MARTIANVS CAPELLA

FRANCISCVS EYSSENHARDT

RECENSVIT

ACCEDVNT SCHOLIA IN CAESARIS

GERMANICI ARATE A

...

IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI

LIPSIAE

V

'

MDOCCLXVI

.

-

LirS1AE TYPIS В. G. TEVENERI

PRAEFATIOmS

Ш MARTIANVM CAPELLAM

CAPVT PRIMVM

Martianus Minneius (uelMinneus: nam solum

genetiuum casum Minnei codices exhibent, uid. p. 27

adnot.) Felix Capella de nnptiis Philologiae et

Mercurii qua aetate scripserit Remigius Antisiodorensis

aeque inepte quaesiuit atque Martianum ah eo enarratum

esse glossae multis codicibus seruatae testantur. ab

hoc enim homine profectam esse uitam Martiani, quae

nomine anctoris omisso editioni Basileensi anni MDXXXII

praefixa est, summa docet similitudo, quae inter hanc

uitam et excerpta de commente Remigii in Martianum

codicis Gudiani n. 335 intercedit. sed de hoc interprete

postea dicetur.

Recentiore uero aetate de Martiani aeuo exposuit

Meibomius in praef. uol. H mus. script. hunc autem inquit

circa Spulen tempora vixisse autumo, qui similiter Gaudentii

Harmonicam et Nicomachi Geraseni Arithmeticam

uertit. sed haec opinatio ea solum re nititur, quod pariter

atque Apuleius Graecorum illorum scripts Latine interpretatus

est, Martianus Aristidem Quintilianum in suum

sermonem conuertit, quae nulla plane causa est.

a*

ЦП PRAEFATlO IN MARTIANVM CAPELLAAÍ

Multi alii ueluti Vossius de poetis Latinis p. 66, Gaddius

de scriptoribus non-ecclesiasticis (Florentiae 1648)

p. 145, Vossius de historicis Latinis l. Ill p. II p. 225,

Saxius onomastici litterarii uol. I p. 517 p. 518 sq., Fabricius

bibl. Lat. ed. Ern. uol. HI p. 215, Funccius commentarii

de inerti ac decrepita ling. Lat. senect. p. 204,

Schroeckhius bistoriae ecclesiasticae uol. XVI p. 155, Martianum

circa annum 470 p. C. n. uixisse tradurit nullis

causis additis. nain ne Saxius quidem unde suam opinionem

hauserit indicat ita disputans circa Leonis Thracis

orientis A VG. tempora iam senex (argumento * respersi

capiltis atbicantibus uerticis.' L. IX p. 336j scripsisse uideri

potest cum quod Carthago reflorescere Roma contra

senescere coeperat, arg. L. VI p. 204^- 216, turn quod

'Securus Melior Felix, Rhetor circa Consutatum Paulini

h. e. ut reor A. С. 498 adeoque Anastasio orientis A VG.

eum ex mendosissimis exemptaribus emendaraí. de cuius

tomen aetate non una est hominum eruditorum opinio.

,duorum enim quibus utitur Saxius argumentorum alterum

falsum est: nam Leonis temporibus Roma non tam se

nescere coeperat quam potius prope emortua erat sustentatis

tot cladibus et cum barbarorum imperio subiecta tum

ab Alarico et Giserico direpta. Carthaginem autem eo

tempore reflorescere coepisse uelim scire quis Saxium

edocuerit. ego liar. de re lustiniano potius credendum

censeo, qui quam misera Africae condicio a Vaudalis expugnatae

fuerit exposuit codicis I tit. 27. alterum. argumentum

Saxius ex subscriptione codicis Grotiani (cf.

meae ed. p. 27, 6) petiit de qua copiose exposuit Otto

lahnius commentationum academiae Lipsiensis uol. V

p. 351 sq. illud igitur cum anno 498 Martiani alicui

exemplo subscriptum sit, aune credibile est non uiginti

DE VITA V

annis post librum scriptum iam librum emendatum

fuisse ?

Sed qui praeter bos in eadem fuere opinione, lacobsius

encyclop. Halens. uol. XV p. 118 sq. , Bernhardyus

litt. Latin. enarr. p. 769, Baehrius litt. Lat. uol. H p. 606,

alii, fortasse generis dicendi barbariem saeculum quintum

exiens decere arbitrabantur. nos autem et hominem

Afrum pusilla opera Apuleium imitatum sua prauitate

saeculi alicuius genio documento habere et unum

saeculum hac solnm ratione ductos ex eis eligere quibus

omnibus iam barbaries Latinos scriptores inuaserat, lubricum

rati, scriptorem ipsum de se praedicantem audire

quam nostris tantum ratiunculis nimium confidere

malumus.

Primum igitur propter p. 375, 4 rectissime in codicum

inscriptionibus Martianus appellatur Carthaginiensis.

aeque certum esse iudicoMartianum nonRomaeuixisse

et scripsisse sed Carthagine. namque apertis uerbis Satura

dicit p. 375, 5 quern Carthago alumnum suum iugariorum

mciniam uidet obsidentem. bene autem de Remigii opinatione,

quae in uita ed. Bas. inuenitur, Martianum partim

Romae partim Cartllagine scripsisse, in qua etiam Funccius

l.l. alii, iudicauitTiraboschius (storia dellalett.Ital.IIII 18)

Rafaello Volterano citando l'autorità di non so quäle Re

migio dice (l. 17 Comment. urb.) ch' ei viveva in Roma,

ma non parmi che sia questa autorità bastevole ad accertarlo.'

Praeterea autem et ex hoc loco et ex p. 195, 31

ex quo desudatio curaque dislrictior tibi forensis rabulationis

partibus inligata aciem industriae melioris obtudit . .

Koppius recte conclusit forensibus causis agendis Mar

tianum occupatum fuisse. et in loco quidem modo laudato

VI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

inesse etiam illud potest Martianum antequam ad forensia

negotia accederet studiis litterariis occupatum fuisse ; necessario

autem uon inest: potest enim Satura Martianum

uellicans dicere statim ab initio liberaliorem animi habitum

causidici munus dempsisse uel quo minus indueret

obfuisse. — sed hoc manifestum est nulla plane ratione

Martianum Africae pro consule praefuisse, id quod cum

alii concludebant ex p. 375, 1 tum F. lacobsius isque conlato

loannis Saresberiensis loco (Polycrat. II 9) ; quem cur in

auxilium uocauerit nescio: nam loannes ne uerbum quidem

loco illo hac de re dixit. sed eandem fuisse Grotii

opinionem ex inscriptione Grotiauae editionis patet. idem

censuit Huetus in libro elegantísimo sur forigine des ro

mans (p. 120) , alii baud pauci. at uero hoc profecto nimis

ineptum est hominem qui p. 375, 6 sq. rei familiaris

tenuitatem deplorans seque ad uilia negotia ut uictum

sibi quaereret inuitum descendere questum Africae proconsulem

fuisse arbitran, quem divitem aut fuisse aut

inter administrationem factum esse nemo ignorat qui Ro

mani imperii qualis tum erat condicionis gnarus est. praeterea

autem codicis I tit. 27 notitia post § 8 posita (laudauit

locum Bethmannus Hollwegius, processus ciuilis I

p. 97, 5) edocemur lustinianum praefecto praetorio Africae

'pro annonis et capito . . . auri libras centum' per annum

solui iussisse. inde autem nostro iure colligimus proconsulem

Africae dum procousules Africae sunt uel plus accepisse,

quoniam is per оrnnern Africae dioecesin . . nice

sacra id est ex principis delegatione iuris dictionem , sotam

autem proconsularem siue Tingitanam prouinciam

sub dispositione sua habebat (uerba sunt Boeckingii ad notitiam

dignitatum cap. 2 p. 148 cf. Bethm. Hollw. p. 63, 18)

et tantae dignitatis erat homo, ut ne sub praefecto quidem

DE VITA VII

praetorio Italiae esset sed prouocatio ab eo statim ad

ipsum imperatorem fleret (not. dign.II XVII et Böckingius

p. 418). talem igitur uirum quis credat ea dixisse quae

p. 375, 5— 6 leguntur? sed quod grauissimum est

p. 375, 1 plane non dicitur Martianum proconsulem fuisse:

aliqua enim ratione hoc in loco deprauato inest Martianum

-apud Africae proconsulem causas egisse.

Attamen refutanda etiam eorum opinio, quos p. V dixi

Martianum florentem ad annum 470 uel circiter referre,

in qua opinione etiam Koppius est (nota ad p. 74). hoc

enim patet p. 375, 1 utut lectio restituenda est Africae pro

consulem conmemoran. itaque nullo modo de exeunte

saeculo quinto cogitari licet cum notissimum sit Gisericum

a. 439 Carthaginem expugnasse prouinciamque

Africam nonaginta quinque annos (ait lustinianus l. l. § 1)

Vandalos tenuisse, ut hoc certe tempore nullus fuerit

Africae proconsul. praeterea uero Martianus p. 231,3 haec

habet Carthago ínclita pridem armis, nunc felicitate

reuerenda. haec verba, quae eis quae ex Plinio III 38 ibi

exscripsit, de suo addidit, profecto non addidisset, si eo

tempore uixisset quo Vandali Africam tenuerunt, quos aduersus

antiquos incolas crudelissime egisse et aliunde notum

est et diserte exponit lustinianus l. l. sed in uniuersum

patet Carthaginem eo tempore quo haec noster scripsit

illustrem illam litterarum sedem fuisse quam Apuleius

celebrauit et de qua cf. Koppius l. l. et Bernhardyus

litt. Lat. p. 88.

Restat ut negem Martianum post Vandalos a Belisario

ex Africa depulsos uiuere potuisse. quod cum iam

propter subscriptionem , de qua p. IIII dixi (cf. Rossi inscript.

Christ. I p. 476 laudatus a Mommseno proleg.

Solin. p. XXX) statui nequeat, tum postquam a. 534 Africa

VIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

lustiniani imperio subiecta est, nulli fuerunt Africae pro

consules, quod colligitur ex Cod. I tit. 28 § 2 hisce uerbi*

concepta et ab eo (nimirum praefecto praetorio Africae)

auxiliante deo septem prouinciae cum suis iudicibus disponaniur

, quorum Tingi et quae proconsularis uocabatur

Carthago et Byzacium ac Tripolis redores habeant con

sulares, reliquae uero id est Numidia et Mauritania et

Sardinia a praesidibus cum dei auxilio gubernentur. (cf.

Morcelli Africa Christiana u. I p. 28.) quamquam Bethmannus

HolUvegius Africa inquit nebst Sardinien erhielt

einen eigenen Praefectus Praetorio , welcher ohne Vicarius

über sieben Statthalter worunter ein Proconsul gebie

ten sollte (p. 97). ego quidem de hoc proconsule diu

scrutatus nihil inueni.

Ea igitur de re cum vix dubitari posse uideatur, quin-

Martianus ante annum 439 uixerit, tamen accuratius aetas

definiri nequit. etChristianae quidem fidei quod non nulli,

iirhiti Barthius, uestigia deprehendisse sibi uisi sunt, nihil

ogerunt: nec uola nec uestigium apparet unde eum uel

nouisse doctrinam illam concludes. unum sane superest

aetatis in sano homine satis certum indicium. et enim

p. 224, 19 haec leguntur illic promunturium Ceras Chryseon

Byzantio oppido celebratum. haec igitur hominem

ex auctore suo exscribere quam de suo urbis quam Constantinus

caput imperil factam splendidissime exornauerat,

nouum nomen addere maluisse, si modo post annum 330,

circa quem consecrata erat. uixit, quamquam uix humanum

puto , tamen praestare uidetur homini huic uel hunc incredibilem

stuporem exprobrare quam talem sermonis.

barbariem saeculo post Christum natum alteri obtrudere.

nerum illud quod dixi in tali re uel in Martiano dubitari

licere num suo se nuctori mancipare uoluerit dixi alius

DE VITA VIIII

cuiusdam loci recordatus , quo in urbe Romana commemoranda

Plinii (HI! 38) haec verba Italia dehinc primique

eius Ligures Vmbria Latium ubi Tiberina ostia et

Roma terrarum caput ita immutanit < p. 213, 25j Vrribri

tnox Laiiumque atque ostia Tiberina dehincque ipsa caput

gentium Лоrna armis uiris sacrisque quam diu uiguit

caeliferis laudibus conferenda. itaque eo tempore quo-

Martianus scripsit Romae de antiquo splendore aliquid

detractum esse apparet, quod quid fuerit frustra quaeres,

cum pariim probabile uideatur Rwmae illam cladem commemoran,

quam passa est sede imperil Mcomediam et

deinde Constantinopolim translata.

Sed enim imbrem in cribrum ingessissemus hac de

re nostris uiribus disputantes, si de uita aliqua in Bartbii

aduersariis latente de sua opinione nobispersuaderet quis

quis in diariis litterariis lenensibus anni 1794 p. 350 de

Saxii onomastico indicium tulit. is enim de Fabricii uerbis

quibus bibl. Lat. ed. Ern. uol. III p. 215 dixit in Casparis

Barthii aduersariorum inediti libri CXX cap. 13 exstare

uitam Martiani e MS. uetustissimo petitam ita disseruit Wir

wissen . . aus einer ändern zuverlässigen Quelle, dass

Caspar Barth in dem . . angeführten Theit der Adversarien

dargethan, dass Capelta den Daus dieser Vita zu

folge unter den Gordianis und also in der Mitte des

dritten . . Jahrhunderts gelebt. at quemnam codicem

hunc fuisse putas, cum firmissimis argumentas demonstran

possit Barthium quotquot Martiani codices enumerauerit

totidem foedissimo mendacio ementitum esse? qua de

re postea dicam. itaque uehemenüssima suspitio oritur

spurcissimum istum nebulonem, ut Martiani codices multos

miros plane ementitus est , ementitum esse hanc quoque

uitam. ego olim in bibliotheca Lipsiensi, ubi ineditum istum

X PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

thesaurum seruari amici narrauerant , de eo quaesiui sed

iiiliil inueniebatur. alii Halis eos esse affirmant, neque

uero quidquam interest cum neminem fore suspicer, qui

eos ualde desideret. '

CAPVT SEOVNDVM

Codicum quibus ad recensendos Martiani Capellae

libros usus sum haec est descriptio.

Codex Bambergensis (M. L V 16. 8 laeckii n. 391)

scriptus est ¡neunte saeculo decimo in membranis formae

quadratae minons, folia sunt ducenta uiginti sex siue

quaterniones duodetriginta et ternio dimidius. primi quaternionis

primum folium , quod aut scriptura uacabat aut

inscriptionem continebat, resectum est: ita cum folium

primi quaternionis extremum reglutinandum esset post

sextum folium codicis, cuius haec sunt extrema uerba in

participatum open's consessumque suscep (p. 9, 20) , errore

eius ut puto, qui codices Bambergenses a. MDCXI

tractabat, religatum est post secundum quaternionem in

haec uerba desinentem corpus autem (p. 22, 24). paginae

uersiculorum sunt uicenorum singulorum. hunc

librum qui religiosissime et nitidissime exarauerat nactus

est emendatorem, qui eum cum alio eoqne peregregio

conferret, quaeque discrepare animaduertisset,

in eis primam scripturam aut cultello eraderet aut sive

lineolis siue punctis adiectis induceret nouaque adderet

scriptura minutiore quaeque ideo fortasse tantum paullo

sequioris aetatis uidetur. praeterea uero duo nisi fallor ho

mines codicem tractauerunt, alter non multo post primum

«mendatorem, alter saeculo fere quarto decimo. et recenlior

ille statim semouendus est, cum facillime aetas cо

DE CODICIBVS XI

gnoscatur: pauca quae mutauit et addidit singillatim enotaui.

uerum antiquior ille nec facile nec semper omnino

distingui potest a primo Jibrario primoque emendatore.

itaque ne falsam accurationis speciem iactarem , quidquid

emendatum est a duobus primis emendatoribus littera b

insignire quam distinguere quae distingui nequeunt malui.

emendauit autem hic ex ingenio quaedam sed leuicula

omnia idemque aut egregie fallor aut addidit glossas paн

га s ad primum nonumque libros ¡neuntes. ceterum saepe

difficile est intellectu quid prmntus'scriptum fuerit, aliquotiens

dispicere omnino non potui. rasuras significaní

stellulis. — шипи restat de quo confidenter quidquam

statuere uix audeo. cum enim antiquum illum emendatorem

ex uno libro codicem emendasse omnia indicia

suadeant, mira illa adnotatio quae facta est ad p. 24, 13

meae ed. hoc in quibusdam codicibus non habetur non

uideo quo modo explican possit, nisi librum ex quo Bambergensis

emendatus est ipsum recensione aliqua ortum

esse putes. qua in re uide ne nimis audacter hunc codi

cem ipsum iUum credamus, quem a. 498 Romae docta

-aliqua recensione ortum esse antea significaui, quod si

uerum est, parum probabile uidetur inuentum iri librum

quo minus corrupta huius scriptoris uerborum conformatio

contineatur.

Codex Reichenauensis nunc Caroliruhensis

n. LXXIH scriptus est saeculo aut decimo exeunte aut un

decimo ineunte in membranis formae maximae oblongae

ad exemplum aut dus ipsius aut persimilis libri, ex quo

Bambergensis descriptus est. quae in exarando errauerat

librarius, ea ipse ut uidetar postea ex archetypo suo

correxit, sed ita ut ex coniectura nihil emendaret. itaque

ex hoc libro coniuncto cum Bambergensis testimonio

XII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Martiani uerba restitui potuissent nisi in Reichenauensi

propter situm et umorem putrefieri coepto carie unius

cuiusque folii particula deleta esset. quae igitur inReichenauensi

leg! amplius non potuerunt, suppleui ex codice

Darmstattensin. CLXXXXHI saeculi aut decimi exeuntis

aut undecimi ineuntis. qui cum Reichenauensi simillimus

sit neque noui quidquam afferat praeter aliquot leuissimi

momenti emendationes, quamquam loi inn contuli, tamen

non laudaui nisi ubi ille deficiebat. superest ut moneam

eius modi emendationes, quibus veluti enem primitus scriptum

postea in emmmutatum est, me non adnotasse nisi ubi

eandem in utroque codice emendationem deprehendissem.

praeterea non notaui, certe notare uolui, afrodite armonía

archanus foebus sydus armonía, elementa ae et e commutata.

assimilationem ubi alter codex seruauerat iu talibus

quale est inpendere, non notaui in altero esse impendere.

Hos tres libros domi contuli cum exemplo Koppiano

summam cum bibliotbecarum praefectorum tum regii

ministri liberalitatem expertus. et Bambergensi quidem

ad quintum Martiani librum recensendum Carol u s

Halmius ante me ita usus erat, ut paucis mutatis liber

ille ex praestantissima rhetorum editione repetendus esset.

idem rectissime de Vlrici Koppii opera iudicauit,

qui postquam uir Hassorum Elector¡ negotia publica priuataque

ineunte hoc saeculo curasset, Electore fugato

senex ad haec studia accedens Darmstattensem et Reichenauensem

in sua editione ita adhibuit, ut uulgata

lectione plerumque seruata raro eos inspiceret, rarius

lectiones accurate exscriberet. huius rei exemplorum

:-;itis.-,H;iluiins in adnotatione posuit, pauca ego in

commentario notaui, unum addam non ut senem obiurgem

neque disciplina seuera eruditum neque ingenio

DE CODICIBVS XIII

quamuis aculo tamen paruin sitbarto ¡ta fretum, ut

ipse sapere quam superstitionem de vulgata firmiter

retinenda abicere mallei, sed nequis meam lid cm calidius

impugnet, ubi me secus quam Koppium de codicibus

referre aut uerba ab eo in textu seruata a me facite

codicum meorum auctoritate reiecta inueniet. p. 252, 8

uulgabatur sextum èк búo uécшv bиvauévrl йXоYoc

quod retinuit Koppius, nаш 'nos' inquit ' codices sequimur',

Carolus Boettgerus in egregia commentatione,

quae inserta est lahnii archiui suppl. uol. Xlll

p. 590—622 , ex Euclide restituere uolebat sextum priTÔv

кш uécov bиvauévrl aXoYOV : illud ipsum in meis codicibus

inueni. ita complaries uerba codicum omisit ueluti p. 237,

17 meae ed. tamen progrediente labore inuitus quasi coniecturas

excogitare coeperat interdum optimas et omnino

de intepretando obscurissimo scriptore aduectis alionan

locis optime meruit. praeterea utilissimam operam posuit

in laudaudis hominibus doctis qui Martianum in transcursu

tetigernnt. bis igitur in rebus me illo saepissime

usum esse Koppii nomine non addito scito siquis haec

lecturus est.

lam Bambergensis liber quantum omnibus qui buc

usque innotuerunt praestet abunde ex commentario meo

apparebit, ut nihil opus uideatur bic singillatim enarrare

quotiens eo usus emendauerim, quae in omnibus aliis uitiose

circumferuntur, aut suppleuerim quae in aliis desiderantur

omnibus. dicendum autem est de aliquot co

dicibus uetustis quorum ab optimis amicis notitiam accepi.

nam Lucianus Muellerus mea causa codicem Bernensem

inspexit, Augustus Wilmanns Reginenses,

AndreasLaubmann Puteaneum et Regium Parisinos,

Carolus Zangemeister Palatinum Vaticanum. et

ХИН PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Bernensis quidem n. 56b membranaceus .scriptus est

saeculo decimo, integrum Martianum continet, scholia adscripta

sunt. Puteaneus eiusdem saeculi est numero

7900 A insignitns, Regius saeculi noni num. 8669, Reginensem

olim Francisci Nansii num. 1987 amicus ait

saeculo aut nono aut decimo scriptum esse omnesque

Martiani libros continere, Reginensem n. 1535 saeculi

decimi esse: extrema uerba esse sonus vero diuisü. Palatinus

n. 1577 saeculo XI scriptus est, continet libros

sextum septimum octauum. itaque graviores corruptelae

in nullo horum codicum sanantur (tum codicem aliquem

non nominatim affero ubi nullam de illo loco ex eo notitiam

accepi) ueluti p. 11, 26 in Puteaneo et Regio est

insíanti concedere tibí sectm solitm aperire; in Reginensi

1987 instante con* ce* (1ere (corr. ex contendere)

tibí iecuf (r et puncta supposita a m. rec.) solitus

aperire; in Reginensi 1535 instante concedere tibí sectus

solitus apperire (corr. in a*perire). — p. 62, 29 in Pu

teaneo quis (corr. a m. sec. in quos) numae multos (corr.

a m. recentissima in multus) successor indicat qui; in

Regio quis nu*e (nume man. sec.) multus successor indicatur

qui; in Reginensi 1987 quis numece (cor. al. m. in

nume) muttus successor indicat qui; in Reginensi 1535

quis numae (numae a m. rec. scriptum est ut quid primitus

fuerit dispici non potuerit) multus successor indicat

qui. — p. 20, 30 in Puteaneo cottidianis motibus agitarent

pede ire formantis specula relucebat; in Regio cotidianis

motibus agitarent pede ire formantis specuto relucebat;

in Reginensi 1987 cotidianis motibus agitarent pidei

(corr. rec. m. in pedei) reformantis speculo relucebat;

in Reginensi 1535 quotidianis motibus agitarent pidèi re

formantis speculo relucebat. — p. 47, 22 in Puteaneo

DE CODICIBVS XV

crebroque capittitio uulsa ambifariumque nitat (supra

e niial add. t miíale sec. m.) secum congressa mitificat;

in Reginensi 1987 crebroque capillitio uulsa ambifarium

que mital (m. rec. corr. in amitat) congressa (m. rec.

supra add. secum) mitificat; in Reginensi 1535 crebro

que capillitio uulsa ambifariumque niial secum congressa

mitificat, deinde ras. nouem uel decem litterarum. —

p. 140, 21 in Puteanei folio nunc deperdito legebatur;

in Regio est turn in togatis agminibus sosantios graces;

in Reginensi 1987 turn in togatis agminibus sosantios

grecos (corr. m. rec. in gracchos); in Reginensi 1535

turn in togatis agminibus sosantios grechos (corr. al. m. in

grachus) ; in Bernensi (um in togatis agminibus sosantios

gracchos. — p. 209, 19 in Puteaneo idem cornelius post

captas indos per germanium nauigauii; in Regio et Pa

latino 1577 et Bernensi idem cornelius post captas indos

per germaniam nauigauit; in Reginensi 1987 item (corr.

al. m. in idem) cornelius post capíos indos per germiniam

(t corr. al. m. in a) nauigauii; in Reginensi 1535 idem

cornetius post captus indos per germanicm nauigauii.

Praeterea luculenta exempla demonstrant quae in

meis libris uitiose circumferuntur, emendata in codicibus

ceteroquin multo peioribus, ne ea quidem emendata inueniri

in ceteris codicibus uetustis. ueluti p. 6, 20 octants

est in Bambergensi Darmstattensi Reichenauensi, sesquioctauis

quod requiritur exVossiano interpolato scribendum

erat, octauis exhibent Puteaneus Regius uterque Reginensis

Bernensis. apparet igitur talia in codicibus interpolatis non

ex uetusta traditione sed nouicia coniectura exarata esse.

Omnium autem grauissimi duo loci sunt, quorum alter

est p. 174, 11. ibi cum Halmius inter verba curas regere

animorum et eípшveia est rectissime haut pauca inter

XVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

cidisse statuisset, plane eadem leguntur in eis quorum notitiam

accepi libris. nam in Puteaneo est fit elegans clausuta

ut est curas regere animorum ironía est simulatio; in Reginensi

1987 fit elegans ctusula (add. ut est curas regere

animorum ab al. m.) Hironia est; in Reginensi 1535 fit

elegans clausula ut est. Ironía est; in Hernensi fit eligans

ctausula ut est curas regere animorum. yronia est; ex

Regio aunáis hunc locum non enotavit. deinde uero

p. 204, 20 hanc sententiam itlis aestaie grandes noctes prolixosque

hyeme dies, qua carere non possumus, omittunt

Reichenauensis et Darmstattensis et in textu Bambergensis,

addidit in margine Bamberg. antiquus ille librarius ex

suo exemplc), quam quisquis c'odex omittit eum apparet

prae Bambergensi neglegendum esse: omittunt autem

eam omnes ab amicis inspecti. adscribam quae illo loco

in codicibus leguntur. Puteaneus praebet licet estate

grandes dies <ptixasq. noctes notq. septêtrio ospicabU

iltis lateat sine fine; Regius ticfy estate gradcs (corr. a

sec. m. in grandes) dies ^tixasque noctes (Mme add. sec.

m.) notq,, septentrio cspicabitis (illis add. sec. m.) lateat

sine fine; Reginensis 1987 licet (in add. rec. m.) aestaie

grandes dies protixasque noctes nobisque septentrio conspicabilis

(tllos a rec. m. inter lin. add.) lateat sine fine;

Regiuensis 1535 licet aestate grandes dies prolixasque

(./". Meme add. inter lin. m. rec.) noctes nobisque septemptrio

conspicabilis (./". itlis add. inter lin. rec. m.) lateat

sine fine. e Bernensi nullam notitiam accepi.

Hos igitur omnes codices ex uno archetypo deriuatos

esse docet cum corruptelarum grauiorum similit'udo et

glossematum apertissimorum numerus tum lacuna illa,

quam Halmius deprehendit p. 174, 12. et de illis quidem

satis est ad commentarium meum prouocare, de bac dixit

DE CODICIBVS XVII

Halmius ad rhetores Lat. p. 477, 32. huic textus deprauationi

qui succurrere studuerint fuisse iam media aetate

satis multos ex codicum interpolatorum numero apparet,

quorum opera aliquot locos leuiter corruptos emendaui,

«jnos tamen integros conferre quam inutilis tam ingenus

fuisset laboris: desumpsi eorum lectiones ex Koppii adnotatione.

itaque aliquot bonas emendationes praebuerunt

Hug i anus codex Friburgi seruatus, Vossianus

quo Arntzenius usus est (miscellanea. Traiecti ad Rh.

CKUDCCLXV) Dresdensis, Ettenheimmuensterensis

nunc Caroliruhae seruatus. Monacenses Koppius

habuit septem , quorum antiquissimum — saeculi X est —

adbibuit Halmius eumque iam uebementer interpolatum.

ad interpolatos etiam Bodleian i pertinere uidentur,

quorum tamen perexiguam notitiam Koppius praebet. interpolati

etiam Leidenses sunt, quorum Oudendorpius

in commentario Apuleiano frequententí mentionem iniecit.

paucorum locorum emendationem debeo codici В a m b e rgensi

n. 393 qui solum nonum librum continet (uid.

p. 350, 25. 354, 9. 372, 13 sq.). multa deinde uitia et plerumque

quidem ut uidetur ex sua coniectura sustulit qui

primus Martianum edidit ex codice satis corrupto Franciscus

Vitalis Bodianus Vincentiae a. MCCCCXCIX ; aliquot

Bonauentura Vulcanius quiMartianum ita euulgauitBasileae

una cum Isidoro Hispalensi a. MDLXXVII, ut quas in

marginem reiecerat boni alicuius libri lectiones eas ad

uerba scriptoris emendanda rarissime adhiberet; nulla qui

curauerunt editionem Basileensem anni MDXXXII,

Lugdunensem a. 1592, quam mutata inscriptione ex

Lugdunensi anni 1538 repetitam esse dixit Ebertus:

ego enim solum posteriorem uidi. praeclaram deinde

operam Martiano impendit Hugeianus G roti u s puer

«ABTIANUS САРЕЫ.А Ь

XVIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

quattuordecim annos natus, quamquam non dubitq quin

plus praestiturus fuisset, si codicem suum meis similem

accurate exçutere dignatus esset. nihil egit Walthardus,

ne Graecas quidem litteras depingere ualuit Goezius,

quorum uterque priores duos libros edidit alter Bernae

a. 1763 alter Norimbergae a. 1794. ego quantum potui

suas omnibus editoribus cohiecturas adscripsi, qua in

re illud male me habet, quod quae inter Bodianum et Vulcanium

prodiere editiones praeter Basileensem non uidi,

ut aliquotiens Vulcanium aliquid emendasse adnotauerim,

de quo ille contra consuetudinem nihil dicit, ut suspitio

oriatur eis in rebus ab illb anteriorem editionem, Portasse

Mutinensem, expressam esse, qua tamen Ebertus principem

modo repetitam esse contendit.

De meis in emendando rationibus unum addam indigestum

in particulis ab ipso excogitatis sermoms tumorem

tam intactum relictum esse quam foedam neglegentiam in

locis aliorum scriptorum a Martiano excerptis. ita factum

est ut aliquotiens Luedeckio (de Marciani Capellae libro

sexto Gottingae 1862) Boettgero (uid. p. XIII) Meibom

i o non obtemperauerim in eis emendandis, quae quam

quam aperte uitiosa sunt, si rem spectas, tamen potius scriptoris

immani oscitantiae et neglegentiae quam librariorum

socordiae et libidini tribuenda uidentur. in uocabulis scribendis

ita codicibus me mancipaui ut saepe quae aperte

falsa sunt retinuerim, saepius constantiam et aequabilitatem

sciens neglegerem.

Superest ut codices enumerem quorum notitiam non

plenam et perfectam sed eam tamen habeo ex qua apparet

Martianum Capellam a medii aeui hominibus «lignum iudicatum

fuisse ex quo adulescentes in scholis instituerentur.

cuius rei diserta testimonia iam C. Barthius (ad

DE CODICIBVS XVIIII

Claudianum p. 32) et I. A. Fabricius (bibl. Lat. HI 214 ed.

Ern. et bibl. med. aet. I p. 330) adtulerunt ut satis uideatur

quoad lie ri possit, indagare ex quo tempore in

scholis Martiani libri adhiberi coepti sint.

Igitur iam Fabricius hunc Gregorii Turonensis

locum laudauit (libr. X extr.), quo auctor successorem

quisquis futurus erat, adhortatus ut librum suum diligenter

conseruet- cum alia tum haec dicit 'quod si te sacerdos

dei quicunque es M a r tia nus noster septem disciplinis

erudiit id est si te in grammaticis docuit legere,

in dialecticis altercationum propositiones aduertere', in

rhetoricis genera metrorum agnoscere, in geometricis

terrarum linearumque mensuras colligere, in harmonicis

sonorum modulationes suauium accentuum carminibus

concrepare : si in bis omnibus ita fueris exercitatus ut tibi

stilus noster sit rusticus, nec sic quoque deprecor ut auellas

quod scripsi. ' et in codice Colbertino haec quae adscripsi

cum tota extrema libri decimi parte omitti adnotauerunt

Guadetus et Tarannus in edit. Paris. anni 1836

simul Cointium 'ea quae secuntur a quopiam neoterico

addita fuisse ' censere obseruantes. et facile profecto es

set iudicare bac de re , si editores Gallici paullo maiore

cura et de codicum suorum auctoritate retulissent et uarietatem

scripturae adnotassent. nam hoc haud scio an

ex editorum silentio concludi possit legi epilogum illum

in codice Camaracensi ('saec. VIII et IX exarato') et

Regio B. simulter enim in codice Cluniacensi alia pro

hoc epilogo substituuntur , multo minus ea quidem ut

uidetur apta. sed cum inter praefandum (p. XIII) 'Regium

В fere in omnibus cum Cluniacensi conuenire' dixissent,

iure de eorum fide dubites, qui hoc loco de Regio

B nihil adnotarunt. tamen ueri simile duco in alus codi

to*

XX PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

cibus uelut in omnibus editionibus anterioribus epilogum

illum legi neque qui falso acumine uti noluerit aut in

rebus aut in uerbis quidquam inesse censebit quo Gregorium

Turonensem epilogum illum operi suo addere

noluisse appareat. itaque cum Gregorius anno 539 natus

sit, iam exeunte saeculo p.C. n. sexto Martianus scholas

occupauit, cum qua re optime conuenit quod iam a.

498 Martianum emendatum esse apparet ex subscriptione

de qua dictum est p. IIII.

Duos locos adscribam aPhilippo laffé mihi indicatos

quanto in honore illis temporibus Martianus habitus sit

declaraturus, alterum excerptum ex epistula Wibaldis Corbeiensis

ecclesiae procuratoris ad Manegoldum anni 1149

.(laffé mon. Corb. I p. 279) 'sed uide ne errauerit iudicium

tuum quod in me scientiam et facundiam predicasti quae

illo Marciani Capellae multiplici et enigmatico epithalamio

flgurantur. Artes quae dicuntur liberales et cetera quae

de medicina uel agricultura scribuntur ab optimis praeceptoribus

accepi. .' alterum ib. p. 275 'quociens Mercurii

et Philologiae coniugium considero ' cett.

Et totum quidem opus complecti uidentur

Autricensis 1, membr. 4 (Haenel cat. p. 130.)

Autricensis 2, 'M. C. de nuptiis philosophiae ;

tractatus de artibus et scientiis uariis.'

Aurelianensis 'M. C. d. n. ph. etM.' saec. XV.

membr. 12. (Haenel p. 130.)

Bruxellensis membr. 4. (Haenel p. 763.)

Cantabrigiensis 1 (codices Parisiis et in Brittania

seruatos quia qui huc pertinent libri non ad. manum

sunt ex Montefalconio laudo) "M. M. F. C. de septem arti

bus liberalibus tractatus'. Cantabrigiae in bibl. publica.

DE CODICIBVS XXI

(Cat. MSS. Angl. I, 3, 2434, 254). hoc uidetur Koppius

usus esse

Cantabr. 4 'M. C. d. n. Ph.' Miber antiquissimus

et Saxonicis scriptus characteribus. (Cat. MSS. Angliae I,

3, 1458, collegii S. Benedicti 181.)

Cantabr. 5 'M. Min. Cap. cum commentario nel

glossa Alexandri Neckam. Cat. MSS. Angl. I, 3, 1462. 185.

Vossianus l 'M. C. cum scholiis. Cat. MSS.

Angl. II, 1, 2389. 64. bibl. Isaaci Vossii.

Vossianus 2 'M. C.' Cat. MSS. Ang. II, 1,

2652. 327.

Vossianus 3 'M. C. Grotii uiri doctissimi manu

cum manuscriptis collatus.' Cat. MSS. Angl. II, 1,

2822. 80.

Ottobonianus (bibl. Cardinalis Ottoboni Romae.

Mont/. I p. 187 d) 'M. Cap. XIV saeculo.'

Cassinensis (Montf. I, p. 218 a) 'M. C. d. n. Ph.

et M. cum scholiis.'

Cassinensis 2 (Montf. ib. p. 226 a. — bibl. Cassi

nensis n. 332) 'M. C. d. n. Ph. et M.'

.Caesenas ('Selecta ex bibl. fratrnm minorum Cesenae

quae olim fuit Malatestarum' Montf. I, p. 434 d)

'M. C. d. N. Ph. et M. Item de gramm. Rhetor. Geometria

et Arithmetica.'

Taruisianus ('Ex biblioth. Grimana. bibl. Taruisiana.'

Montf. I, p. 482 b) 'M. C.'

Venetus (in bibl. Sti. loannis in Viridario p. 27.

Montf. I p. 486 c.) 'M. C. opera.'

Ambrosianus 1 F 119 Sup. membr. fol. min.

saec. XV continet lib. I — VIIII § 902. de eo et de altero

Ambrosiano (uid. p. XXVI) olim a me inspectis neque ullius

pretil habitas confirma nit me Guilelmus S tu deXXII

PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

m

mund qui particulam utriusque cum exemplo Koppiano

collatam liberalissime mecum communicauit.

Parisinus 1 (Montf. II p. 755 a. n. 5073) 'M. C.

cum commentariis.'

Parisini 2-6 (ib. n. 5302-4. n. 5302 * n. 5312)

M. C. libri 9.'

Parisinus 7 (ib. n. 6111) CM. C. de 7 artibus

liberalibus.'

Parisinus 8 (ib. p. 309 b. Bibl. Caroli de Montchal

archiepiscopi Tolosani, cod. CXXXIV.) 'M. C. de

nuptiis Ph. in uetustissimis membranis.'

Colbertini 1—3 (Montf. II p. 928 b. in bibl. regia

Parisina bibl. Colbertina cod. 637, 1496, 1918) 'M. C.

d. n. Ph.'

Sangermanensis l (bibl. S. Germani a Pratis,

Montf. II p. 1131 d, n. 529) 'Mart. Minei Felicis Capellae

libri IX de nuptiis Philologiae. De Grammatica. De arte

Dialectica. De Rhetorica. De Arithmetica. De Astrologia

et de Musica.'

Sangermanensis 2 (ib. n. 638). inter multa alia

'Mart. C. opuscula.'

Monasterii S. Martini Sagiensis (n. 29 Montf.

II p. 1249) 'M. M. F. C. libri 9 de n. Ph. cum commenta

riis Remigii' in fol.

Monasterii B. M. de ßecco (Montf. II p. 1256d.

Catal. Manuscr. mon. B. M. d. Becco n. 221) 'Marci Minei

F. C. .de n. Ph,' ctt. deest initium et fmis. fol. 'Fasciculus

uariarum chartarum, quaternionum ctt. hinc inde auulsorimi.

Ita in unum collegimus quia suis locis restitui non

potnerunt.' adcuratius de hoc codice egitRauaissonus,

Mapport sur les bibliothèques des departements de t'ouest

Paris 1841 p. 515.

DE CODICIBVS XXIII

Parisinus 9 (in ЫЫ. S. Victoris Parisiensis Montf.

II p. 1373) 'M. C. à. n. Ph.'

Abrincatuanus (Rauaisson, Rapport ctt. p. 126

Bibliothèque ffAvranches n. 2958. 4. saec. X. hic codex

primo loco continet:) 'Incipit liber de nuptiis M. et Philologia

Marciani Minei. Le texte de Murcien C. est ac

compagné sur les marges et entre les lignes de quelques

gloses, remarquables seulement par les traductions ex

actes qu'elles donnent des mots Grecs. A ce signe je

croirais reconnaître la main de Jean Scot Erigène, qui

passe effectivement pour avoir commenté MarciemC?

Guelferbytanus 1. (Ebert catal. p. 39. n. 149 fol.

saec. XIII. membr. Gud. 62.) 'Marc. Cap. De n. Ph. et M.

libri IX. Luculenter exaratus.'

Vindobonensis 2 (Endlichen CCCXLVI) membr.

4. saec. XV. 'Martiani Minei Felicis Capelle aphri Rarthaginensis

de septem liberalibus artibus incipit liber pri

mus de nupciis philologiae. ' (sed si Endlicherum recte

intellego continet tantum libros I et II.)

Vrbinatem n. 329'exeunte saec. XV in membranis

scriptum esse affirmat C. Zangemeister. omnes VIIII libros

continet. scholia nùlla adscripta sunt. capitulis tituli additi

sunt.

DeVaticanis qui totum opus continent iam dictum

est p. XIHI.

De Monacensi nunc inter Latinos n. 14729, olim

Rat. S. Emeranus 729, Koppii Mon. C., dixi p. XVII, de

ceteris Monacensibus nec Koppius accurate quidquam dixit

neque С. F. Hermannus (praef. ed. Koppianae p. IX).

iisus est autem Koppius praeterea

Monacensibus sex. secundus est inter cod.

Mon. Cat. n. 4559. praecedit Sallustius sed scriptura

/XXIIII PRAEFATIO IN MAKTIANVM CAPELLAM

/ differt. Koppius haec inscripsit 'Benedictoburanus 59.

—J 4'°. A me littera D signatus, codex ille ipse est quem

Pezius (in thesauro anecdot. T. III. P. Ill p. 619) laudat

eique septem seculorum aetatem adscribit. . . ' continet

l. I et II cum scholiis. tertius inter Mon. lat. est

n. 14271, antea Rat. S. Emmer. 271. continet librum I

et II cum glossis , (Koppii B) et S. Gregorit homil. refertur

ad saec. XI. — itidem antea Ratisbonae in coenobio

S. Emm. (401) fuit qui est inter Mon. cod. lat. n. 14401.

praeter Martiani librum quartum Boethii scripta quaedam

philosophica continet. saeculi est'XI aut X , Koppii

F. — Koppi cod. A uidetur esse Rat. S. Emm. 70. Mon.

Cod. lat. 14070 uaria et Martiani l.VI et VII continens. —

Mon. cod. lat. p. 14792 (saec. XI) Koppii G puto est. insunt

libri I et II cum commentario. — de E qui solus

restat adcuratiorem notitiam nullam habeo.

LugduniBatauorum bice codices Martiani asseruantur

secundum 'Cat. libr. Man. qui inde ab anno 1741

— bibl. Lugd. Bat. access. descr. lac. Geel 1852' p. 89

'Martiani Minei Felicis Capellae de nuptiis Philologiae l. I

et II (f. 233 u. — 269 r.) Inscriptio recenti manu: Marcianus

de nuptiis philologie. E bibliotheca Coenobii &..

lacob Leodiensis. Vid. eius Catal. n. 262.' praeterea in

uetustiore ' Catalogo libr. tam impress. quam manuscr.

Lugd. 1716 hi Martiani libri commemorantur ' 1) p. 326

Martiani M. F. C. AM Carthaginiensis de VII liberalibus

url.ibus. in membranis. Codex antiquissimus. Bibliothecae

donatus a Petro Scriuerio. 1606 ipsis Idibus Octobribus.

Adduntur effigies Schematum Geometriae. In membranis

siue columnis 36. Cf. -Van Wyn. Huisz Atende leuen.

Vol. I p. III p. 270' (hunc ego librum inspicere non

potui). 'XVIII F. 36. — 2) p. 328 Martiani M. F. C.

DE CODICIBVS XXV

libri VII (ibi enim finit) de nuptiis Pbilologiae cum adscriptis

hic illic glossis. Dominus Egbertus Archiepiscopus

Tradercensis obtulit hunc librum quem Venerabilis

Dominus Gherardus De Poelgheest abbas eiusdem

loci religari fecit anno Dom. 1465 in membr. XVIII.

F. 87. — 3) Idem integer plane ut habeat libros VIIII

quos ita finit 'Martiani M. F. C. Afri Carthaginiensis de

Armonia liber VIIII explicit. In membranis XVIII F. 88. —

4) p. 372 Martianus M. F. C. A. K. libri de nupt. Phil. et

Merc. siue de arte Grammatica. In charta. Ex bibl. Meldus

Therenot. XIX 0. 36. — 6) p. 331 Marcianus Capella

cum glossis densis. In membrana manu antiqua. —

7) p. 370. In membran Nomina prouinciarum gen

tium urbium insularum et Paradisi fluiminum etc. ubi est

nomen Marciani F. C.... — 8) p. 371. Descriptio orbis

terrae uel sphera geometrica Marc. M. F. C. A. Carth.' —

his accedunt editiones Martiani cum codicibus m. s. conlatae

hae quas item in bibl. Lugd. asseruari scribit Bahlmannus

' 1) Capella. 1599. Cum notis MSS. A. Gronouii

0. 33. — 2) Capella. Vicentiae 1499 cum adnot. MSS. a

Perizonio XVIII. 0. 32. — 3) Mart. Cap. per Bonauenturam

Vulcanium Basileae 1577. Cui a uiro docto nonnulla

sunt adscripta. — 4) Capella, Satyricon cum notis Hug.

Groin. Lugd. Bat. 1599. Cum annot. G. I. Vossii. in 8. —

5) Capella. Septendecim paginae sunt collatae cum MSS.

in oct.' haec mecum olim per litteras benignissime communicauit

Franciscus Bahlmannus.

Duos priores libros complectuntur

(de Monacensibus dictum est p. XXIIII)

Ambrosianus M. 37 sup. membranaceus saeculi

Л Ill l formae oblongae minimae.

Berolinensis (Lat. fol. 25) cum glossa amplissima.

XXVI PKAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

membr. scriptus est a. 1483. fuit D. Weimanni cancellarii

Cliuensis. praeterea continet Boethium de consol. phil.

corruptissimus et interpolatus.

Gissen sis n. 82. 4. min. membran. saec. XIIII. ex

collatione quam Otto (comm. critt. in codd. bibl. acad. Giss.)

publici iuris fecit nullius eum pretii esse apparet. glossis

Otto solus opinor delectatus est (p. 14 sq. et p. 269 sq.).

Dresdensis (Falkenstein p. 262) saec^ XV. interpolatum

eum esse ex Roppii commentario apparet.

Guelferbytanus 2 (Ebert cat. p. 40. n. 150

membr. 4. saec. XIV).

Lipsiensis (Cat. MSS. ed.Naumann. Grimmael838.

4: Cod. Gr. et Lat. n. XL. cum alia tum) 'Marciani C.

duo priores libri cum scholiis copiosissimis quae recte

Weberus 'expositionem doctam et amplissimam vocat.'

Incip. Tu quern psallentem thalamis et matre Camena.

Expl. Faueantque muse et chelis latoia. Scholiasta eadem

pag. qua Lucanus explicit sic incipit: Titulus iste qua

tuor nomina dat auctori suo. Explic. si faueat latoia

chelis, id est apollinis.

lacobaeus ('in aedibus lacobaeis' Cat. MSS. Angliae

II, 1, 8599. 877).

Basileensis F I 22 cum commentario et uita

(Haenel p. 130), cum interpolatis facere uidetur. de

Hugiano dixi p. XVII.

Gothanus membr. saec. XI cum glossa (cf. lacobs

et Vkert.) meum in usimi olim C. Zangemeister contulit.

Vindobonensis 1 (CCCXCIV Endl.) 'Martiani Capellae

de N. Ph. et M. l. II.' inscriptio: 'Marciani Minii

capelle liber primus incipit.' subscriptionem saec. XVI

additam esse Endlicherus ait banc 'explicit aurea lingua

uel angelicos doctoris Bragurdini.'

DE CODICIBVS XXVII

Primum librum

Reginensis 1377 membranaceus, saeculiXH.

Reginensis 244 (olim 202) membr. saec. XII.

Secundum et tertium libros

Guelferbytanus 4 (Ebert catal. n. 152 membr. 8.

saec. XIII) : Hertius liber primo loco positus est.'

Tertium librum

breuiatum ut uidetur

R a Ho le n sis (Cat, MSS. Angliae I, 2 n. 391. L. 6.

Oxoniae) 'M. C. de origine uniuscuiusque litterae et eius

sono breuiter.'

Quartum librum

Sangermanensis 4 (Montf.II. bibl. mon. S. Germ.

n. 771) 'M. C. Dialectica'.

Rernensis Sinneri 265 alia etiam conplexus in fol.

scriptus nescio quando.

Monasterii S. Albini Andegauensis (n. 138

fol. apud Montf. II p. 1226 a).

Quartum et sfcxtum libros

Vindobonensis 3 (CCCXLV Endl.) mbr. 4. p. 175

Grot. — p. 213 G.

Sextum librum

Rambergensis 2 (laeck cat. I p. 51. n. 392.

Saec. X. 2f. 27l. lc.) 'liber de mensura lunae et de magnitudine

terrae' ctt.

Sextum septimum octauum nonum libros

Vindobonensis 4 (CCCXXXXIV Endl.) membr.

eaec. XL 4. fol. 150.

Octauum librum

Rerolinensis (fol. 307) saec. XII interpolatus.

unam emendationem suppeditauit : quod enim p. 305, 2

XXVIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

dixi legendum esse aequalibus, illud (scil. equalibus) in

hoc codice legitur.

Reginensis 1452 membran. saec. XV ('Astrologia

martiani ') fuit Alexandri Petauii senioris.

Cantabrigiensis 2 (in Collegio S. Trinitatis CataL

MSS. Angliae, I, 3. 395. 6) 'M. C. de Astrologia.'

Burscoughianus (libri inss. reuerendi domini

Burscough. Cat. MSS. Angl. II, 1. 9169. 8) 'M. C. Astro

nomia.'

Colbertinus 4 (Montfauc. II, inter Colbertinos

n. 6596) 'M. C. Astrologia.'

Sangermanensis3 (Montf. II, inter Sgerm. n. 644)

'M. C. de Astronomia.'

Puteaneus (C. Boetsch disput. circul. de Solino

Altdorf. 1693 p. 23) ' M. C. lib. de sphaera.'

Vindobonensis (CCCXXXXHII Endlichen) usque

ad p. 297 Grot, 'flexio aequi natialem paene directum

secat.'

Nonum librum

Bambergensis n. 393, uid. p. XVII.

Verbo tangam impudentissimam Casparis Barthii

fraudem, qua uel C. F. Hermanno (praef. ed. Koppianae

p. VI sq.) imposuit. quos enim thesauro sibi 'chariores'

codices uel 'cascae antiquitatis' laudare solet , eis tam mi

rabilis similitudo cum ipsius Barthii contortam uerborum

stribliginem adamantis emendationibus intercedit, ut hodie

uix inueniri putem qui illi credat in diruto aliquo mona

sterio —, si modo recte memini — istos inuentos esse

thesauros.

Primus Capellam enarrauit loannes Scotus Erigena,

cuius expositionem memorat Labbeus bibl. nou

DE GLOSSATORIBVS XXVIIII

m. s. p. 45 laudatus a Fabricio III 'p. 216. inuenisse sibi

uisus est Abrincatuis hunc commentarium Rauaissonus

cuius uerba transscripsi p. XXIII , eiusque particulam nuper

B. Hauréau edidit (notices et extraits ctt. uol. XX

p. II) ex M. S. Germanensi de Pratis, qui quamquam

ad cognoscendam philosophiam scholasticam utilis uidetur,

ad Martianum nihil commodi afferet, quippe in quo

plane eaedem corruptelae inueniantur atque in nostris codicibus.

Deinde Remigius Antisiodorensis loannisScoti

aequalis commentarium scripsit, cuius permulta exempla

supersunt ueluti Lugduni Batauorum 'R. A. commentarii

in M. C. MSS. in 45 adseruantur. eidem uidentur

quos lac. Perizonius bibliothecae Leidensi legasse dicitur

a Fabricio III p. 217.

Vindobonae Endlichen CCCXXX, Mart. saec. XVI,

cum alia continens tum n. IV f. 76—206 'R. A. Glossae

in Marc. Cap. de N. Ph. et M.' initium: 'tu quem

psallentem. . Introducitur hoc loco quaedam Marciani

amica hos uersus in honore himenei cecinisse qui fertur

deus esse nupciarum uel naturalium concepcionum. ' . .

finis: 'decet igitur sermonem racionem uxorem habere.

sic i'elix falsus innuit falsa Capella,

corpore qui meruit miseram nunc ducere uitam.

Marciani Minei Felicis Capelle Glossole in Musicam com

posite a Domino Remigio expliciunt.'

Romae Regiriensis n. 1970. fol. membr. saec. XI

'incipit commentum in geometriam Martiani.'

Abrincatuis: Rauaissonus (l. l. p. 115) in eodem

codice in quo primo loco Martianus legitur septimo legi

haec refert : Mncipit commentum Remigii in libro Marciani

Minei Felicis Capellae.' ' Titulus iste quatuor nomina dat

XXX PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

suo auctori etc.' C'est la glose de Remi tfAuxerre écri

vain du neuvième siècle sur le Satiricon de M. C. Cette

glose est inédite et même les manuscrits en sont rares.

Celui d'Avranches est incomplet ' . . (usque ad finem libri

sexti).

Bec ci in uetere catalogo Abrincatuano apud Rauaissonum

p. 589 et 515. sed num hodie exstet nescio.

Tur ici aut esse aut fuisse uidetur hic commentarius

cf. 'histoire littéraire de la France' tome VI p. 120 * Arnoul

Wiou témoigne que de son temps on les voioit aussi

à Zurich.'

Guelferbyti Gudianus 335 excerptum paucarum

paginarum de quo postea dicam.

Lipsiae qui adseruatur liber n. LX Naumanui

saeculi XII foll. 55 Remigii esse admodum ueri simile est.

Naumannus de illo codice baec habet (cat. MS. Grimmae

4. 1838) 'Glossae in M. C. Desunt titulus initium finis.'

Incip. * Sapientia et ineloquentia prodest semper nunquam

obest' (quae ad uerbum congruunt cum eis quae in

Gudiano 335 leguntur qui Remigii est) 'Explic. Grauat

fata succidentis Osiris.' In primo libri folio a manu recentiore

leguntur: 'Monast. S. Vdalrici Augustae. Gottfr.

Chr. Goetzius in programm. quo bibtiothec. senat. Lips.

bоnae menti dedicandam atque aperiendam fore indicit

(Lips. 1711.) p. 28 haec de illo codice scripsit: 'Anecdotorum

cateruam augent glossae latinae in Marc. Capellam

membranaceac, in principio tamen uno folio truncatae

quae num eaedem censeri debeant cum eis quas Labbeus . .

citat uel sub nomine expositionis Scoti Erigenae laudat

tuto bariola ri non licet. Id liquido satis constat, Scholiasten

ibi nobis sisti et Mythologia antiqua et Philosophorum

ueterum placitis baud proletarie imbutum.' risum mouent

DE AVCTORIBVS XXXI

hae laudes in Remigium collatae. nam cum ex ineptissimis

illis glossis , quas interdum Koppius (ueluti p. 150 et

211) attulit apparet nihil plane ex his cümmentariis disci

potuisse, tum ipse cod. Gud. 335 saeculi XI olim tractaui,

ut in orbe terrarum numquam quidquam insanius scriptum

esse satis confidenter spondere possim.

Restat Alexander Ne c ham, cuius codicem unum

commemoraui p. XXI. memora!, hunc commentarium Lelandus

de scriptoribus Britannicis p. 214 laudaius a Fabricio

III 216. de eo accuratiorem notitiam nullam accepi.

Interpretationem Germanicam a Graffio editam Berolini

1837 glossatoribus de quibus dixi nihil praestare

ridiculae explications permultae docent. noui uix quid

quam ad Martianum emendandum ex ea discetur.

CAPVT TERTIVM

Martianus qua ratione auctores suos exscripserit

apertissimo documento sunt libri quintus sextus nonus.

quinti enim posteriorem partem Aquilae Romano debuit,

noni maiorem partem Aristidi Quintiliano , sextum conflauit

paucis exceptis ex Plinio et Solino, ut antea putabatur.

nunc enim postquam Solinum Mommsenus (praef. p. XXI

sq.) demonstrauit chorographiam aliquant Plinianam in

epitomen redegisse, uix credideris Martianum ita modo

Solinum modo P,linium exscripsisse , ut mea annotatio exhibet,

sed potius illam Plinii epitomen ubique adhibuisse.

neque «mmino, nisi ubi uni alicui totum se mancipauit

uelut Aquilae et Aristidi, ueri simile duco ex uariis auctoribus

sua hausisse sed potius ex simili aliquo opere encyclopaedico.

sed de his ariolari tantum licet cum nihil

quantum sciam de tali opere traditum sit, ego satis habebo

XXXII PKAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

demonstrasse probae et antiquae doctrina«; illud opus quod

exscribebat uestigia retinuisse. hoc enim ante omnia cauendum

est, nequis credat Martianum ubi Varronem laudat

eum ipsum ante oculos habuisse: laudauit ut hoc

exemple defungar in sexto libro ne semel quidem Solinum

et Plinjum quos exscripsit, compluries autem Varro

nem Plinio scilicet ipsi laudatum. itaque M. Terentio

Varrone iam Ritschelius (quaest. Varron. Bonnae 1845,

p. 10) et Krahnerus (de Varronis philosophia. Noui

Brandenburgii 1846, p. 24) suspicati sunt post C. F. Hermannum

(praef. ed. Коpp. p. XX) Martianum Capellam

aliqua tenus usum esse. quorum argumentis unum placet

addere, quo in uniuersum quantum Varroni se addixerit

patebit. Varro enim Stoicorum hylozoismum, -quo totum

mundum deo animari deumque esse sibi persuaserant (cf.

in primis Laert. Diog. VII 70 137) pinguius paullo ita

exornauit, ut Stoicorum placitum Geov be кш TÔV KÓCUOV

кa\ тOÙC aстéрaс кcа тflv Yfiv Tóv т' аvштáтш TTÓVTUJV

voöv èv alGépi arbitrantium (Plut. de plac. phil. I 17)

his fere uerbis seruatis ab Augustino (de ciu. dei Vu 6,

cf. Lipsius physiol. Stoic. II diss. XI et Franckenus,

fragm. Varronis apud August. de ciu. dei seruata Lugd.

Bat. 1836 p. 62 sq.) expresserit * ab summo autem circuitu

caeli ad circulum lunae aetherias animas esse astra

ac stellas, eos caelestes deos non modo intellegi

esse sed etiam uideri.' haec Martianus ita imitatus est ut

deos, quos non modo sermocinari sed etiam nuptias facere

ad sui aeui exemplum iussit, tamen simul astra esse uoluerit.

nam Astronomia 'haec enim' inquit(p.301, 13 sq.) 'uerecundae

arbitror probitatis motus cursusque proprios ipsis

edisserere qui mouentuf docereque deos uelle quod faciunt.'

cf. in primis quae leguntur p.27,5 cumRoppii nota.

DE PRIMO LIBRO XXXIII

Omitto priorem primi libri partem fabulae ipsius

eiusque non ta m facete fi ctac ut quem Martianus imitatus

sit quaerendum uideatur exordium continentem. deinde

uero quidquid de reconditiore deorum natura Martianus

obscure plerumque innuit Varronianae doctrinae uestigia

prae se ferunt ueluti p. 15, 27 sq. de bis Martiani uerbis

haec cum luno adfixa, ut adhaerebat elatiori plurimum

loui, adclinatis eius auribus intimaret de quodam purgatioris

uibratiorisque luminis loco, adlapsa sensim Pal

las corusca descendit aiquë ita ut uidebatur uertici

louiali inhaerere superuolans tandem constitit sublimiore

quodam adnixa suggestu Koppius (p 83) adnotat

e Diodoro haec hausisse uidetur, mihi potius tota res a

Varrone petita uidetur, id quod patet ex loco Varronis

apud Augustinum libri de ciu. de} Vll, 16. totum enim

hoc capitulum Varronianae doctrinae plenum esse rectissime

iudicauit Franckenus (fragm. Varronis apud Augu

stinum de ciu. dei Lugd. B. 1836 p. 87): sequitur autem

cum ex toto rerum habitu tum ex capitulo 17 in.; ibi

cum Varronem laudet apertis uerbis facile colligitur quae

paullo antea generatim de paganorum opinionibus exposuerat

ad eundem spectare Varronem ipsum. ubi cum

legatur Mineruam etiam quia earn humanis artibus praeposuerunt

nec inuenerunt uel stetlam ubi earn ponerent

eandem uel summum aethera uel etiam lunam esse dixerunt,

patet Martianum Mineruam summum aetherem signi

ficare uoluisse quippe quam sublimiore quodam adnixam

suggestu depingeret. luppiter deinde secundum ueterem

explicationem apud Martianum inferior aetheris pars est,

luno aer. praeterea huc facit August. de ciu. dei HII, 10

cur illi etiam luno uxor adiungitur, quae dicitur soror

et coniunx. quia louem, inquiunt, in aethere accipimus

HARTIAHUS CAPELLA С

XXXIIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

in aere lunonem et haec duo elementa coniuncía sunt,

alterum superius alterum inferius. quis igitur non uidet

ill ml inquiunt quamquaui generatim de paganis dictum

in Varronis solius auctoritate adquiescere? neque dubito

quin hoc etiam quod paullo post legitur ex Varrone petitum

sit 'aut si aetheris partem superiorem Mineruam

tenere dicunt . . . '

Sequitur ut dicam de eo loco ubi (p. 17, 2 sq.) de

regjonibus caeli et de deis in eis habitantibus exponitur.

quam uniuersam disciplinam Etruscorum esse, nihil est

quod postO.Muellerum (vol. II p. 129 sq.) demonstrem . hoc

enim non solum apparet ex Plinio Etruscos caelum in

sedecim regiones diuisisse narrante (cf. quos praeterea

laudat Koppius p. 91 ad fin.) sed Martianus ipse quos

bissenos collegas louis appellauerat deos (p. 17, 8) eos

alio loco (p. 342, 18) Etruscorum esse dicit

'bis sena quamuis uos Etrusci numina

ritus frequentent atque opiment uictimis.'

cf. Muellerus II p. 81. itaque Krahnerus de hoc loco sic

iudicat (de Varronis philosophia p. 24) 'nec repugnabo

siquis admodum probabili coniectura quae Marcianus ex

Etruscorum disciplina augurali tradit I 45 sqq. lecta fuisse

contendat in Varronis antiquitt. rer. diu. lib. III.' sed

quae ex Varronis libro illo III seruata sunt (Merkelius

p. CXV sq.) in eis nihil inuenies, quo adducaris utVarroiiciii

reconditam hanc et abstrusam Etruscorum disciplinam

exponere quam intra populi Romani instituta et

opiniones de rebus sacris et de deis se continere maluisse

censeas. deinde quamquam Varronem minime negauerim

Etruscorum religionem tetigisse, nusquam quantum comperi

dictum est eum data opera de Etrusca disciplina exposuisse.

quid quod ne Plinius quidem in indice auctornm

DE PRIMO LIBRO XXXV

libri.II Varronis meminit ubi haec habet: 'Caecina qui de

Etrusca disciplina, Tarquitio qui item, Iulio Aquila qui

item'. (cf.dehisMuelIerusIIp.34sq.) Plinium autem quem

aliis in rebus Varrone usum esse saepissime (uid. indices

auctorum ad ll. II — VIII. X— ХlШ. XVI— ХХШ. XXVI.

XXVIII—XXXI. XXXIII — XXXVII) constat cur hac in re

,nirum doctissimum Romanorum' sequi noluerit, si modo

disciplinam Etruscam in antiquitatum rerum diuinarum

libris exposuisset, ínula caussa excogitari potest. ceterum

ne id quidem quod Censorinus (de die natali cap. 14.

p. 34, 14— 16 ed. lahn.) ex Varrone affert 'Etruscis quoque

libris fatalibus aetatem hominis duodecim hebdomadibus

describi Varro conmemorat' aliud probat quam

Varronem Etruscorum disciplinas non plane praetermisisse.

•

Verum quo minus Varronem eo de quo agimus loco

Martiani auctorem fuisse credamus obstat etiam quod de

mirabili illa doctrina , qua luppiter ¡pse p. 17, 2 Penates

habere dicitur, Varro quantum quidem ex doctrinae eius

reliquiis conici licet nihil plane praecepisse uidetur. con

tra haec doctrina, cuius ni fallor praeter nostrum Arnobius

unus meminit, refertur potius ad Nigidium Figulum

(p. 123. lib. Ill, 40) Nigidius Penates deos Neptunum

esse atque АроШnern prodidit qui quondam mûris Itium

moríalium condicione adiuncta cinxerunt. idem rursus

in libro sexto exposuit et decimo disciplinas Eíruscas sequens

genera esse Penatium quattuor et esse louis ex

his alias, alios Neptuni, inferorum tertios, mortalium

hominum quartos, inexplicabile nescio quid dicens. et

exposuisse quidem Nigidium de aliis Penatibus XVIUI de

deis libro docet Macrobius Sat. Ill 4 Nigidius enim de dis

libro nono decimo requirit nиm di penates sint Troiac*

XXXVI PRAEPATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

norum Apollo et Neptunus qui muros eis fecisse dicuntur

et nиrn eos in Italiam aduexerit. praeterea eum de

Etruscorum disciplina scripsisse ex Arnobii l. l. aliisque

quos attulit Hertzius (de N. F. Berolini 1845 p. 32. cll.

Muellerus II p. 34) constat, ut admodnm ueri simile

uideatur Martianum uel potius Martiani ignotum aliquem

auctorem totam hanc doctrinam de sedecim caeli regionibus

a Nigidio mutuatum esse. quamquam minime infitias

eo Martianum cum eis quae a Nigidio desumpserat alia

etiam miscuisse ut iam Muellerus uidetur iudicasse cum

diceret, wahrscheinlich ist das Ganze ein Fragment aus

den Etruskischen Fulguralbüchem, es ist voll von acht—

etruskischer Lehre, obgleich auch dem Bestreben der

Haruspices gemäss allerlei fremde Götterlehre aufge

nommen und in die sechzehn Regionen vertheilt ist.

(vol. II p. 131.) quae autem Muellerus ad haruspices tanquam

confusionis auctores transtulit ea uerius puto ad

Martianum ipsum referemus. unum addam ex quo totam

hanc caeli partitionem non a Martiano excogitatam sed

ab alio quodam auctore desumptam esse pateat certissimum

argumentum. nimirum in uniuersa fabula contexenda

primarias partes inter deos agunt Apollo Mercurius

Venus: his igitur in caeli istis regionibus si sua

somnia exornasset nemo dubitabit quin aliquem locum

assignasset: sed ne uerbo quidem tanguntur.

Sed iam singula examinanda sunt. et p. quidem

17, 2 quod dicit: '..praecipueque senatores deorum qui

Penates ferebantur Tonantis ipsius, quorumque nomina

quoniam publicari secretum caeleste non pertulit, ex eo

quod omnia pariter repromittunt , nomen eis consensione

perfecit' quae de Penatibus dixít ea Nigidii videri

iam demonstrauimus ; sed si ad hunc Arnobii locum ad

DE PRIMO LIBRO XXXVII

tenderis (III 40 p. 123) 'Varro qui sunt introrsus atque in

intimis penetralibus caeli deos esse censet quos loquimur

nec connu numerum nec nomina sciri (cf. Muell. Etrusci

П 82 b) hos Consentes et Complices Etrusci aiunt et nomi

nan t quod una oriantur et occidant una , sex mares et totideni

feminas, nominibus ignotis miserationis parcissintae

sed eos summi louis consiliarios principes' (debebat enim

Oehlerus ac quod ante principes nullo sensu legitur delere)

'existiman. nec defuerunt qui scriberent louem lunonem

ac Mineruam deos Penates existere sine quibus

uiuere ac sapere nequeamus, sed qui penitus nos regant

ratione calore ac spiritu,' — hoc inquam loco comparato

et Varronianae a Nigidiana doctrina discrimen et Martiani

quam nostro loco conmisit neclegentia adparet. Varro

enim cuius omnia sunt, quae modo ex Arnobio transscripsi

— neminem enim quod Arnobius hoc loco nec

defuerunt scripsit, eo adducet ut haec ipsa quoque ex

Varrone bonum patrem rescripsisse neget — accurate distinxit

inter Consentes et Penates (nam parum accurate

hac de re statuisse uidetur Rlansenus, ' Aeneas und die

Penaten ' u. It p. 659 ad fin. , ceteroquin egregie disputans)

et a Nigidio eo dissentit, quod ille quos Penates Ro

manos publicos esse uidit eos aliqua ratione explicare

uoluit cum diceret Neptunum et Apollinem Penates Romanorum

esse scilicet quia muros urbis цriтроттó-

Xешс Romae exstruxissent, contra Varro in interiorem

rerum conexum altius quodam modo descendens duobus

Penatibus non contentus — duos autem primitus Romae

fuisse persuadet Klausenus p. 658 in. — quos primarios

deos esse putabat eos urbis suae Penates esse uolebat.

deinde quae de Etruscis Penatibus ex Nigidio Arnobius

refert plane ex alio genere sunt neque ullo modo cum

XXXVni PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Romanis istis Penatibus cobaerent : fortasse etiam ex alio

Nigidii libro desumebantur. — at bonus Martianus Pena

tes a Nigidio mutuatus cum his Varronis Consentes commiscuit.

Qui deinde apud Martianum sequitur Vulcanuslouialis

(p. 17, 5) eum quo modo explicem nescio: Velchanum

in nummis Paestanis occurrentem laudauit Gerhardus de

deis Etruscorum p. 6 et p. 29, n. 542.

Secuntur (p. 17, 7) haec 'tunc etiam ut inter alios

potissimi rogarentur ipsius collegae louis, qui bisseni

cum eodem numerantur quosque distichon complectitur

Ennianum' ctt. ubi alium Martianus commisit errorem,

cum deos illos duodecim ab Ennio enumeratos a Consentibus

de quibus p. 17, 2 sq. dixerat, distingueret: confusio

inde orta est quod antea Consentes cum Penatibus louis

commiscuerat.

Deinde quos p. 17, 13 residuos deos dixit, eis Koppius

recte uidetur planetas significan putare. tum p. 17,

22 in enumerandis primae regionis deis quos antea confuderat

Penates et Consentes recte distinxit. Salutem nos

ex Sabinorum tantum religionibus (cf. Prellerus myth.

Rom. p. 601) nouimus. secuntur Lares, puto coilopotentes

illi qui in inscriptione apud Tertull. de Spect. 5. commemorantur:

nam sic interpretandum esse O. Muellerus

(Etr. II 91, 31) rectissime statuit quamquam Prellerus

(Myth. Rom. p. 421 e sq.) compito legendum esse censet.

sequitur lanus, qui O. Muellero (II 58 sq.) Etruscorum

deus quamquam Latino nomine appellatus uidebatur secus

atque Gerhardo (de deis Etruscorum p. 25, 29) qui

si loannis Lydi testimonium parui aestimandum putat,

oppono Varronis auctoritatem ad quem idem prouocat

(mens. p. 56) ó bè' Báppшv èv тfI тессaрескшbекáтrl

DE PRIMO LIBRO XXXVПII

TÛIV Geiujv ттроггцáтшv (pnciv airrôv ттaра GOúCKOtC oùpavôv

XéYecGш KCÙ ë<popov ттáсr]с ттрáНешс. ' banc

doctrinam autem uere Varronianam fuisse docet Macrobii

locus (Sat. I, 9) a Muellero commode adhibitus. neque

uideo cur Faleriis praeter alienorum populorum deos non

etiam Etrusci dei culti fuerint, ut quadrifrontis lani si

mulacrum Faleriis Romam aduectum (cf. Muellerus II

58e8) huic Muelleri sententiae certe non aduersetur. sed

hic Etruscorum caeli deus postea cum Latinorum lano

portarum deo commistus est. ceterum ingeniosissima est

Merkelii (proleg. ad Ou. fastos p. CCXXVII) opinio Etruscum

lani nomen fuisse Falacer cf. Corssen Beiträge zur

Latein. Formenlehre p. 344 et 473. restant Opertanei

— nam nocturnumque glossema esse demonstrari potest

— quibus recte uidetur statuere Muellerus (II p. 131)

inuolutos deos significan quorum mentio fit apud Sen.

quaest. natur. II 41 ex Caecina (u. Muell. Etr. II 34).

eosdem significauit Varro Arnobii III 40 ' Varro qui sunt

introrsus atque in intimis penetr'alibus caeli deos esse

censet quos loquimur nec eorum numerum nec nomina

sciri', sed quod bos Penates putat Muellerus, errat (p. 82 6

cf. Gerhardus p. 2217 et 148145): nam Arnobius solum

quae Varro de opertaneis uel inuolutis illis praeceperat

falso inter Penates retulit ut ex toto conexu apparet:

Varronem enim quae Penatium fuerint nomina optime

scire sibi uisum esse antea diximus.

In regione caelesti secunda (p. 17, 24 sq.) praeter

Quirinum Sabinorum deum bellatorem Mars domicilium

habet, de quo ab Etruscis culto cf. Muellerus Etr. II 58

et Gerhardus de deis Etr. 21 12. 29 56. alii qui huc usque

in hoc domicilio tuto habitabant nullo iure eiciendi sunt.

l u noi i ci it abEtruscis in honore habitam esse Muellerus (II 45)

XXXX PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

demonstrauit; de Fonte et Lymphis nihil habeo quod eis

addum quae Koppius contulit. delude Nouenstdes-scribendum

est ut docuit Mommsenus (Unteritalische Dialecte

p. 342) ; hi cum Etruscorum non sint sed Sabinorum

(Varro de l. L. V p. 79 Sp.) uehementer dubito num Martianus

apud Nigidium inuenerit.

In tertia regione (p. 17, 27 sq.) habitantes luppiter

Secundanus et louis Opuleníia qui sint nescio. de Minerua

Etrusca dea omnia nota sunt (Muellerus II 48

Gerhardus p. 41); de ceteris non minus desperata res

est quam de quartae regionis Lynsa syluestri et Fauore.

In quinta regione (p. 18, 5) cur transcursae dicantur

domus coniugum regum nemo facile expediet: nam

plane non intellegitur cur luppiter et luno hic etiam domicilium

habeant. ego putem eum quem Martianus hic

exscripsit lunonis et louis dominn totum caelum complecti

docuisse , Martianum autem haec non satis recte intellexisse.

huius rei uestigium censeo in p. 17, 24 inesse.

Cererem Etruscis iam O. Muellerus (II p. 61) uindicauit

propter Caesium apud Arnobium (III 40) Fortunam Cere

rem Genium louialem Palem Etruscorum Penates arbitratum.

itaque haec res non certa erat sed solum

aliqua Caesii opinatio (quem secutus esse putandus est

Seru. ad Aen. II 325 ubi Genius louiatis nescio quo

casu jexcidit) : Nigidium aliter praecepisse ex nostro apparet.

quamquam enim Ceres Pales Genius p. 18, 6 in

proxima uicinitate commemorantur, tamen neque Fortuna

additur neque Genius dicitur louialis: de Penatibus

autem ne uerbum quidem inicitur. Tellurus comparari

potest cum Varronis (Aug. de ciu. dei VII 23) Tellumone.

sed qui sequitur Terrae pater Vulcanus scrupulos haud

exiguos mouet. quem enim Koppius excitauit Varro in

DE PRIMO LIBRO XXXXI

libris de l. L. ubinam terrae patrem ignem, matrem

aquam nuncupet, diu frustra quaesiui. puto hunc locum

(p.67Sp.) Koppium in suum usum miro modo conuertisse

'igitur duplex caussa nascendi ignis et aqua; ideo ea

nuptiis in limine adhibentur quod coniungit. hinc et mas

ignis . quod ïbi semen, aqua femina quod fetus alitur

humore' collata fortasse p. 76 Sp. 4gnis a nascendo quod

hinc nascitur et omne quod nascitur ignis gignit.' patet

hinc longe distare Vulcanum did terrae patrem et nego

tale quidquam a Martiano sine auctore dictum fuisse, qui

licet multos sequi potuisset nunc deperditos, tamen suspitio

subnascitur Terraeque pater nihil esse quam glossema

temere in textum illatum, ut explicaretur Tellurus

Ule et librariis et nobis ignotus. Mulciberum et Vul

canum uero a Martiano bis commemoratos esse non nuiltum

miror. de Genio Koppius recte dixit.

Sexta septima octaua nona regio deos continet plane

ignotos: n am de eo qui Pales dicitur ne post Muelleri

(II 88) et Merkelii quidem (prol. ad fast. p. CCVIII sq.)

disputationes certi quidquam afürmari licet nisi quod

Etruscorum eum fuisse (Arnob. Ill 40) et a dea Latina

eiusdem nominis diuersum : alia sibi persuasit Gerhardus

(l. l. p. 30 "s).

De decimae regionis Neptuno cf. Gerhardus p. 19 5.

sed quod Muellerus II p. 55 50 dicit zugleich kömmt er in

der Genientehre der Tuskischen Disciplin . . vor de hoc

Gerhardus aliter dubitauit p. 19 5 seine Geltung als etruskischer

Penat . . problematisch atque mihi dubitandum

uidetur. nam ad quem Arnobii locum (III 40) uterque

prouocat Nigidius Penates deos Neptunum esse atque

Apollinem prodidit ... in eo de Etruscis Penatibus nibil

plane praecipitur, sed Nigidium ut iàm antea exposui

ХХХХП PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Romanorum Penates quos Varro tres censebat aliqua ratiocinatione

usum Neptunum et Apollinem habuisse apparet.

de Etruscis autem apud Arnobium postea demum

dicitur. neque tamen ex his uerbis idem . . exponit . .

disciplinas Etruscas sequens genera esse Penatium quattuor

et esse louis ex his alias, alias Neptuni . . « ullo

modo conici licet Neptunum inter Penates fuisse sed solum

eum Penates habuisse. de Neuerita adquiescendum

erit in Prelleri (Rom. myth. p. 503) suspitione; Consum

Sabinum deum (Prellerus p. 420) ab Etruscis ut uidetur

alienum aliunde Martianus admiscuisse uidetur.

Quae in undecima regione est Valitudo ei Forcellinius

consuluit alíato nummo ex Morell. numism. lam. R.

(tab. I 3) quamquam sic quoque multae dubitationi res

obnoxia est. cetera Grotius emendauit. de Pauore et Pallore

cf. Prellerus p. 612 et Hartungius II p. 614. locis ab

his hominibus landaus adde Minucium in Octauio (25, 8)

= Cyprian. de idol. uan. 2, 4 et Lactantium I, 20, 11,

quorum utrumque Varronem exscripsisse coarguit Augustinus

de ciu. d. IIII, 23.

De reliquarum regionum deis nihil babeo quod addam:

nam Saturni caelestem lunonem non adsequor;

Sancum et deos publicos ad Etruscos non pertinentes alterum

a Sabinis (uid. Prellerus p. 634sq.) alteros ni fallor

a Varrone eosque nimis inscite mutuatus est. nam dei

publici nulli erant in cultu sed solum denominati ita a

Varrone : Varronis enim uerba leguntur apud Augustinum

de ciu. dei VII 17 ' de dis inquit populi Romani publiais

quibus aedes dedicauerunt eosque pluribus signis ornatos

notauerunt in hoc' (scil. tertio) Mibro scribam.' cf. quae

Franckenus adnotauit p. 94 3, neque sententiae meae obstat

Tertull. ad Nat. II 9 laudatus a Prellero myth. Rom.

DE PRIMO LIBRO XXXXIII

p. 137 ]. lanitores terrestres (Muell. II p. 132 in.) ex

Etrusca disciplina desumpsisse Martianum quamquam ueri

simillimum est adcuratius nihil adferre possum.

De uniuerso huius diuisionis consilio et ratione cf.

Muellerus II p. 131. transeo nunc ad ea quae secuntur,

minus certa et quae a Martiano aut flcta uideantur aut

quae minus recognita et cuiuis nota esse potuere praetermissurus.

itaque p. 19, 13 depingitur luppiter ita ut iam

Vulcanius rectissime mundi uniuersi in eo imaginem

agnouisse uideatur. tota exornatio puto Martiano ipsi

debetur sed rem unde desumpserit nemo dubitauit hoc

Augustini de ciu. dei (VII 6) loco inspecto ' dicit ergo

idem Farro adhuc de naturali theologia praeloquens,

deum se arbitrari esse animam mundi quem Graeci no

caut KÓCUOV, et hune ipsum mundum esse deum'. similiter

Varro in Curione (Aug. de ciu. dei VII 9. Krahnerus

Varronis Curio p. 1) louem . . esse mundum contenderat.

— deinde p. 19, 27 sq. lunonem depingit ita tamen

ut in ea selouehí pro mundo accepisse oblitus esse uidea

tur: cum cniiii dicit 4psius uero diuae uultus adsiduae

perlucens gratiae, fratri consimilis nisi quod ¡lle inmutabili

laetitia renidebat, haec conmutationum adsiduarum

nubilo crebrius turbidabatur ' patet hoc loco rursum lo

uem aetherem, lunonem aéra significare.

Deinde admodum memorabilis est locus p. 20, 20 —

21, 3. haec enim patent a Koppio parum recte ad idearum

Platonicarum exemplum conformata dici, quo uel mi

nus probandum quod colorem Martianum dixisse censet

ex clypeo Vulcani Homerico : ego cuiuis opinor in mentem

ueniet oui Orphici quod Martianus in describenda illa

spbaera imitatus est; nam quem Orphici in ouo illo in

esse uoluerunt totum mundum кaта búvauív ut ita dicam

XXXXIIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

eum more suo noster pinguius depinxit ne compita quidem

ab hac idea mundi aliena ratus. de оuо Orphico

autem satis est ad Lobeckium (Aglaophami I p. 474 sq.)

prouocare. uerum ut haec certa uidentùr ita incertum

erit iudicium de auctore, ex quo Martianus ouo ill o abusus

sua hauserit; Orphica enim ipsa ab eo lectitata fu

isse parum probabile est. neque tamen desunt iudicia

quibus adducaris ut eum Orphicas doctrinas attigisse credas,

quem satis ni fallor luculentis exemplis principalem

Martiani auctorem fuisse demonstrauimus , M. Terentium

Varronem. quod enim Lobeckius (p. 476) ouum cosmogonicum

appellat mundi uulgatissimam similitudinem,

omnino tam uulgata mihi illa similitudo non uidetur neque

Orphici intra huius similitudhiis fines se continuera

quippe qui ouum illud ideam etiam mundi esse uoluerint.

omnino non puto totam rem a caeli terraeque adspectu

deductam fuisse quoniam eis temporibus quibus theogonia

Orphica fingebatur terra hominibus disco quam uitello similior

uidebatur, sed mundum nondum perfectum compa

raban!, cum ouo in quo praeformatam uidebant uniuersa/n

animalis uitam. ceterum sciens praetermitto quaeBachofenas(

Graebersymbolik) de illo ouo p.20sq. et alibi disputauit.

is ipse autem Varronis locus quo ad sententiam suam

confirmandam Lobeckius utitur ex logistoricis (ed. Bipont.

p. 318) 'caelum est testa, item uitellum terra, inter illa

duo humor quasi in sinum clusus aëri in quo calor'

(emendauit locum Krahnerus de phil. Varronis p. 18)

Varronem Orphica adtigisse mihi probat comparatus scili

cet cum Senecae de Varrone testimonio (fragm. Bip. ib.)

'quo modo potest mundus esse ut ait Varro sine capite

sine praeputio' ; haec enim aliter explicari plane nequeunt

quam ut Varronem putes Orphicam de macrocosmo quem

DE PRIMO LIBRO XXXXV

uocant doctrinam uellicasse, de quo rursus ad Lobeckium

(IIp.911sq.) prouoco. praeterea de microcosmo et macro

cosmo cf. copiosissima Lipsii disputatio physiologiae Stoicorum,

l. III diss. II. in hac igitur Orphicorum sententia

Varro quem Stoicorum praecepta multis in rebus ueheineuler

probasse aliquot exemplis antea declaraui offendisse

uidetur hylozoismum inficete peruerti ratus tali

singularum mundi partium cum singulis Dei membris

comparatione instituta, insulseque quae Orphici excogitauerant

irridebat. Varronem igitur cum Orphica etiam

tradidisse ueri uideatur simillimum quidni coniciamus

Martianum ex eo desumpsisse quae apertissime Orphico

rum praecepta sapiant?

Tum quod p. 21, 10 Saturnus cum Vesta consociatur

recte Vestam saepe idem significare quod Terra Koppius

adnotauit; poterat Varronis afierre auctoritatem ex Aug.

de ciu. dei VII 24 'Tellurem inquit putant esse ....

Vestam quod uestiatur herbis. ' cf. quae Franckenus ad

notauit p. 107.

Deinde p. 22, 20 Sol in deorum senatum ingressus

quibus uerbis describitur ea cum Macrobii Sat. I 18 de

eadem notatione comparata 4iae autem aetatum diuersitates

ad solem referuntur ut paruulus uideatur hiemali solstitio

qualem Aegyptii proferunt ex adyto die certa quod

tunc breuissimo die ueluti paruus et infans uideatur : exinde

autem procedentibus augmentis aequinoctio uernali

similiter atque adulescentis adipiscitur uires flguraque iuuenis

ornatur: postea statuitur eius aetas plenissima effi

gie barbae solstitio aestiuo; quo tempore summum sui

consequitur augmentum. exinde per diminutiones dierum

ueluti senescenti quarta forma deus flguratur ' comparata

cum hoc loco inquam unum fuisse fontem docebunt ex

XXXXVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

quo Macrobius et Martianus hauserunt, hoc est Varronem,

quippe quem alio etiam capituli huius loco Macrobius di

serte laudauerit tum omnem dubitationem ni fallor tollet

Varronis — ei enim rectissime Franckenus p. 86 uindicauit

— fragmentum (Aug. de ciu. dei VII 16) hoc 'Apollinem

quamuis diuinatorem et medicum uelint' tamen ut

in aliqua parte mundi statuerent ipsum etiam solem esse

dixerunt; Dianamque genuaiuan eius similiter lunam et

uiarum praesidem. unde et uirginem uolunt, quod uia

nihil pariat et ideo ambos sagittas habere quod ipsa duo

sidera de caelo radios terras usque pertendant.' quae

enim Macrobius cap. 18 disputauit tam arte cum hac a

Varrone ut uidetur fusius explicata Solis uel Apollinis na

tura cohaerent ut quin Macrobius alia etiam omnia haec

a Varrone mutuatus sit nullus dubitem. — itaque ne Nortiam

quidem (p. 24, 12) ex Etrusca disciplina huc accitam

(cf. Muell. Etr. II 54 sq.) alii puto noster debuit quam

ipsi Varroni.

Deinde memorabile est Martianum de Harpocrate ea

posuisse (p. 24, 28) quae ad uerbum fere cum Varronis

ab Augustino seruatis uerbis congruunt 'nerum quidam

redimitus puer ad os conpresso digito salutari silentium

conmonebat'. Aug. de ciu. dei XVIII 5: 4n omnibus templis

. . erat etiam simulacrum quod digito labiis inpresso

admonere uideretur ut silentium fieret; hoc significare

idem Varro existimat ut homines eos fuisse taceretur.'

Contra genium lomalem ex intima Etrusca disciplina

petitum (uid. p. XXXX et Muell. Etr. II 88) uereor ne

suo periculo Martianus miri istius carminis hoc uersiculo

(p. 25, 24) Mercurium interpretatus sit. quamquam

per se non ueri dissirnile est Varronem insimilia incidisse:

in eis quae de Varronis doctrina tradita sunt nihil inueni

DE SECVNDO LIBRO XXXXVII

quod huc faciat; sed in tanto naufragio has etiam tabulas

periisse quis miretur?

Ad extremum p. 26, 20 de hominibus eximiis in deorum

numerum referendis quae leguntur bene iam Cuperus

contulit-cum Cicerone de nat. de. I 15, 38. Martianus

autem qui eandem rem attigit p. 18, 28, similia puto

apud Varronem legerat, qui quam nude et exiliter homi

nes in deorum coetum aggregatos enumerauerit discimus

cum ex alus ab Augustioo seruatis fragmentis tum ex l.

deciu. d. XVnil9eí21.

In secundo libro p. 28, 12—32 quae leguntur

ineptiae cuinam Martianus inuiderit haud profecto multum

interest quamquam ne ab his quidem Varro uidetur inmunis

fuisse utpote qui nouenariae regulae (u. Koppius

ad p. 144) mentionem inicere non dedignatus sit. — dein

quae p. 29, 1—25 reconditae sapientiae documenta posuit

perpendenda erunt ubi de similibus septimi libri arcanis

dicemus. quae secuntur ni fallor Martianus — certe

magnam partem — ipse excogitauit. similiter statuendum

erit de miserrimis illis facetiis p. 39, 8 — 40, 10.

