[ißov elç ceycova ei6r¡yaye, xai xov g partem contemplât! vam, nisi pro со ■&ecúQ7]Xlxov

ÈQlÔXixovç el6t]yr¡6aXO Xóyovg. Mcminit ejus- legendum statuamus. Nam et Iiaec ab Aristide dcdem

Lasi Aristoxenus. In vita Arati invenio: óficá- sumta esse arguunt binae reliquac partes et in

W[wç cíXXog Аабсо ш àç[iiovel. In Clem, primis p. 182 v. 3 tres xov è£ayyeXxixov partes

Strom, it di&ooaiißov èrtevôrjôev Ааббод (1. ex Aristidis p. 8 v. 17. Meibom. — Vulgo enim

Лабод) éofuovBvg. Grot. — Vulgo enim Hypo- edebatur eiôixov, èoya6xixov, vjteQEoyaôxixbv,

sius, sed vera lectio Lasus est, ut et Mcibomius (ad quod ñeque rci ipsi ñeque scqucntibus responde-

Aristoxcnum p. 78) apud nostrum legit, et Darm- bafj quàpropter Mcibomii codicein altern

stattensis codex babet, litera S tantum dupli- sum , orthographia tantum , ut par erat,

eata, quae nulla discrepantia est. De Laso addc id «es* sono] De ti-ibus bis partibus vide quae

Atbcnacum (14, p. 624 Cas.), et quos practerca superius (ad §. 950) annotavimus.

excitant Duckcrus (de Simonide Ceo p. 52) Bode arteoyaÖxixov est] Hic quoqnc secutus snm

(de Orpb. poëta p. 95) et Boeckbius (de metr. Pind. codieem Mcibomianum alteruin (A) , nisi quod is

p. 2). Sed quod in vulgatis erat harmoniacam vim perpcram scriptum aJtccQyaÖXlxov exhibet; vulgo

matare nolui, etsi codex Monaccusis (С) harmoniae male vrteçEQyaôxixôv.

earn pracbuit. materiae traclus] Pro tractalus. Música in tracraet

genera] Sie Mcibomíaaus codex uterque tatione materiae ínusicac, quae sunt sonus, rbyfb

. . \ - Martiani Capellae lib. IX. §. 936. 753

-

ejus; cujas itidem tres partes, id est цекотсойа, Xègtç, nXoxr¡. 'EiayyeXxixöv

autem ad expositionem pertinere videtur, et habet partes tres, ôoyavtxôv ,

(ôâiy.ov, vrtoKQLXíKov , quae inferius rerum ordo disponet. Nunc de prima voce

vclut de sonitus totius parente dicemus.

DE VOCE.

Omnis vox in duo genera dividitur: continuum atque divisum. Con- 957

mas ct verba, vcrsatur, at in cantu decore ас suaviter

componendo excrcitati cvadamus. Mehiom. —

Paritcr supra (§. 481) tractus perperam scriptum

erat pro tractatttSy sed nostra loco codicum auctoritatcm

desidcro.

1res partes] Quin Lace corrupta eint nullum

dubium. Lcgcndum censco fieXortoua , qv&(W~

TCOi'ia, 3toirt6tq. fllclopoeiae autcm partes sunt

tres: XijïpLÇ (pro quo hic inepte Xé$iç), [li$tç

XCtï %qÏ]6iç. Quarum partium subdivisiones rursu9

adferendo perveniremus tandem ad rtXoxr¡v. Quod

enim melopoeïam tres illas partes habere censuerit,

Loe clarissime patct ex p. 197 v. 25 (p. 33S Gr.).

Vide Aristidcm p. 6 v. IS, p. 29 v. 1. Meibom. —

Codices nihil variant.

¿¿•ayyeXxixov] Editns perperam èxdrjxixbv.

Optimc tres iliac partes in omnibus codicibus leguntur.

Vide Aristidcm (p. 8, v. 17). Meibom. —

Solus Grolius corriiptum ill ml habet; ante cum

editi èÇavxeXxw.bv pro èÇuyyeXzLxèv, majusculac

enim T et Г facile confunduntur. Sed omnino con-

Jercndus ille Aristidi» locus: XOV de XS%vixov

ixèçr} xgia, áofiovixóv , óv&{Áíxbv, fteXQtxov'

то âk rtqaxxixbv sïç xe xb %Q7]6xixbv xcov

TtoostQrjuivcov xè(ivsxai, xaï xovxcov s$ayyeXxtxoV

xaï xov (lev %Qr,6xixov iùqtj fie?,o-

тсойа, QV&iioJtoua, rtoirfiiç, xov ôè èÇayyeXTtaOV

OQyaVLKOV, ÙdlXOV, VrtOXQtXMOV.

inferius] MS. interim. Utraque sane lectio

ferri potest. Grot.

omnis vox] Melius profecto illustrari haec ncqueunt,

quam iis quae Vitruvius (5, 4; p. 154

Bip.) ex Arisloxeni doctrina admodum dilucide sic

cxposuit: »Vox mutationibus quum flcctitur, alius

fit acuta, alias gravis; duobusque modle movetilr,

с quibus unus habet effectue continuâtes, alter

distantes. Continua vox ñeque in finitionibus con

sisté ñeque in loco tillo , efficitque terminationes

non apparentes, intcrvalla autem media patentia,

uti sermone quum dicimus, sol, lux, flos, nox^

Nunc enim nec linde íncipit nec ubi desinit intelligitur,

sed ñeque ex acuta facta est gravis, neque

ex gravi acuta apparat auribus. Per distantiam

autem e contrario. Namque quum flcctitur in ma

tationc vox, statuit se in alicujus sonitus finitionem ,

deinde in alterias, et id ultro citroque crebro fa

ciendo incoustans apparct sensibus, uti in canlionil

us quum flectentes voces varictatem facimus modulationis.

Itaquc intervallis ca quam vcrsatur, ct

undc initium fecit et obi desiit, apparct in sonorum

patentibus iiuitionibus. Mediana autem carentia

intervallis obscurantur.« Sed confer ipsum Aristoxenum

(elem. harmon. 1, p. 10 sequ.) et Aristidcm

Quinctilianum (p. 7).

contimium] Salmasius (ad Sol in um p. 249) in

suo Marttaui códice bis scribi continuai tcsUtur.

754 Martiani Capellae lib. IX. §. 937.

tinuum est velut juge colloquium, divisum, quod in modulatione servamus.

Est et medium, quod inter utrumque permixtum ac neque alterius continuum

niodum servat nee alterius frcquenti divisione praeciditur, ut pronunciandi modo

carmina cuneta recitantur. Horum illa, quam in divisas partes certasque dedueimus,

dias temática nominatur, et ei parti quae harmonica vocatur aptanda est.

DE SEPTEM PARTIBUS HARMONÏAE.

Quae quidem harmonica habet partes disputationis septem, primam de

sonis, secundam de spatiis, tertiam de systematis, quartam de genere, quintam

de tonis, sextam de commutationibus, septimam de modulatione, quam melopoeiam

vocamus. Ac prius de sonis, ubi artis est elementum.

Sed mera orthographiac bacc discrepantia est (т.

§. 897 not).

inter utrumque] Rectius Loe с Darmstattensî

códice reposui pro in utroque, quod in editis erat

ut pronunciandi] Sic perperam omnes. Pro ut

lege quo. Aristides p. 7 v. 25 1 « ràç TcHv ЛОЩ'

¡láttúv àvayvcùÔELÇ reoiOV[U&a. Meibom. — Mutandi

causam non video 5 nam ut pariter atque

Graecum r¡ est quomodo. Quod autem ait pronun

ciandi modo carmina recitan, histriones potisei-

шши spectat. Est enim pronunciado , ut auctoris

ad Hcrennium (1, 2) verbis utar, »vocis, vultus,

gcstiis moderatio cum venustatc.« Addc Quinctilianum

(2, 10, 15): »quod faciunt actores comici, qui

non íta prorsus, ut nos vulgo loquimur, pronunciant,

quod esset sine arte, пес procul tarnen a

satura recedunt, quo vitîo periret imitatio.«

harmonica] Sic Optimo uterque scriptus. Insulsc

editus Harmonio. Meibom. — A Grotio hoc factum;

anteriores recte harmonica exbibuerant. Idem tamen

vcl usus vcl error est apud Vitrnvium (5, 4), ubi:

» Harmonía* , ioquit, »est música literatura obscura

et diffleilis « , quamquam ibi quoque

Btitui Meibomius jubet.

Septem] De septem bisce partibus in sequentibus

(§. 939. 948. 954. 955. 9G0. 964. 965) agit.

Presse pede in hac distributione sequitur Aristidcm

Quinctilianum (1 , p. 9 Meibom.).

tertiam de systematis] Sic reete script!. Male

editus in textu diastematis, in marginan reject*

vera lectione, quae est systematis. Meibom. — Facile

obtemperavi, nam de diastematis, quae spatia Lie

appcllat, in secunda parte agit (§. 948).

quam melopoe'iam] Si vcl nnllo alio loeo ioecitiae

vel ncgligentiae convine! Martianus posset,

ex hoc certc non video quomodo non possit. Yerba

clariora sunt, quam ut interpolate ca ceascamus.

Latino modtdatio respondet Graecum /isÁcoáía,

non autem [neXoTCoda. Meibom. — Accuratius in

fra (§.965) »modulationis eflectae habitum« appcllat:

verumtamen non video, cur ncgligentiae

Martianus, qui Latin! sermonis usuni certc

Mcibomio caliere debebat!

Martiani Capellae lib. IX. §. 939. 735

DE SONIS.

Sonus quippe tanti apud nos loci est, quanti in geometricis signum, 939

in arithmetic-is singulum. Phthongos sonos dicimus. Verum phthongus dicitur

vocis modulatae partícula una intentione producta. Est autem intentio, quam

dicimus tasirn, in qua vox persistit ac persévérât. Sonus phthongus vel

speciatim vel generatim appellatur; sed generale vocabulum habcnt et specialia,

quae idu>xr¡xa Graja voce perhibentur. Ut si quemadmodum nobis scribendum

phthongos] Negligcnter Grotius qnater in Iiac nnlli id tribuí soleat), qui (soni) ôwûiuiç Graja

paragraphe plhongos cdidit, quod corrigendum erat, voce perhibentur. Sic legendum ccnseo, sic cxplican-

Ccternm confer С en sorbin m (dc die nat. 10, 8): dum; vocabulum îôlÔttjç hie prorsus est ineptum.

»singulac tamcn voces simpliccs et uteunque missae Videri tarnen possit ex Aristidis conforma tu m ver-

(р-д-áyyoi vocantur; discrimen vero, quo alter bis, qui p. 9 v. 5: r¡ âè , inquit, xrjç (хеЯсодшуд

tp&oyyoç acutior est, alter gravior, vocatur dtá- ui-&6yyoç iôccoç MaXtlXCtu Meibom. — Nimis acute '

Öxrjfza.« Meibomius, praesertim quod iâiôxrjxa in dwâfieiç

partícula] Addit Aristîdee (p. 9) minima (èXà- matari vult, quum nihil aliud diccre videattir Mar-

%l6toç)- Aristoxenus (elcm. harmon. 1, p. 15): tianus, nisi specialia eodem cum generali nomine

tpcùvijç Jtxcôôiç èiti (líav xáócv ô ur&ôyyoç' indicaría sonos igitur et universos parlter et sinrôrs

yàg <pcûv£Tcu <p&ôyyoç eîvcco xoiovxoç, gulos dicL Qnamquam libenter Wiôxrjeç cum

oloç siç fièÀoç хаххеб&си r¡Qno6iiévov, brav Grotio scripsissem pro iâwxtjxa, fâcili confusionc,

i) tpcùvrj <pavi¡ ÉÓxávccL èïti fiuxç Хабесод. Plura si codices addiccrent; nunc nulla varietas enotatur,

dabit Fabricius (ad Sextum Empir. p. 365), qui nisi quod in margine Grotiana aeqnc ac códice

otiam nostrum locum laudat. Monacensi (C) corrupte legitur idiotelra.

persistit] Alii teste Grotio in margine qua vox ut si] Is punctus deest in MS. et aliis; is

persistit, omissa in, alii consista, sicut etiam Fa- punctus valet, quomodo scquitnr scribendum. Grot.

bi'icius, sed neutro egetnus. — »Ut si quemadmodum« ita uterque scriptus;

vel speciatim] Hace qunm obscura sint et cor- editus perperam »nt si is punctus. « Corrtiptus Lie

rupta breviter explicabimus. Phthongos sonos vel locus est et difficillimus, quem explicabo: »ut si

speciatim (xf¡ dvvá[i€l> potestate, quomodo octo- (audi to vel lecto vocabulo) quemadmodum nobis

deeim in singulis sunt generibus) vel generaliter scribendum sit (quas literarum potes ta tes, xcov

(xfi xâÔSl, intentione, quomodo infini ti soni exsi- 6X0L%eL(ûV dwâfieiç, quos ductus adhibere destunt)

appcllamus. Scd generale vocabulum (sonus, bcamus in ¡lio exarando) cogitemus.« Plane cnîm voquod

infinitis aeqnc competit, ut et ipse Martia'nus cabulum ôvvàusiç , quod praecesserat, explicare

docet) speciales (Uli oetodeeim in quoque genere volnit, nt etiam ex hie adjunetis est evidens: ita

solum) habcnt (adeo ut cx reliqub innumerabitibus haec virtus phthongi docet (exempli gratia mese,

756 Martiani Capellae lib. IX. §. 940.

sit cogitemus; ita haec virtus phthongi docet, quid vel acuminis exseramus

040 vcl lenius remittamus. Verum ex istis alia faciunt, alia patiuntur. Faciunt

inlentio vel remissio; patiuntur acumen et gravitas. Productio autem est,

hoc est èrtiraÔLç, vocis commotio a loro graviore in acutum locum; âvsôiç

vero contra, nam ab acuminis culmine in grave quiddam seriumque descendit.

Fit autem soni gravitas, quum ex intimo quidam Spiritus trabitur; acumen

vero ex superficie oris emittitur. Sunt igitur innumerabiles soni, sed specialitcr

per singulos tropos duodeviginti tantum poterunt convenire, quorum

í)41 nomina superius mcmoravi. Quorum prior est acquisitus, qui ideo tali nomine

netc diezeugmeaon , proslambanomenos) quid acu

minis exserere debeamus , vel quid lenius remitiere.

Meibom, (not. p. 3o2). — Verba is punclus, quae

apud Grotium post ut si leguntur, in antcrioribus

cditionibus omissa sunt, quare ct ipse rectius, ar

bitrer, cxpunxi.

acuminis] Forte acutius vel acutninatius , ni

pro lenius legas leniminis. Ghot. — Non necessc.

ex istis] Sic codices Mcibomianus, Rcicbenauensis

, et Daruistattcnsis pro Ais in editis.

faciunt] Haec male cum praccedentibus cobaci

cut, ut locum hunc mutilum censcam. ¡\cque ctiam

transpositionc juvari potest. Porro quum lioc Aristides

non liabeat, quem tamcn ctiam boc loco

vertisse deprcbenditur, sed Aristoxenus, ilium p. 8

v. 28 mutilum censeo. Ita autem Aristoxenus p. 11

v. 2S: »atque ex bis«, inquit, »quac diximns, pla

num est, ct rcmissioncm esse diversum quid a

gravitate, ut faciens ab со quod fit; intcntionem

quoquc ab acuminc codem modo. « Meibom. — Vcrisimilius

dixcrim vel ipsum Aristoxcniim, vel aliiim

qui ex illo hausissct, a Martiano adbibitum esse,

qui ctsi omnia cx alii s congesscrit, 4amen in uno

fonte ncutiquam acquicvit, cumquc ct superius ct

inferius baud raro cum Aristoxcno consentiré videmus.

èfiLradtç] Aristidcs (p. 8): tccôlç 6s i6xi

H<>vr¡ nal 6rá6ig rrjç qjcûvrjç, ravrrjç de eXöi]

âvo, aveôiç те aal èfttraôiç' uveCiq fièv oin>

è6rlv, Tjvixa âv ârto o^vtíqov rórfov êjfi

ßaQvreQOv r¡ (pcüV7¡ %coprj, èrtLruÔiç de, brav

èx ßagvxEQov fieraßaivr] rtgbç ó£vreoov. Sed

bacc quoquc fere ¡isdcm verbis apud Aristoxenum

leguntur, ut dubiuui ait utrom noster potissunum

secutus sit.

seriumque] То кат* tj&oç. Grot. — Vide in

ferius (§. 947).

quidam] Lege: »quum ex íntimo quidetn Spi

ritus trabitur, acumen veroe et cet. Grot. — IVon

opus esse correctionc censeo.

duodeviginti] In editis erat XXVIII, et quamvis

Aristidcs (p. 9) ct Nicomacbus (1, p. 9 et 2,

p. 35 Meib.) seribant sonorum et cliordarum nuincrnni

esse viginti octo; apud nostrum tamcn omnino

legendum duodeviginti[, id quod ct quae scquuntur

ct superior locus (§. 951) doccnt. Confusio

autem indc nata est, quod in nnoquoqnc trium

gcnerum sonorum numerus quidem est XVIII (Eu

clid, in introd. barm. p. 5 ct 4 Meib.) ; quum vero

miscentnr cx illis gencribus, XXVIII (id. p. »).

Sunt enim in iis plures communes ct vagantes, de

quibus vide inferius (ad §. 94 S).

Martiani Capellae lib. IX. §. 940. v 757-

nuncupatur, quoniara eorum quae tetrachorda nominantur nulli omnino con

sentit, sed extrinsecus velut acquisitum accedit propter consortium mediae,

cui concinere consuevit; qui acquisitus uno tono a principali principalium

separator; quae principalis principalium, quia prima in tetrachordo collocatur,

quasi cujusdam rectoris nomen accepit; subprincipalis denique dicitur, quae

principali subjecta conjungitur, Principalium vero evaoßcntog et хцщшгыю^ 942

quam nos vix forsan recte colorabilem memoramus; et ideo hoc nomen

accepit, quia inter principales colores album tetr unique quidquid interjacens

invenitur colorabile Graja significatione perhibetur. Ergo enarmonius, chromaticus,

itemque diatonus, quam extentam dicimus, indicia sunt generum

modulandi. Multiplex quippe tetrachordorum ratio sic firmatur. Principalis

autem mediarum, quia prima est medii tetrachordi, ideo id nomen accepit;

cui subnexa subprincipalis mediarum esse dicitur; denique reliquae tres sui

similibus obediunt. Dictum vero hoc tetrachordum mediarum, quia in

extrinsecus] Sic codices Meibomian! noetrique

Rcichenauensis, Darmstattensis, et Monacensis (C) ;

vulgo extrínseco. Ceterum confer Bocckhium (de

nie lr. Pind. p. 206): «Accedente deiueeps versus acu

tum tetraebordo vrteoßoXct'uov totum systema fac

tum disdiapason deficiente touo, cuî supplendo

versus grave adjectus tonus, cujus gravior sonus

qui dicitur jtQogXapLßavö[i£VOQ totius systematis

disdiapason gravissimus est.«

èvuQixôvioç] Adde ex MS. »et rei veritate

âulcTOVOÇ.* Grot. — Qu od Grotii MS. addit diÁzovoç

nescio ubi poneré debeam. Longe melius

a reliquis id abest, quia etiam sequi tur. Mtinom.

album tetrumaue] Sextus Empiricns (adv. mus.

6, 41 5 p. 364 Fabr.): wçjtsç tpaiÀv riva yjxl

lièXaivav xai Xevxr¡v <pwvr¡v ¿uto rcöv jîqpç

ttjV oqaÖLV ai6^7¡6scúv xexZijTUXfiev. Scilicet

alteram acutis alteram gravibus souis comparabant.

Plura vide inferáis (§. 936).

generum modulandi] Vitruvius (5, 4; p. 156

Bip.): »Genera vero modiilationum sunt tria: prîmum

quod Gracci nommant àçfwviav, secundum

XQcUfxa, tertium ôuxrovov. Est autem barinoniae

modulatio ab arte concepta et ca re cantio ejus

maxiinc gravem et egregiam Labet au с tori t.- te m;

cbi'oma subtilí sollçrtia ct crebritatc modulorum

suaviorcm habet delecta tioncm ; diatoni vero, quod

naturalis est, facilior est intervallorum distantia.«

Macrobius (in somn. Scip. 2, 4): »Quuin sint melodiac

musicae tria genera, enarmonium, diatonum,

ct cliromaticum , primum quidem propter nimiaui

suam difficultatem ab usu reecssit, tertium vero est

infame molli tie ; unde medium, id est diatonum,

mundanae musicae doctrina Piatonis adscribitur.«

Plura dabit Boeckhius (in Crcuzcri stud. Т. Ш,

p. 64). Vide et nos inferius (§. 95S).

obediunt] E Darmstattcnsi códice pro obedient

in editis.

95

738 • Martiani Capellae lib. IX. §. 942.

medio locatura est inter principalium tetrachordum et tetrachordum conjunc-

943 tarum. Post supradictas autem quae sequitur media nominatur: quae ideo

media dicitur, quia tam gravis modi finis est, quam in tropis omnibus futuri

acuminis caput, atque ipsius quodammodo vinculo tam gravis modulatio quam

acuta connectitur, ut in Lydio modo, ubi rectum iota mesen notât. Verum

post mediam extendentem hemitonium conjunctarum erit tertia, quae in

codem modo, id est Lydio, labda supinum pro nota habebit. Post hanc illae

quae a nobis superius expressae sunt tres sequentur, ívccquóvioq, хрсоцаыход,

et ôuctovoç, quae et paranete dicitur, quam Latine penultimam perhibemus;

post quam ultima sociatur, quae ideo dicta est conjunctarum ultima, quia

in hoc tetrachordo finem tenet. Omne autem tetrachordum conjunctarum ideo

inter principalium tetrachordum] Restituí ex

antcrioribus cditionibus; Grotius cnim bis tetrachor-_

dorum cdiderat. Alii teste codem in margine vocein

prorsus omiserant, quod tarnen non probarim.

tam gravis modi] Mod um vocat quem et supra

XQOTCOV) more tarnen Graecis non admodum usitato.

Per grave m modnm intelligo Hypodorium cum

paire, quem et Censorinus alicubi gravissimum ар-

pellat. Gkot. — Vocabulum modus hie pro modu

latio usurpan certum est еж verbis scquentibus,

ubi idem dicitur gravis modulatio. Nee scquentia

permittunt, ut per gravein modum intclligatur Hypodorius.

Errat ¡taque hic cum patre suo Grotius.

Ceterum mese ultima est respectu proslambanomcni,

nt netc respectu meses. Est ¡taque post mesen

Lie ordo: ultima, penúltima, tertia ab ultima, su

prema, quae mese. Vide notas ad Aristidcm p. 212.

Meibom. — Speciatim Aristoteles (probl. 19, 4î>):

»Quuui extrema concentus nete et hypatc sînt, bis

que interjacent rcliqui sonî, quorum médius nomtnatus

solus principium alterius tetracbordi est, jure

medii nomen habucrat : principium cnim idem esse

notait quod medium est corum, quae inter aliqua

clauduntur extrema, a

iota mesen] Confer Aristidcm Quinctilianum

(1, p. 28 Meibom.), Alypium (p. 5. 23. 44), et

Boëthiom; qtiamquam Aristides jacentem potins

literam significare videatur, ñeque Alypü verba satis

clara sint: Чыта «ai Xäfißda jtXáytov.

Lydio labda] MS. labda supinum, quae lectio

si non omnino arridet, lege çodem sensu seqoens

vulgatae lectionis vestigia: »L sive Л inverenm.»

Grot. — IVon video cur non arridcat, quum supi

num id ipsum signified quod Alypü jtÁáyiOV (vid.

not. ant.) , nimirum ¡ta collocatum : . Quaproptcr

sine baesitatione reccpi, quum vulgata lectio literam

manifesto corrupta esset.

conjunctarum ultima] Nicomacbus (p. 25 MeiL.) :

»Tetracborda in Universum exsistunt quinqué —

in quibus duae sunt disjnnctioncs, conjunciones

vero tres. Et quidem conjunctioniim illa, quae inter

bypaton ct meson, ct ista, quae eorundem meson

est et synemmcnon, ct ultima, quae diezeugmcnon

ct bypcrboIacon.il

Martiani Capellae lib. IX. §. 943. 759

dictum, quia mediae ipsi, quae perfectam symphoniam prima complevit,

adjungitur, ac producente media sequentem tonum ille qui sequitur sonus

яарйцебод nominatur, quod hunc satis proximum sonus adjunctae modulationis

offendat. Dehinc divisarum tertia, quae plenum systema diapason finit; unde 944

divisarum tertia perhibetur; post hanc soni cetcri consequuntur. Sonus vero

divisarum ideo hoc nomcn accepit, quia uno et dimidio tono a mediae fine

divellitur. Post hoc tetrachordum excellentium collocatur, quod ideo excellons

nomcn accepit, quia in singulis tropis in omne acumen erigitur, in singulis

modulationibus fastigiatur. Horum igitur sonorum, id est phthongôn, sunt 945

alii quos consistere et perseverare necesse est, alii vero sunt vagi; denique

alii ßagvrtviwoi, nominantur, alii iu66rtvKvoi, alii ogvjfvxvoc pcrhibentur. Spissum

mediae ipsi] Codex Monacensis (C) mediae et tono divcllï ait noster, de heptachord о loquitur,

ipsi i sed mutaadi causa nulla. ubi dcmta roirr¡ raajus intervallum factum erat.

prima complevit] MS. »cum prima complevit« Confer Boecbbium (de nie.tr. Find. p. 205) et Arivere

et probe. Gno-r. — Ego то cum melius a re- etotclem (problem. 19, 47).

líquis abesse censeo. Meibom. a mediae] Sic reete nf erque scrip tus. Editas

adjungitur] Alii teste Grotio in margine pro- perperam medii. Meibom. — Morem gessi Mcibomio,

ducitur, inepte. licet etiam vulgata ¡ta defendi possit, ut tetrachordi

proximum sonus] Sic probe uterqne scriptus. medii sive mediarum finetn intelligamus , qui in

Editas sonum. Мелом. ipsa media seil, chorda cernitur.

unde divisarum] Sic codex A, quia etiam prae- alii quos consistere] Vitrnvius (5, 4): »Soni tus,

cedit divisarum tertia. Perperam editus conjune- qui Greece tß&oyyoi dicuntur, in unoquoque getarum.

Мешом. — A solo nempe Grotio editus. nere sunt decern et octo; с quibus octo sunt in

Pfamque ante cam edit! rccte babebant divisarum. tribus gencribus perpeiui et stantes , reliqui decern,

Alii, teste codem in margine, cunctarum, errore quuin connnunitcr modulantur, sunt vagantes.* Plura

fortassc ex antecedentibus verbis dut rtaÖcov nato, dabit Enclidcs (intr. barm. p. 9) et Tbeo Smyrnaens

Qnanquam ipse Martianus ibi in errore vcrsatur, (de música 36, p. 143).

quimi non tertia sed ultima divisarum plenum sy- vagi] Hi ab Euclide ct Gaudcntio (p. 18) apstcma

finiat. Vide ctMeibomium inferiue (ad §.962), pellantur MVOVfievoi, a Baccbio (p. 9 Mcib.) <p£~

ideo hoc nomen] Satis inepte. Meibom. — In- çôfievoi.

cptias non video. 4càÇev£iç enim, ut Euclidis alii ôÇvrtVXVOl] Omissum in editis supplcvi e

(iritr. barm. p. 17) verbis utar, est ÔVO TeTQtt%Óo- Codice Grotiano.

ôcûv éê-rjç fieXcodovfièvcov 0цо'мп> v.urà б%гцш spissum] Hoc est Avxvov, de quo videndusBoe-

Tovoç ctvà (MSÓov. Qnod autem uno et dimidio ckhius (de metr. Pind. p. 208) ct noster infra (§. 9S0).

95 *

740 Martiani Capellac lib. IX. $. 94S.

vero dicitur trium sonorum compositiva quaedam qualitas; ßaovnvwoi, autcm

stint, qui velut regiones primas spissi retentant; цвботеою/оь vero, qui media

possident; ó£vjtvicvol, qui ultima tenent; àïtvnvoi, qui in positione sonorum

946 trium, qui sunt spissi, nullo genere aut lege junguntur. Stantes autem perseverantesque

dicuntur vel artvxvoi. vel ßaovjtvxvov , qui veluti quandam speciem

et formam sibi principalium vindicabunt; ideo autem a quibusdam statarii

nominantur, quia diversas extentiones recipere non possunt. Alii autem vagi

et errantes habentur, quia interdum largiora, interdum minora spatia receperunt;

sed hi alii rtaovrtazoeiöelg, alii Xixavoeoôelç vocantur. Verum primi

ideo sic dicuntur, quod stalim prioribus subncctuntur; Ác^avosídeíg dicuntur

fe dígito, qui minister artis et cantus singulos movet; est autem primus a

947 pollice. Hi vero alii sibi invicem congruunt, alii discrepant et resultant.

Sed illi ôfiôtpcovot, quia sibi invicem con junguntur; diayuvoi autem, id est

dissentientcs sunt, qui quum percussi fuerint invicem discrepant; ó(w<pcovot,

qui vocis quidem aliam significationem gerunt, eundem tarnen impetum

servant. Sunt autem et aliae sonorum diversitates; et prima quidem per

intentionera , ut aut acumine aut gravitate dissentiat; secunda per spatiorum

in positione] Sic codex Grotianus et Mcibomianus

alter (B); vulgo impositionem.

largiora] Grotíana margo longiora; non nccesse.

ÀiyavOEiôelç] Ai%ccvoç nomen erat chordae,

quam supra (§. 951) ôiâtovov appcllavit, quia

dígito indice pulsabatiir. Confer Nicouiachum (p. 21.

22), qui Xi%avov scribit y,aÀov>[i£vov àrtô rov

rov rijç аосбгедад %eiqoç ôàxrvZov rov rtagà

xov àvTÎ%eiQa avreo àeï irtuL&etí&ac.

verum primi] Id est rtccQVrtazoeLÔeîç-- prioribus,

id est vrtàtaiç. Meibom.

et cantus] Alii teste Grotio in margine cantor,

male.

At verol Codices quidem Grotianus et Meíbomianus

В horum vero praebent, sed vnlgatam

eo magis scrvavi, qnod Ai Graccismiis est, quo

clarius baec omnia e Graeco sumsissc Martianum

pateat.

sed illi èfwtpcovoi] Lege 6v[i<pcovot. , de liomophonis

postea sermo. GnoT. — Confer omnioo

Boecbhium (in Daub, ct Crcuz. , stud. Ш, p. 51).

per intentionem] Hoc quoque secundum Aristoxenum;

yide Boëtbium (de música p. 1472):

»Quoniam vero sonum omnes consent ¡un t esse aëris

percussioncm, gravitatis atque acmnims differentiam

diversa ratione ponebant, Aristoxcnum secuti ct

Pytbagoricos ; Áristoxenus quippe sonorum difierentías

secundum gravitatem et acumen arbitrabatnr

in qualitate consistera, Pytbagorici vero in quan

ti täte noncbaut. « Iutcnlio autem qualitatis est

Martiani Capellao lib. IX. §. 947. 741

pcrceptionem, quam uni aut pluribus conjungitur spatiis; tertia per conjuuctionem

systematis, quod aut unum aut plura recipit; et quod secundum

morem dicitur, хат' r¡&oqt alium quippe morem acuta significant, ahum

graviora. Nunc jam de diastematis disserendum.

QUID SIT DIASTEMA.

Diastema est vocis spatium, quo acuta et gravior includitur. Sed in 948

diastematis breviora ilia, quae sunt in diesi enarmonia; majora vero sunt,

quae per singulos tropos bis ex omnibus faciunt, quo nihil majus in tropis

possumus in venire. Atque in spatiis alia sunt composita, alia disjuncta atque 949

asyntheta. Et composita sunt, quae per ordinem currunt; incomposita autem,

quae ex diversis sibi invicem copulantur. Item alia lógica, alia aloga mcmorantur.

Ac rationabilia ilia sunt, quorum consensus possumus praestare

rationem ; irrationabilia , quibus non subest ratio. Item alia cohibentia , alia

Confer omnino Aristoxcnum ipsum (clem, harmon. acntioris ad graviorcm sonum, et gravions ad асп-

1, p. 16). tioreni dicatur diastema: Hind autcm tonus est. Et

conjunctionem] Legcndum communionem. Mei- tonus quidcm tum diastematis magnitude est, tum

bom. (p. 5Ö4 т. 6). systcmatum differentia. Si diastematis magnitude,

secundum morem] Boeckliius (dc mctr. Pind. in hemitonia secatur ct in diesis. a Congruunt haec

p. SSI): »Practcrea duo affcruntur mclopociae discri- cum iis, quae Ccusoriuus (d. d. nat. 10, 5 scqu.) docet.

mina, altcrum maris (fj-d-ovç)) altcrum systematis. in diastematis] MS. diastematis: eleganter pro

More différant diastaltica, systaltica, et hesycliastica.« diaslematibus , ut lib. 2 supra aromatis pro aromadiastema]

Secunda Mc pars harmonicac iucipit tibus. Grot. — Vulgo cnim diastema! с , sed Grotii

Aristo xeno (1, p. IS Meib.) est »quod duobus sonis lectionem amplexi siunus, quia scusus bic est: » inter

non eandem tensionem (za6iv) habentibus finitur.« diastcmata brevissinium esse diesin enarmoniam,

Addit autcm : » Scd tensionum differentia est magis quae est quarta pars toni (§. 950), maximum disdiaaut

minus esse tensum.« Euclidi (p. 1 Meib.) »dia- pason, quod Latine yertit bis ел- omnibus (§. 950).

sterna est quod continetur duobus sonis acuminc Nam comparativis pro superlativis uti Martiano usiet

"gravitate diffcrentibus. « Atque hoc est, quod tatissimum est (§. 6). Ceterum in códice Reichenaunostcr

spatium appellat, alii tonum. Gaudentii ensi additur alia, quo tarnen melius caremus. . .,

(p. 4) de eo verba haec sunt: »Diastema est quod rationem] Alii teste Grotio in margine properduobus

sonis continetur. At planum est quod sonos tionem, quod glossema esse vidctur. De rationatensionc

inter se diffcrre oportcat. Differentia igitur bilibus ride Arithmeticajn (§• 776).

742 Martiani Capellae lib. IX. §. 949.

discrepantia ; tuncque alia cnármonia, alia chromatica, alia diatónica; item

alia artia, alia perissa; sed prima aequalia, secunda excurrentia memorabo.