Deinde p. 40, 16 — 24 Philologia ouum exsorbillat

inmortalitatem adeptura, qua in re Martianus iterum ad

Orphicum illud ouum remotiore similitudine respexisse

uidetur quamquam notum est initiatos ouis uesci uel noluisse

uel uetitos fuisse.

De Vedio cum uxore a Philologia non conspectis

(p. 41, 6) satis esset laudare Muellerum (Etr. II 92 42 et

59 sq.) et Gerhardum (p. 27 42) et Klausenum (Aeneas

p. 1086 sq.) — cuius tamen disputatio Muelleri sententiam

minime refutat, Vedium illum Etrusci dei Latinum

nomen esse iudicantis quoniam Martianus nisi apud auctorem

suum Vedium Etruscorum fuisse inuenisset, non ad

XXXXVIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

posuisset sicut suadébat Etruria ,— , nisi obloquendum

uideretur Koppio Arnobii locum (II 62) a Martjano exscriptum

fuisse rato. in Arnobii enim loco de Vedio ne

uerbum quidem legitur, tamen cum tota res prope accedat

ad ea quae Martianus innuit manifestum est et

Arnobium et Martianum ex alio aliquo auctore hausisse.

in eis quae proxime secuntur Phasi senis mani

festo corruptum est; sed certa emendatio nulla in promptu

est.

Tum quae p. 42, 6 Philologia 'docte lunonis nomina

enumerat ea omnia Varronem suppeditasae ueri simile fit

ex Varronis quae Augustinus seruauit fragmentis. nam de

ciu. dei VII 3 'omnium purgandorum et pariendorum lunonem

et ideo eam non deesse purgationibus feminarum

et partubus hominum.' 4uno selecta et regina louisque

soror et coniunx, haec tamen Interduca est pueris et

opus facit eum deabus ignobilissimis Abeona et Àdeona.'

'ponitur autem luno quia Interduca est et Domiduca

quasi..' ctt. ceterum in Martiani uerbis niliil erat cur

Koppius de Cinxiam scribendo dubitaret: rem expediuit

dudum quem Roppius non inspexit Brissonius de ritu

nuptiarum p. 43 sq. (ed. Amstelod. 1662).

De loco grauissimo qui est p. 42, 27 — 45, 30

rectissime iudicauit Krahnerus (de Varr. phil. p. 24) 'quae

omnia (scil. § 140 sq.) Varröniana esse contentione insti

tuta cum Tertulliani et Augustini notationibus intellegentes

facile perspicient.' addit de Semonibus patrum locos

siraillimos: etiam doctrinam de Tagete Varroni adiudicandam

esse censet. quin etiam in Varronianae doctrinae

reliquiis ni fallor ea leguntur quae haec ex Varrone omnia

transscripta esse disertissime probant. nimirum quem lo

cum antea adscripsi (p. XXXIII) is sane aliquanto differt a

DE SECVNDO LIBRO XXXXVIIII

Martiani caeli partitione ; tamen tota Augustinei loci in

doles docet Augustinum generatim modo minimeque ac

curate Varronis uerba attulisse, ut si ad summam quae

inter Augusinum Martianumque hac in re intercedit similitudinem

attenderis, baud infitiere omnibus conndenter

utVarronianis utî licere quae in hac caeli partitione commemorantur.

similiter Varronem de Sibyllis egisse libro

IHI rerum diuinarum constat, (Merkelius p. CXVI sq.

Franckenus p. 144 sq.) quem et ipsum decem enumerasse

ex Lactantio a Koppio laudato (I 6) perspicitur. itaque

quod Martianus (p. 44, 20) quas non decem ut asserunt

sed duas fuisse non nescis lunonem dicere fingit, putandus

est aut Martianus praeter Varronem ad alius cuiusdam

auctoritatem hac in re respexisse aut, quod ueri similius

est, Varro hunc numerum alio loco ad duas principales

redegisse. similiter quae p. 47, 24 profertur heroum etymologia

ad Varronem referenda erit. in eis quae de manibus

secuntur O. Mueller us ( II 93 ) antiquae doctrinae

tenorem rectissime sibi inuenisse uidebatur, quae nos

plane non dubitamus quin Varronis fuerit.

Deinde quae p. 46, 9 lunae legitur descriptio globosum

quoddam tenerumque corpus ex superni roris leuitate

compactum, admodum memorabilis est et doctrinae

alicuius cum uno alio testimonio soluin uestigium, quae

ab alus omnibus de hisce rebus excogitatis longe recedit.

nam quod Koppius physicos ad Macrobium prouocans

(somn. Scip. 1, 11 et 19) lunam aetheream terram dixis.

se monet hac re nostrum locum explicari ratus milii

quidem errasse uidetur. quos enim Macrobius physicos

appellat Orphici potius sunt, qui tamen non putauere

lunam corpus quoddam aethereum sed potius corpus

caeleste ad terrae similitudinem conformatum , quod

MABTIAHUS CAPELLA d

L, PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

quidem in aethere positum sit. hoc apparet cum ex uniuers;

« Lobeckü (Aglaoph. I p. 499 sq.) disputatione turn

ex hisce Orphicis uersiculis (apud Proclum, III 154

IV 283) ab eo laudaos

цпсaто b' âXXг]v raïav careípiтov ñv те

аeávaтot xXr|£oиciv, èmxGóvioi be те

il TTÓXX ' oöpe' exet ттóXX ' ocrea ттоXXа ue"Xa9pa.

itaque haec semouenda sunt. sed Fulgentius (myth. II

extr. Stauereni p. 700 sq.) de luna haec habet ' siue pastorem

Endymionem amasse fertur quod nocturni roris

humor quem aporria siderum atque ipsius lunae animandis

herbarum succis insudat pastoralibus prosit successibus.

' Munckerus haec adnotat ' scribe quem áiтóppoux

siderum atque ipsius Lunae ctt. ; . . ob hanc ergo aporroeam

conflua Luna dicitur in fragm. . . . quod Fulgentio

adscribitur in Pithoei catalectis.' ¡taque haec per se uix

intelligi possunt nisi accito nostro Martiani loco, ex quo

patet fuisse quosdam qui sidera ipsa niliil putauerint quam

corpora ex rore et humore confecta. ab his sane corporibus

defluere potuit ros dicique hoc sensu potuit luna

roriflua. aliter enim quo modo ex eis corporibus quae

Orphicí aliique sidera esse putabant aliquid hnmoris de

fluere potuerit non assequor. cohferendi sunt auctor

peruig. Ven. 20 ' humor Ule quem serenis astra rorant

noctibus' quem imitatus est Fulgentius p. 11 (Munckeri)

' humor algens quem serenis astra sudant noctibus ' et

cum hac re cohaeret quod luna a magis spumare iuberi

dicitur. rursum dicuntur sidera rore et uaporibus terrenis

ali cf. Seruius adVerg. Aen. I 607. uid. etiam Salmasius

exerc. Plin. p. 773 A (ed. 1689). praeterea baud scio an

eandem illam de qua antea dixirem innuerit Seru. ailVerg.

Georg.3,391 'mutat fabulam. nam non Pan sed Endymion

DE TERTIO LIBRO LI

amasse dicitur Lunam , qui spretus pauit pecora candidissima

et sic eam in suos illexit amplexus : cuius rei mysticae

(Burmannus recte mystici] uolunt quandam secretam

esse rationem.

In sequentibus Koppius (p. 46, 20 sq.) iure uidetur

Facundiam Mercurio ab Etruscis in matrimonium datam

miratns esse. sed quam Gerhardus allegoricam deam et

(ut uidetur significare) a Martiano fictam censet (p. 20 7)

eam baud ueri simile duco hunc hominem suo sibi periculo

fabricasse cum praesertim nomination ad Etruscos

prouocet. sed nnum accedit quo ni fallor manifestissimum

fit hanc fuisse aliquo modo cum Mercurio copulatam. iiimirum

Martianus si (inxenit Philologiam Mercurii coniugem,

nulla caussa erat'addere aliam deam antea Mercurio

iunctam : contra si alia iam erat Mercurio iuncta necessarium

erat hanc rem excusare. itaque Varronem quem

procul dubio etiam bac in re secutus est puto Etruscam

aliqnam deam cum Mercurio antiquitus iunctam Latine

uertisse.

Quae p. 47, 1— 10 leguntur quid significent indagandum

hominibus qui rerum Aegyptiarum gnari sunt relinquo.

sed in toto illo caelesti itinere (46, 3 — 51, 7)

singula quoad fieri potuit diligentissime Koppius explicauit.

de carmine autem quod p. 48, 6 sq. legitur cf.

Lobeckius Aglaoph. p. 464 ; neque dissimile theocrasiae

exemplum est hymnus in Attin, quem restituit G. Hermannus

(Comment. acad. Lips. 1849 p. 1 sq.)

Quae Martianus tertio libro exposuit, quod interdum

Koppius loquitur , quasi Martianus excerpsisset Priscianum

(p. 286 ed. Коpp.) uel alium eorum qui aetatem

tulerunt, l'alli uidetur: sed de difficilima de auctoribus ab

illis Grammaticis adhibitis quaestione alii sequantur Lach

LU PBAEFATIO IN MARTlANVM CAPELLAM

mannum comment. de Dositheo p. 6 dass eine Grammatik

mit der bestimmten Jahreszahl 207 n. Chr. so oft wörtlich л

mit Charisius und Diomedes . . . übereinstimmt, ist nicht

minder merkwürdig . t .' cf. Böckingius praefat. ad Dosith.

p. VIIII—Xllll. itaque dicere non ausim quem noster secutus

sit quamquam ne hic quidem Varronianae doctrinae

uestigia desunt. nam quod Ritschelius (deVarr. disc. libris

p. 7) ex Cassiodorio de orthogr. p. 2286 P. adfert Varronem

Ä et x litteras esse negasse, eadem leguntur apud

Martianum: 61, 3 et 63, 8, neque aliter sensisse eum de

h documento est p. 62, 4 ubi uid. Koppius: et in primis

p. 63, 7 ... H aspirationi dabitur.

Simile est quod Pompeius comment. artis Donati p.

233 Lindem. haec habet 'ille' (nimirum Varro) 'dicit:

lac non debemus dicere sed laet' Martianus eadem fere

profert p. 62, 25.

Quarto libro ex personatae Oialecticae uerbis quae

leguntur p. 101, 10 sequi uidetur Varronem ex Aristotelis

praeceptis suam conftauisse dialecticam, eamque dein rursum

Martianum si modo ipsi fides esset in breuiorem formam

contraxisse. sed ueri similius puto apud posteriorem

aliqueui scriptorem Martianum illam Varronis laudationem

inuenisse eumque in suum usum conuertisse.

QjmUo libro Halmii adnotationem , qua Aquilae a

Martiano excerpti Ciceronisque locos accuratissime indica»

uit summa eius uiri liberalitate repetere licuit, ad sextuju—-

ex Luedeckii de eo libro dissertatione (Gottingae 1862) et

Mommseni notationibus Solino additis Plinii et Solini locos

repetiui, cuius libri partem extremam Euclidi deberi Boettgerus

(quem laudaui p. XIII) animaduertit, quamquam haud

improbabile uidetur non ipsum Euclidem sed Latinum aliquem

eius interpretem a Martiano inspectum esse, cum

DE SEPTIMO LIBRO LUI

ordo rerum apud Enclirten alius atque apud nostrum sit.

quem Varronem non fuisse ex Gellii uerbis sequi uidetur

'linea est' inquit (M. Varro) 'longitude quaedam sine latitudine

etaltitudine.' Euclides autem breuius praetermissa

altitudine Yрaццт] inquit est цт^кoc аттXaт^с: quod exprimere

uno Latino uerbo non queas, nisi audeas dicere

illatabile.' alia sunt Martiani p. 246, 29.

Contra si coniecturae fides quaecunque libro septimo

Maftianus posuit apertissima uestigia docent Varroniana

esse tan luín non omnia. ueluti quae in monadis descriptione

de loue dicuntur a Varrone uidetur mutuatus esse. cum

eis enim quae p. 257, 26 sq. leguntur apte comparabuntur

quae Varronem in Curione exposuisse Augustinus refert

(deciu.dei,VII,9. Krahnerus,Varronis Curio p. 1. Bernhardyus,

litt. Lat. p. 763, Ritschelius de Varr. logistor p. IIII)

Mn hanc sententiam etiam quosdam uersus Valerii Sorani

exponit idem Varro in eo libro, quem seorsum ab istis'

(libris Antiq. rerum diu.) 'de cultu deorum scripsit qui

uersus hi sunt :

luppiter omnipotens regum rex ipse deusque

progenitor genetrixque deum, deus unus et omnis.

exponuntur autem in eodem libro ita ut eum rnnrem existimarent

qui semen emitteret feminam quae acciperet;

louemque esse mundum et eum omnia semina ex se emit

iere et in se recipere, qua caussa, inquit, scripsit Soranus,

luppiter progenitor genetrixque nec minus cum caussa

unum et idem omnia esse; mundus enim unus et in eo

uno omnia sunt.' ad eundem iam Augustini locum glossa

cod. Monacensis E respicit in qua Sorani uersus (ita recte

emendauit Krahnerus p. 22) commemoratur. ceterum

ueri simile est Varronem in libro disciplinarum eo qui erat

ЫШ PEAEFATIO IN MARÏIANVM CAPELLAM

de arithmetics haec omnia adcuratius tractasse quae in

logistorico illo tetigerat.

Deinde inter ea quae de heptade Martianus docuit

p. 262, 7 sq. leguntur, quae de partu hominum p. 263, 6

habet, -Grotius cum Gellii (III, 10) loco comparauit, cuius

uniuersum caput ex Varronis excerptum esse isagogico

hebdomadum libro septenarii numeri praestantiam enarratam

et "bis septem coryphaeorum imagines' descriptas

conplexo docuerunt L. Mercklinus (animaduers. de Varron.

hebdomadibus , Dorpati 1857) et F. Ritschelius (epimetr.

disput. de M. Varr. hebdom. libris Bonnae 1858. coll.

eod. mus. Rhenani VI p. 513 sq. et Ind. schol. Bonn. bib.

1856—57, p. 4). igitur Grotius Geltii haec uerba laudauit

'illum quoque uim huius numeri obseruatam refert

quod ante mensem septimum neque masculus neque feinina

salubriter ac secundum naturam nasci potes!..' .deinde

cum Martianus dicat 'dehinc paruulis mense septimo

dentes emergunt, ac septimo anno mutantur; item se

cunda hebd omas pubertatem mount gignendique possibilitatem'

Gellii Varroniana arte congruunt haec 'dentes

quoque et in septem mensibus primis et septenos ex utraque

parte gigni ait'. quae secuntur ut et ipsa congruent

palmari emendatione effecit F. Astius (animadu. ad theologumena

Arithmet. p. 183) Gellii locum sic restituens:

' et ingtina adnasci annis fere bis septenis '. — tum si

Varro apud Gellium haec dicit 'praeterea scribit lunae

curriculum contici integris quater septenis diebus. nam die

duodetricesimo luna, inquit, ex quo uestigio profecta est,

eodem redit: auctoremque opinionis huius Aristidem esse

Samium, in qua re non id solum animaduerti debere dicit,

quod quater septeriis id est ocio et uiginti diebus conficeret

iter luna suum , sed quod is numerus septenarius , si

DE SEPTIMO LIBKO LV

ab uno profectus dum ad semet ipsum progreditur, omnes

per quos progressus est numeros comprehendat, ipsumque

se addat, facit numerum octo et uiginti, quol dies sunt

curriculi tunaris' patet partem horum Martianum ita expTessisse

Miic mimerus luoae cursum signiGcat; nam

unum duo tria quattuor quinque séx septem uiginti ocio

faciunr (p. 262, 22 sq.) — quae cum ita sese habeant

meo mihi iure suspicari uideor omnia quotquot de septe

nario numero Marcianas posuit, e Varrone eum petiisse.

Sed in untuersum postquam in duorum eorumque

ex ueterum sententia grauissimorum numerorum descriptione

et explicatione Varronem Maftiani auctorem fuisse

demons I ratnm est, non temere nobis conicere uidemur

quicquid in libro Vil Martianus posuit ex Varrone desumptum

esse. singula quaeque Koppius diligenter cum

tlieologumenis Arithmetical; comparauit, ex quibus tamen

Martianus non hausisse uidetur. potest etiam in usum uocari

Macrobius, qui quae de uirtutibus numerorum habet

Varroniana aut omnia aut pleraque esse coniciam. neque

dissimulier de Censorini de die nat. cap. 14 iudicaueris,

qui cum Varrone aliquotiens nominatim (ueluti p. 34, 16

lahn.) utitur tum non desuní quae aperte Varroni debuit,

ueluti p. 36, 12 'praeterea multa sunt de bis hebdomadibus

quae medici ac philosophi libris mandauerunt, unde

apparet ut in morbis dies septimi suspecti sunt ac crisimoe

dicuntur, ita . . .' conferes cum Gellii (HI 10) Varrone

"discrimina etiam periculorum in morbis maiore ui fieri

putant in diebus qui conficiuntur ex numero septenario

eosque dies omnium maxime ita ut medici adpellant крт-

KOÙC fj Kpicíцoиc cuique uideri, primam hebdomadam et

secundam et tertiam. ' neque puto quae Censorlnus ex

Solone (fragm. 27, Bergk p. 346) laudauit p. 35, 9 sq.,

bVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

ipsum eum ex Solone desumpsisse sed potius Varroni debuisse.

sed totum capitulaia Varronis doctrinam sapere

mihi uidelur. uidentur etiam quae inde a p. 371, 3 (Jahn.)

leguntur Varroni debere, cuius de nouenarii numeri uirtutibus

expositions aliud documentum seruauit Arnobius

III 38.

De libro octauo. hoc est Delambri indicium uob I

p. 313: Martianus C. paraît un compilateur maladroit

qui n'a pas assez de critique pour choisir entre les au

teurs qu'il aurait à copier. Il parle d'Eratosthéne

d'Hipparque et de Ptolémée probablement sans les avoir

lus ou il en avait au moins peu profité; il n'était pas ait

niveau de son siècte ou son siècle était descendu au

dessous des siècles précédens, ou plutôt ce qui est ptus

vraisemblable les travaux d'Hipparque et de Ptolémée

étaient restés renfermés dans les écoles de Rhodes et

d'Alexandrie, ou même ces grands astronomes n'ont pas

eu de dignes successeurs. Тaг copié ce que Martianus

offre je ne dirai pas de bon mais de singulier; il n'a de

bon que deux ou trois lignes sur Mercure et Venus et

nous en avions déjà vu l'équivalent à peu près dans

Ciceron et dans Macrobe.'

Sed de auctore a Martiano his in rebus adhibito haec

habet Ritschelius (de Varr. disc, libris p. 10) 'eam autem

inquit r uocabuli notationem et Isidorus suscepit III c. 59

et 60 et uero Marcianus quoque VIII p. 275 ima (p. 643

§ 817 Коpp.) et is quidem quendam Romanorum antestans

non per omnia ignarum sibi: quem nemo non uidet

ipsum Varronem dici. Quo Marciani de se ipso testimonio

profecto non mediocris fides ei coniecturae additur qua

illum Varrone aliqua ex parte usum esse iam supra significabamus.'

praeterea Krahnerus (de phil. Varr. p. 18

DE OCTAVO LIBRO LVu

¡ma seq.) rectissime quae Varroni verba ex Cassiodorio de

art. et disc. c. 6 p. 560b) reddidit Ritschelius (de Varr.

disc. libr. p. 8) ea comparauit cum Martiani § 849, ita ut

duobus huius libri locis Varronianae doctrinae uestigia

deprehendamus.

Sed his acceduntni fallor alia, nempe p. 303, 9 quae

de sphaera KptKiwrijI Martianus exposuit nullus dubito quin

ex Varrone petierit propter hunc Gellii locum (III, 10) 'cir

culos quoque ait in caelo circum longitudinem axis septem

esse, e quibus duos minimos qui axem extimum tangunt

ттóXоис* ctt. qua de re certius esset indicium si Varronis

eum librum haberemus in quo data 'opera Astronomiam

tractauit : nam Gellius sua ex isagogico Hebdomadum libro

(cf. antea) excerpsit. Martianum igitur cum totum quasi

instrumentum institutionis astronomicae, — flngitur enim

Astronomia deorum coetum ingressa manu sphaeram

illam aeneam gestans— a Varrone mutuatus esse uideatur,

nonne ueri simile est in ceteris quoque eius doctrinam

secutum esse? praesertim cum statim ea quae secuntur

Varroniana sint apertissime. nam (p. 303, 24 in.) stellae

etymologiam iam dixi homines doctos Varroni allegasse ;

quod autem sidera a comidendo deducit itidem Varronem

expressit : cf. de l. Lat. VII p. 300 sq. sidera quae

insidunt.

Verum perquam memorabilis est locus qui proxime

antecedit excusationem illam de sphaera artificiosa parum

adcurate ad mundi exemplum fabricata p. 302,11 sq; qui cum

artissime cohaereat cum expositione sphaerae non temere

etiam haec ex Varrone petita esse coniecisse mihi uideor.

et prima quidem 'mundus igitur' usque ad uerba 'aeternis

caeli raptibus' uidentur Stoica esse comparato Diogene

L. VII, 1, 69, 137 : та Ы\ тéттaрa стOtxeîa eïvai

LVUI PRAEFATIO IN MAKTIANVM CAPELLAM

ouoG тriV âттoiov oùdav uттocráGurlv bè TTOVTUJV

,HlV fî\v цécriV áiтávTUJV oиcav. quae autem secuntur

'quamquam auscultare' usque ad uerba 'disparan', (u. 19)

eis si modo tenuem quae in his tenebris fulget lucem recte

distinguo, Epicuri de atomis doctrinam reicit. quae deinde

secuntur Koppius recte ni fallor ad Aristotelis doctrinam

reuocauit. quae post ea leguntur ' quarum circa medium '

usque ad p. 303, 3 'avacтpoc perhibetur' quamquam miri

fica ista Martiani elegantia ita comparata ut uix intellegantur

tamen neque ex Stoicorum disciplina sunt neque uere

Aristotelis, qui quattuor tantum elementa habet. at poste

riores aethera Aristotelium pro elemento habuerunt, ueluti

auctor libelli ттepi кóсцои qui p. 392 b 35 Bekk.

TTÉVTE Ы] inquit CтOixeîa тaитa èv ттévтe xшpeuc c<patpiKшc

èYKeiueva ттepiexouévric аel TÍÍC èXáттovoc ueiEoví

(XéYш be Yñc nèv èv vban, иbотoc bè èv аépi, аépoc be

èv ттиpi, TTUpàc bè èv aiGépi) то v ôXov KÓCUOV cиvecтri-

сaто. uides haec plane cum nostro loco conuenire ut suspitio

oriatur istius libelli auctorem magnam sapientiae

partem ex Varronis horreis deprompsisse. perspicuo autem

exempla opinor ex hoc Martiani loco cognoscitur quo modo

Varro (cf. Krahnerus ad Varr. phil. p. 4) philosophorum

placita quamuis discrepantia in unum conflauerit.

ßo_libro nono Meibomius praef. uol. U musicorum

haec habet ' celebritatem huius Aristidis unus ex antiquitate

adserit Martianus Capella qui Harmonica sua et Rhythiiiica

(ut primi obseruauimus) ex illo in Latinum sermonem

transtulit. Quam feliciter in nous nostris interdum

ostensum. certe non ubique Aristidis mentem adsecutum

esse lector eruditus conspiciet', et similiter Boeckhius de

metris Pindari p. 22t* 'Aristidem in hoc ut in ceteris

compilauit Marcianus Capella'.

DE NONO LIBRO

Superest ut quantum alii operam nostram misello

bulc nauatam [adiuuerint grato animo testemur. nam

Mauritius Hauptius aliquot locos egregie emendauit, amici

exules inspectis codicibus eximie nobis gratifican sunt,

Rudolphus 'Hercherus aliquot plagulas accurate perlegit.

Scripsi Berolini Kal. Nouembribus a. MDCCCLXV.

PRAEFATIO

IN SCHOLIA AD CAESARIS GERMANICI

ARATEA

Scholia in Arati Phaenomenon Interpretem Latinum

Capellae adiunxi propter argumenti cum Martiani rebus

mythologicis similitudinem et ita quidem conformata ut huc

usque plena nondum innotuerunt, descripta scilicet ex codicibus

Puteaneo et Basileensi , de quibus dixit M. Hertzius in

relationibus menstruisde consessibus academiaeBerolinensis

anni 1847 p. 3.19. Basileensis codicis apographum a

Rothio factum accepi ab Adolpho Kiesslingio, cuius

tam prona in me fuit uoluntas ut huius editionis plagulas

rursum cum codice ipso accuratissime conferret. Puteanei

codicis apographum D. Heinsii manu scriptum et in bibliotheca

regia Berolinensi seruatum (mss. Diez. 4. 133) ipse

descripsi etabAndreaLaubmanno Monacensi pro sua

erga me amicitia impetraui ut cum codice Puteaneo religiosissime

conferret. de his igitur codicibus haec fere ho

mines illi egregii retulerunt.

Codex Puteaneus n. 7886 constat foliis formae

quadratae triginta sex. paginae bipartitae sunt. scriptus

est saeculo nono aut decimo. insunt haec

Claudii Caesaris Arati Phoenomena Ab loue principium

cett.

PRAEFATIO IN SCHOLIA AD CAES. GERM. LXI

Fol. llv extrema uerba sunt circuli albi species.

Fol. 12 incipit Aurigae plantaq. tent gsida leuam.

Fol. 14 r incipit Non frustrotum animum certo melit

mite durit Haec eadem tibí signa dabunt non inrita

pisces.

Claudii Caesaris Arati phomena ept. Arati genus

Bis sena mensum uertigine uoluitur annis Septimanis

decies^ cett.

Secuntur uersiculi XVII quorum extremus

Per nonasidus decurrens atq. calendas.

Gens Bragmanna quidem cett.

Secuntur sex uersiculi ; deinde

Atexandri regis Macedonum et Dindimi regis Bracmanorum

de philosophia per litteras facta conlatio.

Saepe ad aures meas fando peruenit cett.

Fol. 14 Y continet responsum Dindimi.

Fol. 15 r incipit Arati ea quae uidentur Ostensionem

quoque de quibus uidentur oportet fieri Ad austrum ex

aduerso habens septemtrionem cett.

Fol. 18r Arati genus

Aratus patris quidem est Athinodori cett.

Fol. 19 Incipit

Praeclara ostensio sacri uoluminis Nam quae cum

mihi caelestem propinaret cett.

Fol. 20 v expi

Incipit

Ab ioue incipimus quern umquam uiri relinquimus.

Archanum quippe est iouis omnis terra оrnnem q. hominum

forum cett.

Extrema uerba sunt fol. 36r: in annum umquam reliquimus

continentem in celos signem.

Arati quet uidentur.

LXII PRAEFATIO Ш SCHOLIA

Primus romanas ordiris iane /calendas Febroa uicino

mense Numa instituit cett.

Secuntur duodecim de mensibus uersiculi :

Iteru uers de ñ dieru singuloru mensium

Dira patet iani romanis ianua bellis

Vota deo diti febroa mensis habet cett.

Fob 36 v Tetrasticon autentica de singulis mensibus

Hic iani mensis sacer est cett.

Vniuersus codex ab eadem manu scriptus est praeter

ea quae tetrastichon de Iulio mense secuntur: haec enim

manus recentissima addidit.

Codex Basileensis saeculi noni hodie Signatur A.

N. IV, 18. in ligatura haec leguntur

liber astronomie claudii cesaris XL VI . OR.

praeterea index uoluminis litteris uncialibus saeculo VIII

aut VIIII scriptus

ENIGMATA AVIENI ET LIB ARATI ||| ONOM

extrema uerba haec sunt

CLAVDI CAESARIS:

A R A Tl p Ь в tvj 0 (D € N A-

(explicit pelîcijteR

65" qRA TI AS)

ubi quae uncis inclusi in rasura posita sunt. secuntur

haec saeculo aut XII aut XIII scripta

^oiMorabili "Oïio ac pat suo fi. bT gfa

putt) -ecde aWi t>- becanuj-totusq- eiusbmj cede

guenf датат ас %uotam obebienc13-

Conflatus est codex hac ration« I) senio. II) quaternio.

Ill) ternio a librarlo II signatus. Ill l) senio signatus III. V)

AD CAESARIS QERMANICI ARATEA LXIH

senio signatus l1ll. VI) quaternio. non nulla folia librarius

resecuit ut hodie quadraginta quinque supersint. insunt

haec:

I) 1 uacat lv imaginem caeli exhibet

2r AliAbescRiptio pn/epATiouis

subtus terra' ce».

3v OsteNSioNem queque be quieus uibetvi-

TUR opORT€T fieRl (haec miniata sunt)

7V desinit in media pagina his uerbis simili modo in

ipsum suggemut

8r IivjuoluTio spbeRAe

bic est stellARum' cett.

9V desinit ita indicant circulorum

10 resectum est 11 uacat 12 resectum est.

II) Fol. 1 resectum est

Fol. 2 Aeioue pRlNCipium — numenque secundes'

sequitur scholium 'Quaeitur qua re — sed etiam

deorum.' in medio fol. 2V

Fol. 2V med. — 3r extr. uacat

Fol. 3V 'Caetera quae toto' cett. — cardine

uertit'

Fol. 4r 'sidoniamque ratem — finibus'axem'

ЪАМС besibiosus dicit' cett. cetera uno tenore secuntur

resectis tamen

fouis 3. 5. 9. 11 ordinis lll1)

In ordine VI) uacant fol. 3r med. circulis albis species

usque ad extremum et folii 3V extrema pars a uerbis cir

cuit ulbi species usque ad fol. 4r med. ubi haec secuntur

AURiqe plANTAmq. et folii 5r extrema pars post uerba

bissent lucidas ignis

LXIIII PRAEF. IN SCH. AD CAES. GERM. ARATEA

Vniuersus codex ab eodem homine exaratus est praeter

primum scholium cuius uerba Herodotus louem di

ctum aera usque ad (p. 379, 19) cum eä arcas filius aliam

manum ostendunt.

Duobus hisce codic.ibus genuina scholiorum conformatio

continetur. sed praeterea medio aeuo interpolata

circumferebantur codicibus non nullis, de quibus dixit

Breysigius (de P. NigidiiF. fragmentis apud scholiasten

Germanici seruatis Berolini 1854, p. 7). ex tali aliquo

codice Aldus a. 1499 scholia edidit eaque forma usque ad

Buhlium et Lemairium , qui postremi ea ediderunt, occupauit

quamquam tertia fere parte minor et incredibilem

in modum et corrupta et interpolata. tamen fleri non potuit

quin aliquot loci recte emendarentur. itaque satis

habui codicem Vrbinatem 1358 saec.XVscriptumet a Wolgango

Helbigio in Kiesslingii usum cum exemple Lemairiano

collatum, ibi laudare ubi aliquam codicum BP deprauationem

sublatam inueni. praeterea interpolati codi

ces Vrbinas et Strozzianus (de quo uid. Breysigius l. I.)

continent scholia in Prognostica ex Plinio confíata, quae in

BP non leguntur. ea cum Breysigius nuper bene ediderit,

(progr. Posnaniense 1865) hic omittenda erant. omisi

etiam codicum BP aliam descriptionem praefationis (uide

p. LXIII) quae scholia excipit multo recentiore aetate ex

Graecis de astronomia scriptoribus confectam. unum restat

quod moneam scholiorum recensionem absolutam

fuisse cum Breysigii emendationum (progr. Posnaniense

1865) libellus prodiit ut facile uenia neglegentiae concedai

ur sicubi meum scripsi cum illius nomine mutare oblitus

sum. lectionis uarietatem ex BP plenam adscripsi praeterquam

quod quattuor duo, similia non notaui in altero co

dice scribi , si ex altero receperam IIII, II.

ADDENDA ET CORRIGENDA

Bambergensem cum iterum acceperim, Uisce loeis

falsa me de eo retulisse inuenio: 2, 9 satura comminiscens В

satyra comminitans b || 3, 3 permutsa B || 3, 16 ctamidaque

(chtamida retinere debebam) B chtamideque b || 6, 8 region b ||

6, 13 motus B || 11, 1 cyttenius В [| 12, 1 phoebeo B ||

138 INCIPIT RHETORICA LIBER V FELICITER inscr. in

B || 140, 21 graecos RB1 f| 153, 28 repperiri B repperire b ||

155, 22 tune cottatione BR || 156, 21 repperiiur BR || 180, 16

antizeumenon В || 256, 3 feratis**cura B || 277, 18 minima.?

B || 286, 15 q S , cc , * c • B || 342, ,22 иocabuta B

Operarum errores notaui hosce. excudendum erat in conteitu

uerborum p. 3, 28 Pronoeae \\ 4, 25 duceret || 6, 7

immi-\net \\ 27, 17 Fama \\ 42, 17 (nuncupation \\ 66, 21 Ca

ía/o || 71, 13 terminótas \\ 17, 2 togo \\ 192, 3 si hoc augeat ll

200, 9 Trogodytas || 231, 1 Diarrhyto \\ 246, 27 етпфаveш ft

367, 23 diptasiuto

et in adnotatione p. 2, 18 maeoni B1 П 2, 26 delinitum

Ъ || 3, 28 pronoeaes b || ib. maiorest BR || 4, 1 detenda:

'1 consecuta B' || 4, 17 scribendum insopibi/is BD || 5, 17

prosicis b || 45, 25 Fontes Grotius fonts BD || 49, 11 'Tphongio'

R || 154, 10 'post muros add. muros 6' || 180, 20 'sordida

turpi racione b || 267, 22 detendnm 'reccidnnt B1 ' || 249 scri

bendum '24 тцгщопкос' || 315, 19 'aratus add. Л' || 336, 20

praecinere BR praecipere r

Praeterea p. 17, 27 Nouensides scribendum erat (Mommaeni

Vnterítat. Dialekte p. 342) || 23, 24 pro miras tacertos

coni. Heinsius ad. Vergit. buc. 3, 8 toros tacertosos \\ ib. 25

idem timia luno cernebat hirquis inter eos || 25, 25 sacer recte

babere monuit Hauptius cf. p. 194, 8 Il 32, 3 frifstra uitium

metricum correxit Daumius ad Bernardi Geystensis Palponist.

lib. II p. 194 (landatus a Burmanno anthol. II p. 695) greges

delens et matutinos legens || 40, 10 imitus proposuit Pontanus

ad Macrobinm p. 703 || 64, 14 curuanda Boettgerus || 160, 11

Cornelias gtossema uidetur || 140, 21 Regulum recte habere

MARTIANUS CAPILLA 6

LXVI ADDENDA ET CORRIGENDA

monuit Hauptius (Ptin. ep. I, 5) || 201, 24 sq. ex Plinio

excerpta esse uidentur (II, 112) || 213, 11 pro fecundas recto

coni. fetubus Grotius || 303, 27 pro decem legit undecim Pontanus

ad Macrob. p. 626 || 305, 3 uid. praef. p. XXVIII ll

331 librum VIП! 'DE HARMONÍA' inscribere debebam ||

335, 5 sit etiam in R est: sit Miner (ut uulgo) retinere de

bebam || 397, 15 uid. Index sub Asterope || 407, 22 seq. pro.

Python scribendum Typhon \\ 415, 23 quo ôiriupa [id] est qua

homines.. et in adnot. quo opera id est pomatio.. С

MARTIANI MIMEI FELICIS CAPELLAE

DE NVPTÏIS PHILOLOGIAE ET MERCVRII

LIBRI VIHI

B = codex Bambergensis

R = codex Reichenauensis praeter tocos uncirás obliquis ( y

circumscriptos cottates

D =r codex Darmstattensis in tacis , uncinis obtiquis < > circumscriptis

coltatus

Bm Rm Dm — margo codician

B1 R1 D1 = tectiones codicum correciura anteriores

brd = tectio codicum siue ab eadem siue ab attera (aid. praef.

p. XI) manu correcta

p = editio princeps Vicentina anni 1498

* significat unius titterae rasuram

numeri in margine exteriore, quibus G addition, sunt Grotii paginarum,

celeri Koppii paragraphorum.

<MARTIANI CAPELLAE

LIBER I

Tu quem psallentem thalamis, quem matre Camena l

progenitum perhibent copula sacra deum,

. semina qui arcanis stringens pugnantia uinclis

complexuque sacro dissona nexa foues

(namque elementa ligas uicibus mundumque maritas

atque auram mentis corporibns socias

foedere complacito sub quo natura iugatur

10 sexus concilians et sub amore (idem)

о Hymenaee decens, Cypridis qui maxima cura es — >

hinc Ubi nam flagrans ore cupido micat —

sen tibi quod Bacchus pater est placuisse choreas,

cantare ad thalamos seu genetricis habes,

к comere uernificis florentia limina sertis

seu consanguineo Gratia trina dedit:

conubium diuuin componens Calliopea

carminis auspicio te probat annuere.

1lmn crebrius istos Hymenaei uersiculos nescio quid 2

20 inopinum intactumque moliens cano respersum capillis

albicantibus uerticem incrementisque lustralibus decuriatum,

nugulas ineptas aggarrire non perferens, Martianus

i nihit inscriptum in B ШС1Р1Т MARTIANVS in D

9 edere B \\ 11 hyminee D \\ 13 seu от. B \\ 14 can-

15 ere pro comete B \\] 19 himenei Л O 222 ineptias

Л1 || agarrirem Л1 ||

MABTTANUS САРЕЫ.А l

2 MARTIANI CAPELLAE

2 G interuenit dicens ' quid istud mi pater quod nondum

uulgata materie cantare deproperas et ritu nictantis antistitis

priusquam fores aditumque reseraris uuvoXoYetc?

quin potius edoce quid adportes et quorsum praedicta

sonuerint reuelato'. 'ne tu' inquam 'desipis admodumque 5

perspicui operis èYсрciиот noscens creperum sapis? nec

liquet Hymenaeo praelibante disposita nuptias resultare?

si uero concepta cuius scaturriginis uena profluxerint

properus scrutator inquiris, fabellam ubi, quam Satira

comminiscens hiemali peruigilio marcescentes mecum lu- ю

3 cernas edocuit, ni prolixitas perculerit, explicabo. cum

inter deos fierent sacra coniugia, procreationes undique

numerosae, liberique praeclues ac nepotum dulcium aetheria

multitudo et inter se quodam <[caelicolarum] complexu

ac foedere potirentur praesertimque potissimos conubialis 15

bearet adiectio idque deditum mundo loquax triuiatim dissultaret

humanitas poetaeque praecipue Oeagrium citharistam

secuti caecutientisque Maeonii suauiloquam senectutem

epica uulgo lyricaque pagina consonarent nec aliquid

dulcius loui inter aetherias uoluptates una coniuge loque- 20

rentur bisque accederet promptior fides, quae suadentearuspicio

grandaeuos pontifices in testimonium conuocat, cum

quid luppiter Jiominum uotis trepida curárum ambage

suspensas multa inplacabilis hostia denegaret exorata eius

matrona prouenire, et quicquid ¡He ex prompta sententia 25

Parcarum pugillo asseruante dictauerit, delenitum suadae

4 coniugis amplexibus iussuque remouere — nec solum superum

regem attestabantur uxorium idque etiam Diti propositum

idque Portuno certumque esse Gradiuum Nerienis

2 ritum Л |l 3 adytumque Grotius \\ ГYММОЛОГ6ТСIС R

ГYMNOAOГYCCClC BRm corr. Koppius || 4 quarsum R

6 pesqui R || eГePlMlON R eГePYMlON B corr. Grotius

8 scaturricuis R || soaturiginis Rm || 9 posi quam add. olimp

satyra comminitans B || 12 procreationis BH1 || 14 et coputam

puians det. Koppius || caeticolarum deteui \\ 17 eagrium

B eyagrium D || cytharistam BD || 18 cicutientisque -D ||

maeoni B || 19 tiriquaque D || 21 promtior ^ || aruspitio D ||

25 promta B \\ 26 delinitum /?1 || 27 aplexibus Л || 28 attestabantur

scripsi attestabatur BD \\

LIBER I 3

[Nerinae] coniugis amore torreri, Aesculapio quoque non

dispar adfectio, similique persuasione transduci Ope coniuga

[Cybeleque] permulsum maestissimum seniorem

deorum, lanusque f Argionam utraque miratur effigie.

5 iam reginam tantum marito dependisse Memphiticam,

ut obsita luctu perpetuo numquam euim> contenta sit

inuenire. bac igitur fama bisque deorum alternis amo- 5 3 G

ribus motus concitusque Cyllenius simulque quod cunctorum

affectiones etthalamos, dum paret pluribus conspi-

10 catur, uxorem ducere instituit. in quam sententiam mater

illum anxia cum annua peragratione Zodiactea in Pliadum

numero salutaret, impulerat praesertimque quod pa

laestra crebrisque discursibus exercitum corpus lacertosis

in iuuenalis roboris excellentiam toris uirili quadam

i5 amplitudine renidebat. ac iam pubentes genae seminudum

eum incedere chlamydeque indutum parua inuelatumque

cetera humerorum cacumen obnubere sine magno

risu Cypridis non sinebant. rationabili igitur proposito

constituit pellere caelibatum. itaque pro industriae digni- 6

20 tаte quam conueniret accipere cunctamento longae deliberationis

alternat. nam Sophiam ipse miro quidem cupiebat

ardore, quod prudens sanctaque sit intemeratiorque

cunctis pulchriorque uirginibus, sed quod sororis eins

collactea et indiscreto amica foedere uideretur perindeque

25 ad innubas ipsa quoque transisse, eam in Palladis iniuriam

non placuit coaptari. non dispar illum formae desiderabilis

grataque luculentas in Manticen quoque succenderat.

nam et nobilitas generis illam, quippe Pronoae maiorem

filiarum, et prouidum perspicacis prudentiae commenda-

30 bat Ingenium. sed ipsis diebus forte inmensi amoris

1 Nerinae deteui \\ 2 affectio bD \\ traduci del. n D || 3 cnbubaeqne

D quod deteui \\ permulsum Grotius permulsam B

permulsa D || 4 Angeronam aui Ageroniam Grotius || iam

Vonckius nam BD \\ 5 tacrimas ante tantum add. p || memphyticam

JRD \\ 6 non tenta sit Vonckius || 16 clamidaque Л chlamideque

B || 17 que от. B \\ 19 pelticere Л || 20 cuncta

mento Grotius cuneta merito BR || 21 sophyam Л || 26 cooptari

B1R || 27 mantichen Л || 28 pronoaes b \\ maior est Л ||

29 praeuidum B1R ||

1*

4 MARTIANI CAPELLAE

inpatientia ultro iuuenem consecuta Apollini fuerat copu-

7 lata. uoluit saltem Entelechiae ac Solis filiam postu

lare, quod speciosa quam maxime magnaque deorum

sit educata cura. nam ipsi VиxrI natali die di ad conuiuium

corrogati <multa contulerant. luppiter quippe dia- 5

dema, quod Aeternitati filiae honoratiori detraxerat, capiti

eius apposuit. luno quoque ex purgations auri splendente

uena addiderat crinibus sociale uinclum. Tritonia etiam

interula resoluto ricinio strophioque flammarum instar e

cocco atque ipso sacri pectoris ac prudentis amiculo uir- ю

4 G ginem uirgo contexit. Delius quoque ut rainalt: laureum

gestitat, diuinatrice eadem coniecturalique uirga uolucres

illi ac fulgurum iactus atque ipsius meatus caeli siderumque

monstrabat. Vranie autem praenitens speculum, quod

inter donaria eius adytis Sophia defixerat, quo se reno- 15

scens etiam originem uellet exquirere, clementi benignitate

largita. Lemnius quoque faber illi insopibiles perennitatis

igniculos, ne caligantibus tenebris nocteque caeca

opprimeretur, incendit. omnes uero inlecebras circa

sensus cunctos apposuit Aphrodite. nam et unguentis 20

oblitam floribusque redimitam halatu pasci fouerique docuerat

et melle permulserat et auro ac monilibus inhiare

membraqueuinciri honorationis celsae affectatione persuaserat.

tunc> crepitacula tinnitusque quis infanti somnum

induceret adhibebat quiescenti. praeterea ne ullum tem- 25

pus sine inlecebra oblectamentisque decurreret, pruritui

subscalpentem circa ima corporis apposuerat uoluptatem.

sed uehiculum ei ac uolatiles rotas quis mira posset celeritate

discurrere tradiderat ipse Cyllenius, licet eam auri

compedibus inligatam memoria praegrauarit. his igitur so

Vиxriv opimam superis ditemque muneribus atque multa

caelestium collatione decoratam in conubium Arcas superiorum

cassus optabat. sed eam Virtus ut adhaerebat

1 consecuta B || 2 endelichiae BR || 4 dû BR \\ 5 deadema

B dyadema b

14 **anie B Л nie D

9 et coco D |I 13 futgorum DB1

15 aditis BD \\ 17 insopibilis D

22 imimlibus D \\ 23 honorationibus D || 26 discurreret pturitui

Л1 || 28 ueiculum R \\ 31 ditatamque r \\

LIBER I , 5

forte Cyllenio paene lacrimans nuntiauit in potentiam pharetrati

uolitantisque superi de sua societate correptam

captiuamque adamautinis nexibus a Cupidine detineri.

super bis igitur uirginum thalamis dum eum deliberatae 8

5 sortis blandimenta frustrantur nec facile quaepiam praeterea

quae congrua paritate Tonantis nurus deligeretur

occurrit, amplius deliberandum suggerit Virtus. neque

eum sine Apollinis consilio quicquam debere decernere

aut fas ab eius congressibus aberrare, cum zodiaca eum

10 hospitia praemetantem numquam abesse menstrua praecursione

permitteret. igitur constitutum ubicumque locorum

frater esset adiretur. ac tunc uolatilem uirgam 9 5 G

uti secum mundi penita permeare aetheriosque recessus

inrumpere parili celeritate posset, Virtuti demere peri5

mittit. ipse pedibus talaria nectit aurea et nunc in fanis,

quibus aut uaticinia obliquis fundebantur ambagibus aut

denudata pecudum caede fissiculatis extorum prosiciis

uiscera loquebantur quibusque solitus sortitus excedere

<uel logia personare, sagaci eum inuestigatione disquirunt.

20 sed his adytorum fastigiis specubusque uiduatis absque ю

lauri arentis paucis admodum foliis uittisque semiuulsis,

quas in Cumano antro post Sibyllam tinearum morsus cariesque

carpebant , nihil eius potuit inueniri. per aerios

etiam tractus, quibus formare solitus et uolucrum diuer-

25 sos meatus et oscinum linguas et praepetis omina pennae,

frustra incassumque disquiritur. iam pridem quippe offensus

contamine monendorum dedignatur AVGVR Pythius

nuncupari. item eum in Helicona Delon Lyciamque sectantur.

sed alibi lauros primores arentesque ederas alibi

so cariantem tripodem crepidasque situ murcidas praesagio-

1 poene R 1l pqtentia B ll faretrati BR \\ 6 parilitate R \\

8 appotlinis Л || 9 baud b || 12 at r \\ 14 demere Grotiüs

de more BR l| 16 anbagibus R \\ 17 denudata cod. Hug. denuntiata

BR |¡ physicutatis B \\ prosicis B \\ 18 solitus add.

JCoppii 'Monacenses' \\ excidereЛ || 20 aditorumАÖ || specubus;

quidnatis D || 21 uitisque B \\ 22 sibillam B \\ 25 omena D ||

26 incasumque D || 27 phtius D || 28 elicona D || tyciumqne

BD corr. Nie. Heinsius \\ 29 primos D \\ 30 carientem D \\

marcidas /Ml

6 MARTIANI CAPELLAE

11 rumque interlitam memoriam reppererunt. tandem Fama

nuntiante cognoscunt quod Phoebo gaudet Parnasia rupes,

licet inde quoque ad Indici montis secretum obumbratumque

scopulum nube perpetua posterius migrasse perhibebant,

tauienCirrhaeostuncrecessusetsacratispecusloqua- 5

cia antra conueniunt. illic autem circumstabat in ordinem

quicquid inminet saeculorum, Fortunae urbium nationumque

omnium regum ac totius populi. uidebantur aliae

transacti cursus emensa fugientes. consistebant aliae sub

conspectu adueniebantque quam plures atque ita non 10

nullis eminus uanescebat disparata prolixitas, ut uelut fumidae

caligationis incredibilis laberetur aura. inter haec

mira spectacula Fortunarumque cursus motusque , nemorum

etiam susurrantibus flabris canora modulatio melico

quodam crepitabat appulsu. nam eminentiora prolixarum i5

f> a arborum culmina perindeque distenta acuto sonitu resultabant.

quicquid uero terrae confine ac propinquum ramis

adclinibus fuerat, grauitas rauca quatiebat. at media

ratis per annexa succentibus duplis ac sesquialteris nec

non etiam sesquitertiis, sesquioctauis etiam sine discre- 20

tione iuncturis, licet interuenirent limmata, concinebant.

ita fiebat ut nemus illud harmoniam totam superumque

12 carmen modulationum congruentia personaret. quod

quidem exponente Cyllenio Virtus edidicit etiam in caelo

orbes parili ratione aut concentus edere aut succentibus 25

conuenire. nec mirum quod Apollinis silua ita rata modificatione

congrueret, cum caeli quoque orbes idem Delius

moduletur in sole hincque esse quod illic Phoebus et hic

13 uocitetur Auricomus. nam Solis augustum caput radiis

perfusum circumactumque flammantibus uelut auratam sо

caesariem rutili uerticis imitatur. binc quoque Sagittarius

hinc quoque Vulnificus, quod possit radiorum iaculis icta

14 penetrare. demonstrabatpraetereaVirtutiCyllenius amnes

2 parrasia D \\ 5 chirreos B chyrreos D \\ 6 ordiue D

0 emensa scripsi emenso BН spatio add.Monac. 2 et4 || 12 laberetur

scripsi haberetur BR || 16 acuta B1 || 18 acclinibus /i

10 sesquatteris R || 20 sesquioctauis Vossianus octauis BR

21 timata B Il 28 Ute BiH II

LIBER I

quosdam caelitus defluentes, quos transeundos esse perhibebat,

<ut ad deum ipsum, quem repperire curae esset,

peruenirent. uerum eosdem amnes diuersicolor fluentorum

discrepantium unda raptabat. quippe primus difFu-

5 sioris ac prolixi ambitus gurges liuentis aquae uolumine

nebuloso atque algidis admodum pigrisque cursibus haesitabat.

interius alius lactis instar candidaeque lucis mitis

omnia quietusque motu undas uoluebat argenteas.

tertius uero nimio rubroque igne rutilantes festinataque

10 rapiditate praecipites fragososque cursus anhela sulphureus

celeritate torquebat. qui hunc sequebatur auratus

ac fulgidus et tlammis coruscantibus rutilans sed diuersiate

fluminum utrimque coniunctus quibusdam riuulis

intermixtis quantum pensabat moderatio temperabatur.

i5 uerum interior ille electro purior resplendebat amnis,

quem praeter ceteros Fortunarum ille consistens populue

appetebat. quarum alias eius odor et halatus illexerat,

alias lenis undae canori permulsere modulatus. gustum

autem haustumque quam> -plures ex eodem dulcissimo 7в

20 gurgite sitiebant. nec deerant qui eadem foueri abluique

lympha ac se in illam iacere cupiebant. praeter ea duo

restrictiores sinu ambituque paruo raptabantur interius,

quorum uterque pro aliorum uicinia et confinio coloratus

exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis ad-

25 mixtione traxerat. nam alter nimia celeritate festinus ac

plerumque consistens relabensque ferebatur. alius uero

quandam undarum auriginem gestansflexuosisque anfractibus

errabundus spumabat cunctis seminibus fluentorum.

bi igitur cursus discoloris amnes praedictas rerum natio- 15

so numque Fortunas immensis primo sinibus ambiebant.

tunc diuersa undarum uiolensque rapiditas singulas quasque

persuadens inprouisa ui per decliuis aluei praecipites

lapsus rapidis turbinibus pertrahebat, ita ut alius easdem

2 cura B1 || esset scripsi est BR || 8 per omnia bd || 10

hanela B \\ sulphubreus D || 12 choruscantibus D || 13 utrin-

" 15 illo 0 || 17 alatus B1D || 22 аc

.25 traxere A1«1 || namque b \\ 27

auriginem scrip.« originem BR || 29 hii bR \\ discolores B' ||

que D

sinu R

14 temperabat B

24 ammixtione ñ

MAKTIANI CAPELLAE

plerumque alteri transfunderet fluuio et quam ille exercitam

longa conlisione uexarat, alter aut ripae redderet aut

amne mersaret. non tamen Fortunas omnes illi sanguineus

aut caeruleus inuolutas gurgites rapiebant. ple

rumque illius lactei praenitens unda repente correptas 5

eminentis tractus uertice subuehebat. aliquando etiam

sublimatas atque fluctu elatiore suspensas in illum cruentae

similitudinis reiciebat aestum aut in torrentem liuidum

uorandas hiatu piceo despuebat. alterna igitur permixtione

fluuiorum ille Fortunarum populus agebatur. ю

neque enim ulla prorsus erat quae ab omni inmunis in-

16 cursu cunctoque esset gurgite feriata. denique Virtus se

cuta Cyllenium dum sola cunctos interrite transmearet,

licet eam magno fragore <colliserint, tamen opprimere

non quiuerunt. tandem trans fluuios, qui ad quoddam 15

Phoebi spelaeum ferebantur, cum Virtute Mercurius constiterunt.

ac tunc Latoium conspicati edito considentem

arduoque suggestu atque in conspectu quattuor urnulas

adopertas uicissim atque alternis inspectionibus enudare,

8 G quae diuersa specie metallisque formatae. nam una ex 20

terro quantum conici potuit duriore, alia ex argenti fulgentiore

materie, tertia liuentis plumbi fusili robore uidel)

atur. at uero propior deo perlucentis uitri salo renidebat.

singulae autem rerum quaedam semina elementaque

17 gestabant. nam flamma flagrantior et ab ipsis Cecaumenis 25

exanclata fomitibus ex ferri praedicta anhelabat urna,

quae tamen VERTEX MVLCIFERI dicebatur. alia etiam,

quae fuerat ex argenti materie, praeferebat serena fulgentia

et uernantis caeli temperie renidebat. banc dicebant

RISVM tovis. illa uero metalli grauioris plena un- so

«losae hiemis atque algidi frigoris nec non etiam pruinarum,

haec SATVRNI uocabatur EXITIVM. at uero sali resplendentis

atque ad ipsius dei dextram sita, aëris totius seminibus

erat referta. hanc IVNONIS VBERA memorabant.

2 uexaret R

14 obprimere D

17 eouspicantur D

'28 materia D \\

1 adque R || 9 uoramtum BR corr. p

16 spetaeum scripsi spectacutum BD

|| 26 hanetabat B \\ 27 mutciberi B1

LIBER I 9

ex his igitur urnis deus alternatim quantum dispositis sat> 18

erat hauriebat. uam quotiens orbi complacito uitalis spiritus

salubres ministrabat auras , ex illa argenti clementia

aëris bausti permiscens semina temperabat. cum uero

5 pestem diram commeritis mortalibus minabatur, aëri similiter

anhelos ignes aut torpentis frigoris uenena miscebat

et in adfligendum meare cogebat orbem. tali dei tem- 19>

peramento Virtus admonita magisque cum eum salutares

auras miscere conspiceret, [caeci poetae] Graium uersum

10 Mercurio comprobante commemorat '

<t>oißoc акерсекóиriс XoiuoO ve<péXriv штерикеь

[ex] quo pestem fugari posse Mercurius , si uoces primis

uestigiis eius accederent, admonebat: subdendae tamen

Clario fldibus personanti atque inter serta laurigera ini5

fularum lubrico inplexoque crine redimito. talia conse- 2»

rentes ut procul Pythius aduentare conspexit causamque

aduentus primis aspectibus recognouit, tbrono quo insidebat

exurgens Musas iussit occurrere. quae licet in Maiugenae

officium properare uiderentur, ratis tamen inces-

20 sibus mouebantur. ac tunc germano in participatum 9 в

operis consessumque suscepto prior orsus est Phoebus

anxia cum trepidis nutat sententia rebus 21

fluctuat incertis aut sors ignota futuris,

consultet mortale genus, quosque indiga ueri

25 cura facit dubios uel spes incerta fatigat:

at nobis praescire uacuum, cunctatio nulla est:

2 auriebat R || 4 austi R \\ 6 banetos BR \\ 7 affligendum

B || 8 ammonita BR || 9 graeci poetae cod.

Hug.: gtossam deteui | 11 Liu;. Atex. 36 || AYMOY N606A6N

ATTOPYKl BR: priora иerba in BR recte teguntur: ab postea

deprauata sunt || 12 deteta ex scripsi primis (primae BR) ll

13 ammonebat BR || 15 implexoque B \\ 16 pithius B \

19 satis BR1 || 21 consensumque R \\ susce Aie desinit fot. 6

и. in B : sequitur fot. 7 nostrum ex contiguis uenire pectus,

fot. 15 r. incipit pto prior orsus est foebus desinit fot. 15 u.

certum est tauripotens decusque diuum cf. praef. || 24 con

suttat D || quosque — dubios Hauptius quodque — dubium BR \\

26 nacum Satmasius ad script. hist. Aug. ed. Hack. 1 p. 564

nacmim RB ||

10 MARTIAKI CAPELLAE

quod superi uoluere licet : de pectore fixis

praeoptare caret: sic quod placet atque <necesse est.

sed Ubi quod nondum uenit mansura uoluntas,

consilium uis ferre meum : sic semper ad omne

uelle capis socium, faciunt atque addita mentem. 5

22 est igitur prisci generis doctissima uirgo

conscia Parnaso, cui fulgent sidera coetu :

cui nec Tartareos claustra occultare recessus

nec louis arbitrium rutilantia fulmina possunt,

fluctigena spectans qualis sub gurgite Nereus, ю

quaeque tuos norit fratrum per regna recursus,

peruigil inmodico penetrans arcana labore,

quae possit docta totum praeuertere cura

quod superis praescire datum : quin crebrius in nos

ius habet illa deos urgens in iussa coactos i5

ef> quod nulla queat superum temptare potestas,

inuito scit posse love. stent ardua magno :

alterutrum cumulat parilem meruisse iugalem.

23 His Apollinis dictis laetabunda Virtus quod tam excellentis

uirginis suasum uidet esse coniugium, ut nihil^o

amissum ex supra dictarum duceret dignitate, nomen ta

men eius inquirit. quod ubi cognouit Philologiam esse de

qua foedus instabat, tanta gratulatione alacritateque concutitur,

ut aliquanto de ingenito rigore descendens etiam

corpore moueretur. quippe propinquam esse commemo- 25

rat et laudatae illius Mantices patronam in ipsam quoque

Sophiam supellectilis multae remuneratione largissimam.

nam Vиxílv incultam ac ferino more uersantem apud

banc asserit expolitam, ita ut siquid pulchritudinis ornaiO

G tusque gestaret ex Philologiae sibi cultibus arrogarit, so

quae ei tantum adfectionis impendent ut eam semper immortalem

facere laborarit. nihil igitur immorandum,

1 da pectora UI) de pectora b || 2 sic quod scripsi si

quod RB si quid uutgo \\ 3 sed tibi dum quia non uenit D

! ad omne scripsi ab omni Ш) \\ 1 parnasio BD || 8 recus-

.sus D || 13 peruertere D || 15 urgueus D || 17 ut ante

steut add. Vutcanius || 20 uidit Л || 26 mantices RB manticis

r || 27 sophian R ||

LIBER I 11

quippe cum impigrum gerendorum sciat esse Cyllenium.

sed acceptis Apollinis fatibus respondit ipse Maiugena

certum est Lauripotens decusque diuum 24

nostrum ex contiguis uenire pectus

5 et quicquid socium ciere numen

iunctus compererim probare rerum.

sed numquam mage uelle dlsparamus

et fit collibitum manere iussis

quam cum Deliaco meare fatu

10 cura atque arbitrio monemur isto.

<hunc quippe ambiguum nefas putamus

et quaecumque fuit perit uoluntas.

quocirca officio decentiore

paret praecluibus libens profatis

i5 Arcas in thalamus uenire iussus.

sed tu Delie, quo Tonantis extet

compar propositum uolensque nutus,

instes: nam solitus ciere pectus

et peruersa uigil mouere sensa

20 illum contribuas fauere iussis,

ut coeptis sacra fulserit uoluntas.

Haec dicente Mercurio 'quin potius' inquit Virtus 25

' uterque uestrum louem uoce conciliet. nam et hic eius

consiliorum conscius et tu praeceptionis arcanus. ¡He

25 mentem nouit, tu uerba componis. Phoebo sueuit instanti

concedere, tibi pectus [solitus] aperire. addo quod uos

numquam conuenit disparan et licet hic cursor ApоШneГ>

plerumque axis celeritate uincatur ac remorata statione

consistens captet demum festinata praeuerterc, tamen

so dum consequitur ita libratus anteuenit, ut cessim plerum

que recursitans gaudeat occupari. una igitur uestrum

lovem pia pignora conuenite. certum quippe est quod et

1 impigrum Bondamus impiger BR || 15 archas D

19 peruersa — mouere Vonckius praeuersa ,— monere BD

21 ut Barthius et BD \\ 25 instante B \\ 26 sectus sotitús

BD pectus Koppius solitus deteui || 29 captet Ь caput A

captat B || 30 cessum Л cessem rB l im add. Ь ||

12 MARTIANI CAPELLAE

Phoebo coniuens splendori succumbat et cum Stilbonte

1 £L incedens conubiorum copulis adlubescat.' his dictis

Virtus praecedentis officio ac Mercurialis uirgae perflatione

concussa in caelum itura sustollitur. augurales uero

alites ante currum Delio constiterunt uti quis uellet uectus 5

ascenderet. nam futura plerumque conformans his praesagire

consueuerat. petaso autem ac talaribus concitatis

coepit praeire Mercurius. sed scandente Phoebo Musarum

pedisecus adhaerensque comitatus candenti canoraque

27 alite uehebatur. tum uero conspiceres totius mundi gau- ю

dia conuenire. nam et Tellus floribus luminabat quippe

ueris deum conspexerat subuolare Mercurio et Apolline

conspicato aëria temperies sudis tractibus renidebat. superi

autem globi orbesque septemplices suauis cuiusdam

melodiae harmonicis tinnitibus concinebant ac sono ultra 15

solitum dulciore, quippe Musas aduentare praesenserant.

quae quidem singillatim circulis quibusque metatis ubi

suae pulsum modulationis agnouerant, constiterunt. nam

Vrania stellantis mundi sphaeram extimam continatur,

28 quae acuto raptabatur sonora tinnitu. Polymnia Satur- 20

nium circulum tenuit, Euterpe louialem, Erato ingressa

<Martium modulatur, Melpomene medium ubi Sol flammanti

mundum lumine conuenustat. Terpsichore Venerio

sociatur auro. Calliope orbem complexa Cyllenium , Clio

citimum circulum, hoc est in luna collocauit hospitium. 25

quae quidem grauis pulsus modis raucioribus personabat.

sola uero, quod uector eius cygnus impatiens oneris atque

etiam subuolandi alumna stagna petierat, Thalia de-

29 relicta in ipso florentis campi ubere residebat. interea

tractus aerios iam Phoebus exierat, cum subito ei uitta so

l coninens D conhibens R cohibens rB conhiuens 6 ||

splendore BR corr. in marg. ed. fute. \\ 8 caepit R || 9 pedissecus

R pedisequs b || 11 tuminabat Grotius tumina BR luminata

in Bas. Cant. Bodt. ottero extare mihi non persuasif Koppius

|| 12 Mercurio scripsi mercurium BR \\ apollinem R ||

19 continatur R et Puteaneus cf. Satmos. ad script. hist. Aug. ed.

Hack. l 564 concinat r concinebat (ebat in ras.) /«'Ht, add.b ||

20 potimnia B || 22 marcium D \\ 23 terpsicore II t> \\ 24 sotiatur

B || clyo BO || 26 graues 6 || 27 cignus BD || impaciens D \\

LIBER I 13

crinalis immutatur in radios laurusque, quam dextera retinebat,

in lampad cm mundani splendoris accenditur,

fumtque uolucres, qui currum Delium subuehebant, auheli

flammis [lucis] alipedes. atque idem pallio rutilante

5 ac reserato stellantis poli limine Sol repente clarus emicuit.

Cyllenius quoque in sidus uibrabile astrumque n в

conuertitur. atque ita metamorphosi supera pulclmores 30

per Geminos proprietate quadam signi familiaris inuecti

augusto refulsere caelo ac mox Tonantis palatium petiue-

10 runt. qui 'postquam introgressi et coran i data copia fandi'

ut uidit Clarius consortiopatremlunonis haerentem>, quam

nouerat suffragari plurimum ac fauere conubiis, laetus

primo omine ipsamque conciliai is, in cuius arbitrio positam

mariti nouerat uoluntatem, ita mitis affatur

15 possem minore ambigens fiducia 31

solum Tonantem pignoris pro foedere

pubeda uixdum uel paterna contremens

praecepta adire, ni iugata caelitum

omen pararent prosperum consortia

20 tabensque diuum nunc moneret nexio.

lunone thalamos quis rogare conscia

nolet deorum? cum futura pronuba

eadem proferto quaeque suffragabitur.

iugalis ergo blanda nutus praestrue

S5 nostrisque suade quo allubescat nisibus.

te nunc parentem principemque maximum 32

fatumque nostrum, quippe Parcarum chorus

humana pensat, tuque sortem caelitum,

30 tuumque uelle est ante praescientias

ac mente gestas quicquid instabit deis:

cuiusque nutu gignitur necessitas,

futura cuius alligat decretio :

instatque quicquid uelle uel serum potes :

3 haneli B || 4 flammantis Vonckius || luois deteui

6 cytlenium D \\ 10 Verg. Aen. 1 520 || 13 homine R

15 fidutia Л || 17 bupaeda Koppius \\ 21 thatamus R \\ con

stia R ¡| 22 nottet B || 25 suade Barthius suada BR \\

33 itligat R |l ad decretio add. I dis Ь \\

14 MARTÍANI CAPELLAE

te te igitur illo quo benignus numine es

<deposco, caeli blanda temperatio

piumque culmen, iure qui diuum pater,

concede proli, quo nepotum prouehat

numerum, supernis astra quem uibrant polis, 5

Maiae tuumque flagitat pignus sacrum,

thalamis iugetur uirginis doctissimae.

33 sed te parentis cura si stringit pia,

par est deorum conuoces coetum potens

conubium ipsa sanciens cum coniuge 10

quo prolis extent lege supera nuptiae

13 G perpesque uinclum caelitum signet decor.

34 Hic postquam Delius conquieuit, conuersus ad coniugem

luppiter quid eius uoluntas haberet inquirit. uerum

illa multa ratione permulsa, primo quod ei qui placidita- i5

tem afierre solitus Phoebus orabat quique etiam a se

eiusdem filias eruditas ad parentum quoque conspectum

fecerat subuolare, dehinc nuptiis luno non solita refragari,>

tunc etiam Cyllenium diligebat quod eius uberibus

educatus poculum immortalitatis exhauserat perindeque 20

et matris gratiam conferebat, accrescebat uotis quod

multa eam Clarius conciliatione deuinxerat: faciendum

profecto accelerandumque persuadet, ne itidem Cyllenius

Cypridis lactatus inlecebris Hermaphrodito fratrem gignere

35 succensus optaret. stimulabat paululum louem, ne uxoris к

Cyllenius fotibus repigratus somnolento repente marcore

torperet et iam uelut maritali uacatione feriatus discur-

36 sare sub praeceptis louialibus denegaret. ' nam illum iam

pridem' ait 'Philologiae sentio amore torreri, eiusque

studio comparatas habere quam plures in famulitio disci- so

plinas ipsumque linguae insignis ornatibus fandi nimiam

uenustatem quo placeret uirgini consecutum, deinde barbito

aurataque chely ac doctis lidibus personare. addo

qu<

stringit omission post sed add. bd \\ 15 eam ex Dresdensi Koppius.

sed ei recte habet: luno enim intettegitur aer || 19 tum 6 ||

24 ermafrodito BR || 25 succensus b suscensos BR suscensus

r || 32 eonsequutum R \\ 33 chaety BR \\

LIBER I 15

quod celebrat mirabile praestigium elegantiamque pingendi

cum niños etiam uultus aeris aut marmoris signifex

animator inspirat. totum certe conplacitum est quicquid

comit decorem iuuenalium gratiarum.' se igitur eos

5 iam pridem amore mutuo colligatos idcirco paululum distulisse,

ne in thalamum primaeua aífectione festinans,

cum discurrendum esset, totis noctibus repigratior pau

lulum simularet anomalum. tunc luno 'atquin' ait 'eius- 37

dem conuenit uirginis subire uinclum, quae illum etiam

10 quiescere cupientem coniuere non perferat. an uero

quisquam est qui Philologiae se asserat peruigilia labo

rata et lucubrationum perennium'nescire pallorem? quae

autem noctibus <uniuersis caelum freta Tartarumque discurrere

ac deorum omnium sedes curiosae indaginis 14 G

i5 perscrutatione transire , quae textum mundi circulorumque

uolumina uel orbiculata parallela uel oblique decussatos

polos et climata axiumque uertigines cum ipsorum

puto siderum multitudine numerare nisi haec Philologia

gracilenta quadam adfixione consueuit, quotiens deos

20 super eiusdem coactione instantiaque conquestos, cum

eos concubiae aut intempestae noctis silentio quiescentes

ad se uenire inaudita quadam obsecratione compelleret?

tam uero abest ut sub hac possit pigrescere intricarique 38

Cyllenius, ut commotis ab eadem suscitatisque pennis

25 extramundanas petere latitudines urgeatur. cur igitur

rex optime differuntur cum pro sola Atlantiadae soller -

tia duos uigiles repromittam ? ' haec cum luno adfixa, 39

ut adhaerebat elatiori plurimum loui, adclinatis eius auribus

intimaret, de quodam> purgatioris uibratiorisque lu

so minis loco adlapsa sensim Pallas corusca descendit atque

l elegantiamque r elegantiam RB etegantia Ь I| 3 certe

BR ergo b || 4 iuuenalium R iuuenalS (ë in ras.) B iuuenitinm

г || 7 repigritior BR corr. Grotius 1| 8 atquin B

10 conibere BR corr. br || 11 phytologiae R || 13 discutere B

14 indaginis b indagis BD \\ 16 obliqua decusata potose

timata BD corr. Grotius || 20 instantiaque b constantiaque

BD || 21 conubiae Ь Ц 24 pinnis B1 ' " "

tidae B \\ solertia D \\ 30 allapsa

AitBR II

26 athlantide D atlan-

B descendit b discen16

MARTIANI CAPELLAE

ita ut uidebatur uertici louiali inhaerere superuolans tan

dem constitit sublimiore quodam annixa suggestu. quam

cum luppiter, ut iugali elatior adhaerebat, de proximo

contiguoque suspexit, sic exorsus 'o uirgo nostri pars

melior opportune uotis intermixta Maiugenae, quae siue 5

Deliacis uocibus permulsa descendis siue absque te louis

non erat formare consilium seu consensus noster ne mutilus

uideretur approperas: noueris tamen Philologiae

Cyllenium nuptias postulare. nondum mea prompta sententia

est. experto quid suadeas. noui quippe quam eius- ю

dem uirginis incessabilis labor tibi semper acceptus et ut

e tuis numeretur illa pedisequis. par est igitur ipsa praesertim

decernas quicquid de eius conubio prouisura dis-

40 pensas.' tunc Pallas aliquanto summissior ac uirginalis

pudoris rubore subfusa oculosque peplo quod rutilum cir- i5

cum caput gestabat obnubens improbabat aliquantum

quod super nuptiis uirgo consulitur praesertimque eius,

quam propter consociationis officia manere cuperet semt5

G per intactam. dedignatur praeterea huius modi adbibere

consensum, cum ita expers totius copulae censeatur, ut 20

neque de ulla commixtione progenita neque ipsa pro

creare quicquam Arithmetica teste monstretur. ac tunc

septem radiorum coronam soliuaga uirginitas renudauit,

ue futurorum causis et copulis interesset. quia tamen

eius optauerat luppiter exegeratque consilium , suadet 25

deos maritos dearumque grandaeuas in haec decernenda

conduci. quippe <conuenire Cyllenio ut pro officiorum

praemiis potissimorum fauor caelitum eius uincla sanciret.

augustius quoque fieri louiale decretum, cum coetu

deorum adtestante depromitur, ipsamque nupturam deo so

conuenire non posse nisi si per senatus consultum mortalis

41 esse desineret. id genus plurima suadente Tritonia regum

coniugum uterque consentit. ac mox louis scriba prae-

1 uertici b uertice BR \\ 5 oportune B \\ 8 phylologiae

chyttenium R || 16 aliquantulum r

19 intacta R \\ 22 arithmethica B

Grotius || 30 attestante B \\ 31 si pe

tus consutto Bu superi S. C. Grotius

18 consotiationis B ||

24 futurarum BR corr.

r S. С. scripsi super senaLIBER

I 17

cipitur pro suo online ac ratis modis caelicolas aduocare,

praecipueque senatores deorum, qui penates ferebantur

Tonantis ipsius quorumque nomina quoniam publicari

secretum caeleste non pertulit, ex eo quod omnia pariter

5 repromittunt, nomen eis consensione perfecit. Vulcanum 42

uero louialem ipse luppiter poscit, licet numquam ille de

sede corusca descenderet. tunc etiam ut inter alios potissimi

rogarentur ipsius collegae louis, qui bis seni cum

eodem Tonante numerantur quosque distichum com-

10 plectitur Enmanum

luno Vesta Minerua Ceresque Diana Venus Mars

Mercurius> louis Neptunus Vulcanus Apollo

item et septem residui, qui inter duodecim non uocantur. 43

post hos quam plures, alti pro suis gradibus, caelites ac

i5 deorum omnium populus absque inpertinentibus conuocandi.

nec mora milites louis per diuersas caeli regiones **

approperant, quippe discretis plurimuin locis deorum singuli

mansitabant et licet per Zodiacum tractum non inilli

singulas uel binas domos animalibus titularint, in aliis ta-

¿o men habitaculis commanebant. nam in sedecim discerni ít¡ #

dicitur caelum omne regiones. in quarum- prima sedes

b abere memorantur post ipsum louem di Consentes Penates .

SalusacLaresIanusFauoresOpertanei-[NocturnusJque. in 46

secunda itidem mansitabant praeter «lomum louis, quae ibi

.:: quoque sublimis est, [utestin omnibus] PraediatusQuirinus

Mars [Lars militaris]. luno etiam ibi domicilium possidebat,

Fons etiam Lymphae dique Nouensiles. sed de tertia regione

unum placuit corrogari. nam louis Secundani et 47

louis Opulentiae Mineruaeque domus illic sunt constitutae.

so sed omnes circa ipsum louem fuerant in praesenti. Discordiam

uero ac Seditionem quis ad sacras nuptias corro-

7 chorusca D || 10 ann. 63 Faht. || 12 iuppiter BR corr.

huteamos || 13 ex B \\ 20 discernitur B || 22 du BR \

23 fabores B'№ || opertanei or obportanei B obtertanei /i |

Nocturnus deteui \\ 25 ut est in omnibus deteui || Praebiatus

0. MiiUerus Etrusc. 11 p. 129 \\ 26 tars inducta s B

Lars mititaris deteui || 27 ad Fons add. i r (h. e. Fors) r

lj-шраe R || diique BR \\ ad Noueusites add. l i (h. e. looensiles)

r ||

MAHTIAXUS САРЕЫ.Л 2

18 MARTIANI CAPELLAE

garet praesertimque cum ¡psi Philologiae fuerint semper

inimicae? de eadem igitur regione solus Pluton, quod pa-

48 truus sponsi est , conuocatur. tunc Lynsa siluestris Mulciber

Lar caelestis nec non etiam militarte Fauorque ex

49 quarta regione uenerunt. corrogantur ex proxima trans- 5

cursis domibus coniugum regum Ceres Tellurus Terraeque

50 pater Vulcanus et Genius. uos quoque louis filii Pales et

Fauor cum Celeritate Solis filia ex sexta poscimini. nam

51 Mars Quirinus et Genius superius postulati. sed etiam

Liber ac Secundanus Pales uocantur ex septima. Fraudem ю

quippe ex eadem post longam <deliberationem placuit ad-

52 hiberi , quod crebro ipsi Cyllenio fuerit obsecuta. octaua

uero transcurritur , quoniam ex eadem cuncti superius

53 corrogati solusque ex illa Veris fructus adhibetur. lunonis .

54 uero Sospitae genius accitus ex nona. Neptune autem 15

et Lar omnium cunctalis ac Neuerita tuque Conse ex de-

55 cima conuenistis. uenit ex altera Fortuna et Valitudo

Pauore Pallore et Manibus refutatis, quippe hi in con-

56 spectum louis non poterant aduenire. ex duodecima Sancus

tantiim modo euocatur. Fata uero ex altera postulan- 20

57 58 tur. ceteri quippe illic di Manium demorati. ex bis sep

tena Saturnus eiusque caelestis luno consequenter acciti.

í7<? 59Veiouis ac di publici ter quino ex limite conuocantur.

60 ex ultima regione Nocturnus lanitoresque terrestres simi-

61 liter aduocati. ex cunctis igitur caeli regionibus aduocatis 25

deis ceteri, quos Azonos uocant, ipso commonente Cyl-

62 lenio conuocantur. tunc elementorum praesules> atque

utilitatis publicae mentiumque cultores omnisque populus

po testa tuim, qui Numae nulli successori indicantur [qui],

confestim o runes louis imperio conuocati, in aulam cae- so

t.tam Л || 3 Lympha Grotius П 4 et familiaris Grotius \\

faborque BR \\ 9 sed 6r sic BR \\ 10 septima b septimae

BR || 15 sospitae Grotius hospitae BR \\ 16 et от. B1D \\

in cunctatis tatere uidetur cum cum nomine dei aticuius || Nerina

Grotius sed cf. Prett. myth. R. p. 503 || conse BD cosse b \\

18 faborque pastor BD corr. O. Mutteras post Gyratdum et

Grofium || hiiА || 21 ex от. BD1 || 21 et 23 du BD || 29 qui

Numae nulti successori indicantur scripsi quis Numae multus

successor indicatur qui BR (sed indicat R) \\ qui detui ||

LIBER I

19

litem conuibrantibus uenere sideribus. tunc lanus in 63

limine militesque louis ante fores regias constiterunt ingressuros

etiam cunctos nominatim uocabat Fama praeconans.

at intra consistorium regis quaedam femina, quae 64

5 Adrastia dicebatur, urnam caelitem superamque sortem

inreuocabilis raptus celeritate torquebat excipiebatque

ex uplubili orbe decidentes sphaeras peplo inflexi pectoris

einapuévri. Clotho uero Lachesis Atroposque, quoniam 65

sententias louis orthographae studio ueritatis excipiunt

10 utpote librariae superum archiuique custodes, cum senatum

curiamque contrahi et ipsum Tonantem exuuiis indusiari

publice cernerent, senatus in acta caelestiumque

consultum stilos acuunt cerasque componunt. tunc lup- 66

piter publica et quae senatum contracturus assumit indui5

menta percipiens apponit primum uertici regalis serti

flammantem coronam contegitque ex posticis caput quodam

uelamine rutilante, quod ei praesul operis Pallas ipsa

texuerat. dehinc uesti admodum candidae obducit amictus

hyalinos, quos stellantibus oculis interstinctos crebri uisobratus

ignium luminabant. tunc duos globosos orbes

quorum unus auro electro alius praenitebat, dextera porrectiore

corripuit, laeua enneaphthongon chelyn innitenti

similis imprimebat. calceos autem smaragdfneae lluctu

uiriditatis herbosos uestigiis eins Tellus annexuerat. in-

25 sidebat autem ex pauonum pennis intertextae oculataeque

pallae, ex qua multicoloribus notulis uariegata picture uernabat.

sub calceis uero fuscinam deprimebat. huius sug- 67

gestui subditus lunonis consessus haut indecenter orna- is G

I conuibrantibus Ь conuibratis B conbibrantis R II uenere

6 nenire BR \\ 2 foras Л || ingressurus R ll 3 uocabant

R || 4 ad Л |I 8 imarmene BR \\ ctoto BR 10 arciuique

BW || m ante senatum add. Ь \\ 11 contrai R \\ 12 pubhci

R || senatus scripsi magistrate BR || caelestiumque Ь

caelestumque 'BR \\ 16 coutig-itque R \\ 19 yalinos BR П

20 duo Bf duos add. b \\ 22 enneapthongon B ennaeapthongon

R || chaelm B chaelyn R || 23 smaracdmeae Ь smaracdinae

B smaracdine R 24 aunexuerat Ь annexuit BR

25 pinnis B1 || 26 nariegata R uari**cata B uariagata r

28 consensus B'R || aut R baud B \ 29 calnmnate B

tumnate Ь galaumate D corr. Grotius \

2*

20 MARTIANI CAPELLAE

tus. <ipsa uero tecto capite lacteo quodam calymmate

praenitebat, cui gemmis insitum diadema pretiosis: nam

neque Scythidis uirecta nec Cerauniorum uibrans fulguransque

lumen nec flucticolor hyacinthi credebatur abesse

profunditas. sed totum illud sertum capitis fulgurantis 5

Thaumantias optulisse reginae caelitum ferebatur. ipsius

uero diuae ultus assidua perlucens gratia fratri consimilis,

nisi quod Ule inmutabili laetitia renidebat, haec commutationum

assiduarum nubilo crebrius turbidatur. nam uestis

eins hyalina sed peplum fuerat caligosum , quod tamen ю

si adpulsu cuiusque luminis tangeretur inter obumbrantes

nebulas sudae perspîcuitatis gratia praeniteret. haec lulmen

dextera, laeua sonorum bombis terrentibus tympanum

sustinens, sub quibus plurimum sudans ima subiecta roscidis

uidebatur inundare tluoribus. huius uero calcei i5

admodum furui, quorum maxime solea atrae noctis nigredine

coloratur. nam eiusdem genua zona quidem diuersicolor

ambiebat, quae nunc perfulgido resplendebat orbe

nunc uanescentis gratiae tenuata uarietas ita penitus obli-

68 quabat> tamquam nihil habuisset ante discolorum. his 20

igitur uterque regum indumentis decenter ornati ante

consessum in suggestu sidereo positam quandam sphaeram

caelatam uarietate multiplici conspicantur , quae ita ex

omnibus compacta fuerat elementis, ut nihil abesset quicquid

ab omni creditur contineri natura. illic caelum omne 25

aer fretadiuersitasque telluris claustraque fuerant Tartarea.

urbes etiam compita cunctorumque species animantium

tam in specie quam in genere numerandae. quae quidem

sphaera imago quaedam uidebatur ideaque mundi. in hac

quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi cotidia- so

3 scytidis B scytis D || ceraunorum B || fulgorans (que

deteta) B í gurantis add. b |l 4 lumen nec — capitis fulgu

rantis от. B |¡ yacynthi D |J 5 f utgorantis D \\ 6 taumantias

BD || obtutisse/) || 8 comutationum D || 10 yalina.S/> |l

11 appulsu Db |1 13 dextra D \\ tymphanum B typhanum D |f

15 ad fluoribus add. l fluuo b || 19 obtigabat B i obtiquabat

add. b abligabat D || 21 igiturgne ñ igitur B uterque

add. b || 22 consensum R || opositam R \\ 26 fuerat H ||

27 animantum B || 29 ydeaque B ||

LIBER I 21

nis motibus agitarent- idem in reformanti speculo relucebat.

ibi quem augeri quem deprim¡ quem nasci quem

occidere luppiter uellet manu propria ipse formabat.

quam terrarum partem disperdere quam beare quam ua- 19 в

5 stam quamque celebrem cuperet fictor arbitrarius uariabat.

hoc igitur fatum publicum conspicans conponensque íleo- 69

rum senatum iussit admitti. quamuis intus quos innouiinabiles

sacra uis testatur intrarent, tamen etiam primatibus

diuum praesertimque parentibus uterque consurgunt.

10 uerum sator eorum gressibus tardus ac remorator incedit 70

glaucoque amictu tectus caput. praetendebat dextera

flammiuomum quendam draconem caudae suae ultima deuorantem,

quem credebant anni numerum nomine perdocere.

ipsius autem canities pruinosis niuibus candicabat,

i5 licet ¡lle etiam puer posse fieri crederetur. eius coniunx 7t

grandaeua corpulentaque mater quamuis fecunda circumfusaque

partubus tamen floridam discoloramque uestem

herbida palla contexerat, in qua totus gemmarum metallorumque

census atque omnium prouentus <ïrugesque satio-

20 num larga admodum ubertate ferebantur. huic Vesta quae 72

etiam coaeua eius fuerat, adhaerebat. quae quod nutrix

louis ipsius suoque eum sustentasse gremio ferebatur

caput regis ausa est osculari. post hos candida cum sorore 73

Sol auratus expetitur. qui mox ut coepit ingressui pro-

25 pinquare, purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor anteuenit,

et rosulenti splendoris gratia totam aulae ipsius

curtain obstupefactis ceteris ornatibus luminauit. ast ubi

primos honorati capitis radios ingressurus immisit, ipse

etiam luppiter paululum retrogressus sub immensi nitoris

so numine caligauit , sphaera uero orbesque , quos dextera

sustinebat, ueluti speculo cognati luminis refulsere. luno 74

1 idem in reformanti specuTo scripsi pedae {paediae Koppius)

reformantis speculo Grotius pedeire (eorr. ex pideire)

formantis speculo B pidei (pithei r Pythei Koppius) refor

mantis speculo R || 5 cupiret R || 6 componensque R ||

7 amitti R \\ 11 dextra R \\ 14 canicies b cantices R cani

cis B || 15 coniux R || 17 partibus BiR1 || 27 caeteris B

caeterorum b || 29 snb sub B \\ 30 sphaera scripsi sphaeraeAD

22 MARTIANI CAPELLAE

autem diuersicoloris illustris ornatibus ac uaria uelut

speculo cognato gemmarum luce resplendens candentibus

75 serenis). enituit. erat illi in circulum ducta fulgens corona,

quae duodecim flammis ignitorum lapidum fulgurabat.

quippe tres fuerant a fronte gemmae Lychnis Astrites et 5

20 G Ceraunos, quae eius effigiem reuerendam a cognitione

conspicientium uibrantibus radiorum fulgoribus occulebant.

quarum alia Cancri cerebro Leonis oculis altera

Geminorum fronte assumpta tertia dicebatur. aliae sex

ex utroque latere rutilabant, quarum Siuaragdus una, 10

Scythis altera, laspis tertia uocabatur. inter quarum uirorem

fêta mari lumina coruscans fronti quaedam inte

grior suauitas resplendebat. Hyacinthos Dendrites etiam

Heliotropios utrimque compacti. qui lapides coloribus

suis terras ratis t empor u m uicibus herb id ab an t, quos ei 15

ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur' et Autunmus

munere contulisse. posterior autem pars coronae

Hydatide Adamante et Crystallo lapidibus alligabatur.

hos enim Hiemps undosa genuerat. ipsius uero diui auro

76 tinctam caesariem comasque crederes bracteatas. facie 20

autem mox ut ingressus est pueri renidentis, incessu medio

iuuenis anbeli, in fine senis apparebat occidui, licet duo

decim non nullis formas conuertere crederetur. corpus

autem eius flammeum totum pinnata uestigia pallium cocci-

77 neum sed auro plurimo scutulatum. sinistra autem manu 25

clypeum coruscantem, dextera ardentem facem praeferebat,

calcei autem similes ex Pyropo. quem iuxta Luna

3 emicuit 6 || 4 ignitorum p ignotorum BR || fulgorabat

BR \\ 5 tichnis R || 7 uibrantes B || 9 dicebaatur

R || pro sex sed in ras. etiam ex B || 10 smaragdos B Ц

12 foeta B freta R || per in R ante lumina tegt fatso dixit Koppius

|| coruscans BR corr. Grotius \\ fronti b fonti BR fontis

r |] integrier scripsi interioris BR || 13 resptendebant R ||

yacinctos BR \ dendrides R j| 14 etiotropios BR || cöpacti b

copactu BR | 18 ydatite B ydatidae R |j alligabat R ||

20 bratteatas BR f| 21 ut от. BR1 || renidentes R renitentis

r || 22 haneli B || 24 pennata b \\ 25 scutulatum Burmannus

poetae Lat. min. I 365 rutilatum BR \\ 26 ctipeum

BR \\

LIBER I 23

leni quodam teneroque uultu es fraterna fulgorem lampade

resumebat. post hos admissi fratres louis, quorum

alter maritima semper inundatione uiridior, alius luc¡fuga

inumbratione pallescens. in capite uterque dominandi 79

5 sertum pro regni condicione gestabat. nam unus albidi so

salis instar candidum atque spumarum canitie concolorum,

alter ebeneum ac Tartareae noctis obscuritate furuescens,

qui quidem multo ditior fratre et semper <eorum quae

gignuntur conquisitionibus opulentus alius uero propter

10 molem elationemque corporis renudatus ac despuens diuitias

obpressione quaesitas. uerum utrique diuersa con- 81

iunx. nam hic nudus omnium nutricem deorumque hospitam

secum ducit, ille puellam accessibus gratulantem, 21 G

quae ita plerumque frugem exposcentibus tribuit, ut magni

i5 nominis uota sint eidem redhibere centesimam. dehinc 82

admissi Tonantis ipsius filii. inter quos primus quidem

ruber inuenis ac uorax omnium sititorque etiam sanguinis

gradiebatur. alter suauis et comis falcemque dextera,

laeua gestans cratera somnificum ac pronus in petulantiam

20 referebatur. huius gressus incerti atque olacis temeti madoribus

implicati. post hos duorum una quidem germa- 83

naque facies sed alius lucis sidere, opacae noctis alius refulgebat.

dehinc quidam roboris inauditi et extirpandis 84

semper aduersitatibus praeparatus. sed eius miros la-

25 certos rictusque Cleonaeos limis luno cernebat. quin inter 85

eos decentes feminae. quarum una uirgo ferebatur. alia

generationum omnium mater. illi> arcus cum pharetra

huic rosis decussatim uinctis sertata contextio. quam et

conspicere nitentem et faulem audire dulces inlecebras et

1 teui BR corr. p || 2 ammissi B1R \\ 5 condi-

6 canicie b canitiem BR vppíl p add. Ь || 7 ebe-

11 oppressione D || 15 nominis scrtpsi numi-

¡ redibere D || 18 falcemque Ь facemque B fatione

R

num B

nis BD

ceт D ||"dextraj9 || 19 im D \\ 22 opace от. B1D ]\ 25 subtimis

bD retortis oculis quia omnes priuignos praeter Mercurium

oderat add. Ь \\ quis B || 26 sequuntur eos decentes

(decernentes BR) feminae Grotius || 28 decusatim BR \\ uiuculatis

Ь II 29 dulcís B Il

24 MARTIANI CAPELLAE

adtrahere flagrantissimi spiritus halatibus redolentem et

osculis lambere et contingere corpore eiusque uelles cupidine

suspirare. quae quidem licet amorum uoluptatumque

mater omnium crederetur, tamen eidem deferebant

8(> pudicitiae principatum. cum his grata Ceres admodum ь

grauis femina alumnaque terrarum ac nutrix mortalium

87 uidebatur. quidam etiam claudus faber uenit, qui licet

crederetur esse lunonius, totius mundi ab Heraclito dictus

88 est deuorator. tunc etiam omnium garrula puellarum et

contrario semper fluibunda luxu leuitate pernix desultoria ю

gestiebat. quam alii Sortem asserunt Nemesimque non

nulli Tychenque quam plures aut Nortiam. haec autem

quoniam gremio largiore totius orbis ornamenta portabat

et alus impertiens repentinis motibus conferebat rapiens

his comas puellariter caput illis uirga comminuens eis- 15

demque quibus fuerat eblandita ictibus crebris uerticem

89 complicatisque in condylos digitis uulnerabat. haec mox

Fata conspexit omnia quae gerebantur in louis consistorio

22 G subnotare, ad eorum libros et pugillarem paginam cucurrit,

et licentiore quadam fiducia quae conspexerat in- 20

opinata descriptione corripuit, ut quaedam repente prorumpentia

uelut rerum seriem perturbarent , alia uero,

quae causarum ratio prospecta uulgauerat quoniam facere

inprouisa non poterat suis tamen operibus arrogabat.

90 post hanc uulgus ceterum deuenere. luppiter nunc solio a5

resedit praecepitque cunctos pro meriti ordine <residere.

tuncque subsellia flammabunda coetum suscepere sidereum.

uerum quidam redimitus puer ad os compresse

digito salutari silentium commonebat. 'conticuere omnes

91 intentique ora tenebant.' tunc luppiter coepit so

1 alatibus R \\ 9 deuorator Groiius 'admodum adotescens

ut Fabricius ait (Ы.Ы. Gr. I 802) democrator coniciens demorator

BН || 13 ad portabat in marg. ab ea credebant sibi

omnia bona prouenire ; hoc ïn quibusdam codicibus non habetur

add. h manu eiusdem saecuti quo codex uniuersus scriptиs

est || 15 comes B4i || 18 facta B1R \\ 19 currit B1R "

25 unlgus ceterum scrQsi uulgo ceteri BR \\ iupiter R

tune 6 || 29 Verg. Aen. 11 1 f 30 iupiter Л ||

LIBER I 25

' ni nostra astrigeri nota benignitas

conferre arbitrium cogeret intimum

et quicquid tacito uelle fuit satis

id ferre in medium collibitum foret,

5 possem certa meis promere ductibus

nec quisquam inlicitis tollere nisibus

concertans cuperet iussa deum patris.

sed tristis melius censio clauditur

atque infanda premit sensa silentium,

ш ne uulgata ciant corda doloribus,>

at cum laeta patrem promere gaudia

et certo deceat foedere pignora

palam perpetuis iungere nutibus,

cassum est nolle loqui sensa decentia.

и uobiscum ergo dei, grata propinquitas,

conferre studium est nota propaginis.

aequum quippe puto foedere caelitum

quae sectanda forent orsa probarier.

nostis Maiugenam pignoris incliti 92

20 in nostris merito degere sensibus.

quae nec frustra mihi insita caritas,

ut sueuit patria stringere pectora.

nam nostra ille fides sermo benignitas

ac uerus Genius fida recursio

25 interpresque meae mentis ó voue acer.

hic solus numerum promere caelitum 23 в

hic uibrata potest noscere sidera,

quae mensura polis quanta profunditas

qualis sit numerus marmoris haustibus

so et quantos rapiat margine cardines

quaeque elementa liget dissona nexio,

perque hunc ipse pater foedera sancio —

sed forsan pietas sola recenseat

10 doloris B1 || 18 fuerant JÇ'/Î1 || 19 nostis Dresdensis

nostris BR nostri br \\ inclyti B \\ pignus id inclytum Vonckius

|] 25 ó vouс acer scripsi honos sacer BR (eater B1

socer r) : cf. p. 37, 20 \\ 31 elimenla Л fl 32 sancto R sanctio

r l\

26 MAKTIANI CAPELLAE

quae parens probitas munera pensitet :

qui Phoebi anteuolans saepe iugalibus

in sortem famuli nonne relabitur ?

hic quoque sic patruis seruit honoribus,

<^ut dubium proprium quis mage uendicet. 5

illum conubio rite iugarier

suadent emeritis saecla laboribus

et robur thalamo flagitat additum.

93 at uirgo placuit docta quidem nimis

et compar studio sed cui terreus ю

ortus, propositum in sidera tendere:

plerumque et rapidis praeuolat axibus

ac mundi exsuperat saepe means globum.

cunae ergo officiant quod nihil editae,

censendum, superi quique crepundia i5

terris recolitis uestra tenerier,>

quae occultant adytis sacra latentibus.

iungantur paribus, nam decet, auspicis,

et nostris cumulent astra nepotibus.

94 Sed postquam luppiter finem loquendi fecit, omnis 20

deorum senatus in suffragium concitatur adclamantque

cuncti fieri protinus oportere adiciuntque sententiae louiali

ut deinceps mortales, quos uitae insignis elatio et

maximum culmen meritorum et ingenium in appetitum

caelitem propositumque sidereae cupiditatis extulerit, in 25

95 deorum numerum cooptentur ac mox inter alios, quos

aut Nilus dabat aut Thebae, Aeneas Romulus aliique, quos

postea astris doctrinae 1101111:11 inseruit, designatí caelites

nominentur, ut post membra corporea deorum fierent

96 curiales. his quoque annuente loue iubetur quaedam so

grauis insignisque femina, quae Philosophia dicebatur,

24 в hoc superi senatus consultum aeneis incisum tabulis per

97 ofbes et compita publicare. tunc luno condicit propter

5 uindicet B' \\ 7 suadentc meritis BD || 14 cunae ergo

officiant quoi nihit? edite censendum Grotius || quod scripsi

quo HD || 18 auspiciis br \\ 23 ud B'R || 24 et от. BЧi \\

26 coaptentur Br \\ 27 taebae BR \\ 33 competa b \\

LIBER II 27

praedictorum thalamum iuuenum et nuptialia peragenda

uti postridie omnis ille deorum senatus in palatia, quae in

Galaxia louis habitationem potissimam faciunt, diluculo

conuenirent. his igitur actis solio rex ipse surrexit omnis-

5 que ille deorum numerus sedes proprias cursusque repetiuit.

< LIBER II

Sed purum astrificis caelum scandebat habenis 93

Nox reuocans merso fulgentia sidera Phoebo.

10 ardua tunc senior succendit plaustra Bootes

et spiris torvo nituerunt astra Draconi,

auratis etiam flagrans splendebat in armis

qui trahit aestifero fulgentem Sirion ortu,

hoc quoque Nysiacis quod sparsum floribus ardet

i5 multiplic! ambitum redimitur lumine sertum.

uirginis interea trepidas perlabitur aures

fama louis magno dum complet tecta boatu.

Denique ipse compertis> superum decretis adultaque 99

iam nocte Philologia peruigilaus multa secum ingenti cura

L-.. anxia retractabat. ingrediendum primo senatum deum

louisque subeundos inpraemeditata uisione conspectus

3 í habitationem r arbitrationem BR || 6 subscriptum

securus melior felix us (as in ras.B) p (j> B) _coiñ. consist, rethor

(rhetor B) urt>. (urbis titteris is in ras. B) К ex meudosissimis

exemplaribus emendabam contra legenae (legente B) deutero

(eucherio in ras. B) scotastico discípulo meo romae ad porta

capona consist (cons B) pautini uic (ne B) sub die noil martiaru

christo adiuuante MARTIANI MIÑNEI FELICIS CAPELLAE

LIBER PRIMVS EXPLICIT' (INCIPIT LIBER

SECVNDVS FELICITER add. B) in BR et eadem fere in D

cf. 0. lahnius actorum acad. Lipsiensis V p. 351 sq. || 10 boothes

D || 11 dracone D || 13 syrion B \\ 14 nisyacis B nisiacis

D I]

28 MABTIANI CAPELLAE

100 exiliendumque sibi in superam caelitumque sortem. deinde

25 G ipsi sociandum esse Cyllenio, quem licet miro semper

optarit ardore, tamen uix eum post unctionem palaestricam

recurrentem dum flores ipsa decerperet praelectis

quibusdam herbusculis conspicata. quid quod utrum sibi 5

haec nuptialis conduceret amplitudo anxia dubitabat? nam

certe mythos poeticae etiam diuersitatis delicias Milesias

historiasque mortalium postquam supera conscenderit

se penitus amissuram non cassa opinatione formidabat.

101 itaque primo conducatne conubium atque aetherii uerticis ю

pinnata rapiditas apto sibi foedere copuletur ex nuptiali

102 congruentia numero conquirit. moxque nomen suum

Cylleniique uocabulum — sed non quod ei dissonans discrepantia

nationum nec diuersi gentium ritus pro locorum

causis cultibusque finxere uerum ¡Hud quod nascenti ab i5

ipso loue siderea nuncupatione compactum ac per sola

Aegyptiorum commenta uulgatum fallax mortalium curiositas

asseuerat — in digitos calculumque distribuit. ex

quo finalem utrimque litteram sumit, quae numeri primum

perfectumque terminum claudit. dehinc ¡Hud quod 20

in fanis omnibus soliditate cubica dominus adoratur. lit

teram quoque, quam uim mortalitatis asserere prudens

Samius aestimauit, in locum proximum sumit ac sic mille

103 ducenti decem et octo numeri refulserunt. quos per nouenariam

regulam distribuens minuensque per monades ¿a

decadibus subrogatas in tertium numerum perita re-

104 strinxit. suum quoque uocabulum per septingentos uiginti

quattuor numeros explicatum in quaternarium duxit,

qui uterque numerus congruenti ambobus ratione signa-

105 tur. nam et <ille , quod ratio principium medium finem- sо

que dispensat, pro certo perfectus est, quippe lineam facit

solus et solidorum frontes incunctanter absoluit. nam

2 sociandum scripsi soeiandam BR || 3 obtarit R || 5 herbuscolis

R || utrumne b || 8 conscenderet B1R \\ 9 ammissuram

B1R || formidat B1R || 11 pennata Ыl || 21 solyditate

R |I cubica r cybica B cybi аc R П 22 uim B uimuum R sed

cf. Heinsius in Burт. Quid. I p. 254 || 25 distribuens от. B1R ||

26 restrinxit Л || 32 fontes B' ||

LIBER II 29

longitudine profunditateque censentur. dehinc quod numeri

triplicatio prima ex inparibus Kúßov gignit. tres

autem symphonias quis ignorat in musicis? Numerusque

inpar maribus adtributus. omne uero tempus tribus uici-

5 bus uariatur. atque idem numerus seminarium perfecto- 26 G

rum sexti uidelicet atque noni alterna diuersitate iuncturae.

rite igitur deo adtribuitur rationis. Philologia autem 106

quod etiam ipsa doctissima est, licet femineis numeris

aestimetur, absoluta tamen ratione perficitur. nam qua-

10 ternarius suis partibus complet decadis ipsius potestatem

ideoque perfectus est et habetur> quadratus ut ipse Cyllenius,

cui anni tempora caeli climata mundique elementa

conueniunt. an aliud illa senis deieratio, qui ца TflV те- 107

трába non tacuit, confitetur nisi perfectae rationis numei5

rum? quippe intra se unum secundum triademque ipsumque

bis binum tenet, quis collationibus symphoniae peraguntur.

nam tres ad quattuor epitritus uocitatur arithmetica

ratione ac diatessaron perhibetur in musicis. item intra

eum iacent tres ad duo, quae hemiolios forma est sym-

20 phoniamque secundam, quae diapente dicitur, reddunt.

tertia symphonia diapason in melicis perhibetur diplasioque

conficitur hoc est uno duobus collato. igitur quaternarius

numerus omnes symphonias suis partibus perfectus

absoluit omniaque mela harmonicorum distributione con-

25 quirit. hanc igitur discutiens numeri congruentiam perita

uirgo gratulatur. denique utrumque consociat et trias 108

quaternario sociata heptadem facit. qui numerus rationis

superae perfectio est sicut et óuaAiîiv ¡Пa docet plenitudo.

an aliud fatalis temperamenti cursus siderumque circuli

so motusque testantur intraque latebras uteri septimo mense

absoluta mortalitas? dehinc quod trias triplicata nouern

numeros facit quaternarius autem per bnrXácюv gemina

2 cybon BD || 4 adtributus est D || 12 clymmata R

ctimmata B || 13 deieratio BR dei ratio b \\ ma nen tetramadan7i

ten tetradan B || 15 triadenque BR || 19 emiolos Л

emiolios B \\ simphoniamque R quod amptius non notaba ||

26 deinde Л || 27 eptaden-ЛЛ || 28 sicut et lAOMAACON Л

sicut en^e'iVlAAQN B || ¡lte « l] 32 ДIЛTTЛЛСЮN It II

30 MARTIANI CAPELLAE

tus octo reddit. nouem uero ad octo epogdoi numeri efficiunt

iunctionem tantumque pensat in numeris quantum

symphonia diapason in melicis, quae tonon facit qui est

consonae uhitatis continua modulatio. ex quo nihil est

quod discrepe!, aut resultet in medio consentaneaque con- 5

109 gruit iugitate. ergo praedictorum nominum numerus concinebat.

sic igitur rata inter eos sociatio copulan» nuptia-

27 G lem нerа ratione constrinxit, ex quo commodissimum sibi

conubium laetabunda alio mentis fluctu multiuida <(concitauit.

nam nihil diffidens animo decori formae ac sub- ю

stantiae coepit formidare corporeae. quippe perferendos

llammarum caelestium globos et ignes ardentium siderum

mortalibus adhuc artubus et macilenta gracilitate siccatis

no non cassum tremebunda formidat. sed aduersum illa

quoddam Abderitae senis alimma, cui multa lapillts sur- 10

culisque permixtis herbarum etiam nemorumque congesserat,

praeparauit. Colchica etiam in centum uoces con

tinuata fiducia adamantini cacuminis inpressione Signatur,

quod aduersum ignes superos et deorum confinia praeparata

decoris incuriam uenustatis etiam lumine submoue- 20

bat. denique reuibratu corpori mensis apposito irrorati

111 liquoris allinebat unguentum. sed cum talia uirgo componit,

pedisequa eius Periergia> utrum a matre uirginis

missa an sua utpote eius collactea trepidatione sollicita

112 quid ageret conspicatur. quam cum disponentem prae- 25

dicta rima lhn ab ostio speculabunda cognosceret, alian i

eius ancillam, cui Agrypnia uocabulum est, ac quae intra

cubiculum praebebat excubias, adorta est increpare quod

paululum coniuere seruandi decoris gratia uirginem non

siuisset, cum ipsa haec cuncta si Philologia iniungeret so

из ualeret implere. nam iam multa asserit circuisse manci-

1 reddidit R || epocdoi J! epocdoin /i || (! concinnebat

B1R \\ 1 coputam B cupiam R \\ 10 diffideus Grotius differons

Hit || 14 cassum /.' casum П in cassum d || 16 membrornmque

concesserat BD || 19 quo'd Dresd. quid BD

22 atliniebat It \\ 23 pedissequa D \\ 24 cotlactia B

26 hostie A y 27 agrinia RB agrimnia b \\ ac quae Grotius

atque BR \\ 29 eonuenire R \\ 31 circumisse B1R ||

LIBER II 31

piaque dotalia quid sollertiae quid ornatus quid denique

indumentorum sumerent comperisse. non sibi quoque

nescitum quid sponsus ipse perageret, quid louis palatio

gereretur an Leucothea succenderet facem lumenque pur-

5 pureum et an Solis remigia uigilarent sonipesque Phosphori

comeretur. id genus innumera, quae curiosis perscrutationibus

aspexerat, astruebat. uerum secretum t U

cubiculi repente Phronesis mater inrupit. quam cumuirgo

conspiceret, ad eam adcurrens honorandumque pectus ex-

10 osculans praeparatorum [poematum] consciam fecit. ue

rum illa exuuias filiae ornatusque detulerat quis induta 28 G

deorum sociari coetibus non paueret. itaque uestem peplumque

lactis instar fulgidum dedit, quod uel ex illa herbarum

felicium lana, qua indusiari perhibent Indicae prui5

dentiae uates accolasque montis Vmbracii et quantum usus

eius telluris apportat ex candentis byssi netibus uidebatur.

dehinc apponit uertici diadema uirginale, quod maxime

medialis gemmae lumine praenitebat, ex qua galeata quaedam

obtectaque uultum uirgo instar secreti Troiani peni-

20 tus incisa resplenduit. at cingulum quo pectus annecteret Hf>

sibi prudens mater exsoluit et ne Philologia ipsius Phro

nesis careret ornatibus eius pectori quo uerius comeretur

apponit. calceos praeterea ex papyro textili subligauit, nequid

eius membra pollueret morticinum. acerra aitlern

25 multo aromate grauidata eademque candenti manus uirginis

onerantur.

et iam <tunc roseo subtexere sidera peplo 116

coeperat ambrosium promeus Aurora pudorem,

cum creperum lux alma micat, gemmata Dione

4 teuchoeta R || 8 fronesis R et hic et deinceps || irrupit B

9 accurrens B || 10 boematum BR poematum p : gtossam deteui

¡| 13 iactis Л || 15 Vmbracii p umbratia BR umbrati1 b

umbrati Grotius : uidetur Mateurn montem ita significare his Ptinii

VI 69 (Sotin. p. 205, 16 M.) uerbis adductus 'in quo umbrae ad

septentrionem cadunt Meme aestate in austrum per senos menses' l]

osus B $ usus add. Ь || 16 tetloris R \\ 19 optectaqne R []

uultn B || 28 ambosium B ambronum Ь || 29 Dione Grotius

dea ore H decore Ы) ¡l

32 MÄRTIANI CAPELLAE

cum nitet, aurato fulget cum Phosphorus astro:

tunc candeos tenero glaciatur rore pruina et

matutina greges quatiunt in pascua caulas:

languida mordaces cum pulsant pectora curae

et fugit expulsus Lethaea ad litora somnus. 5

117 Ecce ante fores quidam dulcis sonus multifidis suauitatibus

cietur, quem Musarum conuenientium chorus impendens

nuptialibus sacramentis modulationis doctae tinnitibus

concinebat. nam nec tibiarum mela nec ex fidibus

sonitusnec hydraularum harmonica deerat> plenitudo, sed 10

in blandum collata cantum ac modificato line compactum

uoci uirginum complementi spatio ratum fecere silentium.

actuncille omnis chorus canorisuocibus dulcique modulatu

praeuertit omnes organicas suauitates et cum sacrae numeris

cantilenae haec dicta funduntur 15

39 G scande caeli templa uirgo digna tanto foedere:

te socer subire celsa poscit astra luppiter.

118 tunc Vrania ceteris paulum reticentibus coepit

sidereos coetus et culmina sacra polorum

nil iam coniciens numine ñsa uide 20

olim disquirens nexos quid torqueat orbes,

nunc praesul causas raptibus ipsa dabis.

quae circos textura liget quae nexio claudat

ambiat et quantos orbita curua globos,

sidereos cursus quid cogat quidue retardet, 25

quis Lunam flammet uel minuat radius,

qui caelum stellet fomes et quanta reuoluat,

quae sit cura deis uel modus aspicies.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere:

te socer subire celsa poscit astra luppiter. so

119 tunc Calliope

semper complacitis amica Musis,

cui Magnesia poculum fluenta

1 fulget cum Hauptius et cum fit B et cum sit D et cum

fulgit Grotius || 2 gladiatur B || 5 tethea B toethea D \\ tittora

D || 10 hidrautarum B \\ 23 quid nexio B1R1 || 26 inflammet

r \\ 27 reuoluet H \\ 33 magnesia B pernesia fi

add. in narg. I magnesia ||

LIBER II 33

et fons Gorgonei tulit caballi,

uertex Aonidum uirens corollis

cui frondet uiolas parante Cirrha :

tu uatum mela dulcibus Cameras

5 et scis Pindaream chelyn referre

te dictante fides sacrumque plectrum

nouit Threicium sonare carmen.

o lux nostra sacros probare cantus

(suesce atque organicis beare circis.

10 scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra luppiter.

ac sic Polymnia 120

tandem laboris fructus aethram fulgidam

diuumque sedes ad louis consortia 30 G

i5 prouecta carpis inditoque numine

distenta dudum quae iugare rhythmica

ac disparari mixta sueta regula,

mox quid iacente quid iugata linea

trigonus recuruet circulusque torqueat,

aо melos probare ac tonos et crusmata

artesque cunctas> solita, quaeque caelitum

possunt parare mentem ad alta culmina.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra luppiter.

1 25 tunc Melpomene 121

sueta cothurnatos scenis depromere cantus

soccumque ferre comicum

et reboare tua tulimus quae carmina cura

melo fauente rhythmico : '

so aimc tibi uirgo cano spes atque adsertio nostri

tenore uersa carminis.

2 caualli r || corautlis br \\ 3 cirra BR \\ 5 caelyn B

cahetyn b || 7 nouit Grotitu mouit BR |f 14 ad scripsi ac

BD || 16 distenta scripsi cruenta BD || rithmica BD ll

17 disparari scripsi dispari BD || 22 mente B || acta /f ||

25 melphomene B'R || 26 coturnatos BR || 29 rythmico B

rithmico R ||

MABTIANUS CAPELLA ¿»

34 MARTIANI CAPELLÁE

•

nam thalammn redimire iuuat, tu serta probato

tuis placere ritibus.

digna maritali semper uidearis Olympo

decentiorque caelitum.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere. 5

te socer subire celsa poscit astra luppiter.

122 ac sic Clio

tu quae rhetorico clangere syrmate

atque reum rabido absoluere pectore,

quae nunc sensa ligans horrida nexibus . 10

soritas cumuli accessibus aggerans,

nunc quid grammatica stringere regula,

quid fandi ambiguis conterai ordinem

sojlers docticanis ludere sensibus :

nunc stellata poli conspice limina \ь

et candore sacro aetheris utere :

31 G v quem uero pretium est noscere lumine.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra luppiter.

123 mox Erato 20

caput artibus inclita uirgo

cui pandituf < aula Tonantis,

merito tibi subditus orbis

rationibus ante repertus :

sacra fulgura cur rutilescant, 25

fragor intonet unde resultans,

quid agat per aperta madores

modo nubibus imbrificatis,

quid euntibus agmine nimbis

reuocet nitidissima uerna, sо

********

rötet omnia circulus annf>

properantia claudere saecla.

8 rethorico R П 9 rapido B || 12 nunc b num BR \\ 14 do

cticanis sollers BR transposuit Grotius || 24 sabditur D \\

25 fulgora B1 || 27 madorem B1D \\ 28 ymbrificatis D

31 uersicutum intercidisse uideri indicam |l

LIBER II 3§

quod habent rationis operta

t . «.,animus ubi cognita soli.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra luppiter.

5 ac tunc Terpsichore 124

laetor : honoris mentis conspicis astra uirgo :

hoc tibi sollers peperit ingenium labosque,

ista peritis tribuit cura uigil lucernis.

perdia pernoxque sacris namque operata chartis

10 quidquid agentes Stoici praescia dant futuris

semper anhelis docilis fomitibus tulisti.

nam Sabaeorum rapidis quid uapor edat aris,

fumida quid turicremis aura paret fauillis

omina uel certa ferant uocibus auguratis

i5 intrepidis nec dubitans fatibus anteuortis.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra luppiter. 32 G

dehinc Euterpe 125

uirgo perite

20 praeuia sortis,

quae potuisti

scandere caelum

sacraque castis

dogmata ferre,

к noscere semet

quis ualuere,

quisque uideutes

lumine claro

numina fati

so et geniorum

cernere uultus

1 quod scripsi quid BR || opeta ¿PR || 5 terpsicore B

repsieore R || 6 astra uirgo conspicis BR transposuit Grotius \\

9 operata Grotius onerata RB honerata b || carthis R |¡ 10 Stoici

Grotius id casi R stoasi B (sed in.ras.) et R™ || 19 perite

Dredensis peritae BR || 27 quisque Qrotii codex quique BR ||

29 numine B'R \\

3*

36 MARTIANI CAPELLÄE

quaeque Platonis

Pythagoraeque

esse dedisti

sidera mentes,

tuque caducis 5

mortalibusque

nube remota

cernere iusti

numina caeli:

<iure senatum ю

scande Tonantis,

quam decet unam

Mercuriali

foedere iungi.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere. 15

te socer subire celsa poscit astra luppiter.

126 deinde Thalia

beata uirgo, tantis

quae siderum choreis

thalamum capis iugalem 20

ac sic fauente mundo

nurus adderis Tonanti:

ah cuius esse diui

tibi contigit maritam :

eius meante pinna 25

qui solus astra mundi

praeteruolans perrexit

rapidis uigil procellis,

qui cum superna tranat

freta, Tartarum> recurrit, so

» qui solus ante currum

et candidos iugales

alti potens parentis

memorem ciere uirgam,

qui fata succidentis 35

2 phytagoraeque B || 17 tatia BD || 23 ah Lucianas Muet

ter ac BD at- i|| 25 penna bD || 27 perexit BD \\ 35 facta R \\

LIBER II 37

reparat libens Osiris, 33

sationibus grauari

genitalibus repertis

quem scit pater deorum,

5 cui lacteam papillam

gaudens dedit nouerca,

cuius uigente uirga

dirum stupet uenenum,

cui uirus omne fanti

10 orbem facit gemellum.

est doctus ille diuum

sed doctior puella.

nunc nunc beantur artes

quas sic sacratis ambo,

i5 ut dent meare caelo

reserent caducis astra

ac lucidam usque ad aethram

pia subuolare uota.

per uos uigil decensque

20 voue mentis ima complet,

per uos probata lingua

fert glorias per aeuum:

uos disciplinas omnes

ac nos sacrate Musas.

25 Dum haec igitur Musae nunc solicanae nunc conci- 127

nentes interserunt uicissimque mela dulcia gemmantur,

ecce quaedam matronae sobrio decore laudabiles nec conquisitis

figmentis circa faciem uultuosae uerum simplici

quadam comitate praenitentes in penates uirginis thala-

30 mumque conueniunt. quarum , una intenta circumspectione

cautissima et omnia rerum uigili distinctione

discriminans dicebatur Prudentia uocitari. huius germana 128

sua cunctis attribuens, nullumque eo quo non merebatur

adficiens lustitiae ferebatur sortita uocabulum. uerum 129

l reparat Hauptius separat BR \\ 9 fanti R sed n punctua

tion I| 10 uersicutus nondum emendatas est \\ 20 nus BR nys r ||

28 иernш p rerum BR ||

38 MARTIANI CAPELLAE

tertia contemptis muneribus atque abstmentia praedi

130 canda ex morum temperantia nomen acceperat. quae

supererat fortissima ac tolerandis omnibus aduersis sem

per infracta subeundis etiam laboribus robore quoque

corporis praeparata, Virium uocabulum possidebat. hae ь

34 G in amplexum eius osculumquedeferuntur atque eam<cum

intra cubiculum conspicerent per omnia trepidantem et

uelut lucifugam haesitationibus torpentem pectus eius

faciemque tractantes in conspectum omnium et publicam

131 uenire faciem compulerunt. post has ingressa quaedam ю

grauis crinitaque femina et ex eo quod per ipsam luppiter

ascensum cunctis in supera tribuerit admodum glo

riosa. quam cum uirgo conspiceret ad eam omni studio

affectuque cucurrit, quippe quadam fiducia compertorum

ipsa eidem scandendum caelum fuerat augurata et nunc i5

ad eam in nuptias corrogandam ab ipso transmissa Maiu-

132 gena. praeterea tres puellae uultu decoreque parili ac

uenustate luculentae sertis religatae in uicem manus rosarumque

spiculis redimitae ad uirginem conuenere. quarum

una deosculata Philologiae frontem illic ubi pubem 20

ciliorum discriminat glabella medietas, alia os eius, tertia

pectus apprehendit, uidelicef) prima ut 4aetos oculis adilaret

honores', secunda gratiam linguae inspirabat, animo

tertia comitatem. quippe illae Charites dicebantur et

quicquid apprehenderant uenustabant. quae quidem uir- 25

ginem postquam lumine repleuere, Musis admixtae etiam

gesticulationes consonas atque hymeneia dedere tripudia.

133 sed ecce magno tympani crepitu crotalorumque tinnitu

uniuersa dissultant eo usque ut Musarum cantus aliquanto

bombis tympani obtusior redderetur et cum so- so

nitu introfertur lectica interstincta sideribus, cui ritu

mystico crepitus praecinebant, qua mos fuerat nubentes

134 deas in caelestis thalami peruemre consortia. ante banc

. 5 hae add. Hugiaiius || 9 conspectu D || 10 fatiem D ||

14 fidutia D || 16 nubtias B |¡ 19 spicutis Koppius speculis

BD || 20 deosculata est D \\ 22 apprenait Bí || 24 tercia D ||

cantes BR || 25 apprenderant B1 || 26 ammixtae B ammixte

Л || 27 hymeneiá R || 32 místico R ||

LIBER II 39

quaedam augustioris uultus femina ac sacro lumine

aetherioque resplendens uenerabili antistitio praeminebat,

quam cum omnes qui adfuere conspicerent , reveriti

inclitam maiestatem ut deorum omnium mundique custo-

5jdem. huic Athanasiae nomen fuit. 'etheus' inquit 'uirgo,

praecepit deorum pater hac regali lectica in caeli palatia

subueharis , quam quidem nulli fas adtrectare terrigenae 35 в

et nec tibi quidem ipsi ante nostrum poculum licet.' et 135

cum dicto leniter dextra cordis eius pulsum pectusque

10 pertractat ac nescio qua intima plenitudine distentuin

magno cum turgore respiciens ' ni haec ' inquit { quibus

plenum pectus geris coactissima egestione euomueris forasque

difluderis, immortalitatis sedem nulla tenus optinebis.'

at illa omni nisu magnaque ui quicquid intra

i5 pectus semper senserat euomebat. tunc uero illa nausea 136

ac uomitio laborata in omnigenum copias conqertitur litterarum.

cernere erat qui libri quantaque uolumina quot

linguarum opera ex ore uirginis diffluebant. alia ex papyro

quae cedro perlita fuerat uidebantur, alii carbasinis

ío uoluminibus impli-<cati libri , ex ouillis multi quoque tergoribus

rari uero in philyrae cortice subnotati. erantque 137

quidam sacra nigredine colorati, quorum litterae animantum

credebantur effigies quasque librorum notas Athanasia

conspiciens quibusdam eminentibus saxis iussit

25 ascribi atque intra specum per Aegyptiorum adyta collocari

eademque saxa stelas appellans deorum stemmata

praecepit continere. sed dum talia uirgo undanter euo- 138

meret puellae quam plures , quarum Artes aliae, alterae

dictae sunt Disciplinae, subinde quae ex ore uirgo effudeso

rat colligebant, in suum una quaeque illarum necessarium

usuim facultatemque corripiens. ipsae etiam Musae prae-

2 aethereoque p athereque BR || antestitio Л || ad praeminebat

add. I uite о || 5 atanasiae BR || 7 subuearis ñ || adtrectari

B \\ 8 et scrípsi sed BR (¡ ipsi scripsi si BR || 12 euo

mueris scripsi nomueris BR || 13 obtinebis R || 15 semper

(ut uidetur) ante seuserat erasum in B l| nausia B1R \\ 17 quod

B1R || 19 fuerant B \\ 21 phyttyrae B phitirae D \\ 22 animalium

b \\ 23 atanasia BD et tía saepius || 25 egyptiorum

adita D II 26 Stettas D ||

40 MARTIANI CAPELLAE

sertim Vrania Calliopeque innumera gremio congessere

uolumina. in aliis quippe distinctae ad tonum ac deductae

paginae in aliis circuli lineaeque hemisphaeriaque

cum trigonis et quadratis multiangulaeque formae protheorematum

uel elementorum diuersitate formatae. de- ь

hinc pictura animalium membra multigenum in imam

speciem complicabat. erant etiam libri, qui sonorum

mela signaque numerorum et cantandi quaedam opera

139 praeferebant. postquam igitur illam> bibliothecalem copiam

nixa imitus uirgo diífudit, exhausto pallore confecta 10

36 G Athanasiae opem, quae tanti laboris conscia fuerat, postulauit.

tum illa 'ut refection caelum sublimisque conscen-

140 das, hoc tibi accipe sorbillandum.' ac tunc matri Apotheosi,

quae cum illa forte conuenerat et iam pridem li

bros, qui ex Philologia e ore defluxerant, manu contingens i5

ac dinumerans consecrabat, auferens quandam globosam

animatamque rotunditatem sumit ac uirgini porrigit hauriendam.

uerum ipsa species oui interioris crocino circumlita

exterius rutilabat ac dehinc perlucida inanitate

albidoque humore interiore tamen medio solidior appa- 20

rebat. quam cum Philologia susciperet, quoniam post

tanti laboris adfllctationes aestusque mentis plurimum

sitiebat, reseratis eius rotunditatis arcanis postquam rem '

dulcissimam comperit totam incunctanter exhausit

continuoque nouo solidantur membra uigore 25

et gracilenta perit macies uis terrea cedit

aetheriumque uenit sine mortis legibus aèuum.

141 uerum diua cum inmortalitatis eam poculum cerneret

ebibisse quo e terris illam caelum pergere inmortalemque

factam uelut aenigmate redimiculi perdoceret, ex herba sо

quadam rurestri , cui аeiZшov uocabulum est , uirginem

coronauit praecipiens omnia, quae adhuc mortalis aduersum

uim superam in praesidium coapterat, expelleret,

8 numerum D \\ 10 nixi R \\ imitus Pontanus imitatus BR

undanter Grotius auimitus Busi1is || 11 constia R \\ 13 sorbilandum

B1R \\ 20 umore R \\ 22 adflictiones br ll 23 siciebat

R || 31 A6lZCOC BR corr.p || 33 cooptarat B

LIBER II 41

37 в

quippe caducae mortalisque substantiae istaec esse [mi

nima] memorabat. quae quidem omnia eidem mater abstraxit,

postquam <eam mundana transcendisse studia recognouit.

tunc Philologia ex aromate praeparato acerra- 142

5 que propria Athanasiae primitus supplicauit matrique eius

gratiam multa litatione persoluit, quod nec Vedium cum

uxore conspexerit sicut suadebat Etruria, nec Eumenidas

et Chaldaea miracula formidarit , nec igne usserit nec

lympha subluerit nec animae simulacrum Syri cuiusdam

10 dogmate uerberarit nec Phasi senis ritu Charontis manibus

inuolutam immortalitatem mortis auspicio consecrarit.

interea conscendere iussa lecticam, quae in suggestu

maximo quoniam uidebatur, difficile admodum sibi ne

dicam impossibile deputabat. in quam rem consequeni5

ter implendam alumnum suum dilectum prae ceteris conuocauit,

quo innixa omnem difficultatem superae consessionis

euicit, uerum idem,> qui Labor ab eadem uocabatur,

non solum in lecticae culmen eam sustulit uerum caelum

cum domina impiger permeauit. quippe consociato sibi 144

20 quodam puero renidenti, qui nec uoluptariae Veneris

filius erat et tamen Amor a sapientibus ferebatur, a fronte

lecticam subuebere memorantur. 'nam postica Epimelia 145

et Agrypnia dilecta uirginis sustulere mancipia. sic enim

Athanasia praeceperat ut uterque sexus cum Philologia

25 caelum posset ascendere. praecedit ilico conscendentem

Musarum concinentium pompa et praedictarum comitum

uenerabilis multitudo. Periergia uero aliis comitata pedisequis

dotalibusque mancipiis curiose uniuersa perscrutans

atque interrogans sequebatur. uerum ad cul-

3o mina arcis aeriae comitatus ille cum uirgine propinquabat.

et ecce aduenire subito deorum Pronuba nuntiatur, 147

ante quam Concordia Fides Pudicitiaque praecurrunt.

nam Cupido corporeae uoluptatis ¡Hex licet eam semper 148

146

1 mortatitatisque Л |I iste Л || glossam deteui: minimanima

nит Grotii codex re uera habuerit iure dubites || 8 ad pro et B ||

caldea D chatdea B [| formidauit BD \\ 9 limpha D || 10 charantis

D

untnr p)

11 consecrauit

pymelia B ||

22 morantur B1R (moti42

MARTIANI CAPELLAE

anteuolet, Philologiae occursibus non ausus est interesse.

149 at ubi in conspectum nubentis diua peruenit atque ut mos

uirginis erat litauit aromatis, deam talibus deprecatur

' luno pulchra licet aliud nomen tibi consortium caeleste

tribuerit et nos a iuuando lunonem unde et louem dici- 5

mus nominemus, siue te Lucinam quod lucem nascentibus

tribuas ac Lucetiam conuenit nuncupare, nam Fluoniam

Februalemque ac Februam mihi poscere non necesse est,

cum nihil contagionis corporeae sexu intemerata pertulerim,

Iterducam et Domiducam Unxiam Cinxiam mortales ю

puellae debent in nuptias conuocare ut earum et itinera

38 G protegas et in optatas domos ducas et cum postes un

guent faustum omen adfligas et cingulum ponentes in thalamis

non relinquas, Opigenam te quas uel in partus dis

crimine uel in bello protexeris, precabuntur, Populonam i5

plebes, Curium debent memorare bellantes, hic ego te Heram

potius ab aëris regno nuncupatam uoco: da nosse

poscenti quid haec aeria latitudo atque atomis perlucentes

concurrentibus campi animantum gerant quidue hic dicatur

mmimum subuolare. non enim de humilitate aëris 20

illius quaero, qui uolucribus permeatur quem Olympi

montis cacumen excedit qui uix decem "stadiorum altitudine

sublimatur, sed elata disquiro et iam fas puto quicquid

ттepl bшцóvu)v lectitans intellexeram conspicari.'

150 hic luno conscendentis precibus non repugnans eam se- 25

cum in arces ducit aerias atque exhinc multarum diuersitaies

edocet potestatum. ЧШ' inquit 'quos ignitae substantiae

flammantisque suspicimus, ab ipso aetheris

sphaeraeque superioris ambitu usque solarem circulum

demeantes ipsi dicuntur di et caelites alias perhibentur so

causarumque latentium arcana componunt. sunt enim

3 deprecatur Ь depraecantur Л deprecautur B |f 5 tribueret

Л || 7 fluuoniam BR cor'r. Grotius || 10 cinetiam R et deteta

c B || 14 soticenam BR \\ quas uetint partus R \\ 15 poplonam

RB1 \\ 16 Heram Grotius aeram B acriam b eram R \\

18 athomis Db ]| pertacentes D [l 23 at B1D || 24 eиbrijíшviac D

6ТДAIМОМIAС B corr.Grotius [| conspiraría | 28 aethere B

aetheris bD ||

LIBER II 43

pudores nec admodum eos mortalium curarum uota sol

licitant (ma6eîcque perhibentur. illic louem regnare certissimum

est. at intra Solis meatum usque lunarem glo- 151

bum secundae beatitatis numina supparisque potentiae,>

5 per quae tamen uaticinia somniaque ac prodigia componuntur.

haec aruspicio exta fissiculant admonentia quaedam

uocesque transmittunt auguratisque locnntur ominibus.

plerumque enim quaerentes admonent uel sideris

cursu uel fulminis iacuío uel ostentaria nouitate. sed 152

10 quoniam uni cuique superiorum deorum singuli quique

deseruiunt, ex illorum arbitrio istorumque comitatu et generalis

omnium praesul et specialis singulis mortalibus

Genius admouetur, quem etiam Praestitem quod praesit

gerundis omnibus uocauerunt : nam et populi Genio cum

i5 generalis poscitur supplicatur et unus quisque gubernatori

proprio dependit obsequium. ideoque dicitur Genius, su G

quoniam cum quis hominum genitus fuerit, mox eidem

copulatur. hic tutelator fidissimusque germanus animos

omnium mentesque custodit. et quoniam cogitationum 153

20 arcana superae annuntiat potestati, etiam Angelus poterit

nuncupari. hos omnes Graeci ocúuovac dicunt аттo тOU iö4

barjuovac eïvш, Latini Medioximos uocitarunt. qui quidem

omnes minus lucidae splendentisque naturae quam

'illi caelestes sic ut conspicis approbantur. nec tamen ita

25 sunt corpulenti ut hominum capiantur obtutu. hic igitur 155

Lares hic post membrorum nexum degunt animae puriores,

quae plerumque si meritorum excellentia sublimantur

etiam circulum solis ac flammantia saepta transiliuni.

dehinc a lunari circulo usque in terram quicquid 156

sо interpatet interstitii proprii partitione discernitur et ab

orbe lunari interfusa medietas disparatur. sed superior

portio eos sic ut conspicis claudit quos rцлбéоис dicunt

2 ATTA-в-eCque BD || 3 intra Fule. infra BD \\ 6 fessicutant

BR fisicutant I || ammonentia BR \\ 7 omnibus BЧi Q

8 ammonentZ?7i || 10 deorum superiorum Л || 13 ammouetur

BR \\ 21 demonas B daemonas R \\ apotu BR || 22 de*meny

(y corr. ex u) B daemenu R daeomenu r || tatine Й'Л ||

27 sublimantur scripsi subuehantur R subueantur B ||

44 MARTIANI CAPELLAE

quosque Latine Semones aut Semideos conuenit memorare.

hi animas caelestes gerunt sacrasque mentes atque

sub huma-<na effigie in totius mundi commoda procrean-

157 tur, qui quidem plerumque sui miraculo fidem fecere caelestium,

ut in ortu Herculis geminatae noctis obsequium

serpentesque idem paruus oblidens uim numinis approbauit,

Tages sulcis emicuit et ritum statim gentis-|-sypnumque

monstrauit, Hammon apparuit cum cornibus arietinis

et uestimento lanitio ac sitientibus undam fontis exhibuit.

158 quid loquar eos qui primi mortalibus usum rerum maioraque

commoda praestiterunt? ut uitem Dionysus apud

Thebas, Osiris apud Aegyptios haustum uini usumque

comperiens, frumentum Isis in Aegypto, Triptolemus apud

Atticos docuere. eademque Isis Uni usum sementemque

monstrauit. comminuendae frugis farrisque fragmenta

40 G Pilumno assignat Italia. ascribit Asclepio Graecia medici-

159 nam. alii quoque huius generis homines in diuinandi>

usum et praescientiam procreati ut Carmentis in Arcadia

ab effuso per uaticinia carmine memorata, Sibylla uel

Erythrea quaeque Cumaea est uel Phrygia : quas non decem

ut asserunt sed duas fuisse non nescis id est Herophilam

Troianam Marmensi filiam et Symmachiam Hippotensis

filiam, quae Erythra progenita etiam Cumis est

uaticinata. ex hac diuinandi possibilitate Amphiaraus

160 Mopsusque celebrati. a medietate uero aëris usque in

montium terraeque confinia Hemithei Heroesque uersantur,

qui ex eo quod heram terram ueteres dixerunt Heroes

nuncupati. ibique Manes id est corpori humano praesu-

161 les attributi, qui parentum seminibus manauerunt. deni-

20

25

1 sermones R || 7 sypnumque D sipnumque B al exítum

add. b haruspicinamque Grotius inspiciumque Barthius ||

9 uestimentum BD corr. p || 11 dyonisius B dionisius D corr.

Munckerus |I 12 osyris BD || 16 assignat cod. Fossianus

(Arntzenii misc. p. 21 i) signat BD \\ 18 archadia B \\ 19 ecfuso

R \\ sybiHa B sytlaba Л || 20 erytrea BR \\ cymea BR \\

frygia B frigia R \\ 21 herophytam B therophytam b therophilam

R \\ simachiam B simmachiam R || ypotensis B \\

23 erytra BR \\ 26 emithei B \\ herohesque BR || 27 eram

B1R || edixere B'R || herohes B \\ 29 parentium B1R \\

LIBER II 45

que haec omnis aëris a luna diftusio sub Plutonis potestate

consistit, qui etiam Summanus dicitur quasi summus

Manium. hic Luna, quae huic aëri praeest, Proser

pina memoratur. uerum illi Manes quoniam corporibus 162

5 illo tempore tribuuntur quo fit prima conc,eptio , etiam

post uitam isdem corporibus delectantur atque cum his manentes

appellati Lemures. qui si uitae prioris adiuti fuerint

honestate in Lares domorum urbiumque uertuntur.

si autem deprauantur ex corpore Laruae perhibentur ac 163

10 Maniae. Manes igitur hic tam boni quam truces sunt constituti,

quos áYaGoúc et кaкоис bctiцоvaс memorat Graia

discretio. in his etiam locis Summanes eorumque prae- 164

sutes Mana atque Mantuona, di etiam quos Aquilos dicunt,

item Fura Furinaque et mater Mania Intemperiaeque et

i5 alii thripes diuorum degunt. circa ipsum uero terrae 1C5

circulum aer ex calore supero atque exhalatu madoreque

infero turbidatus egredientes corporibus animas quodam

fluenti aestu collidens non facile patitur euolare. hincque 166

tractum Pyriphlegethonta sollertia poeticae adumbrationis

20 allusit atque in eo perenni strepitu uolutata colliditur animarum,

quas Vedius adiudicarit, impietas [id est <Pluton] 41 G

quem etiam Ditem Veiouemque dixere. ipsam quoque 167

terram qua "hominibus inuia est referciunt longaeuorum

chori, qui habitant siluas nemora lucos lacus fontes ac

25 fluuios appellanturque Panes Fauni Fontes Satyri Siluani

Nymphae Fatui Fatuaeque uel Fantuae uel etiam Fanae

a quibus fana dicta quod soleant diuinare. hi omnes post

prolixum aeuum moriuntur ut homines sed tamen et praesciendi

et incursandi et nocendi habent praesentissimam

so pot£statem. inter priores igitur Genios tua adhuc mor- 168

talls uirginis diua consistet. nam eccam tibi aetheria luno

2 submanus R || 3 manuum BiR1 || 5 conceptio b concetio

B concestio R congestio r \\ 6 bisdem/? || 9 tarbae Л Q

11 agathos et cacos demonas (daemonas Л) BR

que BR furonaque Ь || 15 thripes Grotins triptes

tatuSñ || 19 pyrphlegethonta BR || 20 perhermi/?

Ptuton deteuit Grntius || 22 **iouemque D \\ 25 sytuani BD

26 nymfae B nimphae D \\ 27 hii B \\ 31 eccum B

|| 14 furinna-

BR \ 16 exa-

21 id est

46 MARTIANI CAPELLAE

seu Vesta est, ut iam immortali diuaeque praecipit dicens

' iam sede in concilio louis dilecta ' demumque de acerra

169 uirginis partem sumit. tnnc portitores diuae correpta

lectica magno eam molimine subuexere. sed postquam

centum uiginti sex milia stadiorum aeria subuecti leuitate> 5

conscenderant ac tonum pritnum ex phthongis compleuere

caelestibus* lunarem ingressa circulum uirgo, diuae congruis

nidoribus supplicando de proximo conspicatur globosum

quoddam tenerumque corpus e superni roris leuitate

compactum instar speculi praenitentis adiaculati ful- 10

170 goris radios reuibráre. in eo sistra Niliaca Eleusinaque

lampas arcusque Dictynnae tympanaque Cybelei* uidebantur.

triformis etiam discolorque uertigo terribili quadam

maiestate rutilabat. quae licet cornigera et aspera

crederetur , aggestionibus opportune tamen et felem et 15

ceruam et conuersiones bis binas uultibus praeferebat.

171 exhinc medio quam ad lunam conscenderat, ad Cyllenii

circulum uenit. quo hemitonio permeato multiplex ei utpote

nubenti dominae ministrorum populus laetabundus

172 occurrit. inter quos splendentis formae habitusque femina 20

ac promptae ubertatis ornatibus opulenta uirgine salutata

usque in eius osculum coalisa peruenit. sed mirabatur

illa obsequentium multitudo, quae sic ut Syrus quidam

42 G astruit in numero duorum milium fuerat constituta , quod

femina, quam Etrusci dicebant ipsi deo nuptant fuisse Cyl- 25

lenio, nulla prorsus inuidia t.¡tillata uirginem complexa

173 constrinxerat. haec autem Facundia , nam hoc illi uocabulum,

in Philologiae penatibus se ortam educatamque

memorabat nec indignum esse quod sibi alumna praelata

est quae et sibi semper ornatum et pabulum mullís nrae- so

174 buerit disciplinis. uenit etiam quaedam decens ac pudicissima

puellarum, quae praesul domus custosque Cylleniae,

uerum Themis aut Astraea aut Erigone dicebatur :

1 praecipit Ь praecepit BD || 2 in от. BЧ) \\ dilecta Hugianus

directa BD || 6 pthongis B phtongis R || 8 supplicanda

B1R ll 10 cumpactnm.Л |l 12 dictiunaefl || cybeteifl Ц 14 aspe

ra bR eparica ut uidetur B \\ 15 oportuna BR || 17 chyllenii R \\

18 quod BW1 || 21 uirgini BlR \\ 33 astrea Rb astra B \\

LIBER II

spicas manu caelatumque ex hebeno pinacem argumentis

talibus adferebat. erat in medio auis Aegyptia, quae Ibis 175

memoratur ab incolis. sed cum petaso uertex atque os 176

pulcherrimum uidebatur, quod quidem serpentis gemini

5 lambebat implexio. subter quaedam praenitens uirga,

cuius caput <auratum, media glauca, piceus finis extabat.

sub dextra testudo minitansque nepa, a laeua capra. sed 177

dilofon alitem, quae sit oscinum mitior, in certaminis

temptamenta pulsabat. ipsa uero Ibis praenotatum gerit 178

10 nomen mensis cuiusdam Memphitici. hanc tabellam cum 179

ingestam sibi cognosceret- uirgo uenerata liceC sponsi

cognosceret argumentum tamen non ausa est sine supplicatione

transire, tum etiam candidior Aflantidum louis 180

congressu pignerisque culmine prouecta superuenit, quae

i5 quidem nec in nurus officio sine bilance libra apparere dignata

est. quam uirgo uenerata quoniam satis sociam filio

recognouit duabus cum lucrorum potente dicatis coepit

honorare pecudibus. hinc festinatur ascensus et usque in 181

Veneris circulum hemitonio transuolatur ipsaque Venere,

20 quae nuptiis adlubescebat,> quantum decebat orata hoc in

ea perhibetur intuita quod admodum pulchra tamen antias

draconibus circumflexa crebroque capillitio uulsa ambifarium

genitalis secum congressos mitificat. mox studium 182 ,

in solarem laborare circum, quippe sescuplo fatigabat ,.

25 ascensum, qui tonos ac dimidius habebatur. ibi quandam 43 в

nauim totius naturae cursibus diuersa cupiditate mode- ^3

rantem cunctaque flammarum congestione plenissimam

beatis circumactam mercibus conspicatur. cui nautac

septem, germani tamen suique consimiles, praesidebanL

soin prora felis forma depicta, leonis ¡n arbore, crocodili in

l.caetatamque BR || 7 a eras, in B \\ capra B caprea b \\

13 tune D \ athtantidum D \\ 15 ne* B || 15 bitance uutgo

blance BD \ 20 honorata r || 21 anthias BR || 22 ambifarium

genitalia scripsi (cf. Seruius ad Aen. II 632 'secundum eos qui

dicunt utriиsque sexus participationem habere numina') ambifariumque

nitat* B ambifariumque nital R || congressos scripsi

congressa BR || 25 tonus Ь \\ 26 nauem B1R || 30 felis marg.

ed. Lugdun. 1538 fetix BR \\ crocodiUi BR \\

-

48 MARTIAN! CAPELLAE

184 extimo uidebatur. in eadem uero rate fons quidam lucis

aetheriae arcanisque fluoribus manans in totius mundi

lumina fundebatur. quo uiso Philologia consurgens totaque

ueneratione supplicans ac paululum coniuens oculis

deum talibus deprecatur ь

185 ignoti uis celsa patris uel prima propago,

fouies sensincus, mentis fons, lucis origo,

regnum naturae, decus atque assertio diuurn,

mundanusque oculus, fulgor splendentis Olympi,

ultramundanum fas est cui cernere patrem ю

et magnum spectare deum, cui circulus aethrae

paret et inmensis moderaris raptibus orbis :

186 nam medium tu curris iter dans solus amicam

temperiem superis conpellens atque coercens

sidera sacra deum cum legem cursibus addis, 15

187 binc est quod quarto ius est decurrere circo,

ut perfecta tibi numerus ratione probetur:

nonne a principio geminum tu das tetrachordon?

188 Solem te Latium uocitat quod solus honore

post patrem sis lucis apex radiisque sacratum 20

<bis senis perhibent caput aurea lumina ferre,

quod totidem menses totidem quod conficis horas.

18Э quattuor alipedes dicunt te flectere habenis

quod solus domites quam dant elementa quadrigam.

190 " nam tenebras prohibens retegis quod caerula luce, «

hinc Phoebum perhibent prodentem occulta futuri,

191 uel quia dissoluis nocturna admissa, Iseum

te Serapin Nilus Memphis ueneratur Osirim

dissona sacra Mithram Ditemque ferumque Typhonem,

192 Attis pulcher item, curui et puer almus aratri, so

Ammon et arentis Libyes ac Byblius Adon.

sic uario cunctus te nomine conuocat orbis.>

4 pticans B1H1 || conibens BlR || 12 orbes S || 18 a Grotius

ac BR \\ tetracordon BR tetracordum b \\ 25 tuce Munckerus

ad Futgentium p.43 lucet BD || 27 amissa BD l ad add.b

tegitur et admissa Dm \\ isaeum BD Lyaeam Grotius

28 osyrim D \\ 29 mitram BD \\ fornmque BD corr. p

31 tibbes-S tibies/) II bibtius D II

LIBER II 49

salue uera deum facies uultusque paterne

octo et sescentis numeris, cui littera trina 44 G

conformat sacrum mentis cognomen et omen.

da pater aetherios meutem conscendere coetus

5 astrigerumque sacro sub nomine noscere coelum.

his auditis deorum sedes iussa est permeare. uerum hemi- 194

tonio subleuatam Pyrois circulus immoratur, in quo louis

fuerat maximus filiorum. ex quo circulo uisns Pyriphle- 195

gethon amnis ad infera demeare. quo transgresse, neque, 196

to enim labor fuerat hemitonii interiecta transcurrere, in

louialis sideris peruenere fulgores, cuius circulus Phrygio

phthongo personabat. illic sidus erat temperamenti uiuifici

ac salubris effulgentia blandisque uibratum candoribus.

cuius quidem lucis natura ex calidis umidisque commixtioi5

nibus candens quadam prosperitatis tranquillitate rutilabat.

uerum ibi sidus louis, nam ipse totius mundi ...

membra conlustrans ad deorum dicebatur imperium et

senatum caelitem commeasse. hunc etiam praetergressa 197

circum ac parili interiectione sublimis deorum rigidissi-

20 mum creatorem in algido haerentem pruinisque niualibus

conspicata : uerum idem quem circumire nitebatur оrЫч

melo Dorio tinniebat. sed ipsi praesuli nunc draconis

facies nunc rictus leonis nunc cristae cum aprugnis dentibus

uidebantur totoque exitialis saeuiebat horrore, cui

25 tamen potestas pro circi granditate maior ac praelata ceteris

habebatur. denique harpis bombisque perterrita tam

intoleranda congressione uirgo diffugit. inde maximis 193

conatibus sescuplo itinere euehuntur. nam tono ac dimidio

ad ipsius caelestis sphaerae globum ac laqueatum stellis

so ambitum peruenitur. sicque sex tonorum conscensionibus 199

stadiorum defecta lassitudine fatigati cum diapason sym-

2 sexcentis B' || 4mentem scripsi mentes BR || 11 Phry

gio phthongo Koppius *pthongio B tpçngis R empthongio

Rm || 12 uibrata BR corr. Bas. coA-'|| 21 idemque B1R \\

orbes R || 23 aprunis BR aprinis br \\ 26 arpis BR corr.

pius || bombisque b pumisque ut uidefur B bomisque ñ

27 congressio R |J 28 itineris B'R1 || 29 caelitis BR corr. b

30 peruehitur R \\

MAIÎTIANU8 CAPELLA 4

50 MARTIANI CAPELLAE

phoniam quicquid emensi erant aduerterent consonare

perfectione absolutae modulationis post labores maximos

200 recreati paululum conquierunt. ipsa quoque Philologia

45 в lectica<desiliens cum inmensos luminis campos aetheriaeque

tranquillitatis uerna conspiceret ac nunc tot diuersi- 5

tates cerneret formasque decanorum tunc octoginta quattuor

liturgos caelo miraretur adstare uideretque praeterea

fulgentes crebrorum siderum globos et circulorum alterna

201 illigatione texturas, ipsam uero, quae ambitum coercet

ultimum , sphaeram miris raptibus incitatam polosque et 10

axem ex caeli summitate uibratum profundam transmeare

terram atque ab ipso totam caeli molem machi-

202 namque torqueri, tanti operis tantaeque rationis patrem

deumque non nesciens ab ipsa etiam deorum notitia

secessisse quoniam extramundanas latitudines eum i5

transscen<lisse cognouerat , empyrio quodam intellectualique

mundo gaudentem iuxta ipsum extimi ambi

tus murum annixa genibus ac tota mentis acie coar-

203 tata diu silentio deprecatur ueterumque ritu uocabula>

quaedam uoce mentis inclamans secundum dissonas na- 20

tiones numeris uaria sono ignota iugatis alternatisque

litteris inspirata, ueneraturque uerbis intellectualis mundi

praesules deos eorumque ministros sensibilis sphaerae

potestatibus uenerandos uniuersumque totum inflnibilis

204 patris profunditate coercitum poscitque quosdam tres deos 25

205 aliosque diei noctisque septimo radiatos. quandam etiam

fontanam uirginem deprecatur, secundum Flatonis quoque

206 mysteria йтгаН KCÙ Ыс èmtcorva potestates. his diutissime

florem ignis atque illam existentem ex non existentibus

ueritatem toto pectore deprecata tum uisa se cer- so

207 nere apotheosin sacraque meruisse. ¡ quippe quidam can

dores lactei fluminis tractu stellis efflammantibus deflue-

208 bant. laetabunda igitur gratesque testata iter in Galaxium

2 quippe B || 7 lyturgos B \\ 11 sumitate BD \\ 14 ne

sciens Grotius sciens BD \\ 15 tatitudines Hugtanus beatitudines

BD || 16 enpyrio/? || 19 diuA; ex euanidis titteris dm corr.

in D || 28 ATTAXkAlAlC . 6TTlKHlNA in ras. B AATTAZ6Т-

ДIС€TT€ХIМA Л || 33 gratesque B'R || galactium BW \\

LIBER II 51

flectit, ubi senatum deum a loue nouerai congregatiim.

erat autem ibi louialis domus, quae etiam granditate mira

mundanum ambitum posskleret et decore conspicuo fulgorem

siderum uinceret et obliquitate situs signiferum

5 circulum decussaret. praeterea tanto splendore renidebat

ut argenti crederetur fabricata materia. ibi septa can- 46 G

dentia culmenque septatum limbis niualibus albicabant.

ubi iam luppiter cum lunone omnibusque diiuVin sugge- 209

stu maximo ac subselliis lacteis residens sponsales prae-

10 stolatur aduentus. qui simul Musarum uoces ac dissonis

mela dulcia cantilenis uirgine adueniente percepit, priore

loco praecepit uenire Cyllenium, cum quo Liber et Delius 210

fidi amantissimique germani, Hercules etiam, uterque Castorum

Gradiuusque et quicquid deorum de loue progenii5

tum est Cyllenii adhaerebat officio. elementorum quoque 211

praesides angelicique populi pulcherrima multitudo animaeque

praeterea beatorum ueterum, quae iam caeli

templa meruerant, gressus Maiugenae sequebantur. Linum 212

Homerum Mantuanumque uatem redimitos canentesque

20 conspiceres, Orpheum atque Aristoxenum fidibus personantes,

Platonem Archimedemque <sphaeras aureas deuoluentes.

ardebat Heraclitus, udus Thales, circumfusus afo- 213

mis Democritus uidebatur. Samius Pythagoras caelestes

quosdam numeros replicabat, Aristoteles per caeli quoque

2& culmina Entelechiam scrupulosius requirebat, Epicurus

uero mixtas uiolis rosas et totas apportabat inlecebras

uoluptatum. Zeno ducebat feminam prouidentem, Arcesilas

collum intuens columbinum , multusque praeterea

palliatorum populus studiis discrepantibus dissonabat, qui

so quidem omnes inter Musarum carmina concinentium audiri

licet perstreperent nullo potuere reboatu. neniente 214

igitur introgressoque Cyllenio omnis ille deorum senatus

3 decora R \\ 4 obliquitate scripsi nouitate BR

cusaret BR \\ 1 sectatum R || 21 archimedenque BR

5 dede

au

reas D || 22 tales B \\ atbomis D \\ 23 phytagoras B phithagoras

D || 25 endeliciam B edeliehiam b endelchiam D \\

27 arcisilas B archesilas b archisilas D \\ 30 continentum D

conciuentum B || 31 reboatu Hugianus rabulatu BD ||

4*

52 MARTIANI CAPELLAE

ueneratus uerticem ingredientes exsurgit. ipse luppiter

eum propter suum consessum Pallade a dextra sociata

215 medium collocauit. nec longo interiectu ipsa quoque

Philologia ambita Musis ac maire praeambula corrogatur.

qua ingrediente) ac Vestae deum nutrici eiusdemque pe- s

disequae acerram illam olacem aromatis refundente omnis

ule ordo caelicolum portiones sibi competentes attribuens

216 Arabicis laetabatur halatibus. uerum uirgo ut est per

47 в omnia uerecunda licet a loue eius assidere confinio iuberetur

tamen ibi potius uoluit ubi Musas conspexerat ad- w

217 mota Palladis consortione residere. tunc exurgens uirginis

mater poscit de loue superisque cunctis uti sub conspectu

omnium, quicquid sponsalium nomine praeparauerat

Maiugena, traderetur ac demum dos a uirgine non

deesset, tuncque tabulas ac Papiam Poppaeamque legem i5

218 sinerent recitan. cuius petitioni iustissimae deorum senatus

attribuit ut in consessu caelitum offererida probarentur.

hic Phoebus exsurgit fratris officium non detrectans ac

singulas ex famulitio dilectuque Cyllenii incipit admouere,

quae tam pulchrae cunctis quam ornatissimae refulsere. 20

219 Transcursa lector parte magna fabula,

quae tam morosis implicata ductibus

tenui lucernam palpitare lumine

coegit instans innitens crepusculum,

ac ni rosetis purpuraret culmina 25

Aurora primo conuenustans halitu, .

surgens fenestras dissecaret lumine,

adhuc iugata compararet pagina

quocumque ducta largiorem circulum.

220 nunc. ergo mythus terminatus, infiunt so

artes libelli qui sequentes asserent.

nam fruge uera omne fictum dimouent

2 dextera D \\ 3 medium от. D \\ 8 alatibus B'R \\

10 ammota B1R \\ 11 exsurseus R \\ 12 uti от. R || 15 popeamque

BR popiamque r || 19 cyttenio B1R \\ 26 halitu

Böttgerus in lahnii archiui uot. XIII p. 610 habitu BR \\ 27 dissicaret

Я'Л || 30 mytus B mythos Ь \\ 32 demouent D \\

LIBER II 53

et disciplinas annotabunt sobrias

pro parte multa nec uetabunt ludicra.

liabes quid instet, si potestas caelitum

faueant-<que Musae et chelys Latoia.

LIBER III 486

DE ARTE GRAMMATICA

Rursum Camena paruo 221

phaleras parat libello

et uult amica fictis

10 commenta ferre primum>

memorans frigente uero

nil posse comere usum

nitioque dat poetae

infracta ferre certa

ió lasciua dans lepori

et paginam uenustans

multo illitam colore,

atquin prioris ille 222

titulus monet libelli,

2 nectabunt D \\ 4 chelis BD \\ subscription FELICITER

MARTIANI MINEI (corr. ex MINNEI) FELICIS CAPELLE

DE NVPTIIS PHILOLOGIAE LIB. II EXPLIC. in B Maitiani,

et Minei Feticis Capellae de nuptiis Phitotogiae LIB

SECOS EXPLICIT in D \\ 5 inscription INCIPIT DE ARTE

GRAMÁTICA LIB III in ВD (FELIClf add. B) \\

54 MARTIANI CAPELLAE

mythos ab ore pulsos

artesque uera fantes

uoluminum sequentum

praecepta comparare.

ad haec locante rictu s

'nil mentiamur' inquit

' et uestiantur artes.

an tu gregem sororum

nudum dabis iugandis,

et sic petent Tonantis ю

et caelitum senatum?

aut si tacere cultum

placet, ordo quis probatur?'

certe loquentur ¡Пae

quae quid ferat docendum 15

habitusque consequentur

¿g Q asomato in profatu.

'haec nempe ficta uox est

et deuius promissi es,

cur ergo non fateris 20

ni figminis figura

nil posse comparan?'

<bis me Camena uicit:

nudis iugabo ludum.

223 Admouerat igitur Latoides unam priori loco Mercu-25

rialium ministrarum aetate quidem longaeuam sed comitate

blandissimam, quae sc in Memphide ortamregeadhucOsire

memorabat diuque obtectam latibulis ab ipso repertam

educatamque Cyllenio. quae femina licet in Attica, ubi

maiore aeui parte floruerat, se assereret incedere pallia- 30

tam, tamen ritu Romuleo propter Latiare numen et Olium

caput propterque Martiam gentem Venerisque propaginem

senatum deum ingressa est penulata. gestabat liaec autem

teres quoddam ex compactis adnexionibus fercnlum, quod

t mytos B || putsas ЬR || 10 Tonantis scripsi notandis

BR Ц 11 et B in R(?) || 15 quae quid Grotius quicquid BR ||

24 nudis scripsi iugisBu || 31 olimBD Toli Pignorius j

LIBER III 55

leuiexteriuselephantopraenitebat. undeuelutmedendisol- 224

lers magistra)> curandorum uulnerum insignia proferebat.

nam ex eodem scalprum primo uibranti demonstrat acumine,

quo dicebat circumcidi infantibus uitia posse lingua-

5 rum dehincque nigello quodam puluere, qui ex lanilla

confectus uel sepia putaretur illato per cannulas eadem

resanari. tunc etiam quoddam medicamen acerrimum,

quod ex ferulae llore caprigenique tergoris resectione confecerat

rubri admodum coloris exprompsit, quod monebat

10 faucibus adhibendum, cum indocta rusticitate uexatae foetidos

ructus uitiosi oris exhalant. demonstrabat etiam

quendam gratissimum gustum uespere multo oliuoque laboratum,

quo depulsa uocis insuauissimae diritate canoros

etiam fieri posse memorabat. arterias etiam pectusque 225

i5 cuiusdam medicaminis adhibitione purgabat, in quo et

cera fago illita et gallarum gummeosque commixtio et

Niloticae fruticis collemata uotabantur. quae uis epithe- 5o G

matis licet memoriam intentionemque procuraret tamen

natura sui etiam uigilias inferebat. protulit quoque limam 226

20 quandatn artificialiter expolitam , quae octo partibus auratis

uelut diuersis nexionibus interstincta uibrabat, ex

qua scabros dentes uitiliginesque linguarum et sordes,

quas in Soloe quadam ciuitate contraxerant, leui sensim

attritione purgabat. haec abstrusa nqsse carmina nume- 227

25 rosque multifidos crebrae supputationis opere putabatur.

denique quotiens curandos acceperat mos eius erat de no

mine primo tractare. casus etiam non tacebat quanta uel

uitia creare possent uel prudentissime declinare. tunc

genera rerum, uerba etiam curandorum cum ratione capta-

30 bat, ne ut fieri ab aegrotantibus moris est nomen pro

nomine commutarent. tum uerborum modos tempora

figurasque [schemata] rcquirebat iubebatque alios quis

8 resectatione B1R \\ 9 expromsit Л || 10 fetidos Л ||

11 exatantA'ñ || 16 cummeosque B'Н || 17 ephitematis/? epitematisñ

|| 21 aestuañ et corr. in aestiuaj? ai ex qua add.b ||

22 uituliginesque BR || 23 quidam b || leni b \\ 27 quanta scripsi

quanti BR \\ 28 dectinare scripsi declinan BR \\ 31 uer

borum Br morborum Л || tempore Л || 32 schemata deteui \\

56 MARTIANI CAPELLAE

plenitudo obtusior atque immobilis torpor insederat gradus

percurrere scandereque quam plurimum operum

praepositionibus aut coniunctionibus aut participatis in-

228 sistere totaque curandos arte fatigan. <hanc igitur feminam

tali multorum curatione callentem cum deorum nоn ь

nulli latricen alii Genethliacen diuersis rerum operibus

aestimarent addereturque fidei medendi sollertia quod eam

opitulari posse oris uitiis nec Pallas denegaret nec ipse

Maiugena, inconsentaneum tamen uidebatur incedere medicam

penulatam. idcircoque ab ea et nошen et officium i»

229 saura ac totius expositio artis exquiritur. tunc illa ut fa

miliare habebat exponere percunctata ac docere facile

quae ab eadem quaerebantur, penula a dextera cum mo

destia uerecundiaque releuata sic coepit ' Грaииcткri dicor

in Graecia, quod Ypauцií linea et Yрáццaтa litterae ifr

nuncupentur mihique sit adtributum litterarum formas

propriis ductibus lineare. hincque mihi Romulus Litteraturae

nошen ascripsit, quamuis infantem me Litterationem

uoluerit nuncupare> sic ut apud Graecos Грaи,и,(тспкri

S1G primitus uocitabar, tunc et antistitem dedit et sectatores 20

impuberes adgregauit. itaque assertor nostri nunc litteratus

dicitur, litterator antea uocabatur. hoc etiam Ca

tullus quidam non insuauis poeta commemorat dicens

'munus dat tibi Sulla litterator.' idem apud Graecos

ТрошиaтосчbáскaXoc uocitatur. 2»

230 Officium uero meum tunc fuerat docte scribere legereque.

nunc etiam illud accessit ut meum sit erudite iritellegere

probareque. quae duo mihi uel cum philosophis

criticisque uidentur esse communia. ergo istorum quattuor

duo actiua dicenda sunt, duo spectatiua. si quidem s»

impendimus actionem cum quid conscribimus legimusue,

sequentium uero spectaculo detinemur cum scripta intellegimus

aut probamus [et] licet inter se quadam cogna-

1 obtunsior Л || 3 aut add. p || 6 hiatricem B

genethtiacem BO genethliacam bd || 12 percontata B

14 uerecondiaque D \\ 15 grammate BD || 21 ita quodB'R

24 Cat. 14, 9 || sylla BR \\ 32 sequentum BR corr. p || 33 et

от. Cant. ll

LIBER III 57

tione coniuncta sint sic ut ceteris artibus comprobatur.

nam et actor cognoscet primo quae ualeat actuare, et

astronomus quaedam facit ut per ea cognoscat quae debeat

comprobare. miscet etiam utrumque geometres

5 quippe formas theorematum cum rationibus certis efficit

et cognoscit.

Partes autem meae sunt quattuor litterae litteratura 231

litteratus litterate. litterae sunt quas doceo, litteratura

ipsa quae doceo, litteratus quem docuëro, litterate quod

10 perite tractauerit quem informo. proflteor autem de orationis

natura usuque tractare. natura est ex quibus formetur

oratio. usus cum eadem utimur appellatur. his

etiam materies admouetur ut de qua re dicendum sit

aestimemus. oratio ipsa uero tribus gradibus eruditur

i5 id est ex litteris, syllable et ex uerbis. 52 ff

Verum in litteris gemina quaestio diuersatur. nam- 232

que aut naturales sunt aut effectae. natura enim insi

nuante earum nomina in loquendi substantiat!! procreata,

artificiosa uero formatio earum lineas quas scribimus de-

2o signauit ad hoc ut praesentes una uti, absentes alia potuissent.

atque ita ex hac parte, qua scribitur <mutae, exilla

qua legitur uoces sunt appellatae, si quidem haec auribus

tantum, illa solis oculis ualeat conprehendi.

Litterae igitur aliae sunt, quae per se efficere totum 235

25 valeant, aliae quae nibil. nam uocales, quas Graeci septem,

Romulus sex, usus'posterior quinque commemorat, Y uelut

Graeca reiecta. hae tamen in Latio nuncproducinunc

contrahi, nunc acui nunc grauari uel etiam circumflecti,

nunc aggregari nunc distrahi sine iactura sui nominis

so possunt. modo solae syllabas formant, nunc consonantes

utrimque suscipiunt. uocalesque non nullae modo se in

uicem mutant, nunc sibi cum decore succedunt. quippe

A plerumque in E transuertitur, nam capio cepi facit.

nunc in I ut salio insilio. nunc in O ut plaudo plo-

.1 in ceteris b \\ i miscet D misit BR ||11 formatur Ь ||

14 uero ipsa Л || 15 id est от. R \\ 21 quae RB1 \\ 29 aggrari

D || 31 nutlas BD corr. p || 32 nuper BD corr. Hercherus

33 coepi/? || 34 plaudo plostrum scripsi plaustro plostro/?.D

58 MARTIANI CAPELLAE

strum. uel in V ut arca arcula. item E litera primum

in A reformatur ut s er o satum. uel in I ut

mone о monitus. uel in O ut a tegendo> toga. uel

in V ut a tecto tugurium. similiter I quoque uocalis

in A conuertitur ut siquis siqua, in E ut fortis forte, ь

in O ut qui quo, in V ut ib i ubi. non aliter O littera in

A transit ut creo creaui, uel in E ut tutor tutela,

uel in I ut uirgo, uirginis, uel in V ut uolo uolui.

item V simili ratione conuertitur in A ut mag n us

magna, in I ut telum teli, inOutlepus lepo r is, 10

in E ut s i du s s id er i s. sic igitur transformatae nunc

utrïmque poterunt copulan nunc ex altero nunc ex neu

tro, nunc aliquas partes orationis terminant nuncque

£3G nullas.

234 Nam A primum utrimque sibi adsociat V et I litte- 15

ras: nam et aurum et uarus dicimus et lanus etAiax.

ex uno autem latere suscipit E ut Aeneas. ex neutro

uero O. frnit nomina feminina ut dea, masculina ut Iugurtha,

neutra in singulari numero tantum Graeca ut

toreuma peripetasma, in plurali autem Latina ut 20

m onilia. in uerbis imperandi modum ut canta, salta.

235 E autem uocalis duarum Graecarum litterarum uim

possidet. nam cum corripitur e Graecum est ut ab hoc

ho s te, cum producitur r\ est ut ab ha c die. ac ma-"

xime tunc circumflexum accentum tenet. haec duas 25

uocales id est I et V ex latere utroque complectitur ut in

EuroVeientanoetineia iecore. finit uero nomina

neutra ut m o n il e, feminina etiam sed Graeca ut Cal

liope, pronomma ut ill e ist e, numerum etiam totius

generis ut quinque licet ШТТШТОУ sit. item uerba im- so

peratiuii modi ut sede curre, modi infiniti scribere

scripsisse. I uero littera cunctis utrimque uocalibus

,236 sociatur. nam A complectitur cum dicimus ianuariae et

Aiax, E autem ut teneat docuerunt exempla superius

demonstrata, O autem litterae copulatur in nomine louis 35

1 primum in scripsi in primum BD || 16 dicitur ñ || ISO

от. R || 27 eio BRD I eia D™ || 33 ad ianuariae add. l us Ь \\

LIBER III . 59

et Oinone, oisus etiam dicitur — sic enim ueteres

usum dixere — V autem in iuvando et uita. haec aliquando

uocalis geminam syllabam facit finitque omnium

generum nomen ut frugi, numerum itidem omnium ge-

5 nerum ut uiginti, item uerba modi <indicatiui ut noui

memini, imperatiui sali ueni, infmiti iaculari luctari.

О uero littera quibus uocalibus quaue ex parte 237

cohaereat superius memoratum. finit autem nomina

masculina ut Cato, feminina ut luno, numerum omnium

10 generum ut octo, item uerba actiua ut canto laudo,

modi imperatiui tantum modo unum finit ut cedo, ad- 54 в

uerbium ut subito, praepositionem ut pro. V autem 238

liitera uocalibus omnibus utrimque coit praeter O antelatum.

sola etiaim V sui generis litteram non geminat

i5 sed coniungit ut uulgus Vulcanus. finit articulos ut

tu, nomina neutra ut ge n u cornu, nullum autem uerbum

claudit.

Нac tenus de uocalibus. non enim uocales astruere 239

sed omnes litteras sum iussa monstrare. uerum reliquas

20 quae secuntur consonantes esse non dubium est. quae

item discernuntur in semiuocales et mutas. quarum exequar.

ratio->nem. quippe F littera, quae est semiuocalium 240

prima, duas tantum modo consonantes praelata complectitur

L et R ut dicimus flau us et frugi. uocales uero

se complectitur ita ut I et V uocales sibi praeferri prohibeat,

nullum autem claudit finiüua sermonem. L uero littera tripliciter

sonat. nam exilem sonum reddit cum geminatur 2-tt

ut sollers Sallustius, medium autem cum terminat

nomina ut so l sal, item leniter sonat cum uocales antenenit

so ut lapis lepus liber locus lucerna, plenum uero

sonum habet cum ei praeferuntur literae P G C F ut in

Plauto glebis Claudio flauo. L autem numquam

ulli semiuocali uel mutae praeponitur. quae pro D in

praepositione accipitur cum et A praefertur «t allidit

35 allig at. haec etiam praelata praepositione seruatur ut

1 oinone oisus B oenone oesus Л oynone oysus r II 6 siti

B' D || 11 modo imperativo B imperatiuoö corr.Vonck. || unum

finit Fonckius inuenitur BD \\ 18 asstruere B \\ 32 glebus R \\

60 MARTIANI CAPELLAE

i nlepidus inlotus. utrimque autem uocales a mplectitur

et nomina non milla determinat: in masculino sol in

feminine T an a q u il in neutro A E I praecedentibns ut

bidental mel sil. aduerbia etiam claudit ut se m el,

242 >I uero littera taim in sermonis initio quam in medio esse 5

et in ultimis potest ut mores umbra triti cum. ex

55 G consonantibus solam praecedit NutMemnon, subsequitur

sola m S utSminthius mutaturque in N non numquam

ut cum dicimus n un q u is. terminatque neutra ut

aurum et argentum, item monoptota ut nequam, in ю

genere masculino accusatiuum simplicem et duplicem genitiuum,

item participia et uerba et aduerbia ut trac tum

legam cursi m, numerum etiam omnium generum ut

243 nouem decem. N autem littera plenior apparet in

primis et ultimis ut Nestor tibicen, in mediis exilior iь

ut mane d am nu m. ex consonantibus sequiturMlitteram

ut M e m n o n , S autem praeceditut fonsmons. conuertitur

etiam in M cum eam secuntur B P M ut dicimus imbuit

imp u lit ¡m m in e t. eadem nomina terminantur masculinum

ut tibicen, femininum Graecum ut Siren, neutrum 20

244 ut c u lm en. R uero uocales utrimque complectitur. de con

sonantibus S soli praeponitur<4it sors fors, et X duplici

non numquam ut arx. conuertitur in L N et S ut niger

nigellus femur f-eminis gero gessi. frnit nomina

masculina post omnes uocales ut par pater uir nitor 25

fur, feminina post E et O ut mulier soror, neutra post

omnes praeter lutcalcarpipermarmorsulphur.

finit uerba et aduerbia ut u en or u a dor. S non nulli lit-

245 teram non putarunt. nam Messalla quendam sibilum dixit.

quae tamen utrimque P litterae copulatur ut s p a d о so

psittacus, etCQT sequentes amplectitur ut S c auras

squama stell a. in plures etiam transitum facit ut in L.

dicimus enim modus modulus, in N sanguis sanguinis,

in R flos floris, in D cusios custodis, in

Tneposnepotis. terminat et masculina et feminina 35

8 smithius Л || 9 numquis R || 18 sequntur b || 23 non

nunquam D \\ in et D \\ 26 femina B' \\ 27 praeter s et i B \\

29 messata BD || 31 psitaeus D || 33 et от. D \\

LIBER III 61

post omnes uocales, neutra post A O V ut uas о s nemu

s. huicliUerae diuus Claudius P adiecit aut C> propter

vp et Z Graecas ut psalterium sacs a. X autem |^g

nemo litteram putat, quoniam duplex est. constat enim

5 ex G et S ut rex regis aut ex C et S ut nux nuci

s. in V aliquando transuertitur ut nix n lui s, et C

pix pi c i s. haec in Latinis numquam ponitur prima,

apud Graecos autem ponitur ut Xantho. et mascu

lino et feminine omnibus uocalibus sociatur ut Aiax

10frutex calix uelox Pollux et feminine ut fax

lïx lodix celox lux. neutrum nullum claudit.

Transactis semiuocalibus mutae sunt perquirendae, 217

quae ideo hoc nomine nuncupantur, quoniam nisi illis

uocales adsociatae succurrerint, intra oris sonitum ante

i5 auspicia moriuntur. B prima omnibus uocalibus utrim- 248

que conectitur, praefertur consonantibus L et R ut

blaesus et breuis. transit in C ut succurrit, in

F ut sufficit, in M ut summittit, in P ut supponit,

in S ut sustulit. finit nihil nisi tres prae-

20 positiones ab ob sub. C uocales utrimque collaterat, 249

consonantes quasdam praecedit L T R M N ut clarus

tectum crus Acmon Cnidus. finit articulos,

quos pronomina uocant hic haec hoc et aduerbia

ut sic huc hic. sola mutarum antecedentem uocalem

25 producit et pro duplici habetur ut hic hoc haec. D 250

utrimque uocales tenet. praeponitur R litterae in

Dr uso, M litterae numquam praefertur in Latinis, in

Graecis autem aliquando ut D mol u s. sic et N ut

Ariadne. transit in C ut accidit, in R ut aggerat,

so in L ut alligat, in P ut apponit, in S ut arripit,

in S ut assidet, in T ut attinet. finit articulos

neutralis generis ut illud istud, et praepositionem ut

apud. G omnibus uocalibus praefertur, sequitur A 251

2 P|TT D || propter Y et z (corr. in 5j B propter psi et chi

I xi Ь propter Y et I Л || 3 saxa BR \\ 6 С от. R \\ 7 in t ut

nox noctis post picis add. p \\ 10 pro uetox cont. ferox

Vonckius || 11 celox Kopptus uelox BR || 20 С от. R "

21 clares R \\ 22 nidus R \\ 23 pronima Л1 || 24 hoc B1 R1

62 MARTIANI CAPELLAE

litteram ut in aggere, quae quotiens geminatur ad-

57 G iungitur. praefertur R litterae ut graue, L ut gladius,

N ut ignis. in C quoque conuertitur ut rego

252 rector. nihil [quoque] concluait. H aspiratkmis no

tam esse certissimum est. quae aliquando uocalibus ac- 5

cedit ut hospes et heres. transit in X ut traho

traxi. hanc Graeci diuiserunt. nam pars eius dexterior

aspirationis nota est, sinistra contrariae significa-

253 tionis. K uero nunc nota putatur esse nunc líttera,

nam eius effectus G integrare <non dubium est absque ю

254 his kapita kalendae kalumniae. P autem conuenit

utrimque uocalibus, R litterae praeponitur ut

prandere, L ut placere, T ut Ptolemaeus, S ut

255 psittacus, N ut in Sypno. terminat uero nihil.

Q quidam litteram non putabant et uincerent nisi in 15

equo et equitatu appareret expresse. numquam sine

duabus uocalibus ponitur, quarum prior erit V et sic

ceterae consequenter ut quartus questus Qui rites

quo tus equus. constat autem ex C et V ideoque

duplex et composita dicitur nec geminatur. nullam singu- 20

256 larem litteram comprehendit, finit nihil. Т uocales ex

utroque ooncludit ut in coniunctionibus et praepositionibus.

praecedit L ut in Tlepolemo, M in Tmolo,

Ninpotnia, R in Troia. finit neutra caput sin

ciput lact. articulos terminat ut quot tot. uerba uta5

257 legunt. aduerbium et interiectionem utut****. Z a

Graecis uenif> licet etiam ipsi primo C Graeca utebantur,

nam Sethum dicebant, quem nunc Zethum dicunt.

tamen haec geminata etiam ab ipsis habetur. nam

a T et C componitur, quam ut aduertas duplicem, num- sо

4 quoque deteui Ц adspirationis Л l] 5 atiquando b quando

BR || accedit Koppius accidit BR |j 8 adspirationis R ||

13 ut prandere Ь prandere BD || t pthotomeum D t ptolomeus

B t ut ptolomeus 6 || s psitacus D s psittacus B s ut

psittacus b || 14 in от. D || sympnu B oppidum hispaniae

add. b simpno in ras. D || 23 tteptolemo D \\ tmolon D |f 24 ut

caput D || 26 pro ut com. atat Grotius (interiectionem: ut

ut at at p) |I tacunam indicaui \\ 28 setum BR |) zetum BR ||

29 gemina B || . 30 T от. R

LIBER III 63

quam poterit geminan. haec praeponitur M litterae ut

Zmyrna. ex his igitur uniuersis XVIII litterae neces- 258

sitatem cunctae conscriptionis absoluunt. placet enim

mihi Y in uocalium numerum congregan, neque sine

5hoc Hyacinthus aut Cyllenius poterit annotari. sic

igitur erit ut senae fiant uocales, XII semiuocales et mutae. ¡8 ff

si enim H aspirationi dabitur superuacuaeque erunt Q 259

et K, X autem ut duplex in. elementi cardine non probatur,

Z uero a Latinis excluditur, XVIII numero sic ut

10 dictum est supersidunt. quae tamen cum superuacuis 260

reiectisque cunctis ex unius uocis sonitu conformatae

diuersas naturalis harmoniae causas sub oris concinentia

reppererunt.