Verum aequalia sunt, quae in aequas partes polcrunt separari, ut tonus in

950 duo hemitonia; perissa autem, quae in tria hemitonia discernuntur. Deinde

alia diastemata spissa, alia rariora. Spissa sunt, quae per diesis colliguntur;

rariora, quae tonis; et in his alia sibi congruunt, alia discrepant. Sed discrepantium

nimia multitudo. Convenientia vero per singulos tropos sex sunt,

id est diatessaron, quod de quatuor dicimus, diapente, quod de quinqué,

dehinc diapason, quod ex omnibus concinit; illud etiam, quod ex omnibus

et ex quatuor constat, vel ex omnibus et quinqué, vel bis ex omnibus, quod

951 bis diapason dicitur. Sed illud quod diatessaron, hoc est ex quatuor dicitur,

recipit sonos quatuor, spatia tres, tonos duo et semis, hemitonia quinqué, diesis

vero decern, et est in epitriti ratione, ut sunt quatuor ad tres. Diapente,

quod ex quinqué est, sonos recipit quinqué, spatia quatuor, tonos tres et

semis, hemitonia septem, diesis bis Septem, et est in hemiolia ratione, quod

sunt tres ad duo. Diapason autem sonos habet octo, spatia septem, tonos sex.;

hemitonia duplicat, diesis quadruplicat, atque in diplasia ratione versatur,

alia cohibentia] Alii conibentia, sed legend um unde sequitur, ut in diatónico genere spíssnm nulconvenientia

¡ infra convenientia vero. Nisi vox lum sit, sed in chromatico et cnarmonio.

latent antiquior. Gloss. Isidori: »Conivoli, concordes. sex sunq yide nos snperiiis (ad §.933).

Coliibuli, concordes, conjunct!. Cobibcntia, con

clusion Giwt. — Approbat Meibomius (p. 3S4 v.

18), ncqne aliter mox (§. 950) legitur; scd codicum

consensum desidcro.

.. п r, . , j.j . . . duo et semis] Meibomius utriusque codicie sui

artiaJ brotius incptc ediderat ana, quod ipso J 'а

... • _ - • . auctoritate et hie et inferius sensu jubente correxi; jîeçlôoolç enim opponuntur et toll■ e•ndu• m censet:'

aqxia, de quibus plura in Aritbmetica. 8ed * bU» 1nae notis pl«»mqnc non verbis perspissa]

Ilvxvâ, de qnibus jam snperins egcrat 6СГ*'а traduntuc> *cl optîmorum codicnm «iguuu.

momentum est.

conduit] Rccepi boc e codicibus Darmstattensi,

Monacensi (C), et Mcibomiauo A; in editis eral

continetur.

(§. 94S). Aristoxeno (clem. barm. 1, p. 24) est

to Ы ôvo dia6xr¡[iáxú>y 6vvs6xr¡xog, ä 6vv- quod sunt] Omissum in cdltrs vcrbnm sunt cote&

èvta îXàxxov дшбхгцш JteçièÇei xov Xeu- dices Rcicbenauensís, Darmstatteusis, et

rtofxèvov дшбХгцшход èv xco Glà reOôâocov, sis (C) suppeditamnt.

»

Martiani Capellae lib. IX. $. 952. 745

quae est unus ad duo. Quod vero ex omnibus et' ex quatuor dicitur, sonorum

est undecim, et spatiorum decern, tonos habet octo et semis, hemitonia

duplicat, diesisque praedicta ratione multiplicat, et est in diplasi et diametri

regula, ut sunt octo ad tres. Quod vero ex omnibus et ex quinqué constat,

recipit sonos duodecim, spatia undecim, tonos novem et semis, hemitonia

geminantur, diesis tetraplantur, et est in triplasia ratione, ut quatuor ad

duodecim. Quod disdiapason dicitur, habet sonos quindecim, spatia bis 953

septena, tonos decern ас duo, hemitonia duplicata, diesis quadraginta octo;

atque est in tetraplasi ratione, ut sunt duodecim ad tres. Est autem tonus

in epogdoi ratione. Ubique diesim in enarmonio debemus accipere, quae est

in quarta particulationc. Nunc quid sit systema perhibendum.

QUID SIT SYSTEMA.

Systema est magnitudo vocis ex multis modis constans, quae licet multa 954

divisïonum genera recipiat, tarnen quia eadem in diastematis memoravi, praetereo.

Sunt autem absoluta et perfecta systemata numero octo. Et primum

est, quod ab acquisito, quem Graece rtQogXaiißavonevov dicimus, ad mediam,

m diplasi] Lectio hace, si alia, depravata est in enarmonico] Delcta vocabula in, quae est

et insulsa. Rescribo: »iu diplasiepidilrita ratione. « praccedentium duarum literarnm repetitio, lego:

Possee qnoque: »in diplasiepidimoiva ratione«; sed »diesin enarmonion.« De bac distinetione vide suminus

usitate. Meibom. — Sensus certas est, nam perius (§. 950).

qnum diapason habeat intervallum trium ad sex, dia- ex mullís modis constans] MS. »est magnitudo

tessaron autcni sex ad octo, iitrnmqnc conjunetum vocis constans« dcletis tribus voculis. Grot. — Sybabet

rationem trium ad octo, quae est duplicis nu- stema Euclidi (introd. barm, p.l), Aristidi Quinctimeri

et duarum paitium; eamque duarum partium Inno (p. 13), et Gaudentio (p. 5) est quod ¿X

notionem in corrnpta lectione diametri inesse appa- rtXsLOvcov r¡ évoç dut6rr)[iâzcùv constet, Baccbio

ret, sed quomodo corrigendum sit, codicum mclio- autem (p. 2), quod plures duobus babeat sonos;

rum indagado doccre potest. quorum utrum amplectare, Grotiani codicis lectioncm

tetraplantur] Grotius tetraplatur, sed diesis nibili esse videbis.

plnrali numero dictum est (§. 953). quae licet] Mcibomíus ex códice sao (B) retelraplasi]

Sic omnes. Id formatum pntarunt ponendum duxit quod, sed necessitatem mutandi

barbari bomincs, ut diplasi et epogdoi. Meibom. non video.

714 Martiani Capellae lib. IX. §. 954.

quam mesen diximus, опте conficitur; secundum, quod a principali principalium

in parameson usque distenditur; tertium quod a subprincipali principalium

in divisarum tertium jungitur; quartum, quod ab extenta principalium

usque in divisarum diatonum profertur; (juin turn, quod a principali

mediarum in neten divisarum usque progreditur; sextum, quod a subprin

cipali mediar urn in tertiam excellentium trahitur; septimum, quod a mediarum

extenta in excellentium diatonon exsurgit; octavum quod a media excellentium

in ultimam ducitur.*«

DE GENERIBUS TETRACHORDORUM.

933 Quibus excursis genera tetrachordorum modulandique discurram. Tetrachordos

est chordarum cum certa qualitate divisio. Genera autem modulandi sunt

опте conficitur] Ita omnes inepte. Lego: »ex tuor cliordarum (vel si mavis tetrachord!) cum certa

omnibus (ôlà rtaócov) conficitur.« Meibom. — Ad qualitate divisio.« Quippe nullum dabium quin

scnsum rccte, scd quacritur annon idem vulgata Aristidis locum vcrterît Martianus. Tctracbordi deficontincre

possit. Codices certe nihil variant. nitionem satis acenratam jam ante tradiderat (§. 955)

tertium] Lego cum patre »in divisarum tertiam.« et deipdc (§. 960). Bene vocem rtoibç seu jtoùh

GnoT. — Omncs perperam tertium. Mirum in scri- rrjç interpretatus est certa qualitas. Idem (in Aristid.

ptura adeo manifesta errari potuissc. Meibom. — p. 230, v. 15). — Aristidis verba (p. 18) bacc sunt:

I4on chordam, sed fortassc sonum in mente liabuit, yívoq dé k6xi jiotà ZETQa%¿Qdov duùçeÔLÇ,

ut supra »ab acquisito, quem« cet. pariterque Gaudcntîus (p. S),- sed non video

in neten] Sic rccte codex A, alter male in non et tetrachordorum genera ipsa tetrachordi

tertiam. Editus in nete. Meibom. — A Grotio scilicet, mine appellarc licuerit.

Anteriores rcctc in netem habebant. genera autem] Particulara autem vulgo i

a media excellentium in ultimam] Distinguo: e códice Monaccnsi (C) supplcvL

» quod a media, cxccllentiam in ultimam ducitur« vel sunt tria] Inprimis hie comparandus est Ariordiue

vulgari »quod a media in excellentium ulti- stides Quinctilianus (p. 18 Meibom.), quem qtsmn

mam« transposita vociila. Grot. — Sic qiioquc recte ante oculos habuissc Martianus videtur; cctenun

distinctas erat codex В 5 at male editus. Meibom. in vulgus nota est haec distinctio, ncquc a musicis

tetrachordos] Omnes pcrperam tetrachordos. Gro- tantum ut Euclide (p. 3), Gaudcntio (p. 5), Mcotius

legit: »tetrachordos est quatuor chordarum.« macho (p. 24), scd ab aliis quoque sacpe comme-

Non vidit ineptum esse illorum verbornm sensum. moratur. Confer modo Vitruvium (5, 4; p. 136);

9Ieibom. (p. 555 v. 2). — Ccrte bic locus, si quis- Plutarchum (quacst. sympos. 9, 14; p. 744), Jamquam

alius, est vitiosus. Rescribo: » genus est qua- blichum (dc vita Pyth. 15, 64; p. 50 Kust.), Alei

Martiani Capellae lib. IX. $. 956. . 745

tria, èvccQpôviov, хдсоца, duntovov. Enarmonion quidern dicitur, quod pluri- 956

bus spatiis et angustioribus separalur, diatonon vero, quod tonis copiosum;

chroma, quod hemitoniis componitur; sicut enim quod inter album nigrumque

est, color dicitur, ita hoc chroma, quia inter utrumque est, nominator. En- 957

armonion quidem, quum immutabilibus sonis cingitur, modulatioui obcdiet

in acumen per diesin et diesin et ditonon incompositum ; in gravem vero

sonum e contrario modulatio tota submittitur. Chroma autcm hoc modo melos

accipit: per hemitonium ct hemitonium et tria hemitonia, quae incomposita

provenient; in gravem vero ex diverso recurret. At vero diatonum ipsis contentum

sonis in acumen quidem ita accipict modulationem, ut per hemitonium

et tonum ct tonum modum integrum compleat; at vero graviorem per contrarium

ordinem persequetur. Sed nunc maxime diatono utimur. Sed horum 958

phroncm (epist 1, 18 ; p. 69 Bergl.), Macrobium yxcv d'uÓiv nal âuÔtv, ея1 âk то ô£v ¿V«v-

(tn somn. Scip. 2, 4), et omnino Boctkhium (de ricog, xccrà д'ибии xai ô'u6lv nal ôirovov.»

metr. Pind. p. 207).

pluribus spaliis] Pluribus valet majovibus. GnOT.

submittitur] Vulgo sumitnr; sed rectiorem lectîoncra

pracbent codices et Grotianiis et Meibo-

Perpcram Grotius. Rcspcxit Martianus ad vocem miañas uterque et nostri Reiclienauensis , Darmstatjtvxvôv.

Meibom. — Vide stiperios (§. 9i>0). Har

monía ením, nt Vitruvii verbis utar, tetrachordo-

гнт et tonos et dieses habet binas, quam chromati

tenais, Monacensis (C). Est autcm idem quod paulo

inferius (§. 958) deficit.

in gravem] Lcgendum censeo «in gravita tcm«

duo hemitonia in ordinc composite, tertium trium Tel »in grave.» Meibom.— Qnonsque tandem I Répète

hemitoniorum sit intervallum, diatoni autcm duo sotmm, ut paulo superius. Ceterum pro ex diversa

eint continuât*! toni, tertium hemitonium fiuiat te- margo Grotiana per diversum, praeter necessitatem.

traebordi magnitudinem. ipsis] Lege cum pâtre is ipsis. Grot. — Nu

color dieitur] Vide superius (§. 942). Omnino iis ipsis volait? Sed nulla mutatione egemiis; senquidquid

ornatum et variatum esset in música,

%QCú[ia appcllabatur, ut Pbilochoro apud Atbc-

I (14, p. 658): %Qcó[iccxá те evxçoa jíqojsus

est, sonis non varialis vcl fractis .sed naturalihus

uti diatonon, nt etiam Vitruvins: »diatoni vero«

inquit » quod naturalis est, iàcilior est intervallorum

TOÇ kXfb&äQLÖE'- quamquam hunc loquendi usum re- distantia.«

prehendit Plato (de legibus 2, p. 653). modum] Modulationem integram; ut indubitaper

diesin] Adde et diesin et ditonon. Editus tum sit vocabulum modus a Martiano usnrpari pro

mutile et deprávate :» per diesin et diatonon.« Meibom, modulatio, quod notent quoque lexkographi. Male

— Corrigenda hace crant ex hisce Aristidis: i>rj hic explicaremus modum integrum bÀQV TQOltov

öh ágiwvia èrtl [itv то ßagv Ttarà âixovov щ tovôv. Мывои.

94

746 Martíani Capellae lib. IX. §. 958.

alia modulamur per agogen, alia per plocen. Per agogen est, quuin per

ordinem sonus sequitur; ploce autem dicitur, quum diversa sociaraus. Exhinc

in modulando alia euthia dicitur, quod est recta; alia anacamptos, quod est

revertens; alia peripheres, hoc est circumstans: euthia est, quae a gravi in

acumen erigitur; anacamptos, quae e contrario deficit; peripheres, quae ad

959 utramque aut commodatur aut servit. Sed quum tetrachordorum , quos quadrifidos

appellamus, divisiones innumerabiles sint, sex sunt notae: enarmoniae una;

chromatis tres, quarum prima quae mollis ac soluta, secunda quae hemiolia

est, tertia quae est tonia; diatonicae duae, una mollis, altera robusta. Et

modos quidem accipit enarraonia a tetartemoria diesi, id est toni parte quarta ;

per agogen] Ubct-ius Aristidcs Quinctilianns

(p. 29 Meibom.) cxplicat quae sequuntur hisce тег-

bis: »Idycoyijg fièv ovv eï'drj xqíw ev&ela,

àvccKafiJtrov6a , rtEQL(pEQr¡g. Evítela ¡úv ovv

i6xw , t¡ dià tcüv é£ijg <p-&óyycov xrjv zníxa-

6w rtotovfiévT]. 'AvaxáfiJtrovóa de , r¡ ôià xcov

értofxèvcûv àrtoxeXovÔa xr¡v /Заотута. TIsql-

<peoi¡g ds, r¡ vaxtù 6wr¡nixévoúv yiev hrtvtû~

vov6a, xccxà ôteÇevyiiivcov S'àvuïÔa, rj èvav-

х'шд.*

erigitur] MS. noritur.« Non male, nam scqiiitur

contrarium »deficit.« Grot. — Melius erigilur, quia

scquitnr in acumen.

quadrifidos] A quatuor et fides minus scite com

positum vocahulum. Meibom. — Usiirpatur qu'ulcm

vox ilia ab eptimis scriptoribus, Virgilio, Valerio

Flacco, Columella, Claudiano, aliis, sed nt non

a fidibus sed a findendo demanda sit ct quadrifariam

fissum signified 5 nostro loco ab со quod est

fides, %oqÓt¡, formatam esse dnbitari non potest.

enarmoniae] Codex Meibomianns alter (B) enarmonii;

sed divisionis supplcndum esse ipse Meibomius

inferios intcllcxit. Sic mox diatonicae, ct

in fine paragrapbi itcrum enarmoniae, ubi cadcui

varictas. Reí illiistrandac inscrvicnt, quae olim a

Boeckliio cum Hcindorfio (ad Plat, sophist p. 56$)

communicata integra bic apponerc liçeat: «Etcnim

ex sex illis coloribus nnus in cnbarmouico, duo in

diatónica, tres in ebromatico genere sunt. Iii Chro

mate est color rjßiäXioq, color xovuùoç, ct ца-

Лаходг sive rjfuóXíOV %QÜ¡ia, xovuxlov sive

Óvvxovov %QCO{ia, et %оы[ла (xaXaxôv. In díatono

duo colores sunt âuxxovov óvvxovov ct ôiûxovov

[iccXaxóv. Ша Óvvxova sunt intentiora,

(шЯаха molliora. Euclid, introd. barmon. p. 10. if.

Avistox. harm. elem. I, p. 24 sequ. Gaudcnt. bar

mon. introd. p. 17.« Plura dabil idem loco superius

citato (de metr. Pind. p. 207).

tonia] Toniaea cmcudavi utriusque script! Icetioncm

tonia, quae eliam in margine editi habetur.

Pessimc in textn diatonia-Мхшом.— Anteriores qiioque

editiones tonia babent, quam lectionem retinui,

donee codices usitatiorem formam pracbiierint

modos] Sic nterque scriptae. Editas perperam

modus. Meibom. — Editns nempe a Grotio ; паш-

que ante enm editi recte habebant modos.

enarmonia] Script! enarmonion; editas eiutrmonta,

quod ferri potest subaudito diuisio. Meibom.

Martiani Capellae lib. IX. §. 9o9. 747

illud vero, quod mollius diximus, per tritemoriam diesin copulatur; ipsum

vero chroma hemiolion fit ab hemiolia diesi ejus quae sit enarraoniae. Sed

nunc de tonis.

DE TONIS.

Tonus est spatii magnitudo, qui ideo tonus dictus est, quia per hoc 960

spatium ante omnes prima vox quae fucrit extenditur, hoc est de nota qualibet

in notam; ut a media in paramesen, ut est in Lydio, si a iota directo in

sigma jacens signa concurrent. Verum quia hemitonia diesisque quid vel

quantae qualesve sint docui, troporum etiam nomina numerumque monstravi;

nunc de tetrachordis eloquamur. Nam singuli quique tropi tetrachorda quina

illud vero] Locus ¡ta vulgo edebatur: »in illud tenercntur (§.955 f.), jam suo loco et ordinc quid

vero — per tritemoriam diesis copula tur», quod ex novi proferret non habebat.

u troque Meibomiano corrcxi ; diesin ctiam Darm- de nota qualibet] Hace verba ferme cjiccrem.

stattensis noster pracbuit. De tribus dieseon generl- Nisi cnim largissime toni vocabulum accipias, erbus

vide eiiperiorcm locum (§. 930). rorem pariunt, quippe ab bypatc mesou ad parytonus

est] Dubium de quo tono bacc verba sint paten in diatono non toni sed hemitonii intercedit

accipienda, quippe de utroque intclligi possunt, intervallum; nempe, nt recentiores loquuntur, a

tain tono superoctaro quam eo qni et TçÔrtOÇ mi ad fa. Meibom.

appellator; potius tarnen de priore, si seqnentia in sigma] Lege in sigma jacens. Literis cnim,

verba considerentur. Sin tractationis ordinem in- nt cx superioribus liquet, omnia modiilationum geepiciamus,

Lie agendum esset de tonis seu modie. nera distinxerat. Grot. — Sed et haec errónea. Si

Tanta bic confusio, cujus ipsum Martianum mérito baec verba a Iota directo retiñere velimus, scripostulamus.

IVam ei vel maxime dicatur, breviter bendum : »s¡ a Iota direto in Zeta signa concurrent» :

cum toni notionem explicando, et duplicem ejus ein verbum jacens, hoc modo: «si a Iota directo

sigoilicationem ostendendo, ad pracccdcntia lectorem et Lambda jacentc in Zeta et Pi jacens signa conremittere

voluisse; quid attinebat* agere de tetra- currant.« Мешом. — Vulgo inepte edebatur summa

ebordis et pentaebordis, quae utraque, quum sy- jacens, qnod с códice Darmstattcnsi corrcxi; pracstcinata

eint, in tractatu de systematc pertractari terea si quis huic loco error inest, Martiano potius

debuissent? Meibom. — De variis significationibus quam librariis tribuatur. Ceterum confer superiorem

vocis tonus vide superiorem notam (ad §. 951). notam (ad §. 945).

Pracpostere Martianum egissc negari nequit, qui quique] Reposai boc e Grotiano códice et Mciquum

multa jam antea praemisisset, scilicet ut altiua bomiano В pro quinqué in editis.

94*

748 Martiani Capcllae lib. IX. §. S60.

custodiunt, sicat superius quoque notavi. Verum horutn extremos sibi

aptandos esse non dubium est. Tetrachordum quippe est quatuor sonorum

in ordine positorum congruens fidaque concordia. Sunt autem tetrachorda

principalium, mediarum, conjunctarum, separatarum, excellentium. Et primum

tetrachordum, quod est gravius, incipit a principali principalium et desinit in

principalem mediarum. Verum principalium et mediarum connexum, quod

conjunctarum vocatur, erit tetrachordum a media in neten conjunctarum usque.

Atque ab his di visum longeque discretum, quod est quartum, divisarum a

submedia in neten separatarum usque conjungitur. Quod autem ex diversis

conjunctum est, in acutiorem sonum et quintum excellentium profertur. Sed

de tetrachordis satis dictum. Nunc de pentachordis videamus.

notavi] Alii, Grotio teste in margine , non tacui,

affectate. Ceterum vide supcriorem locum (§. 93i>)-

sibi aptandos esse] Hoc est consonantes sí ve

6v(jUpcàvovç inter sc esse oporterc; nisi ita intelligcre

pracstat, quinqué tetrachorda ita sc exciperc

ut altcrius primum altcrius sit cxtrcmum, quod ex

parte tantum verum est.

tetrachordum] Dc tetrachordis conferatur Boeckhius

(in Crcuzeri stud, T. Ill, p. 61).

principalium] De quinqué, quae hic nominat,

generibus Vitruvius (5, 4 5 p. 158 Bip.) sic dis

sent: » Tetrachorda autem sunt quinqué, primum

gravissimum, quod Graece dicitur vjtaxov- secun

dum medianum , quod appellator ¡léóov: tertinm

conjunctum, quod (fwTjflfiivov dicitur: quartum

disjunctum, quod âuÇevyflévov nominator; quin

tum, quod est acutissimum, Graccc vrtegßoÄaiov

dicitur.*

connexum] Hie integrum tetrachordum excidit,

quod neutro codicum restituí niiror. Grotins sea

potias ¡psíus adjntores, viri sammi, Scaligcr, Vulcanius,

nec tantillum emendare potnerunt Bcscribo:

• Secundum a mediarum principali ad mediara extenditur.

Verum principalium et mediarum (se. te

trachordis) connexum.« Meibom.

in neten] Sic probe uteiqne scriptus: editus In

nete. Meibom. — Ante Grotium edit! jam in netcm

habebant. Eadem res paulo post, ubi Grotius in

tiefe separatarum, anteriores in netem, codices ct

Meibomian! et nostri Monacensis (C) et Darinstattensis

reete in neten.

usque] Hoc с códice Monacensi (С) addidi, quia

clariorcm sententiam reddit. Facile autem a sequent!

atque hauriri poterat.

submedia] Nota quod vocabulum Jtagá¡.u6o¡

vertat submedia. Meibom. — Male Grotius divisis

verbis sub media edidit.

quintum excellentium] Parens mens vcllet:»Qaod

autem ex diversis conjunctum est et quintum, in

acutiorem sonum excellentium profertur. « Quintum

enim ait non ad sonos sed ad tetrachorda referen

dum. Et sane excellentium modi non pluies qua

tuor, ut ct alioriim tetrachordorum. GnoT. — Re

scribo: »ct quintnm est, et a ncte separatarum in

neten excellentium profertur.« Parum hic vidit

parens Grotii. Meibom.

Martiani Capellae lib. IX. $. 962. 740

DE PENTACHORDISi,

Ac similiter haec quoque quinqué esse non dubium est. Primum igitur, 962

quod et gravius principalium esse dicimus, quod incipit ab acquisito et in

principalem mediarum terminatur. Sequens in acumen ejusmodi est, et constat

a principalium extenta in mediarum illam, quae in Lydio iota rectum habet.

Tertium autem conjunctarum est, quod a mediarum extenta in ultimam

conjunctarum ducitur. Quartum vero, quod per divisionem est, a media in

tertiam divisarum connecti solet. Quintum in acumen erigitur, atque in neten

excellentium terminatur. Haec quae dixi artis nostrae doctissimis approbantur. 963

Nam non sum nescia asserere quosdam, tetrachorda áb hemitoniis initia posse

sortiri, quod est in modulatione diatónica situm, de qua superius multa dixihaec

quoque] Copulativam et, quae in editis codices tam s crip tos, quam editas, qui mendose

sequitur, expnnxi codicum Monacensis (C), Darm- legunt in tertiam divisarum. Neque hoc videro poetattcasis,

et utriusque Meibomian! anctoritatc. tuit Grotius. Meibom. — Invitis codicibus nihil mu to;

quod et gravius] Sic codex Meibomianus В ; ipsitisquc Martiani errorem arbitrer (v. ad §. 944).

vulgo »qnod est gravius«; Monacensis (C) dubiam in neten] Forte in neten, et sane ita Iegcndum

voculam prorsus omisit. docct MS. Grot. — Voculam in addidi ex utroque

in mediarum illam] Hoc incptum videri possit, códice. Ita autem hie Iegcndum: »atque a divisarum

ut simplicitcr sit scribendum tn mediant. Attaraen extenta in neten excellentium. « Meibom. — Vulgo

commodam hic explicationem adferre possumus. eniin »atque nete excellentium terminatur«, quod

Quatuor cnim sunt mediae chordae; nimirum su- quatenus codicum auctoritas jahebat, facile correxi,

prcma mediarum, penesuprcma mediarum, mediarum licet vulgata quoque defendí possit.

extenta , ultima mediarum , quae uno nomine et asserere quosdam] Asserere quaedam probe nferxax1

é£o%r¡V media appellatur. Dicit itaque in que scriptus. Pro tetrachorda plane Iegcndum penmediarum

illam quae in Lydio (exempli gratia) Iota tachorda. Meibom. — Interpunctionc rccte posita orarcctum

habet, id est in ipsam mediam, extendi nía sana apparel)unt; quorum sensus ex Martiani

illnd tetrachordum; non autem in mediarum exten- loquendi ratione non alius est quam hic: tetrachorda

tam etc. Meibom. non ab integris sonis sed vçl ab hemitoniis, nt in

autem conjunctarum] Grotiana margo cunetarum diatónico genere, vel ab aliis sonorumpartibus initia

inepte. Svvrjfifiévov enim significan apparet capere, quapropter ab acquisito ordiri non posse,

per divisionem] Kara ótá£ev$iv, melius per qu» a p-incipali principalium integro tono dietat;

disjnnctionem. Meibom. pentachorda, quae secundo demum loco hemitonion

in tertiam] Lege in ultima*». Ita correxi omnes habere soleant, posse.

7oO Martiani Capellae lib. IX. §. 963.

Sane notum atque intirnatum vclim, acquisitum in omnibus quidem aliis

collocari, in his autcm, quae non per sonos fiunt, in tetrachordis fieri non

posse; in his enim semper ab hemitoniis principia ducunturj in aliis autem,

quae pentachorda nominantur, nec tamcn modulationi subjiciuntur, ut per

sonos Constare videantur, apponitur. Secundum enim in his hemitonium possumus

poneré. Nunc de transitu modulantium.

DE TRANSITU VOCIS.

Transitus est alienatio vocis in figuram alteram soni. Fit autem transitus

modis quatuor: per genus, ut ab cnarmonio genere aut in chroma aut

in diatonon; vel per systema, ut a principali principalium si forte in subacquisitum]

Hace et quae sequuntur re vera

5unt obscura, qiiîbns an ] nenn aliquant adferrc

possini videho. Dubitatio proposita bacc est: Tetracborda

ab hemitoniis incipiunt, cur non acque pentacborda?

Mcdiocritcr in musicîs exercitatus respon

deré t, quia ill о modo pentachord um quidem crit,

seu quinqué cbordarum systema, sed ill ml non conficict

diapente; uti tctracbordum diatessaron. Si

enim pentacbordum incipiat ab bemilonio, in acumen

progrcdiendo, bina in illo bemitonia poncntur. Hoc

doccrc vult Martianus. Verba illius ita cxplicarcm:

Acquisitum in omnibus quidem aliis consonis intcrvallis,

nempe in pentacbordo, octacbordo, hendecaebordo,

dodecacbordo, pentecacdecacbordo, col

locari; at in tetracbordis collocari non posse, quod

soni biijusinodi consequenler sumti tetracborda (ut

ex cnarmonio genere et cbroniatîco est evidens) non

conficiant, quae diatessaron consonent. Meibom.

ah hemitoniis] Летре in genere diatono et ebromatico

toniaeo, quae 1 imita (i о est addenda. Meibom.

ducuntw] Ita codices Darmstattcnsis et Mei

bom! ¡mu- В, pro dtcuntur in edilis, et sie etiam

correctum in ReicbcnauensL

nee tarnen] Tarnen pro tarn in edit is rep o su i

auctoritatc codicnm Monacensis (С) et Dunns! al ten s ¡ - .

apponitur] Gl. A adquisilus , non male. Meibom.

transitus] Ar! (ides Quinctiliaiiue (p. 9 Melb.)

sextain banc barmonicac partem jtsgl fuzaj3o/.ùh'

inscripsit. De iisdem scripsisee vidctur Aristoxcnus

secundum Plutarcbnm (non posse suaviler títí

secundum Epicurum p. 1095),

per genus] Sic optinic codex В ; reliqni perper&m

in cnarmonio aut in Chromate aut in diatono. Meibom.

vel per systema ut] Elegantissimc pater mens:

»vel per systema, ut e principali principalium* etc.

MS. tarnen: »Per genus ab cnarmonio, aut in chroma,

aut in diatonon, vel per neteu, aut a principali * etc.

Gbot. — Vel per systema ut, sic probe codex B:

reliqui male aut. Quae sequuntur: »a principali prin

cipalium si forte in subpriucipalcm aut in aliud

forte systematum aut« tanquam inepta expuncta

mallem. Harmonicoruin null us ita loquitur. Euclides

ct Brycnnius simplicitcr: >< Transitus per systema

est quilín ex conjunctione in disjuuclioncm ant vice

versa fit mutatio.a Meibom.— 1.7 pro aut ctiam Mo

nacensis (C) codex hübet.

Martiani Capellae lib. IX. $. 964. 751

principalem aut in aliud forte systematum , aut quum de eonjunctis ad divisas

transitum facimus; vel per tonuin, quum a Lydio vol in Phrygium vel in

alium tropum cantilena transducitur; vel per modulationem , quum ex alia

specie modulandi in aliam desilimus, vel quum a virili cantilena tránsitos in

femineos modos fit. De genere modulandi consequenter edisseram.

DE MODULATIONS

Melopoei'a est habitus modulationis effectae. Melos autem est actus acuti 965

aut gravions soni. Modulado est soni multiplicis melo expressio. Melopoeïae

species sunt tres: hypatoïdes, mesoïdes, netoïdes. Hypatoïdes est, quae ap

pellator trágica, quae per graviores sonos constat; mesoïdes, quae dithyrambica

nominator, quae tonos aequales mediosque custodit; netoïdes, quae et vofuxôç

tropum] Sic quoque rccte utcrque scríptus. cuilibct argumento character suas tribuatur.« Ari-

Grotius pcrpcram MS. lectionem laudat »in alium stidi (p. 28 Mcib.) est »facultas conGcicndi cantum.«

locum.« Quamvis cnim tonus vocis locus definiatur,

illud lamen vocabiilum bic plane est alienum. Meibom.

modulationem] Sic insigni crrorc omnes codices,

quem tarnen non male ipsi Martiano tribuimus, qui

Ac séptima et ultima baec est e partibus harmonicae

(§. 958). Confer Burettum (Mem. de Tacad.

X, p. 304).

melos] Diffcrt, nt Arjstidis (p. 29 f. Mcib.)

Graecum ¡leXortOÜa îllo Latino vertit, ut supra, verbis utar, » melopoei'a a melodía: quod baec sit

Lcgendum per melopoeiam, quod ex sequentibus cantus indicium {ßrtayyeXia fiéXovç), Ша babitus

effcctivus (s$iç JtOLt¡Tixr¡).*

melo] Папе тосеш in editis omissam auetoritate

Monacensis (C) inscrui. Melos etiam secunda dcclU

est certum. Tide Euclidcm p. 21 v. 16. Dryennium

Üb. I, cap. ultimo. Meibom. — Vide superius (ad

§. 938).

de modulatione] Partium barmonicee, quae p. 182 nationc Latina flex am esse probat Nonius (p. 215

(§. 958) proposuit, ordo requirit, ut agat de me- Mere).

lopoeia, quod vocabidum etiam rccte sequitur. Sed hypatoïdes] Quia principalium inprimis tetramodulandi

genus hic vocat quod Graeci yàvoç ЦЕ- ebordo utebatur, quo nomt'ca abstinuissè videtnr,

XortoitaÇ. Sic Aristidcs p. 29 v. oit. Modos me

lopoeïae genere facit tres: nomicum, dithyrambicum,

quia hujus erat antiquam indolem servare (Plut,

de mus. p. 1155), principalium autem tetrachortragicum;

vel etiam illas melopoeiae species ita dum posterius demum adjectum est; quápropter

vocat, quas Aristidcs tradit p. 28 v. 52, et ipse etiam Dorîcam harmoniam eo abstinuissè Plutarchue

Lie. Meibom. (ibid. p. 1156) tes ta tur.

melopoei'a] Enclidî (p. 2 Meib.) cet »usus corum vofuxoç] Alii momicos, ex quo conjicio cómicos.

quae harmonicac tractationi sunt siibjccta , ita ut Tria cnim praecipua modulationum genera tragoedîa,

7o2 Martiani Capellae lib. IX. §. 965.

consuevit vocari, quae plures sonos ex ultimis recipit. Sunt ctiam aliac distantiae,

quae et tropica raela dicuntur, aliae ¿fxocoXoyLxá-. sed haec aptius

pro rebus subrogantur, лес suas inagis poterunt divisiones afierre. Hae autem

066 species etiam tropi dicuntur. Dissentiunt autem melopoeïae ipsae modi's pluribus

inter se et genere, ut alia sit enarmonios, alia chromaticc, alia diatonos; specie

quoque, quia alia est hypatoides, alia mesoides, alia netoides; tropis, ut Dorio,

Lydio, vel ceteris. Omnis tamen, qui mclos inchoat, prae cunctis system a debet

advertere, dehinc sonos miscere atque componere. Haec de septem partibus

artis nostrae dixisse sufficiat. Nunc rhythmos, hoc est numéros perstringamus,

quoniam ipsam quoque nostri portionem esse non dubium est.

QUID SIT RHYTHMUS.