Namque A sub hiatu oris congruo solo spiritu me- 261

i5 moramus.

В labris per spiritus impetum reclusis edicimus.

C molaribus super linguae extrema appulsis exprimitur.

D appulsu linguae circa superiores dentes inna-

20 scitur.

E spiritus facit lingua paululum pressiore.

F dentes labrum inferius deprimentes.

G spiritus cum palato.

H contractis paululum faucibus uentus exhalat.

25 I spiritus prope dentibus pressis.

К faucibus paletoque formatur.

L lingua paletoque dulcescit.

M labris inprimitur.

N lingua dentibus appulsa conlidit.

so 0 rotundi oris spiritu conparatur.

P labris spiritu erumpit.

Q appulsu palati ore restricto.

R spiritum lingua crispante conraditur.

S sibilum facit dentibus uerberatis.

35 T appulsu linguae dentibusque inpulsis extruditur.

5 iacynctus B || si R || 7 in Grotius sine BR || 11 confirmatae

BR1 l] 12 naturales armoniae causa R || 24 conrasis

BR corr. p Ц 31 spiritus BR corr. Fute. || 35 extuditur BR \\

64 MARTIAN! CAPELLAE

V ore constricto labrisque prominulis exhibetur.

X quicquid C atque S formauit exsibilat.

Y appressis labris spirituque procedit.

Z uero idcirco Appius Claudius detestatur quod

59 G dentes mortui dum exprimitur imitatur. 5

262 <Perstricta est cursim rationis regula primae,

quae multis tendi sueta uoluminibus.

in qua iuncturis quid -nectat littera utrisque,

quo admittat sociam uel faciat latere,

quae quo transiliat conuersis legibus usu, ю

et transformatum nomen habere uelit,

quas oris sonitus uel quas modulatio linguae

gignant et pulsu rupta labella suo.

nunc iam compactis cursanda est syllaba formis,

ut fastigetur longa breuisque fuat. 15

liaec duo percurram, iuncturas littera quippe

praeueniens docuit sub ratione pari.)>

hoc igitur subdens nectendum concipit ordo.

si uestrum superi comprobat arbitrium.'

263 haec cum Grammatice diceret eamque progredi luppiter 20

Deliusque praeciperent, hic Pallas 'de iunctura syllabarum'

inquit 'dum haec Litteratura deproperat, partem

historicam praetermisit.' quo uirginis obiectu perterrita

'scio' inquit 'mihi plurima transeunda ne minutiora

nectendo fastidium superae beatitatis incurram. propo- 25

sito igitur per compendiosos calles festina perfungar,

ne densis obumbrata ramalibus uelut senticosae copiae

densitate siluescam.

261 Syllaba igitur dicta est, quod iunctis litteris sonitum

simul accipientibus informetur. cuius ut dixi tres so

partes esse non dubium est: de iunctura, de fastigio,

265 [aut] de longitudinibus. iuncturae sunt genera quattuor

duo naturalia, duo historica. naturalia sunt cum quaeritur

una quaeque syllaba utrum ex una an gemina

an neutra parte iungatur, et utrum litterae, quae inter 35

5 dentis morsus Mommsenus Röт. Forsch. p. 304 || 6

stricta Grotius praestricta BD |] 32 aut det. Hercherus

LIBER III 65

se copulan non possunt, adiecta alia littera socientur ut

M et N dum non coeant uocali accedente sociantur ut

in amni et somno, quae iuncturarum genera ex hoc,

quod in litteris memorata sunt, transeantur. historica ^„£

5uero illa coniunctio est, cum ex litteris, quae inter se

poterunt copulari, diuersitas fandi non easdem nec pa

res numero sociaret. scribimus nos enim Mus arum

primam syllabam duabus litteris, Graeci tribus. Lucilius

in datiuo casu A et E coniungit dicens ' huic Terentiae

10 Orbiliae' [Licinius] * * * * A et I et Lucretius crebro

et noster Maro aurai pictai. item duae iuncturae 267

sunt cum sociamus syllabas propter pedem uel uersum,

ut duae in una repente depereant, ut in synaloephe

uel cum litterae excluduntur e uerbo ut in ecthlipsi.

i5 Нac tenus de iuncturis. nunc de fastigio uideamus. qui 268

locus apud Graecos rcep\ттpocujbiiî)v appellatur. hic in tria

discernitur. una quaeque enim syllaba aut grains est aut

acuta <aut circumflexa et ut nulla [uox] sine uocali est ita

sine accentu nulla. et est accentus, ut quidam putauerunt,

20 anima uocis et seminarium musices, quod omnis modulatio

ex fastigiis uocum grauitateque componitur ideoque

accentus quasi adcantus dictus est. omnis igitur 269

uox Latina simplex siue composita habet imum sonum

aut acutum aut circumflexum. duos autem acutos aut in-

25 flexos habere numquam potest, grauis uero saepe. acutum

habet in prima syllaba si dicas Caelius in secunda Sallust

ius in tertia Curia tius, inflexum item in prima si

dicas caelum, syllaba autem paene ultima numquam acuiturnatura

ipsa sed praecedens eius id est ab ultima tertia

so siue breuis siue longa sit ut Cicero Caelius. flexus

autem sonus in ea tantum modo syllaba consistit quae

4 transeantur B trauseant R || 5 inter Ь in BR || 7 in

ante numero add. D || sociarit r || 9 terrentiae BR || 10 tucinras

R licinius B uocabutum ex antecedenti Lucilius perperam

repetition deteui. uidetur enim uera in genetiuo sede sua mouisse

|| 11 autai B || 13 synalipte B sinatiphe H || 14 ecttitips!

Koppius aelipsi B eclypsi R || 18 uox deteui \\ 29 post

ipsa add. breuius D ||

MABTIANUS CAPELLÁ 5

66 MARTIAN! CAPELLAE

praecedit ultimam nec aliter quam ut ipsa natura longa

sit et ultima tamen breuis ui> G ale n us. at si longa ul

tima, aut si paene ultima positione longa licet ultima bre-

61 в uis acutus tamen sonus fiel Galeni Camilli. intlexi propriurn

hoc est ut nisi longis natura sylkibis non ad- 5

haereat, acutus autem et in longis et in breuibus inuenitur.

omnis autem uox aut acutum aut circumflexum sonuin

habeat necesse est, etiam si monosyllaba sit. monosyllabae

enim graui carent. omnis uox monosyllaba cum

aliquid significat siue breuis est siue positione longa, 10

acuetur ut dicimus far ars. si autem natura longa fuerit

flectetur ut lux m os. disyllaba uero priorem acuunt uel

cum breuis est utraque ut citus uel cum positione longa

est utraque ut s oll er s uel alterutra positione longa ut

c o h o r s. si uero prior syllaba natura longa est et se- 15

quens breuis, flectetur prior ut luna, si posterior longa

erit positione uel natura, prior acuetur ut codex docte.

nulla enim longa fnuenietur grauis si in disyllabo prior.

in trisyllabis si media breuis fuerit, quam paene ultimam

dicimus, non dubie graui accentu pronuntiatur , ac statim 20

prima eius hoc est tertia ab ultima acuetur ut in Cotulo,

si uero eadem longa est interest quem ad modum sit

longa. si enim natura longa est breuisque ultima, me

dia ilectitur ut Cethegus Mancinus, si uero media

longa erit natura et extrema longa, media acuetur ut Ça- 25

ton i Ciceroni, uel si positione longa erit media, acuta

durabit qualiscumque nouissima fuerit ut Catullus

270 Catullo Metellus Metello. pronomina autem quae

duplici modo declinantur id est aut corripiuntur aut producuntur

, mcdiam syllaba m in genitiuo casu acuunt so

ipsiusillius. horum si secundae breues fiant, primae

acuta erunt ut ipsius illius. si uero longae erunt me

diae, primae graues, secundae inflexae erunt ut о c cid i t

3 aut si BR1 II ultima от. BiR || natura uel de suo addidit

Koppius ante positione sententiam pessum dans \\ 8 habet R ||

11 acuitar Ь || 12 flectitur Ь \\ dissyllabe ВR || 14 al

tera B || 18 si addidi quamquam omitti poterat || dissyltabe B

dysyllabo R \\ 26 si от. B'п ||

LIBER III 6T

sol et occidit ho m i ne m. ergo primae acutae sunt

cum mediae breues. cum uero mediae longae, uel acutae

uelinflexae: acutae cum longae ultimae ut ten e bra e latebrae

manipli**. haec a superioribus <[quae sunt alia 271

5 ut Catullus Sall us tiu s ], hoc differunt quod illa conso

nantes discretas habent, haec quamuis et ipsam paene ultimam

positione habent longam, nullam tamen in secunda 62 G

syllaba ex consonantibus sibi retinent sed in tertia sunt

duae. ideoque factum est ut media haec nomina i ruc

io bras et latebras acuto accentu prima syllaba proferret,

at maniplos et fenestras paene ultima syllaba acuta

diceretur : quod quidam illud genus syllabae paene ultimae

omnino breue putauerunt, quia non terminaretur conso

nante; quidam quia, licet non terminaretur consonante,

i5 proxima syllaba a duabus inciperet consonantibus et quod

natura litterarnm L et R quia mollis estnunc longam nunc

breuem syllabam faciat. nulla autemuox Romana duarum

uel plurium syllabarum acuto sono terminatur, inflexum

autem non alias postremum habet nisi cuius> posterior

20 pars in syllabam natura longam excurrit ut ergo et pone.

contextus orationis plerumque adimit aut mutat proprios 272

sonos singulis uocibus. adimit his quae referuntur ad

aliquid sequens ut praepositionibus ante urbem. nam

hic ante perdidit acutum sonum prioris syjlabae. item

25 post muros. mutant accentus adiunctis uocibus que u e

ne, cum tamen conplexiua coniunctio est que, u e [cum]

expletiua ut 'Latiúmque augescere uultis' et 'stimulóue

menm cor' apud Attium in Pelopidis. numquam migra -

uit acutus sonus de primis syllabis in postremas, praeter

so particulas coniunctas, quarum hoc proprium est acuere

l pro et ras. in B || 2 cum uero mediae (longae inflexae

add. mg.) uel (acutae uet add. mg.) inflexae acutae cum tongae

ultimaert || 4 'excidit î enestrae || quae — Sallustmsdet.Grotius \\

6 penultimam B \\ 9 media uidetur dimidia significare || 10 proferrent

D \\ 12 penuttimae B || 14 quidam quia — terminaretur

consonante от. D |] 16 pro quia ras. in D \\ 17 faciat B ai effici

eam add. Ь efficiat D || 22 adimitis his corr. in ademtis his B

al adimit add. Ь || 26 cum deleut \\ 27 Ennii ann. 455 V.

Hibbeck. trag. p. 172 \\ 28 accium Л actium B || migralbit B'

68 MARTIANI CAPELLAE

partes extremas uocum quibus adiunguntur. Graeca no

mina cum in Latinum uertuntur, nostra regula pronuntiantur

nisi maneant Graeca. Olympus igitur et Cau

casus sic ut Latina proferuntur, quam acuere uel flectere

debeant secundum rationem supra scriptam apparet. sed

si manent Graeca et huic regulae in peregrinis uocibus

accedimus, necesse est tamen in obliquis casibus acutos

sonos in mediis syllabis seruent, quoniam apud Graecos

273 quoque non alio accentu haec enuntiari audimus. acutus

accentus notatur uirgula a sinistra parte in dexteram

63 G ascendente, grauis autem a sinistra ad dexteram descendens.

inflexi signum est sigma super ipsas literas deuexum.

accentus partim fastigia uocamus quod litterarum

capitibus apponantur, partim cacumina tonos uel sonos,

Graeci ттрocшЫaс. sciendum etiam uni uocabulo accedere

omnes tres accentus posse ut est Ar gilet um.

274 Memoratum arbitror competenter quae sint et quem

ad modum uertantur fastigia syllabarum. nunc earum

longitudines intimabo. una quaeque enim syllaba aut breuis

est aut longa aut communis. breuis est cum uocalis

corripitur ac nullis consequentibus adiuuatur, autcumcor-

275 repta forma uel littera terminatur. longa <autem duobus

modis efficitur natura et positione natura: cum uocalis

producitur aut cum syllaba circumflexum accentum tenet

[uel acutum in paene ultima], aut cum monosyllaba [una

quaeque uocalis est] aut cum diphthonga repperituruelcum

prima syllaba sub alia forma cuiuscumque uerbi compo

sita nec uocalem nec acumen mutat. positione, cum breuem

uocalem aut duae consonantes secuntur siue in

eadem syllaba siue in sequenti siue per ambas diuisae aut

276 in altera tria aut duplex una. duplices autem sunt X et

Z : aliquando I et C fieri possunt, ut si I inter uocales sit

15

20

30

3 manent B1R \\ 4 siut B || 6 si manente R ai manent r

*+(fuit si) manente B al si manent add. b \\ 9 audiuimus b |l

11 ascendentem Л || 12 signa ñ || 16 argiloetum B

24 sitlaba B \\ 25 uel — uttima deleui \\ una — est deteui \\

26 dypthonga B dyptonga D || 27 compositam B ,\\ 31 ant

addidi II

LIBER III 69

ut aio Troia, item C ut 'hoc erat alma parens.' hae

- autem consonantium uel duplicium quae breues adiuuant

formae tunc possunt , si in eodem sermone claudantur.

ceterum proximi sermonis consonantes nihil adiu-

5 uant praecedentem , licet Vergilius refragetur dicens

'arma uirumque cano Troiae' et item 'fontesque>fluuios- 64 в

que uoco.' diphthongi autem sunt AE OE EV AVEI. abs- 277

que his [syllabis] nulla diphthongus memoratur.

Communium autem syllabarum modi sunt octo. nam 278

10 primus est cum correptam uocalem sequitur subiecta consonantibus

liquida, est enim longa ut 'uasto Cyclopis in

antro' breuis ut 'uastosque ab rupe Cyclopas'. secundus

modus cum correpta uocalis inunam desinit consonantem

sequente H, est enim longa ut 'terga fatigamus hasta'

i5 breuis « quisquis bonos tumuli'. tertius cum correptam

uocalem duae consonantes secuntur, quarum prima S littera

sit, est enim longa ' unde spissa coma ' breuis 'ponite

spes sibi quisque'. quartus modus cum breuis syllaba

partem terminât orationis, est enim longa in commate ut

20 est 'nam tibi Tymbre caput Euandrius' breuis 'hoc caput

о ciues.' item alter locus, ex diphthongo fit communis:

longa ut 'Musae Aonides' breuis 'insulae Ionio in

magno'. cum uocalis enim sequitur, potest diphthon

gus breuis fieri ut ' sudibusue praeustis'. alius locus, cum

s5longam uocalem alia uocalis sequitur, est enim longa 'o

ego infelix quem fugis' breuis 'sub llio alto'. alius locus

cum pronomen C littera terminatur uocali sequente, est

enim longa 'hoc erat alma parens' breuis ' solus hic in-

1 Verg. Aen. 11 664 \\ 4 semis D \\ 5 uirgilius Ы) ||

7 Verg. Aen. XII 181 \\ dypthongae B dyptonge R \\ 8 syt

labis deteui || dypthongus B dyptongus R \\ 11 ciclopis R

Verg. Aen. Itt 689 et 647 \\ 12 ciclopas R

607 et X 493 II 15 honos B onus R

14 Verg. Aen.

16 sequuntur

B || 17 Terent. M. 1103 \\ Verg. Aen. XI 308 || 18 mo

dus b locus BR || 20 thymbre B timbre R \\ Aen. X 394 ||

Verg. Aen. XII 572 || 21 dypthonga B dyptonga R \\ 22 in

sulae] Verg. Aen. Ilt 211 \\ 23 dyptonga B dypthonga Ь diptonga

R || 24 Verg. Aen. VII 524 \\ 26 Verg. Aen. V 261 \\

28 Verg. Aen. II 664 et 1111 22 ||

70 MARTIANI CAPELLAE

flexit sensus'. alius locus cum correptam uocalem subsequitur

Z, est enim longa 'Mezenti ducis exuuias' breuis

'nemorosa Zacynthos'.

Dicta natura in tribus generibus syllabarum. superest

ut fmales dicantur, in quibus artis auctoritas et cano- 5

65 G nica forma consistit. ac prius de nomine retractandum.

279 nominatiuus casus singularis A littera terminatus breuis

est ut Ça ti lin a lul i a. E littera finitus inGraecis longus

est ut Euterpe. * * * * I aatem terminatus longus est

utfrugi. O breuis finitus est in Latinis ut C a t o. V ter- ю

minatus breuis ut cornu. AL finitus breuis est <4it tri

bunal, EL breuis ut m el, IL breuis ut u i gil excepto

uno Etrusco Tanaquil. OL longa est ut sol, VL breuis

ut consul. M terminatus breuis est ut tec tum, licet

huius raro occurrat exemplum, quia inter uocales M de- i5

prehensum uelutmytacismiasperitatesubtrahitur. AN fini

tus producitur ut Titan, EN in neutris breuis est ut

carmen, in aliis generibus longus utlien siren. ON

terminatus longus est ut M e m n on. AB terminatus in

monosyllabis tantum longus ut Nar far. ЕЕ finitus in 20

latinis breuis est ut puer, excepto uno monosyllabe u e r.

in Graecis producitur ut a e r. m terminatus corripitur

nt uir. OK terminatus breuis est ut a u ct or. VR termijiatus

corripitur ut murmur excepto uno monosyllabe

fur. AS finitus in Latinis nominibus producitur ut fa cul- 25

taspaupertas.in Graecis> tunc tantum breuis est cum

genitiuus DOS fuerit terminatus ut Arcas Arcado s. ES

terminatus in Graecis nominibus breuis est ut An clu

se s, in Latinis, si quintae declinationis fuerit, producitur

66 G ut dies. si tertiae, tunc longus est, cum genitiuus singu- so

1 sequitur R \\ 2 Verg. Aen. XI 7 || 3 Verg. Aen. Itl

270 || zachintus B zaeintus R zacinctus r || 8 catatina R \\

9 tacunam indicauit Koppius || 10 posl Cato add. in Grae

cis longus est ut Dido p \\ u terminatus breùis (est add.

RD) BRD u terminatus longus p sed tatîa retinui cf. p. 71, 32 "

12 breuis est D || breuis est D || 13 uno et etrusco D

15 currat B \\ 16 moetacismi B1h \\ 18 longus est D

19 mennon B'D \\ 21 uno от. B1D || or B os D |] 22 ut fur

B1D || 28 ancises H ||

LIBER III 71

laris non crescit sj llaba ut labes uel crescens E productam

ante ultimam syllabam retinet ut quies quietis.

nam si eam in I mutauerit ut miles militis,

aut corripuerit ut seges segetis, corripitur exceptis

5 his Ceres pes atque his similibus. is finitus breuis

est ut a g il is. OS terminatus tunc est in Latinis bre

uis, cum genitiuus ante ultimam syllabam non habet

naturaliter longam ut o s ossis. in Graecis tunc corri

pitur cum genitiuus diphthongo terminatur ut AfIXoc

10 [TOU] ДпАои. vs finitus breuis est ut doctus sed longus

fit si genitiuus syllaba creuerit et ante ultimam I

aut V productam habuerit ut uirtus et in uno inflexibili

ut pus. Т derminatus corripitur ut caput. С

ânitus duo nomina tantum facit ut allec quod produ

i5 citur, et lac de cuius declinatione dubitatur. genitiuus 280

singularis tunc producitur cum aut nominatiuo similis

est ut sen a t us aut diphthongum habet ut I u lia e , aut

I terminatur ut docti, in ceteris corripitur. datiuus

singularis producitur ut Pompeio, in Graecis corri-

20 pitur si I littera fiuiatur ut Palladi. accusatiuus sin

gularis in Graecis tunc tantum corripitur cum A uel

ON terminatur ut T h es e a Delon, in Latinis uero bre

uis est ut do ct um. uocatiuus singularis A littera ter

minatus in Latinis - omnibus uel in Graecis femininis

25 corripitur ut tabula Musa, in masculinis longus est

Aenea. E terminatus in Latinis breuis est ut docte,

in Graecis producitur ut Ту did e, exceptis his quae nominatiuus

Graecus os terminat utPhoebos Phoebe. I

terminatus in Latinis longus est ut Mercuri, in Grae-

3o cis corripitur ut Nai. O terminatus in Latinis breuis

est ut Cato, licet Vergilius contra sentiat, in Graecis 67 G

producitur ut D i d о. V terminatus corripitur ut

cornu. in <consonantes uero desinens nominatiui sequitur

regulam exceptis Graecis nominibus, quae saepe

l e B est Л О 3 mutet Л || 5 pes ii spus B || 8 o?

oris R || 9 dypthongo R dyptongo H \\ 17 dypthongam B

dyptongam Л Ц 26 e от. Л || 27 tidide Л || 28 foebos

foebe B phebos phebe Л || 31 uirgilius Л ||

- V-:" ' '

.

--

72 MARTIAN! CAPELLAE

mutantur uarietate linguarum ut Dio m ed es. ablatiuus

singularis semper producitur absque cuim E terminatur

in his duntaxat nominibus, quae tertiae fuerint

281 declinationis ut a p ariete. nominatiuus et uocatiuus

plurales in masculino et feminine genere producuntur 5

ut fluctus terrae, in neutris breues sunt utfata, in

Graecis uero cum S uel A terminati fuerint ut r he

tores pоe m ata: in alus uero longi sunt ut Musae.

genitiuus pluralis breuis est ut docto r um, in Graecis

longus, sed Graeca declinatione, ut 4>iXaivшv. datiuus ю

pluralis et ablatiuus si is fuerint terminati producun

tur ut doctis, si BVS compiuntur ut hominibus. at

si Graeca sit declinatio, ш terminatus datiuus corripitur

ut Ar c a sin, alias longus est. accusatiuus pluralis

in omnibus masculinis uel femininis producitur ut 15

doctos lulias, in neutris corripitur ut moenia, in

Graecis uero si AS fueril) terminatus et ueniat a genetiuo

os finito corripitur ut Arcadas, alias produ

citur ut Musas.

282 In omnibus pronominibus singularis nominatiuus 20

correptus inuenitur exceptis duobus monosyllabis tu et

qui. genetiuus singularis I uel E prolatus longus est

ut me i mea e, alias breuis ut ill¡us. datiuus singu

laris semper productus est ut n ostro exceptis mi h i

t ib i sibi quae indifferenter accipiuntur. accusatiuus 25

singularis corripitur ut illum exceptis me et te. uo-

68 G catiuus singularis a nominatiuo suo non dissentit. abla

tiuus singularis longus est ut ab ill o. nominatiuus

et accusatiuus plurales tunc tantum corripiuntur cum

A fuerint terminati ut nostra. genetiuus pluralis num- so

quam producitur ut ill or um. datiuus et ablatiuus plu

rales is terminati producuntur, BVS finiti corripiuntur.

283 In omnibus uerbi modis temporibns numeris per-

7 rethores D || 10 <PtXaívu)v Hercherus philenon BD ||

17 genitiuo B || 18 archadas B || 20 de pronomine ante in

omnibus add. BR || 22 et 30 genitiuus B || 33 de uerbo

ante. in omnibus add, BR II uerbi scrípsi uerbis BR ||

LIBER Л! 73

sonis coniugationibus haec uniformis est ratio- quaecumque

persona A fuerit terminata produciturut canta.

E finita breuis est ut lege, nisi a secunda coniugatione

ueniat ut doce, tunc enim longa est. I terminata

5 persona semper producitur ut n u tri. O quae finitur

correpta est ut audio, licet auctoritas et in his discrepet.

nam primae coniugationis primam personam

Vergilius longam facit ut 'canto quae solitus' et 'terra

ubi mando.' tamen monosyllaba etiam producenda

10 sunt ut do sto flo. V terminata persona producitur.

AM quae finitur breuis est ut legebam. OR finita

corripitur ut le gor. S littera terminata uerba producuntur

: si paene ultima littera A uel E fuerit ut amas

doces excepto monosyllabe es et his quae ex eo fiunt

i5 ut ades. si uero I ante S habuerit, corripitur ut legis

legitis excepta secunda persona indicatiui modi

temporis praesentis numeri singularis a tertia coniuga

tione producta ut nutris audis et a uerbo uolo

u i s. si uero V ante S habuerit, correpta erit ut nusotrimus.

T littera terminata correpta sunt 'ut legit.

C <Tmita producuntur ut produc. participia licet per

casus flectantur, a nominibus omni tamen ratione dissentiunt.

69 в

Aduerbia monosyllaba ut huc uel quae ex his 284

25 fiunt ut -|- illuc, omnia producuntur exceptis bis et ter.

quae uero A finiuntur longa sunt ut una. quae in E

desinunt producuntur ut docte pulchre, exceptis quae

aut non comparantur ut rite, aut in comparatione deficiunt

ut bene impune. quae I frniuntur longa sunt

sout h er i praeter ¡bi et ubi et quae componuntur ex

ipsis ut sicubi, item quasi. quae O finiuntur a se

uenientia breuia sunt, ab alus ducta producuntur ut

falso, licet auctoritas uariet. quae V finiuntur longa

8 uirgilius br || Verg. ect. II 23 et УIII 93 || 9 monosyllabae

R || 13 penultima b || 24 ante aduerbia add. de aduerbio

BR || 25 pro iltnc (cf. p. 74, 5) requiritur adhuc uet

simite atiquid j 27 producentur B1 || 31 post quasi add. cor

ripitur p ||

74 MARTIANI CAPELLAE

sunt ut noctu. quae L terminant ur corripi debent

ut s em el. quae M N R flniuntur breuia sunt ut

cursim forsan fortiter. quae S)> terminantur tunc

tantum producta sunt cum ante eam A habuerint.

quae C finiuntur producta sunt ut illuc. 5

285 Omnium participiorum temporis futuri nominatiuns

singularis breuis est ut lec tur us, genitiuus et

datiuus singularis producitur ut lecturi lecturo

excepto praesentis temporis participio quod genitiuum

corripit ut amantis. accusatiuum et uocatiuum bre- ю

ues esse constat ut lecturum lecture, ablatiuus

singularis tantum corripitur ut amante legente.

nominatiuus et accusatiuus plurales in masculini uel

feminini generis participiis producuntur ut lec tur i

70 G lectures, in neutris corripiuntur ut lectura. gene- i5

tiuus pluralis breuis est ut lector um. datiuus et

ablatiuus plurales IS terminati producti sunt, BVS finiti

breuiantur.

286 Copulatiuae et disiunctiuae et expletiuae coniunctiones

breues sunt, nisi positio fecerit longas. de cau- 20

salibus uero et rationalibus quae A terminantur exceptis

ita et quia productae sunt ut propterea

interea. quae I terminantur excepta una nisi pro

ducuntur ut si. quae in N desinunt si ante eam I

habuerint producuntur ut sin. alias breues sunt. ce- 25

teras uero omnes correptas esse constat.

287 Praepositiones quae in A exeunt solae productione

laetantur ut contra et extra et una monosyllaba a.

ablatjuae praepositiones omnes corripiuntur exceptis

monosyllabls, quae uel ex uocalibus constant uel uoca- so

libus terminantur ut e et de. utriusque casus prae

positiones correptas esse non dubium est.

288 Interiectiones longae sunt si monosyllabae fuerint

6 ante omnium add. de participio R K de participio B \\

13 plurales Ь \\ 14 genitiuus B \\ 16 pluralis Л || 19 de

coniunctionibus ante copulatiuae add. BR || 2t de praepositione

ante praepositionea add. BR || 28 et extra B extra R

33 de interiectione ante interiectiones add. BR II

LIBER III 75

ut beus, si uero disyllabae uel trisyllabae eru ni, quoniam

speciem retinent partium orationis, exemplo earum

quarum similes erunt iudicandae sunt ut papae.

Haec ita ut di.vî per omnes partes orationis in nl-

6 timis syllabis <obseruanda sunt, exceptis positione longis

et diphtbongis.

Expieta cursim syllabarum pagina est: 289

iuganda demum uerba. nam probabilis

hic ordo rebus quique disgregabitur

10 in bina démum. prima nam PROPORTIO

dicenda, Grai ANALOGIAM quam uocant.

ac mox repulsa quae nouantur regula

uulgoque docti quae ANÓMALA nominant,

bis quarta fandi quis paratur portio

15 uel uulneratur ductus oris integer,

quantumque solo inditum librllnlo).

potest probare serium fastidium.

ANALOGÍA est igitur, quae Latine proportio dicitur, 290

obseruatio similium inter se loquellarum. nam primum

20 omnia nomina Latina duodecim litteris terminantur: uocalibus

quinque et semiuocalibus sex atque una muta T

ut caput. A igitur uocalium prima terminat masculina ut

Catilina lugurtha, feminine **** ut aduena, feminina

etiam Graeca utHelenaAndromacha, pronomina

25 quoque ut altera sola illa. quibus si detrahas A et

ivs addas, genitiuum singularem feceris ut dicimus alterius

solius, si uero I, datiuum ut alteri soli. illa

uero quae sunt Graeca neutra ut poema toreùma tres

casus in utroque numero similes habent: in genitiuo sinso

gulari TIS adsumunt, in datiuo S amittunt, et in E correptam

ablatiuum finiunt, atque in plurali datiuo et ablatiuo

genitiui singularis formam seruant, licet et BVS

possint assumere. E correpta nomina terminata, quae 291

1 dissyltabae B || trisillabae B || 6 dypthongis B dyptongis

D 1l 19 loquelarum br || 23 tacunam indicauit Grottus \\

25 detrains H || 27 solus Л ||

76 MAKTIANI CAPELLAE

Latina sunt, neutra sunt utmonilesedile. haec praeter

casus, quos similes habent, datiuum cum ablatiuo confundunt

ut huicet ab hoc monili sedili, quoniam

ablatiuus si in E exierit quattuor casus similes faciet, quod

neutrorum nominum declinatio non admittit. nam quae 5

E producta in nominatiuo fmiuntur, Graeca sunt generis

72 G feminini ut Agaue Autonoe Graecorum more sunt declinanda,

ut nominatiuus datiuus uocatiuus et ablatiuus

pares sint, genetiuus S, accusatiuus N finiantur. quae

autem nomina E in A conuertunt ut Andromache An- ю

d r о m a c h a sic declinantur ut Latina in A exeuntia. I littera

terminata Latina nomina totius generis sunt ac monoptota

ut frugi nihili. gummi autem et sin api pe

regrina sunt neutri generis et tantum numeri singularis

sed casus eodem modo decurrunt excepto genitiuo, qui i5

S recipit ut sinapis gummis, quamuis recte dicatur

292 haec gummis. O littera nullum nomen in neutro finit,

nam aut masculina sunt ut Cicero aut feminina ut I un o

hirundo aut utrique generi communia ut homo. quo

rum declinationes in duas <species exeunt, nam aut O lit- 20

teram in obliquis casibus retinent ut unio unionis, aut

lut cupido crepido cupidinis crepidinis, utraque

autem syllaba crescunt in obliquis casibus praeter

uocatiuum singularem. caro autem praeter hanc analogiam

ut declinetur consuetudo optinuit, item Anio, quae 25

in sua declinatione unica sunt et sine exemplis similium

declinantur. faciunt enim lndus carnis Anienis.

duo et ambo cum sint semper pluralia, non sunt adnumeranda

his quae supra dixi, sua enim consuetudine declinantur.

Graeca nomina quae O liitera finiuntur, ea so

quae a prima positione in nostram formam transierunt ut

leo draco sic declinantur ut Cicero Milo, ea uero

quae primam sui positionem integram seruant ut I o Ino

Graeco more declinantur, ut faciant in genitiuo lus In u s

4 quatuor BR || 9 genitiuus Л || acusatiuus B et accu

satiuus R I| 15 per ante casus add. Fule. \\ 22 in i B1 D |¡

crepedinis D \\ 32 milio BD ||

LIBER III 77

accusatiuo I un Inun> et ceteris casibus similiter, quamquam

cosuetudo hanc I o dicat. turbo si nomen est proprium,

ut Cicero declinatur, si autem uim uenti signi

fices ant puerilis ludi instrumentum, ut cupido declina-

5 tur. V littera tantum neutra finiuntur ut cornu u er u, 293

quod in plurali facit uerua. apud ueteres etiam specua тз в

dicebant. horum nominum plurales declinationes carent

dubitatione. nam tres casus ut in omnibus neutris similes

sunt, item datiuus et ablatiuus in BVS syllabam exeunt,

10 datiuus et ablatiuus singularis in genitiuo plurali VM syl

labam iungit. quaeritur autem de genitiuo singulari quem

alii in vs alii in V litteram egerunt, nec non datiuo quem

alii in I agunt ut genui cornui, quidam ueteres secuti

ablatiuo similem faciunt huic genu cornu, quoniam

i5 pluraliter genubus et cornubus amissaque ultima

syllaba relinquitur datiuus singularis sicut fit in ciuibus

et suauibus, et quomodo genibus et cornibus dicimus,

I littera in locum V litterae transit, et sic ut opti

mum et maximum item dicimus cum optumus et

somaxumus diceretur. sunt aliqui qui genitiuo casu genuis

et cornuis dicant, sed non debet genitiuus plus

habere syllabas quam datiuus et ablatiuus. quamuis ergo

dissimilia sint senatus et exercitus, tamen sic genus

et cornus genitiuo dicendum est quem ad modum se-

25natus et exercitus. praeterea quaecumque nomina

uel participia genitiuo singulari in is exeunt, datiuo plu

rali syllaba crescunt utCatonisCatonibus, secundum

quam rationem si esset genuis cornuis, genuibus

fecisset, ut syllaba cresceret. L littera nomina finita du- 294

sо plicem formam habent. prima est in qua masculina sunt

ut Annibal Asdrubal neque alia fere propria quam

Punica excepto Solis nomine, item feminina ut Tanaquil

nomen Etruscum, et communia ut uigil pugil, quae

4 strumentum BЧi || 10 in genitiuo plurali от. BR

add. d \\ um B im ñ || 12 alii in i litteram B litteram

ondssis celeris R atii in is syllabam D || 13 quidam Ь qui

BR \\ 15 genubus et cornubus BR genibus et cornibus br

18 litterae от. R II transiit ñ || et от. R \\ 31 hannibat ñ

78 MARTIANI CAPELLAE

omnia easdem declinationes habent. Altera species neu

tron im est ut me I fel, quae hoc differant a superiore

declinatione quod monosyllaba sunt et L litteram per

obliquos casus geminant. nam in nomiriatiuo qui E littera

finiuntur ut proconsule naturam propriae prae- &

positionis intuentur, <pro quippe ablatiuo tantum praefer-

74 G tur. nam respiciunt cum proconsul dicitur non duabus

uocibus sed composito nomine dici ut procurator

propugnator nec quicquam obesse exemplo quod haec

nomina possunt uerba ex se facere ut procuro pro- i»

pugno [nam praepositio perit] proconsulo autem

non Tacit licet consulo faciat. tamen si proconsule dicatur

in casu nominatiuo monoptoton erit, sed propter

consuetudinem proconsul dicatur, ut declinan possit,

quem ad modum illa quae L liitera terminantur ut uigil 15

mugil pugil, quóniam in plurali genitiuo mugilum

dicimus et pugilum: nam si mug i lis esset nominati-

295 uus ut agilis, mugilium faceret ut agilium. M littera

etiam neutra finiuntur ut telum scamnum. sed

hoc animaduertamus , quoniam quae in nominatiuo I ante 20

ultimam syllabam habent in genitiuo singulan item datiuo

et ablatiuo pluralibus eandem gemina->re debent ut

lilium folium, quoniam genitiuus aut pares syllabas

nominal ¡im habet ut scamnum scamni aut plures ut

caput capitis, pauciores numquam. praeterea datiuus 25

O littera finitus in I eam conuertit ut scamno scamni,

sed consuetudo et auctoritas ueterum in gen i [et] consili

imperi per tres syllabas maluit dicere. uasum

an u as dici debeat quaeritur, quoniam quaecumque neu

tra non M littera nominatiuo finiuntur si pluralem reci- so

2 est от. B || 3 cum BR I quod Л™ || 4 nam in nomi

natiuo qui E tittera fmiuntur ut proconsule naturam propriae

praepositionis intuentur scripsi nam de proconsute in nomi

natiuo qui E littera finiunt naturam propriae priiepositionis

intuentur BR (de punctuation in B) || 7 nam D non B ||

9 nec b ne BD \\ 11 gtossam deteui || ante proconsulo uidetur

proconsut et ante consulo addendum consul || 20 qnae in b

quae B qui D \\ 21 in от. B || 27 ingenu et (det. p) consilii

imperit B'R \\

LIBER III 79

10

15

20

25

30

75 в

piant, datiuo et ablatiuo in BVS cadunt. itaque monile

monilibus genu genibus pecus pecoribus nomen

nominibus marmor marmoribus, secundum

quae uas uasibus facere debuit et in genitiuo horum

u a sum, quoniam quaecumque neutra singularia ablatiuo

E littera finiuntur, genitiuum pluralem totidem syllabarum

habent quot ablatiuum singularem ut a nemore

nemorum capite capitum, sed hoc nomen per anomaliam

deciinatur et erit singulari nominatiuo uas, geni

tiuo uasis datiuo uasi ablatiuo a uasi, plurali autem

numero sic declinabitur ut scamna. Lucretius tamen

genitiuo uasi ut 'rarique facit lateramina uasi.' N littera 296

terminantur masculina ut flamen pecten, communia '

duobus generibus ut tib ice n fi di c en, quod frequentissimi

auctores non probant, nam et tibicinam et fidicinam

dicunt, item neutra ut nomen flumen. quae

omnia manifesta declinatione uno modo declinantur. altera

species est generis masculini, quae E litteram ante extremam

N seruat ut lien rien, quae tamen ipsa quoque in

ceteris ut superiora declinantur. gluten quoque his

simile est licet Sallustius glu t in u m dixerit. item feminina

quasi similia uidentur. iam r en singularis nominatiuus

nec ullus alius ablatiuo excepto in usu est. Graeca,

quae N fmiuntur, praecedentes habent litteras A E I O ut

Alcman Cephen delphinPhaethon.ex quibusquae

AN EN IN terminantur exemplo superiorum declinantur

ut fulmén numen fidicen, quae uero ON fmiuntur,

si producta ON Graece declinantur <ut Xéшv, eandem litteram

et apud nos producunt ut Cicero Scipio. ea

autem, quae ex productione nominatiui casus corripiuntur

in reliquis flgurationibus ut Amphion Creon Aga-

12 Lucr. VI 233 \\ litteramina R || 18 generis от. R II

19 seraant R || 21 (salustius R) fragт. hist. IIII 2 Dietsch [I

feminina R flemina B al feminina Ь \\ 22 iam scripsi nam

f n a f u

ВR || reo reo R reoren D reor eoB(sed exgtossa suprascripta

apparet schotiasiam cod. B ren tegisse) \\ 25 cefen detfín BR ||

foeton B feton R || 28 Qraece scripsi greca BR \\ 31 anfion

BD || agamennon BD ||

80 MARTIANI CAPELLAE

m em non, amittunt apud nos N litteram in nominatiuo et

comparabuntur his Latinis quae conuersis casibus correpta

efferuntur ut uirgo turbo. quae apud Graecos

recipiunt T litteram, apud nos quoque eandem habebunt,

297 ut Phaethon Phaethontis. R littera praecedente A 5

terminatorum ut Caesar lar far par impar una

forma est nisi quod neutrum in reliquis casibus R litteram

geminat ut far f arris. poetarum uero licentia hacc no

mina pluraliter dixit, cum omnia nomina , quae pondere

aut mensura aestimamus, pluralem numerum non admit- ю

tant ut aurum plumbum triticum oleum. Errant

ergo qui parium dicunt, quoniam.haec in plurali triptota

sunt ut hi Caesares hos Caesares> o-Caesares,

nec potest accusatiuus I habere ante S si genitiuus

76£? ante V R habet. uidentur tamen qui parium dicunt 15

nominatiuum pluralem generis neutri intueri et quoniam

par i-a dicuntur ut suauia, facere parium ut suauium.

298 R littera praecedente E terminatorum species sunt sex.

prima quae genitiuo casu nullum incrementum admittit et

in I litteram mutatur ut aper niger macer: apri2o

nigri macri. secunda haec tener lacer puer: teneri

laceri pueri. tertia ut imber uter, quae a

superioribus hoc differt quod haec in genitiuo S litteram

accipit et datiuo I finitur et non crescit ut secunda species

et in genitiuo plurali IVM litteris finitur. quarta ut mater a5

pater f rater, quae datiuis pluralibus non ut prima spe

cies apris sed fratribus facit, nec ut secunda syllaba

crescit et in genitiuo plurali VM syllabam habet, dicimus

enim patrum fratrum nonuttertiautrium imbrium.

praeterea tres casus similes habet hi patres hos pэ-so

tres o patres, cum imber et uter hos imbris et

utris faciat. quinta species est ut passer anser later

mulier, quae a secunda specie hoc differunt quod illa

cum incremento syllabae I littera finiímtur ut gener

i t D о B \\ 5 foeton foetontis BD || littera от. D

9 com D Ц 13 ut B u D \\ 15 habeat R \\ 19 amittit B1R

21 haec| hoc Л || 22 inber R || 27 ut от. BR add. Л \\ 29 ut

,utrium R || 30 similiter B II hii BR II

ÜBER III 81

generi, üaec in S exeunt ut passer passeris et in

ceteris discrepat. «piper namque et cicer neutra in

quinta specie habentur, nam ut passer ita declinantur

in numero singulari, quem numquam egrediuntur. sexta

5 species ut neuter uter. neutrius enim et utrius

facit et declinantur ut cetera pronomina, quae in ivs

litteras genitiuos et in I datiuos agunt. praeterea eos genitiuos

et datiuos communes habent cum reliquis generibus

id est feminine neutroque. R littera praecedente I 77 G

10 una tantum species est u i r. R littera praecedente O terminatorum

species sunt duae, alia quae per obliquos casus

producuntur ut sopor soporis color coloris, alia

corripiuntur ut arborarboris, sed uno modo declinan

tur. Castoris et Hectoris genitiuos ueteres produ

i5 xerunt, sed nos corripimus, quoniam Graeci horum nominum

genitiuos corripiunt. R littera praecedente V terminatorum

species sunt duae: prima ut satur quae genitiuo

Ifinitur ut sа t u r i , secunda quorum genitiuus in is lit

teras exit ut sulphur sulphuris augur <auguris.

20 neutra autem quae vu litteris finiuntur alia retinentVlitteram

ut sulpbur sulphuris, alia in O mutant ut ebur

eboris. S littera finitorum nominum formae sunt octo. 299

nam aut A littera praeponitur ut Maecenas ciuitas

aut E ut uerres moles, aut I ut panis, aut O ut

25 cusios nepos, alias V ut uetus Ligus, alias R ut

iners, alias N ut serpens, alias P ut praeceps. S

autem littera praecedente A species sunt duae. prima ut

Maecenas Laenas, secunda ut nostras Priuernas

quae a superioribus hoc differant, quod communia sunt

so omnibus generibus et assumere debent I litteram in genitiuo

plurali quae neutralibus in plurali nominatiuo accusatiuo

uocatiuo familiaris est. igitur nostratium

Priuernatium dicemus, quia sunt haec nostratia>

Priuernatia, sed et praegnatium etoptimatium

s5dicimus, quia accusatiuus pluralis I litteram habet ut

2 et add. Vutcanius || 6 ius p us BН || 14 ectoris R |J

19 sutfuris D || 21 in о mutant D immutant B \\ 22 nomi

num formae sunt B omnium sunt D || 31 acussatiuo D \\

HABTIANUS CAPELLA 6

82 MARTIANI CAPELLAE

hos et has optimatis et has praegnatis, quamuis

ueteres praegnatum et op timatum dixerunt. praeg

n a s autem feminini et neutri generis est. a s et m a s

cum sint monosyllaba , analogia non tenentur sed propria

quadam declinatione assis et maris faciunt et in plurali 5

300 assium marium. fas et nefas aptota sunt. Graeca

nomina, quae apud nos in AS exeunt, tres species habent.

prima est ut Oly m pias Pythias, nam Olympiadis et

Pytbiadis facit. secunda ut Pallas Thoas Atlas,

nam Pallantis Thoantis Atlantis facit. tertia ut ю

Aeneas Pythagoras Lycas, nam facit Aeneae Pyth

agorae Lycae, quando nostra ratione nomina quae

genitiuoinE exeunt nominatiuo A.finmntur ut Catilinae

78 G Catilina. sed haec Graeca sunt: ideo in nominatiuo S litteram

retinent. quaedam tamen perdunt S litteram in nomi- 15

natiuo ut Nicra Mela. Ergo in his nominatiuis consuetudo

seruanda est. S littera praecedente E termina-

301 torum species sunt quinque. prima quorum nominatiuus

et accusatiuus et uocatiuus plurales similes sunt, genitiuus

pluralis in VM exit ut Hercules proies, Herculum2o

p rol u m. secunda species-est, quae a superiore hoc differt

quod genitiuum pluralem in IVM compellit accusatiuum

in ES ut nubes rupes cautes. in qua forma

masculina non habentur. tertia , quae etiam si aliquam

inter se habent differentiam in declinatione, tamen quo- 25 .

niam incremento syllabarum pares sunt in obliquis casibus,

in unam speciem rediguntur ut Ceres bipes

m er ce s, masculina autem exemple non sunt nisi Graeca

ut Chremes Laches. quarta species hoc differt a

praecedente quod per obliquos casus E in I compellit, so

cum superior E litteram seruat : uidelicet quoniam in no

minatiuo non ut superiora E producunt sed contrahunt

ut hospes antistes ales comes. quinta species a

4 et ante analogía add. r \\ 5 facit R \\ 6 assum BR

corr. p || 11 phytagoras R || ticas BR || phitagorae R ||

12 licae BR \\ 13 finiuntur add. p \\ 20 ercules B \\ 24 ha

bentur D habent BR \\ 28 masculini Rb \\ exempli iЛ1 \\

30 per obliquos B ||

LIBEIÍ IlI 83

superiore hoc differt quod genitiuus auctus syllaba I littera

finitur, qui etiam datiuus habebitur, accusatiuo in EM

exit, ablatiuo in E productam, cui adiecta RVM syllaba

genitiuum pluralem facit. cuius numeri nominatiuum

5 cum prima positione et uocatiuo <singulari confundit, datiuum

et ablatiuum BVS syllaba fmit ut facies dies

spes a ci e s. sed consuetudo r ei et spei corripuit, fortasse

quod monosyllaba sunt. S littera praecurrente I 302

terminatorum alia crescunt per obliquos casus, alia intra

jo modum positionis continentur, dumtaxat in numero sin

gulari. eorum igitur quae non crescunt species sunt duae.

prima generis masculini ut scrobis me n sis, licet Lu

canus exiguam scrobem dixerit, fermnini et communis

ut canis iuuenis, quorum declinatio liquet.

i5 secunda species hoc a superiore differt quod ablatiuum 79 G

in I litteram finit, accusatiuum in IM, ut duo sola mascu

lina Ligeris Tiberis, feminina clauispeluis turris

sitis tussis. hanc rationem declinandi manifestam

diminutio facit, quae I producta in omnibus istis pronun-

20 tiatur. itaque quotiens dubitamus de nominum enuntiatione,>

diminutionem eius consulemus. eorum quae syl

laba crescunt species sunt duae, quarum altera corripit

I litteram, in qua forma sunt masculina sanguispuluis

lapis, feminina cuspis cassis, in quibus nihil interest

25 quod alia in declinatione I conseruant alia in E transeunt,

item quod alia DIS alia RIS syllaba in genitiuo finiantur.

altera species I litteram producit in nominatiuo g lis

lis au i n i s quam et in obliquis similiter conseruant et

in genitiuo plurali I ante VM syllabam dicimus glisorium

litium amnium non ut superiora lapidum

cuspid um cassidum. S littera praecedente O ter- зоз

minatorum cum sit paruum discrimen, una species potest

t auctus scripsi aucta BR \\ 6 et от. R || 9 crescunt

Vutcanius crescit BD || 10 continetur BÛ corr. Vutc. ff| dumtaxxat

D || 11 species sunt tres BD corr. marg. Vutc. ||

12 Luc. VIII 576 U 14 ut canis от. D || 16 fiuiunt D || 20 quociens

D || 26 ris sytlaba B trissytlaba R \\ 27 is titteram B \\

glis amnis B lis add. Ь gliris (glis r) samnis R \\ 29 glirum R

30 samnium r ||

6*

84

MARTIANI CAPELLAE

esse. nam cum omnia in obliquis syllaba crescant, hoc

differunt quod quaedam in. genitiuo S litteram in T,

quaedam in D, quaedam in R conuertunt ut n e p o s

nepotis, custos custodis, monosyllaba masculina

ut flos floris, ros roris, item neutrum os or is. in 5

ossibus autem nominatiuum consuetudo facit os con

tra rationem quoniam in genitiuo R non habet. sed

nec ossum potest dici, quoniam neutra quae nominatiuo

M terminantur BVS syllabam non admittunt nu

mero plurali. ergo in monosyllabe anologia non te- ю

304 netur. S littera praecurrente V terminatorum species

sunt sex. in prima genitiuus I simplici, uocatiuus E

terminantur ut Marcus Sextus, genitiuus ut M arc i

S ex ti, uocatiuus ut Marce Sexte. secunda species

a superiore hoc distat quod genitiuo I geminat et in i5

uocatiuo I terminatur ut Antonius lulius, huius

Antonii lulii facit etoAntoni luli. in ceteris cum

80 G superiore consentiunt. tertia species nominatiuum cum

uocatiuo miscet et genitiuo easdem litteras producte

conseruat, datiuo V et I, ablatiuo V, accusatiuo VM ter- 20

minantur ut senatus fluctus exercitus quae pluraliter

nominatiuum cum accusatiuo et uocatiuo in vs

productum agunt, genitiuum in VM, datiuum et ablatiuum

in BVS syllabam. quarta species incrementum

syllabae per obliquos casus accipit ita tamen ut ali- 25

quam uarietatem inter se habeant. quaedam enim V

litteram <retinent alias correptam alias productam, ut

Ligus Liguris palus paludis uirtus uirtutis.

quaedam eandem V litteram in E mutant ut uetus

ueteris genus generis Venus Veneris, quaedam so

in O ut nemus nemoris, quaedam tamen uno modo

declinantur. laus et fr au s cum sint monosyllaba et

duas nocales habeant iunctas in eadem specie habentur,

quia similiter syllaba crescunt. quinta species prono-

8 nec p nunc BR \\ 9 amittunt R \\ 12 simplici bR simplicem

B || uocatiuo BЧ{ || 24 sytlaba R || 30 genus generis

от. B || quaedam in о ut nemus nemoris от. D \\ 31 quae

dam p quae DB \\

ÜBER III 85

minum quae vs terminantur ut unus solus totus,

quae hoc modo declinantur unus unius uni unum

une ab uno uni unorum unis unos uni ab

unis. sexta in EVS ut hinuleus eculeus a uoca-

5 tiuo E littera geminata efferuntur ut eculee hinulee.

sed quidam malunt in EV ut Ту de u uocatiuo

Graece dicere. S littera finita praecedente I neutra 305

monoptota sunt ut tressis sexis. S littera praece

dente V duae species sunt. prima quae ¡n l genitiuum

10 agit et pluralem non habet ut uulgus pelagus. uirus

Lucretius uiri dicit,> quamquam rectius inflexum

maneat. in secunda specie sunt quae per obliquos

casus crescunt et genitiuo singulari in ßis litteras ex-

. eunt ut genus nemus, ex quibus quaed?.m V in E

i5 mutant ut olus oleris ulcus ulceris, quaedam in

O ut nemus nemo r ¡s pecus pecoris. in dubitatione

ueniunt fenus et stercus, in E an in O mu

tent, quoniam quae Nvs syllaba finiuntur V in E mu

tant ut uulnus genus fu nu s et fu ne r a tus di- si G

20 cimus. fenus enim exemplo non debet nocere, cum

inter dubia genera ponatur. item ueteres sterceratos

agros dicebant, non stercoratos. S littera finita 306

nomina praecurrentibus N uel R omnia sunt unius ge

neris, nisi quae ante S R habent interdum D recipiunt

25 ut socors socordis, interdum T ut sollers iners.

in plural i quoque excepto genitiuo et accusatiuo

omnibus casibus similiter declinantur. nam quaedam

in VM genitiuo, accusatiuo in ES exeunt utMarsAruns,

quaedam in IVM ut sapiens patiens, et ob hoc ac-

30 cusatiui eorum in is exeunt. pleraque autem ex his

nomina tribus generibus communia sunt et I litteram,

qua m habent neutra in nominatiuo plural i , dant etiam

3 une p unus Bu || 4 in от. B || inuleus BD \\

5 inulee BD \\ 8 monoptata BD \\ 11 Lucr. II 476 || 17 faenus

B foenus R (fenus D) || 19 funus RB feuuä r foenus b ll

funeratus B feneratus Hb \\ 20 fenus RB ai fu add. b \\

21 stercoratus R \\ 22 sterceratus R \\ 25 sol ers Л || 28 arrûns

B || 31 et n titteram B \\

86 MARTIANI CAPELLAE

genitiuis reliquorum generum cum quibus communia

307 sunt. T littera neutra tantum nomina quaedam pauca

finiuntur ut git quod non declinatur, et caput sinci

put. quidam cum lac dicunt, adiciunt T propter quod

facit la ct is. sed Vergilius Чac mihi non aestate nouum 5

non frigore defit' quippe cum nulla apud nos nomina in

duas mutas exeant, et ideo ueteres lacte in nomina! km

308 dixerunt. X littera terminatorum quaedam in genitiuo

plurali, in quibus omnia communia , in IVM exeunt, ob

hoc accusatiuo in I et S : plurima uero genitiuo in V et 10

M non praecurrente I et ob hoc in E et S accusatiuo ex

eunt. nam in reliquis consentiunt utpote cum singulariter

omnia nominatiuo habeant X, genitiuum in I et S agant,

datiuum in I littera, ablatiuum E definiant, adiectaque M

accusatiuum definiant impleantque, pluraliter uero dati- i5

uum et ablatiuum BVS syllaba finiunt. <nam de ceteris de

quibus dissident ueteres, quidam atrocum et ferocum

qua ratione omnium X littera finitorum una species uideliitur.

huic X litterae omnes uocales praeferuntur ut

сэpaх frutex pernix atrox redux. ex bis nomini- 20

bus quaedam in nominatiuo producuntur, quaedam corripiuntur,

quaedam consentiunt in nominatiuo, in obliquis

82 G dissentiunt. pax enim et r a pax item r ex etpumex

item nux et lux primam positionem uariant. at nix et

nutrix item nox et atrox sic in prima positione con- 25

sentiunt ut discrepent per obliquos. et illud animaduertendum

est quaedam ex his X litteram in G quaedam in

C per declinationes compellere. lex enim legis, grex

gre g ¡s facit et pix picis, nux nucis. nam inhis, quae

non sunt monosyllaba, non numquam X littera genetiuo ao

in C conuertitur ut frutex fruticis ferox ferocis.

sup e ll ex autemet se n ex et nix priuilegio quodam con-

5 Verg. Bue. It 22 \\ 7 in от. B || 12 utpute R \\ 14 titeram

Л || in e difiniant R || 15 rtifiniant R || 16 et ablatiuum

bus/? ablatiuumquibus/i || de addidi \\ 21 quaedam Л quae B ll

24 lux B dux D || 26 ammaduertendúm — quaedam от. D ||

27 his Dis B I| quaedam ante in g del. in B add. D \\ 28 post c

add. quaedam in o D || 29 quae B quaedam D \\ 30 genitiuo

B || 31 post ferocis add. facit D \\ 32 suppeltex BD \\

LIBER III

87

tra rationem declinantur, quoniam supellex duabus>

syllabis crescit; quod uetat ratio. et s en ex ut in nominatiuo

item genitiuo disyllabum manet, cum omnia X littera

terminata crescant. et nix nec inCconuertitur ut pix

5 nec in G ut rex sed in V cum consonans in uocalem transire

non possit. in plurali autem genitiuo ablatiuus singularis

formas uertit. nam in A aut O terminatus in RVM

exit, E correpta in VM, producta in KVM, I terminatus in

IVM, V terminatus in VVM. datiuus et ablatiuus pluralis

10 item aut in is exeunt aut in BVS, quae praecepta in scholis

sunt tritiora. sed quotiens in is exeunt longa syllaba

terminantur, quotiens in BVS breui.

Decursis nominis regulis aequum est consequents 309

dicere canonesque uerborum. genera uerborum sunt

i5 quinque: actiuum passiuum neutrum commune deponens.

actiuum est quod in O exit et agendi significationem ha

bet ut lego scribo. passiuum in R et patientis significationem

monstrat ut scribor caedor. neutrum in O

et neque agentis neque patientis plenam signiftcationem

20 habet ut sudo dormio: nescias enim agat quis an pa- 83 0 .

tiatur. commune et deponens in R exit, sed hoc inter

est quod in communi duo sunt significationes et agentis et

patientis. cum dicimus enim о s c u l o r , nescis utrum o s c u -

l or t e an osculorate. in deponenti autem aut agentis

25 cffectus estut luctor, autpatientis ut morior. est etiam

inpersonale ut sud a tu r curritur, quod ideo sic uocatur

quod cum omnes personas contmeat nullum babet certarn.

Verborum autem modi sunt quinque, sed alii sex alii 310

septem alii octo alii nouem pauci decem esse dixerunt.

so qui uero quinque dicunt bos aiunt: indicatiuum imperatiuum

optatiuum coniunctiuum infinitiuum , quem et perpetuum

dicimus. qui sex memorant addunt promissiuum ;

qui septem , inpersonalem ; qui octo , percontatiuum ; qui

nouem, subiectiuum et a coniunctiuo eum separant; qui

t suppeltex BD \\ 3 dissyllabus B || 5 cum ante consonans

add.br || 10 scolis Л || 11 eiciunt BR exeunt b \\ 13 nominibus

R U 14 canonasque B \\ sunt от. B'R \\ 22 duae r \\

27 habeat R \\ 31 intinitum B \\ 33 percunctatiuum Л ||

88 MARTIANI CAPELLAE

/

decem, etiam hortatiuum adscribunt. sed hos superflue

adiectos ratio non admittit.

311 Coniugationes autem, quas Graeci cuCиYiac appel

lant, tres esse non dubium est, quae in uerbis actiuis neutralibusue

in secunda persona tempore <praesenti mon- 5

strantur. nam quotiens finalis syllaba in AS exit, prima

est; in ES, secunda; in is, tertia: ut cantas uides

au dis — si producta sit haec tertia, nam si compta sit

cu r r is. harum omnium coniugationum uerba in prima

positione ante ultimam litteram tres tantum uocales reci- 10

piunt ElVutsedeo lanío irruo, consonantes autem

omnes exceptis F K et Q ut libo uaco cado lego

trabo inpello amo cano scalpo curro lasso

84G peto nexo. bis accedunt I et V loco consonantium positae

ut aio adiuuo. sed nec F excludunt cum dicamus i5

triumfo, quamquam a Graecis ueniat et per P et H potius

conscribatur. praeterea ab eo quod dicimus far is et fatu

r primam uerbi personam uolunt for. et de Q liitera

dubitatur. nam dicimus eliquo et aequo et in' huius

modi uerbis V littera nec uocalis locum ut est inruo 20

nec consonantis ut est adiuuo ualeat optinere.

312 Harum omnium coniugationum in de->clinando formae

sunt triginta sex exceptis defectiuis et impersonalibus

et inchoatiuis. primae coniugationis uerba , quae uel

O littera nulla alia praecedente uocali terminantur uel 25

praeeunte uocali qualibet, formas habent quattuor. secundae

coniugationis uerba formas babent sex. tertiae

coniugationis correptae uerba formas habent uiginti. sic

quaecumque uerba indicatiuo modo tempore praesenti

persona prima ю litteris terminantur formas habent sex, so

quae vo formas habent duas, quae nulla praecedente uo

cali O littera terminantur formas habent duodecim. ter-

1 ortativram B \\ 3 synzygias B sinzygias R \ 8 cor

recta D || 12 uaco do D || 13 amo от. D || curo D \ 14 ac

cedunt Koppius accidunt B ascendunt D ,I 16 trimfo B triumpho

bD || ueniant quae per D \\ 17 conscribuntur D |

18 et от. D \\ 21 obtinere D \\ 26 habet BЧ{ || secundae

— sex от. В H

LIBER III 89

tiae coniugationis productae uerba quae indicatiuo modo

tempore praesenti persona prima ю litteris terminantur

formas habent quinque. quaecumque autem uerba cuiuscumque

coniugationis indicatiuo modo tempore praesenti

5 persona prima uel nulla praecedente uocali uel qualibet

alia praecedente 0 littera terminantur, eorùm declinatio

hoc numero formarum continetur, de quibus singulis

dicam.

Primae coniugationis uerba indicatiuo modo tempore 313

ю praesenti persona prima aut O littera nulla alia praece

dente uocali terminantur ut amo canto, aut EOut cо mmeo

calceo, aut ю ut lan¡o satio, autvo ut a est u o

continuo. primae coniugationis uerba imperatiuo modo 85 в

tempore praesenti ad secundam personam A littera pro

í5 ducta terminantur ut amo ama canto canta. infinitiuo

modo ad imperatiuum RE syllaba manente productione

terminantur ut ama amare canta cantare. item

prima coniugatio: quae indicatiuo modo tempore praeterito

specie absoluta adiecta ad imperatiuum modum vi

20 syllaba manente productione terminantur ut c o mm e o

commea commeaui, lanio lanía laniaui, satio

satia satiaui, eodem modo eodem tempore specie inchoatiua

adiecta ad imperatiuum modum ВАМ syllaba ter

minate1 ut commea commeabam,lanialani ab am,

25aestua aestuabam. prima coniugatio <eodem modo

[eodem tempore] specie recordatiua adiectis ad impe

ratiuum modum VEKAM syllabis M terminat partes, ut

commea commeaueram, lanía laniaueram, aestua

aestuaueram. prima coniugatione eodem modo

30 tempore futuro adiecta ad ¡mperatiuum modum во syl

laba terminantur ut commea commeabo, lania laniabo,

aestua aestuabo. quae uero indicatiuo modo 314

tempore praesenti ad primam personam O littera nulla

alia praecedente uocali terminantur, ea indicatiuo modo

23 syltabam B'R \\ 26 eodem tempore deleui \\ 27 syl

labis m terminat partes B syllabam terminantur partes D

syltabis terminant partes i H 29 primae coniugationis D \\

31 lanio D |l

. 90 MARTIANI CAPELLAE

tempore praeterito specie absoluta et exacta quattuor

mollis proferuntur. et est primus, qui similem regulam

his habet, quae indicatiuo modo tempore praesenti prima

persona pennltimam uocalem habent ut amo ama

amaui amabam amaueram amabo amare. secun- ъ

dus est qui O in I conuertit et penultimam in praeterito>

perfecto, tertiam ab ultima in plusquamperfecto

[V] producit utadiuuo adiuui adiuueram. tertius

qui similem quidem regulam habet primi modi sed de

tracta A littera disiungit: seco secui secabam se-io

SS G cabo secare. facit enim specie absoluta secui et

exacta secueram. quarta est quae per geminationem

syllabae profertur ut sto sta steti steteram stabo

stare. huic simile do da dedi dabam dederam

dabo dare correpta littera A contra regulam in eo i5

quod est dabam dabo dare profertur.

315 Secundae coniugationis uerba indicatiuo modo tem

pore praesenti persona prima EO litteris terminantur ut

uideo uides, moneo mones. secundae coniugatio

nis uerba imperatiuo modo tempore praesenti ad secun- 20

dam personam E littera producta terminantur ut uideo

uide, moneo mon e. secundae coniugationis uerba infmitiuo

modo adiecta ad imperatiuum modum RE syllaba

manente productione terminantur ut uide uidere,

monemonere. secundae coniugationis uerba indicatiuo 25

modo tempore praeterito specie absoluta et exacta septem

modis declinantur. et est primus qui formam regulae

custodit. nam forma haec est cum secundae coniu

gationis uerbum indicatiuo modo tempore praeterito qui

dem perfecto adiecta ad imperatiuum modum vi syllaba sо

manente productione terminatur ut deleo deleui,

plusquamperfecto autem adiectis ad imperatiuum modum

VEKAM syllabis terminantur ut dele deleueram. secundus

est cum indicatiui modi primae personae E et 0

litterae transeunt in I ut sedeo sedi et in exacta se-35

4 habet D || 8 u Ti e R quod deleui || 19 secundae — imperatiuo

ftiodo от. R \\ 30 adiecto R || 33 dele от. B'R \\

35 Utteris JiЧi П

-

LIBER III 91

der a m. tertius est cum E et O in V et I mutantur ut

caleo calui, moneo monui, calueram monueram.

quartus est cum E et O in I mutant et consonan -

tem quae praecedit in S ut mulgeo mulsi mulse-

б ram. quintus est cum E et O in I mutant, praecedens

uero consonans in X mutatur ut luceo et lugeo luxi

luxer am. sextus est qui per duplicationem syllabae profertur

ut spondeo spopondi spoponderam. septi-s7ff

mus est qui resoluitur in formam passiuorum ut audeo

ioausus sum es est ausus eram eras erat. <secundae

coniugationis uerba indicatiuo modo specie inchoatiua

adiecta ad imperatiuum BAM syllaba manente

productione terminantur ut uide uidebam, mon e

monebam. secundae coniugationis uerba indicatiuo

i5 modo tempore futuro adiecta ad imperatiuum modum во

syllaba manente productione terminantur ut uide uidebo,

mone monebo.

Tertiae coniugationis correptae uerba indicatiuo modo 316

tempore praesenti persona prima aut 0 littera nulla

20 alia praecedente uocali termmantur ut lego legis peto

petis; aut I, rapio rapis facio facis; aut V ut

induo irruo. tertiae coniugationis correptae uerba,

quae indicatiuo modo tempore praesenti persona prima

O littera nulla alia praecedente uocali terminantur, eadem

25 imperatiuo modo tempore praesenti persona secunda E

correpta, praecedente consonante> primae positionis terminanter

ut lego lege, peto pete; quae V et O, ea

imperatiuo modo V et E retinebunt ut induo indue,

irruo irrue. tertiae coniugationis correptae uerba

so infiniti modi adiecta ad imperatiuum modum ЕЕ syllaba

manente correptione terminantur ut lege legere, pete

p e t e r e. tertiae coniugationis uerba, quae indicatiuo modo 317

tempore praesenti persona prima Ю litteris termmantur,

ea praeteritum perfectum et plusquamperfectum sex mo

s5 dis enuntialit. primus est qui tertiae coniugationis pro-

5 mutant от. B

17 mane manebo D

6 luceo et от. R \\ 11 incoatiúa B \\

19 personae primae D 11 23 personae

..

primae D \\ 24 eadem BD codem tempore b

92 MARTIAN! CAPELLAE

ductae integram regulam sequitur : hic est qui imperatiui

modi regulam in productionem uertit et in absoluta

specie assumit vi syllabam et in exacta VERAM ut cupio

cupiui cupiueram. haec eadem tamen interdum

sublata V littera in absoluta specie et geminata l, in ex- 5

88 в acta uero correpta eadem pronuntiantur ut cupii cu

pieram. secundus modus est qui primae positionis uerbo

O litteram deponit et praeeuntem syllabam seu mutata

uocali seu perseuerante producit: facio fe ci, fugio

fugi; in exacta uero specie I deposita et in E mutata ю

RAM syllabam assumit ut feceram fugeram. tertius

modus est cum I et O in V et I conuertuntur ut elicio

elicui elicueram. quartus depositis i et o litterig et

praeeunte consonante per S geminum enuntiatur ut per

cutio percussi percusseram. quintus qui per X, i5

ut aspicio aspexi aspexeram. sextus qui per geminationem

syllabae enuntiatur ut pario peperi pe-

318 p er e r am. tertiae coniugationis correptae uerba , quae

indicatiuo modo tempore praesenti persona prima VO litteris

terminantur, ea praeterito et absoluto et exacto duo- 20

bus modis enuntiantur. et est primus cum primae po

sitionis uerba O in I commutant ut indu о indui indueram,

secundus qui per X pronuntiatur ut instruo

319 instruxi instruxeram. tertiae correptae uerba, quae

indicatiuo modo tempore praesenti persona prima O lit- 25

tera nulla alia uocali praecedente terminantur, ea in-<dicatiuo

modo tempore praeterito specie absoluta et exacta

duodecim modis declinantur. et est primus qui tertiae

coniugationis productae integram formam sequitur, ut

supra ostendimus in his uerbis, quae tertiae coniugationis so

correptae indicatiuo modo tempore praesenti persona prima

Ю litteris terminantur. ut enim est cupio cupiui

cupiueram sic peto petiui petiueram. haec quoque

V litteram interdum subtrahunt et I geminan t. ut

9 producitur bR \\ 13 et punctuatum in B от. R \\ 19 u et o

titteris Grotii cod. o littera BR uo littera b \\ 23 quippe x R ||

24 correpta'Л || 25 litteram D || 27 specie B persona pri

ma D !| 30 coniugationes correpta D |f

-v

\

LIBER III 93

petii petieram. secundus est cum O in I conuertitur,

qui primar positionis uerbi O litteram in I commutat et

praeeuntem syllabam seu mutata uocali seu perseuerante

producit, deposita etiam consonante si fuerit media, in

5 quam> prima uocalis desinat ut ago egiegeram, lego

legi legeram; eorum autem quae in consonantem 89 G

desinunt exemple sunt haec frango t'regi fregeram,

fundo fudi fuderam. quartus est qui mediam conso

nantem deponit et praeeuntem uocalem corripit ut fin do

10 fidi fideram, scindo scidi scideram. quintus 0

littera deposita V et I assumit, ut molo molui molueram,

colo colui colueram. sextus, qui deposita O

S et I assumit ut carpo carpsi carpseram, scribo

scripsiscripseram. septimus qui O deposita et praei5

eunte consonante per S gemiuum pronuntiatur, ut meto

messui messueram. octauus qui simili correptione

per unum S praeëunte uocali producta declinatur ut

trudo trusi truseram. nonus qui per X annuntiatur

ut expungo expunxi expunxeram, ungo unxi

20 unxeram. decimus qui per geminationem primae syllabae

profertur ut pungo pupugi pupugeram, curro

cucurri cucurreram. undecimus qui uerborum

compositorum ultimaim syllabam geminat ut trado tradidi

tradideram, reddo reddidi reddideram.

25 duodecimus qui in formam passiuorum resoluitur ut f i d o

fi sus su m es est fi sus erameraserat. haec om- 320

nia tertiae coniugationis correptae uerba indicatiuo modo

tempore praeterito specie inchoatiua adiecta ad imperatiuum

modum BAM syllaba praecedente consonante primae

so positionis uocali E adiecta productione terminantur ut

lege legebam, pete petebam exceptis his quae I

ante O habuerint in prima positione. ea enim adiecta I

littera ad imperatiuum modum et adiecta ВАМ syllaba

producta E terminantur ut rapio rape rapiebam.

19 expngxeram B \\ 28 incoactiua B \\ 30 e add. p

32 in prima positione от. BD add. Rm \\ 33 modum от. B

94 MARTÍANI CAPELLAE

tertiae coniugationis correptae uerba indicatiuo modo

tempore futuro sublala E littera et adiecta AM syllaba terminantur

ut lege legam, pete petam, indue in

du am exceptis his quae I ante O habuerint in prima positione.

ea enim .£ in I conuertunt et assumpta AM syl- 5

laba faciunt futurum ut rapio rape rapiam, facio

90 в face faciam.

321 Tertiae coniugationis productae uerba indicatiuo

modo tempore praesenti <primae personae aut EO litteris

terminantur ut adeo a dis, prodeo prodis; aut Ю ю

audio audis, nutrio. nutrís. tertiae coniugationis

productae uerba imperatiuo modo tempore praesenti in

secunda personal producta terminantur, ut adeo adi,

prodeo prodi, audio audi, nutrio nutrí. haec

infinitiuo modo adiecta ad imperatiuum mochan RE syl- 15

laba manente productione terminantur ut adi adire,

prodi prodire. tertiae coniugationis uerba, quae in

dicatiuo modo tempore praesenti persona prima EO

litteris terminantur, ea modo indicatiuo tempore praeterito

specie absoluta adiecta ad imperatiuum modum vi 20

" syllaba terminantur ut adeo adiui, exacta autem uerba

RAM ut adiueram; sed consuetudo saepe breuitatem

appetens V litteram subtrahit et absoluta ingeminat l>

ut adii prodii adieram prodieram. inchoatiua

quoque specie adiecta ad imperatiuum modum BAM 25

322 syllaba terminantur ut adibam prodibam. quae uero

indicatiuo modo tempore praesenti persona prima ю lit

teris terminantur, ea tempore praeterito specie absolutae

et exactae formae quinque modis enuntiantur. et est

primus modus similis superion i it nutrio nutriui nu-so

triueram nutrii nutrieram et audii audieram

ut apud Vergilium 'audieras et fama fuit.' specie tantum

inchoatiua distant. omnia enim tertiae coniugationis pro-

5 assumta R \\ 10 ut от. D || 15 in infinitiuo 6 ||

modo от. D \\ 17 indicatiuo modo D || 21 adiuui D \\ uerba

от. D || 22 ad ram add. ai uerba Дт |j adiuuaram D ,

28 speciei b \\ 29 et ñ -aut B \\ 30 modus от. В (R?)

32 uirgilium B (Ed. VJI11 11) \\

LIBER III 95

ductae uerba, quae indicatiuo modo tempore praesenti

persona prima ю litteris terminantur, ea eodem modo

tempore praeterito specie inchoatiua E producta manente

nouissimae syllabae adiciunt BAM ut audiebam uenie-

5bam operiebam; quamquam haec ueteres sine E lit- 91 G

tera pronuntiabant ut Vergilius 'nutribat Tyrrhusque

pater, cui regia parent armenta'. secundus modus est

cum O amissa praecedens syllaba producitur ut uenio

ueni ueneram. tertius cum I et O in V et I mutant

ю ut operio operui operueram. quartus qui depositis

l et O praecedentem consonantem in S conuertit ut

sarcio sarsi sarseram. quintus qui per X enuntiatur

ut uincio uinxi uinxeram. tertiae coniugationis 323

productae uerba, quae indicatiuo modo tempore praesenti

i5 EO litteris terminantur, ea tempore futuro eodem modo

во sytlaba adiecta ad imperatiuum modum terminantur

ut adeoadi adibo, prodeo prodi prodibo; quae

uero to, adiecta ad imperatiuum modum AM syllaba ter

minantur ut audio audi audiam, nutrio nutri nu-

20 triam; quamuisTerentius protulerit per во. inde apparet

geminam esse pronuntiationem. dixit enim 4am scibo ubi 324

siet'. indicatiuo modo tempore praesenti eorum, quae

EO litteris terminantur, sunt uerba quae a diuerso prae

senti praeteritum simile habent ut luceo et lugeo: luxi

25 enim facit. item <cernit et crescit creuit facit.

sunt alia quae una uerbi positione duas coniugationes teneantut

pando mando: faciunt enim pandas et pandis,

mandas et mandis. uerba casibus iunguntur interdum

singulis ita: genitiuo ut misereor tui, datiuo

soutsuadeo tibí, accusatiuo ut moneo te, ablatiuo ut

utorMllo: interdum duobus ut ablatiuo et accusatiuo,

ut fungor hanc rem et illa re.

Haec satis ad exempla analogiae dixisse sufficiat.

6 uirgitius 6 (Aen. Vtl 485) || tyrrusque BR \\ 9 mittunt

corr. in mutant supra script. mittunt B mittunt R \\ 20 terrentius

b (Adetph. 361) \\ 23 diuerbo R \\ 24 similem BR corr. p \\

26 tenet D || 31 accusatiuo et abtatiuo D Ц

96 MARTIANI CAPELLAE

quae enim his formis conspecta fuerint non teneri , pro

certo anomala iudicanda. quae strictim exigueque memorabo,

ut contra rationem etiam usum quendam usur-

92 G passe detegamus aut etiam contra regulam defecisse.

325 Cum nominatiuo singulari reus et deus similia sint, 5

quare plurali hi rei dicuntur et usus dicit hi di contra

regulam, cum del tantum dici> deberet, praesertim cum

genitiuus nominatiuo suo duabus syllabis non debeat longior

inueniri, quod hic eueniet si dicamus de or um? cur

Thoas et Aeas cum similia sint Thoantis et Aeantis ю

faciant, Aeneas non facit Aeneantis sed Aeneae?

cur cum hic biceps et triceps dicamus, genitiuus

duabus contra regulam syllabis crescat et bicipitis aut

tricipitis dicamus non bicipis aut tricipis? unde

uenit ut aliger frugifer accipiter habeant omnes i5

casus, luppiter duos habeat? cum sanctus pius

bonus similia sint, cur dicimus sanctior, et pior non

dicimus? deinde sanctior sanctissimus: bonior

bonissimus non dicamus? cum dicat Vergilius 'fandi

atque nefandi' cum a nefando dicamus nefarius.ao

afandofarius non dicitur? quare seiunctus amissa

praepositione dicitur iunctus, securus et sedulus

eadem perdita non ualeant memorari? cum dicamus singuli

uiri, singulae mulieres, singula scrinia;

quare non dicimus singulus uir, singula mulier, 25

singulum scrinium? cum uenorpiscor aucupor

similia sint, cur uenator et piscator dicitur et aucupator

nои dicitur sed auceps? cur uolo non ha

bet imperatiuum? cur fare primam uerbi personam non

habet? quare soleo praeteritum perfectum non habet? so

cum canta et lau a similia sint, cur cantaui faciat,

et lauaui non faciat? item corusca et tona: co

rusca uî facit, tonaui non facit? quid quod ego unum

casum recipit? cum calciatus armatus togatus

2 exiguaque B || 6 hi dii BD \\ 1 deberent BR corr. p

12 cur cum B circum Л || 19 uirgitius br (Aen. I 543)

33 rego Ь || 34 catceatus B1 ||

1ЛBЕК III 97

penulatus paria uideantur, quare calceo et armo

i lie inn is, toga et pcnulo non admittitur? nominatiuus

singularis in vs exiens in omnibus positiuis E productam

habet in aduerbiis, ut doctus docte, auarus

5auare, parcus parce: bonus et malus cur corripit

in aduerbio E bene et male? cum habilis ha

biliter dicamus, cur facilis faciliter non dicimus?

item cum diffi culter dicamus, cur fa cult e r dici non

poterit? cum audax audacter dicatur, cur uerax

10ueracter non dicimus sed uere? cur singulatim

dicimus, binatim ternatimque non dicimus? <et

alia huius modi, quae possem innumera memorare ni ad

cetera properarem.'

Haec cum Grammatice uelut serum exordium in- 326

i5 stauratura dixisset, propter superi senatus louisque fastidium

Minerua talibus interuenit ' ni fallor octo partes orationis

uelut incunabula repetitura intimare disppnis adiciens

soloecismorum causas barbarasque formas, tum alia

loquendi uitia, quae apud uates inclitos plurimuim cele-

20 brata, quae nunc tropos nunc metaplasmos nunc schemata

[figuras] ex eodemque cuncta uitia uelut decoris fonte ma

nantia, quae adtestentur aut nescientis errorem aut adfectatam

doctioribus uenustatem. quae si ab scholaribus

inchoamentis in senatum caelitum ducis, decursae peri-

25 tiae gratiam deflorabis. nam si rhythmicum quid metricumque,

sicut> inter cirratos audes, assumpseris, profecto

Musices impetu, cuius praeuertis officium, discerperis.

formam igitur praedictae praeceptionis absolueris, si

praecipuis memoratis iam te ab inchoamentorum uulgaso

riinii uilitatibus uindicaris. his germanae uerbis cum

1 uidebantnr B1R || 2 admittit BR corr. p \\ 5 cur B

cшп punctuation R || 10 nere BR ueraciter г || 14 serum

scripsi rerum BR || 17 adicies B || 19 inctytos b || 20 аcemata

I) \\ figaras deteui (figurarum t>)

scolaribus B || 25 namsyritmicnm B

28 praefeotae R f|

MABTIANOS CAPELLA'

23 doctoribns B

26 cyrratos Д

98 MARTIANI CAPELLAE

sponso Delius annuebant et Grammaticen ad uirginis

transire obsequia compulerunt. ac tunc aliam feminarum

pari sponsalium munere conferendam Clarius intromisit.

94 G LIBER Ш1

DE ARTE DIALÉCTICA

327 Haec quoque contortis stringens effamina nodis,

qua sine nil sequitur nilque repugnat item,

in coetum superum ueniens primordia fandi

aduehit et scholicum praestruit axioma

ambiguis memorans uocem consistere uerbis

nil normale putans ni fuat adsocium.

sed licet ipse modos demum bis quinque profatus

pallens afflictim uerset Aristoteles,

Stoica circumeant ludantque sophistflata sensus

perdita neque umquam cornua fronte ferant,

Chrysippus cumulet proprium et consummat aceruum

Carneadesque parem uim gerat helleboro,

nullus apex tot prole uirum par accidit umquam

l grammaticem R

FELICIS CAPELLAE

| 3 subscriptum MARTIANI МЮТЕ1

AFRI CARTHAGINIENSIS add. B)

DE ARTE GRAMMATICA LIBER IH (TERTIVS R) EX

PLICIT INCIPIT DE ARTE DIALECTICA LIBER 1Ш

(FELICITER add. B) in BR || 9 aduehit r aduenit BR |j

excolicum (quod Koppius quo in codice non inuenerit uetim dimsset)

BR corr. p \\ axiomas BR1 || 10 nerbis Grotius uersus

BR || 14 sofismata BR |) 16 crysippus B \\ et addidi ll

consumat R || 17 etteboro BR || 18 prote corruptum uidetur \\

LIBER ПИ 99

nec tibi tam felix sortis bonos cecidit,

inter templa deum fas est Dialectica fari

et loue conspecto iure docentis agis.

Quae igitur introgressa et Delio conuocante pallidior 328

5 paululum femina sed acri admodum uisu et uibrantibus

continua mobili-<4ate luminibus, cui crines tortuosi decentique

inflexione crispati et nexiles uidebantur, qui tamen

deducti per quosdam consequentes gradus ita formam

totius capitis circulabant ut nihil deesse cerneres, nihil

10 superfluum tietineres. cui quidem pallium Athenarumque

uestitus sed gestamen in manibus fuerat inopinum ac

prorsus gymnasiis omnibus inexpertum. in laeua quippe

serpens gyris inmanibus inuolutus , in dextra formulae 95 в

quaedam florentibus discolora uenustate ceris sollerter

15 effigiatae latentis hami nexu interius tenebantur, sed

quoniam eius laeua sub pallio occulebat insidias uiperinas,

cunctis dextera praebebatur. denique ex illis formulas

siquis aliquam percepisset mox adprensus hamo ad laten

tis anguis uirosos circulos trahebatur, qui tamen mox

20 emergens primo> spinosorum dentium acumine uenenato

assiduishominem morsibus adfligebat, dehinc ambitu iiniltiplici

circumactum ad condiciones propositas coartabat.

si autem quamlibet formulam nullus uellet adsumere,

quibusdam obuiis interrogatiunculis occupabat aut lal.cna5

ter in eos anguem serpere stimulabat, donec nexilis complexio

circumuentos ad interrogantis arbitrium strangularet.

ipsa autem femina contractions uidebatur corporis 329

habitusque furui, uerum dumalibus hirta sentis nescio

quid uulgo inexplanabile loquebatur. nam uniuersalem

so dedicatiuam particulari abdicatiuae obliquam sed ambas

posse uertier asserebat uniuocis aequiuoca conectendo ac

solam se discernere uerum quid falsumue sit uelut quadam

diuinantis fiducia loquebatur. haec se educatam 330

dicebat Aegyptiorum rupe atque in Parmenidis exinde

18 adprehensus amo D \\ 28 abitusque Л || irta BR \\

sentis Heinsius in Ouid. Burт. II p. 964 setis BR \\ 32 fatsumne

BR corr. p [| 34 atqui B \\

7*

100 MARTIANI CAPELLAE

gymnasium atque Atticam demeasse illicque uersipellis

studii calumniante proposito etiam Socratis sibi Platonis-

331 que amplitudinem mancipasse. hanc igitur fraudulenta

semper argumentatione uersutam ac de circumuentis pluribus

gloriantem cum Cyllenius кriрикб(ш geminus anguis 5

assurgens adlambere feminam crebris linguarum micatibus

adtemptaret tuncque etiam Tritonida Gorgo cognoscentis

quodam gaudio sibilaret 'nimirum' inquit Bromius

qui facetior est deorum eamque penitus nesciebat

'haec aut ex arenis Libyae anhelantis adducitur, q\iod et ю

capillitium implexum docet et amicitia uenenorum aut

fidendum pharmacopolam esse Marsicae nationis. ita

namque agnitione uiperea et blanda anguium adulatione

96 G delinitur. quod ni est, ex illius hami fraude polligitur

quod circulatrix pellacissima et petrarum Marsicarum in- i5

332 cola comprobatur.' quo dicto cum complures deorum

quantum decuerat arriderent, Pallas aliquanto concussior

iocum emergentis inhibuit memorans hanc admodum sobriam,

quod quibusdam diuis penitus denegatum, etiam

inter germanas quae probandae sunt acriores , a nullo 20

posse, <cum asserta protulerit, derideri. illa autem, quae

in argumentum uirosae assertionis acrimoniaeque detulerat,

tradere eam iubet ac se ad insinuandae sollertiae

333 habitum comparare. tunc lubrici anguis circuiatos orbes

et hiatus cum Grammatice, quae insinuatione peracta 25

propter adstabat, accIpere formidaret, ipsi diuae, quae

etiam Medusaeos crines edomuit, cum flguris illicibus et

bamatis ¡His formulis committuntur. ita crinali decore

mera Cecropis atque Attica comprobatur maximeque quod

2 studi R || 5 ceryceo BR corr. Heinsius in Ouid. Burm.

I p. 605 \\ 7 tritonia BR corr. Koppius || cognoscens Grotius

ll 8 quodam Heinsius in Ouid. Burт. 1 p. 605 quoniam

BR |j 9 perspiciebat pro nesciebat com'. Heinsius l. t. ||

10 tibiae BR 1| anelantis B \\ 11 inflexum Heinsius t. t.

implexum BR || 12 formacopulam BR corr. Satmasius exercit.