067 Rhythmus igitur est compositio quaedam ex sensibilibus collata tcniporibus

ad aliqucm habitum ordinemque connexa. Rursum sic definitur :

numerus est diversorum modorum ordinata counexio, tempori pro rationc

modulationis inserviens, per id quod aut efferenda vox fuerit aut premenda,

et qui nos a licentia modulationis ad artera disciplinamque constringat. Interest

068 tamen inter rhythmum et rhytlimizomenon. Quippe rhythmizomenon est

materia numerorum, numerus autem velut quidam artifex aut species mocomocdia,

ct ditbyrambus. Grot. — Melius profecto Gratias ad margincm rcjccit. Piares variantes vide

glossa in Darmstattcnsi códice legalis; si quidcin apnd Meibomium (p. 3S.9 т. 17).

ca ipsa de causa vôpLOVÇ appellator esse vetcres rhythtnus ujitxar est] Varias rbytbmi defiuitiones

modos nnisicos constat, quia certis legibus ad- cx veterum scriptis collegit doctissimus Bocckbias

sti'icta esscnt, quas non lieeret pro arbitrio mi» (de inetr. Pind. p. 6 scqu.), quas repetcre nolnmus,

grarc; confer Platonem (de legibus 5, p. 700) et quia ntillam eorum Martianus cxpressisse vie

Pbotinm (in bibl. 259, p. 523 Hoescb.), ubi etiam Huic, ni fallimur, Aristoxcnus ante o culos

differentia eorum a ditbyrambia exponitnr. Plura cujus rbytlimicorum elementoram secundas

dabit Spanbemius (ad Callim. byinn. in Del. 504), liber exstat a MoreJlio editas (pone Aristidis et

unde prorsas absurdem esse Grolii conjecturam Libanii orationes Venctiis 178S), primas, quo bas

intelliges.' ■" ípsas defínitiones contineri conscntaneum erat, «4*

оцоюЛоума] Alteram lectionem comologicam buc tatet

Martiani Capellae lib. IX. §. G68. 753

dulationis apponitur. Omnis igitur nuinerus triplici ratione discernitur , visu

audituque vel tactu. Visu, sicut sunt ea quae motu corporis colliguntur;

auditu, quum ad judicium modulationis intendimus; tactu vero, ut ex digitis

venarum exploramus indicia. Verum nobis attribuitur maxime in auditu

visuque. Sed rhythmice est ars omnis in numeris, quae numéros quosdam 969

propriae conversionis accipiat," flexusque legítimos sortiatur. Est quoque distantia

inter rhythmum metrumquo non parva, sicut posterius memorabo.

Sed quia visus audit usque numero dicti sunt accederé, hi quoque in tria

itidem genera dividentur: щ corporis motum, in sonorum modulandiquc rationem,

atque in verba, quae apta modis ratio colligarit; quae cuneta sociata

perfectam faciunt cantilenam. Dividitur sane numerus in oratione per syllabas,

in modulatione per arsin et thesin, in gestu figuris determinatis schematisque

completur.

DE SEPTEM GENERIBUS NUMERORUM.

Verum numeri genera sunt Septem: primum de temporibus; secundum 970

de enumerationc verborum, quae in numerum cadere non possunt, quae

rhythmoides, id est similia numeris judicantur, quaeque tribus vocabulis

aut species modulationis] Sic probe script!; 4, 46$ p. 553 Spald.): «Nam rhythmi, id est

editus ad. Species hie idem quod forma, quae numeri, spatio temporum constant: metra etiam

formant dat cantui, quam modi sint materia. Vide online: ideoqne alteram esse quantitatis videtur,

Aristidcm p. 45 v. 12. Meibom. — Reichenaucnsis alterum qnalitatis. « Confer et grammaticos Maxiquoquc

aut praebet mnm Victorinum (p. 1955 Putsch.), Bcdam (p. 2580)

triplici] Confer Aristidem Quinctilianum (1, Marram Victorinum (p. 2484), Atilinm Fortunatum

p. 51 f. Bleib.): Çv&jWÇ Tolvvv xaZslzac TOtr (p. 2689), inprimis autcm Longini fragmcntum cx

X(ï>Z' Xèyexat yàç> èrti tcjv àmvrjxcov бсоцсс- prolegomenis ad Hephaestionem de metris (p. 160

XCùv , dig <pa[i£V iVQV&fWV àvôçiâvTa , nàrtï sequ. Wcisk.), ubi plura Toupius. Adde Boertcwxarv

tcHv xivovfiévcov, ovttoç yâg <pa/xev ckhium (de metr. Pind. p. 18 sequ.).

SVQV&fUOÇ Ttvà fiaôLÇuv, xcà iâicoç èrtï arsin et tltesin] Sie codices Monaccnsis (С) et

tpoivrjÇ. Darinstattcnsis, male in editis arsim et thesim.

venarum] Tide saperias (§. 926 f.). Explicationem vide inferior! loco (§. 974).

inter rhythmum] Quinctilianas (nut orat. 9, tribus vocabulis] Id est nom inibus. Aristidcs

95

754 Martiani Capellae lib. IX. $. 970.

discernuntur, hoc est cnrhythmon, ârrhythmon, rhy thmoïdes ; tertium de

pedibus; quartum de eorum genere; quintum est quod agogen rhytbmicam

nominamus, id est quo genere numerus modique ducantur; scxtum de conversionibus;

ultimum rhy thmopoeia , id est quemadmodum procreatio numeri

possit effingi.

QUID SIT TEMPUS RHYTHMICUM.

Primum igitur tempus est, quod in morem atomi nec partes nec mo

menta recisionis admittit, ut est in geometricis punctum, in arithmetics monas,

id est singularis quaedam ac se ipsa natura contenta. Sed numerus in verbis

per syllabam, in modulatione per sonum aut spatium quod fuerit singulare,

in gestu per incipientem corporis motum, quod schema diximus, invcnitur.

Atque hoc erit brevissimum tempus, quod insecabilc memora vi; compositum

vero , quod potest dividi , et quod a primo aut duplum est aut triplum aut

quadruplum. Eatenus enim tempus omne numeri profertur atque ei finis est,

qui plenae rationis est terminus; atque in hoc numerus toni similis invcnitur;

(1, p. 55 Meib.): »Horum tcmporum alia rbythmum

LaLentia (%QOVOL EQQV&lw£) dicuntur, alia rbythmo

earentia (aQQV&ßOi), alia rbytUmi spccicm Iiabcntia

(QV&[/,oetôeZç)- Et quiilcm rbytlimum babentia,

quae in aliqua ratione mutnum inter se ordineni

servant; uti in dupla, sescnpla, id genus alus.

Ratio enim est duarum magnitudinum dissimilium

inter se Ii ab¡ tu do. Rbytbmo careutia, quae penitus

sunt inordiuata et absque ratione conuexa. Rbythmi

spccicm babentia , quae inter baec intcrjiciuntur;

atque interdnm ordinis j-bytbmum babcntium, intcrdum

confusionis rbytbmo carentium sunt parti

cipa alia. « Plura vide infra (§. 972).

agogen rhgthmicam] MS. mitríeem. Forte àyùJyr¡

v i/tsxqvKriv, agogen melrieam. Grot. — Inepte.

Quid sit cr/coyr; rbytbmica, explicct Boeckbius (de

metr. Piud. p. 46). Alia tarnen harmonica, dc qua

supra (§. 908)з vide Meibomium (ad Aristidem

Quinct p. 42).

de conversionibus] Tlegï (istaßoXcöv. Sunt

enim plures, ut videre est apud Aristidem p. 42

y. 19. Мкшол. — Hic quoque distingucndae sunt

rbytbmicae ab barmonicis (§. 958. 964).

primum igitur] Hace ct ipsa ab Aristide (I. с.

p. 52) babet. Plura dabit Boeckbius (de metr. p. 19).

punctum] Hinc et Quinctilianus (9, 4, 52;

p. 560 Spald.) hoe tempus appcllat 6r¡[ieZov.

monas] Vide superius (§. 707. 746) et Jam--

blicbum (in IVicom. aritbm. p. 81 Tcmul.).

per incipientem] Pro incipiente in editis boc praebuerunt

codices Monaccnsia (G) ct Mcibomianus B.

Martiani Capcllae lib. IX. §. 971. 7ou

ut enim ille per quatuor species, hoc est diesis, dividitur, ita bic etiara quaternaria

temporum modulationc concluditur.

DE TRIBUS TEMPORIBUS NUMERORUM.

Sed eorum temporum, quae ad numéros copulantur, alia sunt quae 972

enrhythma témpora nominantur, alia quae arrhythma, tertia quae rhythmoi'des

perhibentur. Et enrhythma quidem sunt, quae ratione certa ordinem servant,

ut in duplici, vel hemiolio, vel in aliis, quae alia ratione junguntur. Arrbythma

sunt, quae sibi nulla omnino lege consentiunt, ac sine certa ratione

conjuncta sunt. Rhythmbi'des vero in aliis numerum servant, in aliisque

despiciunt. Quorum temporum alia бтдоууюЯа, hoc est rotunda perhibentur, 975

alia rteQutUto, Et rotunda sunt, quae proclivius et facilius, quam gradus quidam

atque ordo legitimus expetit, praecipitantur; яеосяМш vero, quae amplius

quam decet moras compositae modulationis innectunt, seque ipsa tardiore

pronunciatione suspendunt.

tptaternaria\ Aristídes Quinctilianus (p. 44. 6VQV&¡J.OV recte monct Dionysius Halicarnassensis

45): rovrcov ovv ovrcoç è%ôvTiùv ôéâeixrat (de compos, voc. T. V, p. 226 Reish.).

T« (leys^rj tcov 6voi%ei(OV rolç дихбтгцлибм despiciunt] Sic rccte Grotius; anteriores dib6ÚQL&[

ia tov róvov то (úv yàç s?m%i6tov spiciunt.

avrcöv tov ¡isyí6Tov TsTaQTTjnógtóv s6tw, jteoutJJco] liane lectionem restituí ex p. 54

cog r¡ Ô'u6iç Tov Tovov. Itaque non solum longas т. 2 Aristídis. Uterque scriptns verae proximam

ct breves, vemm etiam brevitim dimidias statuit, habet legendo ПЕР1ПАЕС. Pessime editur et

quarum notitia ex nostra métrica prorsus disparult bic et paulo post jíSQUtXeófisva , at in margine

enrhythma — arrhythm» ] Sic rccte códices aliquanto melius habetur rteoirtÄsccMsmou. — Ari-

Ulcibomiani (p. 559 v. i7), quum apnd Grotium stidis verba haec sunt: oí de rtSQirtXsco, OÍ nXkov

eorrupte legatur enrythmica et arylhmata. Pariter t¡dt] Trjv ßoaövTTjTa дш Óvv&étcov <p&óyyú)V

ct Aristídes in loco superáis (ad §. 970) citato «t jtOLOVfisvOL. Pertinent autem hace ad oratorinm

Quinctilianus (9, 4, 56; p. 564 Spalding.). Con- numerum, de quo omnino conferendi sunt Aristofer

Boecbliium (de metr. p. 57). Alias inter se op- teles (rhetor. 5, 8), Cicero (orat. 65 sequ.), Díoponuntur

evQvdfjiov at açàv&nov , ut apud Pia- nysius Halicarnassensis, Quinctilianus, alii; inter

tonem (republ. 5, p. 400) et Aristotelem (rhetor, recentiores autcm inprimis Battcusius (in mem. de

5, 8), sed aliquid intéresse inter hvçv&iwv et l'acad. 'f. XXXV, p. 415 sequ.).

95 *

756 Martiani Capcllae lib. IX. §. 974.

QUID SIT PES IN NUMERIS.

974 Sed temporum alia Simplicia sunt, quae podica etiam perhibentur. Pes

vero est numeri prima progressio per legítimos et necessarios sonos juncta,

cujus partes duae sunt, arsis et thesis. Arsis est elevatio; thesis depositio

975 vocis ac remissio. Sed pedum differentiae sunt septem: per magnitudinem,

quum alios simplices, alios multíplices pedes ponimus; et simplices quid em,

ut est pyrrhichius; compositi vero, ut sunt paeones, vel eorum pares. Et

simplices quidem dicuntur, qui temporibus dividuntur, compositi autem, qui

in pedes etiam resol vuntur. Alios vero alogos, hoc est irrationabiles nominamus,

quorumque ratio nulla praestatur, sed incondita quaedam compositio

976 profertur. Alia deinde differentia est, quae per divisionem quaeritur, qualis

exsistit, hoc est xoia, quum varie et multipliciter ea, quae connexa fuerint,

dividuntur; atque ilia, qua simplices pedes esse multíplices nominamus. Alia

est, quae per divisionem fieri consuevit; séptima, quae per oppositionem

fit, id est quum duobus pedibns acceptis unus habet prolixius tempus, quod

praecedit ex ordiue, illud autem tempus, quod insequitur, angustius, vel

quum per contrarium ordinem témpora praedicta vertuntur.

podica] Hoc quoquc ex Aristide (p. 54). Addc

Isidoruin (orig. I, 17, 1; p. 23 Arev.). Plura dabit

BoecMiius (de* metr. Piad. p. 13 sequ.).

elevado] Sic male hie onirics. Scribendum elalio,

qnod recte ubique scquifur. Quamvis Latinius sit

sublatio, qnod aliis. auctoribus pro isto usnrpatum.

Meibom. — Sublationem appcllavit Qiiiuctilianus (9,

4, 48; p. 556); sed Isidoras (1, 17, 21) elevationem,

at пес reprcbendendi пес mutaudi causam

in nostrp Tidcam.

eorum pares] Codices Monaccnsis (С) et Mcîbomianus

uterque addunt epitriti, quod tamen ferri

nequit, nisi p гас terca et in sertum fuerit Paeonam

enim non epitriti sed cretici parcs saut (§. 990).

Quanqaam incompositos ctiam paeones esse noster

ipse agooscit (§. 989).

alogos] Aris tides Qninctiüaniis (p. 55 Mcib.):

Ï6xl ôè xaï aXXa yivr¡ amen àXoya хаХйтаь,

ov%í ты [irjdèva Xóyov exELV> àXXà ты (irjdevi

To/v jfçosiQrjfiêvojv Xôycûv olxsuoç ë%£iv, хата

àçL&fiovç dè fiäXXov rj хата eldr] çv&y.ixà

ÔcoÇeiv Taç àvaXoyiaç. Plura dabit Boeckbius

(de metr. Pind. p. 59). Addc Godofredum Herrn annum

(dem. doctr. metr. p. 20).

per oppositionem] Sic codices et Meibomian! et

nostri Reicbenauensîs, Darmstattensis, et Mona

ccnsîs (C); vulgo oppositum, quod jam ex inferiori

loco (§. 980) corrigendum erat.

/

Martiani Capellae lib. IX. $. 977. 7o7

DE TRIBUS RHYTHMICIS GENERIBUS.

Rhythmica vero genera sunt tria, quae alias dactylica, iambica, paeonica 977

nominantur, alias aequalia, [alias] hcmiolia, duplicia. Deniquc etiarn epitritus

sociatur. Etenira unus* semper, quum sjbi fuerit aptatus, ut aequalis convenit;

tria vero ad duo numerus hemiolkis est; duplex vero qui fuerit ad singularem,

gominam rationem tarn syllabarum quam temporum servat; quatuor vero

ad tria epitriti modum faciunt. Sed quae aequalia diximus, eadem dactylica

esse dicimus; denique in dactylico genere signa aequali sibi jure nectuntur;

verum ad alterum vel ad numerum geminum duo velut forte aequ alitas nu

merosa decurret. Sequitur iambicum genus, quod diplasium superius exprcssi;

in quo pedum signa duplicem rationem ad invicem servant, sive unus ad duo,

sive ad quatuor gemini, vel quidquid ad duplum currit. Hemiolium sane,

quod paeonicum memoratur, tunc est, quum pedum signa hemiolii rationem

sunt iría] Totidem jam Plato numeral (de re- faciunt] Lectionem facit, quam utcrque scriptae

publ. 3, p. 400): ott [úv yàç TqV axxa è6xlv habet, genuinam censco. Graecam enim loquendi

el'ÔT] è£ un/ ai {3a6eiç ïtUxovxai, wçrtsç èv xolç rationem à de — JtQOÇ xbv — expressif. Editas

<p-&ôyyOLÇ xéxxaga è£ cov ai Лабас àçnoviai, modum faciunt; то modum glossae В explicant

ze&ea[iêvoç àv eixoifui ubi vide interpretes; adde per mensuram. Meibom. — At vero superius (§. 951)

et Ciceronem (orat. 56). legimus: »ut sunt quatuor ad tres.« Ceterum nostro

alias dactylica] Ita bic et sequentibus binis locis quoque loco alii, teste in margine Grotio, tres Uh

pro alia scribendum esse videram. Comprobarunt gebant pro tria, quod tarnen mutare nolui, quia

cam scripturam deindc uterque scriptae. Codex А nee ipsum Martianuin vel libraries ejus, qui nolis au-

то cula auctîus legit alias duplicia. Meibom. — Mo- merorum verba substitueront, ea in re sibi conslilisee

nacensis (C) quoque ter itérât alias; sed mihi e Aritbmeticae liber satis ostendit 4

contrario secundum jam tollcndum videbatur, quare aequali] Sic scrîpsi pro aequalia in editis ex

uncinis inclusi. Minus placet quod Rcuvensiiis (in utroque códice Meibomiano.

coll. litt. p. 117) legendum proposait » alia aequalia, verum ad alterum] Sensus esse videtur, non

alia hemiolia, alia duplicia.» singulorum semper verum ctiam binorum vel plurietiam

epitritus] Confer Bocckhium (de mctrïs um temporum dnas ejus numeri partes esse posse;

Pind. p. 24) et Godofredum Hermannum (in opuse, verba ipsa tarnen praestare nolim.

T. III, p. 91 sequ.), nnde videbis multos banc ra- unus ad duo] Pro unius in cditis, с códice

tioncm e gcueribus rhythmicis exelusissc. Meibomiano В.

758 Martiani Capellae Hb. IX. §. 977.

jusque sectantur, ut ad duo tria sunt. Accidit autem etiam in epitriti ratione

saepe numerus, quum pes in eo accipitur, qui sit ad tria quatuor. Sed jam

ad ordinem recurramus.

DE AEQUALI, DUPLO, HEMIOLIO, ET EPITRITO GENERE.

078 Aequale est igitur numeri genus, quod a dísemo usque in sedeeim

pedes procedit; disemus autem appellatur pes, qui per arsin et thesin primus

constare dicitur, ut est leo. Duplum vero iucipit a trisemo; decern et octo

autem syllabas in finem usque deducet. Hemiolium sane ab pentasemo ducit

exordium; impletur autem in quindeeim numeris. Epitritus ab heptasemo

principium facit, quatuordecim similibus idem ponens, cujus difficilis est usus.

Atque hos quidem omnes numerorum ordines ideo memoravimus, ut singulorum

079 leges per universa serventur. Sed numerorum alii sunt compositi, alii ineompositi,

alii permixti. Et compositi e duobus generibus vel pluribus cohaeserunt;

incompositi, qui uno pedum genere consistunt, ut sunt tetrasemi; mixti vero,

qui aliquando in pedes, aliquando in numéros resolvuntur, ut in hexasemo

numero accipere debemus. At vero eorum, qui compositi esse dicuntur, alii

per copulas, alii vero per periodum colligantur. Etenim 6v£vyUc, id est copula,

in epitriti ralionc] Sic rcctc codices Darmstat- snam naturam non posse pluribus quatuor

tensis et Monaccnsie (G), et bini Meibomian! pro constare jam Aristoxenus docuerat; confer Bocrationem

in editis. ckbium (de metr. Pind. p. 22 ecqu.).

qui sit ad] Hie vocula addita legerem «qui sit numéros — hexasemo] Quinqué baec verba, in

»<f ad. « Meibom. — Pion neccssarium arbitrer. editis omissa, codices Monacensis (C) et Darmstatin

sedecim pedes] Infra (§. 983) septem tantum tensis ct titerqne Meibomianus suppeditarunt

numcrat. at vero] In MS. fuisse videtur: Atqvm eorum

decern et octo] Vide inferius (§. 987). Syllabae etc. Pbrasis Capelliana. Gbot.

nunc videntur esse quasi comprehensiones, quo vo- 6vÇvyicc] Isidorus (ctym. 1, 17, 20; p. 26

cabulo generali et simpliccs pedes et syzygiarum Arc v.): »synzugiae autem sunt pentasyllabi et be

vel pcriodornm compositiones signifient. „ xasyllabi pedes, et dvctae apud Graecos synzwgiae

memoi avimtts] Ita codices Rcicbenaucnsis et quasi quaedam conjiigationes; sed ht non sunt pedes,

uterqnc Meibomianus pro numeravimus in editis. sed appellantur pentasyllabi et bexasyllabi, qui

tetrasemi] Simplicem cnim pedem secundum ultra quinqué et sex syllabas non procedunt.« Di

Martiani Capellae lib. IX. §. 979. 7q9

duorum pedum in unum est adscripta connexio, qui in dissimiles sibi positi

esse videntur. Periodus sane est pedum compositio plurimorum, quique

dissimiles sibi impares sociantur. Dissimilitudinum sane differentiae tres erunt, 980

per magnitudinem, per genus, per oppositionem. Per magnitudinem, quum

cx disemo vel tetrasemo componitur numerus; per genus, quum diplasium

aut hemiolium simul jungimus, vel quod ex pluribus aequaliter copulatur;

per oppositionem, id est antithesin ,; quum aut primos disemos ponimus [aut]

insequentibus longe potioribus, aut tetrasemos disemis insequentibus applicamus.

Verum notum esse conveniet, unum etiam pedem posse sufficcre ad compïendam

periodon, si solus ceteris inaequalis inseritur.

DE DACTYLICO GENERE.

Sed eorum, quae in pedem recidunt, dactylicum genus primum est, 981

in quo genere pedes incompositi vocabuntur, qui numero sunt quinqué, id est

proceleusmaticus, dactylus, anapaestus, spondeus simplex, et spondcus major.

Ac proceleusmaticus quidem est, qui et positioncm brevem et elationem brevem

retinet. Utetur autem hic idem tetrasemo frequentius. Namque et disemus,

stinguunt nimirum mefpící infer dipodîas et syzy- cinîs inclus! praefereaqne pro prioribus ex codi

fias ita, ut illas ex duobns disyllabis, has de duobus cibus Darmstatlensi et Melbomiano В potioribus

trisyllabís те! dísyDabo et trisyllabe fleri dicant scripsi.

(Ilerm. elem. metr. p. 19), qaanquam Atilius For- numero sunt quinqué] Ita anctoritate eodicnm

tanatranus (p. 2688 Putsch.) aliter: »Quum nnus Reichenauensis, Darmstattcnsis, Monacensis (C),

pes simplex bis pósitos compositum pedem fecerit, et Grotiani legendum, non Humeri, ut in editis.

Greece âvÇvyict, Latine conjugatio dicitur; baee proceleusmaticus] Sequens vocabulom daclylus,

duos pedes similes jungit, tautopodia, vulgo omissum, ex Grotiano códice supple vi, nt

quam diversos, dipodia appellator. • IVoster seqoitur numerus constaret; licet bune pedem infra anapae-

Aristidem (p. 36 Bleib.). stum a majore appellet Vide et Boeckbium (dc

sibi impares] Alii, teste margine Grotlana, pares, metr. Pind. p. 24).

Multa hie in singulis turbata esse negari nequit, disemus id est] Disemus hujus; male codex A

auf insequentibus] Lego insequentibus longe Ли/с. Meibom. — Sensum omnino corrompit vox tam

prioribus, deleta disjunctive. Ita etiam paulo post Attic, quam hujtis. Expunxi igitur earn ct quidem

insequentibus. Grot. — Disjunctivum un- Darmstattcnsis codicia auctoritate.

»

760 Martiani Capellae lib. IX. §. 981.

id est qui duobus tcmporibus impletur, proceleusmaticus quidem sed brevior

oominatur; ille vero major est, qui ex quatuor brevibus efficitur. At

vero brevior, id est disemus, syneches vocatur, quia ipsa assiduitas et

frcquentia comprehendentis se invicem syllabae nec magnitudinem aliquam

nec modutn divisae potestatis extendit, ideoque eo raro uti decet, ne assi

duitas brevis syllabae carmen ipsum, quod cum dignitate aliqua proferri

oportet, incidat. In permixtione vero aliorum pedum, qui longiores ponuntur,

decenter aptatur, ut iilorum prolixám moram interveniente sua celeritate

compenset. Quare proceleusmaticus, qui ad numéros aptatur, a quadrisemo

982 exordium debet accipere. Anapaestus, qui vocatur, accipiet elationem pedis

unius temporis, positionem vero duorum temporum faciet. Monochronon

quippe dicitur tempus etiam quum longa ponitur, quae longa duo témpora

recipere consuevit; vel quum tria témpora símul brevia collocantur, vel quum

sunt quatuor numero; quae omnia ad comparationem longae syllabae computantur.

Igitur major anapaestus elationem quidem suscipiet, quae monochronos

esse dicatur; positionem dichronon habere monstratur. Quare utri usque

temporis, quod in positione fuerit, aequali sibi pósito, oportet elationis geniftum

tempus accipere; ita tarnen, ut utroque #insequenti tempore par

priori esse videatur. Quare anapaestus ало luiÇovoç dactylicus a nobis esse

dicitur; at vero anapaestus, qui âjtô èXa66ovoç nominator, ex duabus brevibus,

í)85 quae in elatione sint, et ex una, quae in positione sit, copulatur. Simplex

vero spondeus erit, qui ex producta tarn arsi quam thesi jungitur. Major

brevior] Gracce àftAovç, ut major dutXovç. a quadrisemo] Omissam in editis pracposîtîonem

Meibom. — Vulgo pyrrhichius appellatur. а с Darmstattcnsi supplcvi.

brevibus efficitur] Groliana margo efßngitur. anapaestus qui vocatur] Sic Darmstattcnsis et

eo raro] Codex Darmstattensis eo j-arius, quo Mcibomianus alter (A); vulgo addebatur minor, sed

tarnen non magis opus est, quam quod mox Gro- Luic répugnât quod inferius iisdem verbis sequitur

tins in margine posuit oportet pro decet. Sed pro de majore anapacsto.

Grotiano nec assiduitas rescripsi ne ex Reichenau- computantur] Darmstattcnsis codex componuntur.

cusi et Meibomiano utroque, pracscrtim quum jam copulantur] Codex В componatur. Meibom.

anteriores editioncs Ulud liabcrcnt. major vero] Sic probe scripti: editus infercto

Martiani Capellae lib. IX. $. 983. 761

vero dicitur, qui quaternariam non solum elationem sed positionera etiam videtur

admittere. Per copulam vero duplices accedunt numeri, quoniam alter ex majore

erit iónico, alter ex minore; atque ille, qui ex majore procedit, constabit ex

spondeo simplici vel proceleusmatico, quern disemum esse non dubium est;

qui vero ex minore est, contrarium facit. Atque hi quidem in dactylico ge

nere ponentur rhythmi incompositi ac compositi, qui septem numero omnes .

erunt. Dactylus igitur est diclus, quia ordinem syllabarum consimilem digito 984

hominis informât; anapaestus vero, quia per ordinem redeat sursum; pyrrhichius

vero, id est proceleusmaticus, quia hie assiduus vel in certamine vel

in ludo quodam puerili; spondeus, quia plerumque ôjtovôalç inservit; ionicus

sane propter numerorum inaequalem sonum; habet cnim duas longas duascfue

correptas, quo pedum carmine multi saepe reprehensi sunt.

í

DE IAMBICIS METRIS. :

Haec de dactylis satis: nunc iambica memoremus; in quo genere numeri 985

incompositi erant quatuor, compositi per copulam duo, at vero per periodum

sunt duodecim. Qui igitur incompositi erant, isti sunt: iambus ex dimidia

m

verbo »major vero dicitur.* Meibom. — Ego vulgatam capite ante oculos habuít noster, vocem, quam volult

rctinui. Ccterum confer Godofr. Hermanaum (elem. Grotíus, ¡nscruí. Míror Mcibomium mendum prormetr.

p. 18). sus non vidisse. Celemín Grotíus perperam ubique

tomco] Immo ioniens. Paríter infra legend um Spondaeus edidit, licet Graeca vox sît 6rt0vffeÏ0Ç.

• spondco simplici et proceleusmatico «5 inepte vulgo 1 Ionicus] Aristidcs (p. 57) »JcovixoQ fflà гÔ

vel. Tov $v&nov ipoQttKOV, ¿£>' to wà oilcovis1

dactylus] De hujns nominis et sequehtiunv èxcofiepfftjSrjÔav.*

etymo vide Aristidcm Quinctilianum (p. 57 et 48 incompositi erant] Codices Monaccnsis (C) et

Meib.) et Isidorum (in etym. 1, 17, 2; p. 24 sequ. Darmstattcnsis bic et inferios inepte errant; tamen

Arcv.). nee vulgata placet, atque baud scio an melius foret

plerumrjne 6îCovôaïç] Omissa a negligentia* erunt, ut supra (§.981) vocabuntur.

ribus librariis vox Graeca, ut saepe. Itaque lego: elatione et positione] Apparct nostrum bacc vo-

»6rtOvffaîç plerunt/ue inservit. Ghot. — Aristidcs cabula nunc contraria potestate accipere, ut quam

(p. 57): «ErtovSeloç ffià TO èv Tccïç drtovâaiç nos thesin, elationem, quam nos arsin, positionem

CXVtov äöeÖ&au« Ex со igitur, quem toto boc dicatj qua de re ita Godofr. Hermannus (elcm. doctr.

9C

762 Martiani Capellac lib. IX. $. 985.

elatione, et positione quae gemina est; trochaeus ex duplici positione, et

elationc quae brcvis est; orthius, qui ex tetrasemi clatione, id est arsi, et

octasemi positione constabit, ita ut duodecira temposa hie pes récépissé videatur,

atque habet propinquitatem quandam cum iaiubico pede, quatuor

enim priinis tcmporibus ad iambum consonat, reliquis octo tcmporibus adjunctis;

debinc trochaeus, qui semanticus dicitur, id est qui e contrario

octo primis positionibus constct, reliquis in elationcm quatuor brevibus artetur.

986 Compositi sane sunt, qui per copulas colligunlur. Sunt autcm hi: bacchius,

qui ex trochaeo deducit auspicium, fine autem iambici terminatur. Qui

vero baccbius est, ab iambo principia sortitur, atque a contrario his quos

diximus pedibus aptabitur. Per periodum vero est, quod velut per se

certain viam provenit. In hoc genere quum sint duodecim numero, quatuor

metr. p. Ii): »fllud tempos, in quo ictus est, R. baccbius a epondaeo incipit ct trocbaeo terminatur j

Beotlcjus arsin, témpora autem ea, quae carcnt an itaqne faciendum amphimacrust is enim

ictu, thesin Tocavit, ducibus Prisciano p. 1289 et încipit et ¡ambo terminatur. Sane bacchius hoc loco

Martiano Capclla p. 191 ed. Meibom., qui ab ele- fem non potest, quum statim de bacebio subjiciat.

vatione et remissione yocís baec nomina ducta di- Grot. — ¡Vosler quum semper fere Aristidcm se»

cnutj ceteri musici et metric! veteres, a depositione quatur, hune conferre debebat Grotius: slatuit enim

atque clevatione pedis vcl inanus ea nomina deri- îllc (p. 57) »duo bacebios, quorum alter primum lia-

Tantee, tempus ictu notatnm thesin, destitutum beat iambum et secundum trochacum, alter contra«}

ictu arsin vocari volucrunt, qnam rationem ¡lie ipse ut appareat non qnos vulgo bacchium et antibacchium

Martianii9 Gapclla sequitur, qui, ut dictum est, sive palimbacchinm nominent (conf. Quinct'd. 9, 4,

definitione ilia sua coutrarium dicit.« 80 sequ.; p. 388 sequ. Spald.) sed choriambum et

orthius] Tam ex Darmstattensi códice , quam ex antivpastum intelligendos esse (Bocekb. de шс tris

auctorc ipso (§. 988) corrcxi corrupt uni orchitis in Pind. p. 25). Ce tern m ne sic quidem locus sanus

editis. Eum et Plntarcbus (d. mus. p. 1 140) memorat. est, et si nibil aliud ccrte infra duabus vocibue

Addc doctiim bnjus intcrprctcm (in AIem.de Tacad. X. itcratis scribenduin: «qui vero baccbius est ab iambo,

p. 232. 285. 504) et Hcrmanniim (clem. p. CGOsq.). ab iambo principia sortitur.«

oclascmi] Darrostattcnsis ogdosemis, male! Est per se cerlam ] Hace manifesto corrupta sunt;

enim Gracca vox ôxTÔÔrjfioç. quibus tamcn sanandis imparcm me confíteor, licet

propinquitatem quandam] Alii ut codices Mo- facile intelligent Martianum vocis jteçioôov clymonacensis

(C), Reicbenauensis, Darmstattcnsis, et logiam Latino sermone exprimere vclle.

Mcibomiauus В aliqnam, fortasse melius. duodecim numero] Horum tabula m Boeckbin»

Ai] Alii antibacclüus; sed sane anti- (1. с. p. 26) banc proposuitt

Martiani Capcllac lib. IX. $. 986. 763

quidem per singulas periodos accipere docetur unum iambum ac tres trochacos;

ас de iisdcm quatuor primum quidem quod iamb uni habere monstratur,

trochaeus ab iambo dcnominatur; qui vero rhythmus secundum iam

bum recipiet, a bacchio trochaeus vocabitor; qui vero iambum tertium recipit,

bacchius a trochaeo potcrit nominan; ille vero, qui quartum admittit iambum,

appcllatur epitritus iambus. Eorum vero qui ex uno trochaeo fit ctiam iambus

a trochaeo appcllatur; sccundus iambus a bacchio dicitur, aut certc bacchius

médius potcrit nominari; qui vero tertium recipit, bacchius ab iambo no

minator; qui vero quartum recipit trochaeum, epitritus trochaeus appellator.

Octo vero et quatuor de his, quos duodeeim diximua per periodum, illi

esse dicuntor, qui binos trochaeos atque iambos per pyrrhichium servant;

atque ille qui primo trochaeos recipit, duplex bacchius a trochaeo esse dicitur;

qui vero secundos iambos habebit, duplex bacchius ab iambo nominator ;

quatuor ex tribus trochaeis et uno iambo: batur et facile ex prima seqaentis verbi syllaba

■w — — <•« — — «— trochaeus ab iambo, oriri potuit

_ v . . w trochaeus a bacchio, a bacchio trochaeus] Vulgo inepte trochaeo,

^ ^ w bacchius a trochaeo, 4aod j»™ Grotius corrigendum esse vidit

w . iambus epitritus } eorMm vero] H!c )dî4u!d ««ídÍ8*e «*«*■» «•»■

IU fere Martianus ecripserat: «connu vero qui ex

quatuor ex tribus iambis et uno trochaeo: uno trochaeo fiunt et iambis tribus, qui primum

_ w — w — — — iambus a trochaeo, trochaeum habet, iambus a trochaeo appellator. •

^ ~_ iambus a bacchio, Certc etiam in vnlgatis ineptum est —»r

w „ «_ bacchius ab iambo, bacchius médius] Darmstattensis quidem tneliusi

v _ ^ _ w ^ trochaeus epitritus; eed vulgatam retinui, etiam Monacensi (C) adsti-

.... ..... . , . púlante; ñeque aliter Aristide»: иебод ßaxYiloQ.

quatuor ex bims iambis binisque trochaeis :

ah iambo nominalur] Verbum omissum boc a

w —< w^- — — >ш> simpl. bacchius ab iambo, -, . .... ,. n -

S 7 drotio tarn anteriores edit iones, quam codices Ivci-

_ - simpl. bacchius a trochaeo, chenaucils¡9 et Darmstattensis babent ,

^ ^ — ч_ medius iambus,

»I • -i octo vero] Lectio manifesto corrupta; exspecy,,^

medius trochaeus. Uimm .relîqui vero quatuor, cet-. . •.. t : -.tt

trochaeus ab iambo] Sic repos ui Arietidem se atquc Ule aid] Sccutus sum codicem Darms lat

ent us (p. 57), ubi est xçoxaloç ало iäfißovi tensem; vulgo inepte: » atquc ille sept ¡mus qui

migo euim praepositio deest. Codex Grotianus qui- trochaeos primos recipit» ¡ и «ьи---! *- '

dem habet iambodes, eed boc ctiam ineptius vide- duplex bacchius ab ùimbo] SIS. « trochaeo, et

96*

764 Martiani Capellae lib. IX. §. 987.

quum autem trochaei medii collocantur, trochaeus medius jure dicetur; quum

autem in medio iambi, medius iambus vocatur. Omnes vel qui incompositi

per periodon, vel qui iper copulam colligantur, rhythmi decern et octo nu-

988 merati sunt. Sed iambus dictus est ab eo, quod UxpfiLÇeiv Graeci detrahere

dixçrunt, et hoc carmine quibusque veteres detrahebant. Item hoc nomen

est ab eo, quod venenum maledicti aut livoris iofundat. Trochaeus vero ab

eo dictus, quod celerem reversionem faciat, veluti rota. Orthius propter

honestatem positionis est nominatus. Semanticus sane, quia, quum sit tardior

tempore, sigoificationem ipsam productae et rcmanentis cessationis effingit.

Bacchii vero sunt dicti, quod Bacchicis maxime sonis congruunt, isque Bacchi

ludus est, qui illis carminibus .aptatur.

DE PAEONICO GENERE.

989 In eo vero genere, quod paeonicum nominatur, incompositi duo rhythmi

subnectit: »qni secundas iambus (1. secundos tambos) Jtaçà xôv iov eïçrjfiévoç. Undc Iambus ille Arduplex

(adde bacchius) a diambo esse dicitur.« An cbilochius maledicus (Casaub. ad Strab. 9, p. 422

itaque supra Icgendum duplex bacchius a ditrochaeo? et de poësi eatir. p. i 6 Cren.). Sed vide omníno Ari-

Sanc arbitrer. Grot. — Vulgatam retinui , nisi quod stotciem (in poet. 5 , 8) et Illgcnium (de scoliorum

pro esse dicitur reposui ex anterioribus editionibus et poësi p. СХУП1).

codicibus Reicbenauensi ct Darmstattensi nominatur. trochaeus ] Isidoras (etymol. 1, 17, 5; p. 23

Ceterum locnm corrnptum esse quivis videbit, licet Arev.): »ab eo dictus est, quod cclcicm conversion

sensus certus sit; fortasse pro secundos legendum nein faciat cantilcnae, et quasi rota vclociter curduos.

Quos autem noster, praeeunte Aristide, rat in metris; xço%bç enîm Graccc rota dicitur. •

bacebios dicat, superius (ad §. 986) jam intel- Aristides (p. 57. 58) cadem quae noster docct

leximus. orthius] Ita Latine noster reddidit Aristidis

rhythmi decern] i ¡dices Darmstattcnsis et Mo- (p. 58) verba: »¿ âs оо&юд ôià то óepvov xijç

nacensis (С) inepte inscriint dienntur et; videtur vrtoxoi6eciiÇ xaï /Забесод.» Inepte alios forte artios

tamen tota periodus tnrbata esse, quam: ita pro- legere margin! adscripsit Grotius.

babiliter restituimus: »omnes vel qui incompositi semanticus] Graced Aristides (p. 58): »Xndienntur

vel qui per periodon vel qui per copulam (uxvxoç de ort ßoaövg cov xoïç xgóvoig irticolligantiir

rbythmi decern et octo numerati sunt« Te%VT)Xulg %Qr¡xtXL бгщабЬсид } ftapáxo/lov&T}-

ia/ißLCsw] Aristides (p. 58): ta[ißog ¡úv ovv бШд ivexa ÔLftXa6iàÇ<ov xàç &e6eiç.9 Adde

èxtydri artb xox> UtfißiCuv, 0 i6xi, À0tâoO4tv, Piutarchum (de música p. 1140).

Martiani Capellae lib. IX. J. 989. 765

esse dicuntur: quorum unus paeon ôutZâôioç appellatur ex longa positione et

longa elatione; ас alter paeon epibatis, id est in thesi duplici positione pro

ducta et arsi longiore ducitur. Hi sunt paeonici generis numeri, quos incom

pósitos esse praediximus. Ñeque vero per conjunctioncm, hoc est ôvÇvyLav,

ñeque per periodum in isto genere rhythraus accedet. Inde бтХабюч quidem

dictus est, id est quasi duplicia membra discernât; epibatis autem, quia

membris veluti utens quatuor et duabus diversitatibus copulatur.

DE PERMIXTIS GENERIBÜS.

Verum haec genera quum permixta fuerint speciebus numerorum , primae 990

species erunt istac, quae dochiminac nominantur. Ex quibus prius quod

fuerit, hac lege componitur, ut sit ex iambo et paeone, qui áu*T¿r¡g vocatur;

quorum units] E Darmstattcnsi hoc códice rcccpi,

quia cam sequent! alter melius couvemt, quam

alius in editîs.

epibatis] Aristidi (p. 98 Melb.) ó елфатбд.

»Movetnr inagis « inquit » dupla qnidem positione

au i in inn со ni Urbans, clalionis vero inagnitudinc ad

summa meutern excitan s. « Constare autem paeonem

epibatum (p. 58) dicit »cx longa positione et longa

elatione et duabus longis positionibus ас longa ela

tione — quoniam autem quatuor ntatur part ¡bus,

fieri cum duabus clationibus et duabus diversis

positionibus.« Ejusdem meminit Plutarchus (de mus.

p. 1141).

duabus] Editi male fría: nos tram autem lectionem

non solum codices Monaccnsis (С), Darmstatt

crisis, Rcichenauensis, et Grotianus tenent; sed

Ai'istides etiam (p. 39), e quo sua nostcr liausit,

confirmât. Qoanquam hand scio an altius mendum

lateat et per bomoeotclcuton Portasse exciderint,

quae ad epitritum pertinent, quern ratiouc trium

ad quatuor niti constat.

dochiminae] Sic editi et script! oranes et an

tiquum mendum esse etiam glossa qnamvis inepta

in códice Darmstattcnsi docet, quae approbativas

explica t, quasi a Graeco ÔÔxifWÇ descendat Ve

ra m et scribendi et derivandi rationem ostendit

Aris lides (p. 59 Meib.): âô^fuoi dè èxaXovrto ,

дш то jioixíZov xai àvôfwtov, xaí \щ хат'

tvdv -&e(OQei6&ccL xijq fav&iiortouaçï sed quam*

vis ipse supcriiis (§. i» 19) dochmium pro dochimo

rc9titueriin, liic tarnen quidquam miliare nolui. Ceternm

de docLniiacis versibus pecoliaris liber exstat

Scidlcri (Lips. 1811).

qui ducxôrjç vacatur] MS. »qui âucTOTjG*'.

forte: *diâxo(xoç — bunc Avxeiov posteriores

Graecî nominarunt.« Grot. — Edidit enim ¡ta: «qui

âlTTOC vocantur : bunc diâxofiov posteriores Graecî

cognominaruntv; etsi jam antecedentes editiones

ôiazôqç praeberent, quod quamvis corruptum retinni,

ne q*id temeré mutasse viderer, quum nec

quod Aristidcs habet âuxyvoç omníno placcret. Sed

eine hacsitationc recepi cx Reichenauensi

766 Martiani Capellae lib. IX. $. 990.

bunc posteriores Gracci creticum cognominarunt; secunda est species, quae

991 ex iambo dactylico et paeone constare monstratur. Qui autem dcducti numeri

nominantur, propter assiduum et compositum sonum appcllari videntur. Fiunt

autem numeri, qui et prosodiaci vocatitur. Quorum alii per temos pedes

fiunt, pyrrhichio iambo ct trochaeo; alii vero quatuor, ut his tribus pedibus

iambus primus aptctur; alii vero ex duabus syzygiis, id est copulis, bacchio

992 et iónico curo (isLÇovoç constare consueverunt. Sunt sane, qui etiam irrationabiles

esse dicitur, quos alogos vocitamus, quos etiam chorios appcllare consuevimus.

Sunt autem numero duo, quorum alter diiambi figuram respicit,

et constat ex clatione, quae longa est, et duabus positionibus, et numero

qui est ad dactylum similis, partibus vero ad numerum ionicum jungitur et

iambicum; alius vero est numerus, qni trochaeides nominatur, id est qui

figuram quandam speciemqne trochaei habere videtur, ex clationibus geramis

ct longa positione consistons, per contrarium prioris effectua.

DE QUINQUE SPECIEBUS MIXTI GENERIS.

995 Sunt autem mixti generis quinqué, id est daetylicus per iambum,

pro vocantur, ut ad proximo antecedentem alogos] Vulgo análogos inepte; corre ti с

solum pertineret, unde etiam explicatur, dicibus Reicbenauensi, Darmstattcnsi, et i

qnod mox ex Darmstattensi recepí creticum ,* bos (C). Vide superius (§. 975).

cnim ejnsdem cum paeonibus mensurac fuisse satis chorius] Aristides (p. 59): elói âs xaí аЛо-

eoDstat. Vide Aristidem (1, p. lili Mcib.). yol x°Q^°b iafi^oeiâ^ç, oç 6vvt6zr¡xív

prosodiaci] HoruDi mentio praeter Aristidem ¿x (ucxoâç açÔecoç xai âvo öiöecov, xai Tov

Quinctilianuni (p. 59), quem noster 'scqnitur, ex- fikv $v&fxov Moins âaxTvXco, tu âï rrjç ZéÇscéÇ

etat apiid Dionysium Ilaliearnasscnsem (de compos. [¿¿QT] хата rov àçi&pù)V lávico * ó de rooyo-

Yoc. p. 29 Reisfc.), Plutarcbum (de música p. 1141), tvdr¡q ex âvo àg6ecûv xai fiaxoâç ôè6tb>ç, хат'

Hepbacslionein (de metris p. 48), et scholiastem cnTiÖTQOcprjv Tov itQOTtQOV : quem illustrât Boe-

Aristopbani» (ad nubes Gî>2). Cave autem a pro- ckbius (de metr. Pind. p. 41).

sodia derives, Graece cnim JtQOtiodutxoï scribuntur. numero qui est] Bocckbius nescio undc tptidet*

ex duabus syzygiis] Sic codices Monacensis (C) est, baud prefecto male,

et Darmstattensis , vulgo soloecc duobus. iambicum] Sic codex Grotianns; vulgo iamarto

fieiCovoç] Grot, ionio, quod correxi. bicinum.

Martiaiii Capellae lib. IX. $. 993. 767

dactylicus in bacchio incidens qui veniat cx trochaeo, dactylicus per bacchium

qui cx iambo manavcrit, dactylicus per trochaeura qui ex iambi similitudine

exordium mutuctur, dactylicus per chorium, qui cx similitudine trochaei

videatur%*expressus. Et creticus quidem consonans ex trochaei positione et

initio iambi *

*numeri componendi, et omnium figurarum plena pcrceptio. Dividitur 994

haec in eas quas et melopoeia partes, quae sunt istae: èjtLXrjxpiç , id est pcr

ceptio, per quam scimus, quo quantum numero utendum sit; xqt¡6iq, id

est usus, per quem positiones aut elationes decenter aptamus; fiL$iç, id est

permixtio, per quam quod opportunum fuerit ex arte misccmus. Tropi vero,

ut in melopoeia, ct in rhythmopocia tres sunt, quos systalticos dicimus, ct

in harmonicis eos superius memora vi. Numerum autem marem esse, molos 99ö

feminam noverimus. Etenim mclos niateries est, quae sine propria figura

dactylicus] M S. nbiquc dactylus. Grot, systalticos] Alii, Grotio teste in margine, ra

in bacchio] Codex Darmstattensis antihacchium, staticos; scd rctinui vulgatam, ctsi unus tantum

male. Vide superius (§. 986). systallicorum tropns sit (vide ad §. 947), »it rcliqui

exordium] Codex Darmstattensis ordinem, For- omissi esse vidcantur. Ceterum quod superius in

tassc melius. Scd ctiam ccrtius esse vide tur, pro harmonicis eos commémorasse ait, nihil inrcnimus,

trochaeum legend nm esse chorium, quae со facilior nisi in loco de melopoeia (§.965) exciderint. Sed

erat confusio, quia ipsnm trochaeum intcrdum hoc in his quoque Aristidem (p. 43) caecc exscripsisse

Tocábalo appellatum esse constat (Quinctilian. 9, arguitur.

4, 80). melos materies] Matcriam feminae assimilât. Sic

ex trochaei positione] Sccutus snm codicem Aristoteles lib. I. àxçoafiâvcov <pv>6uccov : r¡ fùv

Darmstattensem et anteriores cdiliones, nisi quod yàg vrtoflévovóa ßwairia Xr¡ [XOQtpfj Tcov yir

hae in sequentihus indicio habent pro initio iambi; vOflévurv löxlv шбЛЕО [ЛГ/Х^д etc. quae ibi se-

Grotius autcm ita cdiderat: »ex trochaeo positione quuntnr. Ghot. — Vide inprimis Aristidcm (p. 43

Ct indicio nuracri componendi« etc. Ceterum non ct 90 Meib.), cujus hace verba sunt: Tiveç de

pcrsanatum locum esse facile apparet, quarc lacu- rcöv jtaXaiúv TOV (lev §v$(iov cIqqsv àfttnac

signnm posui. xáXovv, то de fièXoç -di^Xv то yàv yàç fiéXoç

èrtlXrjtyiç] Ita ct MS. Alii èrtiâéÇioç, qnod cwevéçyrjxôv xè ебп nal á6x7¡{uxTi6xov, vXt¡q

vult ijtîôeÇiç codem sensu. Grot. — Reichenau- èjté%ov Xôyov âtà xr¡v Jtçoç xovvavxiov ÏXlensia

epilempsis pracbet, Darmstattensis et Mona- xrjôtiôxyxa , о de yvdfioç JtXcaxet, Ts avxo

censis (C) epilemsis. Arislidcs (p. 43) simpliciter nal neveî xexayftévcoç , jtoiovvxoç Xóyov ¿jf¿-

XijipLÇ' v»do superius (ad §.956). Xwv rtQOÇ T0 ttoiovfievov.

768 Martiani Capellae lib. IX. §. 995.

censetur, rhythmus autcm opere quodam virilis actus tam form am sonis,

quam varios praestat effectue.

996 Quae quum Harmonía intentis tam divis quam hcroum populis augusta

quadam suavitate percurrcret, ad cantus carmiaumque dulcedines"#decenter

régressa conticuit. Tuncque Jove assurgente divisque praeambulis tcoífirjtíiv

modulata in thalamum quoque virginis magna cunctorum voluptate pervenit.

1)97 Habes senilem, Martiane, fabulam,

Miscillo lusit quam lucernis flamine

populis] Temeré Barthius (in advers. p. 1507)

e libro suo praefert pupulis. Quod non fecisset,

el totum Iegisset Martianum. Qui enim intenti hc

roum populi hie dienntur anscultati esse, eosdem

supra (§. 904) cum Harmonía advenisse noster

retulit.

ttoL(lT]6lv] Edit! praebebant Cinesim; ad quod

Grotius: »Lege cura clariss. Yulcanio xoí[iT¡6iv, de

qua voce supra, ubi de èyeûÔLptOlÇ.* Monaccusis

codex (С) dat cymesim, melius ctiara Darras ta ttensis

cymesin. Pravam nempe in cditis Icctiouera e cor

rupta ortam esse pronuneialione, satis superque alibi

(in palacogr. crit. T. 4. §. 854) demonstravisse mibi

vidcor.

habes\ Rcposui hoc pro tandem in editis, tam

с variante lectione a Grotio ad marginem rcjecta,

quam e codicibns Darras t at lensi, Monaccnsi (C), et

ntroquc Mcibomiano. Probavit etiam Burmannus

(ad Sucton. Т. I, p. 83). Alloquitur nimirum Mar

ianus (ilium cognomincm, quod ex initio etiam opería

apparct, neque tarnen ¡ntellcxisse videtur Scaliger,

qui Grotio teste legi voluit: » tandem senilis Mar

tiane fabulam. «

senilem ] Sic Fulgentlus nostri simios (mythol.

1, p. 5 Munck.): » participer ergo ausculta dum

tibi ruQosam sulcis anilibus refero fabulam« ; ñeque

tarnen necesse est cura Heinsio (ad Pbacdr. 3, proL

10) rescribí anUem; vide ipsum alio loco (ad Ovid.

T. I, p. 91 Burra.).

miscillo] Sic supra:

«Miseilla sacrae dum feruntur curiae.*

Illustríssimus Scaliger miscilla legit. Gkot. — Eqoidem

sublata interpunctionc sententiam sic expianandam

esse censeo: »fabulam, quam miscillo fiamine

ad lucernam lusit.« Vox nota, quam tarnen

alii, Varro, Cato, Plinins, Suetonius cet. mittel

Zum scribunt. Gcllius (ab init.): »miscellum et quasi

confusaneum.« Appulejus (metam. 2, p. 100 Oud.)

»fabulis miscellis explore pectus « scrîpserat, modo

editíonem principen ct óptimos consulucris codices.

Scnsum nullara babere dubitationem verbum immiscuit

paulo post (§. 998) adliibitum docet (cont

not. ad §. 915). Metrum qnidem flagitat misciüa;

sed sane carmen boc pluribus locis metro labora t,

quibus omnibus certc nemo medicinara afierre po

tent, ita ut Martianos negligenter seripsisse potins

censendus sit.

lusit] Ludcrc significat carmina componere , ut

apud Virgil iura (cel. 1, 10):

»Ludere quae vcllem cálamo pernu'sit agresti.»

lucernis ] Idem quod ad lucernas, sire lucernis

ardentibus, luccm praebentibus. Ita et Cicero (Attic.

8, 2 f.): «eadem lucerna epistolam scripsL« Vide

Bupcrius (ad §. 2). Quapropter me non movent.

Martiani Capellae lib. IX. §. 997. 769

Satura, Pelasgos dum docere nititur

Artes creagris vix arnicas Atticis,

Sic in novena decidit volumina.

Haec quippe loquax docta indoctis aggcrans

Fandis tacenda farcinat, immiscuit

Musas deasque, disciplinas cyclicas

998

quae Ileinsius, omnia corrigera tentans (ad Ovid.

T. I, p. 90 Barm.) ad bunc locum adnotat, legeudum

videri lucernae adflamine. Flaminis figura

с re naval i petita est, in qua omnia a prospero

et secundo ventorum flamme pendent.

Satura] liane Martianus ката rtçoçcortortouav

loquentem induxit. G пот. -— Nondum hoc quidem

loco; sed paulo in fori us.

creagris] Artes, 'quae acgrc ingeniosis Atticis

intclliguntur. VixcAx. — Conjicit Meursius diacriis}

ita cnim Attic! appellati jam ante Tliesei témpora.

Si glossas sequamur, criagris legendum sit ca for

ma, qua onagros dicimus. Ma gis tarnen crediderim

innucre Capellam artes lias suo tempore non tarn

familiares fuisse, quam culinariam, quam iunuit

per n omen i ns [rumen ti, quod Graccis vpsúyoa,

Latiuis ab eximendis carnibus exemplum dicebatur.

<iloss. Isidor!: »Crcagrae, fuscinac, ad carnes de

caldariis proferendas. « Similis est illa Ciceronis

sentcntia: » quorum auditores disc um and ire malunt,

«pain pliilosophum.« Sane de artibus ctiam apud

Athcnieiises cvilcscentibus conquer! vidctur Arithuietica,

quae supra ait:

»Cetera Cecropias aequum perhibere cathedrae,

Si tarnen ulitis inest nos tris super halilus aris.*

Ilacc quum ita de desperate quodammodo loco co

gitaren), snccurrit cog arto iir)%ávr¡g Julium sidus,

ex quo didici Capellam nsTa<pOQVXioç , ut solct,

ipsa ingenia eo quod scientias appréhendant xgecxyçaç

vocasse. Grot. — Rcprclicndit Ileinsius (in

Bnrm. syll. cpist. Ill, p. 461 et ad Ovid. T. I,

p. 90 Barm.) Meursium, reponitquc theatris, pro

arbitrio scilicet, quamqnam libenter concedo repre

hendí facilius aliornm hariolationes posse, quam

ipsum aliquid probabile afierre. Yidcndum tarnen

an subtilitates potissimum dialécticas signified, quibus

unice Attici gaudcrent ita, ut reliquas omncs

artes prae Ulis spcrncrcnt. Grcagras enim non car

nibus modo verum omnibus rebus rcconditis atque

rcpositis promendis usitatas fuisse Aristopbanis locus

docct (in cedes. 1047), ubi creagrac appellantur

unci quibus urnáe ex puteis tollantur. Neque hamus

illc ncgligcndus est, quern occnltum tcnere Dialécti

ca m supra (§. 528) noster finxcrat; nee quod Plato

(in sophist, p. 210) hatnalilem piecatnm sophistas

exercerc dixerat. Sed ut ut haec sint, doctior est volgata,

quam quae corrupta haberi posait.

quippe loquax] Ileinsius (ibidem) legi jussit

linguax, quia versus vitio laboret; sed melius fuerit

ipsi Martiano lapsum tri Abre, quales hoc ipso in

carmine etiam plures commisit.

Musas deasque] Amplexus sum distinctioncm a

Grotio in nota propositam. Pro deasque alios legere

deique idem in margine notavit, ncscio quo sensu.

cyclicas] Hae sunt ipsae illae septem artes, quae

quia orbem quendam, ut Quinctiliani (1, 10, 1;

p. 209 Spald.) verbo utar, liberalis doclrinac efficere

vidercntur, éywóxAtOL a Graccis vocatae sunt

Quippe, ut ait Vitruvius. (1 , 1; p. 16 Dip.), »encyclios

disciplina nti corpus nnum ex membria est

97

770 Martiani Capellae lib. IX. $. 998.

999

Garriré agresti cruda finxit plásmate.

Нас ipsa nauci rupta conscientia,

Turgensque feile ас bile, multa chlamydc

Prodire doctis approbanda cultibus

Possemque comis utque e Martis curia;

Felicis, inquit, sed Capellae flamine,

compos! ta. « Undc Tzctzes (cliil. 11, 525):

»0 xvxZoç xai бъцлёдабца jtávxcov xóv

Т$ащшХ1хг\д, $t)XOQixf¡g, avxijç <piko6o<piaç

Hai xcöv хеббйдсоу те xe%van> xcov гл' avrrjv

xeifiêveov,

Tijç àgi&iwvôrjç, fiovôtxijç xai rijç yecofiexçLaç

Hai xijç ovQavoßäfwvoQ avxijç à6xqovo-

(л'шд.«

JtVddc Straboncm (1, p. 15 Gasaub.), Senccam (cp.

88, p. 568 Lïps.), Plînium (bist. nat. init.), Sextnm

Empiricum (adv. math. 1, p. 216 Fabr.), Ma

ximum Tyrium (T. П, p. 196 Reisls.), Sozomenum

(hist, eocl. 5, 18; p. 625 f.), qiiosque praeterea laudant

Salmasins (ad Solin. p. 848), Wowcrus (de

polym. 24), ctRcimannus (idea ant lit. p.526scqu.).

agresti] Erudito opponit Appulcjus (Flor. 1 ,

urbanitate Attica orna ta prodirc, sed probibcor Ca

pellae fortuna , qai causis orandis optiinam vitac

partem impendit jamque senili actati propior curís

atque egcstatc obtorpuit«

cMamyde] Magno ornamento verborum. Gloss, ар.

Vulcan. — Cblainys apud postcriorum temporum Ro

manos ctiam elegantiorum hominum vestiincntum fu

isse vidctur, ut apud Senccam (de vita beata 25), si

lectio certa: к malo quid mihi aiiimi sit ostendere ргас-

textatus et chlamydatus quam nudis scapulis aut semitectis

«; sed stüEcit nunc de Gracco cultu intelligcrc.

comis] Sic codices Monaccnsis (C) et Reichenauensís

unice recte ; vulgo inepte comes. Opponihir

agresti et crudo, ut apud Iloratium (serm. 1, 4, 90):

»Hic tibi comis et urbamis liberque videtw«

et alio loco (serm. 1, 10, 41):

»comis garriré libellos

Units vivomm.« —-

3; p. 12 Oud.) et alio in loco (Apol. p. 407) cum Mox. pro utque margo Grotiana atque, male.

bárbaro conjungit.

cruda] Disputarunt de bac voce viri docti (ad

Appui, apol. p. 515 Oud.). Scd apud nostrum cruda

esse videiitur quae non satis polita coque inepta sunt.

plásmate] Fictione, quo de sensu jam supcriiis

(§. 915) cgimus, ñeque erat, quod lleinsius (ad

Ovid. T. I, p. 90) contra omnium codicum fidem

nos reponcre phasmate jubcrct.

hac ipsa nauci] Sensus hie esse videtnr: «Sa

tura ipsa migas se egisse sibi conscia eaque re ¡rata:

e Martis curia] Arcopago, in quo olim judicia,

postea disputationcs sophisticae habitae; nisi aliara

quampiam Martis curiam Cartbagini imaginemur.

Grot. — Sophisticas disputationes in Arcopago non

no vi ; cctcrum bunc ipsum significar! a nostro certum

est, licet nihil aliud diccrc vello videatur, nisi ex

ipsis pcnctralibus Athcnarum Atticarum profectum.

Felicis] Felix Capella etiam apnd Fulgcntium

audit (expos, ant serm. p. 181 Muncl;.).

¡lamine] Grotius с suo códice mavult famine;

possem, inquit, poético cultu et elegantia atque dubito num justa de causa. Flamen pro impulsu di

Martiani Capcllae lib. IX. §. 999. 771

Indocta rabidum quern videre sécula

Jurgis caninos blateratus penderé,

Proconsulari vero dantem culmini,

Ipsoque dudum bombinatore ilosculo

Decerptum falce jam canescenti rota,

citar, eimilitndíne а ventís repctita, at superius

(§. 997). Cctcrum in constructionc anacoluthia est,

quum /lamine niLil habeat quo refcratur, sed infra

demum in verbis »ob boc crea! um« oratio a Martiani

fortuna ad rem ipsam redeat

rabidum] Quemadmoiluin rábulas dicimus, et

linguae rabiem Appulejus. Grot. — Vide quae sa

perias (ad §. 122) annotavimus.

jurgis] Sic scribendum recte Grotius intellcxit.

Heinsius (ad Ovid. Ibin 14; T. IV, p. 21 Burm.)

incrcdibili temeritatc foris substituit, quasi non ipsa

jurgia causidicum satis dcclararcnt. Paritcr Seneca

(Ilcrcul. far. 172) «rabiosa fori jurgia* dixit. »Curam

districtiorem forensem rabulationis partibus illigatam

« jam superius (§. 577) Satura Martiano exprobraverat.

caninos] Ovidios:

»Latrat et in toto verba canina foro.»

Grot. — Non absimilc veri est, totum ilium Ovidii

locum (lb. 254) nostro obversatum esse. Ccterum

cadem metapbora Sallustius (apud Lactant. 6, 18,

1 C) caninam facundiam dixerat (cfr. Cort. ad fragm.

(p. 1004 et Cujacium obs. lib. IV, cap. ult.), propiusque

ad nostrum Petronius Cerberum forensem

causidicum appcllat.

proconsulari] Magnus Scaliger:

»Proconsulari jura dantem culmini.t

Grot. — Inepta emendatio: quinam potest enim

jura dare proconsuli? Quanquam corruptam esse

lectionem baud ncgo; sensus tarnen patet, Martianum

apud Proconsulcm Africac causas egisse. Quod

si mctrum pa tere tur, proponerem perorantem; nunc

doctiorcs vidcrint.

bombinatore] Bombinatore flosculo i. e. clamatore

superflue. Vulcan. — MS.:

»Ipso dudum bombinatorem flosculum.«

Comparât se api, sic Flaccus:

a ego apis Matinae

More modoque

Grata carpentis thgma per laboran

Plurimum circa nemus uvidiaue

Tiburis ripas operosa parvus

Carmina fingo.«

Bombinatorem dixit quia bombus apura sonus proprio;

bine Шае Graccis dicuntur ßo[xßsvSLV. Theocritus:

eï&e ysvoLfiav

'A ßo[ißex>6a цё?лбба xal èç rsov ccvtqov

ixoLfiav.

Malim antem bic bombilalorem legi, nam et auctor

Pliilomclac canit:

»Bombilat ore legens muñera mellis apes.*

Et Festus bombilationem apum strcpitum esse te

stator. Grot. — Ego vero non video quomodo torquere

se potuerint viri docti in explicando vocabulo,

quod et metro et construction! prorsus re

pu gnet, atque omnino nullum esse vidcatur. Mibi

nihil certius est quam Martianum scripsisse:

»Ipsoque dam bombinat ore flosculo«;

sed codicnm auctoritatcm desidero.

decerptum falce] Alii, teste Grotio in margine,

decertam falcem, sine sensu. Falcem dicit temporis,

qua jam decerptus, boc est imminutus, debilitatus

97 *

772 Martiani Capellae lib. IX. §. 999.

1000

Beata alumnum urbs Elisae quem videt,

Jugariorum murcidam viciniam

Parvo obsidentem vixque respersum lucro,

Nictanti cura somnolentum lucibus —

Ob hoc creatum Pegaseum gurgitem

Decente quando possera haurire póculo?

Testern ergo nostrum quae veternum prodidit

Secute nugis nate ignosce lectitans^

sit, qnippc »incrcmcntis lustralîbus dccuriatus«

(§. 2). Falcem Saturai supcrius (§. 425) jam cognoviimis.

canescenti roto] Seucscente aetatc. Vulcak. —

Fortassc legend um:

»Decerptain falce jam canescente rosam.«

Grot. — Mihi quoque verisimillimum est, temporis

rotam respiciendam esse cum Vulcanio. Si quis rem

altitis repctcre velit, caprarum illarum nomcn hue

traherc possit, quas Latine rotas appellari apud Varroncm

(de re rust. 2, i, p. 257 Gcsn.) legiinus,

nt in suo ipsius nomine docte Inscrit Capella; sed

illo ipso loco platycerotas legendum esse verisimilius

est.

urbs Etisae] Carthago ; nam Dido alio nomine

Elissa vcl apud Yirgilium. Confer Salraasium (ad

Solin. 27) et Modium (ad Justin. 18, 6; p. 441

Gronov.). Quod seqnitur vocabulum quem, in anterioribus

editionibus omissum, jam apud Grotium

recle Icgitur, adslipulante etiam códice Monacensi

(С); ut non neccssaria sit J. G. Vossii (de histLat. I.

3 in oper. T. IV, p. 221) conjectura, qui post urbs,

nc hiet versus, excidisse suspicatur haec vcl nunc.

sionis habet. De verbo nielare vide nos siiperius

(ad §. 2).

somnolentum lucibus] Intcrdiii dormientem, noctn

vigilantcni, qui Afrorum mos est, ob nimium illius

regionis acsttim, quod et ipse Martiauus 1. 6 de

Afris loquens ita de monte Atlante ait: »Per dicm

silet, nocte et ignibus micat, tibiis, fistula, cyinbalis,

tympanisque percrepat, Satyris Acgipanisquc

bacchantihus« , quem morem hodie Hispana nobilitas

imitatur. Nam et somnum in multara lucera protrahunt,

et bonain poraeridiani partera quieti tribnnnt

et ut 111 ж loquiintnr passan la siesta, noctem alea et

lusibus traiisigunt. Vulcan. — Vide tarnen ne luces

pariter ut alias lumina nihil nisi oculos significant,

ut apud Rutilium (itin. 1, 1C6):

»Non possum sicca dicere luce vale.*

testent ergo] Construe: »ignosce ergo nugis

lectitans, nate secute testem, quae veternum no

strum prodidit«, hoc est Saturam. Pro prodidit Barthius

(iii advers. p. 1579) in suo códice legi testator

condidit, quod mavult, ncscio quo sensu. Velernus

est marcor senilis, ut Celsi (de medic. 3, 20) vocabulo

ufar, quem Gracci Àlj&agyov vocant; nunc

obsidentem] Ita codex Darmstattensis pro obsi- in siguificationem imbecillitatis decrepitae Usurpator,

dem in editis, quod et metrum poscit. ut apud Catullum(17, 24), Horatium (ep. 1, 8, 10),

nictanti] MS. nictantem: Scaligcr ob versum Virgilium (georg. 1, 124), alios 5 cf. Arntzenium (ad

mctonfc.GnoT. — UsUatissima liypallage nihil offen- Pacat. paneg. p. 32) et Barthium (in adv. p. 2078).

Comparado paginarían. 773

COMPÁRATIO PAGINARUM

EDITIONIS GROTIAI4AE CUM PARAGRAPniS KOPPIAiMS.

Bd. Grot. Ed. Корр. Ed. Grot. Ed. Корр. Ed. Grot. Ed. Корр.