Ptin. p. 739 a F (ed. 1689) \\ 14 detinitur Heinsius l. t. ditigitur

BR || 15 petrarum Heinsius moetarum /•' metarum It ||

18 irridentís scripsi emergentis BR [| ämodum B || 20 inter

b ter lili I] acriorem />' acriore b || 22 uerosae t)b ||

LIBER IIII 101

eam palliatorum populus et Graiae iuuentutis electio sequebatur,

prudentiam feminae ingeniumque mirata. luppiter

autem iudicandis implendisque uirtutibus posteram

Romuleis uirtutibus Graiam aestimans leuitatem quicquid

5 nosset illa Latiari promere praecepit facultate. ac mox 334

Dialectica quamquam parum digne> Latine loqui posse

crederetur, tamen promptiore fiducia restrictisque quadam

obtutus uibratione luminibus etiam ante uerba formidabilis

sic exorsa

10 ç Ni Varronis mei inter Latiares glorias celebrati mihi 335

eruditio industriaque suppeteret, possem femina Doricae

nationis apud Romuleae uocis examina aut admodum rudis

aut satis barbara repperiri. quippe post Platonis aureum

flumen atque Aristotelicam facultatem Marci Terentii

i5 prima me in Latinam uocem pellexit industria ac fandi

possibilitatem per scholas Ausonias comparauit. his igitur 336

praeceptis parere colluctans nec Graia deseram ordine

disserendi nec Laurentis assertionis effamina remorabor. 97 G

ac prius illud compertum uolo mihi Romanos togatamque

20 gentem uocabulum nondum nouare potuisse ac Dialecticen,

sicut Athenis sum solita, nuncupari meique prorsus

iuris esse quicquid artes ceterae prolocuntur. nam neque 337

ipsam quam aures uestrae probauere Grammaticam neque

alteram opimi oris praecluem facultate uel illam forma-

25 rum diuersa radio ac puluere liniantem sine meis posse

rationibus explican quis dubitet t quippe in dicione mea 333

iureque consistant sex normae, quis constant ceterae disciplinae.

nam prima est de loquendo, secunda de eloquendo,

tertia de proloquendo, quarta de proloquiorum

so summa, quinta de iudicando quae pertinet ad iudicationem

poetarum et carminum, sexta quae dicenda rhetoribus

commodata est. in prima autem parte quaeritur quid 339

10 taciares R || 12 exanima R || âmodum B || 14 terrentii

Л || 16 scolas BR || his p hiuc BR || 21 prorsum

B1R || 24 opinioris R opinionis r || iraectuen B iraeduen addita

s R corr. Meursiiis || iltarum B i itlam b || 25 liniante R \\

31 rethoribus R \\

102 MARTIANI CAPELLAE

sit genus, quid forma, quid differentia, quid accidens, quid(

uero proprium, quid definitio, quid totum, quid pars, qui in'

diuidendo modus, qui in partiendo, quid sit aequiuocum,

quid uniuocum, quid ut ita dicam pluriuocum. debetis

quippe insolentiam perferre sermonis qui Graiam disser- 5

340 tare Latialiter compulistis. quae ergo rebus uerba sua

sint, quae aliena et quot modis aliena <sint, quid sit substantia,

quid qualitas, quid quautitas, quid relatiuum, quid

loci, quid temporis, quid situs, quid habitus, quid facere,

quid pati, quae sibi opposita et quot modis sibi opponantur, ю

341 haec in prima nostri parte censentur. in secunda uero,

quam de eloquendo dixi, quaeritur quid sit nomen, quid

uerbum, quid ex his iunctum, quae ex his subiectiua pars

sententiae sit, quae declaratiua, qui subiectiuae modus sit,

qui declaratiuae.quatenus nomen accipiatur, quatenusuer- i5

bum, quatenus sit perfecta sententia ut possit esse prolo-

342 quium. excipit hanc pars tertia de proloquendo. in ea

quaeritur quantum ad propositum hodiernae sufficiat bre-

98 G uitatis quae sint differentiae proloquiorum> in quantitate,

quae in qualitate, quid sit uniuersale, quid particulare, quid 20

indefinitum, quae sint aientia quae negantia, quam uim habeant

singula et quem ad modum inter se adfecta sint.

343 binc progreditur ad quartan partem, quam esse diximus

de proloquiorum summa. in ea quaeritur quid sit sumptum.

quid illatio, quid syllogismus, quid symperasma, quid 25

sit praedicatiuus syllogismus, quid condicionalis et quid

intersit, quot formae sint praedicatiui generis et quae sint,

utrum certum ordinem teneant et si tenent quae sit eiusdem

ordinis ratio, quot modos habeant singulae et utrum

hi modi certum ordinem teneant et si ita est quae sit eius- so

dem ordinis ratio, deinde condicionalis syllogismi quot

primi modi ac necessarii sint, qui etiam istorum ordo sit,

quid inter se differant. haec sunt quae praesenti arbitror

cognitioni asserendisque sufficere.

1 deferentia Л || 2 quid in diuidendo R || 7 quod

B1R || 16 sit от. D deletmn in B \\ ut от. B1D || 22 quemâmodum

B \ 23 de progreditur cf. Priscian. I 396, 16 Hertz. ||

25 sytogismus B [I 31 syttogysmi B || 34 cogniscioni R ||

2t, .

. ' LIBER IIII ЮЗ

Quid ergo genus sit exordia repetens, quo uniuersa

discurram, primitus intimabo.

GENVS est multarum formarum per unum nomen 344.

complexio ut animal: formae eius ut homo seu equus

5 et cetera. sed non numquam aliqnae formae ita generi

subiciuatur ut etiam ipsae aliis sub se positis genus esse

possint, uthominum genus, quod animal i forma est,

barbar is et Romanis genus. usque eo genus esse

potest, donec eius formas diuidens ad indiuiduum aliquod

10 uenias. ut si homines diuidas in masculos et feminas,

item masculos in pueros adolescentes

etsenes, item pueros in infantes et loquentes,

item puerum si uelis diuidere in Catamitum aut

alium quempiam certae personae puerum, non est genus,

i5 quod iam ad indiuiduum peruenit. uti autem eo ge

nere debemus , quod est praesenti negotio proximum , ut

si de h omine quaeratur, eius genus animal debemus

assumere, quod ei proximum est. nam si substantiam 99 в

dixerimus, quantum ad rationem pertinet uerum est, quan-

20 tum ad necessitatem superfluum.

FOKMAS easdem dicimus, quas et SPECIES. FORMAE 345

ergo sunt, quae subditae generi tenent definitionem eius

et nomen, ut homo equus leo <quoniam formae sunt

animalis, potest et homo et equus et leo animal

a5 dici, quod nomen et corpus animae participans, quae definitio

generis esse cognoscitur.

DIFFERENTIA est sufficiens ad id quod susceperis 346

discretio, ut si quaeratur quid inter hom in em intersit

et equum, sufficit ut dicamus quod homo bipes est,

so equus quadrupes. animaduertere autem debemus quod

quia multae sunt in rebus singulis dilferentiae , unam

quamque rem dissimiliter nos posse diuidere, quotiens in

ea poterimus alias atque alias differentiae inuenire. nam

7 animatis br || 9 atiquid BR || 21 de formis ante for

mas add. B || 25 nomen post partieipans positum in BR: quod

nomen ante et corpus inserait Grotins || animae Grotius ani

ma BR || diffinitio B deffinitio b ||

104 MARTIANI CAPELLAE.

si animal uoluerimus diuidere, possumusin sexus quod

alia sunt masculina alia feminina, possumusin a et a tes

quod alia sunt ortiua alia iuuenilia alia senilia , possumus

in q antitates quod alia suntparua alia magna alia me

dia, possumus in uarietates motus quod alia sunt 5

gra ientia alia serpentia alia natantia alia uolantió, pos

sumus in habitaculorum diuersi->tates quod alia

sunt aquatilia alia terrena alia aeria alia ut non nulli dicunt

ignea,******* possumus in linguae sonum quod

alia sunt locjuentia alia gementia alia latrantia alia ululan- ю

tia. sciamus tamen et singulas perfectas esse diuisiones

et omnes in singulis inueniri. nam masculina animalia

possunt et ab ortu recentia et parua et gradientia et terre-

100 G stria et bipedia et loquentia esse. ergo quauis uti licet,

ea tamen debes, quae est apta suscepto negotio. nam si i5

tibi sit de hominum laude dicendum, in rationabilia

et stolid a diuidere oportebit, ut eo facile possit intellegi

inter omnia animalia rerum natura quanti homines habu^

erit, quibus solis ad se cognoscendum ratiocinari permisit.

347 ACCIDENS est quod non nisi eidem formae sed non 20

semper euenit, ut rhetorica non nisi homini accidit sed

ei potest et non accidere, ut quamuis sit aüquis homo non

sit tamen orator.

348 PKOPRIVM est quod et eidem formae et ita semper

accidit ut imam quamque rem ab omnium communione 25

discriminet ut in homine risus. nam nec ridere quisquam

nisi homo potest, nec homo cum uoluerit, quantum

in eius natura est, ridere non potest. et differentia proprio

eo distat quod differentia unam quamque rem ab eo

tantum distinguit unde quaestio est , proprium uero ab so

omnibus. nam cum hominem a leone per differentiam

1 uidere D \\ 3 et BD alia b || iuuenilia Grotius iuuentutis

BD || 5 uarietatem B' || 6 atia uolantia от. DB1 \\

9 lacunam indicauit Grotius \\ 14 quamuis R || post licet

eAZ.omnibus Rm || 17 stottida R Д 19 cognoscendam B |l

20 de accidenti ante accidens add. BR || 21 rethorica R |]

22 quoduis B'R || 24 quid sit proprium ante proprium add.

BR II formae от. B add. Rm |l 26 nec от. R \\

LIBER ПИ 105

uoleutes discernere dixerimus quod leo ferus est homo

autem mitis, id solum uidemur discernere quod ad susceptum

negotium pertinet. dicendo enim Чeо ferus est homo

mitis' nec hominem ab alus mitibus animalibus nec leo-

5 nem a ceteris bestiis seiunximus , cum uero hominem

' animal risibile' dixerimus, eo a ceterorum animantium

generalitate discreuimus.

DEFINITIO est cum inuoluta unius cuiusque rei notitia 349

aperte ac breuiter explicatur. in hac tria uitanda sunt:

10 ne quid falsum, ne quid plus, ne quid minus significetur. WIG

falsum est hoc modo 'homo est animal <4mmortale'. nullus

enim homo immortalis est et ideo falsum est. plus

enim dicitur tali modo 'homo est animal mortale'. et

hoc enim quamuis breuiter dictum sit plus tamen est,

ió quod ad omnia animalia pertinet. minus significatur hoc

modo 'homo est animal grammaticum'. quamuis enim

non sit nisi homo animal grammaticum, non tamen omnis

homo grammaticus. definitio plena est hoc modo 'homo

est animal rationale mortale', addendo enim mortale

20 separauimus a dis, addendo rationale separauimus a feris.

TOTVM est quod duabus pluribusue in se partibus 350

positis non semper nomen, definitionem tamen numquam

accommodat, et hoc non nisi in indiuiduis inuenitur, ut

si hominem designemns et eius partes singula membra

25 faciamus, intellegimus id ipsum totum esse , quia certum

hominem constituimus et definitionem et nomen ipsius

totius non posse in partes cadere. non enim aut brachium

solum aut caput, hominem> dicere poterimus aut ipsius

definitionem singula membra recipiunt. sed animaduer-

3o tendum est quod aliquando OMNE pro TOTO dicere pos-

5 dum Л || 7 discreuerimus R \\ 8 quid sit defini

tio ante definitio add. BR \\ 9 ac R || 11 nutlus enim — 13

animat mortale от. B1 |I pro uerbis nultus enim— 13 tati modo

haec teguntur quamuis enim homo animal esse uerum sit fat

sum tamen est inmortalem (aut irrationalem add. d) plus

est hoc modo in D \\ 13 mortate от. D || et 6 ex BD \\

20 dus Db || 21 quid sit totum ante totum add. Bm D \\ 22 difinitionem

D \\ 24 menbra D || 25 intettigimus D \\ qUia B

qnod D || 28 capud D \\

m•~-Mm

106 MARTIANI CAPELLAE

sumus sed alio quodam intellectu. nam TOTVM etiam

in singulis, OMNE in multis agnoscitur. nam cum dicimus

homo Cicero, Cicero quia unus est in eo TOTVS

intellegitur, homo autem quia inperitus et artifex et uir

et mulier esse potest, melius OMNE accipimus. 6

35t PAKTES sunt, quae in toto esse intelleguntur, et ex

quibus totum constat.

DIVIDERS usque eo debemus donec ad indiuiduum

ueniatur, et hoc fit cum per differentiae ad paucitatem

genera redigimus et eis ita formas subicimus, ut et ipsae ю

singulae aliis sub se positis efiam genera esse possint.

ut animal si breuiter primo diuidere uoluerimus, per

diflerentias possumus, quod alia sunt gradientia alia serpentia

alia natantia alia uolantia. hinc item , hoc est de

singulis formis possumus genera facere ut dicamus ani-.i5

malia gradientia genus esse et ei formas subiciamus, quod

alia sunt humana, alia ferina. et ex his possunt esse aliae

formae, per quas si necesse fuerit ad indiuiduum poterit

perueniri. sed hoc non in omni assertione facere oportet,

sed in suptili quadam disputatione. tunc autem in ora- 20

. tione hoc modo possumus diuidere cum id exigit obscuritas

causae. quod si causa non sit obscura , diuisionis

quidem ratio inesse et tractari debet sed multum apparere

non debet.

353 PAKTIENDI differentiae non frequenter occurrunt at- 25

que ita sine his infinita potest esse partitio, si usque ad

indiuiduum uoluerimus peruenire. nam si certum hominem

pro toto dicamus et eius partes breuiter colligere uo

luerimus, differentiae non suppetunt partium, et certarum

partium nominibus uti cogemur, ut dicamus caput pedes то

et reliqua, quae si conplecti breuiter uoluerimus, quoniam

differentiae desunt, non possumus singula colligere, quia

103 в multa sunt et aut inpossibile erit aut longum. * ,

3 Cicero addidi \\ 5 omnem ñ || 6 quid sit pars ante par

tes add. BR || 8 qui in diuidendo modus (modos R) ante di

uidere add. BR || 20 subtili R || 25 qui in partiendo modus

ante partiendi add. BR \\ 29 ceterarum B1H1 ||

LIBER Ш1 107

ínteres tautem inter DIVISIONEM et PARTITIONEM 354

quod in diuisione per formas currimus, in partitione <put

partes. formae autem sunt, quae generi subiciuntur et

eius definitionem teuere possunt et nomen. partes sunt

5 quae in toto sunt et definitionem numquam, nomen inter -

dum totius recipere possunt. possumus tamen unam

eandemque rem et pro genere et pro toto accipere sed

alia quadam ui. ut est homo, quem si in adulescentem

senemetpuerum diuidere uoluerimus, genus est

10 et formae eius. quem si in caput pedes et manus

partiri uoluerimus, totum est et partes eius, quia adulescens

senex et puer, quas formas esse diximus, et nomen

hominis recipiunt et definitionem , ut et senex dicatur

homo animal rationale mortale, et puer et

i5 adulescens. caput uero et pedes, quas partes Aase di

ximus, neque definitionem hominis neque nom™ acci

pere possunt, quia nec c a pu t> potest dici homo animal

risibile nec pedes nec manus.

AEQVIVOCVM est quando multarum rerum unum 355

20 est nomen, sed non eadem definitio ut leo. nam quan

tum ad nomen pertinet , uerus et pictus et caelestis l e o

dici tur; quantum ad definitionem, aliter uerus definitur

aliter pictus et aliter caelestis.

VNIVOCVM est quando duarum aut plurium rerum 356

25 unum nomen est et defiuitio ut uestis. nam et birrus

et tunica et nomen uestis habent et definitionem possunt

accipere. ergo hoc uniuocum in generis serie intellegitur,

quod et nomen et definitionem dat formis suis.

....., 1040

PLVRIVOCVM est quando mullís nommibus una res 357

sо dicitur ut gladius. nam et ensis et mucro idem signi

ficant.

в totum .tí || 8 adotescentem D \\ 11 et 15 adolescens

D \\ 13 et coite senex oт. D || 19 quid ait aequiuocum (equinocum

R) ante aequiuocum add. ilt! \\ 24 quid sit uniuocum

ante uniuocum add. ВR \1 25 byrrus BR || 27 intettigitur

R || 28 dant R \\ 29 quid sit pturinocnm ante plurinocum

add. BR || 30 significat B'R1 \\

108 MAKTIANI CAPELLAE

358 Rebus SVA sunt uerba, quae naturalia atque etiam

propria dicimus ut lapis lignum et cetera.

359 ALIENA sunt quae ratione aliqua mutuantur uel

propter necessitatem uel propter decorem. propter necessitatem

ut dicimus uites gemmare, laetas se- 5

ge t es. hic enim quoniam proprium deficit, alieno usi

sumus. neque enim aut uites aliud quam gemmare

aut s e get es aliud quam laetas possumus dicere. pro

pter decorem autem dicimus fluctuare segetes. pos

sumus enim aliud moueri dicere, sed quoniam orna- ю

tum non est, alieno utimur.

360 ALIENA uerba tribus HUMUS flunt aut per similitudinem

aut per contraria aut per differentiae. per similitudinem,

ut sunt quae in grammaticae tropis numerantur ut

hoc i рш in quod dixi fluctuare segete s. ex hoc genere i5

sunt eMm illa , quae ex toto partem aut ex parte totum

significant in hunc modum ut decenter uerborum habeant

propinquitatem. haec enim similitudinis genere placuit

includi. per contrarium uerba dicuntur quando

contra quam dicimus accipiuntur, ut Parcas dicimus 20

Fata cum non parcant, et lu cu m cum non luceat. hoc

io5 G grammatici кaт' аvTÎcppactv uocant. per differentiam

aliena uerba sunt cum sine ulla ratione ex aliis assumuntur,

ut si hominem <neque corpore durum neque ingenio

stolidum lapidëm dicamus. sed his uti non conuenit. 25

stultum est enim aut nihil significa ntia uerba aut nimis

aliena proferre. propriis autem similibus et contrariis

uti fas est.

361 [Antequam de hac dicam , quaedam docenda sunt.]

omne quicquid dicimus aut subiectum est aut de subiecto so

aut in subiecto est. SVBIECTVM est prima substantia,

1 quae sunt uerba ante rebus add. BR || 3 quae aliena

ante aliena add. BR \\ 5 cf. Cic. Or. 31 \\ 11 utitur B \\

12 quot inod!s aliena uerba fiant (atiena sint Л) ante aliena

add. Bт |I 13 aut differentia B || 22 cata antifrasin B catantifrasin

R || differentiae R || 27 et simitibus D ||

29 quid sit substantia ante antequam add. BD || antequam

— sunt deleui \\ 31 est ante subiectum «*г. D || aut de sub

iecto et in subiecto ante subiectum est prima s. add. B ||

LIBER НИ 109

quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter, ei tamen alia

accidunt, ut C i c e r o est non nomen sed quod eo nomine

significatur. DE SVBIECTO est quod de ipso subiecto dicitur

et dat ei et definitionem suam et nomen ut homo.

5 nam et homo Cicero et animal rationale mortale.

ita et nomen et definitio, quae est de subiecto, eidem

subiecto accessit; ideoque hoc, quod de subiecto> dicitur,

in generibus uel in formis inuenitur. ш SUBIECTO est

quod neque nomen neque definitionem dat subiecto sed

10 in ipso subiecto ita esse intellegitur ut sine eo esse non

possit ut rhetorica. nam nec nomen eius potest subiectum

recipere nec definitionem. neque enim aut rhe

torica Cicero aut bene dicendi scientia Cicero:

in eo autem intellegitur cum id ipse uocari non possit.

i5 aliud est de subiecto aliud in subiecto. in subiecto est 362

disciplina. nam eadem rhetorica e de subiecto est,

Ciceroni in subiecto. PRIMA ergo SVBSTANTIA subiectum

est, SECVNDA quae de ipsa prima dicitur ut sit

Cicero prima substantia, homo et animal secunda. iam

20 in subiecto omnes consequentes praedicationes esse intelleguntur,

itaque de singulis uideamus. quid qualitas ?

QVAL1TAS est, secundum quam dicimus quale est ut

candor. et ex hoc intellegi licet et qualitatem in sub

iecto esse, cum candor necessario in aliquo sit, sine quo

25 esse non possit: utique ipsum aliquid, in quo est, subiectum

est. quid quantitas? QVANTITAS est, secundum

quam dicimus quantum est ut biped ale. etiam ista in

subiecto intellegi necesse est. quid relatiuum? RELATIVVM

est, quod ad aliquid uocant ut pat er fr a ter. et

8 quid sit subiectum ante in subiecto add. BR \\ 10 non

possit R non possit esse r || 11 rethorica BR \\ 12 rethorica

B || 14 mire turbata haec inde a Vutcanio || esse post

eo add. r || 15 quid de (e ñ) subiecto et in subiecto est (quod

add. B) ante atiud add. BR \\ aliud BR aliud est b atiud in

subiecto est R aliud in subiecto B \\ 16 rhetoricae R rethoricae

B uterque jdeteta posieriore e [[ de subiecto est punctuata

in R \\ П est post Ciceroni ponendum esse significatum inR

erga R || 18 sit D si BR ll 27 etiam det. in B ista add. bR

29adom. Л1 || aliqui R \\

110 MARTIANI CAPELLAE

haec utique in subiecto sunt. nam necesse est ut haec

omnia ad aliquid sint et si non nulla sunt, de quibus dicantur,

illa quae dicuntur, in anima uidebuntur. quid

LOCI? id est quod dicimus Roma e: Roma substantia est,

ipsiRomae hoc accidit. quid TEMPORIS? utherinuper 5

u e s p e r i. quorum motu tempus intellegitur substantiae

sunt, ut sol, cuius cursu tempus intellegimus, et quae

aliquam intellegentiam morae in nobis faciunt. quid

SITVS? ut puta iacet sedet. quid HABITVS? ut calciatus

armatus: substantia est homo et haec illi acci- 10

dunt. quid FACERE? ut secare urere. quid PATI?

ut secari u r i.

364 Prima SVBSTANTIA est quae nec in subiecto est inseparabiliter

neque de ullo subiecto praedicatur. insepa-

107 G rabiliter autem ad hoc definitioni adiectum est, quod omnis \ь

prima substantia quamuis in loco aliquo sit tamen ab eo

separari et-migrare potest, ut Cicero ita in curia esse in

tellegitur, ut inde possit aliquo discedere, et pars primae

substantiae <quamuis in toto sit non tamen inseparabiliter:

nam siue re ipsa siue cogitatione separari a corpore ao

nostro brachium potest. at uero rhetorica ita est in animo

Ciceronis ut etiam si aliquo casu esse destiterit non tamen

intellegatur migrare, quoniam nec cum esse coepit, intel

legitur aduenissè.

365 SECVNDA SVBSTANTIA est quae de prima, ut dictum »

est, praedicatur ut homo de Cicerone et animal de

homine et Cicerone. et quicquid genus est primae sub

stantiae, secunda substantia esse intellegitur. ita ergo

substantiis omnibus commune est non esse in subiecto.

prima uero nec de subiecto est substantia nec intendi nee so

remitti potest id est recipere magis et minus. et si qui-

1 subiecta R || 2 omnia b nomina BR || gi uт. B'R

sint от. B || 5 haec accidunt (corr. ex accidit) R \\ eri Я

9 calceatus b \\ 13 item de substantia ante substantia add.

BR || prima addidi \\ 15 ad B ob R || 17 intettigatnr R \\

21 ad /) || rethorica HD || 23 caepit /> || 25 de secunda

substantia ante secunda add. BD || 29 cummune D || 30 pri

mo П et in edd. inde a p || 31 remiti I) \\

LIBER IIII HI

dem nemo homine alio magis homo est et nec ipse unus

homo magis cras erit homo quam hodie fuit, et in diuersis

non magis equus equus est quam homo homo. hoc autem

obseruandum est in sub->stantiis, inter consortes suas id

5 est ut primam primae conpares, secundam secundae. nam

si secundam primae compares, magis substantia est prima

quam secunda. prima enim rem magis declarat, se

cunda uero habet quandam communionum ambiguitatem.

nam cum dico Cicero, iam quiddam indiuiduum cer-

10 tumque significo: cum dico homo, quoniam cuncti sumus

huic appellationi subditi, incertum est quem significem.

ita ergo fit ut magis sit substantia prima quam secunda,

quia rem certius ostendit. magis ergo et minus sub- 366

stantia non recipit inter consortes suas. item substantia

i5 contrarium nihil habet. nam nihil homini aut equo contrarium.

sed si quis dixerit Clodium Ciceroni fuisse con- 108G

trarium, intellegit non ipsas substantias fuisse contrarias

sed qualitates, quae in ipsis erant ut malitiam lionitati

aut uitium uirtuti aut iniustitiam iustitiae. uidetur autem

20 substantiae proprium quod una eademque capax est contrariorum

quadam sui permutatione, ut lapis cum idem

sit, potest nunc albus esse nunc niger, idem tamen lapis

esse non desinit, et Cicero primo stultus postea sapiens

idem tamen Cicero esse non desinit.

25 QVALITATEM esse diximus, secundum quam dicimur 367

quales. qualitatum forma una est, in qua dispositio quaedam

et habitus mentis esse intellegitur, ut in omnibus

perceptis artibus. sapientia grammatica rhetorica ceterisque

quae ita haerent animo ut difficile amitti possint. sed

so in his aliqua perfecta sun t, aliqua inperfecta. ut siqui

grammaticae arti operam dederit in plerisque tamen fallatur,

nondum potest dici HABITVS sed tantum dicitur

3 ecus equs D \\ 4 obsseraandum D \\ 8 communionem

ambiguitatum BR corr. p

21 supermutatione B1R

17 intellect B intetlect bR

25 item de qualitate ante qualitatem

add. BR || dicimus quale est r \\ 27 et 32 abitus R ||

28 rethorica B \\ 30 si quis p || 32 tantum b tamen BR \\

112 MARTIANI CAPELLAE

DiSPOSiTio. ita non omnis dispositio habitus, omnis

368 autem habitus dispositio esse intellegitur. , secunda spe

cies est earum qualitatum, quas recte passibiles dixerimus,

ut dulce atque amarum calidum uel frigidum,

non quod ex his eaedem substantiae aliquid patiantur, sed 5

quod sensus nostros aliquid pati cogant. cogit enim ali

quid pati et tangentem calor et dulcedo gustantem. item

quae nobis <ex aliqua passione naturae inoleuerint, secundum

quas p a Hid u s quisque uel r ub er dicitur, non

tamen ita ut quis aliqua repentina causa uel pallet uel w

rubet. nam ipsae passiones rectius, non qualitates appellantur,

si quidem secundum has non dicimur quales. non

enim sequitur ut qui pallet sit pa Hid u s, aut qui amat

„a ma t o r, aut qui est ehrius ebriosus. illae igitur pas-

3ß<^ siones sunt, hae qualitates. tertia species est earum quali- к

tatum, quae non ex eo quod ¡am quisque est sed ex eo quod

esse potest intelleguntur ut dicimus fragile lignum, non

quod iam fractum sit sed quod frangi possit. nam et

palaestricum corpus duobus modis dicimus et id quod

palaestra conpositum est, et id quod natura ita formatum 20

ut huic arti accommodatum sit,> quamuis ea non sit inbutum.

illud tamen a palaestra recte dicitur palaestricum

quod ipsius artis habet effectum, non autem inuenitur

ipsius qualitatis nomen unde sit denominatum et deriuatum

palaestricum illud quod nondum est sed esse potest. 25

quare cognoscendum est dici quasdam substantias ex qualitatibus,

qua n un nomina non inueniuntur. namque ut

bonum dicimus a bonitate, non ita optimum ab optimitate.

ita ergo palaestricum, quod intellegimus ex eo quod percipere

possit palaestram, non habet certum qualitativ nо- so

men ex quo dictum uidetur, constat tamen a qualitate esse

370 dictum. quarta species est earum qualitatum, secundum

quas formas figurasque intellegimus , ut quadrum r о -

tundum pulchrum deforme et similia. recipit qua-

1 et 2 abitus Л || 5 eadem R || 7 pati ut R (?) \\ 8 inoluerint

D || 15 hae D eae B et non Ь П 19 patestrium D ||

21 acommodatum /•' acummodatum D |f inbutum /> iubutas

B imbutus R II 24 diriuatum R \\ 27 nam R II

LIBER ПП 113

litas m agis et minus, nec tamen omnis. nihil enim

quadrum magis altero quadro quadrum est. magis autem

aliquid candido candidum dici potest. et quaestio est in

plerisque utrum magis iustus alter altero dici possit.

5 plerisque autem subtiliter uidentur adtendisse qui qualitates

ipsas non dicunt recipere magis et minus sed ea

quae ab his denominantur, ut iustitia sit ipsa una quaedam

perfecta notio, ut non dici possit 'magis haec iustitia

quam illa est' dici tamen potest 'magis hic iustus qua m

10 ille est' item dici non potest 'magis haec sanitas quam

illa est' dici tamen possit 'magis hic sanus quam ille est'.

ex quo fit ut substantia non recipiat magis et minus,

qualitates quidem per ipsas substantias possint recipere.

item contrarium qualitas habet nec tamen omnis. nam 1100

i5 sanitati cum sit inbecillitas contraria, nihil est quadro rotundoue

contrarium. uidendum est autem quoniam quicquid

contrarium qualitati est qualitas sit necesse est. dulcedo

autem qualitas, qualitas igitur amaritudo et similia.

QVANTITAS bipertita est, quod alia discreta est alia 371

20 continua. DISCRETA ut numeri et orationis, CONTINVA

ut lineae ac temporis. item alia quantitatis diuisio est

quod alia situm quendam partium habet, alia non habet.

nam linea situ quodam partium intellegitur, si quidem dici

potest quae pars eius quo loco sit, dextramque ac sini-

25 stram uidetur habere. at uero numerus aut oratio aut

<4empus nihil horum habent, quamuis ordinem habere

possint ut sit in his aliquid primum et secundum et ultimum

et medium, nihil tamen quod in loco intellegatur.

quantitas omnis caret contrario. quid enim bipedali tri- 372

so pedaliue contrarium? et si quis dixerit contraria esse

mains et minus, quae uidentur esse uerba quantitatis,

sciat non esse definitam quantitatem. itaque siquis dicat

aliquid maius esse , uidetur esse ei contrarium quod minus

est. si certum quaesiuero 'quo maius est' ? et respondent

quod tripedali, apparet nihil esse contrarium. ipsa sibi

4 utrumne R || atter addidi quamquam omitti poterat \\

19 item de quantitate ante quantitas add. BR || 31 maius D

magis B || 32 qnis от B1D ||

MABTIANUS CAPELLA 8

114 MARTIANI CAPELLAE

autem quae dicuntur maiora et minora, relatiue dici manifestum

est. quodlibet enim minori comparatum maius

est, idemque maiori comparatum> minus est. si igitur

maius et minus contraria sunt, cogimur conflteri, quod

ualde absurdum est, posse alicui reí uno tempore simul eue- 5

nire contraria. rursus aliud absurdum cogimur intellegere

unam eandemque rem sibimet esse contrariam. si quidem res

una diuersis quantitatibus comparata potest eodem tempore

373 maior et minor esse. quantitas non recipit maius et minus.

non enim quinque magis quinque sunt quam duo duo.aut item ю

duo aliis duobus magis duo sunt aut magis cras duo erunt

quam hodie sunt. est autem proprium quantitatis quod secundum

hanc dicimus p a r et i m p a r, ut qualitatis proprium

estquodsecundumhancdicimus simile atque dissimile,

«¡uamuis in diuersis rebus utrumqueliceat abusiue usurpari. 15

374 KELATIVVM est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicuius

est uel ad aliquid quolibet modo referri potest ut

filius non sine patre uel matre et seruus non sine domino

375 potest iutellegi neque sine his illi uicissim. dicuntur au

tem relatiua tribus modis: aut alicuius ut filius, aut 20

alicui ut u i cin us, aut ad aliquid ut d up lu m, quoniam

duplum ad aliquid simplum est. omnia relatiua his, ad

quae referuntur, uice mutua respondent. nam quem ad

modum filius patris filius est, sic pater filii alicuius pater

est. et respondent ita ut aliqua isdem casibus respon- 25

deant, aliqua casus mutent. nam quod de filio dixi, item

de seruo dicere possumus, quoniam seruus domini seruus

est, dominus serui dominus. haec ita sibi respondent

ut eosdem casus in conuersione custodiant. ita quoque

duplum ad aliquod simplum est et simplum ad aliquod so

duplum est, ita maior minore aliquo maior est et minor

maiore aliquo minor est. manifestum est ergo ista casus

in conuersione seruare. at uero scientia cum sit relatiua,

11 idem BR corr. p || dualis BR duo aliis Ь \\ 16 quid sit

relatiuum ante retatiuum add. BR || 22 ante omnia add. К B ||

25 hisdem BR || 26 quod от. B1R || 30 ad aliquod simplum

est et simptum ad aliquod duplum est h ad simplum est item

BR fl 32 ista Grotius ita BR \\

LIBER НИ 115

alicuius enim re¡ scibilis scientia est, in conuersione id ad

quod refertur casum mutat. nam quo modo dicimus

'scientia scibilis rei est' non possumus dicere 'scibilis

res scientiae est' sed ' scibilis res scientia scibilis est'.

5 item sensus rei alicuius sensibilis sensus est, contra sensibilis

res sensu <sensibilis est. haec ergo non ut quae

supra dicta sunt seruatis eisdem casibus sed mutatis conuertuntur.

quaedam relatiua bis, ad quae referuntur, et 376

in tempore concordant eaqne simul esse incipiunt simul

10 desinunt, ut seruus esse non potest nisi cum esse coeperit

dominas et cum dominas esse desierit seruus esse desinit,

et item dominus cum seruum non habuerit dominus dici

non potest. at uero noscibilis res prior est natura quam

notio. nam si noscibilia tollas notio non erit, at uero si

i5 notionem tollas potest aliquid esse noscibile , quamuis

desit ille qui nouit. relatiua possunt habere> contrarium 377

sed non omnia. namque inscientiae scientia contraria,

amicitiae inimicitia, at uero duplo nihil contrarium neque

maiori uel minori: quae quisquis [ista| contraria putaue-

20 rit, cogitur confiteri unam eandemque rem uno atque eodem

tempore posse sibi esse contrariam. si quidem maior

minori comparatus maior est idemque maiori comparatus

minor est uno atque eodem tempore, quod contrariis euenire

nullo modo potest. nam quo tempore homo stultus,

25 non eodem tempore sapiens esse potest, neque quo tem

pore albus est, eodem tempore niger esse potest: quod

quia euenire non posse in maiore et minore ostendimus,

fateamur necesse est maius et minus non esse contrarium.

item duplum simplo non esse contrarium, quoniam boc

so idem duplum potest esse ad aliquid simplum. non igitur

omnia relatiua possunt habere contrarium. item maius

et minus quaedam recipiunt, quaedam non. nam magis

hic amicus illo est, hoc magis duplum illo duplo esse non

potest propterea, quia si duplum est, ita duplum est, ut plus

2 quo modo br quod BR \\ 6 res от. B || sensus BR ll

7 bisdem B || 10 pro cum bis cö B || 15 notiones D ||

19 quis R U ista deteui || 21 contrariam p contraria BR |l

26 posset B1R || 29 item scripsi ita BR \\

8*

116 MARTIANI CAPELLAE

aliquid minusue si fuerit non sit duplum. quaeritur utrum

378 aliqua substantia dici possit relatiue. sed de prima substantia

dici non posse relatiue nulla quaestio est. non enim

Cicero alicuius dici potest aut ad aliquid referri. item

equus : nam quis equus ut Rboebus non alicuius est hoc 5

ipso quod Rhoebus est sed quod iumentum est alicuius

из G iumentum est. non ergo prima substantia relatiue dici

potest neque pars eius quaelibet, quae sine dubio et ipsa

prima substantia est. nam quem ad modum Cicero prima

substantia est, ita manus eius. manns uero non eius sed 10

specialiter manus ita ut secunda substantia relatiue dici

non potest. non enim sua conuersione respondent, ut si

dicamus 'manus Cicerpnis', non Cicero manu Cicero est,

neque ipsa manus ob hoc manus, quia Ciceronis est, sed

quia ita adfecta' est, manus dicitur, non quod alicuius sit. 15

non ergo ut diximus prima substantia neque partes eius

relatiue dici possunt. quaeritur ergo de partibus secundae

substantiae. nam de ipsa substantia nulla quaestio est.

non enim homo alicuius homo sed manus specialiter ali

cuius hominis mauus est, et ut mutua conuersione respon- 20

deat, alicuius manuati manus est, ut possimus ita conuertere,

quia et <manuatum aliquid manu manuatum est.

item ungula non priiuae substantiae ungula sed alicuius

ungulati, quia et ungulatum aliquid ungula ungulatum, ut

ruut i tam possit habere conuersionem , quod relatiuis esse к

diximus proprium. si ergo maneat illa relatiuorum definitio,

ut relatiuum sit quicquid alicuius dici potest, difficile

resistimus dici partes secundarum substantiarum relatiue.

si uero illa definitio mutata sit, ut relatiua sint ea, quae ad

aliquid referuntur excepto eo quod in aliquo sunt, nulla so

incidit in hanc definitionem substantia. quem ad modum

seruitus excepto eo quod in eodem seruo est id est in

aliquo homine refertur ad dominum. at uero penna ita

5 nam Моnаcenг. 6 iam BR || hroebus Л || 6 rhebus Л f|

9 est add. p || 13 manu it manui Л maims br || 16 dicimus

B || parte B || 20 est от. B || 24 est ante ut add,. D ||

25 retatiuus D \\ 27 dificile D || 29 sit scripsi ita BD || 30 excoepto

B || 32 eo от. D || 33 et 117, 1 pinna B1 \\

LIBER IIII 117

pennati alicuius penna est ut ex->cepto eo quod in aliquo

pennato est ad nihil referri possit. sane admonendi sumus 379

ne nos pudeat uerba noua facere pro necessitate conuersionis.

naш si mutua conuersio non respondet, non rela-

5 tiue enuntiamus. hoc modo: cum dico p en n am uolens

eam'ostendere relatiuam, non me pudeat pennatum aliquid

propter conuersionem dicere. est enim pennatum 114 G

ita usitatum ut aures non oftendat. si de pede agatur,

non pudeat simili deriuatione fingere notum conuersioni

10 uerbum. item scire oportet eum, qui relatiuum aliquid

ad quid referatur ignorat, nee omnino utrum ad aliquid

referri possit id quod dicit scire posse. hoc modo : cum

dicimus 'hoc duplum est' nosti simplum eius, id est ad

quod duplum sit, aut si illud ignoras, nec omnino utrum

i5 duplum sit scire potes.

PACERE et PATI possunt habere contrarium ut cale- 380

facere refrigerare et calefieri refrigeran. habent etiam

magis et minus ut magis et minus urere et magis et

minus uri.

20 SITVS omnis denominatiue dicitur ut sedere ab ses- 381

sione, stare ab statione. et quamuis non numquam nomina

deficient, ex quibus situs denominantur ratio tamen

non deficit.

De illis tribus quae restant supra dicta exempla suf- 382

25 ficiunt. QVANDO enim dicimus ut heri cras, VBI ut

Romae Athenis, HABITVM ut calciatum armatum.

quid horum recipiat magis et minus cum in sermone inciderit

facile apparet.

Istae sunt decem praedicationes, ex quibus aliquid 383

so necessario singillatim enuntiamus. nam quicquid omnino

dixerimus quod aliquid significet, nondum tamen intellegi

possit an nerum an falsum sit, unum est de bis decem

1 pinnati B' || 2 pinnato B1R \\ ammonendi BR \\ 3 noua

uerba Ji || pro b ut BR ll 5 uuntiamus B1R J] pinnam B1R

6 et 7 pinnatum B'R |[ 9 diriuatione B || 15 potest Л

16 quid facere quid pati ante facere add. BR || 18 et D ut

BR || 20 ab BR a b \\ 25 eri B \\ 26 habitum R \\ calceatumi

B1 27 sermonem b

118 MARTIANI CAPELLAE

exceptis dumtaxat illis uerborum quodam modo articulis.

sunt enim pleraque a grammaticis in orationis partibus

enuntiata, quae omnino per se nihil ualent aut «liquid

significant plenum, nisi cum fuerint uerbis adiuncta ut

115 G coniunctiones praepositiones et quicquid tale ¡Hi docent. 5

384 Restat ut de oppositis dicamus. sunt autem OPPOSITA

quae sibi ueluti ex aduerso uidentur obsistere ut

CONTRARIA. nec tamen omnia quae opponuntur sibi,

contraria <sunt, sed omnia contraria opposite sunt. oppo

nuntur autem sibi ita ut aut reldtiue opponantur ut ma- ю

gnum paruo et dimidium duplo , aut ut contraria ut stultitia

sapientiae , aut habitus orbationi ut cernentia caecitati,

aut aientia negationi ut 'Cicero disputat' 'Cicero non

disputai', haec autem inter se non nihil differunt. nam

RELATIVVM RELATIVO Ha oppouitur, ut hoc ipsum quod i5

opponitur eius sitcuiopponitur, aut ad id quocumque modo

referatur. nam dimidium opponitur duplo et eiusdem dupli

dimidium est. ita ergo illi opponitur ut eius sit, cиг op

ponitur. et paruum opponitur magno, ut eius sit ita, ut

ipsum paruum ad hoc magnum cui opponitur paruum sit. 20

385 CONTRARIA uero ita> sibi opponuntur ut non eorum sint

quibus opponuntur, sed tamen ad ea quocumque modo

referantur, si quidem stultitia sapieutiae ita contraria est,

ut non eiusdem sapientiae stultitia sit sed ut ad ¡I1am sit

stultitia. sciendum tamen est quaedam contraria medium &

halten- , quaedam non habere. namque sunt talia, ut in

ea re in qua esse possunt, alterutra uice necessario insint

et medio careant, ut sanitas et inbecillitas. haec duo con

traria natura insunt corporibus animalium atque ita uice

alterutra necessario insunt ut diximus, ut in quo animalis ao

corpore sanitas non est, necessario inbecillitas sit, et in

quo inbecillitas non est, necessario [ut] sanitas sit. at uero

10 relatiuo B relatina bD || oponantur D || 11 aut con

trarium B |I 13 agentia BD || 17 referantur D || 18 cui op

ponitur add. p || 22 ante ad ea add. sed tamen Ь aut R ||

24 sed ut p ut BR aut Ь || 26 talia ut scripsi atia ut BR atia

quae ita ut p \\ 27 necessarium RBi || 31 inbecillitas est

B'R || 32 inbiciltitas Л || ut от. p \\

LIBER ПИ 119

candidum et nigrum cum sint contraria et naturaliter in

corporibus inueniantur, propterea medio non carent, quia

non necesse est corpus aliquod candidum esse aut nigrum.

potest enim ita deesse candidum, nt non insit nigrum at-

5 que hoc modo ex alia parte. ergo color aliquis medius 116 в

inueniri potest ut luteus uel uiridis. HABITVS et ORBATIO 386

ita sibi opponuntur ut in ea re, cui euenire possunt, alterum

eorum necessario insit ex illo dumtaxat tempore,

quo ea natura esse permittit. ut dentatum eum dicimus,

10 qui dentes habet, edentulum uero non illum dicimus, qui

dentes non habet, sed cui natura inest ut habeat ex iilo

tempore, quo natura permittit ut habeat. nam neque lapidem

recte dicimus edentulum, qui numquaim dentes

habet, neque infantem. quamuis enim aliquando habere

15 possit, nondum tamen illo tempore ut habeat natura per

mittit. hoc ergo tertium genus oppositorum diífert a

primo relatiuorum eo, quod cernentia ita opponitur caecitati,

ut eiusdem caecitatis non sit aut ad eam quodam modo

referatur. a secundo genere, id est contrariorum, illud dif-

20 fert ab his dumtaxat contrariis quae habent medium, quod

cernentia et caecitas intelleguntur erga oculos, ut alterum

eorum necessario insit. hoc ergo differunt ab his con

trariis quae habent medium, quia illorum alterum non

necessario inest substantiae, horum autem [medium] nea5

nessario. ab his uero contrariis, quae medio carent, haec

ipsa opposita differunt, quod illa, rei cui natura insunt,

omni tempore <alterutra uice accidant necesse est, ut corpori

animalis sanitas et inbecillitas. nam alterum eorum

semper est in corpore animalis, haec autem possunt ali-

30 quo tempore ei rei, cui natura inesse possunt, utraque

deesse aliquando ut infans, dum nondum tempus est, quo

dentes habere possit, neque dentatus neque edentulus dicitur,

et oculi alicuius animantis nondum adueniente tem-

11 et ante ex add. Grotius П 14 enim от. B№ \\ 20 post

quae add. N r \\ 22 ergo от. R || 24 medium post autem add.

Л™ от. BD deteuit Koppius \\ 26 ista B \\ 27 accedant B \\

28 nam от. B \\ 31 dum nondum tempus est B dum non est

tempus D ||

120 MARTIANI CAPELLAE

pore, quo uidere possint, neque caeci neque uidentes dicuntur

et tamen medium non habent. igitur contrariorum

, quae medio carent , duae species sunt id est eorum,

quae alterutra uice accidunt rei in qua esse possunt nullo

medio intercedente ut sanitas et inbecillitas, et eorum quae 5

in G simul deesse possunt substantiae, in qua simul esse non

possunt, et tamen cum simul desuní nibil medium intercedit

ut cernentia et caecitas uel habitus et orbitas den-

387 tium. quartum genus oppositorum est> AIENTIA et NE- ,

GANTIA ut 'Cicero disputat' 'Cicero non disputat'. haec 10

a superioribus differunt quod illa singillatim dici possunt,

haec non nisi conexe dicuntur. a relatiuis hoc differunt

quod illa etiam relatiue dicuntur, haec autem non relatiue.

non enim disputans ad non disputantem refertur.

a centraras hoc differunt quod illa si conexe dicantur tam i5

diu aut uera aut falsa sunt, quam diu est illud in quo inesse

possunt, cum autem hoc esse destiterit neque uera

neque falsa sunt ut 'aut stultus est ¡lle aut sapiens est'

ille quam diu uiuit horum alterum uerum est, cum ipse

esse destiterit, utraque falsa sunt, quia ille, qui non est, 20

neque stultus neque sapiens esse potest. at uero ' Cicero

disputai' et 'Cicero non disputai' ita sibi opponuntur

ut et dum uiuit Cicero alterum eorum necessario sit, et

ipso mortuo falsum est quidem quod disputat, uerum

tamen est quod non disputat. hoc modo discernuntur 25

haec et ab habitu atque orbatione. nam qui non est, neque

caecus est neque uidens. nec sane moueare quod uidemur

iam de proloquiis aliquid dixisse, de quibus postea

dicendum est. hoc namque factum est occasioue oppo

sitorum. 30

t possent D || 2 atiquid post tamen add. D || 7 et tamen

— 8 dentium от. JB1 \\ 9 contrariorum B oppositorum D |¡

4 rei cui inesse D || 6 substantia D || non simul esse D J|

7 intercidit b || 9 est oppositorum D \\ 10 Cicero non dispu

tat от. B'R || 12 haec nixi conexe R || 13 etiam itta BR

corr. p || (13 quod etiam — 14 refertur от. B1} || quod etiam

ilta duo a contrariis hoc differunt quod itta si conexe dican

tur Л || 17 distiterit ñ || 19 itte ante quam diu add. /?1 Л1 ||

20 distiterit Л ||

LIBER ПИ 121

Nomen est quod aliquam rem significat et per casus 333

flecti potest. uerbum est quod aliquid significat et perns в

tempora flecti potest. ut Cicero nomen, disputat uerbum.

haec a se in uicem separata non nihil quidem significare,

5 uerum tamen uel falsum dici non possunt. cum autem

fuerint coniuncta, iam possunt et adfirmari et negari, ut

'Cicero disputat' iam dici potest 'Cicero non disputat'.

[esse autem debet ***** nominatiuus casus nominis et

tertia uerbi persona.] prima persona significat aliquid

10 quod iam affirmari et negari possit et in hominem tantum

cadit. in ea autem intellegitur nomen etiam si

non dicatur, ut disputo [totum] plenum est, etiam si non

dicas ego. item secunda persona et ipsa iam ueritati

aut falsitati obnoxia est sed etiam ipsa in hominem cadit,

i5 et ei nec recte dicimus disputas, qui nec audire nec in

tellegere quod dicitur potest. ergo et hoc cum dicatur

sine nomine, tamen ibi nomen intellegitur. aliter figurate

utimur siue prima sine secunda persona ut aut loquentem

eum inducas qui loqui non potest, aut ad eum conuerta-

20 mus orationem, qui neque audire neque intellegere potest.

tertia uero persona non hominis tantum est sed aliarum 389

etiam <rerum, et simul ac dicta fuerit non continuo intel

legitur, nisi forte de deo dicatur aliquid, quod de eo solo

potest intellegi, ut cum dicimus p luit: iam potest esse

a5 uerum aut falsum, cum non addamus nomen: notum est

enim qui pluat. cum uero dicimus disputat, cum aliquid

iam significet, non tamen uerum aut falsum dici potest,

si nomen non addetur. et quamuis de homine hoc tan

tum possit intellegi, quia non de uno dici potest, necessa-

3o rio subdendum est nomen. et resistit cum dicimus.

tertia uerbi> persona est et exigit nomen non hominis

t de nomine quid sit ante nomen add. BR || 2 ante uer

bum add. k quid uerbum B quid uerbum R || 4 a se scripsi ab

BR || 6 fuerit Л || 8 excidisse uidetur protoquium; sed totam

sententiam ex p. 122, 6 perperam repetition deteui || 9 prima

persona от. B'R1 || 10 affirmari et от. B1R || possit 6 non

sit BR non possit r II 11 autem от. В \\ 12 totum ante ptenum

add. R от. B || 22 simut ut i || 23 deo Leidenses Oudendorpii (ad

Aput. metaт. p. 311) eo BD || 26 enim от. B1D || 31 et addidi ||

122 MARTIANI CAPELLAE

tantum sed cuiuslibet, quod resistere potest. prima igitur

et secunda persona et de homine tantum possunt intellegi

119 G et solae dictae possunt aut uerae aut falsae dici, quia cum

his etiam nomina intelleguntur. tertia uero et non omnis

sola dici potest et non de solo homine intellegitur. quod ь

ergo fuerit ex nominatiuo casu nominis et tertia uerbi

390 persona coniunctum, PKOLOQVIVM dicitur, ita ut iam necessario

aut uerum sit aut falsum aut dubium. namque

'homo animal est' omnesiudicamus uerum esse et 'omne ani

mal homo est' omnes iiidicamus falsum. dubium est 'ille ю

disputat' quaimuis necessario aut disputet aut non disputet,

nobis tamen dubium est. alterum [nihil] horum necessarium

esse intellegimus , sed quid uerum sit nescimus.

ubi uero illa uerba sunt, quae inpersonalia dicuntur, non

ex nominatiuo casu impletur sententia sed alios casus re- 15

cipit ut disputatur cum dicitur, plena sententia est si

ablatiuum adiungas hoc est a Cicerone. et pa mi tel.

cum dicitur, plena sententia est, si accusatiuum adiungas

391 id est Ciceron em. [et multa sunt alia.] illud tamen

constat personalia uerba non implere sententfcmi nisi cum 20

nominatiuo casu et tertia uerbi persona. sunt etiam sententiae

quae quamuis constent ex nomine et uerbo adfirmari

tamen aut negari non possunt. quae non PROLOQVIA

sed ELOQVIA dici non nullis placuit. ut est modus

imperatiuus. cum dicimus curre, iam plena sententia 25

est. nam nec solum intellegi sed etiam fieri potest quod

dicis. negari taimen non potest. non enim hoc negat qui

dixerit noli currere. hoc enim non est aduersum ei

quod dictum est curre, ut hoc sit uerum illud falsum.

[ut possit nasci quaestio.] naш de aientia et negatione so

quaestio sine dubio nascitur ut ille currit et ¡Ile non

currit: quaestio est utrum currat. curre autem et

2 possunt b potest/?ñ || 4 etsi non omnis b \\ 10 post fatsum

add. esse r |¡ dubium est от. R \\ 12 nihit deteui; eadem de causa

ante nihit add. non b || 13 uerum scripsi horum BR || 17 penitet

BR || 18 et — alia deteui \\ 20 cum add. p \\ 25 discimus R \\

29 ad curre add. aiax Rm \\ currere Л || 30 ut — quaeetio

deleui || 31 et от. R || 32 post currat add. an nоп Л™ ||

LIBER ПИ 123

noli currere non facit quaestiouem utrum currat.

nulla quidem quaestio hic potest intellegi utrum currere

debeat. hoc enim ex aientia et negatione natum est ut

currere debet et currere non debet. hoc facit

5 et optatiuus modus. cum enim plena sit sententia cum no Q

dicamus utinam scribam, utinam non scribam,

non potest hinc nasci quaestio utrum scribat. sed plera- 392

que talia sunt : haec ad exemplum sufficiant. quod ergo

fuerit iunctum ex nomine et uerbo, si plenum nomen et

10 plenum <uerbum sit, necessario facit sententiam sed non

necessario facit proloquium. si enim est [quod iam est],

adfirmari et negari potest. et supra diximus , multa dici

plena sententia, quae tamen adfirmari et negari non possunt.

plenum igitur proloquium est ' omnis homo animal

15 est' et quamuis natura illud exigat ut primo nomen et

postea uerbum dicatur, ut dictum est, non desinit uerum

esse proloquium etiam si dicas 'est animal omnis homo'.

Quicquid accesserit huic sententiae cui parti accedai

diligenter uidendum est. nam sunt proloquii partes duae. 393

so quae in nomine una : SVBIECTIVA dicitur, > quae in uerbo

DECIiAEATiVA. subicitur enim quid sit et declaratur quid de

illo possit intellegi. cum ergo dicimus Cicerodisputat, si

accedai huic sententiae i n T u s c u l a n o, declaratiue a ', ro

sit, si accedat R o m a n u s, subiectiue. item si accedat p r u -

26denter et copiose, declaratiue. item si dicitur cum

Catone, declaratiue accessit. quicquid igitur nominatiuo

casui accedit, subiectiue accedit. quicquid declaratiue

accedit, uariis casibus et modis accedit. nam subiectiue

non possunt alii casus accedere , declaratiue non nisi alii

so excepto nominatiuo. illud tamen sciendum posse fieri ut 394

uerbum sit in subiectiua, nomen in declaratiua, sed ita

2 curre Л || 3 utrum currere debeat r \\ 5 et add. Vutc. ||

6 utinam scribam от. B'R1 |¡ 11 quod iam est ab interpotatore

additum est, qui non intettegebat ad si enim est audiendum esse

proloquium || 13 adfirmari et negari non possunt b affirmari

non possunt et negari non possunt /) adfirmari possit et negari

possit B || 21 declinatiua Л || 25 item si dicitur — dectaratine

от. R || 26 accessit B cessit R \\ 29 atii scripsi uarii

BR || 30 est ante posse add. R || 31 dectinatiua R \\

124 MARTIANI CAPELLAE

uerbum in subiectiua ut aliquod pronomen secum uice

121 G nominis teneat. ita etiam nomen est in declaratiua ut

teneat secum aliquod uerbum, ex quo eius uicem irnpleat.

uelut si dicaimus 'qui disputat Cicero est' qui disputat

subiectiua est, Cicero est declaratiua, sed illam subie- ь

395 ctiuam pronomen facit, lianc declaratiuam uerbum. in

liar igitur parte il lud dicimus quem ad mod um iuncta

sunt nec tamen possunt plenam facere sententiam. et si

faciunt, quem ad modum falsitati et ueritati non sint obnoxiae

sententiae, quamuis sint plenae, et quem ad modum ю

ad id perueniatur ut iam non solum plena sententia sit

sed etiam necessario uera aut falsa.

396 Tertia pars sequitur, in qua dicendum iam est de ipsis

proloquiis, ad quorum intellectum in superiori parte peruenimus.

PROLOQVIA igitur differentiae habent binas, i5

in quantitate et qualitate. QVANTITATIS differentia est

quod alia sunt uniuersalia alia particularia alia indefinita.

VÍÍIVERSALE est ut ' omnis homo animal est'. PARTICVLARE

ut 'quidam homo ambulat'. INDEFINITVM

ut 'homo ambulat'. quod igitur indefinite dicimus, ne- a>

cessario particulariter accipimus, non necessario uniuersaliter.

et quoniam id potissimum enumerandum quod

securum habet intellectum, indefinitum pro particulari

accipitur. erunt ergo duae differentiae in quantitate,

quod aliud est uniuersale proloquium , aliud particulare. a5

in qualitate item duae, quarum DEDICATIVA altera, altera

ABDICATIVA. dedicatiuum est ' omnis <uoluptasbonum',

.„n „ abdicatiuum ut 'omnis uoluptas non bonum'.

122 h .T . i.., ii..

397 Vmuersale igitur dedicatiuum non necessario sequi

tur conuersio. non enim ' si omnis homo animal est, so

omne animal homo est'. uniuersale autem abdicatiuum

5 cicero est b cicero BR || 7 discimus Ь I| 7 et 9 et 10

quemammodum B \\ 8 possint /i \\ 13 ante tertia add. quod est

proloquium BR || 19 ambutat b animal est BR |¡ 22 quae

qnoniam II Cjuae quoniam R et quoniam b || 26 qualia /•'

quia b quarum atia R \\ attera abdicatiua titi atia abdieatiua

т || 29 quemad (à B) modum conuertantur ante uniuersate

add. BD II

LIBER 1Ш 125

necessario sequitur conuersio. 'si enim omnis uoluptas

bonum non est, omne bonum non est uoluptas' et 'si

omnis homo non est animal mutum , omne animal mutum

non est homo'. particulare> autem dedicatiuum habet

б. necessario conuersionem. nam 'si quidam homo animal

est, quoddam animal homo est'. particulare uero abdicatiuum

non habet necessariam conuersionem. 'non'

enim ' si quoddam animal non est rationale , quoddam ra

tionale non est animal'. uniuersalis ergo dedicatiua et

10 particularis abdicatiua non necessario recurrunt. uniuer

salis autem abdicatiua et particularis dedicatiua necessario

conuertuntur, ita tamen ut facta conuersione in declaratiua

particula negatio maneat. nam utique conuersio ita

fit ut quae particula fuit declaratiua, eadem subiectiua sit.

i5 ergo cum dico 'omnis uoluptas bonum non est' omnis

uoluptas subiectiua, non est bonum declaratiua. si

conuertam 'omne bonum uoluptas non est' facta est quidem

subiectiua quae fuit declaratiua , negatio tamen banc

particulam tenet, quae facta est declaratiua. et si uelim

20 sic dicere ' nulla noluptas bonum est ' conuertendum est

sic 'nullum bonum uoluptas est'. sed propter duo pro- 398

loquia , quae diximus non necessario conuerti , debemus

intendere omnia quae proloquiis attribuuntur , per quae

recte aut non recte proponi possunt, ut uerum aut falsum

25 possint ostendere. haec autem quinque sunt iam superius

demonstrata : genus species differentia accidens et

proprium. ex his duo faciunt illa proloquia recurrere,

alia tria nullo modo. namque 'ut omnis homo animal est 1230

rationale mortale, ita omne animal rationale mortale homo

so est' et 'quem ad modum omnis homo risibilis est, ita omne

risibile homo est'. rursum in particulari abdicatiua uidendum

est quid sit proprium non esse. ut enim pro

prium est hominis esse risibile, ita proprium est risi

bile non esse praeter hominem. ergo si particulare

4 deindicatiuum B || 6 homo animat R \\ 8 rationalem

Л 11 9 et от. B || 23 attribuntur B1R \\ 27 ex hiis duo add. b

ex his dno sunt quae add. Л™ || decurrere B II 30 quemammodum

BR II risibile B'R II 33 homines B'R '

126 MARTIANI CAPELLAE

abdicatiuum proponamus sic 'quiddam risibile non est

praeter hominem' recurrit sine dubio 'quiddam praeter

hominem non esse risibile'. item 'quiddam inanimum

inrationale inmortale non est homo, quidam homo non est

399 inanimum irrationale inmortale'. item sunt aliae con- 5

uersiones, quae faciunt easdem proloquiorum particulas

indefinitas etiam negatione scilicet de loco migrante. nam

particulae indefinitae flunt hoc modo homo, non homo;

animal, nonanimal;etideo indefinitum est, quia negas

tantum hoc esse, non diris quid sit. cum ergo dico ю

'omnis homo animal est' si uelim recte conuertere, <adhibeo

negationes, ut fiant particulae indefinitae. si enim

uerum 'omnis homo animal est' et uerum est 'omne non

animal non homo'. hac conuersione usus est in rhetoricis

Cicero ' deinde si constitutio et ipsa et pars constitu- ы

tionis eius .quaelibet intentionis depulsio est, quae intentionis

depulsio non est, ea nec constitutio est nec pars

400 constitutions '. item particularis abdicatiua potest hoc

modo conuerti 'si enim quoddam animal homo non est,

quoddam non homo animal est'> et in hac conuersione 20

obseruandum est, quod ubi non est negatio cum directo

proponimus, ibi fit dum conuertimus. hanc uicissim conuersionem

recipiunt duo proloquia, quae. illam primam

non necessario recipiebant. solum uniuersale abdicatiuum

non illam aliam recipit. uocetur ergo docendi causa illa 25

prima conuersio, haec secunda. haec autem proloquia

124 в 4uem ad modum inter se adfecta sint hoc modo manife-

401 stius apparebit. quattuor lineis quadrata formula exprimatur.

inprimo angulo superioris lineae scribatur uniuersalis

dedicatiua et in alio eiusdem angulo uni-so

uersalis abdicatiua, item infra ad primum angulum

inferions lineae particularis dedicatiua, ad angu-

4 quiddam Ь || 13 ante nerum Ь post uerum D add. est ||

14 rethoricis D (de ínu. i, 10) || 15 constitutionis ex Cice

rone add. Koppius \\ 17 ea — est от. D || 21 quod от. B'R ||

derecte R || 22 si dum Jill ibi sit dum Ь ibi lit si dum r ||

24 necessario от. BiR || 25 atiam от. B \\ docendi fute, dicendi

BR || 30 uniuersalis от. ВR1 \\

LIBER ПИ 127

lum reliquum particularis abdicatiua, deinde ducantur

angulares lineae ab uniuersali dedicatiua ad particularem

abdicatiuam et ab uniuersali abdicatiua ad particularem

dedicatiuam. duae igitur superiores simul con-

5 flrmari non possunt, simul negari possunt. nam non potest

simul uerum esse 'omnis uoluptas bonum est' et 402

'omnis uoluptas non est bonum'. possunt autem simul

esse 'non omnis uoluptas bonum est' 'non omnis uolu

ptas non est bonum'. duae uero inferiores uicissim simul

10 negari non possunt, simul confirmari possunt. nam utique

non potest simul negari 'quaedam uoluptas bonum' et

'non quaedam uoluptas non bonum' esse, at uero potest

et 'quaedam uoluptas bonum' esse et 'quaedem uoluptas

bonum non' esse. angulares autem neque simul adfirmari

i5 neque simul negari possunt. nam si uerum est 'omnis

uoluptas bonum est' falsum est 'quaedam uoluptas

non est bonum'. item si falsum est 'omnis uoluptas

non est bonum' uerum est 'quaedam uoluptas est bonum'.

hoc item contingit, si prius particularem uicissim nomines,

20 nam si uerum est 'quaedam uoluptas non est bonum'

falsum est 'omnis uoluptas bonum est'. item si uerum

est 'quaedam uoluptas bonum est' falsum est 'omnis uo

luptas non est bonum'. item uniuersalis dedicatiua con- 403

flrmata particularem suam necessario confirmat, negata

a5 non necessario eam negat. nam si uerum est 'omnis uo

luptas bonum est' necessario uerum est 'quaedam uolu-

4 Koppius formutaт ex p repetât: nihit tale in BR inuenitur :

in D formuta est sed simpticior qunm Koppii || 6 et от. BR1 \\

1U ante utique perperam non toterauit Koppius, quod coda. non

agnoscunt \\ 11 ante quaedam add. simut non BIt simul negari

non b (negari etiam add. Rm ) || post bonum add. est b \\ post

et от. non B'R || 12 post uotuptas от. non B'R1 || esse BR

est br || post potest add. simul affirmari bRm \\ 17 fatsum B

uerum b \\ 18 uerum B falsum b || bonnm est b non est bo

num B || 20 nam b item BR || 20—23 omnis uoluptas non est

bonum, uerum est, falsum est quaedam uoluptas bonum est.

et si falsum est omnis uoluptas non est bonum, uerum est

quaedam uoluptas bonum est RB, quod in textu exhibui praebent

bD II

128 MARTIANI CAPELLAE

ptas bonum est'. at uero si superiorem negemus hoc

modo 'non omnis uoluptas bonum est' potest fieri ut

'quaedam uoluptas bonum' sit. particularis item dedicatiua

confírmata non necessario uniuersalem suam confir

mat, negata <necessario illam negat. nam si uerum est 5

* quaedam uoluptas bonum est ' non sequitur ut 'omnis

etiam uoluptas bonum' sit. si uero 'quaedam uoluptas

bonum non est', falsum est 'omnis uoluptas bonum est'.

in duabus reliquis hoc obseruabis

404 Plenam sententiam cum proposuerimus aliquid ex ю

126 G ea uolentes efficere, cum concessa fuerit SVMPTVM dicitur.

huic etiam uni sententiae alia certa ratione debet innecti

et utique propter id, quod inferre uolumus, concedenda>

405 et haec cum concessa fuerit, SVMPTVM dicitur. ex duobus

sumptis ratione sibimet nexis conficitur ILLATIO. quae i5

illatio sumptum propterea dici non potest, quia non expectas

ut hoc etiam tibi aduersarius concedat sed eo inuito

sequitur, si modo ratione seruata fuerit illatum. et

ut hoc planum fiat exemplo, putemus quaestionem esse

utrum uoluptas utilis sit. si proponamus ita ' omnis uo- 20

luptas bonum est' plena quidem sententia est: sumptum

efficitur, si hoc aduersarius concedat. quo concesso adiungenda

est alia sententia 'оnтe autem bonum utile est'.

si hoc etiam concesserit, efficitur sumptum. ex quibus

duobus sumptis etiam inuito eo sequitur 'omnis igitur uo- 25

luptas utilis est'.

406 Hoc totum , quod constat ex duobus sumptis et illatione,

KATIOCINATIO a nobis, a Graecis cиXXoYiquóc

appellatur. est ergo ratiocinatio ex duobus pluribusue

concessis ad id quod non conceditur necessaria peruentio. so

possunt ergo plura esse sumpta sed minus [a] duobus esse

non possunt. et enim est integra ratiocinatio, si ad illud

quod uolumus ostendere, utilem esse uoluptatem, tribus

etiam sumptis peruenire uelimus ut ' omnis uoluptas se-

9 excidisse non nutta perspexit Koppius || 10 quid sum

ptum et quid illatio BD add. ante plenam l| 12 rationatione .0 ||

14 post duobus add. igitur b \\ 15 pallatio quod R \\ 18 si

moderatione ñ || 28 Syltogismus RB || 31 a det. Grotius fl

LIBER 'IIII 129

cundum naturam est, omne quod secundum naturam est

bonum est, omne bonum utile est, omnis igitur uoluptas

utilis est', ex hoc apparet plura etiam licere addere si

oportuerit. non numquam etiam concludimus inferentes 407

5 non quidem id quod conficitur, sed quod ex eo ipso,

quod inferre debemus, necessario conficitur hoc modo

'omnis uirtus bonum est, omne bonum utile est, omnis

igitur uirtus non nocet'. inferendum erat 'omnis igitur

uirtus utilis': ex eo necessario sequitur non nocere, Í27

10 quod enim utile est numquam nocet. hoc a Graecis

cиuTTépacua dicitur, a nobis dici potest CONPINIS CONCLVSIO.

Ratiocinatio igitur sine prapriam et suam siue con

finem habens conclusionem diuiditur in duo genera: praei5

dicatiuum et condicionalem syllogismum.

PRAEDICATIVVS est in quo sumpta ita sibi innexa 408

sunt, ut aliquo extrinsecus addito suppleantur, ut hoc quod

supra dictum est 'omnis uoluptas bonum est, omne bonum

utile est'. uidemus itaque non totum quod supra positum

so est dictum, sed unam inde partem sumptam declaratiuam,

quae secundo proloquio facta est subiectiua. quod proloquium

secundum ut impleret sententiam, aliquid petiuit

extrinsecus <id est utile est. huius illatio conficitur ex

eo, quod accessit et ex eo, quod non est repetitum id est

25 'omnis igitur uoluptas utilis est'. huius generis tres formae

sunt. prima est in qua declaratiua particula superioris

sumpti sequentis efficitur subiectiua, aut subiectiua

superioris declaratiua sequentis. declaratiua superioris

fit subiectiua sequentis ut in superiori proposito exemplo.

so subiectiua superioris fit declaratiua sequentis si hoc modo

uelis conuertere 'omne bonum utile est, omnis uoluptas

bonum est, omnis igitur uoluptas utilis est'.> secunda

forma est, in qua declaratiua superioris sumpti eadem est

9 est post utitis add. r || 11 symplerosma RS1 Ц 15 conditionatem

R |I syttogismum add. Monac. 3 ei 6 \\ 16 quid'

sit praedicatiuus Syttogismus (sitogismus B) ante praedicatiuus

add. BR \\ nexa R || 19 itaque non p utique nec BR ||

21 in post quae add. Ь \\ 25 utite B1R || 32 utile B1D ß

MABTIANUS CAPELLA "

130 MARTIANI CAPELLAE

etiam declaratiua sequentis ut 'omnis uirtus bonum est

et omnis uoluptas non est bonum, omnis igitur uoluptas

non est uirtus'. tertia forma est in qua subiectiua superioris

sumpti eadem est etiam subiectiua sequentis ut

'quoddam bonum uoluptas est, omne bonum utile est, ь

1 4*9 quoddam igitur utile est uoluptas'. in prima forma et

uniuersaliter et particulariter et dedicatiue et abdicatiue

concludi potest, in secunda forma uniuersaliter nisi per

contrarium concludi non potest, in tertia forma particula

riter tantum concluditur. quapropter non frustra hic est w>

ordo seruatus. nam merito prima dicitur in qua omni

modo concludi potest , secunda item recte in qua potest

concludi uniuersaliter, quamuis per contrarium, tertia

item recte quia in quantitate minor est, in qua nisi particulariter

concludi non potest. i5

410 Nunc dicendum est singulae formae quot modos reci

¡nanl . nam recipiunt intra se certum numerum , extra

quos modos quicquid conclusum fuerit, non est temere

concedendum. recipit autem prima nouem modos, se

cunda quattuor, tertia sex. 20

411 PRIMAE FOKMAE PRIMVS MODVS est in quo COnflcitur

ex duobus uniuersalibus dedicatiuis uniuersale dedicatiuum

directum ut est 'omne iustum honestum, omne

honestum bonum, omne igitur iustum bonum'. si reflexim

inferas 'omne igitur bonum iustum' non sequitur a5

sed particulariter potest inferri ' quoddam igitur bonum

iustum' et efficitur quintus modus. SECVNDVS modus

est in quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et uniuersali

abdicatiuo uniuersale abdicatiuum directum ut est

'omne iustum honestum, nullum honestum turpe, nullum so

igitur iustum turpe'. si reflectas 'nullum igitur turpe

iustum' efficitur sextus modus. diximus enim supra uni-

8 in secunda — 9 non potest от. R || ante nisi add. uniuersaliter

et particulariter b || 9 post tertia add. uero deteto

formal, forma in ras. in B \\ 10 ordo <est Л || 13 post uuiuersaliter

add. et particntariter 6Л™ || 18 conolnsum R ll

19 autem от. R |f 23 Koppius directim tegendum putat ||

29 directim B \\

LIBER Ш1 131

uersale abdicatiuum posse conuerti. TERTIVS modus est

in quo conficitur ex particulari dedicatiuo et uniuersali

dedicatiuo particulare dedicatiuum directum ut est ' quoddam

iustum honestum, omne honestum utile, quoddam

5 igitur iustum utile'. at si reflectas efficitur septimus mo- 129 G

dus 'quoddam igitur utile iustum' quoniam supra dictum

est <particulare dedicatiuum posse conuerti. QVARTVS

modus est in quo conficitur ex particulan dedicatiuo et

uniuersali abdicatiuo particulare abdicatiuum directum ut

10 est ' quoddam iustum honestum , nullum honestum turpe,

quoddaui igitur iustum non est turpe' reflecti non potest.

diximus enim supra particulare abdicatiuum non posse

conuerti. OCTAVVS modus est in quo conficitur ex uni

uersali abdicatiuo et uniuersali dedicatiuo particulare abi5

dicatiuum reflexim ut est 'nullum turpe honestum , omne

honestum iustum, quoddam igitur iustum non est turpe'.>

NONVS modus est in quo conficitur ex uniuersali abdica

tiuo et particulari dedicatiuo particulare abdicatiuum re

flexim ut est ' nullum turpe honestum, quoddam honestum

20 iustum, quoddam igitur iustum non est turpe'.

SECVNDAE FORMAE PRIMVS modus est itt quo СОП- 412

ficitur ex uniuersali dedicatiuo et uniuersali abdicatiuo

uniuersale abdicatiuum directum ut est ' omne iustum ho

nestum, nullum turpe honestum, nullum igitur iustum

25 turpe'. hic reflexione si utaris, alius modus non efficitur,

quoniam de utrisque subiectiuis fit illatio. SECVNDVS

modus est in quo conficitur ex uniuersali abdicatiuo et

uniuersali dedicatiuo uniuersale abdicatiuum directum

ut est 'nullum turpe honestum, omne iustum honeso

stum, nullum igitur turpe iustum'. TERTIVS modus

est in quo conficitur ex particulari dedicatiuo et unrnersali

abdicatiuo particulare abdicatiuum directum ut est

'quoddam iustum honestum, nullum turpe honestum, 130 G

quoddam igitur iustum non est turpe'. QVARTVS modus

35 est in quo conficitur ex particulari abdicatiuo et uniuer

sali dedicatiuo particulare abdicatiuum directum ut est

3 directim B || 9 directim 6 || 23 directim BR1 \\ 28 directim

B || 32 directim B || 36 directim B \\

9*

132 MARTIAÑI CAPELLAE

'quoddam iustum non est turpe, omne malum turpe, quod

dam igitur iustum non est malum'.

413 TERTiAE FORMAЕ PRIMVS modus est in quo con

ficitur ex duobus uniuersalibus dedicatiuis particulare dedicatiuum

directum ut est « omne iustum honestum, omne 5

iustum bonum, quoddam igitur honestum bonum'. SECVNDVS

modus est in quo conficitur ex particulari dedicatiuo

et uniuersali dedicatiuo particulare dedicatiuum di

rectum ut est 'quoddam iustum honestum, omne iustum

bonum, quoddam igitur honestum bonum'. TEKTIVS ю

modus est in quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et

particulari dedicatiuo particulare dedicatiuum item di

rectum ut est 'omne honestum iustum, quoddam honestum

bonum, quoddam igitur iustum bonum'. QVAKTVS modus

est in quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et uniuer- 1»

sali abdicatiuo particulare abdicatiuum directum ut est

'omne iustum honestum, null u m iustum malum, quod

dam igitur honestum non est malum'. QVINTVS modus

est in quo conficitur ex particulari dedicatiuo et uniuer

sali abdicatiuo particulare abdicatiuum directum 'quod- ao

dam iustum honestum, null um iustum malum, quoddam

igitur honestum non est malum'. <SEXTVS modus est in

quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et particulari ab

dicatiuo particulare abdicatiuum directum ut est 'omne

iustum honestum, quoddam iustum non est malum, quod- ж

dam igitur honestum non est malum'. omnes igitur modi

13t G certum ordinem tenent eiusdemque ordinis ratio est, quae

in ipsis i'ormis> demonstrata est.

414 CONDICIONALIS Syllogismus est cuius propositio et

plenum argumentum et plenum id de quo quaestio est so

continet, ita ut assumpto argumento iam certum inferri

possit de quo quaestio erat ad hunc modum. ponamus

quaestionem esse utrum sit utilis rhetorica , et uolentes

utilem probare, argumentum ab huius definitione capia-

5 directim B \\ 8 directim BR1 \\ \Î in quo conficitur

от. B ll 12 item R ut est B || directim BR1 \\ 13 ut est

от. B у 20 directim BR1 || 29 de condicional! syltogisme

ante condicionatis add. BR ! 34 huius Br hus R II

LIBER ПИ 133

mus, quod est bene dicendi scientia. ex huius argumento

et illa quaestione condicionalis syllogismus ponitur sic 'si

rhetorica est bene dicendi scientia, utilis est'. assumimus

argumentum ita cest autem rhetorica bene dicendi scien-

5 tia'. haec duo qui concesserit, etiam inuitus concedat

necesse est utilem esse rhetoricam, quod erat dubium

ante quam propositio et assumptio concederetur. nihil

tamen in assumptione accessit extrinsecus. quod est

proprium praedicatiui syllogismi. hic PRIMVS modus

10 a diàlecticis appellatur, qui est AB ANTECEDENTIBVS

propterea quoniam argumentum quem ad modum popositum

est, ita et assumptum, hoc tantum modo differens

quod cum condicione positum est et sine condicione as

sumptum. SECVKDVS modus est qui appellatur A CON- 415

i5 SEQVENTIBVS , in quo ipsum . argumentum quaestionem

sequitur, non quaestio argumentum hoc modo 'si est rhe

torica utilis, est bene dicendi scientia'. assumitur argu

mentum a contrario id est per negationem sic ' non est

autem bene dicendi scientia, non utilis est igitur'. TEK- 416

20 TIVS modus est , qui appellatur A KEPVGNANTIBVS , in

quo demonstrate' non posse simul hoc esse et illud non

esse, in quo cum fuerit adsumptum unum, aliud necessario

tolletur, ut cum fuerit adsumptum esse, non esse

tollatur hoc modo 'non est bene dicendi scientia rhetorica 132 G

25 et non est utilis, est autem bene dicendi scientia, utilis est

igitur': confectum est 'utilem esse' subiato eo quod'non

esse utilem' propositum erat. hi tres modi ex uno argu

mento possunt confici et unam rem omnes probare possunt.

nec interest in propositione quam partem [in]

so primo ponas utrum argumenti utrum quaestionis, dum

modo condicionis ratio conseruetur. cum dixeris rsi rhetorica'est

bene dicendi scientia, utilis est' potes et sic

proponere ' utilis est rhetorica , si bene dicendi scientia

3 rethorica R quod notare desinam || 11 quemammodum

BR \\ 13 conditions bis R П 14 apetlatur B \\ 23 id est

ante ut add. B detetion in R |f 24 a post scientia add. R \\

26 utile Bт utilis R fl 27 positum Л || hu R || 29 in deteuit

Vutc. || 32 potes scripsi potest BR \\

134 МАЕТ1АШ CAPELLAE

417 est. hoc etiam in duobus aliis experiri licet. QVAKTVS

modus dictus est, qui РЕК DISIVNCTIONEM efficitur, ita

ut uno assumpto aliud necessario negatum sit hoc modo

' aut sanus est aut inbecillis, sanus est autem, non est igi-

418 tur inbecillis'. QVINTVS modus est, qui etiam PER DIS- &

IVNCTIONEM efficitur, ita ut uno negato aliud necessario

sit hoc modo 'aut sanus est aut inbecillis, non est autem

419 sanus, est igitur inbecillis'. additi sunt alii duo modi,

qui per <argumentum istorum duorum fieri possunt, non

tamen per disiunctionen sed PER NEGATIONEM. est ergo ю

SEXTVS modus in quo demonstratur non posse simul et

hoc esse et illud. assumitur per unius confirmationem,

concluditur per alterius inflrmationem hoc modo 'non est

sanus et inbecillis, sanus est autem, non igitur inbecillis'.

SEPTIMVS modus proponitur sic et in eo assumitur ut in i5

420 quinto atque ita concluditur. ad rem facilius intellegendam

his quaedam formae iunguntur ita ut rebus> ipsis,

non dictis ratiocinandi uis intellegatur. est PRIMI modi

forma haec 'si primum, secundum: primum autem, secundum

igitur'. SECVNDI haec 'si non primum, nec secun- 20

133вйит: secundum autem, et primum igitur'. TERTII haec

'non et primum et non secundum: primum autem, igitur

et secundum'. QVARTI haec 'aut primum aut secundum:

primum autem, non igitur secundum. QVINTI haec 'aut

primum aut secundum: non autem primum, igitur secun- 25

dum'. SEXTI haec 'nonet primum et secundum : pri

mum autem, non igitur secundum'. SEPTIMI haec ' non

et primum et secundum: non primum autem, igitur se-

421 cundum'. sciendum tamen est ex uno argumento posse

fieri tres superiores modos et ex uno argumento alios so

quattuor. huius autem ordinis ratio est ut primus modus

2 dictus от. R || 3 absumpto R \\ 4 inbicittis R || 5 quintus

— 8 inbecitlis oт.BIt || 7 autem от. B || 8 est от. R ||

19 haec от. R || primum — igitur oт.BR add.BmRm || 20 si non

primum non secundum non secundum autem non primum

igitur BR detetis prima non in R, prima et secunda in B ; tertia

et quarta additis a sec. manu in B, omissis in R \\ 21 tertia B Ц

27 haec от. R II 28 autem от. B II

LIBEK ПИ 135

sit qui appellatur ab antecedentibus , quia utique quod

antecedit prius est, secundus a consequentibus eadem ratione

ut ipso nomine suo primum se debere sequi etiam

in ordine uideatur ostendere. restat qui sit tertius in eo-

5 dem argumento a repugnantibus. non enim potest ad

disiunctionem transilire, quae iam non potest ex eodem

argumento fieri. erit ergo quartus modus quasi ad aliud

argumentum primus. et ibi utique antecedere debet, in

quo per confirmationem assumitur. prior est enim con-

10 flrmatio negatione. quintus debet esse idem sed per dis

iunctionem , sed post eum propterea, quia in eo per coflfirmationem

assumitur, in hoc autem per negationem. hoc

in duobus reliquis licet intellegi.

Miscentur autem sibi multis modis syllogismi ut in 422

i5 una ratiocinatione et praedicatiui generis et condicionalis

formas agnoscas hoc modo. si quaestio sit utrum utilis sit

ipsa dialectica, proponendum est 'si bene disputare utile

est, utilis est bene disputandi scientia: at bene disputare

utile est, utilis est igitur dialectica'. sane uidendum est in

20 praedicatiuo syllogismo quod de propositione sibi assumptionem

uindicet. nam extrinsecus aliquid eam accipere

manifestum est. in eo autem quod sibi, ut diximus, de 134G

propositione uindicat adtendendum est utrum recte uin

dicet propter seruatas memoratasque formas. efficitur

25 enim ut quod in propositione ad declaratiuam partem pertinere

uidebatur, in assumptione ostendatur ad subiectiuam

pertinere. et item si aliter assumas, hoc ipsum

pertinebit ad declaratiuam hoc modo. notum est in prima

forma ita assumi ut aut declaratiua propositionis subiectiua

so sit assumptionis, aut subiectiua propositionis eadem et de

claratiua sit assumptionis, ut si proposueris sic 'omnis ars

frequenti exercitatione meditanda est, dictio autem exercitatio

est rhetoricae, <rhetorica igitur frequenti dictione

3 ipse BR ll 5 potest br possemus BR \\ 12 in — nega

tionem от. B'R1 H 17 est R esse B fl 18 aut Л || 29 ita

assumi (deinde deleta ut aut) subiectiua assumptionis si pro

posueris sic B omissis celeris \\ post ut aut add. aut, deinde detetum

subiectiua in R \\ dectaratiua— dectaratiua sit от. R1 \\

136 MARTIANI CAPELLAE

meditanda est' in propositione exercitatio ad declaratiuam

partem pertinere uidebatur, in assumptione ipsa exerci

tatio ita ad declaratiuam pertinet. quo modo ergo forma

seruata est? scilicet quia relictum est aliquid in declara—

tiua propositionis quod non uenerit in declaratiuam as- &

sumptionis unde possit fieri conclusio hoc est medi

tanda est. nam si uellem sic assumere 'rhetorica autem

ars est' totum seruaretur ad conclusionem 'rhetorica

igitur frequenti exercitatione meditanda est'. ex hoc

apparet multa esse communia quae possent uel subiectiue m

uel declaratiue adiungi pro> ut se habuerit assumptio.'

423 Talibus insistente Dialectica et ad quaedam non

minus inextricabilia quam caliginosa properante Pallas

nutu Itfaiugenae festinantis interuenit

'perita fandi iam progressum comprime, i5

ne implexa tortos stringat intimatio ч

et multinodos perpeti anfractus diu

Hymen rëcuset. editum est compendio

quicquid decenter docta disputatio

multo astruendum contulit uolumine, 20

sat est profundae fons decens scientiae,

quae abstrusa promit nil morosum disserens

praeteruolando nilque ignotum deserens,

135 G nam quae supersunt fraude multa consita,

quis falsa captos circuit deceptio, 25

dum ambage ficta praestruis sophismata

captentulisue ludis illigantibus

pellax soritas cumque sensim congeris

formasue, mendas comprobat quas ueritas,

nefas Tonantis garriat sub auribus sо

facinusque dirum, quippe summi caelites

odere turpis omne falsum feminae.

5 declaratiua.5 || 8 seruabatur BD corr.Mon. 3 \\ 9 frequentiae

D от. B || 11 se D si BR || 12 insistentibus B ||

et от. B 1| 13 caligosa B \\ 14 nutum BR \\ 16 inflexa BR \\

torios B tortus bR || 18 ymen BR П 21 frons R || 25 quae

Д1 || 26 sofîsmata BR || 32 turpis B1R1 \\

LIBER IIII 137

nam si reuoluas, quid canilla saeuius?

dudum locuta circulatrix indecens

fies profecto decipula, si astruxeris.

facessat ergo uersilis profunditas

5 relicumque tempus liqueris sororibus.'

his auditis Dialectica cunctabunda paululum , tamen diuae 424

praeceptis paritura respondit

'uenerandos mihi fatus reuerendosque secuta

referam iussa pedem atque ¡licet exorsa silebunt.

10 licet unam decuit iussae permittere culpam,

ut honoris pretio cederet inferre relatus,

<populum Cecropidarum bene quo palliatarum

Bromius conciperet contumias nosse dolere,

mage quam crediderat uipeream noscere posset

i5 et iners Marsica, dudum fieret praestigiatrix

neque me conspiceret somnificam uel temulentam

ioca passim blaterantem louialibus sub orsis.

tamen uni famulandum> est tibi uirgo : reticemus.'

20 haec dicens uelut repressa conticuit compluresque eam

diuorum, qui inter initia deriserant, horruerunt.

1 uotuas BR1 || 2 tocutus B1R1 \\ 5 retiqumque b reliquumque

R || 8 uenerandus BR corr. p \\ reuerendusque br \\

9 'iltic et B || 10 decuit iussae b deouisse BR || 11 ut p et

BR || cederet BR eederem b \\ 12 cicropidarum quo bene D ||

13 contumelias D || 15 fleret BR fieret b ll 17 ioca Grotius

toca BD \\ 21 ntia R || orruerunt ¿?'fi1 |] subscriptum DE

ARTE DIALECTICA EXPLICIT LIBER IIII in BR II

138 MARTIANI CAPELLAE

LIBER V

DE RHETORICA

425 Interea sonuere tubae raucusque per aethram

cantus, et ignoto caelum clangore remugit:

turbati expauere dei uulgusque minorum ь

caelicolum trepidat causarum et nescia corda

horrent ne ueteris renouentur crimina Phlegrae.

tunc Amnes Faunique Pales Ephialta Napeae

respectant proceres nulloque assurgere motu

cernunt attoniti uicibusque alterna profantes ю

mirantur placidam per pectora sacra quietem.

tum primum posita Siluanus forte cupresso

percitus ac trepidans^extram tendebat inermem

Deliacos poscens arcus atque Herculis arma,

Portuni trifidam suspirans flagitat hastam, i5

Gradiui frameam non ausus poscere, falcem

Saturni bello suetus disquirit agresti,

diffidensque sui respectat tela Tonantis.