Pag. 1 Lib. L §1-2 Pag. 61 Lib. m. §. 269 — 270 Pag. 121 Lib. IV. Ь 2 §. 394 - 396

2- 4 62 271 — 272 122 397 — 398

5 8 - 7 63 273 — 270 123 398 - 400

4 7 — 8 64 277 _ 278 124 401 — 402

5 9 — 11 63 279 128 402 — 404

С 11 — 14 00 279 — 280 120 404 — 406

V 14 — 10 67 280 — 282 127 407 — 408

8 17—20 68 282 — 283 128 409 — 411

9 21—23 69 284 — 283 129 411 — 412

10 25—28 70 286 — 288 150 412 — 415

11 2G — 29 71 289 — 291 151 415 — 413

12 50—33 72 291 — 292 152 410 — 420

15 54—37 73 293 — 294 153 420 - 422

1* 57— 40 74

•

294 — 298 154 422 — 423

IS 40-44 73 296 — 297 153 423 — 424

10 43 — 89 78 298 156 Lib. V. §. 423 — 420

17 60—00 77- 298 — 500 157 420 — 429

18 67—68 78 500 — 302 158 429 — 453

10 69 — 78 79 302 — 304 159 433 — 437

20 73 — 81 80 504 — 508 140 458 — 441

21 81 — 89 81 503 — 507 141 441 _ 443

22 89—92 82 507 — 509 142 443 — 448

23 92 — 90 83 509 — 311 145 440 — 448

24 Lib. II. §.97—99 84 311 — 315 144 448 — 430

23 . 100 — 108 83 515 — 514 143 430 — 481

20 100 — 108 80 514 — 518 146 452 — 434

27 109 — 114^ 87 518 — 517 147 454 - 437

28 114 — 117 88 ' 517 — 518 148 488 — 460

29 118 — 119 89 518 — 520 149 460 — 462

SO 120 — 122 90 521 — 522 130 463 — 466

31 123 — 124 91 522 — 524 181 466 — 467

as 123 — 120 92 528 182 467 — 469

S3 126 — 150 95 523 — 326 183 469 — 471

54 150 — 154 94 Lib. IV. §. 327 — 328 134 472 — 474

55 133 — 159 93 528 — 551 133 474 — 476

36 139 — 142 90 352 — 550 150 477 — 481

37 145 — 149 97 356 — 542 187 481 — 488

38 149 — 132 98 542 — 544 138 488 — 488*

59 182 — 188 i>9 544 — 546 189 488 — 492

40 • 139 — 160 100 540 — 549 160 492 — 490

41 167 — 172 101 549 — 581 161 496 — 800

42 172 — 182 102 332 — 333 162 801 — 805

45 183 — 195 103 584 — 536 103 804 508

44 195 — 200 104 537 — 560 164 803 — 807

48 200 — 208 108 300 — 362 103 808 — 840

m 209 — 213 100 503 — 564 166 510 — 312

47 216 — 220 107 564 — 300 167

1 312 — 818

48 Lib. III. §. 221 — 222

108 366 — 308 168 816 — 818

49 222 — 224 109 369 — 370 169 818 — 521

80 223 — 229 110 570 — 372 170 321 — 822

SI 229 — 251 111 575 — 578 171 822 — 824

52 232 _ 255 112 576 — 578 172 524 — 527

S3 254 — 257 115 578 — 579 175 827 — 851

54 238 — 241 114 579 — 583 174 831 — 853

53 242 — 243 118 384— 583 178 853 — 858

SO 246 — 230 116 580 17« 855 — 858

S7 231—288 117 580 — 588 177 858 — 859

08 289 — 261 118 388 — 589 178 840 — 843

o9 262 — 203 119 589 — 591 179 843— 845

eo 260 — 269 120 591 — 394 180 848 - 830

774 Comparatio paginarum.

Ed. Grot. Ed. Kopp. Ed. Grot. Ed. Корр. Ed. Grot Ed. Корр.

Pag. 181 Lib. V. §.550 — 535 Pag. 233 La. vi. §. 720 — 722

Pag. 283 Lib. Vm. §.844 — 846

182 533 — 536 254 742 — 734 386 846 — 849

183 536 — 337 255 Lib. VU. §. 723 — 726

287 849 — 833

184 537 — 360 250 726 — 729 288 833 — 853

183 560 — 563 257 729 — 731 289 836— 858

180 563 _ 565 258 731 — 732 290 839— 860

187 563 — 366 259 755 — 755 291 861 — 863

188 Llib. VI. §. 307 — 373 240 755 — 757 29-2 864 — 866

189 574 — 378 241 737 — 738 293 867 — 869

190 578 — 582 242 738 — 740 294 870 — 872

191 583 — 887 243 740 — 743 293 872 — 874

19-2 587 — 892 244 743 — 746 296 873 — 877

195 692 — 894 243 746 _ 749 297 878 — 880

194 894 — 898 240 749 — 750 298 881 — 885

193 599 — 601 247 730 — 755 299 884— 886

19« 602 — 606 248 753 - 785 500 886 — 887

197 606 — 009 249 788 — 757 801 Lib. IX. §. 888

198 609 — 612 250 737 — 739 502 889 — 893

199 612 — 616 231 759 — 761 503 895 — 896

200 616 — 621 23-2 761 — 762 504 896 — 898

201 621 - 623 233 702 _ 765 503 899 — 903

202 623 — 629 234 764 — 767 506 905 — 903

205 629 — 634 233 767 — 769 507 905 — 906

204 635 — 639 230 769 — 771 508 908 — 911

205 639 — 641 237 771 _ 773 509 911 — 914

200 64-2 — 644 258 774 — 776 510 914 — 917

207 644 — 646 259 776 — 778 311 917 — 919

208 646 — 649 200 778 — 780 512 919 — 925

209 650 — 651 201 780 — 782 313 923 - 946

210 631 — 654 20-2 782 — 784 514 946 - 950

211 654 — 656 205 783 — 786 515 950 — 951

21-2 656 — 659 204 786 — 788 516 931 - 953

215 639 -r- 662 203 789 — 791 517 953 — 957

214 662 — 665 206 792 — 794 518 937 — 940

215 665 — 667 207 795 — 797 519 941 — 945

21C 668 — 670 208 797 — 800 520 945 - 947

. 217 670 — 673 209 801 — 803 321 947 — 950

218 674 — 676 270 Lib. Vin. §.805 — 804 522 931 _ 954

219 676 — 679 371 804 — 805 323 934 — 958

2-20 680 — 684 27-2 808 — 808 344 039 — 961

2-21 683 — 680 275 808 — 811 523 962 — 964

2-2-2 689 — 691 274 811 — 814 3-20 963 — 968

2-25 692 — 694 273 814 — 817 527 УС8 — 971

224 604 — 696 270 817 — 822 528 971 — 975

223 698 — 701 277

О СЮ ПОД

Owm — OSO 529 975 — 977

2-20 701 — 703 278 820 — 828 530 978 — 980

2-27 703 — 700 279 829 — 851 551 981 — 985

2-28 706 — 709 280 852 — 834 552 * 983 — 986

2-29 710 — 712 -281 854—838 535 986—988

250 712 — 714 28-2 858 — 840 534 989 — 993

251 715 — 716 285 840 — 843 - 533 993 — 99«

23-2 716 — 720 284 842 — 844 550 997—1000

INDEX

VERBORUM RERUMQUE NOTABILIUM, QUAE VEL AB IPSO MARTIANO

VEL IN COMMENTARIIS AD EÜM TANGUNTUR.

-A. lit era с pronunciado §. 26 1

usus in fine vocabulorum 279 sequ. 290.

transitas in alias vocales 253.

conjanctio cum aliis vocalibus 234.

abacus pulvere' supcrfusus 575. 586. 725.

pingendis formis opportnnus 579. 582.

Pytbagorieus 729.

Abacncria insula 644.

Abdera urbs 657.

Abdcritae senis alimma 110.

abdicatio filii 470.

abdicativum proloquium 529. 396. 401.

Abnoba mons 662.

abollae 802.

absis 884 sequ.

absoluta qnalitas 454.

species 513 sequ.

absque pro praeter 253. 280. 867.

ab iisio 512.

Abydos urbs 658.

Abyla mons §. 624.

Acama nia 651.

accentue quasi accantas 268 sequ.

figurae 273.

• accidens in dialéctica 359. 347.

in rbetorica 480.

Accius in Pelopidis 272.

acclamatio 94 not.

in rbetorica 546.

acclinatns 804.

accommodus 901.

accusativi quantitas 280 sequ.

constructio Graeca 70 not,

acerra 115. 142. 168. 215.

aenrvus in syllogismis 527.

Acbaja 652.

Acheron amnis 651.

Acbcrusius specus 688.

Acbillis insula 665.

Acone portas 688.

776 Index verborum rerumque.

acoultum §. 688.

acquisitus tonus 931. 941. 9Ö4. 9G3.

Acroceraunium promontorium 613. 630. 631.

acronyclius ortus siderum 880. 887.

acta deorum a Paras excepta 63.

Acte nunc Attica 633.

Actlacum littus 928.

actio an admittcnda 433.

pronunciatio dicitur 340.

Actium colonia 631. ,

actlvum grammaticae officium 230.

verbi genus 309.

acumen soni 932. 940. 947.

acutus accentus 268 sequ.

angtilus 711.

adamas 73.

adamantinus 7. 110.

addictus 446.

addubitatio figura rbetorica 323.

Adiabenc olim Assyria 678. 691.

adjacula tus fulgor 169.

adjcctio connubialis 3.

în rbctorica 362.

Adiris mous 667.

admissum 431. 432.

admonitio 362.

Adon Byblius 192.

' Adrastiae urna 64.

» Achia iirbs 637.

Adriaticiim mare 640. 637.

Adrurne tus urbs 670.

adstructio oratoris 461. 467. 473.

advcrbiorum quantitas 284. 323.

adultcrium 432.

acet ai in dativo 266.

Aegaciim marc 638.

Acgciim 638.

Aegialos 632.

Aegilios insula §. 644.

Aegipanes 667. 674.

Acgusa insula 648.

Aegyptii fusci 729 not.

Acgyptiorum lit crac 137.

rupes 330.

adyta 812.

instrumenta música 924.

Aegyptns 672. 673.

ibi Astronomia per sécula occulta 812.

ibidem Dialéctica educate 330.

aeizoon berba 141.

Aemonia 634.

Aeneas inter dcos relatua 93.

indiges 637.

aencis tabulis incisa SCta 97 not.

acnigma redimiculi Philologiae 141.

Aeoliae insulae 648.

Acolis 683.

Aeolius troptis in música 933.

Aeolus 648.

aequale numeri genus 978.

•aequalitas 738.

aequicrurium triangulum 712.

acquidistantcs 817.

aequilatcrum triangulum 712.

aequinoctialis circulus 820. 829.

nox 873.

acquirocum 329. 339. 333. '

acr 149. 163.

Tocis quantitas 279.

terrain fulcit 390.

Juno 67 not. 74.

acria Juno 149.

Aescbincs orator 432.

Acsculapii uxor 4.

Acsopus 338.

aestas 874.

Index verborum rerumque. 777

aestimator orationis §. 447. 461.

acstuarium 667.

actates hominum quatuor 754.

Actcmitas Jovis filia 7.

aetber Jupiter 67 not. 150.

Minervae attributas 39. 66. 568.

aethereus fomes 567.

fulgor 814.

aether ca Juno 168.

Aetbiopcs 675. 675.

Aethiopia 621. 702.

Aethiopicum mare 616. 705.

actlira 425.

acthrae circulus 567.

Acthuea insula 648.

Aetna m on s 647.

Aetolia 651.

Afcr Herculis filius 667.

afflictim 527.

afllictio rernm 567.

Africa 622 scqu. 667 eequ.

ejus dimensio 672. 705.

propria 669.

Africnm mare 645.

agalmata 567.

Aganippe fons 655.

Agatliyrsi 665.

aggarrire 2.

aggerere 250.

aggestio 170. 810.

agoge música 958.

rliytbmica 970.

rl ic to rica 470 not.

agones 925.

Agrippa 652. 654.

Agrypnia Philologîac ancilla 112. 145.

Agylla urbs 642.

ai pro ас 266.

Ajax §. 472.

ajentia 542. 584. 587. 391.

al in fine 279. •

alae remigia 113 not.

Alani 663.

albicare 2. 511.

Alexander Magnus 594. 621. 655. 691. 694.

699. 925.

Alexandria urbs Aegypti 595. 595. 616. 672.

676. 705. 858. 927.

Sogdianorum 692.

aliena verba rebus imposila 340. 359. 360.

alimma 110.

alípedes 29. 189.

alites augúrales 26.

allegatío 457.

allcgoria 512.

allubescerc 25. 31. 181. 726. 915.

aloga spatia in música 949.

alogae lïneae 717 sequ.

alogi pedes 975.

numeri 992.

Alpes 615. 654 sequ.

Alpianus et Fontejus cónsules 594.

Altarium 845.

alternare 6. 117.

alternatae literae 205.

altitudo numerorum 754 scqu.

stcllarum 884 sequ.

altus 452 not

alucinari 509.

alumna 87 175.

alumnans 815.

aliunnare 892.

am in fine 285.

Amaxobii 665.

Amazones 665. 925.

Amazónica pelta 659.

778 Index verborum rerumque.

ambages §. 9. 462.

ambífarium ni tal 181.

ambiguitas 462. •

ambitior cursus 814.

Ambracius sinus 651.

ambrosius pudor 116.

dies 912.

amentatac bastae 441.

amfractus 425.

amictus Ö80.

amital 181 not.

Ашшоп 157. 192.

Ammonis oraculum 672.

Amncs dû minores 425.

coelitus defluentes 14.

Amor deorum antiquissimus 1.

geminus 144.

Ampbiaraus 159.

ampbibolia 462.

amphimaccr pes 519.

Ampbion 908.

Ampsaga fin vins 668 sequ.

an in fine 279.

an pro sive 804.

anacamptos 958.

anaccpbalaeosis 564.

anadiplosis 555.

analogía 289 sequ. 794.

analogicus 756.

anapaestns 519 sequ. 981. seqn.

Anaxagoras 592.

Andromedae signum 828. 858. 842.

filins Erythras 677.

Andros 660 not.

angelici populi 211.

angélus 155.

Augcrona 4 not.

anguli 711 seqn.

anhelare §. 441.

anhelus 29.

Anima Entelccbîae filia 7.

animae partes tres 755.

simulacrum verberatum 142.

animae puríores ubi manean t 155.

beatorum ve te ruin 211.

fontibus emanantes 922.

animaba música adducuntur 907.

animantium divisiones 546. 755.

effigie literac 157. 158.

Anio 292.

anní témpora quatuor 16. 106. 754.

annus lunaris 866.

Solaris 872.

magnus 868.

anómala 56. 289. 525.

Antaeus 666. 667.

Antandros 658. 660.

antarcticus circulus 822. 851.

antarcticae terrae 595.

antecedentia in dialéctica 474. 490.

Antcnor 642.

antezeugmenon elocntionis figura 557.

Anthropophagi 665. 695.

antbypopbora 565.

antiac draconibus circnmflcxae 181.

Antianum marc 644.

antibacchitis 986 not.

Antilibanus mons 680.

Antiochia 678. 680.

Antiocbus 619. 691.

Antipater Gaelius 621.

antipodes 605 seqn. 874.

Antipolis urbs 645.

antisagoge 524.

antisigma 245.

antistans 908.

Index verborum rerumque. 779

antistes nictans §. 2.

an lis (it in m 134. 893.

antistroplic clocutionis figura 534.

antithesis 980.

antitheton 351.

Antonias orator 433 not

Aoncs 924.

Aonîdom vertex .119.

Арашеа urbs 685.

Apelles 579.

apex 527.

ra tío ni s 567.

ApLrodîsia insula 700.

Apis 672.

aplanes spLacra 28. 814.

apocatastasis 742.

apocatastaticus 735.

apodictica fides 475.

cognitio in geometría 706.

schemata 715.

Apollo enm Mercurio jnnetus 8.

cum Baccho 11.

pestis auctor 18.

lauream gestitat 7.

Jovis consiliorum consents 25.

auricomus 12.

Musagetes 34.

Clarius 686.

Di dy m aclis 692.

ejus cognomina 13.

vaticinia 9.

aves 894.

certamen cum Marsya 685.

portas 651.

Promontorium 669.

ci corvas sacratus 435. 894.

ci copulata Manticc 6.

Apollonia urbs Cyrcnaicac 672.

Apollonia Palaestinae §. 679.

apólogas Aesopi 558.

apostrophe 523.

apotheosis 140. 206.

appetitus mortis 656.

Appius Claudius 261.

appulsus mélicas 11.

aprugnus 197.

Apulia 639.

aqua rerum principium 215.

in lustrationc 142.

ex Aquarii cratère fluens 838.

Aquarius in zodiaco 830. 838. 843.

Aqnila signum 829. 855. 838. 841. 845.

Aquili dii 164.

aquilonia signa 838.

Aquitania 666.

ar in fine 279.

Ara signum coclcste 838.

Arabia 595. 621. 678.

Arabici halatus 215.

Arabiens sinus 620. 699.

Aracynthus 651.

arae Herculis, Liberi patris, ct Alexandria. 692.694.

forma cubica 102 not.

ara tri curvi puer 192.

Aratus 850 not

arbitrarius fictor Jupiter 68.

arbor navis 185.

Arcadia 916.

Arcadica ratio 437.

Arcadicum saperc 577.

arcanus prisci juris assertor 898.

Areas Mercurius 7. 24. 705.

Arec s il a s 213.

Archimedes 212. 587. 858.

ejus sphaera 585.

Ar cbi tectonic a 89 L

98 *

780 Index verborum rerumque.

archivant snperàm §. 65.

arcibus templa Minervae 575.

árcticas circulas 818. 827.

arctoa conversio 595.

lamina 605.

Arctophylax 832.

Arcturus 593. 840.

arcns Dictynnae 170.

Ardeae conditor 642.

Areopagus 999 not

arcre, arcns 10.

Arethusa fons 653.

Argaeus mons 690.

Argiletnm quo accentu 273.

Argiona Jani uxor 4.

Argo signum cocleste 830. 833. 838. 843.

argumentado 506. 544. 557.

argumentum 174. 474. 550. 557.

Argus 66 not.

Argyrea insula 695.

Aliadnos corona 98 not 838.

Aries in zodiaco S29. 832. 845. 845.

Arimaspi 663.

Arinis uxor 469.

Arion 908.

Ariphaei 665.

Aristoteles 313. 527. 355. 751.

Ans t oxen us 212. 924.

arithmetica proportio 757.

anna eloquentiae 426.

ármala Minerva 567.

Armeniae 665. 685. 690.

portae 685.

armipotens Mars 725.

aroma 115. 142. 149. 215.

Arporum conditor 642.

arradcre 579.

arrhytbmos 970. 972.

arrigere aures §. 518.

Arsia flamen 650.

Arsinoe urbs Aegypti 676. 677.

Cyrcnaicae 672.

arsis 969. 974. 985 not

Artabrum promontoriam 611.

Artemidoras geographas 611. 613. 616. 676.

Artes 158.

а Mercurio inventae 56.

Minervae ciirae 570.

e Graecia Romam migrarunt 574.

Septem liberales 998 not

artia 949.

articuli 258. 249. 250. 256.

vcrborum 385.

quaestionum 556.

artificialia argumenta 557.

amndinetam Amoris 917.

as in fine 279. 500.

Asclepiades medicus 926.

Asia 622. 626.

propria 684.

ejus caput Acgyptus 675.

ejus dimensio 705.

Asiática jurisdictio 682.

Asiaticum mare 684.

asinus ad lyram 807 not

asomatos pro fa tus 225.

asperae voces vitaudac 515.

aspiratio 252.

assecutor 905.

asscrtio 121. 185. 229. 550. 592.

assertnm 454. 565. 599. 601.

assimile 474. 585.

associus 527.

assnltus 804.

assumtio 414 sequ.

assumtiva qaalitas 454.

Index verborum rerumque.

Assyria §. 678.

astra dü 97 not. 125 not. 872.

adsccndere 429.

Astraca 174. 810.

Astraens 817.

astrifiearc 585.

astrificns pépias 584.

astrigcr tbalamus 888.

astrígera sedes 808.

astrigeri du 91.

astrigerum coelum 193. 802.

astriloqua puella 808.

astriluei divi 889.

astrisonus 811.

astritis gemma 75.

astrologi 15.

astrologia 803 not.

astronomi officium 230.

Asturuin conventus 632.

Astypalaea insula 612.

asymmetrae lincae 718.

asyndeton 336.

asyntheta 949.

Atarantes 673 not.

sia 134 scqu.

&e Atticac 633.

longa intercapedine rest! tu tac 812.

artibus insignes 223. 353. 427.

Athos mons 655.

Atlantes 673.

Atlantiadcs Mercurius 38. 726. 889.

Atlanticns oceanns 623. 627. 629. 672.

Atlas mons 667.

atomus 149. 213. 971.

atque pro statim 21.

atramentum 224 not 225.

Atropos 65.

Attacorns sinus 695.

attcraptarc, attentarc §.888.895. 924.

attentas reddendus auditor 545.

Attica 223. 653.

Atticae creagrae 997.

atticissarc 587.

Attis 192.

au pro о 233 not.

Aucltetae 663.

auctoritas 500.

auctumnescere 605.

auctumnus 75. 874.

audaciter 325.

auditores 540. 544. 545.

eorum genera 447.

Augilae 674.

augúrales alites 26.

augurata omina 151.

Augustus 618. 681.

áulica dnlcedo 905.

suavitas 926.

Aulis oppidum 659.

Aulocrene 685.

aura mentis 1.

aurata vox 429.

arena 628.

auratus Sol 14.

aun flamma 585.

auricomus Apollo 12.

Aurora 116. 219.

Lenco tbca 113 not.

Ausoniae schöbe 535.

Ansonium marc 649.

auspicia 93. 247. 595. 852.

australis circuí us 822. 851.

austrina signa 858.

Autoclus 642 not.

aves augúrales 7. 26.

327.

782 Index verborum rerumque.

axis codi vcl mimdi §. 201. 664. 759. 815.

Azoni dû 61.

В lit era с prou un cía tío §. 261.

Babitace urbs 700.

Babylonia 678. 701.

baccbius 986 sequ. 995.

Bacchus 82.

cbori pater 1.

cum Apolline junctiis 11.

puer a Mercurio in cocí mu portatus 126 not.

ridet Dialecticam 351. 424.

Bactra oppidum et fluvius 692.

Bactica 607. 650.

Baetis fluvius 876.

Bagrada fluvius 669.

Baiarides insulae 645.

Baleares insulae 645.

baltcatus 426.

barbaries copiosa 615.

barbarism! 526.

barbiton 56. 910.

multiforme 915.

bardi 656.

Bargilus mous 680.

beatitas 265.

beatorum animae 211.

Bcbrycia 687.

bello praeest .Minerva 568.

Bclus astronomiae inventor 701.

bene corripit ultimam 525.

Bcnevcntiim 642.

Berenice urbs 672.

Berenices coma 595.

besse 865. 877.

Bcssi 656.

Bias Prienens 807 not.

bibliotliecalis copia 159.

bilanx libra §. 180.

binarius numerus 752.

bipedale 546. 565. 572.

birrus 556.

bis ex omnibus 948. 950.

bis plenum 912.

Bitbynia 687.

bivium mortalitatis 102.

blandum solari 905.

etertere 804.

Blasci 645.

blaterare 414.

blateratus canini 999.

Blcmmyae 674.

boatus 98. 121. 215.

Boeoti tibicines 924 not.

Bocotia 651. 655. 659.

bombinator 999.

bomb us 67. 197. 427.

Bootes 98. 595. 808. 852. 841. 843.

Borystbenes fluvius, lacus et oppidum 665.

Bospborus 661. 688.

Bostaris nex 469.

Bracarum conventus 652.

Braccata provincia 654.

bracteae aun 909.

braetcatus 75.

Bragada fluvius 669 not.

brevis syllaba 274.

Britannia 595. 666.

Broinialcs vernaculac 804.

Brom'ms 524. 889.

faectior deoriim 551.

brumalis circulus 601. 821. 850.

dies 846.

Brundusinm 615.

Bruttium 658.

Bulla regia oppidum 669.

Index verborum rcrumque. 783

bupacda §. 51. 908.

Buthrotum 651.

Byblius Adon 192.

byssus 114.

Byzacium 670.

Byzantium CÖ7.

С litera duplex 276.

in £ne vocabuli 279. 283. 284.

ejus pronunciatio 261.

cabal] us Gorgonus 119.

cacempbaton 518.

cacumina i. q. aceentus 273.

Cadmus 7. 95.

caduccus 9. 126. 858 not.

Cacculus 642.

Caelius An tipa 1er 621.

Caesar Catoneni acensans 468.

Angustí filias 681.

Cacsaraugustauus conventus 652.

Caesarea Africae 668.

Cappadociae 690.

caesum iu oratiune 527 sequ.

calami musici 916. 924. 925.

Calamina insula 927 not.

Calaris urbs 612 not.

calcci Jovis 66.

Junonis 67.

Solis 77.

ex papyro 115.

Caledonia silva 666.

Caleon portus 651.

caligosus 67 not. 805.

calico cum ablativo 228.

Calliope 1. 119. 158. 888.

Cyllenium orbem complexa 28.

Callirboe fons 655. 679.

Callodes insula 645.

Calpe mons §. 624.

calumnia 67.

cal vitium 804.

Calydon urbs 651.

Camarina urbs 648.

camera 582.

Camocna 1. 915. ,.

Campania 594. 658. 641.

Campbasantes 674 not.

Canaria insula 702.

Cancer in zodiaco 824. 828. 853. 841. 844. 849.

candicare 728.

Candidum promontorium 669 not.

candores fulgentes 196.

Canícula Signum 98. 850. 858. 841.

canini blatcratus 999.

cannulae 224.

Canopicum ГЧШ ostium 672. 675. 676.

Canopos nrbs 672.

sidus clarissimum 593. 608. 696. 808.

838.

canor et vapor 917.

Capelle Martiani cognomen 806. 999.

caperatas 509.

Caphareas promontorinm 659.

capillitium 181.

implexum 331.

capillum solvere 903.

Capitolium 225 not

Capotes mons 681.

Cappadocia 690.

capra 177.

, Heniocbi 858.

ejus similis insula 6o8.

Capraria insula 645. 644. 702.

Caprcae 644.

Capricornns in zodiaco 850. 855. 845. 849.

caprígenum tergus 224.

874 Index verborum rerumque.

capsac §. Ö22.

captentulî ludi -125.

Capua 556. 659.

caput cum dativo 125 not.

Caralís urbs 612.

Caralitanum promontoriiim 645.

Carambis promontorinm 615. 689.

carbasina volumina 156.

Carccuna urbs 668.

Caria 686.

carians tripus 10.

Carmania 699.

Carmentis 159.

Carneades 527.

caro 292. •

Carpatbium mare 612. 684.

Carpi 669.

Carthago 627. 652. 669. 672. 999 not.

пота 655. 645.

Carystus 659.

Casius ruons 680.

Caspiac portae 685. 691.

Caspium mare 619. 665. 691. 695.

Cassiodorus 505 not.

Cassiopea 855. 858. 842.

cassus (a, um) 7. 10. 91. 100. 109. 576. 592.

805. 905.

Castalius 651.

Castor 298.

Castores 50. 85. 210.

castra Hanuibalis 640. 649.

cas trat us 512.

Castulo oppidum 651. 655.

Catabathmos 672.

catacbrcsis 512.

Catamitus 544.

catcgoriac decern 559 sequ. 565 sequ.

Calillas 642.

Calina urbs §. 647.

Cato Uticcusis 669.

deliberan* 448.

a Caceare accusalus 468.

Catullus poëta 229.

Caucasus 685. 691. 700.

causarum genera 447 sequ. 466. .

natura 469.

ductus 470. 472.

causatio 458. 466.

causativa vis 751.

causativum litis 472.

cavilla 425.

Caycus fluvius 686.

cccaumcnus 17.

Cccropiac cathedrae 802.

Cecropidac 424.

tristes 888.

cedro perlita papyrus 156.

Cclacne urbs 685.

Celeritas 7 not.

filia Solis 50.

ccnsio 91.

Centauras signnm coelcstc 850. 852. 858. 845.

ccntesiraae fruges 81.

Cephen 296.

Ccpbeus signum coelcstc 827. 858. 840.

cera 558.

fago ¡Hita 225.

Ceras ebryseon 657.

ceraunia gemma 67. 75.

Ceraunius mous 685.

cerebrosus 809.

Ceres 49. 86.

ejus tcmplum 464.

ccrnentia 585 sequ.

cerneré ferro 85 not .

ccrritulus 806.

Index verboriim rerumque.

78Ö

ccrrif us §. 509.

certamina gallornm 177.

cerra Lanae sacra 1 70.

cervi fistulis capiuntur 927.

ccrríccm jactare 5-43.

ccryceus 331.

cessator 726.

ccssim 20. 805.

Cethcgns 269.

Cetas signum 830. 832. 838. 843.

Chaléis 659.

Chaltlaca míracula 142.

Chaldaei 681. 701.

Chalcon portas 651 not.

Chaones '651.

chaos focdifragum 912.

Chalis trina 888.

Charités 152. 907.

Charon 142.

Charybdis 641.

luxuriöse 512.

Chelae in zodiaco 859.

i. q. brachia 905 not.

chclys 36. 910. 912.

Arionia 908.

Jovis enneaphthongos (U.

Latoia 220.

Pindarca 119.

Chcrronestis 658. 660.

Chimacra inons 684.

chii'Ographiim 499.

Chins insula 616. 658.

chlamys 5. 999.

Chonos 642 not.

chordacistac 924.

chorii 992.

chorus Parcarum 32.

Mus arum 117.

chroma modulandi genns §. 955. 956. 959.

chromatice diesis 930.

chromatins 942. 949. 955. 966.

chronicus planetariim ortus 887 not.

Chrysea insula 695.

Chrysippus 327.

Chrysoccras promontorium 657.

Cicero 456.

consul 451.

trabe a tu s 429.

apostrophe frequenter utitiu- 523.

Catonem landaus 468.

artcm dissimulons 516.

versus non évitât 517.

reprehenditur 519. 522.

ejus exempta usurpât Rhetorica 439.

In rhctorieis 599. 439. 443. 487. 508.

531.

in academic! s 517.

in Horlensio 441.

in Quinctiana 556.

in Rosciana 441. 444. 469. 490. 502.

522.

in divinatione in Caccilium 505. 522.

in Vermis 449. 469. 485. 487. 491. 493.

495. 504. 507. 509. 510. 515. 517. 529.

554. 556.

in Yerrinarnm séptima 504.

pro Tullio 509. 556.

in Corneliana 492. 506. 523.

pro Fontejo 554.

in Cacciniana 527. —

pro Clnentio 507. 518. 523.

de lege agraria contra Rullnm 534. 536.

in Catilinariis 496. 498. 505. 529.

in Murcniana 525.

in Scauriana 441. 469.

pro domo sua 453. 512. 528.

99 *

786 Index verborum rerumque.

Cicero de rege Ptolcmaeo §. 524.

pro Caelio 469. SOS.

in Pisonem 498. 512. 545.

pro Шопе 441. 451. 452. 461. 469.

505. 506. 516. 520. 524. 526. 528. 536.

pro Ligario 520. 523.

pro rege Dejotaro 492. 502.

in Pbilippicis 472. 486. 488. 494. 511.

in oratore 519.

Ciconcs 656. 694.

cicuta 916.

geminata 908.

clerc pectus 24. 91.

sonum 117.

barbiton 915.

cantas 918.

сШа 152.

CUicia 678. 682. 690.

Cimbricum promontorium 618.

Cimmerii 665.

Cimmerius Jacus 662. 685.

cingulum 115.

poneré 149.

cinnama 902.

Cinxia 149.

Circcja liabitatio 641.

ci re i organict 119.

circo te 815 not.

circulare 728. 851.

circulares flexus 579,

circulate ordinatio 660.

circuí a trix 551. 425.

circuli 815. 817. 827 sequ.

planetarum 117. 856.

eomin spatia vcl intercapedincs 199. 814.

857.

circulus 711 seqn.

aetbrae 158.

circumactus §. 429. 918.

circumactlo 885.

circumflexus 268. 275.

circumscriptio 527.

circumstantiae Septem 557. 559»

circumvoJitabilis 584.

cire 91.

cirrati 526.

Cirrha 119. 651.

Cirrhaei recessns 11.

Cirta colonia 660.

Citbara Deliaca 924.

citbarae usus et effectue 925. 926.

clangor 566. 809.

Clarins Apollo 50. 54. 326. 686.

clandere sécula 125.

fatibus orsa 802.

Claudius imperator 275.

(Appins) 261.

clausula 517. 519. 521.

Clconaei rictus 84.

clepsydra 847. 860.

cliens 548.

dimata 859.

octo 876.

coeli quatuor 106-

climax 556.

Clio 122.

amplectitur Lunam 28.

Clodius 445. 455. 454. 469. 512.

Clotbo 65.

Cluniensis conventus 652.

Clypea oppidum 669.

clypeum 909.

Solis 77.

Minervae 569.

coactas 155. 458. 814.

coagmentatus 515.

Index Ycrborum rerumque.

coaptarc §. 6. 94. 141.

coccinum 140.

coccus 7.

coelestls Juno 58.

harmonía 12. 27.

coeli partea sedecim 4ö.

coelicolae 3. 41. 215. 425.

coclicus sena tus 891.

coelifer 637.

Coelulum signum coelestc 858.

coelum ISO not

Coene inania 648.

coercitio 643.

cogitationum arcana 133.

cobîbentia 949.

Colcbica fiducie 110.

CoUactcus et collactancus 6. 111.

collaterarc 249.

collatio 469. 717. 737. 741.

collidere 464.

colKniatus 729.

colluctari 336.

colon 320. 327. 329.

Colophon urbs 686.

color 709. 936.

orationis 471.

colorabilis 942.

colorare vocem 341.

Colubraria insula 643.

coluinbinum collum 213.

columen sectatorum 436.

coluri 823. 832.

comarum fucus 696.

comis 82. 999.

comma 320.

Commagcne 678.

comminucre caput 88.

commotio animorum 475. 304. 314.

commune verb! genus §. 509.

communis syllaba 278.

comoedia 338.

comparatio 454. 457. 496. 758.

comparativa qnalitas 451.

cómparativus pro superlativo 6 et passim.

compendia intelligentiae 815.

compensare 560.

compensatio 457.

competenter 614.

complczio 404. 531.

complcxiva conjunetio 272.

complicare 610.

composite spatia 949.

compositi numeri 750. 776. 778. 784.

in rbytbmica 979. "

compositio 514.

compositivas 945.

concept ¡o 537.

communis 735.

conceptas 428.

concessio 454. 458. 555. 562.

conchae 905. 915.

conciliatio animorum 475. 502.

conclusio 408 sequ. 506.

concolorus 80. 659.

concordare 576. 947.

Concordia 147. 751.

coneubiae 57.

concassas 26. 552. 901.

condicere 97.

conditional is Syllogismus 545. 414.

conditorcs urbium 642.

condylus 88.

conferre arbitriam 91.

conßnis 407. 716.

conGrmatio 544. 557.

conflietns 450. 464. 467.