426 Sed dum talibus perturbatur multa terrestrium plebs

deorum , ecce quaedam sublimissimi corporis ac fiduciae 20

grandioris, uultus etiam decore luculenta femina insignis

ingreditur, cui galeatus uertex ac regali caput maiestate

sertatum, arma in manibus quibus se uel communire so

lita uel aduersarios uulnerare fulmínea quadam coruscainscriptum

INCIPIT DE RETHORICA LIBER V in BR \\

1 horrent ne Susius haerent et BR || phtaegrae BR ||

12 tune b || 13 inermen Л || 14 detiacos poscens Bm Delia

composcens BR Dettaque composcens rb || 20 subtimissimi

BRm (timis in ras., in qua prima tittera t fueraf) subtilismi R \\

23 sertatum arma in manibus // in ras. ||

LIBER V 139

tione renidebant. subarmalis autem uestis illi peplo quodam

circa umeros inuoluto Latiariter tegebatur, quod om- 137 G

ninm figurarum lumine uariatum cunctorum schemata

praeferebat, pectus autem exquisitissimis gemmarum co-

5 loribus balteatum. haec cum in progressu arma conçus- 427

serat, uelut fulgoreae nubis fragore colliso bombis dissultantibus

fracta diceres crepitare tonitrua : denique creditum

quod instar louis eadem posset etiam fulmina iaculari.

nam ueluti potens rerum <omnium regina et impellere

10 quo uellet et unde uellet deducere et in lacrimas flectere

et in rabiem concitare et in alios etiam uultus sensusque

conuertere tam urbes quam exercitus proeliantes , quaecumque

poterat agmina populorum. haec etiam senatum

rostra iudicia domuisse in gente Romulea , Athenis uero

i5 curiam gymnasia theatraque pro arbitrio reflexisse ac

totam funditus Graeciam miscuisse ferebatur. hac uero 428

loquente qui uultus uocisue sonus quantaque excellentia

celsitudoque sermonis!) audire operae pretium etiam superis

fuit tantae inuentionis ingenium, tam fecundae uber-

20 tatis eloquium, tam capacis memoriae recordationisque

thesaurum. qualis disponendi ordo , quam pronuntiandi

congruens modulatio, qui gestus in motu,quae profunditas

in conceptu! denique exilis in modicis, in mediocribus

facilis, in elatione flammatrix. reddebatque cunctos in am-

25 biguis dociles, in persuasione cedentes, in conlisione dis

cordes, in laudibus arrogantes. at uero cum quid commotum

publici nominis attestatione clamauerat, fluctuare permisceri

ardere omnia uidebantur. banc igitur feminam 429

auratae uocis et quasdam diadematum gemmas regnorum-

30 que fundentem ingens inlustrium uirorum sequebatur

agmen. inter quos proximi eidem duo diuerso habitu

nationeque praenitentes, quorum unus erat pallio circumactus

alterque trabeatus. diuersus utrique oris sonus,

licet alius etiam Athenis se iliceret Graia didicisse ac

6 fulgureae 6 || 9 uetuti npotens R uelut impotens B ||

10 quo Ь quod BD fl 15 gimnasia D \\ 19 fecundae Rb facundae

B \\ 27 permiseere B'R1 || 31 proxime R \\

140 MARTIANI CAPELLAE

promptus gymnasiorum studiis et reluctantibus semper

138 в Academiae alterca tionibus haberetur. ambo tamen noui

profectique paupertatis sinu. et cum alterum Quirinalis

eques, ¡ilium fabrilis procrearet industria, ita praeclues

linguae excellentia floruerunt, ut post curiarum fata im- 5

meritasque mortes uirtute astra conscenderent, immor-

430 talitate gloriae saecula superarent. de uno tamen, quem

Athenarum populus ac palliata agmina sequebantur, haec

fama conuenerat , quod acerrimus idem et procellis indignantis

oceani fremituque uiolentior. denique de illo ю

uersus huius modi ferebatur

oeivôc аvrjp' тáxa xev кш аvamov штюшто.

431 alter uero,_quem consularis purpura et coniurationis extinctae

laurea redimibat, mox ut ingressus curiam superum

et in louis gratulatus est se uenisse conspectum, cia- i5

mare laetior coepit 'o nos beatos o rem publicam fortu-

432 natam о praeclaram laudem consulatus mei'. post bos

tarnen in diuersis agminibus oratores emeriti ac prae se

ferentes insignium culmen meritaque linguarum Aeschinem

Isocratem Lysiamque conspiceres, tum in togatis agmini- 20

bus -f- Sosantios Gracchos f Regulum Plinium Fronto-

433 nemque. uerum ante cunctos atque ipsam ducem omnium

feminam senex quidam signum [ac] praeuiam uirgam

gestans lictoris Romulei praecedebat usu atque in eiusdem

uirgae culmine <corax oris aurati uenientis feminae au- 25

434 spicio praeuolabat. ille autem, qui gestabat uirgulam,

Tisias dictus cunctisque uetustior atque elatior uidebatur.

nam et suos minores ceteros, ipsam illam ducem respectans

superpositum coruum commune pignus filiamque

435 memorabat. quo argumento commoti quam plures deorum so

12 Hom. II. XI 654 16 Cic. in Cat. II § 10

3 profectique Susius protectique BR || 5 curarum B1R

(duriora fata Vonckius) || facta r || 6 conscenderant B1 \\ 7 de

wo B аenиоЛ |¡ 9 item A1 || 12 ДШО-CaNHP . ТаКаК6М-

KaiaNaiTIQN.HT*OITO(HTIOITI ЩBЕ \\ IS attemm B ||

14 redimebat R || ut ingressus est Ь ingreesus BR || 19 escinem

BR || 21 sosantios BR Crassos Antonios Koppius Cato

nes Hatmius || graeos R || 23 ac deteui || 27 dictus est b \\

LIBER V 141

eam quidem nobilissimam feminam sed aut Apollinis cognatam

credidere si Graia est, aut si Romulea de gente

Coruini. cui aenigmati illud adiectum,> quod intrepida

et fiduciae promptioris tam Palladia quam ipsius Cyllenii

5 deosculata pectus cuiusdam propinquae familiaritatis indi

cia patefecit. denique non nulli superum cum inter Ire- 139 a

pidationem bucinae praecinentis et admirationem aniicitiae

superorum incerti diutius diuinatorem Phoebum cuperent

sciscitari nondum loue maximo disquirente, tu-

10 multuarie quae esset inquirunt. ac tunc illa respectans 436

superos uniuersos aliquanto commotiorque sic coepit

'patrem maximum^Iouem ceterosque caelites, quos in

causis pluribus saepe sum deprecata atque ipsum conuentum

superae consessionis attestor nihil mihi magis inconi5

sentaneum atque indecens aestimari, quam ut quae semper

in foro iudiciisque quam pluribus accusauerim multos aliosque

defenderim et uiribus gloriam deluctationis annixa

mini de discriminum fatis promeriti euentus praeconia

compararim, nunc apud uos superi, quis placere inmor-

20 talitatis instar [ac pretium] uidebatur, inuita compellor

scholarium iuuenilium monitus et exilia decantatae artis

praecepta memorare. neque enim hoc nobis adscribit

inopia, cum redundantes turmae suppetant consequentum,

cum absque his, qui perturbantes pectora sensusque cun-

25 ctorum cognoscentum quoque perfregere subsellia , etiam

alios habeam qui minutias praeceptorum et artis intimae

commenta perscripserint, inter utrumque uero columen

sectatorum praeniteat Tullius meus, qui non solum in

foro senatu rostrisque grandiloquae facultatis maiestate

so tonuerit, uerum etiam ipsius artis praecepta commentas

libros quam plures saeculorum usibus consecrarit. quod 437

2 esset Hatmius || 3 adiectum est Db || 4 promptionis

tam Paltidis qua R || citlenii b cilleni BR || 6 inter Hatmius in

BR || trepidationem BR trepidatione br || 7 ammirationem BR

ammiratione i || 8 phebumA || 11 aliquando Halmius || 14 concessionis

B1 |¡ 20 ac pretium deteui \\ competlar i || 21 schotarum

b || 23 suppetuut b || cousequentium b || 24 cum scripsi

nam BR || 25 cognoscentium b || 28 non forum in soto B1 ||

142 MARTIANI CAPELLAE

cum ita sit, emeritae granditatis pudor et celebrati quan

tum pote' nominis gloria haec inchoamentorum primordia

detrectaret excurrere, ni et hoc ad immortalitatis praemium

proficeret quod iubetis, ac fiducia me perennitatis

accendat exequi uel primordia tamen loue cum superis ь

imperante. accingar igitur haec aridiora percurrere

minus quidem quam publicitus soleo placitura, quamquam

si Pallados aures atque Arcadicam rationem beniuolae

maiestatis participaret assensio, ne nunc quidem apud uos

140 G maximi caelites displicebo. quippe sum ipsa Rhetorica, 10

438 quam alii artem, uirtutem alii dixere, alii disciplinam. artem

uero idcirco quia doceor, licet Plato huicuocabulo refragetur.

uirtutem autem <dicunt, qui mihi bene dicendi

inesse scientiam compererunt. qui edisci uero dicendi

intimam rationem et percipi posse non nesciunt, fidenter i5

me asserunt disciplinam.

439 OFFlCIVM uero meum est dicere apposite ad persuadendum,

FINIS persuadere id quod est propositum dictione.

quae quidem uerba mei Ciceronis attestor, cuius etiam

exemplis me per omnes insinuo praeceptionis ductus con- 2»

440 sequenter usuram. MATERIES autem duplex est, ubi et

unde fiat oratio: VBI, [ut] cum ipsius membra adgredior

quaestionis : VNDE, cum res inuentae uerbaque sociantur.

441 QVAESTIO ipsa aut FINITA est aut INFINITA. finita

est, cum nascitur de certo facto demonstratque^personam, 25

ut in Rosciana quaeritur Ciceronis utrum interfecerit

patrem Roscius. infinita illa est, quae generaliter quaerit

utrum sit aliquid appetendum , ut an philosophandum sit

in Hortensio disputatur. in superiore autem crebro assi-

- dueque conluctor atque eam Graecis placuit úттóGeciv no- 30

2 pote scrípsi puto BR || 4 fiducia me ¡Jatniius fidnciam

/Hi fiducia !», || 5 accendat Rti accedat Л ¡| primordia br

primora .11.1l |¡ 7 quam potlicitus b \\ 8 arcnadicam D archa -

diam /Hi || 9 assensio, ne nunc Grotius asannsione. nunc 6

assensionem nunc R ascensionem. nunc B || 11 atii disci

plinam r atteri disc. BR || 17 apposite p apropositae B pro

posite Db || 18 in dictione b || 20 insinuatio D \\ 22 ut det.

Koppius || 24 quaestio autem ipsa Db || 26 ut от. B'R1 \\

LIBER V . 143

minari. in infinita uero uniuersitatis astruendae sibi fiduciam

uindicante tunc potius uersor, cum otiunf ac disputationes

adgredior, licet plerumque etiam pars ipsa, quae

thesis dicitur, in causis mini elatius anhelanti amenta tas

5 bastas crebro et pila plurimum ualentia mimstrarit. an

âliud in Scauriana succurrit, cum interposita disputatione

tractatur 'ex quibus causis mors obueniat repentina'

pro Milone similiter 'an mundus prudentia gubernetur'.

denique e meis sectatoribus quidam acri admodum ac

10 subtilissima ratione commoti nullam esse attestantur hy

pothesin [quaestionem] , nam cuncta quae in defensione

pro reis contraque eos in accusationibus retractantur , ad

generales quaestiones poterunt applicari.

lam uero partes 'officü mei quinque esse non dubium. 442

is nam est inuentio dispositio elocutio memoria pronuntiatio.

iudicatio enim, quae a non nullis dicitur, partibus cunctis

adscribitur idcircoque ipsa pars non poterit rite censen,

licet dicendum quid silendumue sit dispensatio iudicationis

examinet. INVENTIO est quaestionum argumento

so rumque sagax inuestigatrixque comprehensio. DISPOSI

TIO est quae ordinem rebus attribuit. ELOCVTIO quae

arripit uerba uel propria uel translata, quaeque noua facit

ueteraque componit. MEMORIA firma rerum uerborumque

custodia est. PRONVNTIATIO uocis motus gestusque

25 pro rerum et uerborum dignitate moderatio. sed ex his

inuentionem certum est esse potissimam , cuius opus est

causae quaestiones excutere et argumenta probatu ido

nea repperire.

Quaestionum uero duplex species. aliae sunt enim 443

so principales, aliae incidentes. PRINCIPALES sunt status

ex quibus nascitur causa , quas Tullius constitutiones ap-

30 Cíe. de Inv. I § 10 et saepius

l in infinita Rb infinita BD R 4 ammentatas BR || 9 e

от. B1R1 || ammodum B || 11 quaestio BR quaestionem b: det.

JSatmius |í nam add. Hatmius || 14 dubium est b || 15 et 21

eloqutio B etoquutio R || 18 dicendum quid silendumue BR

(silendum Л) quid dicendum quid silendum r || 24 questusque

B1 || 25 dignitatem R ||

144 MARTIAN! CAPELLAE

pellat. INCIDENTES uero, quae dum tractatur causa

nascuntur* dum argumenta uel scripta refutando in plures

142 G causa diducitur quaestiones, ut sit principalis ' utrum Clodium

iure occiderit Milo' incidens <'uter utri insidias

comparant'. 5

444 Principales igitur status suntnumero tres, an sit, quid

sit, quale sit. AN SIT coniectura est ut ' an patrem occi

derit Roscius' QVID SIT finis ut 'an minuerit Cornelius

maiestatem ' QVALE SIT qualitas ut ' an Saturninus iure

necatus sit'. sed ne forsan moueat, quod praetereo quar- ю

tum statum, quem Hermagoras inuenit , subtilior ratio est

eum non statum sed partem dicere qualitatis, quod in eius

expositione monstrabo.

445 NIMH; dicendum est quo modo* status inueniantur in

causa. inueniuntur igitur per intentionem). et depulsio- i5

nem. INTENTIO est obiectio eius facti quod in iudicium

uenit. DEPVLSIO quaedam resistens intentioni ut si dicatur

'occidisti patrem: non occidi'. ex bis duabus inter

se concurrentibus uocibus nascitur quaestio, quae dicitur

STATVS , quod ibi quasi ad pugnandum actionum acies 20

ordinata consistat. sed facile est uidere quid obiecto crimini

respondeatur. illud facile non est quid debeat intendi,

utrum factum ut Чюттeш occidisti' an nomen

facti ut 'homicidium fecisti'. et licet uidèatur idem esse,

tamen in superiore obiectione si negabitur, coniectura as

erit, cum dixerit 'non occidi': in hoc ubi nomen rei intenditur,

potest et finis uideri, ut si dicat 'non feci homicidium',

-j- quicumque bomo an cum innocens occiditur.

quod si non factum obicias sed criminis nomen, negatione

diuersae partis non erit manifestum qui status existat. so

nescias enim quid neget qui ita negat 'non feci homici-

3 deducitur R \\ 4 incedens r incidentes Л || 9 magestatem

D || 14 nunci B1 || inueniatur B1 inuenitur D inueniun

tur d || 17 resistens intentioni negatio b || 21 obietto R \\

26 rei nomen R (?) || 28 quicumque BR an quicumque br. tate

atiquid tatere putem homicidium est enim non cum quicumque

homo sed cum innocens occiditur || nocens b || 31 negat qui

ita negat Rb negat qui ita neget B corr. Halmius ||

LIBER V 145

dium', utrum quia nullum hominem iugularit an quia

tyranni interfectio homicidium non uocetur. est igilmi43Gintendendum

ipsum illud quod factum est, ut si id negauerit

aduersarius habeas coniecturam, si eo concesso no-

5 men criminis excluserit intendas finem. quod si concesso 446

facto Tactique uocabulo licuisse sibi uel oportuisse facere

dixerit, qualitas in causa uersatur, quae aut de re aut

de actione congreditur: de re ut 'Miloniwe facere licuisset'

de actione 'an seruo uel addicto tribunos liceat appellare:

10 an habere ignominioso liceat contionem' quae species

qualitatis TEANSLATIO nominatur. item cauere debemus

ne intendamus auditoris officium et sola status qualitas

flat. nam qui causam cognoscit, propositum habet efficere

aliquid, id est aut damnare aliquem aut absoluere.

i5 Auditoris autem sunt genera tria. unum eius, qui 447

secundum aequitatem aliquid statuit et is est perpense

IVDEX. aliud eius, qui honestate uel utilitate incerta dubius

alienae sententiae persuasionem inexplicabilis DELIBERATOR

exspectat. tertium genus eius est, qui facti

20 honestatem uel turpitudinem libera aestimatione perpendit,

hunc AESTIMATOREM conuenit nominari. haec igitur

sunt tria causarum genera, quae hypothesi continentur, id

est iudicialis deliberatiua et demonstratiua.

Sed cum omnes praedictarum rerum auditores <du- 448

25 bitatio sui deducat officii, quaerendum discrimen est et

proprietas singulorum. nam et iudex , cuius officium est

damnare reum uel absoluere, possessionem dare uel auferre

, priusquam cognouerit causam , dubitat quo modo

utatur officio. et qui deliberat ambigua mentis opinione

so differtur. et laudationis arbiter an rite quis laudetur aestimanti

contemplatione dispensat. sed cum in diuersum

haec distrahantur officia, tum illud maxime discrimen adtendimus,

quem ad modum> temporibus uarientur. naim

deliberatio futuri tantum temporis continet quaestionem,

4 concessa B' \\ 5 inteudas scripsi intetlegas BR || 7 ad

de re B' || 8 Mitonine scripsi mitoni BR || 15 auditores R ||

16 atius Я1 || 22 continetur B \\ 25 officio D \\ 30 aestimati

b || 33 uariantur b ||

MAETIAMUS CAPELLA 10

146 MARTIANI CAPELLAE

144 Gut si deliberet Cato an se debeat ne uictorem aspiciat

Caesarem trucidare. at uero indiciale genus tam praeteriti

quam futuri non numquam temporis inuenitur. sed

in praeterito tantum de facto coniectura. ex futuro qualitas

frequenter inuascitur, ut suo loco promptius assere- &

tur. laudatiuum etiam genus in praeteritis factis omne

consistit sed a iudiciali genere fine discernitur. nam aliud

est absoluere innocentera aequitatis imperio, aliud laudibus

prosequi gloriosum insignium contemplatione meritoruiu.

accedit quod in iudiciali genere ambigit cognitor i»

in rebus alienis [quisque tam de suis quam etiam de rebus

externis], in laudatiuo aestimator auscultat an u era congruaque

memorentur, licet nouella etiam id contulerint

blandimenta ut suae praedicationis fiat arbiter qui laudatur.

449 ergooportet attentiusintueri, ne ea, quae auditoris officium i&

habuerit, intendamus, ut si Verri, quod damnandus sit,

edicatur. ille quippe se damnandum non esse respondet

et nimm damnandus sit sola qualitas apparebit. igitur

a facti obiectione nascitur intentio, ut si eidem dicas 'Siciliam

spoliasti* responsuro 'non feci' coniectura componi- 20

tur. stultum quippe est id, quod in arbitrio manet iudicis,

aut certum facti nomen, non ipsum crimen intendere.

cauendum aeque ne, cum lex ulla uel scriptura in causa

tractatur, intentio sumatur ex lege, ut si dicas Чeх te

murum uetabat ascendere peregrinum ' sed illud potius 25

dicendum 'murum ascendisti' ut si uegauerit, non sit pu

gna de lege, sed de facto, cui accedit lex; si confessus erit

iactum, tunc contra legem fecisse uideatur. ceterum si

negato facto fuerit lex uel quaeuis scriptura rec¡tata , su-

4 facto BR de facto b alia corr. in B ex facto : in praet.

facto tantum coniectura Hatmius \\ Ь asserentur BR corr. p ||

10 cognitur R || 11 atienis quisque BR alienis in detiberatiuo

uero quisque Ь т. multo recentiore; in deliberatiuo add. Л"1

'est inepta interpotatio' Hatmius || tam от. B1R1 || 12 an add.

Hatmius || 16 habuerint br \\ 17damandum.Л || respondit ИД1

(respondebit Hatmius) || 18 qnalitate Hatmius \\ 19 affecti

obiectione R || 22 certum scripsi certe BR || 23 scripturae

B'R || 27 confessus erit factum scripsi confessus ex facloBR \\

29 negatio R1 || uet от. B1 || superfina p superfino BR \\

LIBER V 147

perflua uidebitur contentio, quando non inris sed ueritatis

altercatio contineat quaestionem. hoc uitio plerique

falsi sunt.

Sed et praeter illos tres, quos status asserui, alios 450

ь quattuor uel quinque de scripti qualitate manantes esse

dixerunt. qui licet suas in diuisione causae partes obli-î45G

neant, tamen numquam principali loco nascuntur, quia nisi

fuerit quod probetur, nemo ad probandum recitat legem

uel aliquam scripti formam. id autem quod probatur sta-

10 tus est, qui ex primo conflictu semper existit. ceterae

quaestio-<nes controuersiae uel incidentes sunt perhibendae.

Sic igitur inueniendi status facilis erit ratio, cum ne- 451

que nomen admissi neque auditoris officium neque legem

i5 autscriptum aliquod'm¿wwmi$intentionis loco [quae obici

poterit]. itaque talis intentio 'hominem occidisti' depulsio

'non occidi': quaestio ex bis oritur 'an occident'

in quo statu erit CONIECTVKA. sed cum intention¡ ius

facti opposuerit reus, fit QVALITAS, utaMilone non factum

20 negatur sed de facti iure contentio est. occidisse enim se

fatebatur Clodium> sed id iure fecisse. huic -depulsioni

subicitur ratio, quae non una simplexue est. nam potest

unum atque idem factum propter uarias causas uideri

probabile, ut hoc idem quod insidiatorem occiderat Milo

25 una ratio fuit, alia quod hostem rei publicae et tyrannidis

affectatione suspectum se interemisse memorabat. in quibus

assertis fit quidem qualitas sed diuersae species eius

erumpunt. nam prima relatiua, altera comparatiua qua

litas fulget. quod si intentioni non ius facti sed negatio

so nominis opponatur, quamuis negàtio depulsionis uice di-

3 eunt от BÍRÍ || 4 sed praeter R \\ 15 ingerimus add.

Halт. |I quae Hattnius quiВ,om.Нb || quae — poterit deteui ll

16 intentio est b \\ 17 is D \\ 21 fatebatur Db fatebitur B \\

22 est Hatmiu.i sit BR || potest B post R \\ 25 et det. Ckristius ||

26 affectatione Grotius affectione BR || suspectnm scripsi

(Pelt. 2, 35, a^succensum BR \\ 27 assertis fit D assertisunt

JiB. assertis est b || 30 apponatur BR corr. p \\ depulsionis

uice (ue Л1) dicatur Rb deputsioui subdicatur B \\

10*

148 MARTIANI CAPELLAE

catur, tamen non faciet coniecturam, quia non factum sed

nomen facti destruitur ut in hoc 'adulterii actio sit. cum

repudiata uxore stupratorem qui repudiauerat maritus inuenit,

accusai adulterii. reus contra dicit nec factum negat ;

sed adulterii nomen excludit et quaerit quid sit adulte- 5

rium' quod estDEFINITIVAE CONTROVERSIAЕ. igiturCOD-

452 iectura ipsius facti negatio est, finis non admissi sed nomi

nee nis, idcircoque etiam depulsio ingesti criminis, quia cum

facto aliud nomen imponitur, imminens obiecto crimini periculum

denegatur utinhoc obiectu'pocula templi e sacer- ю

dotis domo furatus es: sacrilegium fecisti'. repellit 'pocula

quidem abstuli sed quia de domo non templo, furtum non

sacrilegium nuncupandum'. in quo etiam facti alia quaedam

uidetur esse negatio. non enim hoc ad deorum iniuriam

spectat admissum sed ad dispendium sacerdotis, cum 15

dedomo poculasubtrahantur. hicutraquefactum definitione

tractandum, id est et quid sit sacrilegium et quid furtum.

453 Nunc de qualitate dicendum , cuius multiplex natura

diuisionem partium primo desiderat, ut ea decursa singularum

proprietas explicetur. qualitas igitur aut de re aut 20

de actione est. de re cum eius facti quod in indicium

uenit ratio causaue tractatur, uel cum quid fieri oporteat

disceptatur ut 'an iure Clodium Milo iugularit' uel 'an

domus Tullio restituenda fuerit'. de actione autem cum

quaeritur an admittenda sit actio et indicium faciendum. 25

quae pars quoniam iuris aequitate perpenditur recte earn

in species qualitatis subtilius adgregamus, aliter autem

Hermagoras, qui quasi constitutionem nouam a qualitate

distinguere et translationem uel praescriptionem uocare

454 maluerat. sed haec po-<sterius. qualitas aut futuri tem- so

poris aestimata aut praeteriti. et praeteriii IVRIDICIALIS,

13 alia Grotius alta BR \\ 14 uidentur B

tnrHatmius || 18 dicendum est b || 19 prima R

16 snbtrahun-

23 iugularit Bт

iugularet Л ]| 27 atiter autem Hermogenes, qui quasi Hatmius

atiam autem Hermagoras quasi BR || 28 a qualitate E aut

qualitatem BR || 29 praescriptionem D perscriptionem BR \\

30 aut futuri t. aestimata aut praeteriti. et praeteriti b ut

fut. t. aestimata et praeteriti />'/) ||

LIBER V 149

futuri NEGOTiALis QVALITAS. in utraque iuris assertio

est. in iuridiciali naturae , in negotiali legis aut consuetudinis

asserta uersantur. iuridicialis autem diuiditur in

absolutam et assumptiuam. ABSOLVTA est quae factum

5 ipsum sui natura et iure defendit. ASSVMPTIVA quae

cum in facto ipso nihil probabile repperiat, confugit ad

ipsam causam eamque iustam [ut facere deberet] allegat,

ut cum Milo non potest dicere hominem licuisse iugulare, 147 G

causam occidendi astruxit insidias)> Clodianas. illinc as

io sumptiuae nomen accepit, quia cum absolute factum tueri

non possit, confugit ad causas.

Haec igitur assumptiua partes habet quattuor: relationem

remotionem comparationem concessionem. RE- 455

LATIÓ est cum de facto confessus culpam in eum, quem

i5 perculit, refert ut in Clodium.Milo, Orestes in matrem,

Horatius in sororem, qui idcirco a se perhibuit iugulatam,

quia eius prouocatus iniurià in facinus sit coactus. RE- 456

MOTIO est cum obiectum crimen in alterum uel in aliud

ab eo, qui percellitur, remouetur. in alium ut Tiberius

20 Gracchus in Mancinum , qui auctor faciendi foederis fuit,

quod tam senatus quam populus inprobarat. item in tali

causa 'legatus nisi intra triginta dies profectus erit, capite

puniatur. quaestor sumptum legato non dedit. tempus

emensum est. accusatus contra dicit et crimen obiectum

25 remouet in quaestorem'. in aliud autem remouet, si

morbo tardatus in infortunium suum causam remoueat

tarditatis. remouetur uero aut ipsum factum si ad alterius

attinuisse dicitur potestatem, aut causa cum alterius uitio

quid accidisse dicatur. COMPAKATIO est, quam COM- 457

гщТГ

1 futuri uero Ь \\ in utroque Ь \\ asertio D || 3 in iuri

dicialis B' || 6 recipiat D fl 7 inste B1 iniustam D \\ ut —

deberet deteui \\ 8 posset Hatmius [| 9 illic B'R \\ 14 con

fessus culpam in eum quem perculit scripsi confesso (confessio

B) culpam in eum qui pertulit (pertulerit B1} BR Il

15 oratius R || 18 alium Hatmius || atiud habes qui R \\

22 prefecturas B1 || 26 tardatus B tardus R || 28 causa cum

atterius uitio quid accid. Hatm, causam atterius uitio (uitioq;

B) qui accidisse BR causa alterius uitiï q accidisse Ь l|

29 compensionem R ||

150 MARTIANI CAPELLAE

PENSATIONEM noui a posterioribus perhiberi, non cum

crimini beneficium alterius temporis subrogatur sed cum

factum iure defenditur , ut ex eo aliquid commodi sequeretur.

nam si meritum alterius temporis uelut in compensationis

gratiam memoratur, ad deprecatiuam potius 5

admouendum est qualitatem, quae ueniali specie continetur:

haec uero rite se fecisse contendit ut Verris illa responsio

'magno' inquit 'decumas uendidi' quod factum

compensat utilitate beneficii. in hac quippe parte facti

confessio est sed immanitatem obiectionis excludit allegatio ю

promerendi. at in illa criminis Tactique una confessio

148 G est sed aut ab animo se purgat aut purgatione cessante

458 ad humanitatis miseranda respirat. nerum haec qualitas

uenialis in bina asserta discernitur : purgationem et deprecationem.

nam PVRGATIO est, cum confesse facinore i5

animum uoluntatemque purgamus: cuius modos tres esse

non dubium id est inprudentiam casum necessita ten!. inprudentia

est cum a noto scientiaque nostra aliquid dimouemus

ut ' quidam in uenaudo iaculum intorsit <in beluam

et hominem delitiscentem retibus interemit':.quae 20

pars error dicitur atque ei subduntur ignorauo urnulentia

obliuio fatuitas dementia ceteraque quae errorem admittentis

excusant. casus uero culpam euentus exonerat,

ut qui cum uictimis ad diem sacrum non uenit cum occur-

* rerit (luminis incrementis. scelus autem necessitate com- 25

misit qui praecepto ducis insontem hominem iugulauit.

inter quos modos hoc interest, quod inprudentia fallir, casus

prohibet, necessitas cogit. DEPKECATIO autem nihil causationis

associat sed in)> exorandi humilitatem precesque

suspirat. so

459 Ceteras quaestiones, quas status dicunt incidentes,

aduertant qui -j- I.-ilium didicerunt, sic ut interius demon -

7 Cic. Verr. IП § 40

4 compensationib; /?' l| 8 decomas B || 12 se purgat

Christius separatur BR || 13 inhumanitatis B'R \\ 18 demouemus

R1 \\ 20 detitescentem bD || 21 dicitur p edicitur BD \\

ignorantia b || uinolentia b || 24 uenit cum addidi || 32 praecepta

uet rationem talium Hatmius l|

LIBER V 151

strationem formet prima« uocis ingestio. plerumque enim

secunda uim intentionis incutiet, ut in hoc 'uiro forti praemiimi

quod uolet: qui iort.il.cr fecit petit praemium nuptias

uxoris alienai:', in quo qui petit praemium, quia nullum

5 putat e diuerso , nihil intendit sed maritus contradictor

intendit, licet secundo loco uideatur assurgere. cui per

depulsionem uir fortis obstabit tamquam petitionem praemii

quod- poposcerat accusanti, praemium iustum esse

contendens, tamquam si factum aliquod iure tueretur.

10 item quaestiones legales, quas tamquam status causis inri- 46o

dere memoraui, non eadem regula percensentur quippe

quae in secunda conflictatione prorumpunt. nam prima

qualitati tribuitur. igitur illa intentionis ac depulsionis 149 G

regula in qualitatis praedicta parte turbatur.

i5 Nunc то Kpivóinevov quod Graeci dicunt consequen- 461

ter assumam. nam cum intentio et depulsio statum constitutionemque

signaret, si coniectura fuerit, iudicationi

praebebit pariter rationem. neque enim est quod possit

ponderari indicio nisi ipsa negatio. in qualitate uero uel

so fine alio loco, quam status apparet, necesse est [confessa]

depulsio facti habeat rationem, quam item accusator infir

me!, et uelut secundaria quaestio procreatur per rationem

inpugnationemque rationis. hic illud iudicabile potest

uersari idque est quod aestimator iusti ratione perpendat,

25 posse in quauis causa et omnis status existere. et multae

rationes infirmationesque numerosae perindeque iudicationum

semina copiosa, cum unum uidelicet factum multiplici

ratione defenditur ut Tultius pro Milone quod insidiatorem

et quod hostem publicae quietis occident. in his

so igitur ille status potius apparebit, quem orator pro utilitate

defensionis sumpserit. illa etiam ratio ex oratoris ple

rumque adstructione colligitur tuncque uelut rationales alii

status emergent ac sic ad probationes scriptura profertur.

l informet Ь f| 5 e от. R || 12 conflictatione R \\ 18 pa

riter iterationem B'R1 || 19 ponderare B1R ]| 20 est ut con

fessa Ь (confessa deteui) || 23 posse uersari idque esse BR

quod corread || 24 idque necesse est esse 6 || 31 itta enim Ь \\

33 hac R || si B1R \\ probations B \\

152 MARTIANI CAPELLAE

462 Hinc iVDiCATio LEGALIS brietur, cuius sunt species

quinque. una est, cum scripto aliquid pluraue ambigua

continentur, quae a Graecis au<pißoXia memoratur , ut ex

<communione nominis res plerumque confunditur ut est

illud 'quidam TAVRVM legauit, quo nomine seruum ha- 5

buerat admodum pretiosum. uerum ¡He heres taurum

hoc est bouem dedit, quia fecit nomen amphibolum quaestionem'.

item ex nominum distinctione per syllabam ut

'quidam habuit propinquos duos nити Lesium nomine

aliumque Milesium , heredemque constituens sic locutus ю

est HERES ESTO MILESI. qua distinctionis ambage cer-

150 G tamen exortum dum heres 'esto mi' distinguit,> qui Lesius

dicebatur: alius uero continua nominis iugitate 'Mile-

463 sium' dicit heredem, sunt item modi, quos dialectica

conprehendit astructio. item species scriptionalis est 15

quaestionis, quae ex uerbis et sententia scriptionis emergit,

ut in hoc 'peregrinus mur um ne ascendat. quidam

obsessa ciuitate conscendit hostemque deiecit. arguitur.'

hic reus legis sententia, uerbis nititur accusator.

464 Tertium quaestionis est genus cum contrariae leges 20

utrimque secum colliduntur, ut in illo 'mas templum Cereris

ne ingrediatur'. item 'qui parentibus opem non tulerit

puniatur. in templo Cereris uapulanti matri ingressus

opem filius tulit. accusatur.' facit hic conflictum diuersitas

legum, quarum interpretatio colliditur, ut cui po- 25

tius auscultandum sit appareat.

465 Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur syllogismus,

cum ex eo quod scriptum est, id quod non est scriptum

argumentatione colligimus, ut in hoc 'exulem intra

fines deprehensum liceat occidere. quidam ¡nuentum exu- so

lem uerberauit. accusatur. a defensore colligitur, quod

minus permisse sit, fieri licuisse'. huic insuut modi quattuor:

a simili, a consequenti, a maioread minus, a contra-

3 et b \\ 7 amphibolam B corr. ex amphibolum || 9 qui

dam D qui B || 16 sententiis Ь || 27 descriptio B sed poste

rior i expancta discripto R descriptionatis rb \\ 28 id quod

non est scriptum от. B'R II 32 licuisse Grotius debuisse

BR ||

LIBER V 153

rio. a simili ita ut 'quia patris interfector culleo insuitur,

haec poena manere debeat matricidam'. a consequenti sic

' tyrannicidae praemium. qui suasit tyranno deponere

dominatum praemium petit. colligit par esse meritum,

5 quia reddidit libertatem'. a maiore ad minus [supra dixi

enim] 'exulem permittitur iugulare, licet etiam uerberare',

a contrario 'si uir fortis meretur praemium, desertor di

gnus est poena'.

Finitiua superest quaestio de scripti ambiguitate de- 468

10 manans, cum aliquod uerbum in lege uel testamento dubium

est et definitione clarescit ut 'nocte cum telo deprehensum

liceat occidere, quendam cum fuste nocte depre- ist G

hensum magistratus occidit. reus est caedis. lege se

quidem tuetur sed telum quid sit inquirit'. quod quaei5

stionis genus hoc a principalibus statibus differt, quia non

de facto unde orta causatio est, sed de scripti tantnm definitione

disquiritur. discutitur igitur ab his legalibus

status principales esse discretos et hos incidentes dici, illos

autem, a quibus causa nascitur, uel constitutiones uel sta-

20 tus rectius appellari.

lam nunc decursis constitutionibus controuersias 467

DELIBERATIVI ac DEMONTKATivi generis uideamus.

nam et causarum <tria genera esse dubium non est et in

omni causa statum debere uersari, licet in deliberatiuo

25 quidam qualitatem negotialem consistere, quod de futuro

deliberat, existimarint. tamen ita qualitas plerumque

censenda est ut alii quoque status huic generi posse accidere

non negentur. nunc status in talibus ita reperiri

posse firmamus, ut non ex intentionis depulsione, quem

so ad modum in conflictibus monstratum est, regulam teneamus.

quid enim aut quis intendet, uel ordine solito per-

1 insinuitur B' || 5 STipra dixi enim deteui \\ 6 ticet

eum Ь || 13 legem Л || 16 horta R || 20 rectius Hatmms certus

B certius R \\ 21 controuersis B' \\ 26 liberat B1 || aestimarint

B || ita ЬD id B || 27 accideire BD accedere Halmius

|| 28 repperiri D \\ 30 regulam teneamus. quid enim

Rb regulatim; Qui enim B: 'uittetur totus tocus graиi uitio ta

borare quod tottere nescimus' Hatmius ||

154 MABTIANI CAPELLAE

- suasor dissuasorue confligunt, cum alterum> deligere in

astructionibus non uetemur? sed tamen accusatoris partes

dissuasor uidetur ampere. qui enim inhonestum uel in

utile ill ml quod dissuadet ostendit, pro certo ipsum uide

tur accusare negotium. persuasor uero partes arripit 5

defensoris et negotii tractatum qualibet obiectione contrarietatis

absoluit. ex quo et persuasor depellere et dissua

sor intendere memorandi. ac sic conflictione partium

facta status poterit apparere, ut in tali causa 'crebro

ad muros exercitu fugiente deliberat imperator utruin 10

diruat'. muros escindi cum dicit, nonne uidetur si f'ecerit

accusari , deinde grauiter et seditiose id exercitum

perpessurum? in quo coniectura fiet de commotionis

euentu. ac mox si dicat 'uictoriam non uocandam si

praesidium ciuitatis excinditur' finis accessit. definiendum 15

152 в quippe qualis status moenium uictoriam faciat celebrari.

tunc si dissuasor addat ' sine consilio senatus id fieri non

debere' praescriptio etiam uidetur accedere. certum est

igitur et intentionem dissuasori iure assignari et deliberatiui

cunctos status promptius apparere. sciendum tamen 20

ne dissuasor uelut sententiam dirons prohibeat tamquam

iudex , cum eins officium hoc sit ne faciat persuadere inhonestae

rei uel inutilis ratione monstrata.

468 lam nunc in DEMONSTRATIVO quem ad modum status

emergat non est facile memoratu idcirco, quia non statim 25

laudem uituperatio consectatur, ut quisquis laudabilis non

est uituperabilis habeatur, uel contra qui uituperatione cajuerit

laudibusfastigetur, utsi laudandus ex eo quisdicatur

quia homicidium non commisit. est ergo medium [nomen],

quod priuationem placuit memorari, propterea quia qui sо

laude priuatur non confestim uituperationi permittitur uel

1 ditigere B1D || 7 dissuasor intendere et persuasor depeltere

Db persuasor intendere et dissuasor depetlere B per

suasor depellere et diseuasor depetlere R corr. Hatmius ||

10 post diruat add. muros b \\ 12 accusare B1R1 || 19 iuris R1

iuri R í iure Л™ || assignari Hatmius signari BR || deliberatiuis

B1R || 23 uet codex Grotii uelut BR \\ 29 nomen deteui

|| 31 uituperatione R ||

LIBER V 155

contra. sic tamen status demonstratiui generis apparet,

cum laudatorem uituperatoremque constitues, et uituperatori

accusatoris intentionem, laudatori defensoris partes

adiunxeris. aut ill ml subtilius conformatur, ut auditor

5 inter laudem uituperationemque libratus uelut aduersantis

loco ponatur. non enim, antequam laudandum quemquam

laudabilem demonstrarls, iam illi talis intentio est, ut laudabilem

nondum credat. aduersum quam intentionem

laudatori <certamen est uel uituperatori, Jicet in superiori

ID astructione quidam conflictus euidens approbetur, ut cum

alius quempiam laudat et alter accusat, utCatonemTullius

laudans et dnobus uoluminibus Caesar accusans. ex quo

colligitur omnium causarum genera statibus percensenda.

Hoc reperto naturam causae discuties, quae aut sim- 469

i5 plici aut duplici quaestione aut multiplici continetur. et

simplex est cum unum quid in tota actione disquiritur, ult53Cf

Clodium Milone iure necauerit. illud uero quod per iudicationem

posteriore loco disquiritur uter utri> insidias

comparant, non est singulare sed iunctum ex duplici conso

iectura, quam Graeci ávTiKaTriYOpiav nominant: sed incidens

quaestio genus causae i'acere non potest. duplex

tum ex rebus fit ut pro Caelio de auro et de ueneno, tum

collatione ut pro Roscio, filiusne patrem an inimici iugulauerint.

multiplex uero ex pluribus quaestionibus causa

25 consistit, ut repetundarum omnes Verrinae, et pro Scauro

de Bostaris nece de Arinis uxore et de decimis tribus

exquiritur.

Dehinc DVCTVS causae inspiciendus est. ductus au- 470

tem est agendi per totam causam tenor sub aliqua figura

,so seruatus. sunt autem ductus quinque : simplex sub ti lis

figuratus oblicus mixtus. simplex est cum non aliud est

1 sic b hie BH || 2 cum B con R \\ 3 partem Ь

nersantis scripsi aduerearii Halmius aduersanti BR

5 ad-

[• 7 demonstraueris

Ь || iam itli Hatmius non illi BR nam itti cod.

firotii || 10 utque atius B1 || H laudet D || accuset D ||

17 milo** B mito anne 6 || negauerit D \\ 20 anticatigloriau

Л1 anticatigorian R \\ 22 tune R \\ 26 de add.ffatmius || 28 in

spiciendus 6 spiciendus B speciendus R \\

156 MARTIANI CAPELLAE

in agentis consilio aliud in uerbis, ut si bene meritum

laudes ac noxium accuses. subtilis, cum aliud uult animus

aliud agit oratio ut 'quidam abdicat filium quod amicos

non ha l ira!,'. hic non tier с abdicat sed ut amicos babeat

terret. figuratus est, cum aperte quid dicere prohibet 5

uerecundia propter obscena et significatione alia atque

integumentis uestita monstrantur. oblicus est, cum metus

impedit aliquid dicere libere et per quosdam fandi CUItLculos

obicienda monstramus ut in hoc ' tyrannus qui sub

abolitione tyrannidem posuerat, fortiter fecit. petit prae- 10

mu nomine armorum arcisque custodiam. magistratus

contra dicunt'. mixtus autem ex utroque componitur cum

et pudor et metus impedit libertatem ut 'tyrannus, qui

duos luios habuit, quorum uni uxor, in qua infamis fuit,

cuius maritus se suspendit, cogit alterum filium eam du- i5

471 cere. contra dicit'. hic non incestum libere nec tyran

nidem potest obicere. hi sunt ductus artificiose tractandi

et per totam orationem subtiliter diflundendi. qui a co-

154 G lore hoc separantur quod color in una tantum parte, du

ctus in tota causa seruatur. 2»

472 Ductus reperitur ex causatino litis hoc est ex re, quae

controuersiam facit, quae aut praeteriti temporis est ut

'an Aiacem Vlixes occident' quae ductum simplicem tenet.

aut si praesentis uel futuri temporis fuerit, omnes ductus

admittit. ergo ductus de consilio nascitur, concilium ex t5-

causat ii io litis exoritur. causatiuum est, quod facit dubitationem

, ut in ill o tyranni causatiuum litis est quod tyrannus

<(custodiam et arcis postulat et armorum. ductum

seruatum testatur prima Philippica , quae mira subtilitate

dominatum Antonii latenter insimulat ut omnia dicens nihil sо

aspere dixisse uideatur.

473 His omnibus conquisitis argumenta uidenda sunt,

quibus ad quaestionis ambiguum fides ualeat adhiberi.

fides autem tribus fit modis: conciliando docendo permo-

3 ratio Л || 7 monstrantur Hatmius monstratur BR

8 fundi B'R || 9 abicienda BR corr. p \\ 10 petit от. B1

18 a от. B'R ]| 21 repperitur R \\ 23 uxiles R || 26 causatïuiun

litis est b || 34 consiliando B' \\

LIBER V 157 .

uendo. illa prior ethica, sequens apodictica, tertia patbetica

nominatur. conciliatione> licet in tota causa uti conueniat,

tamen in principiis uberius insistendum et in commouendo

maxime uigere debet epilogus. docere autcm

Б prae ceteris debet ipsa narratio, quamuis diluendis quaestionibus

obiciendisque criminibus non dissimilis operetur

astructio. nunc de argumentis incipiam.

ARGVMENTVM est oratio, quae rei dubiae fidem facit. 474

res dubia est intentio et depulsio uel ratio et inflrmatio

10 rationis. cum enim obieceris 'occidisti' ut doceas, argumentatione

firmatione uteris, maxime cum negatur. etiam

ipsum 'non occidi' exigit argumentum , licet ad faciendam

fidem etiam illa quae inartificialia nominantur, debeant

adhiberi ut tabulae testimonia quaestiones, quae post disi5

cutienda seruabo. nunc argumenta tractentur, quae auti55

in negotio de quo agitur posita sunt, aut illud attingunt.

in ipso tum totum, tum pars eius, tum nota, quam Graeci

èтu^ioXoYÍav dicunt: attingunt uero negotium, quae ad id

relatiuorum ratione ducuntur. et sunt numero tredecim :

20 a coniugatis a genere a forma uel specie a simili a diffe

renti a contrario a coniunctis ab antecedentibus a consequentibus

a repugnantibus a causis ab effectis a comparatione.

cuius sunt partes maiora minora paria. apparet

in omnibus relatiuam inesse rationem. nam coniugatum

25 alterum alteri nominatur, et genus et species ad se relatiua

fiunt. ipsum etiam simile alicuius assimile est, et

omnes loci argumentorum non ex se sed ex alio nomeu

accipiunt.

Igitur totum, quod dubium discutitur, definid primi- 475

8 — p. 469, 6 cf. Cassiod. de dialect. in capite de topicis I

p. 547 sq. ed. Garet.

8 oratio Habnius ratio BR || 10 argumentation firmatione

uteris (uet firmatione eius uteris) Habnius argumentatione

firmationeius B argumentateme firmationem (add. uis r)

Л || 13 inarteficialia Л || 19 ducuntur Br dicuntur Л

20 adiferenti B \\ 22 affectis Л || 23 sunt partes tres b

25 relatiua r retata BR \\ 29 quo Grotius \\

158 MARTIANI CAPELLAE

tus oportebit et sic argumenta tractari hoc modo. sit res

dubia 'utrum utilis eloquentia uideatur'. eloquentiaa

toi um est. in toto igitur definiendum sic 'eloquenti

est bene dicendi scientia. bene dicere autem utile est:

utilis igitur eloquentia'. cui loco tractando subsidio est s

Dialectica, quam nuper audistis, per quam cognitum puto

quid sit genus quid species uel differentia proprium accidens

ceteraque quae eius praecepta tenuerunt. tamen haec

ut potero breuiter strictimque percurram.

476 GENVS est igitur ad multas species differentiasque ю

notio pertinens, ut animal, quod refertur ad hominem pecudem

auein piscem ceteraque, quae non tantuui numero

sed etiam specie disparantur, quod alia aeria, alia aquatilia

terrenaque, alia ratio-^nabilia, alia rationis expertia, quae

sub uno nomine collecta cum fuerint nomine generis ap- i5

477 Pe^an'ur- SPECIES est quae a genere pendens alia continet

numero tantum modo disgregata, ut 'homo' continet

et Demosthenem et Ciceronem, quibus una species est sed

478 numero distant. DIFFERENTIA uero est sufficiens quaestioni

discretio, ut si quaeratur inter hominem leonemque so

quid intersit, respondeatur quod homo mitis, leo ferus sit,

quod quidem nec hominem a mitibus ceteris^) nec leonem

479 a feris aliis distinguit animalibus. PKOPRIVM est quod

rem aliquam ab omnium communione discernit ut risus.

480 hocenim non est homini commune cum ceteris. ACCIDENS «&

est quod in aliquo positum nec pars eius est nec separari

ab eodem potest, ut per se possit existere ut color in cor-

481 pore, in animo disciplina. A PAKTE uero argumentum non

ad totum probandum dicitur sed ad aliquam partem, quae

continet quaestionem. nec enim probata pars totum pro- so

bat, ut puta si oculus uidet non ideo totum corpus uidet

[cum refutetur totum uidere corpus]. sed dialecticus

iste tractatus est. nunc quem ad modum argumentum a

1 argumentum b || tractari Hatmius tractare BR \\

2 etoqueutia totum — definiendum est (est от. R) sic от. B1 \\

4 post est add. et R \\ 11 pecudem D pecodem BR \\ 12 antem

B' || 14 experta D \\ 23 distingit B \\ 24 rem atiam B1 ||

28 imo R anima r || 29 aliquam scripsi aliam BR \\ 32 cum

— corpus 1iettui || 33 quem B quae R \\

LIBER V 159

parte ad partem sumatur ostendam 'si pedes si brachia

tueri debemus, utique oculos diligentius asseruare'. cuius

argument¡ loco incurrere aliquando et alius potest, qui a

maiore ad minus dicitur. nec tamen ideo principalis 157 в

5 argumenti ratio perturbatur, quia geminari aliquando ar

gumenta natura permittit. hoc paene contingere et in

figuris solet, de quibus postea nobis erit dicendum. fit 482

non numquam et [in] hoc modo a partibus argumentum,

cum inducta partitione et propositis partibus pluribus ce-

10 teris refutatis aliquam concludimus partem in qua sit

quaestio constituta, ut si dicas 'equum hunc, quem habes,

aut emisti aut dono accepisti aut natus est domi aut furatus

es. non autem emisti nec dono tibi datus est neque

natus est domi: furatus es igitur'. a NOTA uel ЕТУМО- 483

i5 LOGIA, ut Graeci dirimí, sumimus argumentum sic csi

consul est qui consulit rei publicae, quid aliud Tullius

fecit cum adfecit supplicio coniuratos?' quo in loco originem

uocabuli tantum oportet attendere. ab his uero 484

quae negotium uidentur attingere, argumenta ducuntw

20 hoc modo : primum a CONIVGATIS cum uno nomine proposito

principalí per eius deriuationem casu aut tempore

commutato aliquid adprobamus ut 'si pietas uirtus est,

quod pie factum est laudari oportet'. constat enim laudabilem

esse uirtutem. qui locus a superiore hoc differt

25 quia aliud est unde nomen inpositum fuerit perscrutari,

aliud per cognationem uerbi ab alio deflexi argumenti uim

sumere. a GENEKE autem, cum quod in toto ualet ad 485

speciem <quoque deducitur, ut, si uarium et mutabile

quiddam est femina, Dido etiam uaria mutabilisque uidea- 158 в

so tur possitque ex amore in odium commutari. hac ratione

illud Ciceronis astruitur 'nam cum omnium prouinciarum

sociorumque rationem' diligenter habere debeatis tum

31 Verr. II § 2

B p

«i

4 jtucitur rb || 5 aliquando scripsi atiquanta BR || 6 paene

8 in det. Batmius \\ а от. R \\ 12 accipisti

13 est R 15 dicitur R II 19 dicuntur R \\ 20 quo b

quae BR quom uet quando Hutmius || 21 diriuatione R

22 commutati R \\ 26 cognitionem B1

160 MARÏTANI CAPELLAE

praecipue Siciliae, indices'. hunc locum ille a toto uidetur

imitari. sed interest illud quod in illo definitione , hic ab

ipsa ratione qua genus est argumenta ducuntur, et quod

in genere totum est,> quod totum diuisione perit, genus

486 manet etiam partibus distributum. AB SPECIE uel A

FOKMA ducitur argumeutum, ut fidem generali faciat

quaestioni ut Cicero in Philippicis 'quid tarn proprie Caesaris

actum est quam lex?'- actum enim genus est, quod

ab specie id est lege lata a Caesare conprobatum est.

quod item confirmai a similibus 'quaere acta Gracchi,

437 leges Semproniae proferentur. quaere Sullae, Corneliae'.

a simili per se ut 'ut Helena Troianis sic ciuibus belli

semen tu fuisti'. item 'ut saepe homines aegri morbo

graui cum aestu febrique iactantur' et cetera. huic dissi

militudo contraria est, quae a Cicerone DIFFERENTIA

nominatur. quae res inter se diuersas non aduersas

ostendit, cuius Cicero ponit exemplum in Verrem 'sed tu

idem fecisse eris existimandus, si eodem consilio fecisti'.

hoc et in personis ostenditur et in rebus et in tempore et

in locis et alus, quae nunc memorare longissimum est.

488 a CONTRARIO ut uita et mors, -j- quae ex quibus Terentius

sic

'nam si illum obiurges uitae qui auxilium tui it,

quid facies illi, qui dederit damnum aut malum ? '

7 et 10 Phit. I § 18 || 12 Phit. Il § 55 || 13 in Cat. I

§ 31 || 15 Top. II 46 || 17 secundum Verr. IП § 214 ||

23 Andr. I 1, 115

7 quid — actum add. Hatmius || 8 est quam tex BR Cicero

habet ecquid est quod tam proprie dici possit actum eius,

qui togatus in re publica cum potestate imperioque uersatus

sit quam tex? || 11 proferuntur B \\ syltae BR \\ 12 per se

от. b || ut add. Hatmius \\ elena BR || 13 sementum (pro

a. tu) R 1| 19 hoc et personis B1 || 21 ut от. BR add. D \\

uitae mors R || quae ex quibus terrentius BR ex quibus terentius

b : ita suppleuit Hatmius ut uita et mors aliaeque res

discrepantes sibimet opponantur || 22 post sic add. ait r ||

23 si iilum E si ut ittum BR || 24 malum cicero BR matum?

Cicero in tertio Phitippicarum contra Antonium e contrario

argumentatur dicens p ||

LIBER V 16t

Cicero 'si ille consul fustuarium meruerit, legiones quid, 195 G

quae consulem reliquerunt?' a CONIVNCTIS autem fides 489

petitur, cum quae singula infirma sunt, ea coniuncta uim

ueritatis assumunt ut 'quid si accedit ut tenuis antea fue-

5 ris? quid si ut auarus? quid si ut audax? quid si ut eius

qui occisus est inimicus?' singula haec quia non sufficiunt,

idcirco congregata ponuntur. AB ANTECEDENTIBVS 490

ut Cicero 'cum ille non dubitauerit aperire quid cogitarit,

uos potestis dubitare quid fecerit?' praecessit enim prae-

10dictio, ubi est argumentum. secutum est factum, unde

est quaestio. a CONSEQVENTIBVS uero conuersim, ut 491

quaestio in antecedentibus sit, argumentum in sequentibus,

ut si hoc secutum est, illud praecesserit ut 'si peperit

cum uiro concubuit'. exemplum de Verrinis 'si finem

15 edicto praetoris adferunt kalendae lanuariae, cur non initium

quoque nascitur a kalendis lanuariis?' a REPVGNAN- 492

TIBVS argumentum, cum ostenditur duo sibi cohaerere

non posse, uerbi causa ut et parasitus quis sit et ridiculus

non sit, quae per negationem simul esse non posse

20 praedicantur hoc modo 'non et parasitus est Gnatho et

ridiculus non est'. eius loci exemplum est in re magis

ipsa quam forma uerborum 'te igitur non modo a te periculo

<liberatus sed etiam honore amplissimo ornatus

arguitur domi suae te interficere uoluisse'. et in Corne- 160 в

-,...liana prima repugnare dicit ut 'diuisores, quos honoris

sui ministros esse uoluerat, lege ambitus uellet affligere'.

CAVSARVM locus late patet et multa disputatione tractatur. 493

sed nunc formam eius satis fuerit demonstrare sub hoc

1 Phil. IП § 14 11 4 p. Rose. Am. § 86 || 8 p. Mil. § 44 |l

14 Verr. I § 109 || 22 p. Deiot. § 15 || 25 fragm. 34 Or. ||

3 infirmata B' \\ 4 ut quid si B ut quid sit Л || 5 sit R |l

6 singula autem br || quia rb quae BR \\ 8 sieut add. p 1I

cogitarit rB cogitaret R || 18 quid R \\ 20 praedicantur p

praedicuntur BR \\ gnato R || 21 lmius b \\ 22 post uerbo

rum add. ut Cicero dicit E \\ 23 tiberatus oт. B' || 24 Cornetiana

Hatmius сornelia BD \\ 25 cidit D \\ honore Db \\

26 uotuerit b || 28 ACAVSIS ante causarum add. D \\

MARTIANUS CAPELLA 11

162 MARTIANI CAPELLAE

exemplo 'sed cum ob tua decreta, ob indicia, ob imperia

dabantur, non est ita quaerendum cuius manu numerarentur,

sed cuius iniuria> cogerentur'. sic et Vergilius

494 'mene fugis?' AB EFFECTIS fit argumentum, cum in

causa dubitatio est, ut fatum probetur ex eo, quod homi- ь

nes etiam inuiti seruabantur in uita. fatum enim est

causa uel uitae uel mortis: illa uero effecta sunt fati: uiuere

posse uel mori. Cicero hinc probat 'Auli Hirtii uita

populo cara est, quod ei populus plaudit', hoc estVergilii

'degeneres animos timor ärguit'. nam timor est causa 10

495 ut degener sit animus, quod timoris elfectum est. a сом-

PAKATIONE MAIORVM 'quis dubitet a Siculis petisse pecuniam

Verrem cum a Marco Octauio Liguri postulant?'

Vergilius

tu potes unanimes armare in proelia fratres. i5

ex hoc utique probat et alienos posse, quod minus est.

Terentius 'nam qui mentiri aut fallere instituent patrem

496 [aut audiebat], tanto magis audebit ceteros'. a MINOKVM

COMPAKATIONE ut 'Publius Scipio pontifex maximus TiteiGbermm

Gracchum mediocriter labefactantem statum rei 20

pu-blicae priuatus interfecit'. deinde iungit quaestionem

ubi gradus est quidam 'Catilinam orbem terrae caede

atque incendüs uastare cupientem nos consules perferemus?'

ex hoc Terentius loco illud 'hic paruae consuetu-

497 dinis causa huius mortem tam fert familiariter'. a PARIVM 25

COMPARATIONE. Cicero 'et si non minus iucundi atque

1 Verr. II § 26 || 4 Aen. IIII 314 0 8 secund. Cic. Phil.

I § 17 || 10 Aen. IIII 13 || 12 sec. Cic. Verr. I § 127 || 15 Aen.

VII 335 || 17 Adetph. I 1, 30 || 19 22 Cic. Cat. I § 3 ||

24 Audr. I 1, 83 || 26 Cic. Cat. IП § 2

2 munerantur D || 3 uirgitius r || 4 affectis R \\ 5 factum

Л1 || 6 factum Л || 8 auta А' || uitam R \\ 9 curae b \\ sic

et illnd Vergilii Hatmius \\ 10 degenere H || 13 ligore B'R \\

postnlaret R \\ 16 atienus R || 17 falli B1R \\ insuerit Kbri

Terentii || patrem aut audebit tanto magis audebit ceteros

BR || 18 animorum B'r |I 22 gradus Hatmius modus BR \\

quondam r \\ catiltinam R || 23 cupientem nos cons, perferemus

6 cupientem nos indices perferemus Rm c. N. c. p.

BR || 24 terrenthis R II 26 iocundi R И

LIBER V 163

illustres sunt ei dies , quibus conseruamur, quam illi quibus

nascimur '. et in Pisonem ' nihil interest utrum ipse

consul improbis contionibus, perniciosis legibus rem publicam

uexet an alios uexare patiatur'.

5 His igitur breuiter demonstratis -illa, quae non exco- 498

gitan tur ab oratore sed a causa aut a reis suggeruntur,

in tribus ut diximus rebus posita sunt: in scriptura ut

tabularum, in auctoritate ut testinm, in necessitate ut tormentorum.

AB SCRIPTO argumentum petitur cum ad 499

10 dubiae rei probationem uel chirographum uel testamentum

uel transactionis tabulae recitantur ceteraque huius

modi, quae Ha nota sunt ut exempla de oratione non quaerant.

AB AVCTOKITATE uero ut 'Africanum dixisse iure 500

caesum esse Tiberium Gracchum', aut cum testimonium

i5 quo ueritas nudetur adfertur ut 'Gnaeum Pompeium de

misso frumento celeriter testem nobis orator inducit'.

auctoritas igitur aut iudicantis aut testis est. huic parti Í62 &

adiunguntur oracula ceteraque id genus. <NECESSITAS 501

uero dat fidem ex tormentis aut somno aut furore aut

20 uinolentia, quae uocem alicuius rei extorquet inuitis. quae »

< nimia cum ad coniecturam ** causa persona facto id est

ipso testimonio uel confessione uel scripto capiunt fidem

uel amittunt. nam et causa dicentis adtenditur et per

sona tractatur et ipsius scripturae secum aut cum causa

25 qualitas comparatur.

Sequitur ut ad ea quae conciliant aut permouent au- 502

ditores> intentionem suam flectat assert or, quoniam ad

fidem faciendam haec quoque pertinere praedicimus. con-

2 § 10 |¡ 13 cf. Cie. de Orat. II § 106

J qnii

mur qnam itti ex Cicerone suppteuit Grotius \\ 2 interë E in

teresse R interêc B \\ 9 a scripto b \\ 11 uet add. Hatmius ||

12 modi от. B'R1 || 21 facto id est ipso B facto adduntur

id est ipso Db (sed D sine id est): deteto adduntur tacunam

indicauit Hatmius ita supptens quae omnia cum ad coniecturam

adplicantur, ex caxisa etc. || 23 nam et E nam nec

BD || 26 concilient B1 \\ permoueri D \\

11*

164 MARTIAN! CAPELLAE

ciliantur igitur animi tum personae tum rei dignitate.

personae aut auditoris out rei uel ipsius oratoris aut aduersarii.

auditoris sic 'ut, qualem te antea populo Ro

mano praebuisti, cum huic eidem quaestioni iudex praeesses,

talem te nobis et populo Romano hoc tempore im- s

pertias'. rei uero , ut pro Deiotaro ' quem ornare antea

cuncto cum senatu solebam pro perpetuis eius in nostram

503 rem publicam mentis'. oratoris uero, cum de se non

superbe sed moderate loquitur, quаle illud est 'cum quae

stor in Sicilia fuissem, iudices, itaque ex ea prouincia ю

decessissem , ut Siculis omnibus mcundam diuiurnamque

memoriam (\uaesturae nominisqne mei relinquerem

factumst ut cum summum m weteribus patronis mult/s,

turn non nultum etiam in me praesidium suis (oríum's

constitutum arbitrarentur'. sed haec plenius in exordio- i5

rum praeceptis edisseram. ab aduersarii uero persona

conciliatio Tit dum illius iniquitate aut arrogantia demonstrata

nostra modestia commendatur. sed haec posterius

in principiis, quoniam nunc non orationis partes sed di-

4 cendi formas et faciendae fidei species numeramus. quo 20

loco patheticaequoquedictionisattendimus facultatem, cuius

uis uel in communibus locis uel in epilogis maxime continetur.

ne primordia quidem apud ueteres hac animorum

permotionecaruere, quod tunc demonstrabitur cum ordien-

163 G di praecepta tractabimus. interim geueratim quibus men- 25

tes afTectibus incitentur nulla partium dennitione signabo.

504 Commouentur ¡gitur auditores aut miseratione aut

odio aut inuidia aut metu aut spe aut ira ceterisque similibus.

miseratione cum calamitates alicuius magno dolore

tractamus, cum iniquitatem temporis uel periculi so

magnitudinem memoramus, ut in septima Verrinarum

3 Cic. p. Rose. Am. § U || 6 § 2 || 9 diu. in Caec. § 2

11 omnibus iu. di. m. Q. nom. m. R. F. VT. С. S. I. u.

pa. mult. NNV. 6T. I. P. R. SF. O. AR. BR \\ 17 fit от.

/?'Л' I| 19 quoniam Hatmius quamquam BR \\ 21 patpathetice

A1 «**patheticae В \\ 23 ne HaJmius neme B me (add.

S..l. neue) R mea Ь || 27 commouent B1 ||

LIBER V 165

'patres hi, quos videtis, maíces, iacebant in limine \wimo,

mafresque miserae pernoctabani ante ostium carcens ab

extremo conspectu \iberum e\clusae, quae mhü ahud

orabant nisi ut îtiiortim suorum poslremum sçiritum ore

5 e\cipere \iceret'. ab odio cum aduersarii factum uel

uiris bonis uel iudicibus ostenditur execrandum , ut cum

iudicum corruptio docetur a Verre iactari. item 'cum m

auaritia scelere periurio uos sui similes esse arbitratur'.

inuidia est quae quodam liuore inficit auditores ut est

10 'quod ad tuam ipsius amicitiam ceterorumque hommum

magnorum atque nobilium faciliorem auditum istius habet

nequitia et audacia quam cuiusquam nostrum uirtus et

integritas'. item 'istum rebus omnibus undique ereptis

impune eludentem circumfluere et abundare'. <potestquii5

dem et illa res auditorum mentes incendere ut si ahcuius

exaggeres tyrannicum spiritum aut potentiam non ferendam.

metum uero excitaris uel propriis uel commum- 505

bus periculis. propriis ut 'hoc est iudicium, in quo uos de

reo populus Romanus de uobis indicabit'. commumbus

20 autem ut est 'uideor mihi uidere hanc urbem lucem orbis

terrarum arcem omnium gentium subito uno mcendio

concidentem'. spe quoque animi perturbantur> cum be

neficia aut obsequia promittuntur, ut cum fidem Miloms

Pompelo pollicetur et 'Caelii in omni uita seruitium ob-

25 strictum uobis ac liberis uestris habebitis'. ira etiam uehementer

animos turbat, ut cum exaggerat Tulhus elí64G

exclamat in curia sedere socios Catilinae 'o du inmortales!

1 V Ч 118 Il 7 Cie. Verr. Act. I § 42 || 10 Verr. III § 7

13 ibid § 9 II 18 Verr. Act. I § 47 Ц 20 in Catil. IIII § 11

24 secund. or. p. Caet. § 80 || 27 Catit. I § 9

1 patres bii quos ш ВИД. (ia R) I. L. p. m. a q. m.

n. os. CaR. ÜB. CONS. LL. (IL Л) ex. q: nihil. a o.

) nihit u F S. post. sp о (c Л) еX. L. BЧl \\ mdices

tibri Cic. || limine primo suppt. Halm, limine ipso paJwPf-

.rerrmarumYiminerett.codd.Cic. || 8 arbitretur hbri Cic. \\

etum B metu bD \\ excitaris scripsi excitan BU \\ M ue-

D П 26 perturbat Ь \\ 27 odii inmort. V. BIN. G. S.O.

НаB in qua urb: uiuimus hichics .N. I. nump. c. B R \\

166 MARTIAN! CAPELLAE

ub'mam gentium sumus? (\uarn rem pubticam habmws?

in qua urbe uiuimus? hic, hic sunt aostro in numero, p. c.'

similes alii permiscentur affectus qui cum ad persuadendum

plurimum ualeant, extra causam tamen sunt nec apparere

in oratore manifestius debent, ne insidiis iudicem 5

capere, non ratione ducere uideatur.

506 His igitur ad fidem faciendam prudenter inuentis

ordo rerum est sociandus, quae pars DISPOSITIO uocitatur,

qua quid dicendum quoue loco, quid penitus omittendum,

quo modo etiam et quando et ubi prudenter inspi- 10

cimus. duplex igitur huius partis est ratio. aut enim

naturalis est ordo aut oratoris artificio comparatur : naturalis

cum post principium narratio partitio propositio

argumentatio conclusio epilogusque conséquitur : artificio

oratoris cum per membra orationis quae dicenda sunt i5

digerimus. et hoc ex causae utilitate non ex tenr.poris

serie coaptamus ut pro Milone factum , cum quaestiones

quasdam ante narrationem ut praeiudicia refutaret induxit,

quod non ex ordine naturae sed ex causae utilitate

mutauit: et pro Cornelio primo refutata sunt crimina, 20

quae secuta sunt tribunatum, post ad ipsum tribunatum

recursus est factus, quae dispositio artificialis ut diximus

507 nominatur. in Verrem autem naturalem temporum ordinem

tenuit, ut primum quaesturam, tum legationem, deinde

duas ei praeturas obiceret seruata temporum ratione, 25

quam, oisi causae repugnet utilitas, necessario persequemur.

at ubi maiora quaeque potissimum et inuidiosiora

purganda sunt, ab his sumitur refutations exordium, ut

pro Cluentio coniecturae partibus expeditis ad praescriptionem

legis accessit ordine uidelicet commutato, ne si so

Cluentium legis adsertione defenderet, fugere causam dif-

¿65 <? fidentia uideretur.

608 Duabus his officii partibus absolutis ELOCVTIONIS

6 ducere BR deducere r

tus B || 17 cooptamus B'R1

8 qua R quia B || 9- poeni-

20 prima B1 || 25 ei Ь et

BR || 30 commutatio BЧt1 || 31 defenderet et B1

LIBER V 167

cura est intimanda. quae cum constet in singulorum aniinaduersione

uerborum, hoc ab eloquentiae nomine separatur

quod illa totius operis <bratorii uirtus est, haec pars

habetur ol'ficii, cuius Cicero duo quasi fundamenta, duo

5 dicit esse fastigia. fundamenta Latine loqui planeque

dicere, quorum unum Grammatice loquente didicistis,

cum eins uobis insinuata subtilitas est. fastigia uero sunt

copiose ornateque dicere, quod non ingenu sed laboris est

maximi exercitationis etiam diuturnae, qua non solum

10 uberior sed illustrior quoque facultas adquiritur.

Huius rei duplex ratio est: una qua in singulis uer- 509

bis lumen appareat, altera ut dignitas eloquendi copulationis

ipsius decore seruetur.^) in singulis uero uerbis

aut proprium aut translatum mutuatumque conquiritur. .

i5 propria sunt uetusta praecipue. nam cum et proceres

uel nescirent baec dicendi ornamenta uel appetere non

auderent, propriis utebantur. sed quia uerborum ueterum

iam exoleuit usus, non sunt audacius usurpanda illa,

quae cum aetate mutata sunt. itaque ALVCINARI et CER-

20 RITVM et CAPERATVM sLmiliaque praetereuntes utemur

his, quae consuetudo recipiet nec tamen sordidis nisi cum

rei sententiaeque uis exigit, ut cum Cicero uolens crudelitatis

inuidiam facere ait 'gurgulionibus exsectis reliquerunt'

et 'uirgis plebem Romanum concidere'. nec inde-

25 core Vergilius uitandae humilitatis aucupio LYCHNOS pro

LVCERNis ait. quod si sua res propria uerba non ha- 510

beat, nouanda sunt aut alienis utendum. nouantur autem

duobus modis uerba aut quadam fictioue, aut declinatione

praesumpta, aut duorum quae usitata sint coniuBctione

so composita. finguntur maxime cum transferimus, ut qui

23 p. Tullio 10, 21 || 24 Verr. I § 122 || 25 Aen. I 726

6 grammatica b \\ 7 est от. B || 8 set d \\ sunt orna

teque B1 || 12 apparet 0 || 13 uerbis Halmius rebus BR ||

15 cum et B et cum R tum cum b \\ 20 caperratum BR

corr. p || praeterientee B\R1 || 22 ut от. p || 25 lychinos

Я Ц 29 sunt r II

168 MARTIANI CAPELLAE

ттоютr]тaс QVALITATE8 esse dixerunt, quod nomen

166 G numquam fuerat in Latinis, quo et auribus temperandum

et insolentia fugienda. qnam uitans Cicero soterem saluatorem

noluit nominare sed ait 'qui salutem dedit'. illud

511 enim nimis insolens uidebatur. deriuatione quoque fiunt 5

uerba , quae grammatici PAKAGOGA nominarunt, ut dicimus

'llorea rura' et 'campique ingentes ossibus albent'

quod satis crispa flexione Horatius albicant dicit. bis

plerumque Poetice utitur licet Tullius 'grandiferas possessiones'

dicat et 'graudiloquos oratores'. . ю

512 Huic diligentiae subiungitur TKANSLATOKVM cura

VEKBOKVM cum res aut sua non inuenit uerba aut cum

uolumus splendidius aliquid explicari. ergo aut inopiae

aut decoris causa transferuntur : inopiae cum dicimus

'gemmare uitem' et 'luxuriare segetes' la e tasque per- i5

hibemus. desuní enim propria et commoditati sunt

ascita. decoris uero ut 'bellum subito exarsil'. cum potuerit

dici extitit. et item possumus ab omnibus sensibus

mutuari ut ab oculis 'luce libertatis et odore legum',

et 'silent leges inter arma' et a gustu 'o nomcn dulce 20

libertatis'. uerum non debet haec translatorum alienorumque

uerborum adfectatio sine moderatione captari.

nec longe petita debent esse translata ut si dicas <4uxuriosam

Charybdim'. uitandum quoque ne turpis sit similitudinis

usurpatio, ut si dicas 'castratam Africani morte 25

rem publicam' aut 'Clodium stercus senatus'. in hoc

1 ..Cic. Acad. I § 25 || 4 Verr. II § 154 || 7 Verg. Aen. I

430 et XII 36 || 8 Carm. I 4, 4 || 9 Phit. II § 101 || 10 Orat.

§ 20. Tuse. V § 29 || 19 Cic. Verr. V § 160 || 20 p. Mil. § 10.

Verr. V § 163 || 25 ex Cic. de Orat. Itt § 164

1 TTOIÓTHTaC HaJmius poeoteta BR || 2 quo modo

et Ь I| 4 sed B et R || 5 diriuatione R || 9 poetice Ctirtstius

grammatice BR \\ 10 grandilocos B1 || 14 transferuntur b

transferre BR || 16 commoditati sunt Halmius commodatius B

(sed a ead. т. in i corr.) commodatus R (commodantus corr.} \\

17 associata Ь \\ 19 odor BR || 20 o in B erasum \\ 23 tuxoiosum

B1 \\

LIBEK V

genere transferendi etiam allegoriam poetae praecipue

nexuerunt. et Cicero 'cum [dicit] senatum a gubernaculis

deiecisses, populum Romanum e naui exturbasses,

ipse archipirata cum grege praedonum impurissimo ple-

5 nissimis uelis nauigares'. et in Pisonem 'ut qui in maximis

tempestatibus ac fluctibus rei publicae nauem gubernassem

saluamque in portn collocassem, frontis tuae

nubeculam et collegae tuí contaminatum spiritum pertimescerem?'

usurpatis ergo haec simul pluribus uerbis 167 Cf

10 elocutus est, quae suis fortasse angu->stius aut humilius

diceret. item translata quodam modo sunt, quae aut ex

parte totum aut ex toto partem aut ex uno plures monstrant

aut ex pluribus singula. ex parte totum ut 4n

puppim ferit' aut 'me isdem parietibus tuto esse tecum'

i5 pro 'eadem domo', hunc tropum metonymian grammatici

memorarunt, catachresin etiam Graeci, quam nos

abusionem dicimus ut cum perhibemus 'naturam deorum'

pro 'substantia'. in coniunctis uero uerbis orationisque 513

contextu seruanda sunt haec ut constructio coagmentata

20 et conclusio perfecta proueniat et quodam schemate dictio

uenustetur.

lnm COMPOS1TIONJS praecepta percurram, cuius 514

uitium maximum est hiulcas et asperas, frenos etiam, iotacismos

mytacismos labdacismos homoeoprophora dyspro-

25 phora et polysigma non uitare uel cuiuslibet litterae assiduitatem

in odium repetitam ut 'sale saxa sonabant' et

'casus Cassandra canebat'.

2 de domo s. §24 || 5 § 20 || 14 Verg. Aen. I 115 Cic.

Cat. I § 19 || 15 ex Cic.Orat. § 93 sq. || 26 Verg. Aen. V866 0

27 ibid. IП 183

2 et BD ut b || dicit del. Hatmius \\ 4 arcipirata Л'

impurissimo IJalmius impurissimum BD impurissimus b

9 simul scripsi simititer BD || 10 suis propriis D || augustius

B1 || 14 hisdem BR fl toto B1R \\ 15 metonymiam R \\

16 memorarunt B nominarutit Л || 17 ut est b || 24 moetacismos

BR \\ omoeoprofora B'R1 omoeoproforan b \\

dysprophora add. Hatmius \\ 25 polysigmia BR polysigmata

Hatmius || 27 casandra B1 Il

170 MAKTIANI CAPELLAE

MYTAC1SMVS est cum uerborum coniunctio M litterae

assiduitate colliditur ut si dicas 'mammam ipsam amo

quasi meam animam'. LABDACISMVS ubi L plurimum

dissonat ut si dicas

sol et luna luce lucent alba leni lactea. 5

tOTACiSMVS ut si dicas 'lunio luno louis iure irascitur'.

POLYSIGMA ubi S littera crebrius geminatur "Sosia in

sobrio soleas sarciebat suas'. HOMOEPROPHOKON est

cum dicitur

o Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti. ю

DYSPROPHORON ut si quis dicat 'persuasitrices praesti-

515 giatrices atque inductrices strigae'. ASPERAE inter paenultimum

ultimumque uerbum maxime uitandae, cuius

exemplum est si dicas 'phaleras ablatas gratis', aut si

iuret auriga 'per lora per flagella per frena'. HIYLCAE i5

sunt cum in ea parte, quam diximus, similes uocales ac

similiter longae conlisam biantemque structuram faciunt

ut si quis dicat 'suscepisse se liberos secundo omine', et

ut Tullius pro Milone ait 'auctoritate publica armare'.

quod quidem artem dissimulans .plerumque appetit uo- 20

luntate.

.517 Vitandum similiter ne in eodem loco tres aut quattuor

longas breuesque continue .ponamus neue in notissimos

uersus et maxime <heroicos structura fundatur iambicosque

uersus, quamuis eos Cicero non euitet cum dicit 2-3

'senatus haec intellegit consul uidet' et heroici uersus

10 Ennii Ann. 113 Vahl. || 14 Cic. Verr. IIII § 29

19 § 2 || 26 Catil. I § 2

1 moetacismus B moetacismos R \\ M add. in B sup.

tin. || 2 amo b ama BR [] 6 ioui b || 7 polysigmia B \\ gemi

natur ut Db || sosia B corr. ex socia || 8 omoeoproforon b

omoeaproferon B omoeoproferon R \\ 10 tationt.fi1 || 11 disproforon

Rb disproferon R

Hatmius triges B tigres Rb

praestrigiatrices b || 12 strigae

13 uerborum Л1 II 17 faciunt b

faciant BR \\ 18 omine b. homme BR || 20 uoluptate B1

24 maxime in b \\ iambicol*** uersus B inter iambicosue uer-

.4118 b ||

LIBER V 171

15

25

ílnem uel ¡nitiinn non declinet cum dicit 'o miserum cui

peccare licebat' et in Academicis Matent ista omnia.Varro,

magnis obscurata et circumfusa tenebris' et in Verriñis

plenum uersum, una quidem syllaba mutilum,„ fuderit

cum dicit 'cum loquerer tanti íletus gemitusque fiebant'.

nec finem uitauit elegiaci cum ait 'oderat ille bonos'.

incurrit etiam in bendecasyllabi plialaecii petulantiam

dum dicit 'successit tibi Lucius Metellus'. hic tamen uir

et longo opere et ipsa sui maiestate defenditur. ceterum

in clausulis uitiosissimum reperitur. animaduertendum

autem ne cum similitudinem uersus> effugimus bonam

clausulam transeamus, ut si timeas dicere 'strepitumque

plagarum' cum pia longa sit et bonam clausulam fecerit.

Vitandum etiam [eodem loco] cacemphaton uel inter- 518

positione uel commutatione uerborum. inhonesta enim

exempla sun t ut 'arrige aures Pamphile' ut est catque

ereptae uirginis ira'. in his enim sordescit oratio. uitandi

etiam freni, qui flunt ex asperrimis litteris in unum

concurrentibus, ut est Terentii in Hecyra

per pol quam paucos reperias meretricibus

fidelis euenire amatores Syra.

et ab isdem litteris incipientia ut est 'non fuit istud iudicium

iudicii simile iudices'. et in eadem desinentia, ut

'fortissimorum proximorum fidelissimorumque sociorum' 169 G

in eodem uitio habentur. item penitus fugiendum breues

syllabas continuare quam plures ut est illud Sereni

perit abit auipedis animula leporis.

2 Acad. II § 122 ||

§ 43 || 12 Verr. V 162

Aen. II 413 || 20 I 1, 1

5 Verr. IIII § 110 || 8 Cic. Verr. III

16 Ter. Andr. V 4, 31.

22 Cic. p. Ctuent. § 96

Verg.

3 magis BD || 4 syttabâ utillum B || 6 elegiaci cum ait

Hatmius etegi sicut ait BD (sed B ait*) || 7 endecasyttabi

BD || fatteucii B phatetii D \\ 9 magestate B1 || 12 que

от. B1 |I 14 eodem toco deteui || cacenfaton B cacenfatem

R || 16 pamphyte R || 18 freniq;fiuut B' \\ 19 haecyrа

B haecira Л || 20 repperias R \\ 21 fideles b \\

22 hisdem BR || içtum B1R1 \\ 27 perit abit auipedis

172 MARTIANI CAPELLAE

519 His breuiter intimatis pedes sunt asserendi quibus

clausulae decenter aptentur. quos quidem Cicero quadam

permixta confusione perturbat dum dicitmodo ditrochaeo

concludendum , modo paeonem primum probat

incipientibus, modo finientibus quartum, modo dochmium, 5

qui constat ex breui, duabus longis, breui et longa, cuius

exemplum posuit 'amicos tenes', item amphimacrum pedem

et rursum dactylicum numerum laudat. modo anapaesticum

modo -f- ditliyrambum laudat nec tamen certa

sententia est. ego tamen compendiosiora percurram , ut ю

in hac silua quibusdam uidear praeire tramitibus.

520 In monosyllabis inspiciendum utrum linalis longa

breuisne sit. si enim longa est, praeire debet trochaeus,

ut est Ciceronis 'non scripta sed nata lex' aut 'debet esse

legum in re publica prima uox', quae tamen pendente i5

sensu apta conclusio. at uero si breuis fuerit monosyllaba,

iambus aut anapaestus antecedat, ut ait Sallustius

'tota autem insula modica et cultibus uariis est'. breuem

uero breuis aut longam longa non sine uituperatione sectatur

ut si dicas 'ista res mea est' aut contra, quod Ci- 20

cero pro Ligario 'non tu eum patria priuare, qua caret,

sed uita uis'. quod uoluntate orator, non errore <composuit.

uerum hoc de monosyllabe superius praeceptum

in colo melius collocamus aut commate non in fine sententiae.

25

521 Dissyllaba uero iambico numero non iure clauduntur,

i70£?uel si paenultimus spondeus mox iambus aptetur ut sl

2 Oral. § 215 sqq. || 14 p. Mil. § 10 || 18 ex Hist. tib.

Ш || 21 § 11

/. C. Scaliger poet. II 39 perit auita uipedis BR \\ 5 finientibusque

B' || quartum add. Hatmius coltato Cic. de Orat.

Itl § 183 atque illi phitosophe (Aristoteti) ordiri placet a

superiore paeone (i. e. ab eo, qui a tonga sy tiaba oritur), a

posteriore finire || docimium ER || 7 amphimacrum B \\

8 modo anapaest. — taudat от. E || 9 dytyrambicum R (corr.

dytyriambicum) d**i*ambum B detirambicum b corrupt. signum

add. Hatmius || 16 sensui B1 || apta est Ь \\ 18 insota

H \\ 21 eum RЬ enim B ergo libri Tuttiani ||

LIBER V 173

dicas 'tenui seruos meos', aut pyrrichius pro iambo ut

'consul uidet'. at bona clausula est ex iambo et spondeo

uel ultimo trochaeo ut siquis dicat 'patria continet bonos

ciues' uel asserat caput legis'. cauendum est autem ne

5 aut duo iambi aut iambus et pyrrichius in fme ponantur,

ut siquis dicat 'pugnare iuuenes pro parentibus suis'.

cauendum etiam ne pyrrichius post pyrrichium ueniat et

quattuor breues faciat ut siquis dicat 'perdidi bona mea'

aut post pyrrichium trochaeus spondeusue ut si dicas

10 'conqueritur sua facta' aut 'imputat sibi demens'.> sed

et trochaeus et iambus uel pro iambo post trochaeum

pyrrichius malam clausulam faciunt. hoc enim finem elegiaci

pentametri turpiter reddit. quid enim interest utrum

dicas 'omnia nempe uides' an uero dicas 'aspice facta

i5 mea'. bene autem ponuntur uel duo trochaei uel tro

chaeus et spondeus in fine clausulae ut siquis dicat 'haec

est bonorum ciuium magna cura' aut 'haec sunt, quac

maximi principes sola curant'.

Trisyllabis clausulam terminantibus lex est, si modo 522

20 eam uelis molliter fluere, ut trochaeo praecedente paenultimo

molossus subsequa,tur, siue longam habeat nouissimam

syllabam siue breuem iure metrico, ut illud est

Tullii 'mare fluctuantibus litus eiectis'. fit autem pessima

clausula si pro trochaeo paenultimo spondeum praeloca-

25 ueris, ut si dicas 'mare fluctuantibus rupes eiectis'. item

pessima si pro trochaeo pyrrichium praemiseris ut si dicas

'mare fluctuantibus apex eiectis'. item uitiosa est conclusio

si nouissimi molossi prima syllaba breuis fiat, quamuis

trochaeo rite praemisso. tunc enim heroicum comma

so nascitur ut si qui dicat 'litus amicis'. item bona clausula

23 p. Rose. Am. § 72

3 uel si i || 5 pyrrhicius B et sic pterumque \\ 6 pro pa

rentibus suis parentibus B1 properantibus suis parentibus Д

6 spondius B1 ¡| 12 causulam B item u. 16, 19 et p. 174, 7 || hoc r

huno BR || elegia*ci*penta metri*tur piter B || 18 D6 TRI

SYLLABIS. (TRISSYLABIS Л) post curant add.BR \\ 19 trissyllabis

R || 21 molosus R et ita fere semper || 25 fluctibus

B' || 30 qui B quis Ь от. R \\ titus' ото. B1 ||

174 MARTIANI CAPELLAE

fit si pro nouissimo molosso ionicus minor ponatur post

trochaeum, ut si dicas 'mare fluctuantibus litus agitanti'.

171 G sed in hac clausula cauendum ne pro trochaeo paenultimo

spondeus ponatur. riam tunc si solueris tertiam molossi,

in uitium cadis, quale incidit Cicero cum dicit 'si te semel &

ad meas capsas admisero'. si àutem paenultimo trochaeo

mediam molossi sblueris, pulchram clausulam feceris, ut

si dicas 'litus Aemiliae'. item trochaeo paenultimo pulchre

etiam tertia molossi resoluitur ut si dicas 'litus aequabile'.

item si trochaei paenultimi longam soluerimus et primam 10

molossi ultimi, fit elegans clausula ut est 'curas regere

animorum'***

523 Gipшveia est simulatio, in qua aliud uerbis significamus,

aliud re ipsa sentimus ut est principium pro Ligario

'nouum crimen Gai Caesar'. irapáAeiipic est prae- i5

teritio cum- quasi praeter mitten tes quaedam nihilo minus

dicimus. штocтроcpr] est in aliquem districta conuersio

frequens apud Ciceronem ac nobilis figura. hoc est cuni

in aliquem sic conuertimus actionem ut ex ea iudices doceamus.

bicmópricic est <addubitatio, qua figura utimur 20

cum ueluti dubitantes ab ipsis iudicibus inchoamenti con- .

silium postulamos ut est pro Cluentio 'equidem quo me

uertam iudices nescio'. et pro Cornelio 'pugnem contra

nobilissimorum hominum studia consilia rationesque eo-

524 rum aperiam?' et cetera. èрштrщa est interrogatio, qua 25

figura utimur, cum interrogando aliquid acerbamus et

5 diu. in Caec. § 51 || 12 Caput do figuris ex Aqnitae

Romani libri § 7 — 46 sumptum est || 15 p. Lig. § 1 ||

22 § 4 || 23 p. Corn. II 1

6 admise B1 || 8 pulchra B1 || 11 curas regere animorum

aт. BR : in B sic pergitur in eodem uersu clausuta ut est ironia

est simulatio, adiectum in marg. manu pauto receniiore D6 FIGVRIS.

item curas gerere animorum. DE FIGVRIS add r in

marg. tacunam indicauitHatmius, queт aide || 15 paralemsis ДЛ' ||

16 quasi Aquita § 8 от. BR \\ 17 ad atiquem b |¡ 20 dubitatio

Db |I 24 'hominum uotuntates? stadia etc. Aquita, ut in Capetta

quoque scribendion est, nisi error est ipsius' Halmius || cogitationesque

Aquita \\ 26 acerbamus Hatmius aceruamns BD ||

LIBER V 175

exaggeramus eius inuidiam. ттисцa est quaesitum, quae

figura a superiore eo differt quod interrogato una uoce

tantum responderi potest, quaesito autem nisi pluribus

responden non potest, ut cum dicimus 'qua igitur ratione

5 bellum geremus? quae auxilia nobis parata erunt? quis

erit qui subuenire uelit, cum tam acerbe socios> tractauerimus?'

biaтúттшcic est descriptio uel deformatio, cum

rebus personisque subiectis et formas ipsas et habitus

exprimimus, ut Tullius pro Milone 'si haec non gesta au-

10 diretis sed picta uideretis' et deformat Milonem in reda

sedentem paenulatum cum uxore item Clodium cum equo

et delectis uilla egredientem, et cetera. аvTeiccrfшYri

contraria inductio. haec figura est cum aliquid difficile

est et contrarium conferimus, ut Cicero de rege Ptolemaeo

i5 'difficilis ratio belli gerundi at plena fidei, plena pietatis'

et cetera. bкхсирцóс est eleuatio uel f impressio. in hac 5-25

figura laudantes quae dicuntur ab aduersariis dissoluimus,

qualis est in Mureniana totus ille in Sulpicium locus de

iure ciuili. цетáстaciс est transmotio quaedam hoc est

20 cum rem a nobis alio transmouemus sed non ita ut ibi

totam causam constituamus. alioquin status incipit esse,

non figura.

Hactenus de sententiarum figuris. nunc ad ELOCV- 526

TIONVM FIGVRAS transeamus. sed uolo breuiter memo-

25 rare quot genera sint elocutionis quoique modis ea utendum

sit. est igitur familiaris omni narrationis generi,

quam graeci eîpOцévriv Xé£iv appellant. quae Ha conectitur,

ut superiorem elocutionem semper proxima conse-

9 § 54 || 15 fr. de rege Atex. 3, 4 || 18 § 25 sqq.

l aggeramus B1 || 2 interrogato Ruhnkenius interroganti

/III || 9 si haec nunc gesta audistis facta uideretis et milonem

BR emendauit et suppteuit Grotius ex Áquita I| 12 et

dilectis b || antisegoge BR || 14 ptolomeo BR || 16 diasirmos

BR || impressio BR inrisio Hatmius \\ 17 ludentes

Rиhnk. ex Áquita || ab от. B1 || 19 transmutatio b \\ 26 omni

Hatmius omnis BR \\ 27 еlpOцevriv Rob. Stephanus (adAquit. 18)

epimonem BR epimonen r || conectuntur b || 28 consequatur

Halmius consequantur BR ||

176 MARTIANI CAPELLAE

quatur. ea historiae conuenit et narratiom et non conuersum

neque circumscriptum eloquendi genus desiderat

sed fusum atque continuum ut illa sunt in Miloniana 'occiili,

occidi non Spurium Maelium, quod annonae leuandae

527 iacturis' et cetera. est alia quam iтepiobov Graeci appel- 5

lant, quae sententiam quadam circumscriptione definit

atque determinat, quаle est in Caeciniana 'si quantum in

agro locisque desertis audacia potest, tantum in foro iudi-

173 G ciisque impudentia ualeret, non minus nunc Aulus Caecina

cederet Sexti Aebuti impudentiae quam tum in ui faciunda ю

cessit audaciae'. quae multis constat ex membris quae

кшXa Graeci dicunt, et ex caesis quae кóццaтa appellant.

528 MEMBRVM est pars orationis ex pluribus uerbis (absolute

aliquid significans hoc modo 'etsi uereor iudices ne turpe

sit pro fortissimo uiro dicere incipientem timere'. CAESVM 15

autem est pars orationis ex duobus aut pluribus uerbis

nondum quicquam absolute significans. quamquam caesam

dicamus orationem, cum singula uerba quoduis significantia

proferuntur ut est 'quis est iste Lollius , qui sine

ferro ne nunc quidem tecum est? quis est ille Lollius 20

armiger Catilinae, stipator tui corporis, concitator tabernariorum,

percussor, lapidator curiae?' et inVerrinis 'comites

illi delecti manus erant tuae, accensi medici aruspi-

529 ces scribae manus eraut tuae'. uerum superior periodos

constat ex duobus membris et ex tribus et ex quattuor, 25

interdum et sex. quamuis ex uno membro putent non

nulli posse> compleri, quam цovÓKшXov uepiobov appel

lant, cum sit colon potius. optima igitur oratio fiet si

3 § 72 || 7 § 1 || U p. Mit. § 1 || 19 Cic. de domo sua

§ 13 || 22 II § 27

1 ea Hatmius ex Áquita et BR || 3 sed fusum Ruhnk.

defusum BR difusum b diffusum r \\ occidi occidi B occidi

Rb || 4 melium BR || annonae teuandae iacturis BR annona

teuanda et iact. Hatmius annona leuanda iacturisque Cic. et

Aquita I| 7 in agro tocisque Hatmius in alogis quae B in alocisa

R in agris tocisque D || 10 ebutti B ebuttii R \\ quan

tum BR || 17 nondum quicqam Áquila dum quicquam BD \\

19 iste add. E от. BD || 27 quam Halmius quem BR ||

LIBER V 177

muir ex ambitu periodico nunc ex illa continuatione perpetuae

elocutionis aptetur, non numquam caesis ihterrupta

fuerit, aliquando colo consocietur. differt autem 530

figura elocutionis a figura sententiae hoc quod sententiae

s figura immutato uerboruim ordine manere potest: at uero

figura elocutionis ipso uerborum muíato ordine mauere

non poterit, quamuis plerumque fieri potest ut sententiae

figura coniungatur cum elocutionis figura ut in ironia,

quae figura est sententiae, epanaphora permiscetur, quae

10 est elocutionis.

Sunt igitur flgurae elocutionis aliae ad ornandam 531

tantum et quasi pingendam orationem accommodatae,

quibus nunc utimnr. аvriGeтov id est compositum ex n4 G

contrarüs cum uerba pugnantia inter se paribus uocibus

i5 colliduntur uel paria paribus opponuntur ut est Ciceronis

'domus Ubi deerat, at habebas: pecunia superabat, at

egebas' aut si dicas 'in pace ad uexandos ciues acerrimus

in bello ad expugnandos bostes inertissimus'. icÓKшXov

aequatum membris, quod fit non [in] pugnantibus inter se

aо uerbis sed paribus exaequatis, ut si dicas 'classem speciosissimam

et robustissimam instruxit, exercitum pulcherriinniii

et rortissimum legit, sociorum maximam et fidelis-

16 uulgo fragm. Scaur., at u. Halmii rhetores p. 30, t

2 nounumquam Ruhnk. (ad Aquit. § 10) nonnullam B II1

nonnntta br || 3 consocietur Grotius consociet BR \\ 6 \iotest

at uero figura etocutionis ipso uerborum mutato (motato

D) ordine manere add. DE от. BR 'supptementum in codd.

retiqáis factum uidetur ac potius ex Áquita sic scribendum

quod sententiae figura inmatate uerborum ordine [manet и!

hito minus, elocutionis autem inmatato uerborum ordine]

manere non poterit' Hatmius \\ 8 figura coniungantur BR

(ted л in Rpunct.) || 11 DE FIGVRIS ELOCVTION1S (ELÜ-

QVVTIONIS Л) BR |f ornandum b || 12 quasi ad r \\ commodatae

BR corr. Koppius || 13 oppositum Ruhnkenius \\ 14 repugnantia

Grotius || 15 ut est и ciceronis B1 \\ 17 acerri

mus — inertissimus b acerrimos — inertissimos BR \\ 18 expugnandos

b et codd. Aquitae pugnaudos BR depugnandos

Hatmius I| 19 in det. Hatmius || 21 eitruxit BR eт. Ruhnk. ex

Áquita I|

MÁRTIÁNU8 CAPKLLA 12

178 МАКТ1АШ CAPELLAE

simam manum comparauit'. iтápicov prope aequatum.

haec figura differt a superiore, quod ibi omnium membrorum

uerba paria sunt numero, hic uno uel altero addito

532 in quouis loco cetera excurrunt. ОЦОЮТГТШТОУ simile

casibus. nam ex eo nomen accepit, quod cola omnia in ь

eosdem casus cadunt ut est 'huic socios uestros criminanti

et ad bellum uos cohortanti et omnibus modis ut

in tumultu essetis molienti'. óupioтéXeиTov simili modo

determinatum. differt a superiore quod illud et casu et

sono simili postrema <uerba determinat, hoc uero soni 10

tantum similitudine sub quacumque uerbi enuntiatione

componitur. TTdpovouaci<x leuis inmutatio uerbi ac nominis

id est cum syllaba aut littera mutata diuersa significat

ut si dicas 'praetor iste uel potius praedo'. ттXокri

id est copulatio, in qua idem uerbum aut nomen continuo i5

positum diuersa significat ut est 'sed tamen ad illam diem

533 Memmius erat Memmius'. ттaXiAXoYÍa iteratio. haec

figura repetito uerbo aut nomine non diuersa uult intellegi

sed uehementius repetita significat ut est 'nos nos dico

aperte, nos consules desumus'. èттcо/áXrщпс repetitio. 20

haec figura a superiore distat, quod illa eadem parte orai75Gtionis

repetita coniungitur aut uno alteroue uerbo inter -

posito. at haec non una parte orationis)> sed prout libuerit

sociatis uerbis ut est 'non potest, iam non potest haec li

bera ciuitas esse'. 25

ANADIPLOSIS est BEDVPLiCATio. optima est cum

16 Cic..fragm. p. 468 Or. (1) || 19 or. Catil. I § 3

2 omnium membrorum uerba Ruhnkenius omnia membrorum

genera BR \\ 4 cetera BR pariter Áquita recte \\ "8 mo

tienti Ruhnkenius uolenti BR \\ 9 iltud add . p \\ 12 paronomosia

B \\ 14 dicas p dicat BD I| iste Ruhnkenius (ad

Aquit. 27) est BD \\ 15 nomen bis continuo A quila § 28 \

16 itium Áquita || 17 erat Memmius add. Grotius ex Áquita \

palintongio B palinlogion D || 19 nos non dico aperte E nos

aperte BD || 20 nos ante consules от. B \\ epanatempsis B

epanalemsis D || 23 una parte BD una parte interposita b \\

26 reduplieatio Hatmius replicatio BR \\ optima est scrips!

optime BR ||'

LIBER V 179

ea, quae in priore membro postrema ponnntur, in posteriore

prima repetuntur ut est illud Terenti

'negat hanc sibi cognatam Demipho ?

banc Demipho negat esse cognatam ? '

5 ттpoccnróbocic redditio orationis id est cum nomen in po

strema parte membri aut eadem quaecumque pars orationis

redditur, ex qua idem membrum coepit, ut si dicas

Hibi calamitates imputare debet res publica, tibí'. ёттоуa- 534

форá relatio, quotiens per singula membra eadem pars

10 orationis repetitur hoc modo 'Verres calumniatores apponebat,

Verres de causa cognoscebat, Verres pronuntiabat'.

аvTiстроcpri conuersio. haec figura hoc differt a superiore,

quod m illa ab eadem parte orationis saepius incipitur,

hic in eadem terminatur, ut est pro Fonteio 'frui5

menti maximus numerus e Gallia, peditatus amplissimae

copiae e Gallia , equites numero plurimi e Gallia'. сиц-

ттXокri conexio. nam et incipit saepius ab una parte ora

tionis et totiens in unam eandem desinit ut est 'quis legem

tulit? Rullus. quis decem uiros quos uoluit creauit? ídem

20 Rullus'. TToXúTTтшTOV ex pluribus casibus quod cum 535

saepius initium ab eadem parte orationis fiat, illa ipsa

pars declinationibus aut numeris immutatur per casus,

ut est 'senatus iussit, senatui placuit, senatum certum est

praecepisse, a senatu delectus est'. cиvujvицia est com-

25 munio nominis, quotiens uno uerbo non satis dignitatem

rei aut magnitudinem demonstramus ideoque ad eandem

significationem plura conferimus. тaитoXoYia est eadem

3 Phorm. 2, 3, 5 || 10 secundum Cic. Verr. II § 26 I| 14 ex

parte amissa 4, 8 ¡| 18 secundum Cic. cíe lege agr. II § 22

2 Terentii br || 5 proapodosis BR || redditio raditionis

B'R1 \ 8 til« BR publica tibí b || immutare debe

res publica BR \\ tibi add. Hatmius || 9 est relatio Ь ||

13 in add. Hatmius \\ 14 bic B haec Rb || frumenti add. Grotius

|| 16 synploce BR || 19 post tulit? Rullus colon quis

tribus sortitue est? Rullus uidetur excidisse Hatmio || 20 quod

add. Halmius || 23 senatus iussit] 'in hoc exempto Cape/laAquitam,

ducem smtm, reliquit' Hatmius \\

12*

180 MARTIANI CAPELLAE

pluribus uerbis significatio. hoc differt a superiore, quod

ibi singulis uerbis eadem res, in hac plurimis significatur.

536 xXîцai est ascensus ut est Ciceronis pro Milone 'neque

uero se populo solum sed etiam senatui commisit, neque

senatui modo sed etiam publicis praesidüs et armis, neque 5

his tantum uerum etiam eins potestati, cui senatus to ta m

rem publicam commiserat'. dtcúvbeTOv est solutum, cum

demptis coniunctionibus, quibus uerba aut nomina conectuntur,

singillatim <unum quodque euuntiamus ut est 'expecto

uim edicti, seueritatem praetoris, faueo aratori, cupio ю

[supplico] octuplo damnari Apronium'. bie£eиYцévov disiunctum

appellamus, cum diuersis redditionibus uerborum

cola disiungimus siue duo siue plura hoc modo 4ffüapuy m

colonis deductis occupabunt, Atellam praesidio commu

nient, Nuceriam, Cumas multitudine suorum optinebunt, i5

537 cetera oppida praesidüs deuincient.' f аvтe¿eиYuévov

iniunctum. haec figura a superiore hoc differt, quod ibi

singulis membris singula diuersa redduntur, hic plura in

uno coniungimus ut est 'quorum ordo ab humili, fortuna

a sordida, natura a turpi ratione abhorret'. hoc enim 20

postremum abhorret praedicta coniunxit. ттXеоvaфóс

est plus necessarium , cum uerba quaedam> adicimus non

3 § 61 || 10 Cic. Verr. IП § 28 | 13 Cic. de lege agi-.

Л §86

5 praesidus Cic. et Áquita sociis BR \\ 1 cum demptis Hatmius

cum ademptis E ut eademptis B ut ademptis Kb ubi

ademptis cord. Корр. \\ 9 unumquemque B1 || enontiamas D

nuntiamus B || 10 aratori Cicero oratori B et Áquita ratori

D ll 11 supptico det. Halmius || Apronium B Aphronium

D l) diezeumenon B dieteumenon D || 14 Atetlam p

tadelam BD \\ 15 numeriam BÖ || Cumas Áquita cum hac

BD || sociorum D || 16 deuiucient B deuincent JDb || Antizeugmenon

B Antezeumenon D Epezeugmenon Grotius at cf.

Hatmius ad Aquitam p. 36, 14 ¡| 17 hoc add. p || 18 diuersa

BD uerba b |f 19 umiti D || 20 a et natura a add. Hatmius \\

sordida nitorpiratione B sordida turpi ratione B natura add.

Ruhnk. ex Aquita || 21 praedicta B corr. ex praeterea |I

22 plus quitm neceasarium Grotius || adicimus Hatmius dicimus

BR ||

LIBER V 181

enuntiandae rei necessaria , sed magnitudini cumulandae

ut si dicasCato i ll e cum sufiecerit nomen dixisse, ad

amptoudinem adicimus ill H. е'XXыцпс est detractio, con

traria superiori figura, cum uerbo aliquo minus dicto rem

5 sentiendam potius praeterimus, ipsa celeritate gratissimi.

hae sunt elocutionis figurae, quas quidem non oportet

uelut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam

congloban.

Nunc ordo praecepta MEMORIAE subministrat, quam 538

10 quidem constat esse naturalem sed et arte adiuuari posse 177 в

non dubium est. haec autem ars breuibus praeceptis sed

magna exercitatione formatur. cuius partis hoc munus

est ut non tantum firma nerum etiam celeri comprehensione

res uerbaque percipiantur. tenenda uero sunt non

i5 ea tantum, quae a nobis inuenta sunt sed etiam qtiae ab

aduersario in agendo tractata sunt. Simonides huius rei

praecepta inuenisse perhibetur poeta idemque philosophus.

cum enim conuiuii locus subito conruisset nec

possent propinqui obtritos internoscere, discumbentium

20 ordinem nominaque memoria recordante suggessit. quo

admonitus intellexit ordinem esse qui memoriae praecepta

conferred is uero in locis inlustribus meditandus est, in

quibus species rerum sententiarumque imagines collocan- -

dae sunt ueluti nuptiarum uelatam tlammeo nubentem

25 aut homicidae gladium uel arma detineas, quas species

locus tamquam depositas reddat. nam id quod conscribitur

cera continetur et litteris, quod memoriae mandatur

in locis tamquam in cera paginaque Signatur. imaginibus

uero quasi litteris rerum recordatio continetur. . sed ut 539

9 hoc caput est ex Fortunatiano lII 13

1 magnitudinis cumularra tui m. cumutandae b magnitndini

cnmulandae Grotius || 2 Cato itle£ antole BR1 antoittc

br M. Cato Ute Hatmius \\ S eglipis BR1 ectipsis 6 || 4 figu

rae b || 5 gratissimam Ь \\ 16 contracta b || 18 lacus II1 ||

22 his uero BR \\ 26 locus BR locis b \\ depositas BR de

positas memoria b || nam till nam sicut b nam sic r || 27 tit

teris quod B litteris sic quod R (?) b \\

182 MARTJANI CAPELLAE

diximus, magnam exercitationem res laboremque conquirit,

in qua illud obseruari compertum est, solere ut scribamus

ipsi quae facile uolumus retinere, deinde ut si longiora

fuerint, quae sunt ediscenda, diuisa per partes facilius

inhaerescant, tum apponere notas rebus singulis opor- 5

tebit his, quae uolumus maxime retinere, nec uoce magna

legenda sunt, sed <murmure potius meditanda et nocte

magis quam interdiu maturius excitan memoriam manifestum

est, cum et late silentium iuuat nec foras a sensibus

auocatur intentio. est quidem memoria rerum atque ю

uerborum, sed non semper ediscenda sunt uerba nisi spatium

meditandi tempus indulsent sat eritqne res ipsas

animo tenuisse praesertim, si nihil eius munere naturali

Í7$0prouenerit.

540 ACTIONEM apud ueteres appellabam, quam nunc 15

PRONVNTIATIONEM uulgo dici non nescio. ea praestat

[oratio] ut concilietur auditor, ut ad fidem persuasione

ducatur, ut animorum motibus iucalescat. eius partes

sunt tres: uox, uultus, gestus. bis ut plerique putant cultus

uel habitus oris accedit. uox et natura constat et> ao

quadam scientia modifícata seruatur. in natura qualitas

uocis et quantitas dispensatur. scientia uero, quo modo

541 ea utaris, assequitur et quid oporteat obseruare. bonitas

uocis constat claritate firmitate suauitate. quae omnia

nutriuntur cibi potus coitus obseruantia praecipueque, ut 25

corpus deambulando moueatur intra breue spatium reditu

maturato. qui motus cum digestionem facilem praestat,

sine dubio purgat et uocem. nimia excursio uel longa

deambulando extenuat ac fatigat. post banc ambulationem

15 — p. 183, 8 cf. Fortunat. IП c. 15 sqq.

2 obseruare /i || 5 inhaereseant Habnius inhaerescuиt

BR || 6 quas R \\ 9 nec B сOÏT. e ne || 10 uocatur BD corr.

Hatmius ex Fortun. p. 129, 23 \\ 12 sateritque Halmms saterit

qui B sat erit cui D \\ 13 tenuissem D || 17 oratio deteui

oratori Hatmius || 20 uox ex b || 23 ea utaris p cautaris BR

caute (cauta 6) res br cf. Fortun. p. 130, 13 |¡ 26 deambu

tando BR deambulatio r Il

LIBER V 183

statim nos ad studia conferamus priusque quam sit dicendum,

uocem lectione coloremus. nec ab initio claman- 542

dum sed tenui murmure inchoandum, quo sensim uocem

possis efferre. ad curandam autem uacem plerique pers

tinere dixerunt, ut sedentes paucissimos uersus lenta et

graui proferant uoce, deinde per gradus paulatim erigant

sonum, per eosdemque gradus recolligatur oratio, quo sine

, damno ad murmur usque perueniat. uultus uero pro 543

sententiae dignitate mutandi sunt sed non ita, ut histrio-

10 nibus mos est, qui ora torquendo ridiculos motus spectantibus

praestant. significanda enim , non spectanda sunt

ista, quae actio uultusque commendat. sed oculorum in

hac parte magna moderatio est, qui tum hilaritate, tum

intentione, tum minaci mouentur aspectu. nec nimium

i5 grauioribus superciliis'premendi aut petentibus frontem

nudandi sunt oculi, quod in Pisone Tullius amare uituperat.

nec mollius agitandi sunt gestus aut muliebriter la

tera deducenda sunt. nec iactanda deformiter ceruix, ne

in illas Hortensii deducatur inlecebras, quibus etsi uenuste, 179 в

aо tamen non uidebatur uti uiriliter. ad summam gestus

non is oratori tenendus est, quo scaenae placere uidentur

actores. manus in contentionibus fusa porrectius, in sermocinatione

uel narratione contracta, praecipueque in hac

parte praestandum est ut deccant cuncta, quod prudentia

25 magis quam ulla praeceptionis huius arte seruatur.

lam nunc ordo admonet promissorum ut PARTES 544

OKATIONIS excurram , quas <quidam subtilius duas , alii

quinque, non nulli plures esse dixerunt. qui autem duas

asserunt, unam qua docemus iudices, aliam qua mouemus,

so aduertunt, et in docendo tam narra tionem quam confirmationem

partis adscribunt, in mouendo autem prooe-

16 in Pis. § 14 p. Sest. § 19 || 20 cf. Cic. Brut. § 303

2 cotemus Grotius || 3 quo sensim scripsi quae in similem

BR quo in simitem 5r || 5 ut от. B1 II 18 nec in ittas b

21 his B || 23 contracta B corr. e contra || 24 deceat BR

26 ammouet B' ammonet R || 28 nonnutli E non BD

31 partes b \\

184 MARTIANI CAPELLAE

mium et epilogum nexuerunt, quia et initio praeparandus

est et commouendus sententiam prolaturus auditor. qui

uero quinque dixere partes, rationalem ordinem perseamtur.

nam est exordium narratio propositio argumentatio

peroratio. 5

545 EXORDIVM est oratio noscendae causae praeparans

auditorem. eius uirtutes sunt tres, ut attentum ut docilem

ut beniuolum faciat auditorem. attentum facimus si magnam

rem geri, si nouam, si publicam aut plurimorum dicimus

, docilem si de causa aliqnid strictim, quo instrua- ю

mus iudicem, profe->ratur, beniuolum aut a re aut a per

sona facimus, a persona autem aut nostra aut iudicum

aut aduersariorum. a nostra, si quod fauorabile gessimus

commendamus, aut si quod obest causae diluimus uel

extenuamus, a iudicum, si eos nobis uel ex causae ipsius 15

blandimentis uel extrinsecus conciliamus, ah aduersario

rum autem persona tribus modis, si eos in odium, in inuidiam

in contemptum adducimus: in odium, si scelestos

I8O в crudelesue doceamus; in inuidiam, si eos impotentes esse

546 monstremus; in contemptum uero, si humiles. uerum ex- 20

ordiorum genera sunt duo: principium et insinuatio.

PRINCIPIVM est, quo statim simpliciter palamque concilia

mus nobis auditores, INSINVATIO cum insidioso exordio

iudicem circumscribimus. in quo modi sunt quattuor:

primus cum res ipsa mala est, alter cum aduersum nos 25

iudex ^liquid contraria opinatione praesumpsit aut fatigatus

est, aut adclamatio uel inrisio ulla interuenit.

547 Ante cuncta discutíendum , quae sit forma materiae.

nam sunt quinque: honesta turpis dubia bumilis obscura.

si honesta est, aut principio non utendum, aut amplifi- 30

catione exordium concludendum; si turpisr insinuatione

utendum; si dubia, beniuolus faciendus auditor; si liuinilis,

attentus ; si obscura, docilis.

548 Insinuatio uero quattuor modis explicatur, cum aut

6 oratio от. B \\ 9 p urimorum Hatmius plurimum B plurimam

J)b || 13 fauor habite B' -|| 19 in (ante innid.) от.-

B1 II

LIBER V 185

personam rei subiectione mutamus, aut rení persona, aut

rem re, aut personam persona. nam si in causa meretricis

agendum est, rem potius iudicibus spectandam esse

dicimus. aut si libertus alicuius uel cliens agat, personam .

,'> patroni, non huius considerandam esse admoneamus atque

Ha cetera.

Vitia uero exordiorum ista snnt: uulgare quod in 549

onniis causas cadere potest, commune quo etiam aduersarius

uti potest, contrarium quo melius aduersarius utere-

10 tur, affectatum quod aut uerbis inusitatis aut rebus externis

profertur , superuacuum quod neque attentum neque

docilem neque beniuolum facit auditorem. fugiendum

praeterea satis longum et obscurum.

<^NARKATIONVM genera sunt quattuor: historia tabula 550

i5 argumentiim, negotialis uel iudicialis assertio. HISTORIA

est ut Liuii. FABVLA neque uera est neque ueri similis

ut 'Daphnen in arborem uersam'. ARGVMENTVM est, 181 G

quod non facta sed quae fieri potuerunt continet, ut in

comoediis 'patrem timeri' et 'amari meretricem'. IVDI.-

20 ciALis autem narratio est rerum gestarum aut ueri similium

expositio.

INarrationis autem laudes tres sunt, ut lucida sit, ut 55l

ueri similis, ut breuis, et his contraria uitia uocantur. lu

cida est narratio, si non confusa, si uera, si usitatis signifi

a5 cationibus, si non longo circuitu rem monstremus. ueri

similis, si nihil adfectate et quasi ex natura exponere uideamur.

breuis, si non ultra quam res exigit et prolixe fundatur

assertio. >

Narrationum aliae sunt ipsius causae et negotii, aliae

so incidentes. ipsius causae sunt, sine quibus res, quae

agitur, intellegi non potest. incidentes; quae aut proba-

1 utamus B' || 7 sunt от. B1 II 13 6 ne sit addidit post

praeterea || 14 Dfl NARRATIONfc titulas in BR \\ 16 Hbii

Bi || 17 daphim B daphnim D \\ uersum b \\ 23 et is B

et ut his contraria uitia uitentur flatmiux || 24 si us significationibus

B' \\ 25 longum circnmito B' || 26 extra naturam

Ь ||

186 MAKTIANI CAPELLAE

tionis gratia aut exempli aut augendi aut inuidiae aut uoluptatis

extrinsecus afferuntur. non nulli quinque species

552 narrationis esse dixerunt ut Theodorus Byzantius Graece

discernit ттpobirpmciv иттоbиугпсп/ iтapabiriYriciv avubiiÍYriciv

KaTOibiriYriciv. narrationis etiam elementa sunt 5

sex: persona causa locus tempus materia res. item narrationum

aliae continuae, aliae partties uocantur. continuae,

quae perpetuo contextu sine ulla interruptione dicuntur.

partiles, quibus uel argumentum uel digressio

aliqua interponitur. narramus autem modis sex : augen- ю

tes, aliquid attenuantes praetereuntes admonentes docen

tes gratiam uel inuidiam comparantes.

Post narrationem quidem DIGKESSIONEM, quam ттapéKßaciv

uocant, oportet adiungere, quo uel incitamus iudices

uel delenimus. sed quoniam pars orationis non est 15

et non semper arripienda est, eam placuit praeterire.

553 PKOPOSITIO. aut nostra est aut aduersariorum aut

182 G communie. nostra ut 'caedem obicio'. aduersariorum

'caedem me fecisse dicit'. communis 'uter igitur nostrum

554 caedem admiserit quaeritur', propositiones aut princi- 20

palium quaestionum sunt aut incidentium aut simplices

aut coniunctae. simplex est [luxnrialis] ut 'meretricem

amas'. coniunctae autem per partitionem maxime proponuntur,

quae dupliciter Hunt. aut enim simpliciter quid

dicturi simus ostendimus, aut. ante, quid nobis cum aduer- 25

sario conueniat, quid in dubium uocetur edicimus.

l aut augendi codex Grotii aut agendi BR agendi Ь \\

4 TTРЫДеГНСШ УTTОДШГНСШ (ШУПОДШТНСШ И) TTА-

РАДеШГУСШ (TTАРАДешГУСШ R) ШПАКАД6ШГНСЖ

(INTTANAAeiNГCHCIN R) КатаДÊШГНСШ BR (dv-nbiri-

' Hatmius || S.sunt VII b l| 6 modus tocus b |¡ 9 quibus b

11 attenuantes Halmius aut tenuantes.#./î aut attenu

antes i | admonentes/fateKS aut morientes BR sed ni B in ras. \\

13 parecbasin B parebasin Л || 15 detinimus Db || 17 DE PROPOSITIONE.

propositio-ОЛ [] aduersariorum ut Db l 20 ammiserit

B1 || propositionis B1R1 \\ aut B autem R 22 tuxuriatis

J? tuxorialis R quod deteui: tuxuriatis es p tuxuriaris Grotius.

post tuxur. in B dimid. uers. uiginti fere tuí. erasus est (sim-

-ptex est tuxurialis. composita est meretricem amas cod. Grotii

interpotate) \\ 25 simus Halmius sumus BR || 26 et quid b \\

LIBER V 187

Propositiones aut nudae sunt aut ratione subiecta. 555

nudae ut 'adfectas tyrannidem'. ratione subiecta 'adfectas

tyrannidem. arma enim domi babes'. omnes autem

sumuntur aut simpliciter aut per inductionem. simpli-

5 citer ut si dicas 'docebo proditorem'. per inductionem,

ut si superioris meminimus et sequentem introducimus

ut si dicas 'quoniam docui <^iniustam legem, docebo inutilem'.

proponimus autem aut per concessionem aut per

praeteritionem. per concessionem cum gratiam facientes

10 eius quod diximus prius, aliquid introducimus ut si dicas

'concedo interim occisum sed ab hoc interemptum nego',

per praeteritionem cum Ha transimus ad alteram propositionem,

ne superiorem interim concedamus, ut si dicas

'nunc quoniam docui ignominioso actionem de priuatis

i5 rebus tantum negari, docebo de proditionis crimine non

negari'.

PAKTITIO est quae ordinem totius diuisionis breuiter 556

conprehendit, ut esl pro Quintio 'negamus te bona Publii

Quinta possedisse ex edicto praetoris'. et primo sic in-

20 cipit 'nullam causan! fuisse postulandae proscriptionis'.

huic subicit 'nec ex edicto possidere potuisse' ad extremum

'nec possessa esse. liaec' inquit 4ria cum docuero

perorabo'.> animaduertis corpus totius orationis per haec

liniamenta digestum esse. talis autem debet esse parti- 183 G

25 tio ut singulae partes eius plurimas quaestiones in se contineant.

nam si fuerint et per incidentes quaestiunculas

deriuata, onerabitur ipsa partitio et ex hoc rebuntur iudices

rerum copiam fugiendam. ideo et Tullius in eadem

Quintiana sic partitus est, ut singula capita plures quae-

30 stionum articulos contiuerent. et enim primum illud

18—23 § 36

1 ratione subiecta B rationes subiectae R1 rationi subiectae

b \\ 2 adfectasti tyrannidem R adfectas tityrannidem

B || adfectasti BR || 8 aut от. D \\ 15 proditionibus

B1 || 17 DE PARTITIONE. partitio BD || 18 quinti B \\

21 nec ex Ь ne ex BD \\ 27 diriuata ñ || 28 rebus Rt item B1

ut uidetur || 29 capitula Ь ||

188 MARTIANI CAPELLAE

'non fuisse causam postulandae proscriptionis' uide quanta

contineat 'quod pecunia debita Sexto Naeuio non fuerit

et aliter agi oportuerit, quod (Juin tins uadimonium non

deseruerit' secundum 'quod ex edicto possidere non potnerit,

quod et procuratorem habuerit et absens defensus 5

sit et non latitauerit et ceteri creditores quieti sint' et

'quod ante missum sit, ut fundo communi expelleretur,

quam proscriptio eius imperaretur' et 'quia ui de saltu

sit deiectus, contra quam praetor iusserit'. his igitur

manifestum est intra partitionem quaestiones esse ponen- ю

das, quae in exsecutione sint euulgandae, ut iudex et nobis

attentus flat et promissorum copia non grauetur. . illud

etiam inspiciendum , quae nobis cum diuersa parte conueniant,

quae in controuersiam deuocentur, et ea quae

conueniunt, tunc enumeranda , si nobis prosunt, ut Cicero i5

pro Marco TuUio ait 'damnum passum esse Marcum Tuliium

conuenit milii cum aduersario. ui hominibus armatis

rem gestam esse non inficiantur. , a familia P. Fabii

commissam negare non audent. iam dolo malo factum

sit ambigitur.' uides ergo hic in partitione a concessis 20

duxisse quod sibi proderat.

557 ARGVMENTATIO est elocutio, qua argumenta ipsa

uerbis exsequimur, ARGVMENTA uero quibus causa probatur.

argnmentatio diuiditur in duas parti«: in confirma-

16 locus omissus est in edd., qaae tantum habent similem

Victorini p. 209, 25 sqq. || 22 caput est ex Fortnnatiano II

23 et 24

1 causa R || 3 quintios BЧt1 \\ 4 quod ex Ю quem ex

BR quae ex b 'tectio manifesto corrupta fort. sic emendando est

etenim primum ittnd 'non fuisse causam postulandae proscri

ptionis' uide quanta contineat . . . secundumque iltud 'ex

edicto poseidere non potuisse', quod etc.' Hatmius \\ 6 quin

ta b [| 8 ui de saltu sit deiectus Hatmius uide uita (ui**ta,

ex nisita ut uidetur B) sit eiectus BR ui deiectus sit p ff. or.

p. Quint. § 28 et 79 || 11 ennlgandae Hatmim deuntgandae BR

diuulgandae b || 17 ui Br ut Rb || 20 ergo hie R ergo hac r

ergo hoc B || 22 DE ARGVMENTATIONE. argumentatio

BR II

LIBER V 189

tionem et reprehensionem. <argumentorum genera duo

sunt : artificiale et inartificiale. sed artificiale locos prin- is4 ff

cipales habet quattuor : ante rem, in re, circa rem, post

rem. ante rem uero diuiditur in locos septem: a per-

5 sona, a re, a causa, a tempore, a loco, a modo, a materia.

in re autcm loci sunt duodecim : a toto, a parte, a genere,

ab specie, a differentia, per septem circumstantias, qui

locus recipit in se etiam a maiore ad minus, et a minore

ad maius, a proprio. a definitione, a nomine, a multiplici

ю appellation«', ab initio, a progressione uel profectu, a perfectione

uel consummatione. circa rem loci sunt decem : 558

a simili, cuius species sunt quinque: exemplum similitudo

fabula imago -f- id est ueri simile ¡ quod de comoedia su-

' mitui\>. addunt quidam et apologos ut sunt Aesopi. ergo

i5 circa rem locos exequar, qui sunt a dissimili, a pari, a con

trario per positionem et negationem, ad aliquid, quod figuratur

casibus quattuor genetiuo datiuo accusatiuo ablatiuo :

ab inter se collidentibus per habitionem et amissionem,

a maiore ad minus, a minore ad maius, a praecedenti,

20 ab eo quod simul est uel a coniimctis, a consequentibus.

post rem loci sunt duo: ab euentu et a iudicato. sunt 559

alii loci ano щс cиCirfiac id est a coniugatione siue a

coniugatis, quod quasi iunctum est personae qualitati, ut

si eum qui bostilia sentiat hostem esse dicamus. item a

4 in loco septima persona B1 || 6 sunt XIII Л || 8 etiam

in so D || 9 adproprio B' || 10 ad progressionem uel profectum

BD eт. Koppius ex Fortunatiano p. 115, 24 \\ 11 ab initio (ad

initium b) uet consummatione B uet consummatione ad initium

D gtossam sustutit Koppius ex Fortun. || 12 quinque B

lui D II exempto B1 || 13 idë BD item Koppius ezemptum

uerisimite, id est quod de comoedia sumitur Fortunatianus ni.il .

Halmius || 16 positionem Halmius ex Fortunatiano propositionem

Br (sed prosotionem R) \\ 17 genitiuo B gefto D ||

18 habitionem B hambitionem R habitationem Rm b habitum

Koppius || 20 simut Hatmius ex Fortunatiano simite BR || 'immo

uet a consequentibus i/t habet Fortunatianus' Hatmius || 22 apo

tes synzugias BR || coniunctione R1 ut tibri Fortunatiani ||

23 ut**si eum B (si det. b) ut qui eum (deteto qui) R || 24 a

от. А» ||

190 MARTIANI CAPELLAE

qualitate ut 'si iracunde fecit, sine ratione fecerit'. a quantitate

ut 'si seruus est, eodem modo factum sit'. a coniunctis

id est <шо TÚJV f ГТТОС6OС KOt cиvGéтшv , ut

fasces et toga, sella curulis magistratuum ornamenta sunt.

item partitio est id est biaipecic per omnes circumstan- 5

tias id est cum partimur per personas tempora et cetera,

quae uarietas grata discriminat.

560 INARTIPICIALIA AEGVMENTA diuiduntur in praeiudicia,

in rumores, in tormenta, in tabulas, in ius iurandum,

in testes. quae similiter quem ad modum et artificialia ю

tractat orator. in argumentis autem cauendum est ne in

185в aliqua parte nobis noceant, ne inter se discrepent, ne milgaria

sint, ne cum aduersario communia, ne alte repetita

aut supra dignitatem causae aut infra dignitatem.

De confirmatione breuiter memorad. nunc ВБРНЕ- 15

HENSIONIS praecepta uideamus. reprehenditur enim

actio aduersarii aut redarguendo, cum aut totum argumentum

aut partes eius contra facere monstrabimus ; aut re

pugnando cum docemus falsa esse pro ueris assumpta uel

illa ex his non effici; aut compensando, si [contra argu.- 20

mentum quod aduersum nos est aliud opponamus.

56l QVAESTIONVM duo sunt genera. dicitur enim ттроri-

8—21 = Fortunatianus II c. 25 || 22 — p. 192, 8= Fortunat.

II 26 sq.

1 Чтто s. ratione fecit et deinde factum est' Hatmius ||

2 si seruus est] u. Hatт. rhet. p. 110, 14 || coniugatis b \\ 3 id

от. B1 || ATTOTONTTTOCeOC KAI CYNC6TON (uet CYN66-

TON; b: CYNT6TON) BR diro TUV irpocóVTшV etc. Halmius ||

fasces liotores toga recte Fortunatianus || 5 partitio est (pariitio

* G B partitionem R) id est dieresis (dieresin R) BR a partitione

id est dirô тf)c btaipéceiuc p 'ut est apud Fortunatianum

p. 116, 17, sed uidetur potius Capetta errasse' Hatmius || 8 inartificialia

argumenta Hatmius inartificiatia artificia BR inartificialia

6 || 9 in (ante ius) от. B1 || 12 nec atte Ь \\ 14 aut

supra B corr. ex asupra || 17 redarguendo p remarguendum

BR remarguendo br \\ 18 monstrauimus B1R |I 20 illa addidi

(ex his sumta non effici Hatmius) \\ offici Л || compensando b

compensandum BR \\ 22 praemissus est titutus DE QVAESTIONIBVS

in BR || proegumenos BR ||

LIBER V . 191

quae a nobis inducitur ut confirmetur. ab aduersariis

autem quae infertur <et repellenda est, dicitur

dtvcrfKdia. uerum superior quaestio, quae a nobis infer

tur, modis fit duobus, ut aut singillatim separatae inducan-

5 tur, aut plures coniunctim. inducimus autem easuarie:

aut per simplicem propositionem aut per partitionem aut

per figuras, quas dianoeas dicunt. qui locus multiformis

est. nam paene tot sunt occasiones inducendae quaestionis

in hoc genere, quot sunt figurae sententiarum. fit бе-г

10 enim aut per solutionem id est кaт' аváXuciv aut per adiectionem

aut per praeteritionem aut per concessionem

aut per reprehensionem aut per seiunctionem id est acpopicцóv

aut per admonitionem aut per dissimulatam pro

positionem aut per repetitam aut per mstructam aut per

i5 partitam aut per similitudinem superioris quaestionis aut

responsionis, aut per inuersionem id est cum primam

illam> quaestionem tractamus quae secunda est, dein

quae prima.

Etiam eam quaestionem, quam aduersarii intulerint, 563

20 isdem modis refutare possumus et adicere solemus cum

aliquid aut obscure abuersarius posuerit aut augendi potius

causa dixerit quam probandi aut cum per hypophoran

gradum facimus nostrae propositions aut cum aduer

sarii propositionem in nostram partem conuertimus, quam 186G

25 peristrophen uocamus, aut cum secunda proposita quaestione

primam tractamus. et hoc faciendum uel cum elegantiam

uarietatis adfectamus ucl cum prima quaestio ad-

2 est dicitur ¿Л est igitur B \\ 5 inducimus Hatmius dи-

cimus BD || G praeparationem codd, Fortunatiani || 10 enim

aut D enim et B || cata antetoesm B catantelixm D ката bia-

Xиciv p |I aut per adiectionem BD ante id est dcpopicцov

habent, secunilum Fortunatianum transposuit Koppins || 11 et per

praeter. B1 \\ 12 aut per reprehensionem от. codd. Fortunatiani

|| 14 aut per repetitam non habet Fortunatianus nec

uerum uidetur Halmio \\ aut instructam B \\ 16 'immo primo

ut habet Fortunatianus uel primum cum Grotio'1 Hatmius \\ 20 hisdem

BR || 21 agendi Л || 22 per hypophoram add.pcf.Foriunat.

p. 117, 15 || 25 quaestione D quaestionem BR \\

192 MARTIANI CAPELLAE

uersus nos ualde facit et non est in primo loco ponen<la.

in hypophora cauendnm est ne plene et copiose ponatur,

quamquam aliquando irridendi aduersarii causa, si hoc

augeat, de quo nulla quaestio est, exaggeranda a nobis

est, aut ut quod discrepat ostendamus. hypophorae tribus 5

modis imminuuntur adiectione uerborum, immutatione,

detractione. hypophora est autem intentio aduersae partis,

anthypophora responsio eins.

664 ANACEPHALAEOSIS est ueluti a capite causae breuis

repetitio quaestionum. anacephalaeosi non semper ю

utendum est sed quando aut partitionem t'ecimus aut

quando in multas quaestiones causa processit, Ha tamen

ut summam cuiusque, non partes partium retexamus. qua

quidem utemur etiam in alia parte orationis, cum iudicis

memoria fortasse succumbet, quae res tunc èттшеркцóс i5

uocatur. anacephalaeosis tamen nulla pars orationis est

sed epilogi quaedam portio.

565 EPILOGVS enim tres partes habet: enumerationem

praedictam, indignationem quam beivшciv dicimus, miserationem

quam OÎKTOV uel IXeoc memoramus. sed di- 20

nosis ex locis argumentorum. nam bis non tantum res

probamus, uerum etiam augemus. sed conquestio id est

miseratio isdem ex locis argumentorum sumUur quibus

et indignatio. peroratione lamen non in <fine tantum

orationis utendum sed ubi materia permiserit id est in 24

digressione principiorum aut narrationis assiduae sed et

quaestionum non numquam. in epilogo generaliter obseruandum

ut breuis sit, si quidem commotus iudex slatim

dimittendus est ad sententiam proferendam, dum aut

9 — p. 193, 2 = Fortunat. II c 31

3 si hoc augeat suppteait Hatmius e Fortunûtiano p. U8, 2 \\

4 quaestio quaê exaggeramus />' II 5 aut add. Hatmius || 6 detractatione

BR || 11 facimns b \\ 20 OÎKTOV Hatmvis yctosin

B ystostin R |I 20 sed] sumitur uet sed sumitur Hatmius

23 isdem ex locis Hatmius his loois BR || 26 degressione B'

29 ferendam Fortunatianus II

LIBER V 193

aduersariis irascitur aut tuis miseretur lacrimis aut reorum

afflictatione commotus est.'

Adhuc adserenti innuit ipse Cyllenius ut ad terminatarum

coetum nubenti.sque transiret obsequium. quo con-

5 specto asserta determinaite ad Pbilologiae consessum fiducia

promptiore perrexit eiusque uerticem deosculata cum

sonitu — nihil enim silens ac si cuperet> faciebat — so

ror um se consortio societatique permiscuit.

Tandem loquacis terminata paginae 566

10 asserta cursim, quae tamen uoluminis

uix umbilicum multa opertum fascea

turgore pinguis insuit rubellulum.

quod si probatur et caret fastidio,

non milla promet quae nouella texuit

i5 diditaque fient quae uetustas praeterit:

sin sanna typhi naris imum torseris,

pigebit arma horruisse caelites,

formidinisque tunc locus mouebitur,

Siluane, falcem cum petis Saturniam.

20 at tu reclamans rhetorum turbam tuba

clangore uerso Tulliana percrepans

in castra abibis, quo nec osor inuidens

nec liuor ater te sequatur praecluem.

1 reorum scrípsi rerum BD || 2 afflictatione BD afflictione

b || commotus st (uet si) adhuc /» commotus sic adhuc .O

commouetur. sed adhuc b || 3 innuet /•í || terminatarum (seit.

disciplinarnm) /> tminarum corr. atia т. 2 in feminarum Ti feminarum

D || 4 nubentesque B1 \

si Hatmius \\ 14 nonuella B'R1

13 qui si B quis si Л1 quae

15 diditaque B deditaque

R || 16 tyfi B tifi R || torserit Ь || (sin sanna typhum nare sima

intorserit ÄeiVmws adüuid. Metaт. XIIII 95) \\ 20 turbam Hal

mius: от. B scarum Rb || 22 nec B sed ee in ras. || 23'tibor

B'Ri \\ 24 MARTIANI MINNEI FELICIS CAPELLAE DE

AKTE KHETORICA (rethorica R) LIBER V EXPLICIT BR \\

MAKTIAM.H CAF£LLA 13

194 MARTIANI CAPELLAE

< LIBER VI

DE GEOMETRÍA

188 в 'Virgo armata decens, rerum sapientia Pallas

aetherius fomes mens, et sollertia fati,

Ingenium mundi, prudentia sacra Tonantis, з

ardor doctificus nostraeque industria sortis

quae facis arbitrium sapientis praeuia curae

ac rationis apex diuumque hominumque sacer voue,

ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi,

celsior una loue, flammantis circulus aethrae ю

етттас in numeris, prior igni, tertia Luna,

quam docto assimilant habitu qui agalmata formant:>

568 hinc nam tergeminae rutilant de uertice cristae

quod dux sanguineo praesulque corusca duello,

viel tibi quod fulget rapiturque triangulus ignis: i5

569 hinc tibi dant clipeum, sapientia quod regat orbem,

uel rationis opem quod spumea proelia poscant,

hasta etiam uibrans penetrabile monstrat acumen,

Lymphaseum magis est et scutum circulus ambit :

570 hinc iam uernicomae frondent tibi munera oliuae, 20

artes cura uigil per te quod discat oliuo ;

571 glaucam dant uolucrem quod lumina concolor igni es,

tuque ignis flos es cluis et YXaикштпс 3AGrivri.

an mage noctiuidae tibi traditur alitis usus 2ä

quod uigil insomnes ducat sollertia curas?

INCIPIT DE GEOMETRÍA (GEOMETRICA N) LIB. VI

FELICITER. inscriptum in BD \\ 8 nus BD || 11 etitas D fl

ignis ut uidetur B1 || tunae ut uidetur B1 \\ 12 formant Grotins

armant BD \\ 18 asta BR \\ penetrate B1R || 19 timfaseum B

tinfaseum R \\ 22 ad quod add. quae r || lmmun. scripsi lumi-

лe BR || 23 claucopis athenae BR \\ 24 unde age Barthius \\

LIBER VI 195

573

574

189 G

pectore saxificam dicunt horrere Medusam 572

quod pauidum stupidet sapiens sollertia uulgum.

arcibus urbanis ueteres tibi templa sacrarunt,

quod ratio amplificet quodque est elatior urbe.

5 binc de patre ferunt sine matris foedere natam,

prouida consilium quod nescit curia matrum,

consultisque uirum praesis : binc dicta uirago.

о sacra doctarum prudentia fontigenarum

sola nouem complens, Musis mens omnibus una,

10 te precor ad proprium dignata"illabere munus

inspirans nobis Graias Latiariter artes.

Ago tibi habeoque, diua, persoluensque perpetes de- 575

bebo grates, quae optatis fulgida dignaris annuere. nosco

uenerorque quod uidi. parent denique iam ingressurae

i5 artes obsequio electissimae feminarum , quae decentem

quandam atque hyalini pulueris respersione coloratam

<uelut mensulam gestitantes ad medium superi senatus

locum fiducia promptiore procedunt. sed quae istae sunt

quidue gestitent gerendorum inconscius non a'duerto.' hic 576

20 ut lepidula est et quae totam fabellam ab inchoamentorum

motu limineque susceperit, Satura iocabunda 'ni fallor'

inquit 'Felix meus plurimum adfatimque oliui, quantumque

palaestras perluere »el sponsi ipsius posset, superfluo

perdidisti dispendiaque lini gerflagrata cassum deuorante

25 Mulctfero , qui tot gymnasiorum ac tantorum heroum matrem

Philosophiam non agnoscis, saltem cum per eam

luppiter dudum caelestis consultum senatus tabulamque

uulgaret cumque ad Philologiae concilianda consortia

procum adfatum conubialiter allegaret, ne tunc eam no-

30 scere potuisti ? sed quia nunc Arcadicum ac> Midinum 577

sapis praesertimque ex illo quo desudatio curaque distri-

4 quoque B' \\ ilia b est BR \\ urbe Grotius urbes BR ||

10 te precor Barthius in membranis se inuenisse mentitur deprecor

BR ll 13 quae от. B \\ fulgida Koppius futcida BR

16 coloratum B1R \\ 21 satyra Ы) \\ 22 affectimque D

23 superfluuio Z> || 25 gemnasiorum B gimnasiorum 6

27 consuttumque tabutam senatus D || 28 uulgarit b || 30 archadicum

D \\ medimnnm Ь || 31 ilto от. R ||

1 ^

.

13*

196 MARTIANI CAPELLAE

ctior tibi forensis rabulationis partibus inligata aciem in

dustria1; melioris obtudit, amisisse mihi uideris et hnius

matronae memoriam , et iam eiusdem germanam uoluisse

578 nescire. illa namque parili quam accinctam cernis officio

TTaibeics uocitatur, femina admodum locuples et quae illas 5

Croesias Dariasque prae suis opes gazasque despiciat.

haec utpote talentorum conscia in omnium rara congressus,

nec cuiquam facile primores saltim uultus superba

committens plerumque tamen adhaesit arrisitque pauperibus,

magisque illis quos aut pedibus nudos aut intonso 10

crine hispidos aut sordenti conspexit pallio semitectos:

190 G denique si Marcum Terentium paucosque Romuleos excipias

consulares, nullusiprorsus erit dines, cuius ista limen

579 intrarit. aides igitur utrique feminae quam insit fastuosa

censura , tamen utraeque Mercurialis ministrar, , quae ue- v>

niet, officio praeparantur. illud quippe quod gerulae

detulerunt abacus nuncupatur, res depingendis designandisque

opportune formis , quippe ibi uel lineares ductus

uel circulares flexus uel triangulares arraduntur amfractus.

haec totum potis est ambitum et circos formare 20

mundi, elementorum facies ipsamque profunditatem adum

brare telluris: uidebis istic depingi quicquid uerbis uisum

non ualeas explicare', 'nimirum' inquam 4sta quae neniet

Apellem Polycletumque transcendit : ita quippe memoratur

posse omnia effigiare ut labyrintheus Daedalus eam 25

580 credendus sit genuisse. et cum dicto prospicio quandam

feminam luculentam radium dextera, altera sphaeram

solidam gestitantem amictamque laeuorsum peplo, in quo

siderum magnitudines et meatus, circulorum mensurar,

conexionesque uel formae, umbra etiam telluris in caelum so

quoque perueniens uel lunae orbes ac solis auratos ca-

581 liganti murice decolorans inter sidera uidebatur. ipsum

1 fabutationis Br rabulationis bR || pastibus B || attegata

Bi |[ 3 matroniae R \\ Ь pedia BR \\ 8 sattem B ll

12 terrentium R |l 13 diuea addidi || ad cuius add. q istius r ||

18 oportuna BR |] 19 anfractus R \\ 20 haec scripsi hie BR П

22 hie R || uisum B et uisa Ь uisu R \\ 24 appetlen BR |[

potyclitumque B1R || 25 tabyrintus BR tabyrinteus 6 ||

LIBER VI 197

ir.

20

583

191 G

30

uero uernantis aethrae <]colore fulgeb'at, denique etiam

in usum germanae ipsius Astronomiae- crebrius commodatum,

reliqua uero uariis illilum diuersitatibus numerorum,

gnomonum stilis, interstitiorum ponderum mensurarumque

formis diuersitate colorum uariata renidebat.

crepidas peragrandae telluris causa easdemque permenso

orbe contritas uiatrix infatigata gestabat. quae quidem 582

ingressa senatum deum, licet quot stadia e terris in caelum

quolque ulnas, quot denique digitos permensa sit instaret

absoluere, tamen louiali caelestiumque maiestate

contacta ad illam abaci renudati mensulam circumspectans

camerae exterioris ornatum et laqueata sideribus

pala->tia properauit.

constitit attonito spectans stellantia uisu

et decuit crinis puluereique pedes.

ipsa etiam laeua sphaera fulgebat honora

assimilis mundo sideribusque fuit.

nam globus et circi zonaeque ac fulgida signa

nexa recurrebant arte locata pari.

tellus, quae rapid um consistens suspicit orbem,

puncti instar medio haeserat ima loco.

hanc tener et uitreis circumuolitantibus auris

aer complectens imbrificabat aquis:

quae tamen inmenso quo cingitur illa profundo

interriuata marmore tellus erat:

texerat exterior qui fulget circulus orbis

aetheris astrifico lumina multa peplo.

hinc nitidus rutilum Titan succenderat orbem

moxque im¡tata pium ladea Luna diem.

sic oculos igitur furuae splendescere noctis

584

585

4 gnominumque D || inter-

9 instaret absoluere Susius

instanter absotuere BD instanter absolueret Grotius || 11 con

tracta bD || 12 camarae D \\ excelsioris Susius || 15 crinis

br inis B crini R || 20 quo Heinsius in Burт. Ouidio 11J p. 12 У

euscipit B1R ¡| 21 pro haeserat coni. sederat Heinsius \\ ima

3 uariis Grotius uersis BD

stitionum Ы>'\\ 5 uariegata B1

Heinsius una BR

|| 22 circumuolitabilis B'R || 28

30 (oculo spledescere B1R1) || igitur fnruae oculos BR: uerba

transposuit Vutc. ||

198 MARTIANI CAPELLAE

cerneres ex auro ut sacra Паnиna micat.

sic Cypris Oceani perfuso sidere lymphis

Lucífero annuerat lumina tota suo.

omnia compar habet paribus sub legibus ordo

nec minus haec mira est quam domus alta deum. б

hanc mundo assimilem stupuit Trinacria tellus

Archimedea astrificante manu :

о felix cura et mentis prudentia maior

corpore sub nostro aequiperasse louem.

586 tandem igitur reglutinatis ab aethrae interuibrantis admi- ю

ratione luminibus decenti conlustrans diuos conspectansque

censura, cum omnibus reuerenda uenerabili dignitate

et magistra <ceterarum quae notae diuis sunt [artibus]

diceretur, exquisitum est eruditionis arcanum ut ab ipsis

praeceptionis cunabulis auspicata depromeret. tum illa i5

remoto paujulum obstaculo contorti crinis a facie orisque

luculenta maiestate resplendens atque abaci sui super-

587 fusum puluerem mouens sic exorsa 'licet Archimedem

meum inter philosophos conspicata Euclidemque doctissimum

in astruendae praeceptionis excursus potuerim sub- 20

rogare, ne impolitum quicquam subsisteret assertorum

aut profunditas caligaret, tamen congruentius ipsa uobi-

192 G scum , quia Cyllenium excludit ornamentum, illi etiam

Helladica tantum modo facultate, nihil efíantes Latiariter,

atticissant quae etiam ipsa eos edocui, quod numquam fere 25

588 accidit, Romuleis ut potero uocibus intimabo/> ac prius

uocabuli mei promenda ratio, ne indecenter squalentior

peragratrix caelicolarum auratam curiam et interstinctum

cylindris gemmantibus pauimentum rurali respersura

puluere credar intrasse. Geometria dicor quod permea- so

tam crebro admensamque tellurem eiusque figuram magnitudinem

locum partes et stadia possim cum suis ratio-

2 cf.Verg.Aen. VIII 589 \\ 10 ammiratione BR || 13 ar

tibus deteui \\ 19 philosofos D ll eoctidemque BD \\ 23 excudit

B || 24 eltadica BD \\ faccultate D \\ efantes D \\

laciatiter I) || 25 ipsa eos scripsi ipsos BD \\ 27 exquatentior

B squatentior b xquatentior R et squalentior Vutc. у 30 geo

metrica r II 31 ammensamque BR \\ 32 partis B1R \\

LIBER VI

nibns explicare neque ulla sit in totius terrae diuersitate

partitio quiím non memoris cursu descriptionis absoluam'.

quo dicto quoniam fuerant in deorum senatu quam 539

plures qui neque toti terrei essent neque ipsam umquam

5 dicerent se calcasse tellurem , ipse etiam luppiter curiosius

totius terrae latebras uellet exquirere, credo necubi

decentes puellas isto quoque saeculo is uersiformis etiam

cupitor audiret: boc igitur promere Geometria primum

iubetur ac demum cetera astruendae praecepta artis ape-

10 rire. tum illa

'Formam totius terrae non planam, ut aestimant 590

positioni qui eam disci diffusions assimilant, neque

concauam, ut alii qui descendere imbrem dixere telluris

in gremium, sed rotundam globosam, etiam sic ut

i5 secundum Dicaearchum asseuerant. namque ortus obi- 591

tusque siderum non diuersus pro terrae elatione uel inclinationibus

haberetur, si per plana diffusis mundanae

constitutionis operibus uno eodemque tempore supra

terras et aequora nituissent aut item si emersi solis ex-

20 ortus concauis subductioris terrae latebris abderetur. sed 592

quoniam posterior assertio mage despicabilis opinationis

cassae uilitate tenuatur, illam priorem, cui etiam physicus

Anaxagoras accessit, praestat exigere, quamuis non nullas

credatur adstruere rationes. quippe dicit -planam terram

25 ortu occasuue solis aut lunae perspicue comprobari, qui

mox, primi luminis fulgor ut emerserit, confestim ad obtutus

nostros directis lineis diriguntur, quod magis indubitabilis

probamenti fiet, si in litore consistentes obstacula 193 в

montium <Yelinquamus. quod si Ha esset, cunctis supra

so terras degentibus eodem tempore emergentia uiderentur

occasusque uno obitu condita cunctas ualerent tenebrare

4 terrei b terris BR || ipsam b ipsi BR || 7 his R \\

8 geometrica r |j 11 forma R \\ 12 position! B positione 6

possitioni R possitionem r \\ assimulant BR corr. p || 13 discendere

ñ || 15 secundus dicearcus asseuerat BR quod

correan \\ 17 per det. in B || 22 ad cassae add. al causae b П

utilitate Л |I 23 utlas B1 || 24 astruere B || 26 ut от. B1R ||

31 condita induction in B

200 MARTIANI CAPELLAE

terras, ac falsa Romulei uatis exploderetur assertio qua

docet

nosque ubi primus equis Oriens adflauit anhelis,

illic sera rubens accendit lumina Vesper.

593 quin etiam cunctae noctes ac dies similibus interstitiis ho- &

risque semper paribus conuenirent nullique parti telluris

uel apparerent certa uel alia sidera negarentur. at cum

Arctoa conuersio supra uerticem uoluatur Hesperiae,

apud Troglodytas Aegyptumque confinem ignoto occultoque

penitus sidere nescitur : cum Canopum ac Berenices ю

crinem stellas admodum praenitentes Scythia Galliaeque

atque ipsa prorsum non cernat Italia , cum illae> antarcticis

terris conspicuae ac praenitentes et uelut perpendiculatae

capitibus suspectentur : in Alexandria etiam Canopos

quarta parte interstitii signi unius ultra terras emi- i5

neat, Trionesque geminos ut deuexa non cernat; cum in

Arabia Nouembri mense sub noctis auspicio Helice non

conspecta secunda uigilia prospectetur, in Meroe solstitio

tantum exiguaque breuitate conspicitur, ubi circa ortum

Arcturi cum die nascitur, quae item in India Patalitano 20

portu prima tantum parte noctis aspicitur, in qua etiam

in Maleo monte quindecim tantum diebus annuis uidetur ;

quis igitur dubitet [et] globi deuexioris oppositu alia inconspicua

fieri atque alia uelut sphaerae curuationibus

594 eminere? additur ad fidem globi rotundioris ambigentibus 25

asserendum quod solls lunaeque deliquia in occasu facta

orientis incolae non uiderunt itemque in ortu si accidant,

a tota Brittania atque occasiuis regionibus ignorantur;

etiam in mediis plerisque regionibus horarum diuersitati-

§ 593 ex parte ex Ptinio II 178 J| § 594 ex Plin. II 180:

de Martiani errore uid. Harduimis

3 Verg. Georg. 1 250 || 5 orisque D || 8 haesperiae B ||

9 trogoditas BD || egiptumque D || 11 crimen B1 || sehytia

B schythia Ь || 12 antarticis BR \\ 15 quarte R \\ signi

unius Koppius ex Ptinio signitis BR || 16 non Rb nnnc B \\

20 cum B || Patalitano Koppius cf. Ptin. II 184 patanitano R

patàùi'tano B || 23 et deteui \\ 27 que deletion in B j|' ac

cedant B1R || 29 plerumque B1R ||

LIBER VI 201

bus uariantur; sic ut in magni Alexandri uictoria hmam

noctis secunda hora defecisse Seruius Nobilis in Arabia 194 G

nuntiauit, quod in Sicilia in exortus primi splendore conspectum.

-j- Alpiano et Fonteio consulibus undecimo ka-

5 leudas Maias defectus solis fuit, qui in Campania diei

septima uisus in Armenia eiusdem diei undecima comprobatur.

quod factum est utique sphaerae circuitu moras

per inflexus rotunditatis subinde uariante. denique ipsa 595

uasa, quae horoscopa uel horologia memorantur, pro lo-

10 corum diuersitatibus immutata componuntur alioque gnomone

ultra quingenta stadia discernuntur, umbris pro

locorum aut elationibus celsis aut inclinationibus infimatis.

hinc est quod in Meroe longissimus dies duodecim aequinoctiales

horas et alterius bessem secat, Alexandriae

i5 quattuordecim, in Italia quindecim, in Brittannia decem

et septem. solstitiali uero tempore cum caeli uerticem

Sol in-<uectus subiectas deorsum terras perpetui diei continuatione

conlustrat itemque brumali descensu semiannuam

facit horrere noctem, quod in insula Thyle comper-

20 tum Pytheas Massiliensis asseruit. his temporum diuersi

tatibus assertum ni fallor globosam rotunditatis flexibus

babendam esse tellurem. sequitur ut quem mundi locum 595

quamue granditatem sortita sit àpprobemus. circulus

quidem terrae ducentis quinquaginta duobus milibus sta-

25 diorum, ut ab Eratosthene doctissimo gnomonica subpu-

§ 595 — 201, 12 infimatis ex Plin. II 182. retiqua ex

Plin. II 186 || § 596 — 598 non uidentur ex Cleomede cycl.

theor. c. 10 (cf. Bernhardyi Eratosth. p. 57 sq.) excerpta esse,

quod censet Delambre hist. astron. I p. 310 ||

2 hora odd. br || 4 alpiciano b Vipstano apud Ptinium ||

calendas B || 5 diei b die BR (hora add. Vиlc.} \\ 9 orispica

BR oroscopa b || orotogia BR orologica b \\ 12 infirmates R ||

13 aequinocciales R \\ 14 oras B \\ besem BR bissem b |[

alexandreae B alexandria i || 17 deorsum Mynac. 1 teuorsum

BD || 18 discensu B descensus b \\ 19 orrere BD

oriri b || tyle BD \\ 20 pyteas BD fl 21 rotonditatis Ъ \\

23 circutus scripsi circulum BD || 25 eratostene D || gnojnionica

D ||

!

202 MARTIANI ClPELLAE

£97 tatione discussum. quippe scaphia dicuntur rotunda ex

aere uasa , quae horarum ductus stili in medio fundo siti

proceritate discriminant, qui stilus gnomon appellatur,

cuius umbrae prolixitas aequinoctio centri> sui aestimatione

dimensa nicies quater complicata circuli duplicis 5

598 modum reddidit. Eratosthenes uero a Syene ad Meroen

per mensores regios Ptolemaei certus de stadiorum nu

mero redditus quotaque portio telluris esset aduertens

multiplicansque pro partium ratione, circulum mensuramque

terrae incunctanter quot milibus stadiorum ambiretur w

absoluit.

Comperta est terrae breuitate rationabili magnitudo :

locus eiusdem ac positio doceatur. quam in medio imoque

mundi immobilem stare multiplicibus monstratur

assertis [quae] siue ante constitutionem mundi in eodem i5

loco fuerit, ex quo moueri non potuit ac dehinc diuulsis

a .confusione primae commixtionis elementis undarum in

mensa et uolubilis latitudo aërisque halitus undiquesecus

circa terrae Stationem diffusus artarit mediumque fecerit

quod teres ac uolubilis circumclusit ; 'siue quod in sphaera 20

efficitur imum omne quod mediiïm est, dum paribus ab

extimae rotunditatis ambitu lineis quicquid eas sustinet

600 constipatur. imum uero iam necesse est sui extremitate

consistere, quia inferius quo decidat non est. omnia

etiam pondera in eam desuper cadunt ut imber, grando, 25

nix, fulgura atque ipse, qui in cius penita praecipitatur,

Oceanus et fluenta latentia, quae fundo uoluuntur in imo.

uides igitur eam, quae undas cunctaque sustentat, artatam

ex omnibus nihil subicere quo secedat. media igitur credenda

est, quia postrema. quod praesertim aequinoctialis so

2 orarum BD \\ 5 dnpticis ñ || 6 redidit Л

nes BR || ab B1R || suene B syene b siene R

eratoste-

7 ptolomei

B phtotomei R || 9 mensuram Bernhardyus Eratosthenica

p. 59 || 10 quod B1R \\ 15 quae deteui || siue scripsi sibi

B (deteta ut uidetur s) et R || constitutione R \\ 18 atitus BR \\

19 difusus B || artarit B (i in ras.) artaret /i || fecerat Br

fecerit 67i || 20 quod p quo BR \\ 24 ex B \\ 26 futgora R \\

27 oceanos B'R \\ 29 subiacere r II medio bR lI

LIBER VI 203

temporis interstitia manifestant: nam pares horarum me

tas tam antemeridialium quam etiam postremarum, et tam

diei quam noctis horologia manifestant. quo documento 601

clarum est tantundem undiquesecus ab terris abesse cae-

5 lum, quod item duobus circulis edocetur solstitiali et brumali.

nam utique quantum interstitii dies habet, cum

caeli culmina sol elatus inlustrat, tantum spatii longior

nox, quam sol in brumam decidens [repraesentat. itemque

quicquid singula signa zodiaci intercapedinis luci con-

10 tulerint tantundem <sole e contrario rutilante umbris

noctis ignoscunt, quod utique undiqueuersum probat tan

tundem circulos sideraque distare mediamque esse tellurem.

quod si congrue uidetur assertum, iam partes eius,

quas ipsa permensa sum, perhibebo. 602

i5 Orbis terrae in quinque zonas siue melius fasceas 196 g

dico pro rerum diuersitate discernitur, quarum tres in

temperies multa contrariorum nimietate relegauit. nam

duae quae axi utrique confines, algore inmenso et frigo -

ribus occupatae, desertionis causas pruinis ninguentibus

20 praebuere . media uero tlammis atque anhelis ardoribus

torridata propinquantes animantum amburit accessus,

aliae autem duae uitalis aurae halitu temperatae habitationem

animalibus indulserunt. quae quidem per totius

rotun-)>ditatem telluris incuruae tam supernum hemi

a5 sphaerium quam inferius ambierunt. nam utique terra 603

duas sibi partes hemicycliorum quadam diuersitate dispescit

id est unam habet "supernatem, quam nos habitamus

et ambit Oceanus, et aliam infernatem. sed haec superior

Í orarum BR || 2 an pomerulianarum scribendum? ||

3 orologia BR || 8 quam scripsi cum BJt \\ im B1R || 9 zo

diaci b zoziazi BR || intercapedinis b intercapedines BR ||

tuci Ь loci .ЯЛ || 10 e от. B || contraria А1 || 14 perabebo^í

peribebo b peribeo D || 15 fascias D sed cf. script. hist. Aug.

I p. 246, 12 ed. Berot. || 16 ad diuersitate add. ai necessi

tate 6 || 17 a post mutta add. p \\ retigauit BL tigauit D \\

19 dissertionis D \\ ningentibus D || 20 anetis BD \\ 22 atitu

B1D || teporibus Heinsius in Burт. Ouidiô tip. 234 temporibus

BR |f 24 emispherium BR \\ 26 emicyctiorum BR fl

dispescit Grotius despicit BR (dispicit B1) ||

204 MARTIAN! CAPELLAE

initium habet a solari ortu, illa incohat a lucis occasu,

604 quem circulum Graeci horizonta perhibent. uerum quia

illae zonae uolubilitatem utriusque partis includunt, decem

utrimque circulo suo faciunt regiones, e quibus;haec, quae

a nohis habitatur, est una atque ad aquilonem uersus et 5

septem triones ascendit, altera quae contrario ad meri

diem atque austrum fertur, quam habitare illi aestimantur

605 qui uocantur CÍVTOÍKOt. similiter ex infernatibus duae.

sed hi qui nobis obuersi antipodes memorantur, qui con

tra illos quos avTOÍKOUc diximus, otvтixGovec appellantur. ю

sed nos cum illis diuersitas temporum uelut quadam contrarietate

discriminat. nam cum aestate torremur, illi

frigore contrahuntur; nam cum hic uer pubescit florentibus

pratis, illic edomita aestas teporibus autumnascit; hic

bruma, solstitium illic apparet; nobis Arctoa lumina spe- и

606 ctare permissum, illis penitus denegatum. antipodes

autem nostri unum nobiscum tractum perferunt hiemis et

flagrantiam communis aestatis, sed noctem diuersam diesque

contrarios ; scilicet aestate nobis grandes dies prolixaeque

hieme noctes, illis aestate grandes noctes pro- 20

í97í? lixique hieme dies nobisque septemtrio conspicabilis

illos lateat sine fine. ita etiam his qui аvтOÎKOi uocantur,

antipodes sui quattuor anni tempora nouere communia,

ac polum qui est ad austrum, antipodibus suis nobisque

607 penitus ignoratum soli suspiciunt. qui autem in media a5

fascea sunt, his cotidie ortus occasusque mutantur, et

supra quos sol est his citius exoritur tardiusque mersatur.

aequinoctiali autem tempore et oriens et occidens simi

liter apparebit neque ulla astra sunt quae illorum obtuti-

1 incoat BR inchoat r ll 2 orizontam BR orizontem Ь ||

3 partes Л II 4 utriqne Л e post quae add. p |¡ 10 ANTlkOYC

BR || ANTlKTONGC B ANTlKON6C R \\ 11 tad ittis

add. aï ab b || 14 autumnescit R || 15 arcto R \\ 19 scili

cet scripsi licet BR || nobis от. B'R || 19 prolixasque BR

quad correxi || 20 hyeme от. .О'Л || illis aestate grandes no

ctes prolixosque (prolixique scripsi) hyeme dies in marg.

add. Ь cт. BR \\ '22 ante lateat от. illos B1 iltis от. Л1 ||

23 rid antipodes add. q. Ь || ad suis add. al nostris Ь || 25 ad

soli add. ilti Ь || suscipiunt Л ||

LIBER VI 205

bus denegentur, et quae una illis oriuntur, simul ueniunt

in occasum. <hi dies cunetos pares suis noctibus intuentur

nec ullas meridiano die metiuntur umbras ; eorumque

antipodes dies noctesque sub eadem longitudine patiuntur.

s cum autem solstitii properantia peragendi per eosdem

transeat et iam brumam itidem sol reuertens similiter per

illos iter ducat et procul ab his utrimque secedat, dubium

non est quin bis hiemem et secundo patiantur aestatem;

quibus cum ortus solis est, eorum antipodibus appa-

10 ret occasus. nerum illae duae regiones, quas fasceas item 608

dixi, quarum una uicinantis Plaustri algore crustatur, al

tera transaustrini halitus desertione contrahitur, antipodas

proprios non habent sed ipsae sibi inuicem contraria flunt

habitatione antipodes nullosque ortus siderum absque>

i5 planetis utrimque' nouerunt, quae quidem illis non supra

caput eunt sed de medio lateris oriuntur. stellae etiam

fixae caeli sex uidentur mensibus, sex itidem non appa

rent, ortiuusque circulus aequinoctialis illis est, senaque

ex zodiaco signa conspiciunt. denique sex mensibus dies-

20 que noctesque patiuntur, ut utrisque poli axisque termini

supra uerticem uideantur. sed haec prior Septentrionis,

altera Canopi stellae inlustrata fulgore cetera non no

uerunt.

Quarum regionum habitus prodidit doctissimus Py- 609

25 thagoras, sed ego ipsa peragraui, nequa mihi ignota ui- 198 G

deretur portio superesse telluris. cuius terrae totius am

bitus omnis plenusque circuitus , ut Romanorum dimensione

percenseam quicquid stadiorum 4upputatione memoraui,

est in milibus passuum trecefties et quindecies

so centenis: quo loco non puto transeundam opinationem

Ptolemaei in geographico opere memoratam. idem quippe 610

zodiaci tractum omnemque complexum trecentis sexa-

1 cum ante iltis add. r || 6 in brumam Grotius || 12 atitus

B .i. frigoris add. Ь || 14 antipodae B1D || 17 ante uidentur

add. eis p \\ 18 ortibusque B'R || 19 zoziaco B1R quod deinceps

non notabifur \\ 24 habitus BR at ambitus add. Ь ||

pytagoras BR || 26 habitus BR ai ambitus add. Ь \\ 30 centeuis

Ь centena BR \\ 31 ptotomei BR ||

206 MAKTIANI CAPELLAE

ginta caeli partibus secat, quas singulas in telluris cen

trum ¡la aestimat peruenire, ut unius partis latitudo istic

quingentorum stadiorum mensura temla tur, singula uero

stadia centum uiginti quinque passibus explicata, quae

octies millenos passus absoluunt, unde quingenta stadia, 5

quae sunt partis unius, milia passuum colligunt sexaginta

duo passusque quingentos. uerum illa stadia quingenta

trecenties sexagies complicata faciunt semel milies octingentiesque

centena ; ex quibus milia passuum partition«

praedicta collecta faciunt ducenties uicies quinquies cen- ю

tena. hoc de totius terra« globo oportuit intimari.

611 Ceterum eius longitudo ab ortu ad occasum, hoc est

ab ipsius Indiae extremitate usque ad Herculis columnas

Gadibus sacra tas, octies quinquies centena septuaginta

septem milia sunt, sic ut etiam Artemidorus auctor asse- 15

ruit. nam Isidorus nonagies octies dicit et decem et octo

milia. uerum Artemidorus dimensiom praedictae adicit

quicquid a Gadibus procurrit : nam per Sphenis frontem

circuitu sacri promunturii ad aliud finale promunturium,

quod Artabrum memoratur, procedere dicit terram in 2»

612 <nongenta nonaginta unum milia. quae dimensio item

fieri compendiosior potest, si per maria quis uectus excurrat.

nam a Gange fluuio ostioque eius, quo se in

19S G Eoum effundit oceanum , per Indiam Parthyenemque ad

Myriandrum urbem Syriae in Issico sinu positam quin- 25

§ 611 ex Plinio II 242 || § 612 ex Plinio II 243

5 odies Bottgerus inldhniiarch. иot. X1I1 p. 612 ouioBR \\

quingenta // quinquaginta Л || 7 quingeuta B quinquaginta

It. || 8 faciunt semet milies octingenties q; sescenta (sexeentena

R) ex quibus BR faciunt milies octuagies centena ex

quibus Ь I| 9 (cotlecta praed. part. Rm) |j 12 orto R ||

14 LXXX.LXVIII mitl. pass. Pantos \\ 16 esiodorus Ь ||

et B || 18 sphenis p spinam BR || 19 promuntorii Ь promontorii

R || promuntorium B promontorium R || 20 cartabrnm

fiR cantabrum b corr. p || 21 nongenta nonaginta mitia

et uniim mitle D DCCCXCI Ptinius || 23 hostioque D

24 partyenemque BD || 25 my myrandum B myrandum D

siria« B II

LIBER VI 207

quagies bis quindecim milia. inde proxima nauigatione

Cyprum insulam , Pataram Lyciae, Rhodum, Astypalaeam

in Carpathio mari, item in insulam Taenarum Laconicae,

inde Lilybaeum Siciliae et Caralim Sardiniae tricies qua-

5 ter quingenta milia. inde Gadibus quadragies bis quinquagena

milia. quae mensura uniuersa ab eo mari efficit

octogies quinquies septuaginta octo milia. potest item 6U

aliud terra marique iter ducl per Gangem Euphratemque

fltmium Cappadociam Phrygiam per Aegeum pelagus et

10 Laconicum mare itemque per sinus alios usque Peloponnesum

Leucadem Corcyram , Acroceraunium Brundisium

Romam Alpes et Gal->liam per Pyrenaeos etiam montes

in Oceanum uespertinum, Hispaniae oram traiectumque

perlGades, et omnis mensura attestante Artemidoro asser -

i5 tionibus meis habet milia octogies sexies octoginta quin

que. habetis longitudinem multipliciter memoratam.

Latitude autem eius a meridiano situ in septentrionis 614

caput phirimum minor est. nam utrimque intemperati

aëris nimietate contrahitur. eo accedit quod a septen-

20 trionis plaga Sarmatarum gens copiosaque barbaries accessum

indagandae dimensionis excludit. attamen quicquid

intrepida permeare quiuit excursio competenter admensum

repertaque latitudo habitabilis terrae paene di-

§ 613 ex Plinio II 244 || § 614 et 615 ex Plinio П 245

2 pateram BD \\ licye D || rodum BD \\ astypaleam B

astipaleam D \\ 3 carpatio B carpatheo D || ínsuta BD corr.

Koppius || tenarum B teneclarum ai tenarium b teneclarum

/) || 4 lylibeum BD |I sardiniae uiciens et semel CIII M

pass. Ptinius || trecies D || 5 post inde add. a b || Gadis duodeciens

CL M pass. Pttnius \\ 7 oetoagies D \\ LXVIII Pti

nius || potestate B potest iter b || 8 Her duci B item duci b ||

gangen b || eufratemque BD || 9 cappadotiam D \\ frigiam

BD || egeum BD || 10 peloponessum BD petoponnessnm b ||

11 teucadam B leocadam D \\ acrocerauniam BD \\ 12 pyreneos

BR || 13 spaniae BR hispaniae b ispaniae ñ ||

15 LXXXIX.XXXXV Ptiniui \\ 18 utrique Л || intemperanti

aeris BR intemperania aeris b corr. p || 19 eontraitur

B || accidit br || 22 quiébit B1 \\ ammensum

208 MARTIANI CAPEL L AE

615 midio minor quam dicta est collegisse longitudo, nam

colligitur in quinquagies quater centena sexaginta duo

milia, quippe a littore Aethiopici oceani, qua habitabilis

200<?primum est, ad Meroen, inde Alexandriam Rhodum Cnidum

Coum Samum Chium Mitylenen Tenedum Sigeum- в

que promunturium, osPontiCarambim promunturium, os

Maeotidis, ostium Tanais praedicta dimensio comprobatur.

qui quidem cursus si per maria transeatur, in compen-

616 dium ducit milia sescenta septuaginta octo. huc usque

compertum progressum Artemidorus asseuerat sed Isido- ю

rus adiecit duodecies quinquaginta usque ad Thylen ultimam

tendi. quae quidem opinatio niilii uidetur iucerta.

nam ipsi tantundem latitudinis inesse dico quantum longitudinis

comprehensum. neque enim cum rotundum telluris

orbem astructio superior ratioque monstrarit, impar i5

latus globo poterit prouenire.

Sed supra dicti scriptores aequabilem dixere tellu-

617 rem. rotunditatis autem ipsius circa extima circumfusus

ambit Oceanus, sicut nauigatus undique comprobatur.

nam a Gadibus per Hispaniae Galliarumque flexum occi- 20

618 dentalis plaga omnis hodieque nauigatur. dum autem

diuus Augustus classe Germaniam circumiret, septentrionalem

totum permeauit <Oceauum. nam primum in

Cimbricum promunturium ueniens magno dehincpermenso

mari ad Scythicam plagam ac rigentes undas usque pene- 25

§ 616 ex Ptinio II 246 || § 617 et 618 ex Ptinio II 167

2 XLIIII.LXXXX milia Ptinius || 3 titore R \\ etiopici

BR ethiopiei b \\ 4 rome nidum B rodum cnidum b rodum

gnidum R || 5 chyum B \\ 6 promuntorium b promontorium

R || promuntorium b promonturium Л || 7 meotidis

hostium BR || 8 qui cursus eonpendiis maris breuior fieri

potest LXXXIX mitia Ptinius \\ 9 sexcenta R \\ 10 esiodorus

b || 11 duodeciens centena mitia quinquaginta Ptinius \\

tyten BR || 15 monstraret R \\ 17 aequabilem scripsi habitabitem

BR \\ 18 circa br eir BR \\ 20 ispaniae br spaniae

BR \\ 21 odieque R || 24 promuntorium bD \\ 25 sciticam

B sciaticam D || agrigentes D \\

LIBER VI 209

trauit. de confinio item ab orientis principio et Indico 619

mari pars, quae pergit in Caspium mare, a Macedonum

classibus remigata , dum Seleucus et Antiochus regnauissent.

palus uero Maeotica eiusdem sinus habetur Oceani.

5 item laeui lateris circumflua memorentur. ab ipsis ita- 620

que columnis Herculis , quae in Gaditano sunt litore consecratae,

usque in Arabicum sinum meridianus omnis

permeatur Oceanus sic ut plurimis asseueratur exemplis.

nam eius maximam partem Magni Alexandri sulcauere 62t

10 uictoriae. in eodem Arabico sinu constituto Gaio Caesare

Augusti filio , Hispanarum nauium naufragium et eiectae

fragmentorum reliquiae paruere.^) item Hanno dum Pu- ¿Oiff

nicum floreret imperium Mauritaniae circuitu ac dehinc

meridiani nexus excursu in Arabiae terminos prolixa adi5

modum nauigatione peruenit. Cornelius auctor adfirmat

quendam Eudoxum fugientem regis insidias ex Arabia in

Gaditana peruenisse refugia. Caelius Antipater se hoimnem

uidisse confirmat, qui negotiationis ardore in Aethiopiam

ex Hispania nauigasset. idem Cornelius post captos

20 Indos per Germaniam nauigauit.

Ostensum puto ambitum superioris terrae permenso 622

in circulum mari undiquesecus nauigato. nunc ipsius

diuisionem terrae quantum patitur succincta insinuatio

memorabo. circulus omnis superae habitabilisque telluris

25 sic ut plerique testantur in tres partes est distributus : Eu-

§ 619 ex Ptinio II 167 et 168 || § 620 et 621 ex Ptinio

П 168—170 || § 622 et 623 ex Ptinio 1П 3

4 meotica BD \\ 6 literae D \\ 8 si D \\ 10 cesare BD \

11 spanarum B ispanarum D || 12 Hanno p annio BR

13 maturianiae R || ae p hac BR || 16 eudoxium R \\ 18 ethio

piam BR \\ 19 ispania B spania II isspania r \\ an posuit pro

post et nauigasse scribendum? || captus B' || M. haec Ptinii

uerba corrupit idem Nepos de septentrionati circuitu tradit

Q. Metetto Celeri L. Afrani in consutatn conlegae eed tum

Gattiae procousuti Indos a rege Sueuorum dono datos, qui

ex India conmerci causa nauigantes tempestatibus casent in

Germaniam abrepti || 22 nauigato scripsi nauigatum BR ||

25 europem il ||

MASTIANU8 САГЕГД.Л 14

210 MARTIANI CAPELLAE

ropam, Asiam, Africamque. quarum primam atque ulti-

623 mam interruptio dispescit Oceani. »am Atlantici profundi

ex Gaditano freto uis intersecans profunda telluris

Lybicum Hibero latus abscidit et confestim se in propinqui

maris fluenta diffudit. quippe a Gaditano ostio in in- &

gressum interioris maris per longitudinem cursus uix

quindecim passuum milia numerantur, latitudo uero, ubi

angustior quinque, ubi diffusa septem, ubi prolixior decem

milibus explicatur. hinc defluxere per diuersos

sinus subsidentesque campos tot maria tot fragores et 10

624 quantum per diuersa aequora tumescit. undarum uero

illa proruptio interfluentis Oceani laeua Europam facit,

Lybiamque dextra, et montibus utrimque concluditur.

nam ab Europa Calpe, Africa Abyla monte despicitur, qui

utrimque prominentes dici columnae Herculis meruerunt, i&

quod testimonio uetustatis laboris Herculei limes in illis

sit consecratus, si quidem ultra eum progredi consumptae

625 telluris inuia prohibebant. denique etiam hoc de eius

sacrae uirtutis possibilitate persuasum , quod, cum antea

202 G natura terris maria dispararet ac tantum cingi circuitu 20

firmaret Oceani, montium praedictorum effossis <radicibus

diuuläoque confinio camporum deuexis lacunisque terrarum

ii n] iron i.-ii n n pelagus in usum impigrae mortalitatis

admisit permutans orbis faciem naturaeque discrimina.

626 hoc igitur freto laeuorsum Europa distenditur usque in 25

Tanais fluminis gurgitem, a quo incohans Asia Nili itidem

alueo limitatur. qui quidem Milus eandem Africamque

disrumpens telluris complexum intersecat mulutudine fluuiorum.

Europam tamen terminan Propontidis faucibus

§ 624 ex Ptinio III 4

2 dispicit R et corr. in dispescit B (dissicit supra add. b) ll

athlantici B athalentici R \\ 5 diil'uudit B \\ bostio BR

.in B \\ 10 flagores B1 || 13 libiamque B lymbiamque Л I]

14 alpe Bt || Abyla p ab aetna BR || dispicitur B'R jj

20 disperar et B1R1 \\ 23 inmortalitatis D \ 26 iacoans B inbD

|| 28 complexa B Ц intersecans B'JD ||

LIBER VI 211

dixere quam plurimi, quae Propontis per angusta descendens

ad Maeotidem quoque perfertur.

Europae tamen principium incohamentique limen 627

Hispaniae contributum fertili frugum opimaeque prouin-

5 ciae, metallorum aurique fetura minii marmoris gemma->

rumque muneribus praedicandae. quae quidem, quod

Iberi fluminis interriuata tractu, amnis sui meruit cognomentum.

cuius illa portio, quae Atlantico confluis oceano

in Gaditani freti litus excurrit, Baetica perhibetur etiam

10 ipsa uocabulum proprii fluminis nuncupatione sortita,

.quae ab Vrcitano fine, qua citerior meat, Tarraconensis

dicitur a Tarraconensi urbe, quam Scipiones condidere.

nam Poeni fundauere Carthaginem conditas ubicumque

*urbes amico sibi nomine praesignantes. sed praedictum 628

i5 latus a Pyrenaei iugis in aliam prouinciam dissecatur, si

quidem Baeticae a septentrionali confinio Lusitania sociatur,

cui nomen fabula a lusu Liberi patris uel cum eo

bacchantium sociauit. haec quoque cognomini ftuuio permeatur,

licet eam Tagus quoque arenis inlustret auratis.

20 Olisipone illic oppidum abVlixe conditum ferunt, ex cuius 629

nomine promunturium, quod maria terrasque distinguit.

nam ab eius ambitu inchoat mare Gallicum et facies

septentrionalis Oceani, Atlanticus uero et occiduus terminatur

Oceanus, qui tum Hispaniae limitatur excursibus.