99 *

788 Index verborum rerumque.

confundere numéros 8. 782.

conglobare 557.

conjectura 444 scqu. 451 sequ.

conjecturalis virga 7*

conjugate 474. 484. 588.

conjugatîones 511 scqu.

conjugia sacra 5.

conjuncta 489. 559.

conjunctarum tetrachortla 942 sequ.. 9Gi.

cxtenta 931.

conjunctioncs 286. 310.

connexe 387.

connex'io 534.

connivcrc 25. 27. 112. 184.

connubialiter 576.

conquestio 565.

consanguíneas 1.

conscius 31. 919.

Veneris 905.

Consentes dû 41. 45.

consequents 415. 421. 474. 491.

consistoriam Jovis 64. 89.

consonantes literae 233. 239.

constipare 599. 724.

constitutioncs causarum 443.

consul 483.

consulares Romulei 578.

Connu 54.

contamen 10.

contentio 543.

confinare 897 not.

continua quantitas 371.

vox 937.

continus 957 not.

contradictor 459.

contraria 584 scqu.

contrariae leges 464.

eonlrarium 572. 577. 488.

contribuée urbes §. 652.

contumiae 424.

conus 721. 722.

convenientia 950.

conventus juridici 650. 652.

convenio in dialéctica 578. 597.

in rhetorics' 525. 554.

in música 970.

copula 979. 989. 991.

sacra 1.

copulare 1 not.

copulatio 509. 552.

Cora oppidum 642.

Corax 455.

Coraxicus mons 685.

Corcyra 658.

Cordubensis conventus 650.

Corinthus 652.

Cornelius IN'epos 621.

cornîculata Luna 758.

cornua in syllogisme 327.

corollae 119.

corona 1.

Solis 75.

Jovis 66.

Palladia 40.

Ariadnea 98. 858. 841.

austrina 858 not. 842 not.

corporatío 752.

corpulentas 154. 815.

corpus simulacrum animae 142 not.

ejus partes 759.

corrogarc 7. 49. 52. 151. 215.

corrugare 809.

Corsica 659. 644.

cortina 894.

coruscifer 808.

corvus Apollmis ales 455. 895.

Index verborum rerumque. 789

Corvus sigaum coelesle §. 829. 838.

Cossura insula 648.

cothurnati cantus 12i.

coüiurnus 809.

crassitude 754.

Crassus orator 432 not.

Crataeis 641.

Crater signnm coeleste 829. 838. 843.

crcagrae Atticae 997.

crcperu ш 2. 116. 80S.

crcpidac 10. 581.

crcpitacula 7. 909. 927.

crepitare 11. '

Creta 639.

Crêtes 925.

Créticos 990. 993.

с rico te sphaera 815.

crinalis spicus 903.

criniti sapientes 812. 906.

crispa infleüo 511.

cristae cum aprngnis dentibus 197.

tergeminae 568.

Cfitici 230.

crocodilus in na vi solari 183.

crocus 7. 686. 903.

crotalorum tinnitus 133.

Crotón urbs 650.

erndus 998.

cruenta rytlimica 120.

crustari 608.

crystallns 75.

es litera a Claudio inventa 245.

Ctesipbon urbs 701.

cubitalis mensura 811.

cnbus 102. 721. 74a 746.

culens 465.

colmen pignoris 180.

Cumaea Sibylla 159.

Cumanum antrum §. 10.

cumulus 888.

cunabula 586.

cuneticina Toluptas 905.

Cuniculariae insulac 645.

cuniculi fundi 470.

Cupido 148. 804.

versiformis 917.

monas 761.

et Himcros 905.

cnpitor Jupiter 589.

cupressus Silvani 425.

Curetum rex Crctes 659.

curiales Jovis 95.

curiarum facta 429.

Curitis Juno 149.

cursare 262.

cursim 566.

cursor Mercurius 25.

cursu velocissimi Troglodytae 702.

cursus astrorum 97. 118. 186. 811.

Curubis oppidum 669.

Cybele 4. 740.

Cybelcta tympana 170.

Cyclades insulac 6C0.

cyclicae discipline 998.

cygni 927.

Apollini sacri 894.^

alites augúrales 26.

Cygnus signum coeleste 828. 833. 838. 845.

cylindrus 721. 722.

gemmans 588.

Cyllenius Mercurius 5 et passim,

суma 814.

eymbala 367.

Cynos sema 658.

Cypris 1. 5. 34. 905.

Cyprus insula 612. 682.

790 Index verborum rerumque.

Cyrenaica §. 672. 703.

Cyrnos ínsula 644.

Cytorus mons 689.

D litcrae pronunciado 2G1.

Daci 665.

dactylieus 519. 977. 981. 993.

dactylus 984.

Daedalus Ö70.

ejus filîus Japyx 642.

daemones 151 not. 134.

Damascene 678.

Damon musicus 926.

Danae 642.

Danubias íluvius 662.

Dardanî 633.

Dardanus 642.

ilare pro docere 118.

Darius 661.

decani 200.

Dccapolis 679.

decas 734. 742. 746.

decens 1. 888. 903.

deccre 345.

decern ere 83.

dccipiila 825.

declarativa pars sententiae 341. 395 409. 422.

declinatio 227. 290. 310.

decolorare 380.

decreta publica ad Kram recitata 926.

decuriatus 2. 728.

decussare 208. 823.

decussatim 85.

decussatus 37.

dedicativa pars sententiae 396 sequ.

dcducliis 138.

numerus 991.

defectiva 312.

defeetns Solis et Lunae §. 858 sequ. 869 seqn.

definitio 339. 349. 354. 361. 365. 378. 414. 475.

in ge о me tri a 711.

definitiva controversia 451.

deflexus 849.

deflorare 526.

defluere 207. 732.

deformatio 524.

deformiter 543.

dejeratio Pythagorae 107.

dclcre taedia 704.

Delia cum fatum 24.

delibcrativnm genas dicendi 447. 467.

deliberator 447.

deliquia Solis 594.

Dclius Apollo 7. 12. 34. 210. 263. 326. 528.

810. 891. 894. 914. 920.

Délos insula 10. 660.

dclpliiui 927.

Delpbiniis signum codes te 858. 841.

Delphos urbs 651.

Delta in Acgypto 675. 676.

Dcltoton 852. 858. 843.

demeare 150.

dementire 806.

Dcmocritus 110 not 213. 657.

Dcmodamas 692.

demonstrativnm genus dicendi 447. 468.

demorator 87.

Dcmostbcnes 429 seqn.

dcmulctarc 807.

dendrites 75.

denominative 581.

Denselatae 656.

dentatus 586.

denies quamlo emergent 759.

dcornm concilium sea scnatus 53. 40. 69. 97. 99.

805. 914.

Index verborum rerumque.

plebes sea valgas §. 43. 425.

domas sea mansiones 45 scqu.

nomina malta 149 not.

risus 352 not

mater Arithmetic.! 73ft

itinera 81 f.

Btemmata 137.

depile ealvitium 804.

deponens 309.

depositio vocis 974.

deprecatio 458.

deprecatfra qualitas 457»

depulsîo 445.

deríratio 511.

desadatio 577.

detractio 537.

deas unas 731.

derma promíssi 222..

diadema 7. 114.

Junonis 67.

rVeptuni 80.

diámetros 712. 714. 735.

diamctri regula in música 952.

Diana 85. 919.

ejus templum 700.

Dianium insula 644.

diapason 107. 934. 944. 950. 951.

in eoclo 199.

diapente 107. 934. 950.

diaporesis 523.

diastema 948.

diastematica 937.

diasyrmos 525.

diatessaron 107. 934. 950.

diatónica modulatio 959. 963.

diatyposis 524.

dicabula 809.

590.

dichronon m rbythmo §. 982.

Dictynnacus arcus 170.

mons 659.

didere 3.

Dido 279. 485. 999 not.

Didyinacus Apollo 692.

Didyme insula 642.

die noctuque quot partes planetae carrant 864.

diei Iongitudo 595.

dierum noctiumque inaeqnalitas 846.

acccssus 875.

dies septem 738.

semestres 664.

diesis 11. 930. 948. 950. 953. 971.

diezeugmenon in rtictorica 536.

in música 931.

differentia 359. 346. 478. 487.

differre animo 109.

diffidens sui 425.

diffinitio 359 not

Digitii 642 not

digitis computandi ratio 102 not 729.

cocrcetar numerus 746.

digressio 552. 565.

dû 150.

acrii etc. 810.

i. q. astra 93 not 97 not. 123. 812.

azoni 61.

duodecim 42. 914.

fatales 810.

hospitales 53 not

minores 167. 425. 729. 810. 906.

novensiles 46.

publici 59.

ruricolae etc. 889.

septem residui 43.

tellustres 729.

tres 204.

792 Index verborum rerumque.

dit mim fato regantur? §. 52. disparare §. 10. 24. 625. 714.

dilophos ales 177. dispendium 452.

diluerc 545. dispensare 806.

diluvialis constcrnatio 812. dispositio 567. 442. 506. 616.

diluvium 655. dissilire 806.

diminntio 502. dissimilitude 487.

Diomedci cqni 657. dissona sacra 191. 205.

Diomcdes 642. dissuasor 467.

Dione 725. dissultare 5. 155. 906.

Dionysius i. q. Bacchus 158. distermina 714.

Dioscuri 85. districta cura 577.

diphthongi 277. disyllaba 269. 521.

diplasia ratio 107. 934. 951. dithyrambica modulatio 965.

dipondius 757. dilhyrambus 519.

directac lincac 700.

ditrochacus 519.

dircctiangulus 712. diversicolor 14. 15. 67. 811.

directilineus angulas 711.

dividendi modus 559. 552. 554.

directim 411 not. divinatio 159. 167. 192. 755.

directus angulus 711.

^ ejus genera 9. 894.

dirigesccrc 888.

divisarnos son! ct tctrachordum 951

Diris GG7 not.

divisores 492.

diritas 224.

Dmolus 250.

Dis 166. 191.

dóchiminae 990.

discernera verum 529. dochmius 519.

disciplinac 158.

doctiGcus ardor 567.

sobriae 220. doctiloquus 905.

in famulitio Mercurii 56. doctus in hypallage 56.

cyclicae 998. Dodonaei Jo vis fanum 651.

discolorus 67. 528. dolía Apollinis 17.

Discordia 47. 752. domiduca Juno 149.

discreta qiiantitas 571. domns Dcorum per zodiacum 44.

discrctio 11. 52. Dórica natio 555.

discussius explorare 891. Dorio melo tinniens orhis 197.

disdiapason 950. 955. Doris 651. 685.

diseinus 978. 981. Dorius sonus 197. 955. 966.

disgregue 892. Dorylaum 686.

disjuncta apatía 949. dotalia mancipia 115.

disjunctio 417. dotis rcciprocum 892. 898.

Index verborum rerumque. 795

draco vigil §. 6G7.

acternitatis symbol um 70.

signum coelcste 827. 832. 833. 858. 840.

Drlnius fluvius 650.

Dry ope s 651.

ductus causae 470. 472.

duellum 568.

dulcinervis 917.

dulcisonus 888. 908.

dnmales setac 329.

duodecim radii Solis 188.

conversiones Lunae 170.

borac 76.

ilumina 41. 914.

duplicatio 750.

duplices literac 270.

dyas 707. 732.

Dyrrhacbium 657.

dyspropboron 514.

£ literac pronnneiatio 261.

usus in fine vocabuli 235. 279. 283. 291.

transitas in alias vocales 253.

ebeneus 80.

eblanditus 920.

ebrios música sanat 926.

Ebusus insula 643.

eccentros terra 849. 855. 873. 879.

eccentros telluris circulus 884. 885.

ecthlipsis 267 not.

edén ful и s 386.

edisscrerc 817. 850. 921.

Edonii 655.

effaraen 327. 536.

effet- ta 494.

effigiare 579. > .

effigientia 922.

egersimon 2. 911.

ei pro i §. 277.

el in fine vocabuli 279.

clatio 982. 985.

Electrides insulac 666.

electro purior 14.

praenitcrc 66.

elegiacus pentameter 521.

elementa narration» 552.

elementorum numerus 754 seqo.

pracsulcs 62. 211.

concordia 1. 814.

transfusio 758.

fluctus 814.

elepbantes 927.

in Africa 668.

in Taprobana 696.

elepbantus pro cbore 223.

Eleusina lampas 170.

clevatio 525. 974.

Elisae urbs 999.

Elissos colonia 667.

ellipsis 557.

clocutio 442. 508.

ejus genera 473.

ejus figurac 526 seqiteloqnentia

475. 508.

eloqui 341. 388.

eloquium 391.

Ematbia 655.

emissio 932.

empyrinm 202.

en in fine vocabuli 279.

enarmonia diesis 930. 948. 959.

niodulatio 942. 949. 955. 959. 966.

enelitieae 272.

End y m ion La t miade s 919 not.

Engonasis 827. 838 (v. IVisae).

ipbthongos cbelys 66.

100

794 Index vcrbortim rerumque.

enneae §. 741.

Ennianum disticbon 42.

enodis arando 906.

cnrhythmos 970. 972.

en tel ccli ¡ а 7. 215.

enumeratio in orationc 565.

Enusis insula G4í>.

eo 521.

Eons occanns 695.

cpanalepsis 555.

epanapbora 554.

Ephialta 425.

cpibatis paeon 989.

Epicrcnc 655.

Epicurus 215.

cpicyclus 879.

epilogue 475. 506. 544. 565.

Epimclia 145.

cpimcrismos 564.

Epirus 659. 651. 655.

cpistolaris Jovis 896.

epithema 225.

cpitrita ratio 907. 955. 951.

epitritus 977. 978.

iambus 986.

cpogdoi ratio 108. 955.

cquarum fetura 629.

equi Soils 29.

Diomedis 657.

Eqnus signum coeleste 828 (v. Pegasus),

cr in fine vocabuli 297.

Eratine Cypridis filia 905.

Erato 28. 125.

Eratostbcnes 596. 598. 815. 858.

ergastica schemata 715.

ergo 271.

Ericusa insula 648.

Eridauus fluvius 640.

Eridanus signum coeleste §.838. 841.

Erigone 174.

erotema 524.

Erytbraea Sibylla 159.

Erytbraeum mare 677.

Erytbras rex 677.

es in fine vocabuli 301.

Esseni 679.

etesiae 694.

cibica fides 473.

Etrnsca disciplina 142. 172. 914.

Etniria 142. 657.

etymologia 485.

Euboea 659.

Euclides 587. 724. 734.

Eudoxus 621.

Eumcnides 142.

Euonymos insula 6Í8.

Eupatoria urbs 689.

Euphrates fluvius 613. 678. 681. 690. 701.

Enropa 622 sequ. 626.

ejus dimensio 662. 665. 705.

Euterpe 28. 125. 279.

eutbia 958.

Evan 804.

cvenlus 558.

exacta species 515 sequ.

exaequatnm 551.

examinatio 461.

exantlatus 17.

exardescere 512.

cxcellentium tetrachordum et soni 951. 944. 954.

961.

ex consnle etc. 294.

excrementa 734.

excubiae 112.

excurrentia 949.

cxcusamentiim 807.

Index verborum rerumque.

exemplnm §. U'68.

cxcrcitatio diuturna 508.

exitium Saturn! 17.

exordium 544. oAli. 549.

expletivae conjunctiones 272.

exsecutio 556.

exsistcns ex non exietentibns 20G.

exsnlis intcrfector 465.

axta fissiculare 151.

extenta chorda 931. 942. 954.

extenuare 545.

cxtimi ambitus murns 202.

codi contextio 810.

extra causam 505.

cxtramundanus 58. 910.

dcus 202.

exuviae Jovis 65.

Fhilologiac 114.

F litcrae pronuncia tio 261.

usus pro Graeca Ф 511.

scniivocalis 240.

fabricator dens 735.

fabriles operac 889.

fabula 550.

face 320.

faceré et pati 240. 363. 380.

facetior deorum Bacchus 531.

faciliter 325.

Facundia 172. 173.

faix Bacchi 82.

Saturai 425. 566.

temporis 999.

Fama 11. 98.

praeconans 63.

famulitium 704. 804.

Fa nt нас et Fanae 167.

farcinare 998.

fascia §. 602. 607.

fastigare syllabam 262.

laudibus aliquem 468.

fastigiare 944.

fastigium 264. 268. 273. 408.

Fata tria 57. 65. 89. 360. 733.

proeliorum 925.

fatale temperamentum 108.

fatales divi 810.

Fatui Fatuaeque 167.

fatum 32. 494. 567.

publicum 69.

fatus 24. 124.

Fauni 167. 425.

Faunus 906.

favillae turicremae 124.

Favonios 629.

Favor 48. 50. 55.

Favores 45.

fax quibus dûs tribu atur 77 not.

febris cantione curata 926.

Februa sive Februalis Juno 149.

Februus 52 not.

felis Lunae sacra 170.

in na vi solari 183.

femnr feminis 244.

fenestras dissecare lamine 219.

ferula 224.

Fescennina licentia 904. 914.

fetura 627.

Ficaria insula 645.

fictio verborum 510.

lictor arbitrarios Jupiter 68.

Fides 147.

quot media fiat 473.

fidicinare 928.

figurae in gcometria 708.

•locutionum 530 seqn.

100 *

786 Index verborum rerumque.

figurae ecntentiarum §. 525 eequ. 561.

figura tus ductus 470.

finis 444. 445. 452.

finitiva quaestio 466.

fin! tor 818. 827. 856.

firm alio 474.

Fii'mianum mare 644.

fissiculare exta 151.

fissiculatus 9.

fissura 675.

fistola 927.

pastoralis 924.

sibilati-ix 906.

fixa signa in codo 858.

flabra пет от m siisurrantia 11.

flamen miscillum 997.

flammata cupiditas 889.

fia m m at rix 428.

flammeum 114 not 538. 905.

Flora dccens 888.

florea rura 511.

flos genarum 759.

ignis 206.

resectus 902.

flucticolor 67.

fluctigenae divi 889.

fluctuantes segctes 359. 360.

fluctue 814.

Fluonia Jnno 149.

Fluvius signum coclestc 845 (т. Eridanas).

foedus de conjngio 1. 25. 31. 91.

matris 573.

foenus 505.

foetidus ructus 224.

fomcs flammiger 912.

scnsificua 185.

Foncs 167.

Fous 46.

ions Gorgone! caballi §. 119.

lucís aetbercae 184.

animarum 922.

Fontana virgo 205.

fontigenae virgincs Musae 574. 908.

for 511. 525.

forma 559. 544 scqu. 554. 486.

conclusionura 408 sequ.

conjugalionum 512.

in geometría 711.

Formiae oppidum 641.

formulae bamatae 528. 555.

fortis viri praemium 459.

Fortitudo 150.

Fortuna 55. 88.

Fortunarum populas 11. 14.

Fortunatae insulac 702.

Fossae insula 645.

fragor 625.

fragosus 14.

fragrarc 85.

(ramea Martia 425.

Fratres septem montes 668.

Fraus 51.

freni 514. 518.

frictus 805.

frontes coeli quatuor 754.

Fronto 452.

frnmcnti invcntio 158,

frutccta 67 not.

fuat 262.

fulera lecti 726. 888. 902.

fulgurum jactus 7.

fulmina 151. 897.

ct fulgura 125 not.

Junoni quoque tribunutur 67.

eloquentiac 427.

fumida caligatio 11.

Index vcrborum rerumque.

famida aura §. 124.

fundus 765.

funerationes 696.

fungor с. асе. 324.

Fura et Furina 164.

furor 501.

furta 726.

fiirva nox i)8ö.

fiirrescere 80.

fusci Aegyptü 729.

fuscina 66.

fusilis 17. 860.

fustls num sit telum 465 not

fustuarium 488.

G Iiterae pronunciatio 261.

Gadcs 611. 612. 614. 618. 620. 621. 631. 638.

Gaditanum fretum 622. 627. 703.

littus 620.

ostium 623. 638. 665.

Gaditanos conventus 650.

Galata insula 645.

Galatea 915.

Galatia 682. 686. 689.

galaxeus 208.

galaxias 97. 207. 826. 835.

Galilaea 679.

gallarum gnmmcosque commixtio 225.

Galli 687.

Gallia 613. 618. 634. 658. 665. 666.

Gallicnm mare 629.

gallinacei pugnaces 177.

Gallus Harás 687.

Gamphasantes 674.

Ganges fiarás 612. 694.

Garántanles 671. 674.

Gargapliie fons 653.

Gaulos insula 648.

gazae §. 578.

Gebcnna nions 654.

Gcloni 665.

geminatae noctis obsequiuni 157.

Gemini in zodiaco 50. 76. 828. 845. 914.

gemmae 67. 426.

duodeeim in corona Solis 75.

in Hispa nia 627.

gemmare vites dicuntur 558. 512.

gemmatus 116. 811. 911.

genera dicendi 428 not.

modulandi 942. 955.

musicac tria 956.

numeri 970.

rhytbmi 977.

verborura 509.

generalis omnium pracsul 152.

genesis 752.

Gcnetbliace 228. 894.

genicula 845.

genitalia Osiridis reperta 126.

genitrix Venus 85 not.

Genius 49. 50. 92. 152.

et Lar 54 not.

Junonis 55.

genus 339. 344. 476. 485.

géomètres 250.

geometría 588.

Gcrastus 659.

Germania 619. 621. 665. 665.

germanitas 755. 895.

gerulae 579.

gestamina eignerem coclcstinm 858.

gestus 438. 540. 545. 969.

Getae 665.

Gigantum proelia 655.

git 507.

glabellus 152.

798 Index verborum rerumque.

glaciar! §. 116.

glandes canta translate 928.

glandifer 511 not.

glauca volucris 571.

glaucom teginen 70. 725.

Glaucus 141 not.

globosa animat.Kjuc rotunditns 140.

globus 66. 595. 594.

gluten et glutinntn 296.

gnomon 581. 595. 597. 746 not.

gnomonica supputatio 596.

Gorditanuin Promontorium 645.

Gorgades insulac 702.

Gorgo Tritonia 351.

Gorgones 702.

Gorgoneiis caballus 119.

Graccbi 432.

Gracchus (Tiberius) 456. 500.

gracilcntus 37. 140.

gracilis modulado 952.

gracilitas 109.

Gradivus Mars 4. 82. 210. 425.

graduni faceré 565.

Gracca nomina 272.

Graccia 650 seqn.

Magna 649.

Graccns rex 654.

G raj a levitas 353.

gvammaticum animal 549.

grandifcr 511.

grandiloqnus 437. 511.

Gratia trina 1. 888.

Gratiae 132. 906.

carnm gcrmanitas 735.

gratulan 81. 107. 693. 898.

gravis acccntus 268. 273.

gravitas soni 932. 940. 947.

grcmium 590.

gubcrnator Genius §. 152.

gummis 225. 291.

gurgulio 509.

gymnasia 814. 888.

Gymnasiae insulae 645.

gyrus 709.

H aspirationis nota 252. 258.

pronunciado 261.

syllabas reddit communes 278.

faabitationes deorum 44.

hábitos 540. 365. 567. 384. 386.

et amissio 558.

baedi in li umero Heniocbi 838.

Haemus mons 651. 655. 656.

balatus 7. 14. 85. 215.

balitus 802.

hallucinari 509 not.

bannis Dialecticae 322.

Hannîbalis castra 640. 649.

scpulcrum 687.

Hanno 621.

ejus pcriplus 667 not

Harmonía 737. 897. 899. 909. 938 nof.

coclcstis 12. 27. 66 not

harmonica 956. 938.

proportio 737.

harpae bombique 197.

Harpocrates 90. 729 not

baruspicina 895 not

baruspicium 151.

basta Gradivi 425.

Mincrvae 569.

Portan! trífida 569.

coelibaris 903 not.

bebdomadis dies 183 not

llcbrus flu vi us 656.

Hecate 110 not 733.

Index verborum rerumque. 799

hecatontas §. 734. 746.

Hector in genitivo nom producá tur? 289.

Ilccubae sepulcrum 058.

hederae arentes 10.

Hélice 593.

Helicon mons 651.

beliotropios gemma 75.

Hellas 652.

licllebori remediam 327.

Hellen 654.

Hcllespontas 651. 657, 661.

hemicyclia 603. 658. 712.

bemiolia ratio 107. 934. 951. 959. 977. 978.

diesis 930. 959.

hemisphaeria 602. 873.

hemitbei 156. 160.

hemitonia 930. 963.

Henetosa civitas 689.

Heniochus signum cocleste 828. 838.

Leptas 108. 568. 738.

heptasemus 978.

Hera terra 160.

Heraclea urbs 688.

Hcracleopolis 676.

Heraclitus 87. 213.

Heras lutra 645.

Herculaniura 642.

Hercules 84. 157. 642. 698.

Mercurio adliaerens 210.

ejus arae 692.

colnmnae 620. 624.

comités 674.

filia 695. .

filius Afer 667.

Sardos 645.

insnlae 645.

luctamen com Antaeo 667.

beri et here 284 not.

Hermagoras §. 444. 453.

HermapLroditus 34.

Hermes quadratus 106.

Hermione 655. 737 not.

He rni us fltivius 686.

heroes 160. 904.

heroicus Tersas 517. 522.

Herophila Sibylla 159.

Heropbilns 926.

Hesperides insnlae 702.

Hesperidis filia 659.

Hesperidum horti 667. 672.

Ilesperion ceras promontorinm 702.

Hésperas 883. 902.

Hetrusci 172. 914.

Hetruria 142. 637.

bcxas 723. 756 seqn.

biems 75. 874.

Hiera insula 643 not 648 not.

hieroglyphica signa 137. 173.

Hieronesos 648.

Hicrosolyma 679.

bilartis 705.

Himantopodes 674.

Himeros 905.

Hipparchus 813. 824. 867.

Hippo diarrhytos 669

regius 669.

Ilippocrene 653.

Hippotensis filia Sibylla 159.

hircipes 906.

Hirtius 494.

hirtus 329. 704.

Híspanla 618. 621. 627. 632. C66.

Hispaniense os Rhodani 633.

Ulster fluvius 662.

historia 526. 550.

histriones 543.

800 Index vcrborum rerumque.

hîulcae voces §. 514. 316.

II о m с ms 212. G 80.

caccutiens 3.

ejus scpulcriim 660.

Lomo animal risibilc 548.

definitiir 549.

absolutus 759.

bomoeoproplioron 514.

liomoeoptotoa 352.

bomoeotclcuton 352.

Ьогае diiddceim 77 nof.

dici noctis(|uc 757.

canmi ductus 397.

Horatius 311.

liorizon 604. 827. 856 (v. finUor).

borologia 395. 600.

bortativus modus 510.

Hortensius 441. 545,

Lospita Juno 55.

dcorum nntrixque 81.

hospitales dît 55 not.

bumanac hostiac 655.

humons crápula 804.

húmida Lunac natura 14.

bumîlîs materia 547.

byacinthos gemma 67. 73.

byalinus 66. 67. 575. 811.

bydatis gemma 75.

hydraulac 117. 924.

bydreuin germen 729.

bydri marin! 699.

Hydrus signum coclcste 829. 838. 813.

Ilydrnntuin 650.

Ilylas lacus 687. .

Hymenaens 1. 888. 901. 904.

llypaca 043.

Hypanis fluvîus 663. 694. 699.

Ilypasius 956 not.

hypatc §.931.

liypatoidcs 965. 966.

hyperacolius etc. trop! 933.

Hypcrborea lux 808.

Dyperborei 664. 693.

cygol 927.

Lypophora 3 5.

Hyrcania 666.

Ilyrcanius nions 683.

I li ferae pron uncial io 261.

in fine vocabiili 279 sequ. 291.

transitus in alias vocales 233. 295.

usus pro duplici 276. 295.

geminata 256.

jacula radioruin 13.

fulminum 151.

iambicus numerus 521. 977. 985. 990.

unde dictus 988.

JTanicnlum 642.

janitorcs terrestres 60.

Janus 4. 45. 65. 642. 742.

Iapyx 642.

larsonis littus 633.

jaspie gemma 75.

lastius tropus 935.

iatrice 228.

laxarles 692.

Ibérica manus 646.

Iberus fluvîus 627.

Ibis 175. 178.

Ichnusa insula 645.

Icbtliyopliagi 699. 702.

Icosium oppidum 668.

Idaeus mons 659.

¡dea miindi 68.

idealls 706. 707. 731.

forma 753.

Index усгЬогцт rerumque. 801

*

idealis pradcntla §. 8 1С.

Iduniaea 6 78.

jccur concupíscentíae sedes 7.

Igilgili oppidum 008.

Igilíum insula 644.

ígnea animalia 34C

iguis in lustrationc 142.

arcanus 910.

clcmentum 215. 758.

triangulus 568.

ejus flos 206. 571.

igniti lapides 7o.

ignivaga denunciatio 896.

ignotus dcus 185. 202.

il in fine л ocab ni i 679.

fficet 424.

Ilium 686.

illatio 545. 405. 408. 412.

illex 555. 919.

illuvies mortalium 812.

■Iltiminatio 656.

Illyricum 659. 650. 655.

imago 558. 558.

Imarmine 64 not.

¡lubrificare 584.

imitus 159 not

immature mori 698.

immortalitatis poculum 54. 134. 141.

impares numeri 747 scqu. 768.

impaticntia amoris 6.

impcrativns verbi modus 510. 515.

iinpcrfccti numeri 755.

impersonalia 509. 512. 390.

împersonalis modus 510.

impcrtinens 45.

ímpossibilis 145. 555.

împotens 427 not. 545 not.

înipressio 525.

imum §. 599. 600.

Inarimc insiüa 644.

înartificiab'a argumenta 474. 498 not. 557. 560.

incantationes 926. 928.

îneessabilis 59.

incessabiliter 895.

mchoativa species 515 seqn.

verba 512.

incidentes narrationcs 551.

status 445. 450. 459. 465.

propositioncs 554.

incogitabilis 922.

incomposita rliytbmica 979.

incompositi numeri 750. 772. 781. 784.

incorpórea 706 scqu. 805 scqu.

Incubus 425 not.

indefinitum 542. 596. 599.

India 612. 694 seqn.

Indica prudentia 114.

secreta 11.

indicativos modus 510.

indigctcs dii 62 not. 95.

indignatio in rbetorica 565.

indiscretum 6.

Individuum 544. 550 seqn.

inductio 555.

indumenta percipere 66.

Indus fluvius 694. 700.

indusiari 65. 114.

inerrantia signa 858. 868.

infamis in feminam 471.

infantium crcpitacula 7. 927.

infclix Capelle 806.

infimarc 595. 867.

infinibilis pater 205.

infinita quacstio 441.

infirmatio 461. 474.

infiuat 220.

101

802 Index verborum rerumque.

indexas accentas §. 269 seqn.

infractas 150.

ingenium mundi 567.

ingerere 179. 452. 439.

inbiarc 7.

injnnctum 337.

înnitens 219.

înnnba Pallas 723.

inres tinelos 913.

íusccabilc 971.

insinuatio 346. 348.

insolentia verba vitanda 310.

insopibilis 7. 910.

înstrucla propositio 362.

instrumenta música 906.

insulae dicuntur quasi in salo 643.

majores 666.

Datantes 928.

fortunatac 702.

insurgere с. ace. 733.

iutegrare 734.

integnmenta 470.

in tel! ce tu al is 202. 731. 923.

intelligcntia extramundana 910.

intemeratior 6.

intemperiae 164.

intentio sont 930. 940. 931.

in rlictorica 443. 431. 460. 474.

intercalate 866.

intercapedinatus 921.

intercapedo 837.

interject iones 288. 861.

înterjectus 837.

interlitum 10.

interpretes angeli 134.

interri vatio 661.

intcrrivatiis 384. 627.

interrogationes captiosae 528.

interrogationes in rbetorica §. 324.

intersecare 626.

interstitium 581. 600. 735. 857. 864.

interula 7.

interuli nexus 888.

intervalla corporum coclestium 169 seqn.

in música 948 sequ.

intervibrare 586.

intimare 39. 274. 526. 545. 519. 587. CIO. 724.

727. 745. 867. 892. 965.

intimatio 897.

intonso crine Iiispidi 578.

intricarc 58. 704.

inumbratio 79.

inventio rbetorica 428. 442. 451.

înversio 562.

invcstîgatrix comprebensio 412.

invidia 504.

involuti dii 41 not.

involutus 807.

io finita verba 517.

J о с us minister Veneris 705. 804.

Ionia 685.

Ionicum mctrum 985. 991.

Ionium mare 651. 652.

Jordanes amnis 679.

Ios insula 660 not.

iota nota música 945. 960. 962.

iotacismiis 514.

Joviale decrctum 40.

Jovialis majestas 582.

ci renins 196.

Yulcanus 42.

domus 208.

Iris 67.

ironía figura 525. 550.

irrationabilis 949. 975. 992.

is in fine vocabuli 279. 502. 505.

Index verborum rerumque. 803

ischiadcs §. 926.

Iseus 192.

Isidoras Characcnas 611. 616.

Isis 4. lUS.

Ismaros nions 907.

isocolon 551.

Isocratcs 432.

Issa C39.

Issicns sinus С 12.

Isthmus 6b'2. 653.

Istria 659.

Italia 654. 636 scqu.

ejus diincnsio 649.

itcratio 555.

Iterduca Juno 149.

Itliaccsiac insulae 645.

itincr 897.

Juba rex 676.

jubar purpureum 912.

juberc c. dativo 125.

Judaea 678. 679.

judex 447.

jndicatio 442. 461 seqn.

poëtarum et carminum 338.

judicatum 558.

judiciale causarum genus 447. 461.

jugalis 22. 31.

jugarius 999.

juge colloquium 937.

junctura syllabarum 265.

Juno 4. 7. 30. 35. 42. 97.

aër 58. 67. 74. 149.

dyas 752. 740.

ejus m ansio 46.

ejus cognomina 149.

aetberca 168.

Argiona 4.

coclcstis 58.

Juno jugalis §. 22.

prónuba 31. 705. 888.

regina 41.

ei dilectos Merciirius 34.

Junonia insula 702.

Jiinonis ubera 17. 54. 126.

Junonius 87.

Jupiter 911.

alias Jovis 42.

nominis deelinatio 525.

a jurando dictus 149.

cum Jiinonc ct Minerva junctus 39.

aether 67 not.

arbitrator 68 not.

Belus 701.

Dodonacus 651.

fatum 52.

monas 731.

opulentiac 47.

rex 41.

salutaris 885.

secúndanos 47.

tempera tus 17. 32. 156.

uxorius 5. 4.

ejus nutrix Vesta 72.

filia Aetcrnitas 7.

Genius 92.

risus 17.

palatium in galaxia 97.

prudentia Minerva 567.

noinen proprium 729.

manubiae 896.

milites 65.

indumenta 66.

Jupiter planeta 14. 28. 196. 885.

Phaëthon appellatur 850.

Jara mons-654.

jiiridicialis qualitas 454.

101 *

804

Index verborum rerumque.

jusjurandum §. 560.

Pytbagoricum 107.

Justifia 128. 752.

juvcnalis 56.

К nunc nota nunc litera 255.

superflue 258.

pronuncia tío 261.

L lile га с pro nunc ¡a lio 261.

tripliciter sonat 241.

in fine Tocabuli 294.

labda supinum nota música 945.

labdacismiis S 14.

Labor Pbilologiac alumnus 145.

laborata pervigilia 57.

Labyrintbcus Daedalus 579.

lac 279. 507.

Lacaena pulebra 918.

Laccdaemonii ad tibias dimicant 92ö.

laccrtosus,5.

Lacbesis 65. 894.

Lacinium promontorium 659. 650.

Lacónica 651.

lact 256. 507.

láctea Luna 585.

subsellia 209.

Iactcum lumen 729.

lacteus flu v¡ us 14. 207.

circuios 826.

Lacstrygones 641.

lactae segetes 558.

lampas Eleusina 1 70.

Leucotbcae 115.

menstrua 912.

Solis 29. 77.

lana bcrbaruin fciiciuni 114.

instar scrici 667.

lanitinm vestimentum §. 157.

lanugo quae scricum créât 095.

Lapidarii campí 642.

lapis in metapbora 360.

Lapitbae 654.

laquearía coeli 808.

laqueatus 199. 582.

Lar coelestis 48.

cunctalis 54.

militaris 48.

Lares 45. 155.

et Genii 54 not.

domorum urbiumqnc 162.

Larvae 162.

lassa Venus pulcbrior 704. 889.

Lasus 956.

latera deduccrc 543-

latex 907.

Latialis 225.

facultas 555.

Laiini s crin о ni s egestas 55 i.

La! i um 657. 642.

La tin i a ti cu m carmen 919.

Latoia clicks 220. •

Diana 914.

Latoides seu Latoius Apollo 17. 225. 807

laudativum genus orationis 448. 449.

laurea Ciccronis 451.

Lanrcns assertio 556.

laurcum rama la 7.

lauripotcns Apollo 24.

laurus Apollini sacra 7. 10. 29.

Ice tica 155.

Leda 918.

legalis judicatio 462.

quaestio 460.

leges ad lyram recitatae 926.

contrariée 464.

Index verborum rerumque.

Lemannus lacus §. 655.

Lcmníus Vulcanus 7. 889.

Lémures .162.

lentas ainons 72o.

Leo in navi solarï 185.

in zodiaco 828. 841. 844.

Leptis 670. 671.

Lcpus signuin coclestc 850. 858,

Lesius et Milesius 462.

Letbaea littora 116.

Lcthon fluvius 672.

Lcucaethiopes 675.

Leucas 615.

Lcucasia insula 643.

Leucopetra 659.

Leucosyri 615.

Leucothca aurora 115.

insula 644.

libamina 755.

Libanue mons 680.

Libentia 804.

Liber pater SI. 210. 628. 633. 694. 693.

ejus arae 692.

Libctbris fons 119 not. 634.

Libra in zodiaco 829. 852. 839. 842.

libraría superùm 65.

libratus 25. 468. 849. 909.

librornm genera 156.

Liburnia 659.

Libya 622. 624. 667.

ejus arenae 551.

Libypboenîces 670.

Libyssa 810.

oppidum 687,

licet cum indicativo 11. 424.

Liciuius 266 not.

Ligeris fluvius 502.

Liguria 642.

Ligures §. 657.

Ligiisticum mare 644.

Lilybaeum 612. 646.

lima Grammaticae 226.

limbi nivales 208.

limina sponsi sertis ornata 1.

limis cerneré 84.

limma 11. 57.

linca 706 sequ.

insecabilis 752.

jacens et jugata 120.

linealiter 854.

lincamcnta 556.

lineare 229. 557.

lineares ductus 579.

lini usum monstravit Isis 158.

dispendia 576.

Linus 212.

Lipara insula 648.

litare 149. 895 not.

literae animantium effigies 137.

jngatac 203.

dupliccs 276.

Carum natura 252.

formatio 261.

usus in música 945 not.

literatio et literatura 229.

literator et literatas 229.

liturgi 200.

Livius 550,

loci argumentorum 474. 337.

communes 505.

memoriae 558.

locus 540. 565. 382.

Locris 651.

logia personare 9.

lógica spatia 949.

longa syllaba 269. 275.

806 Index verborum reruraque.

Iongacrorum ebori §. 167.

natio 698.

Lopadusa insula 648.

Lucauia 602.

Lucaniim littus 658.

Liicanus 502.

Lnccnsis conrentus 652.

lucerna 2. 124. 219. 997.

luces i. q. oculi 999.

Lucelia Juno 149.

Lucianus 19 not.

Lucifer 885.

Lncilina 266.

lucis Ions in sole 184.

diva scenudae 919.

Lucretius 266. 398. 505.

lucrorum potcus Merciirius 180.

luculcnlas 6.

lucus a non luccndo die tus 560.

saccr 672.

ludere 997.

lnmina orationis 426. 509.

luminarc 27. 66. 75. 729. 901.

Luna 14. 75. 77. 161. 169. 758. 881. 852.

854. 897. 919.

láctea 585.

éfoyw£iór¡q 868.

laboral cantil 927.

tertia 567.

quam cito Solcm consequalur 865.

ejus circulus vel orbis 151. 156. 858. 860.

defectus 870.

meatus 862 eeqn.

phases 864.

Innata Italia 658.

Lnsitania 628.

lustralia Incrementa 2.

lustrationum genera 142 not.

lux aetberea §. 184.

libertatis 512.

luxurialis 554.

luxuríantur scgclcs 512.

luxus 914.

Lyaeus 191 not. 805.

Lycaei modi 916.

Lycaonia 651. 682. 684. 686. 690.

lycbnis gemma 75.

lychnns pro lucerna 509.

Lycia 10. 685. 684. 686.

Lyde 805.

Lydia 927.

Lydins tropus 955. 942. 960. 962.

Lymphac 46.

lyinpbasciim 569.

lymphaticus 809. 926.

Lynsa silvestris 48.

lyra 56. 926.

Signum coelestc 858. 8i0-

Lysias 452.

M literae pronnneiatio 261.

in fine vocabuli 279. 284. 295.

Macaronesos 659.

Macedonia 651. 655.

Macomadcs 670.

mador 82. 125.

Macandcr flavins 685.

Maecenas 299.

Macdia 651.

Мае и al i a pi nu s 916.

Maeonia 686.

Maconius Homcrus 5.

Macotica palus 616. 619. 626. 662. 675. 703. 876.

Ma os i a (51.

magia 58. 928.

magis et minus 365. 370. 377, 380. 382.

Index verborum rerumque.

Magna Graecia §. 649.

Magnesia 119. Gal. 654.

Maja 5. 180.

majestatcm minucrc 444.

majus ct minus 372. 575.

Malaca urbs 668.

male corripit ultimam 535.

Maleus nions 595. 694.

Malcventuiu 642 not.

Mamma 514.

Mana atque Mannana 164.

mando, as et is 525.

Manes 55. 160. 162.

ciere 927.

Mania mater 164.

Maniac 162.

Manticc 6. 55. '

Mantaanns vates 212.

Manuana 164.

manuatns 578.

manubiae Jovis 896.

manns oratoris fusac 545.

marcentcs faces 888.

marcentia terga 704.

marccsccre 2.

marcidulns 727.

marcor 804.

marc concretnm 666.

Erytliraeum 677.

intcrius 625.

Marcotis 672. 676.

Maretonium 672.

margaritae 696.

Margiane 691.

Mariandyni 688. 924.

mari tare 1.

Marmaridcs 672.

Marmcusi filia Sibylla 159.

marmor i. q. marc §. 92. 582. 908.

marmorci fluctua 659.

Maronea oppidum 657.

Mars 50. 82. 194. 741. 889.

Gradivus 4.

militaría 46.

Mars planeta 14. 15. 28. 861.

Pyrois appcllatus 851. 884.

Marsica natio 551. 424.

Marsyas 681. 685.

Lydius 924.

Martianus 577.

filins 2. 997.

Marlis curia 999.

Masada cas tell um 679.

masculiis 704.

Massalioticum os Rbodani 655.

mater i. q. nutrix 54.

Mania 164.

materia et malcríes 440 not.

ejus formae 547.

in formis 755. 758.

matricida 465.

Mattiana 691 not.

Mauritania 621. 666. 669. 702.

Maxula urbs 669.

Mazaca urbium mater 690.

meacula 815.

meatus sidcrum 7. 759.

Media 651. 691. 700.

medialis 114. 849.

mcdiatenus 685. 840.

medica penulata 228.

medicatio 926.

Medicina carere dii poesnnt 891,

medietas 752.

incdii duo 757.

liicdilunia 758.

808 Index verborum rerumque.

Medio xi uii §. loi.

medium idem et imum 599.

Medusa saxifica 572.

Medusaci crines 525.

Mcgaris 644. 655. 928.

Hieles flavins 686.

mélica 950.

roclicorum iudocilis mortalilas 899.

melicum carmen 888. 908.

melicus appulsus 11.

Mclita insula 648.

urbs 690.

melodía 905. 965 not.

mclopocía 956. 958. 965. 966. 991.

melos 966. 986. 995.

Melpomene 121. 888.

Solem amplcctitur 28.

membra numcri 752. 757. 759.

orationis 528.

Vitalia 759.

Mcmbriona 702 not.

Mcmnonis scpulcrnm 686.

memor virga 126.

memoria 7. 225. 442. 558.

Mempbide oriunda Grammatica 225.

Mcmpbita insula 676.

Mempbitictto i. q. Acgyptius 4 not. 178.

mendare 425.

Mcnclaites nomus 676.

menses 189.

mensorcs 598.

ménsula* 575. 582.

mensura communis 750. 774.

minima et maxima 784 sequ.

mente sola deum adirc 202.

mentis fons 185.

vox 205.

mentium cultores 62.

Mcrcurialis circnlus §. 171.

virga 9. 26. 126. 176.

Mcrcurii officia et laudes 92. 126.

cognomîna 5.

argumenta 179.

nomen Âcgyptiiim 102.

Promontorium 669.

Mercurius artium inventor 56.

Junonis uberibus edueatus 54. 126.

veris deus 27.

grammaticam reperit 225.

quadratus 106. 754.

cum Apolline junctus 8.

Mercurius planeta 14. 25. 50. 92.

idem Stilbon dictus 851. 879.

terram non ambit sed Solem 854. 857.

meridianas Occanus 620.

IHcrmcssia Sibylla 159 not.

Meroc 595. 595. 598. 616. 705.

Mcrus mons 695.

mese 951. 942. 954.

mcsoîdcs 965. 966.

Mesopotamia 678. 681. 701.

Mcssala 245.

Mes se nia 651.

messes cantu transennt 927.

Mcssua 669.

meta 551.

metacismus 514.

metae borarum 600.

mctaliter 859. 870.

metapbora 512.

Mctapinum Ilbodani ostium 655.

mctaplasmi 526.

Mctapontum 642.

metastasis 525.

Metaurus fluvius 648.

Mctina insula 645.

Index verborum rerumque. 809

meto messui §. 319.

me tony uña £»12.

métrica 936.

metriim 969.

inclus quo modo excitetur 505.

miearc 1. 585.

micatus linguae 331.

Miilinum eaperc 577.

migrans Apollo 11.

Milesiae deliciac 100.

Milcsins et Lesiiis 462.

Miletus urbs 686.

milites Jovis 44.

Minerva 66. 567. 725.

aether 39.

heptas 40. 738.

ejus mansio 47.

Minithya 925 not.

minium 627.

mil-acula 157.

miscerc 427.

miscilla 913. 997.

miscratio 504. 565.

Mithras 191.

Milliritlatcs 689.

mobilis angnlus 717.

modi verborum 310.

conclusionum 411 seqn.

modificare 540.

modulandi genera 955.

modulatio 952. 938. 965.

moliri 805.

Molossis 651.

molossos pes 522.

momenta 881. 971.

monas 707. 731. 746. 922.

numerus nou eat 745.

monaulitcr 906.

monocbronon tempus §. 982.

monoptota 242. 291. 305.

monosyllaba 269. 294. 520.

montes septem fratrcs dicti 668.

Mopsus 159.

morbos pellit música 926.

morís sc. est 888.

mortalitas 102. 108. 625. 899.

morticinum 115.

mortis appetitus 656.

motus differentiae 756.

Mulcibcr 576.

Lcmnius 889.

Mulcifer 17. 48.

multicolor 66.

multifidi numcri 227.

multinodus 423.

multiplicatio 757. 759 scqu. 765. 767.

multividus 109.

mundana perfectio 735.

mundus 814.

unus 751.

intcllcctualis et scnsibilis 202 seq«.

ei pentas tribuitur 755.

murcidus 10. 999.

mores caligans 580.

murmur 559. 542.

Masae 27 sequ. 117 seqn.

Junonis filiac 34.

fon tige нас 574.

iis litant Lacedaemonü 925.

mens omnibus una 574.

música cum grammatica juneta 326.

ratio 757.

ejus vis 923 sequ.

ejus seminarium accentue 268.

mussare 729.

muta cum liquida 270. 271.

102

810 Index verborum rerumque.

mutae literac §. 247.

matare с. асе. 292 not.

mutescerc 910.

matuatum У09.

Mygdonia 655. 686. 687.

Myriandrus nrba 612.

Bfyrtonm mare 653. 660.

Mysia 686.

14 literac pronunciado 261.

usas in fine vocabuli 284. 296.

nac et nc 2 not. 32.

nacniae 925.

Napaeae 425. 903.

Narboncnsis provincia 634.

narratio 437. 506. 526. 544. 550.

Nasamoncs 672.

natalitia dona 7.

nationum fortuna 11.

natura deoruni 512.

rerom 125.

naturalis orationis ordo 506.

nauci conscienlia 999.

naufragalis 643.

naufragium 621.

IVaulochi filia lo 642.

navis totius naturae cursum moderans 183.

ejus formam irait ans scopulus 658.

ne et пае 2 not. 52.

Ncapolis Italiae urbs 642.

Mauritania 669.

nécessitas 32. 458. 501.

nectar vocis Pegaseae 908.

ncgantia 342. 387.

negotialis asscrtio 550.

qualitas 454. 467.

negotium 484.

Nemesis 88.

ncmns Apollinis §. 11.

nepa minitans 177.

Nepos (Cornelius) 621.

Ncptunus 54. 78 sequ.

Jupiter secundus 47.

Portunus 4.

ejus uxor 81.

ejus filins Siculus 646.

Nereus 22. 912.

Nerina cbelys 915.

Nerio Nerina Martis uxor 4.

nescio quid 2 not.

nescius sensu passive 115.

Nestus amnis 656.

nete 931. 954.

netoides 965. 966.

netus byssi 114.

IVcurac 665.

ncutrum verbi genus 509.

Neverita 54.

ncxilcs crines 328.

ncxio 31. 92. 226.

Niconicdia 687.

Nicopolitana ci vi tas 651.

nielare 2. 999.

pavore 888.

nigellus pulvis 224.

Niger fluvius 673.

nigredo 67. 157.

Nigritae 673.

Nilis lacus 676.

Niloticae fruticis collema 225.

Nilus 626. 675. 676.

ei dcorum gcuerationes assignation- 95.

nimietas 602.

ningeutes pruinac 602.

Nipbates nions 683.

Nisus s. Nixna 838. 840. 841 (v. Engonasis).

Index verborum rerumque.

811

nital ainbifarium §. 181.

IVivaria insula 702.

noctivida ales 371.

Nocturnus deus 45. 60.

Nomades 669.

nomen 541. 588.

uominnm quantitas 279.

nomî Aegypti 676.

nominatirus 279 sequ.

IVomius 55 not.

norma 754.

normalis 527.

IVortia 88.

noscibilis 576.

nota 474. 485. 712. 74G.

notio 576.

notnlae 66.

novatio verborum 510.

novcllus 448. 566.

novcnarïa regula 105.

novcnariiis numerus 105. 753. 741. 776.

Novcnsiles dii 46.

JNox 45. 98.

nugales ineptiae 2.

JVuma 62.

Numeraría 802.

numerorum vïrtutcs 105,

numerus 706. 752. 743. 743. 968.

mas 995.

IVumidia 669.

nnnquis 242.

nuptialis licentïa 804.

numerus 108 not.

Nursia 88 not.

nûe 126. 567.

n ut arc 21.

nntris dcorum 81. 215.

Jovis 72.

nutns §.51. 52.

Nympbae 167.

Nympbarum cubile 699.

insulae 977.

Nysa 11. 695.

Nysiaci flores 98.

O litcrac pronunciatio 261.

transitas in alias vocales 253.

usus in fine vocabuli 279 sequ. 283 sequ. 292.

Oaxis aiunis 692.

obductus circulus 713.

objectatio 924.

objectus 452.

obliquare 67.

obliquae vaticiniorum ambages 9.

obliqui casus 508.

circuí! 825. 834. .

ductus 470.

obscoena vitanda 518.

obscurationes 869.

obsoleta verba vitanda 509.

obtusus anguliis 711.

i

obumbrarc 854.

obviare 855.

occasivae regiones 594.

Occasus duplex 881.

occiduus Occanus 629.

oceulere 814 not. 902.

Occanus 600. 617. 625. 667.

octas 740.

octasemus 985.

octo partes orationis 226 not.

octonarius numerus 740-

oculatus 66.

oculcus 811.

oculi noctis 585.

¡n pectore 674.

102 *

812 Index verborum rerumque.

oculornm motus §. 543.

oculus mundanus 185.

odor Icgnm 512.

Odrysiae nivcs GÖ6.

Ocagrius citbarista 3.

Ocanthe oppidum 651.

Occnsis civitas 671.

Oenotridcs însulac 645.

Oconistice 894.

Octa mons Coi.

officia naturalia 736.

Oglasa Insula 644.

OInone 256.

oisus î. q. usus 236.

olax accrra 215.

temetum 82.

Olium caput 223.

oliva с muñera 570.

olivum 576. 870.

olor 918.

Ohmpias Alcxandri mater 655.

Olympus mons 149. 654.

Phrygius 908 not.

Ombriona 702.

omina 124.

augurata 151.

ominatus 894.

onine pro toto 550.

omnisonus 912. 921.

on in fine vocabuli 279.

operari 124.

Opcrtanei dü 45. 810.

Opbiuchus signum cocks tc 828. 838. 841. 843.

Opigcna 149.

opimi oris facultas 557.

opinabilis corporatio 752.

opposita et contraria 540. 583.

Ops 4. 71 not.

optativus verbi modus §. 310.

optimitas 369.

opulentiac Jupiter an opulentia Jovis? 47.

or in fine vocabuli 279. 285.

oracula 191. 500.

Ammonis 672.

Apollinis Clarü 686.

evanuerunt 9 sequ.

orae Joviales 424.

oratio 251. 450. 529.

ejus partes 544.

orator 850.

orbatio 386.

Orcbades insulae 666.

Orestis 655.

orgánica vox 905. 927.

suavitas 127.

Orion signum coelestc 98. 829. 838. 841. 845.

oris ciiltus 540.

ornamen 587 not.

ornate loqiii 559. 509.

Orontcs amnis 680.

Orpbeus 212. 656. 907.

Oeagri filius 5 not.

orthiua 985. 988.

ortbograpbus 65.

ortivas 608.

ortus et occasus 841 sequ.

acronyebus 880. 887.

Solis 872.

os in fine vocabuli 279.

os decl. 505.

oscinum mitior 177.

Osiris 4. 126. 158. 191. 225.

Ossa mons 654.

ostentarla no vitas 151.

Ostracine 679.

Otbrys mons 654.

Index verborum rerumque.

otlum §. 441.

Ovidios Pelignus poëta 809 not.

ovilia tcrgora 136.

ovum 140 not

Oxus fluvius 692 not.

Ozolei 651.

P literac pronuncia ti о 261.

pabula superùm 912.

Pachynnm promontoriam 6iC.

Pactolus munis 686.

Padus amnis 640.

Paedia 578. 728.

pacones 519. 977. 989.

Paconia 635.

Pacstana rosaria 641.

Pacstannm promontoriam 645.

pacta Venus 727.

pagina épica et Urica 5.

Palacstina 678.

palaestrae in Mercurii tutela 100 not. 376.

palaestricns 369.

Pales 30. 423.

secundanus 31.

Palibotra 694.

palillogia 333.

palla berbida 71.

oculata 66.

Palladium 114.

Pallas 367 (v. Minerva).

pro Lima 914.

pallens puella 902.

palliatorum populus 215. 555. 424. 450.

pallium 528. 378.

pallor liicubrationum 57. 527.

Palmaria insula 644.

palmifcr 702.

palmularis frictas 803.

Palmyra §. 681.

palpitare 219. 805.

palus Maeolica 616. 620. 661. 703.

Pampbylia 682. 685.

Pan 916.

Panda oppidum 692.

pandare 524.

Pandataria insula 644.

Pandea gens 695.

pandura instrumentum musicum 906. 924.

Paneas fons 679.

pancgyrici 448 not. .

Panes 167.

Pangacus nions 656.

pantbera 832. 858.

Papliia Venus 704. 901. 909.

Papblagonia 655. 689.

Papia Poppaeaque les 217.

papillae roseta ct lilia 726.

papyrus 225 not.

textilis 115. щ

cedro perlita 156.

par numerus 748 sequ. 768.

et impar 575.

Paradisus fluvius 682.

Paraetonium 672.

paragoge 511.

paralcpsis 523.

paral! el ae lineae 712.

paralleli circuli 817. 856. 872.

paramese 951. 945. 954.

paranete 945.

parasiti 492.

Parcae 5. 52.

per contrariant díctac 560.

etiam Fata appellantur 560.

Jovis scribac 41.

librariac superùm custodes 65.

814 Index vcrborum rerumque.

parère pro apparcre §.881.

Paricdri montes 690.

parison ¿¡31.

Parmcnidcs 550.

Parnassia rupes Ii.

Paruassus mons 651.

paronomasia 552.

Parrbasiac ferae 912.

parricîdîi poena 465 not.

pars 559. 551. 554. 481.

partes numen 752. 757. 759.

orationis 544.

terrae 622.

zodiac! 610. 854. 859. 867.

Partbciiopc 642.

Partl.i 681. 700.

Partliienc 612.

parlicipioruin quantitas 285.

particulac 585 not.

particularc 542. 596.

particulatio 95%

partiendi modus 559. 555. 554.

partilis 552.

partitio 506. 556.

partus scptimaniis 108. 758.

passibilcs qualitatcs 568.

passioncs 568.

passivum vcrbi genns 509.

Pastor 55.

Pa I ara Urbs 612.

Patavitanus portus 595.

Pataviuin ab Antenore conditum 642.

pater ignotus dcus maximus 185. 202.

patbetica facultas 505.

(ides 475.

pati ct faceré 540. 565. 580.

patrimiim carmen 910.

Patroclcs 919 not.

pavonnm peunis oculatus §. 66.

préndale nomen Gapcllac 806.

pedeirc 68.

Pcdicnli 659.

pedes clausularum 519.

pedibus nudi 578.

pcdiseqiius 26. 59. 111. 146.

Pegasea vos 908.

Pegascus gurges 1000. *<

Pegasus signum coclestc 829. 858. 845.

Pclagonia 655 not

Pelasgi 642. 997.

Pcligni 659.

Pclignus juvenis 809.

Pclion mons 654.

pcllax 551. 425.

pel 1ère coclibatum 5.

Peloponnesus 615. 651. 652.

Pclornm Promontorium 646.

pella Amazónica 659.

Pclusiacum ostium IVili 677.

Pclusium oppidum 678.

Penates 45.

Jovis 41.

penctrabilis 569.

penita 9.

pennata Solis vestigia 77.

Mcrcurii rapiditas 101.

pennatus 578. 579.

pentacborda 962.

pentagonon 715.

Pentapolitana regio 672.

pentas 755. 745.

pentaseraus 978.

penulatus 225.

penúltima syllaba 269. 517.

cborda 945.

pcplum 426.

Index vcrborum rerumque.

pcplum aetberîs §. Ö80. 584.

Aurorac 116.

Palladis 40.

per se compositi Tel incompositi nnmcri 750. 772.

pcragratrix 588.

percellere 456.

perceptio 994.

percitus 425.

pcrcuncfativiis modus 510.

pcrcussionis sonn s 741.

perd ¡a pcrnoxque 124.

peregrinos milium adsccndcre vetitns 449. 465.

perfect! nnmeri 105. 755. 756. 740. 755. 758.

peril a gra re 576.

perflatio 26.

Pergamum 686.

pcrhiberc 1 .

Pcriergia Philologie pedisequa 111. 146.

periodos in oratione 527. 529.

rhythmica 979. 986.

Peripatetic! 855.

peripheres 958.

perissa spatla 949.

peristrophe 565.

peri tac lucernae 124.

perlucre 576. 656.

permensio terrae 725.

Pcrmcssiacns gorges 809.

pcroratio 544. 565.

pcrpendicularis 711.

perpcndlculatus 595.

pcrpense 447.

pcrpes 575. 912.

perpetuus verhi modus 510.

perscrutator 2.

Persei íilios Erythras 677.

Perseus signum coclestc 828. 852. 858. 845.

Persicua sinus 699.

Persis §. 700.

pcrsonac 1res 388.

persuasor 467.

pertenderc 690.

pertingcre 677.

pervigilia 57.

pes in rhythmica 974.

pestilentiae auctor Apollo 18.

pctasus Mcrcurii 26. 176.

Phacnon planeta Satiirnus 851. 886.

Phacthon planeta Jupiter 851. 914.

Phaëthontiae Bfusae 918.

Phalaccii versus pctulantia 517.

Phalarium promontorium 658.

phalerae in dictione 222.

pharmacopeia 551.

Pharusi 674.

Phasclis 682.

Phasi senis ritus 142.

Phcrccydes 142 not.

Philologie laudis 22. 57. 95.

mater Phronesis 114. '

apotheosis 117. 141 sequ

Philosophia 96. 151. 576. 729.

philosophorum apotheoses 62 not.

discrepantia 215.

habitue cxternus 578.

philyrae cortex 156.

Phlcgcthon 166 not.

Phlcgra 425. 655.

Phlcgraei campi 641.

Phocis 651.

Phoebus 12 et passim.

Phoenicia 678. •

Phoenicusa insula 648.

Phorci chorus 915.

Phosphorus planeta Venus 851. 882.

ejus sonipes 115. '

S16 Index verborum rerumque.

Phre nonicn Solis Acgyptiacnm §. 195 not.

plireneticí symphonîa sanat! 926.

Phroncsis mater Philologiac 114. 217. 893.

Phrygia 615. 684 sequ.

Phrygia Sibylla 156.

Phrygius bupaeda 908.

Phrygius pblbongus 196. 935.

Phthiotis 654.

pbtbongas 939.

physici 814. 862.

Piccntes 658.

piceas hiatus 1 5.

рнсг 729.

Pieria 655.

Pierius mons 654.

pictatis symbolum monas 751.

pignora i. q. liben 25. 31. 91. 180. 354. 905.

pigniis flammariim 642.

Piliimnus 158.

piuax ex ebeno 174.

Pindarea cbclys 119.

Pindus mons 651. 654.

Pintón insula 645.

pinas Macnaliae 916.

pieces crepitu dctincntiir 927.

Pisces in zodiaco 845. 845.

Piscis aiistrinus 858. 841. 843.

Pisidia 686.

Pitbecnsa insula 644.

Pitho 906 (v. Snada).

Pitynsac insulae 645.

planaris 708.

Planasia insula 644.

plauetarum nomina ct orbes* 850. 861.

germanitas 185 not.

motus in ortnm 855.

harmonía 27.

singnlorum singulac Mnsae 28.

plan! nnmcri §. 754. 756.

planóntes 850.

plasma 915. 998.

Plato 125. 212. 550. 535. 458. 803.

ejus mysteria 205.

plaustriluci ignes 912.

Plaustrum signum coelestc 608. 897.

plebe dcornm 45. 426.

Pleiades 5. 180.

plenitude obtusior 227.

numerorum 108.

pleonasmos 557.

Plinius orator 452.

plocc elocntíonis figura 552.

in harmonica 956. 958.

pluit 589.

plumbum Saturno tribuitiir 16.

plural i numero carentia 297.

pluriformis 729.

plurivocum 559. 557.

plusquampcrfccti numeri 755.

Pluto 47. 80. 161. 166.

poculum immortalitatis 34. 154. 141.

podicus 974.

pocmata 114.

poiitae in coclum recepti 212.

poctarum liccntia 297.

judicatio 558.

poli 201. 608. 815. 817.

L q. coclum 52.

polosc 57.

Polycletus 579.

Polydori scpulcrum 657.

polygonum 711.

Polymnia 120.

Saturnum amplcctilur 28.

polyptoton 555.

polysigma 514.

Index verborum rerumque. 817

Pompeji §. 642.

Pompejopolis 689.

Pomponiana ínsula 643.

pondera in terrain desupcr cadunt 600.

ponê 271.

Pontiac iosnlae 644.

Pontos 656. 662. 688. 691.

populi Genius 152.

Popnlona Juno 149.

populorum fata 11. 15.

populus an gel ¡cus 211.

dcorum 45.

ministrornm 172.

potcstatum 62.

Portae (Ciliciae) 683.

Caspiae 691.

port! tores 169.

Portunus i. q. Ncptunus 4. 425.

positio disci diffusions 590.

i. q. -défia in grammatica 292 not. ct passim.

syllabam longam facit 269. 275. 286.

in rhythmo 981.

possibilitas 159. 555. 625. 739.

post membra corpórea 95.

membrorum nexum 155.

postes unge re 149.

postica 66. 145.

postidhac 807 not.

potentia 719.

potcstatum populas 62. 205.

di vers i late s 150.

Potnia 256.

praealtius 886.

praecincrc 901.

praecipi 41.

praeduis 5. 24. 537. 429. 366. 897. 906.

pracconari 65.

praccursio menstrua 8.

praediatus §. 46.

pracdicationcs decern 385.

praedicativus Syllogismus 543. 408.

praejudicia 560.

praelibare 2.

praelocare 522.

praemetatus 811.

Pracneste 642.

praepes 10.

praepositiones 287.

acccntum deponnnt 272.

omissae ante relativa 522 not.

praescriptio 446 not. 455.

legis 507.

Praest es Geniiis 152.

praestigium 36.

praestites Ma ni um 164.

praestrictus 262.

praesnl 160.

practeritio 525. 555. 562.

praetor et praedo 552.

Practoria Augusta oppidum 639.

praevertere 22. 24.

praevia sortis 125.

preces tertio repetontur 735.

tacitae 202 not

ptetiam est seil, operae 122.

Priapue 725.

Priencia sententia 807.

primi numeri 744. 750. 772.

primores lauri 10.

principales qiiaestiones 445. 554.

so ni 951. 941. 942. 954,

prineipium 475. 506. 546. •

prisma 722.

privatio 468.

probamentum 752.

proceleusmaticus 981. 984.

103

818 Index, verborum rerumque.

proceres §. 309.

Prochyta insula 6-14.

pro consule 294.

proconsulare calmen 999.

prociis 576.

Procyoa signum coelcste 838. 843.

prodigia 151.

productio 933. 940.

profata 24.

proféra 803.

ргоЛаге somnum 804.

profiliere 2.

prolectatus 804.

prolixitas 2. 11. 397.

prolixus 1G7. 698.

proloquium 342. 390. 396 scqn..

probiere 804.

prominentia 638.

prominulus 261.

promissivus verborum modus 310:

promittere 230 not.

Pronoea 6.

pronominum accentus duplex 270.

quantitas 282.

prónuba Juno 31. 34. 147. 703. 888. 903.

pronunciado 442. 340. 937.

proocmium 544.

Propontis 626. 657. 661.

proportio 289. 290. 794.

numerorum 745. 758. 794.

aritbmetica et harmonica 737.

propos! tío 414. 506. 544. 553.

propria verba 509.

rerum nomina 558.

proprium 539. 348. 479.

propter i. q. prope 214. 333. 863. 705. 7S9.

proritarc 895.

ncoruptio uudarum 624.

prosapodosis §. 535.

Proserpina 81. .

Lona 161.

prosiciae 9.

prosodia 268. 275.

prosodia» minier! 991.

Protagoras 330 not. 433 not.

protheoremata 158.

providens femiua 215.

Prudcntia 127.

pruritui subscalperc TL

Prusias 687.

ps 245.

psallere 1. 888:

psaltac 924.

Psyche Eutclecbiae et Sofis filia T.

Psylli 671.

Ptolemacus geograpbus 609. 815.

rex 598»

ejus nomine Stella appellate 83&

Ptolemaida urbs Cyrcnaicac 672.

Ptolemais urbs Pboeniciae 680.

pubeda 51 not. 908 not.

pubens 5.

publici dii 59.

publicitus 457.

Pudicitia 147.

Veneris 85.

pudor pro colore rubro 116.

puer ara tri 192.

piceus 729.

pulsus 11. 27.

pulvereiis 585. 725.

pul v inar comeré 905.

pulvis 357. 575. 722.

punctum 707 sequ. 971^

Púnica nomina 294.

puniecua fulgor 75.

Index verborum rcrunjque. 819

Puppup oppidum §. 670.

purgatio 458.

purpurad ocelli 918.

purpureus 115. 219. 912.

Pygmaei 695.

Pylii conditores Mctaponti 642.

pyramis 721. 722.

Pyrenaeus mous 635. 65-1.

Pyriphlegethon 166. 195.

Pyroeis planeta Mars 194. 851. 884.

pyropus gemma 77.

pyrrhiebius 521. 975. 984.

pysma 524.

Pythagoras 125. 213. 609. 729. 803. 882. 924.

Samius 102.

ejus dejeratío 107.

Pytbagorei 925.

Pytheas 595.

Py thins Apollo 10. 20. 68.

Q litera 255. 258. 311.

ejus pronunciado 261.

quadra 825.

quadrangulum 754.

quadratura 884.

quadratus dens 754.

Mercnrius 106.

numerus 746 sequ. 798.

quadrifida 959.

quadriga clement or um 189.

quadrimembris 805.

quadrisemus 981.

quadruplicate 750.

quadrussis 737.

quacsittim 524.

qnaestio 441. 445.

quae s ti о ne s 561.

qualitas 540. 365. 367 sequ.

quai i tas in causis §. 444 sequ. 451 sequ.

translatum no men 510.

qnando in dialéctica 382.

quantitas in grammatica 274.

in dialéctica 340. 563. 571 sequ.

quaternaries numerus 106. 754.

quaternio 767. 778. 798. 801.

quatuor alípedes 189.

que 272.

qui pro quis 118 not.

quid pro aliquid 5 not.

quinaria symphonia 954.

quinarius numeras 755. 745.

nuptiis congruit 109 not

quinta substantia 814.

Quirinus 46. 50.

Д litera semivocalis 244. 271.

in fine vocabulorum 284. 297.

ejus pronuncia tio 261.

rabidus 122. 809. 909.

rabulatio 577.

radii Sol is duodecim 75 not. 188.

ex Arithmetica exenntes 728.

radius ас pulvis 557. 580.

ramale 7. 265. 750. 917.

ranac sonitiis 804.

rapidae arae 124.

rapidulus 804.

rariora spatia 950.

ratiocinatio 406.

ejus form а с 420.

rationabilia 546. 949.

rationales status 461. 544.

rallones 758. 760.

ratus i i. 20. 41. 117. 909.

raucitas 804.

raucus 11. 28. 42».

105 *

820 Index verborum rerumque.

Reatlnus ager §. 640.

rcboat-c 121.

reboatus 215.

recisionis momenta 971.

reclinis 889.

recordativa species verbi 313.

recursio sacra 911«

recursos 834. 884.

recorras 639.

redarguerc 360.

redditio orationis 333»

redimicula 888.

redimiculi «enigma 141.

rcdimitus pner 90.

reflatus 907.

reformare 68 not»

reges de rege et regina 41»

regina Isis 4.

regiones dcornm 604.

reglutinare 386.

regalariter 898.

Regulas 402.

relatio criminis 434 eequ, 334.

relativa qualitaa 431.

ratio 474.

relativum 340. 365. 374 seqn»

remigia pro alis 115. 811.

remissio 940.

remolió criminis 434» 436»

remugire 423»

renidere 3» 17» 27. 67. 76. 208. 381»

renovar! 423.

renudarc coronam 49.

repediatns 921.

repensatrix 898.

repercussus 863»

repetitio 353»

gepigrare 33».

727.

repigrior §, 36.

replicare 213.

replicatio 355. 757. 759.

reprebensio 557. 560. 362.

repromittere 41. 920.

repugnantia 416. 421. 474. 492.

residui dii septem 43.

resolutio 562.

restricta lamina 554»

resultare 2»

retexere 564.

retrogradado 881.

revelare 229.

revibrare 169. 810»

re vibratos 110.

revolutio 922.

revolvere 425.

Rbegium 659. 641»

Rlicmis 654.

Rhesus aninis 688.

Rhodanus 655.

Rbodopc mons 651. 655.

Rbodus 612. 616.

Rliocbus o qui пошеп 578.

rbombos 712.

rbopalicus versus 574 not.

rhytbmica 950. 956. 969.

rbytbmizoraciiiim 968.

rbytbmoides 970. 972.

rbytbmopoeía 970. 994»

rbytbmus 967 sequ.

ricinium 7.

rictus- leonis 197.

jocans 222.

rigentes undac 61&

rigor 914»

rimatim 112.

Ripbaci montes 663. 66C. 085. 870.

Index verborum rerumque.

821

» Joris §. 17.

quantum deos deccaf 552.

homini propria» 548. 554. 598, 479",

Roma 657.

Romanorum vestitns 420.

Romuleae vires 555.

Romulus inter deos rclatus 62 not. 95.

pro Romano 229. 233.

rosae viol is mixtae 215.

rosaría Paestana 641.

rosarum spicula 152.

rosis jugare ШГа 902.

vota canescens 999.

rotunditas- terrae 618.

ignota 140. 910.

rubelTus 566. 804.

rúbeas et ruber 14.

Rubrum шаге 677. С99.

rumores 560.

rupes Parnassîa 11.

Aegyptía 550.

raríeolae divi 889.

Rusarus oppidum 668.

Rusconiac et Ruscuríus oppida 668.

Ruspac oppidum 670.

rutilatus atiro 7G.

rutilescere 123.

S an litera 245.

ejus pronunciado 261.

syllabam commtincm reddít 278.

in fine vocabuli 285 sequ. 299 scqu.

Sabaeorum vapor 12Í.

Sabrata oppidum 670.

sacramenta nuptialia 117.

eacrilegium 452.

Sacrum promontorium 611.

Sagarís fluvius 687. 688.

Sagitta signum coeleste §. 850- 855. 858. 845.

Sagittarius Apollo 15.

in zodiaco 842.

salamandra 546 not.

Saldac oppidum 668.

salcbrae scruposae 888.

Sallentinus populas 659.

Sallustius 296. 520.

salor et salum 16 not 580 nor.

sal ta tío bracbiorum 746.

Salus 45.

salvator 510.

Samaría 679.

sambuci 924.

Samos insula 616.

Samotlirace 660.

8ancua 56.

Sandaliotes insula 6451-

sanna 566.

sapientia rerum 567.

Sardinia 659. 645.

Sarmatae 614. 656. 665.

Sarpedon mons 685.

Sátira sivc Satura 2. 576. 806. 997.

Saturnus deorum senior mocstissimus 4.

creator deorum rigidissimus 197.

gressu tardus 701

Latü condítor 642.

ejus mansío 58.

uxor 71-

Ых 425. 56&

Saturnus planeta 14.

Pbaenon appellattu 851

frigidus et nocens 17. 197.

ejus circulus 853. 861.

cursus 850. 886: *

Satyri 167. 667. 674.

Mtxam fidícinans 928.

-

Index verborum rerumque.

scabri denies §. 226.

Bcalperc 7.

scalp nun 224.

scapliia 597.

scaturige 2. 729.

Scauriaua oratio 441. 409.

sccptrifcr 911.

schemata in gramraatica 227. 52G.

in rlictorica 426. 515.

in geometría 708.

in rhythmica 9G9. 971.

acholares monitus 456.

scholaria inchoamenta 52G.

scibilis 575.

Scipiones 627.

Scironia saxa 655.

scolicum axioma 527.

scopae 812.

Scorpio in zodiaco 850. 855. 859. 842.

s criba Jo vis 41.

script! ijualitas 450.

Bcriptíonalis (jiiacstío 465.

scrip tura 449. 461. 498.

scrobis 502.

scruposac salcbrae 888.

Scyllacum oppidum Oil.

Scythac 656. 695.

Scy tilica plaga 618.

Scythicus mons 685.

occanus 665. 695.

sinus 662.

ecythis gemma 67. 75.

sectator 229.

eecundac hcatítatis numina 151.

secundanus Jupiter 47.

Pales 51.

secundi numcrí 750. 772.

secundo pro his 820. 824. 825.

sedecim coeli partes §. 45.

Seditio 47.

«editiones música sedantur 926.

eegetes laetae 559.

luxuriare dicuntur 512.

sejunctio 562.

Selcucia 678. 681. 691. 701.

Seleucus rex 619.

semanticus 985. 988.

ecincstris dies 664.

ecmiannuus 595.

semicirculus 714.

semidei 156. 906.

semina rcrum 1.

seminarium 751.

Semirainis 690.

semitonium 11.

semivocales 259.

eemivulsus 10.

Sentones 156.

Senaria insula 644.

senarius numerus 109 not. 75G.

ecnatiisconsultum dcorum 40. 96. 576.

senio 792.

sensificarc 908.

sensus quinqué 755.

ecntcntia scripturac 465.

senticosac copiae densitas 2G5.

sentis spinesccre memhris 704.

separatarum tetrachordum ct soni 961.

sepia 224.

septenarius numerus 108. 758.

Minervae tribu tu s 40. 568.

septentrionalis circnlus 827.

^Septentriones 606. 615. 694. 696. 699. 858.

septimani partus 759.

séptimo radiati dü 204.

Scrapie 191.

r

«

Index verborum rerumque.

825

§. 17. 74.

Serenas poeta ¿i 18»

Seres 693.

sermoeinatîo 543.

sermonís vilía 526.

serpens in manibas Dialcctica« 328.

eandam devorans 70.

eantu rumpitur 927.

Serpcntarius 843 (v. Opliinchus).

scrpentibus habitan tur deserta Syrtis G7I.

ítem Caspiae portae G91.

vescuntur Troglodytae 074.

Senium CS 7 not.

serta vernifcra 1.

serta tum caput 426.

sertum domínandi 79.

Scrvius IVobilis 394.

sesquialteri etc. sucecntus If,

Scstos nrbs 638.

Sellins pro Zetbo 237.

setis dumalibus birtus 329.

sexis 503. 767.

Sibyllae 10. 139.

sic in apodos! 803«

Sicania 646.

Sicca oppidum 669.

Sicilia 639. 646.

Siculi freti insulae 648.

Siculus Neptuni filias 646.

sidera sempiterni ignes 136.

a con si deudo dicta 817.

dü 67 not. 123 not.

eorum cursus 131.

ortus 391.

sidérea capiditas 94.

síderei cursus 118. 811.

Siga oppidum 668. .

Sígeom promontoriuni 616.

sigillatím §. 27 not

sigma jacens 960.

signifier 823. 834 (т. zodiacus).

signifex 36.

signam 707. 708. 740. 939.

sil 241.

silentio deprecari 202.

Silcnus 804.

eilicernium 803.

siluri 702.

silva Apollinis rata modulatione coiigrncns 12.

S il va il i 167.

Silvanus 423. 366. 906.

simile 487. 338.

et dissimile 373.

Simonidcs 358.

simulacrum animae verberare 142.

sin a pis 291.

singularitas 730. 774. 792.

síngulatim 27.

singultus concussi 804.

singulus 323.

Sinouia insula 644.

sínuosus 709.

sinus Europae 658.

Sipylus mons 686.

Siren 245. 642. 643.

Sirenarum scopnli 641.

Sirius 98.

sistra ¡Niliaca 170.

Sithonia gens 636.

sítitor sanguinis 82.

sita mnreidas 10.

sitas 340. 365. 381.

partium 571.

smaragdineus 66.

smaragdus 75.

Smintbcus 242.

824 Index verborum rerumque.

Smyrna §. 686.

eoccus 121.

sociale vinculum 7.

Socrates 550.

Sogdiani 692.

Sol 73 sequ. 185 seqn. Sol. sequ.

temperat 14. 17.

in centro 857.

qnot dicbtis singula signa permeet 8-18.

ci imprecantur Atlantes 673.

ejus cursus 872.

defectus 859. 869.

filia Anima 7.

Celeritas 50.

radii 13.

nomen undc? 187.

soleac Junonis 67.

eolieanus 127.

solida 708. 721.

solidi numeri 752. 754.

soliditas 734.

Solis insula 699.

Bolivaga virginitas 46.

Sobe urbs 226.

soloecismus 526.

solstitial ¡s circuí us 819« 828,

dies 846.

eomnia 151.

somnolcntus marcor 35»

sommis 501.

sonus 741. 931. 933. 959.

Sopbene 678.

Sophia 6. 23.

sopfaismata 423.

stoica 327.

Sopores 45.

sorbill.ire 159.

soxdescere 518.

sórdida verba §. 509.

s о ri ta 122. 425.

Sors 88.

sortions excedit Apollo 9.

Sosantii 432.

Sospita Juno 53 not.

soler 310.

Sotigena 149 not.

sp pro ps 924 not.

Sfiaiii a 621 not.

Spartiuin promontorium 656.

epatia signoriim 948.

epatiomm perccptio 947.

spatium vocis 948.

epecialia 959.

specialiter 578.

species 545. 477. 485. 486.

numerorum quatuor 750.

epectativa 250.

specua 295.

epeculi instar Luna 169.

speculum Sophiae 7.

sphacra 583. 721 scqu.

acuca 815.

aplanes 741.

Archimcdis 585. 212.

caclata imago mundi 68.

coclestis 198. 201.

solida 580.

epbaerarum concentus 12. 27. 169. 910.

Spbcnis promontorium 611.

epicae Erigonae 174.

epicula rosarum 132.

spicus crinalis 905.

epinosus 528.

spirantia simulacra 56.

spissum 945. 950.

splendificare 912.

spondcns §. 52! seqn. 983 scqu.

Sporades insnlae 660 not

spumca proelia 369.

spumigenus 9 15.

stadium 610.

statarii soni 946.

statio 25. 854. 884. 887.

status 443 eequ. 525.

incidentes 459. 465.

s tel ас deorum stemmata continentes 137.

stcllae a stando dictae 817.

igne al un tur 912 not.

eariim trajectio 207 not.

stclHger 897.

stemmata deorum 137.

stercoratus et sterceratns 305.

sterens Senatns 512.

Sülbon DIercurius planeta 25. 851. 879.

stilus 597. * ♦ Vad

scribendum 65.

Stimula 888.

stimulare 35 not.

Stípa insula 644.

Stoechades insulae 643.

Stoici 124. 327.

strangularc 528.

Straten 830 not.

stringere 1.

Strongyle insula 648.

Stropbades insulae 660.

stropbîum 7.

Strymon fluvius 655. 656. 907.

stupidere 572. 725.

Suada 888.

Juno 3. 31.

subarmalis 426.

subdiinid'ius 761.

subjective pars proloquii 541. 393. 400.

subjectíva partícula, §. 397.

subjectivns verbi modus §. 510.

subjectum 361. ^

eublatio 974 not

sublimari 849.

Submanes 164.

subprincipalis sonus 951. 941. 942.

silbrigere 729.

snbscalperc prnritni 7.

substantia 540. 544. 561.

prima et secunda 564 sequ.

num relative? 578.

eubtermeare 849. .

subtertius numéros 761.

subtilis ductus 470.

succcndcre 98.

succentus 12.

sulcare 621.

Sulccnse promontorium 645.

Summanus 161.

sumtum 343. 464.

super pro insuper 40.

supercilia 543.

superdimídius 761 sequ.

superferri 882.

superficies 707 seqn. 746.

superflue 310.

superpart icularls numerus 7.61.

supcrpartiens numerus 762.

sup crs I arc 846.

supputa tío 227.

surdis tuba medetnr 926.

Surrentum 644.

Susa 700.

eusnrramen 726.

suBurratim 705.

Sybaritae 925.

Syene 598. 611. 703.

104

826 Index verborum rerumque.

syllabae §. 253. щ

eyllabarum junctura 264.

quantitas 274. •

syllogismns 343. 406. 463.

Symbolice 894.

Symmacbia Sibylla 139.

sympcrasma 343. 407. 716.

sympboniae 935.

tres 103. 107. 733. 737.

Symplcgadcs 691.

symploce elocntionis figura 354.

synaloepbc 267.

synecbcs proeclcusmaticus 987.

synonymia elocntionis figura 353.

sypnum 137. 254.

Syria 678 sequ.

Syrinx 916 not.

syrma rhetoric um 122.

Syrtis 670. 671.

S} rus quidam 142. 172.

systaticus 715. 994.

systema 947. 953.

syzygia 311. 559. 979. 989. 991.

T literae pronnnciatio 261.

«sus ю fine vocabulorum 279. 283. 290. 570.

Tabraca oppidum 669.

tabulae 498. 499: •

eeratae 225 not.

nuptiales 217.

Taeape oppidum 670.

Taenarum promontorium 612.

Tages 157. 657.

Tagus fluYÍus 628.

talaría Mcrcurii 9. 26.

talentorutn conscius 578. .

tant abcst ut 38.

Tanais flmius 616. G2G. 692. 907.

TanaquU §. 241. 279. 294.

Taprobane 696.

Tapsus oppidum 670.

Tarbile oppidum 700.

Tarraconensis urbs 627. 655.

Tartari claustra 22.

Taurica regio 664.

Taurominium oppidum 647.

Taurus Iegatus ambiguë 462.

mons 678. 683. 690. 700.

in zodiaco 829. 845. 897.

tautología elocntionis figura 555.

Tclctttea insula 644.

Tellurus 49.

Tellus 49 not. 71 not.

tellustres divi 729.

Telmessus oppidum 684.

tcliun 466.

temctum 804.

Tempcrantia 129.

temperatio 52.

temperatissiinus Jupiter 196.

temperiem dat Sol 186.

témpora anni quatuor 75.

ortus et occasus 844.

tempus 540. 365. 582. 971.

tribus vicibus variatur 105. 755.

Tenedos insula 616. 658.

teneritudo 814.

tenor 470.

tenuata acies 952.

tenuatum metallum 909.

Tcrentius 525. 488. 493. 497. 318. 533.

tergemînae cristae 568.

terminatus 722.

terminus 711.

ternarius numerus 105. 753.

Terpsichore 124.

Index verborum rerumquc. 827

Terpsichore Venerem amplectitur §. 28.

Tcrpsis 90S.

Terra Vulcani filia 49.

olîm Hera 160.

terra eccentros 849. 855. 873. 879.

immobilis 599.

in medio Ii 84. 599. 814. 815. - -

ejus positio 599.

círculos 590.

circuitus 609. 858.

dimensio 703.

forma 590.

latitude 614 scqu.

longitude 611.

partes 622.

ro lundi tas 617.

Terra ci na 641.

terrea vis 140.

terreus ortus 93.

.tessera 755. 800.

testamentum transactions 499.

testimonium 474. 500. 560.

testudines 698.

testudo pro lyra 177.

tetartemorîa diesis 930. 959.

tetracborda 187. 953. 941. 955. 959. 960. 963.

eoriim genera. 955.

tetragonum 712.

tetraplasi ratio 953.

tetras 734. 738. 745.

tetrasemos 987.

Tcutrania 686. ■

text иm mundi 37.

thalamus 1.

Thaies 213. * *

Thalcstris 925 not.

Thalctcs Crctensis 926.

Thalia Masa 28. 126.

Thaumantias Iris §. 67.

theatralis 654.

voluptas 909.

the atrom 427.

undarum 638.

Thehani in deorum nu me rum relati 95 not

Thcbarum moenia 908.

Themis 174.

Themista insula 643.

Thenac oppidum 670.

Tbeode insula 702.

Theodorus Byzantins rhetor 552.

Theophrastus 923. 926.

theorem at a 230. 716.

Therasia insula 648.

Thermacides 765.

thesis 474. . •

in rhythmica 974. 985 not

Thessalia 651. 654. 659.*

Thoylh 102. 176 not. 178 not. 223

Thracia 651. 655. 656. 687.

Thracius citharista 907. 927«

Threïcium carmen 119.

Thucydides 646. '

Thyle 595. 616. 666.

Tiberina ostia 637.

tibia rurestris 906.

ejus inventio 924.

vis in ánimos 926.

tibicines in proeliis 925.

Tibur 642.

Tigris fluvius 681. 700.

Timaeus Platonis 803.

timoris deus 54 not

tineae carie s que 10.

Tingi oppidum 666.

Tingitana provincia 668.

Tisias orator 454.

104 *

828 index verborum rerumque.

Titan §. 585.

titillarc 7.

Tmolus mons 686.

togati Romani 536. 432.

Toll caput 223 not.

tonare orator dicitur 427. 437,

toni 108. 736. 930. 931. 933. 953. 960.

in coelo 169 sequ.

î. q. accentua 273.

tonia 959.

tori lacertos! 5.

tormenta 501. 560.

torquere ora 543.

torridatus 602.

tortuosi crines 328.

totum et partes 539. 350.

trabeatus 429.

tractatus 481.

negotii 467.

tractos i. q. tractates 936. • . -

trágica modulatio 965» *.

transactib 499.

transaustrinus 608.

transferre 510.

transfusio elementornm 738.

transitus tocís 964.

trauslatio 446. 453. 572.

translatnm 509.

transmotio 525.

transversi ortos 844.

trépidos 21.

tressis 305.

triangulares amfractus 579.

nnmeri 755.

triangulas ignis 568.

trias 733.

tribunos appellare nom serró liceat? 446.

triEda basta 425.

triformis discolorquc vertigo §. 170.

trigarium 753. 895.

trígonuin 712.

trigo il us accentue 120.

Trinacria insula 585. 646.

Trinitas 204 not

Triones gemini 595. 808.

tripedale 572.

triplasia ratio 952.

triplicatio 105. 750.

triptes divorum 164.

Triptolemus 158.

triptota 297.

tripudia bymcncla 152.

tripus 894.

trisemus 978.

trisulcae lncis fulgor 896.

trisyllaba 269.

in clausula 522.

tritemoria diesis 950. 959.

Triton 924.

Tritonia Pallas 7. 725. 738.

Tritonida 893. 924.

tri и info 311.

triviatim 3.

Troas 686.

trocbaeides numerus 992.

trocbaeue 520 sequ. 985 sequ.

nnde dictus? 988.

Troglodytae 665. 674. 702.

Trojana Sibylla 159.

Trojanum secretum 114.

tropi 526. 560.

in música 951. 955. 940. 965. 966.

tropica niela 965.

tropicus colurus 855.

tuba 425. 925. 926.

oratorum 566.

* .

■"" " •

Index verborum rerumque. * 829

Tubnsuptn oppidum §. 668.

tugurium 233 not

Tulliana castra ÜOG.

turbidare 67. 163.

Turbo 292.

turgor 133. 366.

turpíe materia in oratione 347.

tutelator Genius 132.

Tyche 88.

tympanum Cybelelum 170.

in manu Junonis 67.

ejus bombus 135.

Typbon 191.

typhus 366.

tyranni interfectio 443. 463.

Tyrida oppidum 637. .

Tyrrbeni maris insulae 645 scqu.

V literae pronunciado 261.

transitus in alias vocales 255.

usus in fine 279 sequ. 284.

in fine neutrorum 295. verba sua et aliena 567. 338.

vacuum 21. . .. пота faceré 379.

vagi soni 946. verborum exolctorum usus 509.

Valerius S or anus 731 not. genera 509.

Valitudo 55. . modi 310.

vapor et сапог 917. no vatio 510.

variata notnlis picture 66. quantitas 283.

Varro 555. 578. 659. 662. 817 not. 927. verbum 341. 588.

Varus amnis 654. Vergiliae 696.

vasa boroscopa 595. Veritas ex non exsistentibns 200.

vasum an vas? 295. ¡ vermiculare 729.

vaticinia 151. vernans aetbra 581.

vatum tumores 809. vernicomus 570.

ubera Junonis 17. * vemifer 1. «

obi? 382. 440. • Vernum tempus 874.

ve 272. vcrrere ima maris 908.

Vedius 142. 166. rersiformis 589. 917.

Vejovis §. 59. 166.

velamina deorum 66 not.

Velia 6 15.

velle i. q. voluntas 21. 52. 91.

vellere crura 704.

Velonensis chitas 666.

venarum indicia 968.

venas pensare 926.

Veneria insula 644.

Veneti 689. ' .

venialis species 457. 458.

Venus 85. 181.<

paeta 727.

Harmoniae mater 737.

ejus famulitium 804.

oppidum 682.

ei senarius numerus attributus 73C.

Venus planeta 14. 854. 857. 879. 882 scqu.

ver 75. 874. » « * ■

ejus dcus Dlercuritis 27.

ejus fructus 52.

830 Index verborum rerumque.

vcrsilis profunditas §. 425.

vcrsipelle Studium 350.

versus numcrorum 742. 745.

in о rati one 517.

vertex 15.

cum petaso 17G.

vertigo 170. 810.

Vesper sive Vespcrugo 885.

Vesta 72. 168.

deorum mitrix 215.

Vcsulus 640.

veternus 1000.

vetusta verba 509. •

Vibo urbs 645.

Vibonensis ager 640.

vibrare 52. 92. 196. 201. 880.

vibratus 66. 887.

vieseis quadrussis 757.

vietus 804.

viucla 1. * • * ,

vinolentia 501.

violae 119. 213. 903.

vipercus 424.

vir fortis 459.

virago Minerva 573.

virecta 67.

virga niemor 126.

praenitene tricolor 176.

Virgilius 212. 266. 276. 278. 280.

522. 325. 493. 494. 495. 509

virgo 567.

fontana 205.

Virgo in zodiaco 832. 839. 841.

virgula 273.

viror 75.

virosa assertio 332.

Virtus 7 seqii.

virtutes cardinales 127 not.

283.

511.

virus viri §. 505.

vitcm qui invenerint 158.

vitia quatuor 734.

vitiligines linguarum 226.

vitreae aurae 584.

vittae 10. 29.

: vividare 912.

Ulissipo 629.

ulnae 582.

ultima syllaba cum acteutil 271.

chorda conjunctarnni etc. 913.

iiltraniuiidanus pater 185.

Ulysses 658.

ejus specula 645.

nepos Praencslcs 612.

' umbilicus 566.

Italiae 640.

umbra Lunac 859.

telluris 580.

Veneris 883.

Umbracius mons 114.

Umbri 637.

nnetionis usus in nuptiie 149 not.

undantes 138.

undiquesecus 599. 601. 622. 724. 814. 8G5.

undiqueversum 601.

ungues pressi 902.

universale 342.- '"

507. . proloquium 396.

592. nnivocum 559. 356.

unus abundans 3. ,

Unxia Juno 149.

uo finita verba 318.

vocales 235.

vocativus 280 sequ.

in i an ie? 504.

voló imperativo caret 325.

Volsci 638.

Index vcrborum rerumque. 851

Volnptas §, 704. 725. 727. 888. 906.

vomitio Pbilologiac 156.

vox MO. 541.

in música 937.

ur in fine rocabuli 298.

Urania 7. 28. 118. 810.

Urcitanus 627.

Urgo insula 644.

nrna Adrastiae 64.

urnulae Phocbi 16.

Ursa major 827. 833.

us in fine vocabuli 304.

ut pro licet 22.

Utica 669.

utilitatis publicae cultores 62.

Vulcanite insulae 648.

Vulcanns 87. 740. 889.

Jovialis 42.

Lctnnius 7.

Terrae pater 49.

valgus deorum 425.

vulnera musicae ope curata 926.

vulnificus Apollo 15.

vultuosus 127.

vnltus 540. 543.

uxorius 4.

X litera duplex §. 244. 246. 259.

in fine vocabuli 508.

ejus pronunciado 261.

Xenocrates 926.

Xerxes 655. 661.

Y litera a nonnullis rejecta 255.

. .in vocalium numerum congregate 258.

ejus pronnnciatio 261.

bivium Pythagoricum 102 not.

*

Z litera a Graccis venit 257.

duplex 246.

dentes mortui imitatur 261.

syllabas communes reddit 278.

Zeno 213.

Zetbns 257 not.

Zeugitana regio 669. . •

Zeugma oppidum 678.

Zmyrna 257.

zodiaens 5. 44. 75. 610. 825. 839. 849. 807.

голnac quinqué 602.

vem 741.

Zone 657 not.

»

INDEX

i

VERBORUM GRAECORUM.

Луеауу §• 9S8- 97°-

cteLÇcoov 141.

aixioXoyia 561«

ахедбЕк0цг]д 19.

àxQÔvo%oç 880 sequ.

aXoyoq 717. 720. 949. 975. 992.

cifMpißoZLa 462.

âfjupixvçzoç 738. 864.

ccfi<pífíXsvQog 712.

cevaßißä^cov 6wâs6fioç 871.

ccvaywxia quaestio 561.

«vaypa^joc 715.

àvaôïrjyrjÔLÇ 562.

àvaâirtÀeodcç 553.

«v«xa¿«rróff 958.

tivcmetpaXaicodiç 564.

«v«/lo}'/a 289 scqa. 794.

ctvâXoyoç 717.

«vtt^ritff 562.

civaârçoç §. 814.

ctveÔLç 940.

av&vrto<poQa 563.

«vT£Í«i?y¿t¿v0v 537.

aVmsayeuy^ 524.

àvzt&eôiç 980.

«vtí^ctÓv 531.

«Vryjar^yopi« 469.

àvrLrtoâEÇ 605. 874.

ccvri6ra6ig 457 not

àvti6xQO<pri 534.

àvriipçaÔLÇ 360.

<WTÍ#$í»'£ff 605.

ccvToixoL 605.

4XJta-&r¡g 150.

«лга£ xa! tf¿c êrtlxoiva 205.

aVrtpyatfrtjeov 956.

àftXavijç 28. 814.

àrtodsixzixôç 473. 706. 715.

105

834

Index verborum graecorum.

àjtôâeiëtç §. 716.

âjto&écoôtç 140. 206.

аЯохатабтабсд 742.

ártoÓT(>o<pr¡ 525.

сслото/лц ci?,oyoç 720.

tucctOTov 255. 299.

artvxvoç 945.

àçÇv&noç 970. 972.

аргла 949.

«prtcbitç cipria et jtepiÓóá 748 serju.

àôvfzfierçoç 719.

«tfin'forov 550.

«tfrv^erov 949.

àÔcofutToç 222.

à(poQi6[iôç 562.

BaQvrtvxvoç 945.

TXavxûûrtiç 571.

ударцшпщ 229.

уцаццапбпщ 229.

yçan(irj 708.

daifioveç 154.

ôeivÔTTjç 427 not.

ôûv<o6lç 565.

&« staócüv 954. 944. 950 eequ.

irivre 954. 950. 951.

reÓOÚQcov 955. 950. 951.

ôutvoiaç ligarse 561.

diatôrjç 990.

ôtcxTopoç 758. 864.

âiârovoç 951. 942. 949. 955. 966.

ôtàtptovoi 947.

âisyegvixce 2.

ôuÇevyfiéva 951.

díOQL6¡wq 716.

ôwàfiet. Ôvfi/utQoç §. 719.

dvvafievrj àXoyoq 720.

ôcoôexâeôçoç 722.

"Eyyçatpoç 715.

èyèQÔifiov 2. 911.

eiâixôv 956.

elxoëàeâçoç 722.

EiiuzQfxévij 64.

£¡qo[jlsvt] XèÇtç 52C.

éfoxosiôrjç 709. 868.

ï[iJtvça 124 not.

ivccQfiôvioç 942. 949. 955. 959. 966.

ïvdeXixua 7.

¿ ^ayyf^rtxóv 956.

èftaotâai 926 not.

£JîLZt]xJjiç 994.

èxifièçioi 757.

irtifiovoç ZéÇiç 526 not

irtLTCeôov 708.

irthccóig 940.

èitLZSTaçroç 761.

irtlrçiroç 761.

èrtupâveux. 708. 709.

¿tfráff 567.

l'pa 160 not.

¿QfiTjvevrixóv 956.

ÍTEQoiLr¡XT¡q 712. 755.

èrv(jLoXoyla 474. 483.

ivdaiyuovla 149.

fv^ftat 709.

£V&vyQcc[i[ios 7H. 712.

rH&oç ín música 947.

¿¡nlüeoL 156.

r/[iiôÀu)ç 761.

-

Qrjçtov 838 not.

Index verborum graecorum. 833

Ър/îLZeLv §. 988.

iêu>TT)ç 959.

UqoÏ yáfioí 5.

idfiefMXTtxôç 715.

iÔÔrtXevQoç 712.

ЬбобхеХцд 712.

tfózr^s 717.

fíá&erog 711.

wtiQov yvcô&co 807.

xaïutvZôyçccfifioç 712. 713.

нацлх>Ход 709.

ttaradirjyrfiiç 552.

»caraifofu?; 716.

Sifoàrwoç 327 not

mqxcútt] 815.

xoLfiTjÖig 996.

KÓfifia 527.

xôçâag 924 not.

XQtTtarij 815 not.

KQiVOflEVOV 461.

xvííAixóff 709.

xvxÁO(poQr¡Tixov ища 814.

9CCÓÁ0V 527.

^¿^ff 956.

A,L%avoELÓT¡g 946.

Xi%avoç 951 not. 946 not.

Zaywv 9.

MeXoitoua 956. 958. 965. 994.

¿¿¿(fy 951. 942. 954.

/¿¿ífay et ¿x оЧ?о [iéôcov аЛоуод 720.

(xeöortvxvog 945.

fi€6o6v[i{ierçog 719.

(лгтабтабсд 446 not %

fAT¡vo£íór¡g 758. 864.

/*¿£¿ff §. 994.

fxvgía 745.

iVjyr»? 951. 954.

vofuxóg 965.

ixwff 126. 567.

Oïxrsiçfia 565.

¿xráf^off 722.

¿[iccAcov j) le il ¡tiulo 108.

¿fwioAoyixá 965.

ófióAoyog 717.

éfj.ó<pcúvoL 947.

¿fícówfwv 555 not

èVoç ¿úoaff 807.

<?£г?л'г>эя/0£ 945.

ooyirnxoff 956.

ôçLÇùn' 605.

0(>o¿ 765 not

ovpavíóxog 858 not

Hcudeia 578. 728.

Jiav6iXr¡vog 758. 864.

rtaçayQatpr] 446 not

Jiagadi7¡yT]6íg 552.

rtctQàXXaÇig 871.

rtaqa¡ii6r¡ 951. 943. 954.

JtaQixßaÖig 552.

JtaQsußoXixög 715.

TCaQ-ortaxT} 931.

iTaçvJtaToeiârjg 946.

rtegiygatpog 715.

TCtçuçyia 146 not

rtEQÍodog 527. 529. 979. 986.

ïteQirtMoo 975.

JteçtÔôâxiç aqrvoi et jteçt,66oi 748. 749.

яедкрёдеш 712.

îiVÎoxj? 956. 958.

836 Index verborum graecorum.

лоЯЯалЯабюд §. 757.

M)XvutZevQoç 712.

rtQOÔLîjyrjÔiç 552.

ifQOTjyovuevoç 561.

JtQÔ\)e6tç 7J6.

JfpOÇ£VQ£TlxÔç 715.

ЯдодЛа&вагоцЕУГ) 933.

JtQoqXunßavöixsvoQ 951.

JtQOÔcûôLa 2G8. 273.

TCvO¡ir¡v 70S not.

jrvxwç 845. 950.

ÏVôç 718.

^o^eoEtâtjç 712.

çônfioç 712.

Zrjfielov 708.

6x,a?.r¡v6g 712.

Cveçeôv 708. 721.

6toi,%€îov et yçâfifta 232 not.

tfrpoyyú/ía 973.

ÔvÇvyiai 311. 559. 979. 989.

ÔVflflSVQOÇ 719.

6vf¿rt¿Qa6(ia 716.

6wr¡(xnéva 931. <

óvvcúvvixa 356 not.

<ft>tfrar¿xóff 715. 994.

6%oÄt] 441 not

6oùqLtt]ç 327 not.

TartEÍvcoim rartuvov(ièvi^ et vtpov/xévi] Luna

869.

T«6frç §. 939.

rèXsuoL 753.

TfrpajiTtjff 107.

rexQârtXevQoç 712.

r/«7 fiarty-ôç 715 not

TQartèÇiov 712.

TQÎrtXevQoç 712.

rpir?? 931.

'F^vo^oycív 2.

гя"0г^ v^arcJv etc. 931.

vjtegßoXaicov tetrachordum 951.

VJtSQXvôioç etc. 935.

VTteQzèXuoç 753.

vrtoÔLTjyriÔiç 552.

a?#0i?itft£ 441.

VJtoxçirtxôç 936.

VJTo^uiJioç etc. 935.

г>ЛолоЛЛалЛабюд 757.

VTtorèXsLoç 753.

vtforptroç 761.

Vipr¡\lLÓXlOQ 761.

«>V;0ç v^ovfièvt} Luna 869.

991.

XQrjÔcç 994.

#pw¿ta 955. 956. 959.

Хдыцагшод 930. 942. 949. 933. 9CC.

%(bça 720.

*Pv^ij 7.

îfittfwcov 936.