25 in eius quoque confinio equarum fetura uentis maritanti- 203 в

§ 627 ex Solino p. 115, 19 sq. et 117, 4 ed. Momms. ||

§ 628 ex Plinio III 8 et Solino p. 116, 20 || § 629 ex Solino

p. 116, 14 116, 19 117, 1

1 discendens B1D \\ 3 incoamentique B inchoamentique

D |] lymen D || 4 spaniae BD ispaniae b || 5 factura B faetura

Ь I minii Vutc. miri BD \ marmoris bD arboris B ||

8 athlantico BR \ 9 betica BR \ 11 urcitano B rucitano Ь

nrticano R || terraconensi B \\ 12 terraconensi R || 13 cartaginem

BR | 15 pyrenei BR \\ 18 bachautium BR \\ 20 solissipone

BR olisipone Ь || 21 promvmtorium b promonturium

Л | 23 septentrionates R \\ athtanticus B athalenticus R |

24 spaniae BR ispaniae b |] 25 miritantibus B1 mirantibus R

maritantibus bRm ||

14*

212 MARTIANI CAPELLAE

bus inolescit uolucres proli cursus, ipso spirante Fauonio.

uerum Baetica cunctas ubertate fecunditatis prouincias

630 anteuenit. quae quidem habet iuridicos conuentus duo,

Gaditanum Cordubensem, oppida centum septuaginta

631 quinque habitantium multitudine frequentata. eadem 5

uero longitudinis dimensione distenditur a Castulonis oppidi

fine in Gaditanum oppidum, ducentis quinquaginta

milibus amplior aestimatur; latitudo quoque in ducenta

632 uiginti quattuor milia excurrit. at uniuersa prouincia

habet conuentus septem Carthaginensem Tarraconensem w

Caesaraugustanum Cluniensem Asturum Lucensem Bracarum,

ciuitates uero praeter insulas atque alus contribu

tas ducentas nonaginta quattuor tota complexione dinumerat.

tenditur autem per longi-<tndincm quantum

Agrippa dinumerat milibus quadringentis septuaginta i5

quinque, latitudine ducentis uiginti quattuor, cum fines

Carthaginem usque protenderet, quae opinio Agrippae

«33 non exiguum admittit errorem. nam Hispania omnis ci

terior a Pyrenaeo in Castulonis finem per sescenta septem

milia longitudinem protrahit, cuius ora paulo amplior ae- 20

stimatur, latitudo autem a Tarracone ad litus larsonis

trecentis septem milibus inuenitur, a radicibus Pyrenaei,

ubi utriusque maris propinquitate concluditur. nam paulatim

diffusior adiacet in latitudinis excrementum.

634 Idem igitur Pyrenaeus ex alio latere Galliarum fini- к

§ 630 ex Ptinio III 7 || § 631 ex Plinio III 17 || § 632 ex

Ptinio III 18 et 16 || § 633 ex Plinio III 29

1 et post inolescit add. b || poti B1 \\ 6 oppido BR corr. p \\

9 CCXXXIV M. p. Ptinius || 10 cartaginiensem b || terraconensem

R || 11 lucreneem BR corr. Vulcanius \\ 12 atias b \\ 13 numerum

potius esse eafum quae atas contribuebantur Koppius adnotauit

|| 15 agryppa /itt || septuaginta Hit &l LX add. b \\

16 tatitudinem CCLVII M Ptinius || 17 cartaginem D ||

18 spina />' hispinia lt epania D \\ 19 pyreneo BO quod deinceps

non notabitur \\ eexcenta b || 20 tongitudine t> || protrait

/>'' || 21. iarsolis b gersonis t> Olarsonis Ptinius II 24 adicit

BЧ) II

LIBER VI 213

bus admouetur, a cuius radicibus quicquid interiacet us

que Rhenum et item inter Oceanum et montes^ Gebennam

et luram, Gallicis regionibus attributum. Narbonensis

autem prouincia appellatur, quae interno mari alliii-

ь tur ; haec Bracata antea dicebatur , quae ab Italia iugis

Alpium atque amne Varo discernitur, cuius longitudo,

sic ut Agrippa dimensus, trecenta septuaginta milia passuum,

latitudo autem ducenta quadraginta octo. in hac 635

prouincia Rhodanus fluuius ex Alpibus ueniens per Le-

10 mannum lacum meat, et causas fertilitatis importat terrai;

germinibus ac fecundis, cuius ora diuersis nominibus appcllata.

nam Hispaniense nnum, alterum Metapinum, tertium,

quo plenior meat, Massilioticum nuucupatur. pro

uincia uiris oppidis frugibus memoranda unoque transi5

currenda piaculo, quod illic fas fuerat hostias humani ge

neris immolare.

Sed post Alpium montes, qua facies prominentis 636

naturae ortiui solis inluminatione perfunditur, inchoat ac

descendit Italia longe ante alias omnes laudibus ueterum

20 in urbis Romae gratia praedicanda. cuius principium 637

Ligures tenent, dehinc quae ubertate soli sacrata occupauit

Etruria regio , tam indigetis Aeneae foedere quam remediorum

origine atque ipsius Tagetis exaratione cele

brata. Vmbri mox Latiumque atque ostia Tiberina de-

25 hincque ipsa caput gentium Roma armis uiris sacrisque,

quám diu uiguit, caeliferis laudibus conferenda. haec a

mari sedecim passuum milibus disparatur. dehinc litus 638

in Vulscorum nomen sortemque concessit. mox Campania

§ 634 ex Plinio IIII 105, III 31 et 37 || § 635 ex Plinio

Ш 33 et Sotino p. 111, 12 || § 636—638 Plinii III 38 ratione

habita sed muttis de suo admixtis conscripsit

1 ammouotur B

ват B geheimam 6

7i

spaniensem r

2 renum D || gaebenna'm R geben-

3 et luram p et durís tiR eduris ti

22 indigitis B1 || 24 hostia Ли

12 spaniense It ispamense Ь spaniensem It.

| Metapinum p etapinum BR alpinum br J

214 MARTIANI CAPELLAE

Picentesque ac Lucanum Intus Bruttiumquc coniungitur.

cuius promunturium in meridiem austrumque respectans

in mare procurrit laeuaque alia interioris sinus fluenta

complectitur, ut si a primis Alpibus dextrum latus et prolixi

montis brachium contempleris, prominentias utrimque 5

componens theatrum quoddam spectare uidearis undarum.

lunata quippe et quodam hemicyclio in promunturium

memoratum circumfertur Italia ; denique ab ipsis Gadibus,

qua se fauces freti interfluentis aperiunt, in Bruttium sinum,

qui est <primus Europae, emissa maria conquie- ю

C39 scunt. interior uero tellus, quae in superum mare Boreamque

profertur, Graeciae ora, Sallentinis Pediculis

20.-, G Apulis Pelignis Istris Liburnis et ceteris populis obscurioribus

habitatur. laeuorsum quoque se flectit et item duobus

promunturiis peltae Amazonicae formam reddit, ir.

dextro cornu Leucopetram tendens, laeuo Lacinium. unde

cum longa sit ab Alpibus Praetoriae Augustae per urbem

Capuam et Rhegium oppidum absque recuruo flexu decies

centena et uiginti milia passuum, nusquam uero trecenta

milia latitudo eius excedit. a solo igitur Italico Li- 20

burnia Istriaque discretae sunt centenis milibus passuum,

quod ab Epiro et Illyrico quinquaginta , ab Africa intra

ducenta milia, ut Varro commemorat, ab Sardinia centum

uiginti, a Sicilia mille> quingenta, a Corsica minus octo-

640 ginta milia , ab Issa quinquaginta. uerum omnis Italiae 25

circuitus tenditur uicies centena quadraginta nочeт milia.

eius umbilicus in agro dicitur Reatino. angustior pluri-

§ 639 ex Plinio III 38, 43, 45 || § 640 ex Solino p. 40, 18

— 19 et 17 et 15— 16 p. 41, 3—11

1 ad i || bryttiumque B || 2 promuturium B promuntorium

b |¡ 5 bracchium B || 7 emiciclio B emicycitio R ||

promuntorium b \\ 9 bryttium BR || 12 gratiae D а.Ъ add. d Ц

salentinis D || 13 apulisque b \\ 15 promuturiis B promuntoriis

ЬD || pelthae B || 16 teocopetram B'D \\ 17 Prae

toriae Angustae fute. praetoribns augustae BD at praetoriis

augustis ti || 18 regium BD || 22 affrica omisse intra f> ||

24 quingentis B1R |] corcyra B1R || 26 uicies quadragies

nouies centena coda. Solini ll

LIBER VI 215

mum est ad portum, quem Hannibalis castra dicunt : naш

nix ibi centum triginta milibus passuum lata est. nerum

Italia etiam Pado Ilumine memoranda, quem Graecia dixit

Eridanum. hunc amnem mons Vesulus inter montes Al-

5 pium elatior gignit fonte mirabili, qui in Liguruim finibus

flumen creat, ac dehinc lluuius mersus in penita telluris

in parte agri Vibonensis emergit. canis ortu diffusion

nain solutis Alpium niuibus flagrantia solis aestiui exuberat

ultra gurgitis ripas nullique gloriae nobilium amnium

10 cedens triginta receptis fluminibusAdriaticum mare magna

opimus granditate perfundit. cetera Italiae memoranda 641

nec poetae tacent, ut Scyllaeum oppidum cum Crataeide

Ilumine, quae Scyllae mater fuit, Charybdisque uoraginem

ac uertiginem tortuosam; Paestana rosaria, scopulos Sii5

renarum. in Campaniae amoenis antiquitus nemora. Phlegraei

dehinc campi, habitatioque Circeia Terracina, prius

insula, minc continenti iuncta, Rheginique ab Sicilia con

tinenti separati, atque in compensationem conexae telluris

in insulam relegati, Formiae etiam Laestrygonum habita-

20 tione famosae. ff

Hoc loco possem etiam urbium percurrere condito- 642

res, ut a lano laniculum, a Saturno Latium, a Danae Ardeam,

ab Hercule Pompeios, cum boum pompam duceret

Hiberorum. ex cuius laboribus in I.iguria campi Lapi-

§ 641 maximam partem ex Solino p. 39, 20 — 40, 7 ||

§ 642 ex Sotino p. 34, 7—14 et p. 35, 3 et 5, 9—10 et p. 36,

1—6 et 7—8

2 aut XL aut CCCC codd. Sotini centum triginta milibus

13R || 3 memoranda R \\ 5 gygnit BR \\ 6 hao B || 7 bibonensis

BR || 8 solitis B1 || nubibus B' || 12 scytlaeum b

syttaetum B sytleum Л || grateide BR |[ 13 carybdisque B

carypdisque R || 14 pestana bR pertana B \\ riosaria B1 \\

15 nemora D numera BR nunera b || hine Campaniae amoenissimi

tractus Satmasius \\ flegrei BR \\ 17 continenti iun

cta scripsi ex Sotino cogiuncta B coniuncta en || reginique B

regnique R \\ 19 furmiae b || lestrygonum R testrigonum

B || 23 herculae B || Herculanium ad radicem Vesuuii a quo

hand proeul add. p post Hercute ||

216 MARTIANI CAPELLAE

»larii sunt appellati, quod eodem diinicante saxis ferunt

pluisse caelum. idem etiam Ionio nomen dedit. nam

lonem Autocli filiam obsidentem uias latrocinaliter interemit.

lapygas lapyx Daedali filius condidit, Coram Dardanus,

Agyllinam Pelasgi, Tibur Catillus praefectus classis ь

Euandriae. Parthenope dicta ab Sirenis sepulchro hoc

nomine uocitata, quae nunc Neapolis appellatur. Praeneste

ab Vlixis nepote Praeneste, licet alii uelint Caeculum

conditorem, quem pignus passeront fuisse (laminarum.

Arpos et Beneuentum Diomedes, Patauium Antenor, i»

Pylii Metapontum condidere. sed nihili mea interest ori

gines urbium perscrutari.

643 Nunc quoniam continentis terrae limes interfluentis

freti coercitione distinguitur, non alienum est inter fluenta

emergentes terras, quae quod in salo sint insu la e uo- i5-

citantur, praesertimque nobiles commonere. neque enim

morosa debet esse percursio. transeo itaque Pityussas

a silua pinea memoratas, quae nuncEbusus appellatur, in

confinio Carthaginis nonne, Baleares etiam duas, Colubrariam,

et qua s Gym n asias Graeci dicunt, uel Capraria m 2»

naufragalem. in Galliae quoque ora in Rhodani ostio Metina,

mox quae Blascorum uocatur, et tres Stichades, quarum

haec sunt nomina singularum: Prote, Mese [secun

da]> uel Pomponiana, tertia Hypaea; ceterasque exiguas

644 aduersum Antipolim. in Ligustico autem mari est Cor- a5

§ 643 ex Pimío III 76—79 || § 644 ex Plinio III 80—83

4 yapYX dedali BR \\ 5 agyllam agellan agillinam

codd. Sotini || 6 partenope B \\ 8 praesente B'R \\ ceculum

BR || 11 Pylii p fytti B psylti b pheli D || morigines

D || 14 coercitâtione D || 17 percussio b || pytiessas B pytieshas

Ь pytyesses D |] 18 ebusias D || 19 eartaginis D \\

20 capratiam BD \\ 21 rodani BD \\ hostio B || mitina D

midma (d in ras.) B || 22 uascorum BD euasconum b || sticades

D stycades B [| 23 Prote Mese ex Ptinio Wessetingius

protemes *** .S temesto prima b prima temistho D prima

Themista p || ad exemptum Ptinii secunda deteui et uet addidi

|| 24 pomponiona B \\ tertya B || ypea B ypeia 6

ypera R \\

LIBER VI 217

sica, quam Graeci Cyrnon appellauere, longa centum

quinquaginta milibus passuum, lata quinquaginta. circumitus

eius omnis distenditur milibus trecentis uiginti 207 1?

quinque. habet ciuitates triginta tres. sita autem citra

5 est Oglasa , intra in sexagesimo Corsicae Planasia, fallax

nauigantium mentiensque propinquitas. Vrgo item et

Capraria, quam Aegilion Graeci dixerunt. item Igilium

Dianium. item Columbaria Veneria. item ultra Tiberina

ostia in Antiano Palmaria Sinonia et in Formiano Pontiae,

10 Pandataria Prochyta, Abaeneria Inarime a Graecis dicta,

Pithecusa, et Megaris etiam in Neapolitano. a Surrento

in octauo miliario Capreae. item Leucothea. iam Afri- 645

cum mare spectans a Corsica in octauo Sardinia est, in

quo angusto freto sunt paruae insulae , quae Cuniculariae

i5 perhibentur, item Pintonis et Fossae. uerum Sardinia a

Sardo filio Herculis appellate habet form a m humanan

plantae. denique Sandaliotes est appellata et Ichnusa,

quod utrumque uestigii formam significat. uerum ab

oriente centum octoginta octo milibus patet, ab occidente

20 centum septuaginta quinque , a meridie septuaginta se

ptem, a septemtrione centum uiginti quinque milia. habet

a Gorditano promunturio insulas duas, quae Herculis memorantur,

a Sulcensi Enusin , a Caralitano Ficariam [Ga-

§ 645 ex Ptinio III 83 (Solino p. 50, 15?) et 85 et 84 (Galatam

ex Ptinio III 92 assumpsit)

2 milia ante eircnmitus (circuitus b) add. b || 3 ostenditur

Л || 4 sita autem citra est Oglasa (oclisa BR oclifa 6)

intra Grotius Stipa autem oitra est, О. infra p || 6 argo BR

7 elegion BR egian b || elegium B eligium R egitium b

9 hostia b \\ antino Л6 antina B \\ 10 pantatoria BR

procyta R procita B prochita b || abeneria BR abueneria 6

ab Aenaria Piinius cf. Koppius \\ 11 pitecusa BR pytagussa

1 pyteguas 6 || assurento B sureuto R || 12 ad octauo add.

atacio b ¡| teocotea BR leucotea b \\ iam BR in b || 13 cursica

B1R || 14 coniculariae BR \\ 15 Phintonis et Fossae

Piinius Pythonis fossae coni. Grotius || 17 ignosa BR signosa

6 ¡| 22 corditano BR || promunctorio b || 23 ficaria BR

figariam 6 || Galatamque deteuit Lüdeckius cf. ad § 648 1I

218 MARTIAN! CAPELLAE

latamque.] quidam item non longe Balaridas dicunt et

Callode et Heras lutra. contra Paestanum Leucasia est

a Sirene ibi sepulta nominata. contra Veliam Oenotrides.

contra Vibonem Ithacesiae ab Vlixis specula dictae.

646 Hinc Sicilia memoranda, quae a Thucydide Sicania, 5

a multis Trinacria perhibetur. Sicania a Sicano rege,

qui cum Ibérica manu in eandem terram ante bella Troiana

peruenit. dehincSiculus Neptuni filius, a quo nomen

eidem commutatum. nam Trinacria, quod tribus promuntüriis

triangula censeatur. quippe unum, quod a 10

20SGPachyno in Peloponnensum in meridiem uersum spectat,

quadringentis quadraginta milibus a Graecia disparatur.

Pelorias autem occasum Italiamque inspicit, quae freto

<mille quingentis passibus separatur; Lilybaeum Africae

fines uidet in centum octoginta milibus. ipsa autem pro- i5

munturia inter se terreno Hinere disparantur sic : a Peloro

Pachynum milia centum septuaginta sex, inde ,Lily

baeum ducenta, inde Pelorum centum quadraginta' tria.

647 coloniae in Sicilia quinque, urbes sexaginta tres, fluuii

fontesque quam plures ac montis Aetnae miracula nocti- 20

bus totis uomentis incendia. cuius crater stadiis uiginti

patens fauilla Taurominium Catinamque respergit magno

§ 646 ex Plinio III 86 Sotino p. 54, 4 sq. Ptinio III 86

et 87 || § 647 ex Plinio III 88

1 leberidas BR tiberidas Ь || 2 gatlode BR \\ praestauum

BR || sinum post Paestanum ex Plinio add. Lüdeckius ll

leugasia B1 \\ 3 beliam B beltiam Л || 4 bibonem BD ])

itacaesiae BR itacaessiae b || 5 tucydide R tucidide B tuchidide

6 || 7 hiberica BR || trogana B' || 9 promuntoriis B

promonturiis R \\ 11 pacyno B1R \\ petoponuessum b cf.

p. 221, 10 et 17 || 13 a post quae add. b \\ freto milte quingentorum

passuum com'. Koppius XV M in tongitudinem freto,

in tatitudinem autem MD p. Ptinius III 86 \\ 14 tytibeum B

lylybeum D || 15 promunctoria Ь promuntoria D || 17 ad

post Petoro add. b \\ pacynum B1D || CLXXXVI M p. Pti

nius || lylibeum B lilibeum D \\ 18 CLXX Ptinius \\ 20 aethnae

b etne D \\ 21 crater BD atra b \\ 22 fauiltam B'D \\

tauromenium b ||

LIBER VI 219

strepitu mugiens et inmensos fragores intonans obluctatione

flammarum. in Siculo etiam freto insulas esse non 648

dubium est. Africam uersus Gaulos, Melita a Camarina

in milibus octoginta octo, a Lilybaeo in centum tredecim,

5 Consura Hieronesos Coene Galata Lopadusa> Aethusa,

quam alii Aegusam dixere, et ceterae. sunt aliae citra

Siciliam : ex aduerso Metauri amnis in uicesimo quinto ab

Italia septem Aeoliae, appellatae a nostris Vulcaniae, cum

diuersis nominibus prima dicitur Lipara, secunda Thera-

10 sia , tertia Strongyle , in qua Aeolus regnasse fertur et e

Лаnиna in proximo prorumpente uel eius fumo qui uentus

flaturus esset intellexisse, quod hodieque eius loci incolas

certum est praesentire. quarta uero insula est Didyme,

quinta Ericusa, sexta Phoenicusa, ultima Euonymos.

15 Hic primus Europae sinus Ausonii maris patet nona- 649

ginta sex milibus, quique tres sinus habet. Italiae frons

incipit, quae Magna Graecia appellata est, ubi amnium et

oppidorum copia. ac tunc portus, qui Hannibalis castra

dicuntur, ubi latitudo Italiae uiginti solis milibus ae-

30 stimatur.

Dehinc a Lacinio promunturio secundus incipit sinus

Europae magno ambitu flexus etAcroceraunio Epiri terminatur

promunturio, a quo abest octoginta quinque milibus

§ 648 ex Ptinio III 92—94 || § 649 ex Plinio III 95

§ 650 ex Plinio III 97, 100, 150, 151

3 gaulo BD || moteta В melata D || ac marina a tylibeo

(ita B lilbeo D) in mitibus octoginta octo consura (cen

sura V) in centum tredecim BD corr. eso Ptinio p || 4 milibus

post tredecim add. b || 5 eronesros B herohesros D ||

cene b || Galata ex Ptinio add. Ludeckius cf. ad § 645 j|

lampadusa Bu || astusa BR || 7 uiginti qnioque milia ab R |l

8 apeltatae BR || 9 diuísis B \\ terasia B terrasia R ||

10 strongile B || 13 dydime B || 14 erepusa BR \\ foenicus

R fenicns B phoenicos Ь \ donymos BR \\ 15 ausoni

B'R || LXXXVI M p. Plinius \ 17 appeltatur b \\ 18 locus

BR portus b || annibatis /?W || 19 quadraginta solis BR

CXXX solis 6 |1 21 promuntorio Ь promonturio R || 22 terminantur

B1 \\ 23 promonturio R \\ LXXV M p. Ptinius ¡

220 MAKTIANI CAPELLAE

oppidum Crotona. ex binc propter oppida sinusque

quam plures in mare Italia plurimum pergens in Hydruntum

urbem uenit, ubi superum inferumque mare decem

et nouem milibus disparatur, unde in Graeciam breuissinnis

transitus. ac dehinc Italia per populos sinus urbes л

iluuios montes barbarosque quam plures ducitur in fines

Illyrici, cuius a Ilumine Arsia ad numen Drinium longi

tud« pergit quingenta quinqua milia, a Drinio ad promunturium

Acroceraunium centum septuaginta quinque milia.

ora Illyrici habet insulas ultra mille. 10

651 Tertius autem Europae sinus Acrocerauniis inchoans

montibus Hellesponto terminatur, ac sinus habet decem

et nouem, prouinciasque quam plures. nam ibi sunt

Epirus Acarnania Aetolia Phocis Locris Achaia Messenia

Laconia Argolis Megaris Attice Boetia. item ab alio 15

latere alioque mari Phocis et Locris Doris Phthiotis Thessalia

Magnesia Macedonia Tímida Graecia omnis. Epiros

autem incipit Acrocerauniis montibus, in qua primi Chaones,

<a quibus dicta Chaonia. deinde mons Pindus, Dryopesque

Molossique Dodonaei louis fano inclyto celebrati. 20

a tergo inter ceteros populos Ponto iunguntur Maesia ac

Maedia. Thraces usque ad Pontum. Rhodopae mox et

§ 651 ex Plinio IIII 1—8

1 oppida B || 2 primum Ь || foruntum B fodruntum R

3 decennouem B decem et uouem b decen et nouem R

7 ytlirici B yttyrici R || farsia r || 8 DXXX M Ptinius

drino BR || promuntorium B promonturium Л || 10 hora

B1R || inlyrici B'R || 11 acroceraunis R \\ 12 etesponto B

eltesponto bR || 13 et от. B1R || 14 epyrus acarnia BR fl

etholia B aetholia R \\ focis BR \\ toсis B'R \\ agaia B

achaia Ь acaia R \\ 15'taconiaca post taconia add. BRD (laconiana

i) || beotia B1 sed (cf.p. 221, 16 et 222, 12 et Satm. ad script.

hist. Aug. Up. 222 ed. Hack. \\ 16 alio quoque 6 || focis BR Ц

lucris Л || dori thiotis BR \\ tessalia magnaesia BR \\ 17 tra-

Cia Btt || epirus b || 18 acroceraunis R acerauniis />' || caones

B1R || 19 caonia BD | triopesque D || 20 motlossique B

molosique 6 inolosique D \\ dod'onei BD dodoneique 6 || inclito

D || 21 ponte B sponte Ь || iugitur D || moesia BD

22 media BD || traces BD | rodopae B rodope bD \\

LIBER VI 221

Haemi uidetur excelsitas. tunc colonia Buthrotum. Ambracius

sinus faucibus angustia aequor accipiens, in quod

defertur amnis Acheron infernae tabulae errore famosus.

post aliquot gentes etiam Actium colonia cum Apollinis

5 templo, ex quo ipsi quoque deo additum cognomentum,

ciuitasque Nicopolitana. egressos sinu Ambracio in lo-2tOG

mum excipit diuersitas populorum Aetolique, apud quos

inter ceteras urbes oppidum in confinio maris nomine Calydon

Diomedis Tydeique progeneratione notissimum.

10 debinc> influens sinus Aetoliam ac Peloponnensum diuidit.

mox in Acarnania Aracynthus, in Aetolia Ozolei, apud

quos oppidum Oeanthe, in quo portus Apollinis. tunc

deinde in Phocidis campis oppidum Cirrha, portus Caleon,

a quo in septem milibus passuum introrsus oppidum Del

ia phos sub monte Parnasso, clarum oraculis Apollinis. fons

ibi Castalius. deinde in intimo sinu angulus Boetiae

montem Heliconem iuxta. Peloponnensus paene insula 652

inter duo maria Aegaeum et Ionium angulosos recessus

obducens, in circuitu habens quingenta sexaginta tria

20 milia passuum, et per sinus paene tantundem. angustiae,

nude procedit, Isthmos appellatur. in quinque milibus

passuum diuersa maria utrimque conlidunt ac latera meal

us arradunt. in medio hoc interuallo, quod Isthmon appellaui,

colonia est Corinthus, sexagenis ab utroque litore

§ 652 ex Plinio IIII 9—12, 23

l emi />' hemi bD \\ coloniam Ь I| butrotum ff D || ambrachius

B ambrocius D || 2 sirus D I quo p || 3 aceron 114) || 4 aliquod

B'J) || aceium /) || 6 egressos D egressis B egresso Ь \\ ambrachio

Ь ambrocio D || 7 Aetolique Koppius et oblique BD

8 calidon BD || notissimus D || 10 aetholiam Л etoliam D

peloponnessum bR \\ 11 acarnia B carnia Л || araquintus

B arachintus Ь aracintus Л |j eotalia B etolia Ь aetholia

Л || azotei B azoeti Л || 12 teante BR \\ 13 focidis BR \\

cirra BR || celeona BR Chalaeon Ptiniut || detphus Л ¡|

16 de boetiae cf. ad p. 220, 15 || 17 eticonem BR И pelopon

nessum bR || 11 egeum BR || 19 quinquaginta R1 \\ tria от.

R || 20 pene BR |] 21 hismos BR || 23 hismon BR histmon

* || 24 chorintbus Л || tittore B

222 MARTIANI CAPELLAE

stadiis, a summa arce, quae dicitur Acrocorinthos, utrumque

mare prospectans. ab Isthmo autem Achaiae prouinciae

nomen incipit, quae ante Aegialos uocabatur, propter

urbes in litore per ordinem constitutas. ibi quam

plures sinus portus montes urbes et populi. ab ipsius 5

Isthmou angustiis Hellas incipit, a nostris Graecia dicta.

653 in ea prima Attice antiquitus Acte uocitata contingit Isthjnuin

sui parte Megaris dicta, in ora autem portus, cui

nomen Scironia saxa', [uiginti] sex longitudine, latitudine

quinque milibus passuum Myrtoo recedentibus Athenae ю

atque Attica. fontes ibi multi, inter quos Callirhoe praedicatur.

nec Athenis cedunt Boetiae, in quis Epicrene,

Arethusa Hippocrene Aganippe Gargaphie. post oppida

mentes populique quam plures.

654 Sequitur Aemonia , cuius a tergo mons Oeta , eaque &

211 G etiam Thessalia nuncupatur. ibi natus rex nomine Graecus,

a quo Graecia dicta. ibi Hellen, a quo Hellenes appellati.

in Thessalia montes notissimi Olympus Pelius

Ossa, cuius ex aduerso Pindus et Othrys Lapitharum sedes

occasum uerticibus intuentes. nam ortum Pelius uidet. 20

hi omnes montes theatrali more curuantur, ante quos septuaginta

quinque urbes sunt memorandae. Thessaliae

§ 653 ex Plinio Hit 23—25 || § 654 ex Plinio НИ 28,

30, 32 et Solino p. 69, 17 (sed cf. Mommserras)

1 estadis RB estadiss b || agrocorinthos R agrocorintos

B acrocorintos b || 2 hismo BR histmo b || acaiae BR ||

egiatos B eiatos R \\ 5 popti B1R \\ 6 isthmou Grotius hismos

R mos B ismos b \\ eltas BR || graeciae B'R || 7 atice

R |I atte fi H || hismum ЛИ || 8 sui partem megatitana in ora

R megatitana sui parte (partem /?') B || 9 XX ex antecedenti

saxa ortum deteui: \lPtinius || Ptinii sententiam mate contraction

pessum dedit Martianus || tatitudine от. B add. Л™ || 10 myrto

B myro R myrote mare r

12 quibus Ь || 13 aretusa B

athaenae B || 11 atticae B

ippocrene HU \\ gargani BR Il

14 populusque B1R \\ 15 emonia BR || 16 tessatia BR ||

17 elles BR || eltenes BR \\ 18 thesalia BR || pierias R et

corr. in pelius B al pierius add. b || 19 otris B otrys R Ц

lapidarum H lapitarum b tapbitarum R || 21 hii Ь \\

LIBER VI

nidna Magnesia, cuius fons est Libetliris <poetici haustus

nomine celebratas. longitudo Thessaliae habet milia quadringenta

nonaginta, latitudo ducenta nonaginta septem.

Macedonia postea centum quinquaginta populorum 655-

5 maximis regibus inclita praesertimque Alexandro, qui

Pbilippo cum natus crederetur, eius mater Olympias dracone

eum conceptum esse memorabat. uictor orbis: nam

easdem peragrationis et uictoriae metas habuit quas Liber

et Hercules. haec tamen Macedonia populos, qui Edonii

10 dicebantur totamque Mygdoniam Pieriam Emathiamque

recepit in nomen. haec in Thracium limitem terminum

ducit. a meridie Epirotis habitatur, a uespera a Dardanis

et Illyriis, a septentrione Paphlagonia ac Paeonia. inter

ipsam et Thraciam amnis Strymon pro limite est ab Haemi

i5 mentis uertice defluens. in ea Rhodope, quem> Mycdonium

asserunt montem, et Athos abscissus a continent!

Xerxe uiribus utente Persarum , et Orestidem terram, ab

Orestis et Hermionis filio quam uocitari non dubium est.

ibi Phlegra nunc ciuitas, tunc Gigantum proeliorumque

20 immanium temeritate famosa. quae sola etiam diluuio

§ 655 ex Ptinio IIII 33 et Solino p. 73, 20 — p. 74, 6

p. 69, 19 — p. 71, 18

1 magnaesia B \ libetris BR l| poeteci /?'/) \\ austus

B || 2 thesatiae D \\ quadraginta B' [] 3 latitude CCLXXXVII

mitium Ptinius || 5 inclyta B || 6 a philippo b || Olimpias

BD || draconeum BD \\ 10 micdoniam B et corr. ex macedoniam

D || ematiamque B emathiamque b emiatiamque D ||

11 recepit BD recipit b \\ tractum B tracium bR || 12 me

ridiana epirotis corr. in meridiae ab epirotis B: deinde ante

meridiae add. a et supra scripsit al meridiana p'rotis b me

ridie epirotis D || 13 inliriis B iltiriis bD || septemtrione B ¡|

paplagonia B paflagonia bD Pelagonia Sotinus cf. f^atesius

ad Amт. Marc. XXVII 12, 9 || poenia BD peonia b [| 14 tratiam

D traciam B \\ strimon D || aemi D emi B \ 15 rо-

dope B || mycdonium R micdonium B Mygdonum Sotinus

16 atos B1 \\ abscisas BR || 17 serxe BR xerxe b erse r

orestidam B1 (accusatiuus apud Sotinum p. 70, 14 est) || hermioni

B1 || induction quam in B || 19 flegra BR \\ non de

fAtegra haec apud Sol. dicuntur (p. 71, 17) ||

224 MAKTIANI CAPELLAE

iiiuncli asseritur non operta , quod utique praestitit montium

celsitudo.

656 Sequitur Thracia, cuius incolae barbari haben t appe .

tituiu maximum mortis, et qui a dextera parte Stry monis

degunt Bessi et Denseletae, Mestusque amnis, qui Pan- 5

2¿2<rgaeum ambit. nam Hebrum Odrysiae niues complent,

qui inter diuersos barbaros linens etiam Ciconas perluit.

quorum confinio Haemus sex milibus passuum cacumen

extollens uicinia perflatur astrorum. cuius item terga

diuersae gentes tenent, inter quas Getae Sarmatae Scy- ю

tbae. dehinc Pontum Sitbonia gens habet, quae gloriam

Orphei progeniti uatis perfectione sortita est. nam in

Sperchio promunturio ille uitam aut sacris inpendit aut

657 fklilms. mox regio Maronea ac Tyrida oppidum, in quo

equi Diomediaci stabulati. circa cum locum Abdera, cui 15

'constructae Diomedis soror suum nomen asscripsit, quod

oppidum Democriti physici ortu potius decoratum. ean-

' dem Thraciam Polydori sepulchro signatum nec poetae

praetereunt. illic promunturium Ceras Chryseon Byzantio

oppido celebratum, quod a Dyrrhachio septingentis 20

undecim milibus distat. eo euiin interstitio a se utraque

maria recesserunt, id est Adria et Propontis. illic Hel-

§ 656 ex Sotino p. 74, 22 et p. 75, 20—21 et p. 76, 2—7

§ 657 ex Solino p. 76, 9—14 et 20 et p. 78, 8-11

3 trachia D tracia b || barbari Koppius bardi BR

5 Denseletae Sotirats denseleusque BR || mesiusque R mesius

B messiusquc b Mestus Sotinus

tasse B1 (pangeum i) || 6 ebrum ññ

pangium R et for-

Odrysarum sol um

Sotinus- || 8 contini B1 || emus BR || 9 austrorum

10 gente sarmatae BR gentes sarmatae b corr. Mommsenus

ex Satino || seytae B || 11 dein R || eitonia B || habet BR

habitat br \\ 13 sperthio B ai s parti o b epartio R Sperchiuo

Satinas || promnntorio B promunctnrio R \\ 14 maronea BR maronia

b mauronia r \\ tyrda Bli || 15 circa eum B circenm R ll

tocum addidi || etabutata #' || abdira b \\ oui BR cuius b \\

17 fisici B fysici R || 18 traciam tí R || potidori B || 19 proimuiturium

B promuntorium b promuncterium R \\ cryseon

BR cryaon b \\ bizantio /{ || 20 dyrratio BR \\ 21 distant

B1 || 22 adrias D \\ eltespontas BR \\

LIBER VI 225

lespontus angustior per stadia septem ab Europa Asiam

diuidit. hic quoque duae ciuitates, quarum una id est 653

Sestos, Europae est, Abydos Asiae. deinde promunturia

contraria : Cherronesi , in quo terminatur Europae sinus

в tertius et Asiae Sigeum, in quo Cynossema dicitur locus

'Hecubae sepulchro tumulatus. in confinio insula Tenedos,

a qua usque in Chium diffusior sinus interiacet, cuius

dexterior Antandrus. exiguitas insularum denique nauigantibus

caprae similitudine diuulgatur, ab eaque Ae-

10 gaeuim pelagus appellatur. sed in Corcyrae Phalario promunturio

<effigiem nauis scopulus imitatur, in quem Vlixis

nauem uersam fabulosa confinxit antiquitas. iam Creta 659

centum urbibus opulenta in ortum occasumque porrigitur,

cui nomen suum Hesperidis filia Nympharum pulchra coni5

cessit, aut Curetum rex Cretes, a quo Creta primo, mox

Curetis nuncupata. deinde propter caeli temperiem Macaronesos

est appellata. haec in longitudinem tenditur

tuilibus ducentis septuaginta, latitudo quinquaginta milia

non excedit. circuitus omnis quingentis octoginta octo2t3ff

20 milibus patet, montibus Idaeo et Dictynnaeo sublimibus.

Euboea uero a Boetiae continenti modico atque ita exi

guo mari interflueBte discernitur, ut plerumque ponte

iungatur. duobus promunturiis, ad Atticam uersum

§ 658 ex Sotino p. 79. 7—13 et p. 79, 17—80, 2 || § 659 er

Ptinio IIII 58 et 63 et 64 in.

3 sextus BR sextos b || 4 tinea sub contraria in B \\

3 promuntoria b promonturia Л I| 4 cerronessi BR || 5 Si

geum Koppius ex Sotino aegeu BR || cimasema BR corr. p ||

6 haecubae B haecurbe R haecube r || ad confinio add.

aegei Ь || temedus B tenedos b temedos R \\ 7 cium B1 \\

Martiani ipsius errorem frustra correxit Satmasius \\ 9 eaquae

B'R || aegeum Л egeum B || '10 falario BR || promonturio Я

promuntorio b || 12 confixit B \\ iam scripsi uam BD \\

14 aesperidis BR \\ nimharum D || pulcra D || 15 praeterea

B creta b praeterea creta D || 16 noncupata D ||

macaronisos Db macaronesso*s B \\ 19 circuitum DLXXXIX

Ptinius || 20 ideo BD \\ dictynneo B dictim nec D || 21 euboia

D || boeciae D cf. ad p. 220,13 || 22 mari от. B || 23 iugatur

D || promuntoriis bD ||

MAETIAHUS CAPELLA l O

226 MARTIAN! CAPELLAE

Gerasto, et ad Hellespontum Caphareo> decoratur. huius

latitudo ultra secundum miliarium intra quadragesimum

contrahitur, longitudo uero tptius Boetiae ab Attica us

que Thessaliam centum quinquaginta milibus numerator.

circumferentia uero trecentis sexaginta quinque milibus 5

explicata. huius oppidum Chalcida ex aduerso Aulis, et

6GO Carystos marmore fluctibus concolore. in Myrtoo autem

mari Cyclades, quarum notiores Delos et Antandros: quae

nomina a circuiata ordinatione sortitae. item Sporades,

quarum Naxos Homeri sepulchro memoranda, aliaeqae ю

quam plures per septuaginta longitudinem et per ducenta

latitudinem ducunt. inter Cherronesum et Samothracen

quaedam loca uasta nuncque Barbarica.

661 Quartus uero magnus Europae sinus ab Hellesponto

incipiens Maeotis ostio terminatur. nam artum mare i5

inter Europam et Asiam in angustias septem stadiorum

interfluens coartatur. quas angustias Hellespontum dicunt:

Xerxes Persidis rex adgregatis nauibus ponteque constructo

exercitum duxit. uerum haec angustiora quadam interrinatione

per octoginta sex milia distenduntur, ac rur- 20

sum diffunditur mare latissimum, iterumque contrahi

tur ; sed maris illa diffusio Propontis dicitur secundaeque

angustiae Bosporos appellantur, quae quingentis passibus

patet. item hac Darius Xerxis pater copias ponte trans-

§ 660 ex Plinio 1Ш 65 et 68 et 69 et 74 || § 661 ex Solino

p. 87, 5—9 et Ptinio IIII 76

1 Geraesto Ptinius \\ ellespontum BD || caphario D

Caphereo Plinius \\ 3 boeotiae /?' || 6 calcida BR \\ 7 caristos

B || marmore fluctibus concolore Satmasius ad Sot. p.

177 marmore (marmoreis b marmore et R) fluctibus concolora

B ¡| myrtoo B myrteo bR || 9 post sortitae add. s.s b

strofades R strophades 6 || 10 naxo B1R \\ omeri BR

11 septingenta ex Ptinio Lüdeckius || 12 eronessum BR

samotracem BR samotrachiam b \\ 14 post uero add. ç R

eltesponto BR || 15 meotis BR meotidis r \\ hostio BR

18 serxes BR xerxes b xerses r || 21 contraitur B1 || 22 sécundae

Л secundae quo r || 23 bosphoros BR bosphorus b \\

24 patent b \\ serxis BR xerxis b xersis r ||

LIBER VI 227

misit.. cuius ab Hellespont*) longitudo ducentis triginta

nouem milibus inuenitur. deinde Scythicus diffusi maris 662

sinus. in quo medio Maeotis ostio iungitur lacus Cimmerius,

Bosporus uocatus. is duobus milibus et quingentis 2Í4 ff

5 passibus, inter quos Bosporos, id est Cimmerium et Thracium

laïus interpatent milia quingenta. circuitus uero

totius Ponti uicies semel quinquaginta milibus, ut Varro

quoque non reticet. qui dicit Europae totius longitudinem

habere sexagies ter triginta septem milia passusque quin-

10 gentos. Hister fluuius ortus in Germania de cacumine

montis ad nouem sexaginta-amnes absumens etiam Danuuius

uocitatur. debinc litus Scythicum confertum multi- 663

plici <diuersitate barbarica. nam illic Getae Daci Sarmatae

Amaxobii Trogodytae Alani Germaniae omnis tractus.

i5 ab Histro ad Oceanum bis decies centum milium passuum

est, in latitudinem milibus quadringentis usque ad Armeniae

solitudines. nec procul fluuius lacus oppidum, sub

uno cuncta nomine Borysthenes , propter Achillis insulam

eius sepulchro celebratam. introrsus degunt Auchetae,

20 apud quos Hypanis nascitur , et Neuri , apud quos Bory

sthenes. Geloni Agathyrsi Anthropophagi et a tergo eorum

Arimaspi. tunc Ripaei montes et regio caligantibus

§ 662 ex Plinio ПП 76 — 79 in. || § 663 ex Plinio IIII

80—83 et 88

2 ad nouem add. VIII 6 lj scyticus B scitycus R \\

3 meotis BR || cimmerius R \\ 4 bosphoros irtcs BR bosphorus

6 || uocatur B'Л || his B1R || 5 bosphoros BR bosphorosque

b \\ cimerium BR \\ traoium BR || 6 quinquaginta

Л1 || 7 uiciens semel centena L M Ptinius tili 77 \\ 8 quia

B1R || post dicit add. ter Ь \\ 9 tredeciens centena XXXVII

M. D Ptinius ПИ 78 || 10 ister Rb hisister B \\ 11 sub ad

tinea in B \\ assumons b || 12 scyticum BR || confestum

B1 | 13 dai D || 14 amacsobii BD || trogodyte B tragodite

D \ termania B1 || 15 istro BD \\ 18 horystenes B boristenes

D || insula est 6 || 19 celebrata est b || aucete B

aneete 6 aut cetae D || 20 spanis BD spais Ь || Ncuri Grotius

nentri BD \\ borystenes B boristenes D || 21 agatyrsi

BD || antropophagi B (erat antropophagia) antropofagi

D ¡| 22 Ripaei PKnius riphei BD ||

15*

228 MARTIAN! CAPELLAE

664 tenebris inumbrata. post eosdem montes trans Aquilonem

Hyperborei, apud quos mundi axis continua motione

torquetur, gens moribus prolixitate uitae, deorum cultu,

aëris clementia, semenstri die, fine etiam habitationis humanao)

praedicanda. uerum Sarmatiae Scythiae Tauri- 5

cae tractus in longitudine habet milia nongenta octoginta,

latitudine septingenta decem. iam nibil in Europa aestimo

memorandum. [quoniam et Hyperboreos sibi Asia uindicauit.]

665 Si autem laeuorsum post Riphaeos montes redeas per ю

Oceani septentrionalis tractus, te denuo per Germaniae

Galliarumque et Hiberos populos in Gaditanum ostium

reuocabis. Arimphaei quippe iam in Asia constituti parilem

Hyperboreis uitam degunt cunctis gentibus uenerandi,

ut ad eos uelut ad quoddam asylum confugiant metuentes. i5

315G ultra bos Cimmerii et Amazones ad Caspium mare, quod

in confínio ortus aestiui Scythicum perrumpit Oceanum.

666 post prolixa terrarum et Hyrcania repperitur. ceterum

in Atlanticum litus Oceani remeantes per Aquitaniam extremam

extremaque Europae in Brittanniam reuertuntur. 20

quae insula iacet inter septentrionem et occasum longa

milibus octingentis, lata trecentis. circuitus tricies octies

§ 664 ex Ptinio IIII 89 et 91 || § 665 ex Plinio 1III 94

et Solino p. 101, 4—15 || § 666 ex Ptinio IIII 102—104 et

Sotino p. 121, 8—11

2 yperborei B iperborei D || motione bD ratione B ||

4 semestri B'D l| die b de B dei D || finem D || 5 sarmaciae

R || scytiae B1 |l taurice R || 6 tongitudinem B1 || post

octoginta add. VIII b \\ 7 tatitude DCCXVII Ptinius IIII

91 || 8 yperboreus 6 yperboreos BR \\ asiam b || gtossam

deteui alt interpotator mate docto additam || 10 ripheos bR tripheos

B fontes B1 || 12 hostium BR \\ 13 arinfei BR arimfei

b arnifei r || 14 yperboreis BR || 15 quondam BR quod

dam b quodam r |¡ confugiunt B1 \\ 16 cimmeri RB cimerii

r || quia BR quod br \\ 17 aestiui Satmasius est ibi BR \\

seyticum BR || 18 yrcania BR || 19 athtanticum BR \\ sub

extremam tinea dueta in B \\ 20 bntaniam B brittaniam b

bryttaniam R \\ 22 circuitu patere XXXXVHI . LXXV M Pytheas

et Isidorus tradunt Ptinius \\ trecies R II

LIBER VI 229

et uiginti quinque milia tenet. in uiarm eins silua Calidonia

insulaeque quam plures, inter quas Orcades quadraginta

paene iunctae. item Electrides, in quibus electrum

gignitur. sed ultima omnium Tyle, in qua solstitiali tem-

5 pore continuus dies, brumalique nox perennis exigitur.

ultra quam nauigatione unius diei mare concretum est.

sed infra confinis est Galliae Hispaniaeque , quibus nisi

Oceani Atlantici prohiberet inruptio Africa misceretur.

nam Velonensis Baeticae ciuitas triginta tribus milibus a

10 Tingi oppido disparatur, quae colonia est Mauretaniae

Caesariensis. huius auctor oppidi Antaeus dicitur.

Africa uero ac Libya dicta ab Afro Libe , Herculis 667

filio. in confinio est Elissos colonia , in qua regia Antaei

luctamenque cum Hercule celebratur, et Hesperidum horti.

i5 illic aestuarium flexuosum, quem draconem uigilem rumor

uetustatis allusit. nec longe mons Atlas de gremio cacu

men proferens arenarum. hunc incolae Adirim uocant.

is nsque in confinia lunaris circuli euectus ultra nubium

potestatem. qui ab occasus parte <utora prospectat

20 Oceani, nemorosus, fonttbus scatens sed rupibus infecundus.

qua uero Africam spectat, opimus omnis. arbores

praeterea gignit cupressi similes, odore tamen graues,

quae lanam obducunt instar serici pretiosam. per diem

silet, nocte et ignibus micat et tibiis fistula cymbalis tym-

25 panisque percrepat Satyris Aegipanisque bachantibus.

§ 667 ex Solino p. 121, 13—122, 6 et p. 122, 20 — 123,

16 et p. 124, 11

1 sytua B || calydonia R || 3 poene R || 6 unus B' \\

7 ispaniaeque B spaniaeque R hlspaniaeque r || 8 athtantiei

BR || africae BR corr. p \\ 9 beticae BR || ciuitatis

B1 || 10 mauritaniae R \\ 11 anteus BR || 12 tybia ВR \\

libe Rb tiber aut übet B (ab Afro Libyis Herculis fitio Sotinus)

i| 13 tisos B tissos b \\ antei BR \\ 14 esperidum BR \\

orti BR ortus Ь || 16 athtans BR athlas b || 17 addirim b

adiri BR (cf. Mommseni proleg. Sotini p. IX) \\ 18 his B1R fl

conimio т || 19 tittora D || 20 scantens D \\ 21 oma B

omaes Ь || 22 cupresse D1 [| 24 solet B1 \\ 25 satiris D \\

230 MARTIANI CAPELLAE

ultra ipsum ad occasum litus per quadringenta nonaginta

sex milia saltus feris Lybicis occupati; nec plurimum di

stant septem montes, qui parilitate cacuminis fratres sunt

appellati, sed elefantorum pleni, ac sunt ultra prouinciam

Tingitanam, cuius longitudo centum septuaginta milium 5

est. item Siga oppidum e regione Malacam urbem Hispaniae

contemplatur. in litore quoque Cartenna maiusque

oppidum> Caesarea. item Icosium aeque coloniam. item

Rusgoniae etRusucurus, Saldae etiam ceteraeque chutates

atque Igilgili Tubusubtus. flumen uero Ampsaga abest ю

669 a Caesarea trecentis uiginti duobus milibus. utriusque

Mauritaniae longitudo decies triginta octo milia, latitude

quadringenta sexaginta septem. ab Ampsaga Numidia

est nomine Masinissae celebrata. Numidae Nomades dicti.

cuius in mediterraneis colonia Cirta , interius Sicca atque 15

Bulla regia. in ora uero litoris Hippo regius ac Tabraca.

interius Zeugitana regio, quae proprie uocatur Africa,

habet haec tria promunturia : Apollinis aduersum Sardi

niam , Mercurii respectans Siciliam , quae in altum procurrentia

duos efficiunt sinus, Hipponensem proximwn ab 20

§ 668 ex Solino p. 124, 1—3 et 20—21 et Plinio V 17 et

19—21 || § 669 ex Ptinio V 21 extr. — 24

l nonagiuta (nonoginta ante corr.) sex B LXXVI bD ||

2 tibicis BR || 3 a parititate Vutc. parilitate Ь paritate

BD || 5 tingitaniam D || 6 matacam b atacam B matacram

D || ispaniae B1 || 7 cartenna Ptinius V 20 in. et titutus Henzeni

5334 earmonna B carnenua b carnennia D \\ 9 rusogoniae

bR \\ rusuccurus BR rusuourrus b || Satde Ptinius aldae

BR ¡| etiae R et, ut uidetur corr. in etiam, B || 10 Igitgiti

Ptinius igibgi B igilgi Л || Tubusuptus Ptinius et Itin. Anton.

p. 32 et 39 W. tubusubtu BR || et Rusarus add. p ante flumen

от. BRD || ambaga BR \\ 12 mauretaneae B1 || ad octo

add. VII 6 || 13 quadrangenta R || isaga B saga bR ||

14 Masinissae add. Grotius \\ 15 circa bR \\ 16 regio b \\ ippos

BR ippns b || tabracca B \\ 18 promuntoria b promonturia

R || pro Appottinis com'. Candidum Grotius sed Martianum

ipsum errasse aqnouit Koppius || 20 Hipponensem proximum

ex Plinio addidit Koppius ||

LIBER VI 231

Hippone Diarryto. deinde promunturium Apollinis et in

alio sinu Vtica Catonis morte memoranda, Humen Bagrada

ac propinqua Carthago inclita pridem armis, nunc felici

tate reuerenda. demum Maxula Carpi Messua Clypeaque

5 in promunturio Mercurii. item Curubis Neapolis.

Mox alia distinctio: Libyphoenices uocantur qui By- 670

zacium incolunt. quae regio ducentis quinquaginta milibus

passuum circuitur. cuius satio centesimo messis in

cremento feneratur. hic oppida Pupput Adrumetus Leptis

10 Ruspae Tapsus Tenae Aues Macomades Tacape Sabrata

contingens Syrtim rninorem, ad quam Numidiae et Afri-^r

cae ab Ampsaga longitudo sunt milia quingenta^octoginta,

latitudo ducenta.

Tertius sinus diuiditur in geminos duarum Syrtium 671

i5 recessus uadoso ac reciproco mari. sed minor Syrtis a

Carthagine abest trecentis milibus. ad maiorem uero per

deserta pergitur, quae serpentibus diuersis ac feris habitantur.

post haec Garamantes. super hos fuere Psylli.

in deflexu ciuitas Oeensis et Leptis magna. inde Syrtis

20 maior circuitu sexcentorum uiginti quinque milium. tunc 672

Cyrenaica regio. eadem est Pentapolitana Ammonis ora

culo memorata , quod a Cyrenis abest quadringenta milia

passuum. urbes maximae ibi quinque : Berenice Arsinoe

Ptolemaida Apollonia ipsaque Cyrene. Berenice autem

§ 670 ex Plimo V 24 et 25 || § 671 ex Ptinto V 26 et 27 Ц

§ 672 ex Ptinio V 31—33 et 39—40

1 ippone diarryto BR || promuntorium b promonturium

r || 2 bagrada B barcada b baladra Л || 3 inclyta

.В || 5 promuntorio b promonturio R || 4 Misua Ptinius l!

5 curubis BR curiu b \\ 6 lybiphoenices B lybiephoenices b.R [|

byzacium R bizatium B byzancium r \\ 8 ratio B1R || mes

ses B1R || 9 puput B deest hodie apud Ptinium \\ adrometus

BR || 10 ne B tene b tenae R \\ abes bR abies B \\ macosmades

Ь || 12 ansaga BR \\ ad octoginta add. al XC b \\

16 ad milibus add. passuum b \\ 18 Psytti Ptinius spytli BR

sphytti b || 19 oeeиsis Rb (in quo rursum in ocensis correction)

ocensis B \\ sertis B syrtis b sirtis R || 20 circuitu ita D

circuit BR circuitus p || sescentorutn B1 || 21 cirenaica B \\

24 ptotomaida />' || uereuice Л'1 ||

232 MARTIANI CAPELLAE

in extremo Syrtis cornu, ubi Hesperidum horti, fluuius

Lethon, lucus sacer, abest a Lepti trecentis <septuaginta

quinque milibus. ab ea Arsinoe quadraginta tribus milibus

et deinceps Ptolemais uiginti duobus, proculque Catabathmon

et Marmarides -et in ora Syrtis Nasamones. 5

deinde Mareotis Paraetonium. inde Apis Aegypti locus,

a quo Paraetonium in sexaginta duobus milibus. inde

Alexandrea ducentis milibus. totius autem Africae a mari

Atlantico cum inferiore Aegypto tricies quadraginta milia,

ab Oceano ad Carthaginem magnam undecies müies. ab io

ea ad Canopum Nili proximum ostium sedecies milies

octoginta octo milia.

673 Interior autem Africa ad meridiem uersus interuenientibus

desertis habet Leucaethiopes Nigritas et ceteros

monstruosae nouitatis, post quos solitudines fugiendae 15

ad orientem uersus. fluuius Niger eius cuius Mlus est

prorsus naturae. inter solitudines degunt) Atlantes, qui

2 /S G neque ulla inter se nomina lia hen t et Soli inprecantur,

quod eos cum messibus semper amburat. hi numquam

674 somniare uidentur. Trogodytae in specubus manent ue- 20

scunturque serpentibus striduntque potius quam locuntur.

Garamantes uulgo feminis sine matrimonio sociantur.

Augilae inferos colunt. Campasantes nudi et inbelles

§ 673 ex Plinio V 43—45 || § 674 ex Plinio V 45 et 46

1 esperidum BR \\ 2 letоn BR teçon b \\ 3 arasinoe D ||

milibus от. D \\ 4 ptolomais BD \\ catabatmou B eathabahtmon

D || 6 mareotis B maraeotis b maroetis D || paretonium

D maretouium B || in B || 8 ducenta milia totius

¿> || 9 athlantico Db athtantoco B deinde circuitus l longitude

add. Ь \\ tricies in D tegi falso negat Koppius \\ 10 cartaginem.

» || adorn. A1 || 11 hostium BD \\ XVI . XXVIII M p.

Ptinius V 40 extr. || 14 teucoetiopes B teucoethiopes Ь teucathiopes

D || nigratis B1 \\ 16 tocum recte distinxit Lüdeckius

|¡ 17 aclantes R aclactes B1 \\ 19 hi b \\ 20 trogoditae

b trogloditae B trogtodytae R \\ 21 stridunt neque

B1 || toquuntur b || 23 Augylae Ptinius autgilae BR autgu-

Jae r || Gamphasantes Ptinius ||

LIBER VI 233

exterrtis numquam miscentur. Blemmyae sine capite sunt '

atque os et oculos in pectore gerunt. Satyri hominum

nihil habent nisi faciem. Aegipanes quales pinguntur

existant. Himantopodes debilitate pedum serpunt potius

5 quam incedunt. Pharusi comites Herculis fuere. post

hos finis est Africae.

Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput. quae una ab 675

ostio Canopi ad ostium Ponti habet uicies sexies centena

triginta octo milia passuum, ab ore autem Ponti ad os

10 Maeotis sedecles centena septuaginta quinque milia pas

suum. uerum Aegyptus introrsum ad meridiem tendit,

donec a tergo Aethiopes obuersentur, cuius inferiorem

situm INilus dextra laeuaque diuisns amplectitur, ut Aegyptum

Nili possis insulam uocitare. nam ab ambitu cir-

15 cumfluentis amnis etiam Delta litterae figuram creditur

detinere. sed a principio fissurae ipsius fluuialis ad Canopicum

ostium milia centum quadraginta sex. summa 676

autem eius pars contermina Aethiopiae multas oppidorum

praefecturas habet, quas nomos uocant, inter quas Mene-

20 laitem Alexandriae regionem, item Libyae Mareotin.

Heracleopolis autem insula Nili est, in qua oppida Her

culis, Arsinoita et Memphita, quae ad summum Delta perueniunt.

Nilus autem ipse incertis ortus fontibus credi

tur, cum luba rex eum a monte inferioris Mauritaniae de

25 lacu Nilide oriri significet, quod animalibus isdem et argumentis

feturae parilis approbatur. in omni autem Delta

§ 675 ex Plinio V 47 et 48 || § 676 ex Punio V 48 extr.

— 51 et 59 et 62—63

1 esterais B'R1 \\ blemmye bR blemmys B || sinea B1 \\

3 egipanes BR \\ 4 exsistunt B || Himantopodes P/inins iaiDuutopodeH

// imantipodes b imantopedes R \\ 5 farusi BR ll

hercules BЧi || 7 egyptus B \\ 8 hostio BR || hostium BR ||

XXVI . XXXIX M p. Ptinius || 9 here R \\ 10 meotis BR \\

XV . XLV M p. Plinius || 12 ethiopes BR \\ 15 deltae BR |j

18 ethiopiae BR \\ 19 nom B1 \\ menataitem b l| 20 lybiae

BR '

B1

mareotis b || 22 arsenoita b \\ qui B'R \\ 24 mante

manretaniae B1 il de B ||

234 MARTIANI CAPELLAE

, INili oppida ducenta quinquaginta fuisse Artemidopus adtestatur.

in litore tamen Aegyptii maris praestantior ur-

219 G bium'Alexandrea constituta, ab Alexandro Magno condita,

a Canopico ostio in duodecim milibus passuum iuxta lacum

Mareoticum, qui complures insulas habet tra-<iectusque $

quadringentos , cuius tam longitudo quam etiam latitudo

67? centena quinquagena milia passuum tenent. undo ultra

Pelusiacum ostium Arabia est ad Rubrum pertinens mare,

quod Erythraeum ab Erythra rege Persei et Andromedae

filio uocitatum, a colore etiam dictum Rubrum. наш fons ю

est in litore , quem cum greges biberint in rubrum colorem

incipiunt mutare lanas. huius maris oppidum Arsinoe.

.678 Verum Arabia tenditur usque odoriferam ac diuitem

terram sed iuxta est Syria multis distincta nominibus. i5

пат et Palaestina est quae contingit Arabiam, et ludaea

et Phoenicia et quantum interior habetur Damascene, in

meridiem uergens Babylonia et eadem Mesopotamia inter

Euphraten et Tigrim, qua transit Taurum montem Sophene,

citra uero eam Commagene> et ultra Armenia et 20

Assyria ante dicta. et ubi Cilicia et Arabia quadringenta

§ 677 ex Solino p. 165, 10—18 || § 678 ex Solino p. 165,

18—19 et Ptinio V 66 et 67

2 egyptii B || 3 alexandria R || 4 cenobico BR ca.nobico

b || iusta B || 5 traiectusque quadringentos| insulas

quoque pluris amptexus XXX M p. traiectu CL ambitu Ptinius

|| 8 ababia D et corr. in arabia (sed r rursus deteta) B 1

arabia add. Ь || 9 erytreum BD || erytra B erytro D || perseg

B1 || andromaede B andromede D \\ 11 tittore D \\

12 inquipiunt B1 || 14 ad add. Ь ante odoriferam || 15 siria

D || destincta B1 \\ 16 patestina BD \\ qua Pttnius || congit

B cingit b || iudea BD iudeam 6 || 17 phoeniciam Ь feni

cia D fl 18 babyloniam i babilonia D \\ et ex Ptinio Lüdeckius

ex BD || mesophotamia Ь || 19 eufraten D || tygrin

D || sophone BD \\ 20 eam BD etiam p \\ magene B1 ||

et uttra armenia et asyria (asiría RD) ante (antea B'tíD)

dicta et ubi Citicia et Arabia BRD et ultra Armaeniam Adiabene

Assyria añ dea et ubi Citiciam attingit Antiochia. L5-

gitudo ei' inter Citiciä & Arabia p || 21 cicilia B1 ||

LIBER VI 235

milla passuum, latitudo autem a Seleucia ad oppidum Euphratis

Zeugma centum septuaginta quinque milia. Ostra- 679

cine Arabia finitur : a Pelusio sexaginta sex milibus pas

suum. Àpollonia Palaestinae per centum octoginta octo

5 milia passuum procedens, supra Idumaeam et Samaria ш

ludaea longe lateque funditur. pars eius Syriae iniuncta

Galilaea uocatur, a ceteris eius partibus lordane amne

discreta, qui íluuius oritur de fonte Paniade. secunda

elatio ludaeae ab Hierosolymis, in quo later e est fons

w Callirrhoe. ab occidente Esseni, qui sine concubitu et

. cunctis cupiditatibus uiuunt. hinc aliquanto interius Ma

sada castellum, in quo ludaeae finis est. iungitur Decapolis

dicta a numero ciuitatum. redeuntibus ad oram 680

Phoeniciae colonia Ptolemais. a tergo Libanus et Anti- 220 G

i5 libanus montes, interiacentibus campis Bargilus item

mons sedet. item Syria desinente inter oppida Phoeni

ciae Antiochia , quae Oronte amne diuiditur. super eam

mons nomine Casius, cuius altitudo quarta uigilia solem

per tenebras uidet. in Syria fluuius Euphrates nascitur 681

20 a monte qui uocatur Capotes. ibi quoque Marsyas alius

amnis. inter Syriam et Parthiam oppidum Palmyra moxque

Euphrates íluuius, cuius decem dierum nauigatione

in ipsam Seleuciam Parthorum urbem maximam peruenitùr.

sed scissus Euphrates laeuorsum in Mesopotamiam

§ 679 ex Ptinio V 68 — 74 in. || § 680 ex Plinio V 74

—80 in. || § 681 ex Ptinio V 83 et 88 et 89—90

1 eufrutisBR || 2 zeuma BR || ostraciae b || 3 CLXXXVIIII

mit. p. Plinius V 69 || 5 ibymeam R ydime B ydimem b ||

samariam b samarin BR samaría in r (et ante corr. b) \\ 6 iucuncta

R1 || 7 gatilea BR \\ 8 paneade bR || secunda latio

B secundum latus b || 9 iudeae BR || hierosotimis B ll

10 callirroe BR || occidente b occidenti B occidentis R ||

essenii B1 || sene B || 12 iudeae BR || decapraitis ut uidetur

B' || 14 foeuiciae BR \\ 15 et post montes deteta in BR ||

bargytus BR || 16 sedit B1 || siria B || poeniae B1 \\ 17 antiocia

B1 || 18 Casius Ptinius V 80 cassius BR \\ 19 eufrates

Л || 20 marsias B \\ 21 partiam bR partium B || patmira

BR \\ 22 eufrates H || 23 seleutiam Л || 24 eufrates R \\

236 MARTIANI CAPELLAE

uadit et Tigridi infunditur, dextro autem meatu Babylo-

682 niam petit, quae Chaldaeae caput est. sed redeundum

ad oram Syriae. cui confinis est Cilicia , in qua oppidum

Veneris et Cypros insula et fluuius Paradisus. Ciliciae

Pamphylia sociatur, cuius ultima Phaselis. dehincque 5

Lycaonia in Asiaticam iuris dictionem uersa , quae ab illa

parte qua Galatiae contermina est habet ciuitates quattuor-

683 decim. uerum Pamphyliae iuncta Lycia, a qua incipit

mons Taurus paene mediatenus orbis conscius, quem peragraret,

nisi maria restitissent. quae aliquando flexuo- ю

sus euadit et in Ripaeorum montium iuga sub nominum

diuersitate protenditur. nam inter cetera nomina idem

Niphates est Caucasus et Sarpedon. Portarum etiam nomine

censetur et alibi Armeniae, alibi Caspiae. et idem

Hyrcanius Coraxicus Scythicus Ceraunius appellatur. in 15

684 Lycia alius mons Chimaera <noctibus flagrans. haec habuit

oppida septuaginta. nunc triginta sex sunt. Telmesus

oppidum dicitur, quo finitur. hinc Asiaticum siue Carpatliium

mare, et quae proprie uocatur Asia, cui ab oriente

Phrygia et Lycaonia, a septemtrione Paphlagonia est. 20

huius longitudo quadringenta septuaginta milia passuum,

685 latitudo trecenta. Armenia altera ab oriente, a septen-

§ 682 ex Pimío V 91—96 || § 683 ex Plinio V 97 et 98

et 100 in. || § 684 ex Plinio V 100—102 || § 685 ex Plinio

V 102—103 in. et Solino p. 185, 6—14

1 babitoniam B |I 2 caldeae BR || 3 horam BR \\ citia

B1 || post qua add. н- b || 4 cipros B ciprus b \\ et fluuius b

fluuius BR || paradysus bR || 5 pampilia br pamphilia BR ||

6 ticaonia BR \\ ditionem b dictione R || 7 quae galaciae

R || 8 pamphitiae BR || ticiae B ticia R cilicia r || a qua

bR qua B \\ 9 conscius BR constitntus r \\ 10 quae BR

qui p \\ 11 ßipaeorum Ptinius ripheorum BR || 13 nifates

est R nifatest B nimfates est b || syrpedon b || 15 myreanus

BR || coranxicus B coraxicus b coraxinus R || scyticus

B syticus R || Ceraunius Ptinius ceraunias BR || 16 cimera

B ab D || 20 frigia BD "|| ticaonia BD

\ paflagoniâ BD \\

BR chimera b \\ 18 carpatium BD ¡¡ 19 cui ab

b quae ab

11 :

22 tatitudinem CCCXX M Ptinius V 102 \\ atteri corr. in at

tera B uí atterior add. b utterior D II

LIBER VI 237

trione Pontica. in proximo Caria est, mox Ionia et ultra 221 0

Aeolis sequitar.

In Pbrygia Celaene antea , in Apamiam commutata.

illic Marsyas et natus et occidit et fluuio nomen dedit et

5 cum Apolline decertauit. denique pars eius Aulocrene

uocitatur, unde Maeander amnis exoritur. Phrygia Troadi 686

imminet. ab aquilone Galatia est, a meridie Lycaoniae et

Pisidiae Mygdoniae confinis est, ab oriente Lyciae, a

septemtrione Moesiae, Cariae. dehinc Tmolus croco flo-

10 rens amnisque Pacto->lus. binc loniae Miletos caput.

ibi etiam Colophon oraculo Clara Apollinis celebrata.

Maeoniae principium Sipylus Smyrna etiam Homero notissima,

quam circumfluit Meles fluuius. nam Smyrnaeos

campos Hermus intersecat, qui ortus Dorylao Phrygiam

i5 Cariamque dispescit. iuxta Ilium sepulchrum Memnonis

iacet. supra Troadem in mediterraneo Teutrania est,

quae regio Moesorum fuit, ciuitas uero Teutrana Cayco

flumine alluitur. ibi inter omnes Asiae ciuitates Pergamum

clarius. nam Bithynia initium Ponti est et ab ortu 687

20 ïhraciae aduersa a Sagari flumine primos fines habet.

§ 686 ex Soliuo p. 185, 17 — 186, 3 et p. 186, 13 et 15 et 18

et 20 — 187, 5 et p. 187, 18 et p. 188, 3— 6 et Ptinio V 126 ||

§ 687 ex Solino p. 190, 3—5 'habet' et Plinio VI 4 et Sotino

p. 190, 5 'ante' —12

1 proxima B1 \\ iania corr. in ionia B at alania add. b

alania D || 2 eolis BD eotes b \\ sequitur. in Phrygia

scripsi redit (redi B1) in frigiam BD media Doride in

Phrygia p || celene B caelene D || apaniam D || 4 marsias

BB || 6 meander BD || frigia troadi B frigia autem

troiadi b frigia a troia J) \\ 7 Lycaoniae Grotius ex Sotino tycaonia

B licaonia D || 8 pisidie D \\ migdonia D micdoniae

B et micdoniae b || liciae D \\ 9 VII trione Й I Moe

siae Sotirms p. 186, 1 mysiae BD \\ oarie D caryae B \\

-r- molus d molus BD \\ 10 hine ioniae b hioniae B hine

meonie r hionie R || 11 elari B1R || 12 meoniae BR || omero

BR \\ 13 melis b [| smyrneos BR Il 14 ermus BR \\ fri

giam BR \\ 15 dispicit R dispexit b |I 16 uero teutrana R ||

17 caito b cato BR \\ 19 bitinia B bithinia b britinia R

brithinia r || 20 traciae BR \\ habitatores post primos add. p

fines ego ex Sotino p. 190, 5 addidi ||

238 MARTIANI CAPELLAE

qui fluuius alii lluuio Gallo miscetur, a quo Galli dicuntur

ministri matris deum. haec et Bebrycia et Mycdonia dicta

est, a Bithyno rege Bithynia. in ea ciuitas Prusias, quam

Hylas inundat lacus, quo puer eiusdem nominis dicitur

interceptas. ibi Libyssa locus Nicomediae proximus. in $

688 eo sepulchrum Hannibalis memoratur. dehinc Ponti ora

post fauces Bosphori et amnem Rhesum Sagarimque sinus

Mariandyni, in quo Heraclea ciuitas, portus Acone, ubi

herba ueneni aconitum procreatur, specus Acherusius,

689 qui mergitur in profunda telluris. inde Paphlagonia, ubi 10

a tergo (¡alatia est. sed hic Enetosa etiam ciuitas, a cuius

ciuibus in Italia ortos Venetos asserunt. ibi promuntu--

rium Carambis, quod a Ponti ostio abest milibus passuum

222 G ducentis uiginti, quantum a Cimmerio. ihi etiam mons

Cytorus et ciuitas Eupatoria, quam Mithridates fecerat, is

sed eo uicto Pompeiopolis appellata.

690 Cappadocia autem introuersus recedit. quae laeuorsum

ambas Armenias Commagenemque transcurrit, dextrorsum

plurimos Asiae populos ambiens. ad iuga Tauri

succrescit in ortu. praeterit Lycaoniam Pisidiam Ciliciam 20

super tractum Syriae means, Anttochiae partem in Scythiam

pertendens. ab Armenia maiore diuiditur Euphrate

fluuio, quae Armenia inchoata montibus Panedriis. in Cap-

§ 688 ex Solino p. 191, 1—9 || § 689 ex Solino p. 191,

10 — 15 et Plinio VI 6 — 7 (uel Solino p. 191, 16 — 18) |I

§ 690 ex Sotino p. 191, 19 — 192, 8 et 192, 11 — 14 et Plinio

VI 24 extr.

1 fluuios B1 || ali R et corr. in alii B alio b \\ 2 bebricia

BR || 3 binitio ut uidetur B bitino b bytino R bythino r ||

bytiniae B bytinia R bythinia r \\ prutius b \\ 5 lybissa

BR || 6 annibalis BR hannibalis r || 7 amnum R \\ ressum

B ressem R || sinus Mariandyni ex Sotino p sinusque

ady BR II 8 eraclea R || 9 erba BR || acefusius BR \\

10 paphlagonia R et deleta 1 B || 12 ubi h \\ promuntorio B

promuntorium b promonturium R \\ 14 CCCXXV M p. uet ut

aliis placet CCCL M Ptinius \\ quantum scripsi tantum BR \\

chimeris BR \\ 15 eythorus R \\ mitridates BR \\ 17 liuorsum

Л || 18 commaginemque B'R \ 21 Scythiam SoUnus p.

192, 5 sistiam BR \\ 22 eufratae Л | 23 cappadociae b \\

LIBER VI 239

padocia multae urbes eximiae, inter quas Melita, quam

Semiramis condidit, et Mazaca, quam dicunt urbium matrem.

cui Argaeus mons imminet, qui niues uerticis albicantis

ne aestiuis quidem solibus superfundit. in hac

5 Cappadocia longitudo Asiae undecies centena quadraginta.

Assyrii <Adiabene incipiunt, quos excipit Media in 691

prospecta Caspii maris, quae Caucaseis montibus cingitur.

sed Caucasus portas habet, quas Caspias dicunt, can timn

praecisiones etiam ferreis trabibus obseratas ad externo-

10 rum transitum cohibendum, quamuis uerno etiam serpentibus

obcludantur. a quibus ad Pontum ducenta milia

passuum esse non dubium est. in Ponto autem sunt

insulae Symplegades, mox regio Margiane sola in eo tractu

uitifera, inclusa montibus stadiorum mille quingentornm,

i5 difficilis aditu propter solitudines arenosas, quae sunt per

centum uiginti milia passuum. regionis praedictae amoenitatem

Alexander Magnus delegerat et ibi primo nominis

sui condiderat ciuitatem, quae excisa est, et ab Antioclio

Seleuci filio reparata cum nomine patris> eiusdem, cuius eg2

20 circuitus habet stadia septuaginta quinque. inde Oxus 223 G

amnis, qui circa Bactram cum eius nominis oppido fluuioque.

ultra Paranda oppidum Sogdianorum, ubi Ale

xander tertiam Alexandream condidit ad contestandam

itineris prolixitatem. quippe ibi a Libero dehinc ab Her-

§ 691 ex Solino p. 196, l et 17 et Ptinio VI 28 et 30 et

Sotino 198, t et Plinio VI 31 — 32 et 46 — 47 || § 692 ex So

lino p. 199, t — 200, 4

2 sameramis B saemiramis b semeramisn semiramis r \\

mazasa BR \\ 3 argeus BR \\ 5 capadocia R \\ duodeciens

centena L M p. Ptinius || 6 assirii B \\ adgabene b || inquipiunt

B1 || 8 caucasis B || 10 coibendum B || 13 Margiane

Ptinius martianae B martiana D || 15 ac ante propter

add. B1 || solitudinis B1 || 18 antioco B || 19 cum nomine

BD cognomine b \\ 20 stadiis LXX Ptinius VI 47 \\ oxus fr

oxis BR || 21 Bactrum Soünus p. 194, 4 bractani B R bactri

b || 22 paranda BR Panda Sotinus || 22 socdianornm BR ||

23 alexandriam R I| 24 post quippe add. emensi p \\ p. 240, l

ibi Л et fartasse B, quod deteui: mensi in rasura b immensi

P ||

240 MARTIANI CAPELLAE

cule arae si int. constitutae in testimonium laboris |ibi|.

illam terrarum partem Laxates fluuius secat, qui Tanais

putabatur, quem Demodamas dux transcendit aliumque

esse perdocuit et ultra Didymaeo Apollini aras extruxit.

693 Hic Persicus limes. Scythis iungitur. sed Scythico ь

Oceano et Caspio mari, qua in oceanum Eoum cursus est,

profundae in exordio niues, dehincque longa desertio.

post quam Anthropophagi excursus inuios reddidere. post

quos Seres, qui undis aspergunt arbores suas, ut lanugo,

quae sericum creat, possit admitti. aliarum gentium ho- 10

mines aspernantur et appositione mercium sine colloquio

gaudent implere contractual. hinc Attagenus sinus Hyperboreis

beatitate consimilis, quo incolae gratulantur qui

circumactu uallium auras nesciunt pestilentes.

694 Dehinc India. n a m Ciconas in medio error astruxit. i5

sed a Mediis montibus inchoat India. nam in Eoum mare

a meridiano porrecta, salubris Fauonii uegetabilibus flabris,

secundo aestate annis singulis uegetatur bisque frugem

metit. pro hieme Etesias perfert. quinque milia

habuit oppidorum et mundi pars tertia credebatur. Liber 20

primus ingressus Indiam triumphauit. in ea maximi fluuiorum

Indus et Ganges, sed ab Scythicis montibus Ganges

uenit. et Hypanis ibi amnis inmodicus, qui Alexandri

Magni iter inclusit, sic ut in eius ripa locatae testantur

§ 693 ex Solino p. 200, 5—6 et p. 201, 17 — 21 et p. 202,

2-5 et p. 202, 11 et 14—16 et 17 — 202, 2 || § 694 ex Solino

p. 203, 3 — 7 et 17 — p. 204, 4 et p. 204, 19 et 12 — 17 et p.

205, 9—19

1 uid. p. 239 extr. || 3 demodas B' \\ 4 didimeo BR \\ apottoni

R || 5 scytis BR || scitico BR scithico r \\ 8 antropophagi

B andropophagi b || reddire R \\ 9 suos .B1 \\ 10 ammitti

B1R || 11 appositione Koppius fartasse nulta necessitate appositionemBR

\ 12 contractu B \\ attacenusSo/in«sp.202, 17 adtagenus-

ffñ adtageniusr || yperboreis/? || 16 Emodis pro Mediis ex

Ptinio VI 56 resutuere uotehat Grotius sed cf. Soíinus || 17 uigetauilibas

B1 || 18 secunda p bis Sounus p. 203, 6 || uegitatur

Л || 19 mittit 6 || 20 mundo B'R || 22 gandes B1 \\

Bcyticis B || gangens B1 || 23 ypanis BR ypamis r \\

LIBER VI 241

arae. latitudo Gangis ubi diffusior uiginti milia passuum,

ubi angustus octo milia, profundus pedibus centum \mi-224ff

lia]. ibi reges gentiumque diuersitas tam exercitibus

quam elephantis copiosa. ultra Palibotram urbem mons

5 Maleus, in quo hieme in septentriones umbrae, in austros

aestate cadunt senis alternatae mensibus. in eo loco per

annum quindecim diebus tantum septentriones apparent.

homines fusciores. iam Pygmaei montibus habitant et qui 695

confines Oceano sine regibns degunt. Pandeam gentem

10 feminae tenent , cui prior regina <Hercul¡s filia. in eo

tractu etiam Nysam urbem esse Libero patri sacram montemque

Merum loui, unde fabula est eum louis femine

procreatum. ibi etiam insulas duas auri argentique metallis

ac fetura praedicandas , etiam uocabulis approbatur.

i5 nam una Chrysea, Argyrea altera nuncupatur. omnes 696

Indi comarum fuco decorantur alii caeruleis alii crocinis

fulgoribus tincti. gemmis comuntur. fenerationes neglegunt

elephantisque uehi eximium putant. sed in Taprobane

¡nsula maiores elephanti quam Indici, ampliores

20 etiam margaritae sunt. quae patet in longitudine stadiorum

septem milia, in latitudine quinque milia. scinditur

fluuio interfluente atque Indiae praetenta est. in quam

septem dierum iter, ut Romanis nauibus approbatum.

illic et illud mare absque canalibus profundis senum pas-

25 suum altitudine> deprimitur. ibi septentriones non ap

parent, uergiliae numquam, lunam ab octaua in sextam

decimam tantum supra terras uident. ibi sidus clarissi- 697

mum Canopos. sol ortiuus in laeua conspicitur. in naui-

§ 695 ex Sotino p. 206, 2—11 || '§ 696 ex Solino p. 206,

14—16 et p. 217, 8—12 et 14 — p. 218, 7 || § 697 et § 698 ex

Solino p. 218. 3 et 12 et p. 219, 7—9 et p. 202, 13—16 (Mommsenus

conferí § 693) et p. 219, 9 — 220, 20

2 mitia del. Grotius in marg. \\ 4 иrЬeЛ || 8 fusciores b fustiores

BR fortiores r || iam scripsi nam BR \\ picmei BR

nisam D \\ 12 semine b \\ 15 crysea BD \\ argirea BD

11

16

cerutes D || 17 fanerationes B faenerationes b || nectegunt

B1 || 18 etefantisque D \\ 19 etephantia B elephantes b etefanti

D || 22 india D \\ 26 uirgitiae b \\ 28 gando

MABTIANUS CAPELLA 16

242 MARTIANI CAPELLAE

gando nullum sidus obseruant, auium quas uident uolatus

secuntur. quaternis per annos mensibus nauigant. homi

nes ibi corpore grandiores ultra omnium mensuram , rutulis

comis, caeruleis oculis, trucioris soni, nullo linguae

commercio genti alteri sociantur. cum negotiatoribus 5

aliis in ripa fluminis merces apponunt ac uix complacitas

mutant. aetas illis ultra humanam fragilitatem prolixa,

ut mature pereat qui centenarius moritur. nulli per diem

225 о somnus. annona eodem semper tenore. aedificia humilia

698 paruaque. uitem nesciunt. redundant pomis. Herculem 10

colunt. regem eum , qui mitior annisque grauior ac sine

prole fuerit eligunt et si in regno prolem susceperit, remouent

hereditarium formidantes ¡mperium. cum quo

tamen alii triginta cognoscunt, et si fuerit prouocatum

septuaginta iudices fiunt. rex Liberi patris cultu compo- ia

nitur et si peccauerit interdicto omni usu et conloquio

iugulatur. culturas et uenatus amant uerum tigridum aut

elephantorum. piscationibus delectantur praesertimque

testudinum, quarum superficie domos familiarum capaces

699 operiunt. dehinc habitant Ichthyophagi , quos Alexander 20

uesci piscibus uetuit. nec longe insula Solis quae dicitur,

et Nympharum cubile rubens, in qua omne animal ui feruoris

absumitur. mox Ypanis Carmaniae fluuius, a quo

primum aspici septentriones incipiunt. deinde tres insulae

, in quibus hydri marini uicenum sunt cubitorum. in 25

his Rubrum mare litoribus sinu gemino disparatur. uerum

ortiuus Persicus dicitur propter habitationem Persarum,

qui sinus uicies et sexaginta milia circuitu patet. ex ad-

§ 699 ex Sotino p. 223, 14 — 16 et 18 — 224, 8 et p. 225,

12—17

1 auium quas uident scripsi auium quasueut BR auium

quas uehunt 6 auiumquase ut r || 2 seqmmtur Ь I| 3 rutilis

b || 5 commertio BR \\ alteri bR literi B \\ 11 colant R \\

annisque ex Sotino p. 219, 18 add. Lüdeckius \\ 17 iungulatur

B'R ft 20 ictyofagi BR \\ 22 ferboris B' \\ 23 Hyani Sotinus

p. 224, 3 || germaniae BR corr. p ex Sotino \\ 25 idri

BR |f 27 ortibus й'й || 28 uicies et sexagies centena milia.

Sotinus p. 225, 15 ||

LIBER VI 243

uerso alter Arabicus uocatur. Carmaniae quoque Persis 700

adiungitur, quae ab insula Aphrodisia inchoat, quae trans

lata est in Parthicuiu nomen. littore quo occasui obiacet

mil ¡ID n est quingentorum quinquaginta. oppidum ibi no-

5 bile Susa , in quo templum Dianae Susiae. iuxta Carbyle

siue Barbyta in centum triginta milibus, <in qua sunt bo*

mines, qui aurum in profunda defodiunt, necui sit in usu.

Parthici uero regni nongenta quadraginta quattuor milia

passuum. nerum omnis Media Parthta et Persida ab

10 oriente flumine Indo , ab occidente Tigri , a septentrione

Tauro Caucasio, a meridie Rubro mari terminantur. quae

omnes per longitudinem patent tredecies uiginti milia pas

suum, per latitudinem octingenta triginta.

Sed Chaldaeae gentis Babylonia caput est , denique 701

i5 Assyria et Mesopotamia propter illius claritatem Babylonia 226 G

uocatur. urbs ipsa sexaginta milia passuum muris amplectitur,

qui ducentis pedibus alti, quinquagenis lati sunt,

nisiquid amplius. nam terni digiti singulis mensurae

nostrae pedibus applicantur. baec interluitur Euphrate.

20 ibi louis Beli> templum, qui inuentor fuit disciplinae sideralis.

haec nunc ad solitudinem rediit exhausta a Seleucia.

item in hunc usum etiam Ctesiphontem tertio ab ea

.lapide condidere Parthi, ac nunc caput regnorum "est.

habitantur etiam abdita Aethiopiae et adusta Trogodyta- 702

§ 700 ex Solino p. 225, 19 — 226, 7 et Plinio VI 137 ||

§ 701 ex Solino p. 227, 7 — 15 et Ptinio VI 122 || § 702 ex

Solino p. 229, 7 — 230, 1 et p. 230, 9 — 231, 9

1 germania BR I| 2 frondisia BR || 3 particum BR

litore Л || 5 Susiae Grotius ex Sotino p. 226, 3 susae BR

6 Babitae Sotinus p. 226, 4 || centum triginta quinque mitibus

Sotinus || 7 diffodiunt b \\ 8 partici B \\ 9 partia B \\ 10 VII trione

12 tatitudinem D 11 12 tredecies b dicies B ter decies

13 DCCCXL Ptinius || 14 catdeae BD \\ babitonia

1

D

D

BD"\\ deinde b \\ 15 et siria D \\ 16 uocantur b \\ 18 nisî

quod BD || 19 eufrate BD \\ 21 exhausta Grotius exaustate

B exaustae b exauste R || a Seteucia Grotius Seleuciae B

seleutiae R || 22 tesipontem R ctesipontem B Ctesiphontem b \\

23 concidere BR corr. p \\ parti at /?'Л || 24 de abdita cf.

Mommsenus ad Sol. p. 229, 7 \\ trogoditarum Л ||

16*

244 MARTIAN! CAPELLAE

rum et Ichthyophagorum gentibus. sed primi feras cursu

praetereunt. alteri nando marinas beluas uincunt. sunt

et Gorgades insulae obuersae promunturio quod uocatur

Hesperu ceras. has incoluisse Gorgonas ferunt, in quas

a continent¡ biduo nauigatur. ultra has Hesperidum in- a

*sulae, quae in intimo admodum mari sunt. Fortunatas

autem insulas in laeua Mauritaniae constitutas inter me

ridiem occasumque non dubium est. quarum prima

Membriona dicitur, secunda lunonia, tertia Theode, quarta

Capraria, alia Niuaria, quae aere nebuloso et con- ю

creto est. mox Canaria, canibus inmensae magnitudinis

plena. omnes auibus plenae, nemorosae palmiferae, nuce

pinea, mellis copia, amnibus ac siluris piscibus abun

dantes.

703 Percursus breuiter terrarum situs , licet ignobilia 15

quaeque praeteruolans immorari non potui, tamen ut orbem

terrae marisque ammensa cognoscar, mensuram omnem

breuiter intimabo. a Gaditano freto per longitudinem di

recto cursu ad os Maeotis XXXIIII. XXXVII mata passuum.

uniuersus autem circuitus ab eodem exordio per 20

sinus dictos intra Maeotium lacum CLVII, cum ipsa uero

Maeotide CLXXXII. XC. Europae mensura soliüs

LXXXII. XCIIII. Africae longitudo XXXVII. XCIIlI, la-

227Gtitudo in Cyrenaicam eius partem DCCCCX. Asiae uero

longitudo LXIII. DCCL latitudo ab Aethiopico mari ad 25

§ 703 ex Ptinio VI 206—210

l hictiophagorum B yctyophagoi;um Л || 3 gordades 6 ||

promuntorio Ь promuncturio R \\ 4 esperuceras B espereucheras

Ь esperuteras R || 7 mauretaneae .#' || 8 Norion

Sotinus p. 230, í5¡Ondrion Ptinii tibri \\ 9 de Theode cf. Salmasius

ad Solinum 56, 16 \\ 19 mitia add. p \\ 21 sinos R || Cf. LVIIII

M p. Ptintos VI 207 || 22 CLXXIII . XC M p. PKmus t. t. ||

24 cuirenaicam R quirenaicam B sirenaicam Ь || 25 LXIII .

DCCCL B' (LXIII . LXXV M p. Ptinius VI 209} \\ аи от. R ||

LIBER VI 245

Alexandream iuxta Nilum sitam per Meroen et Syenen

XVÏÏI. XXV.

Exposita est terrae, quam ipsa peragraui, aequorumque

mensura; nunc ad artis praecepta, ut iussum est,

5 ueniemus.'

Dixerat, at Paphie paulum contractior ore 704

mora intricante laeditur,

nixaque mox famulis marcentia terga reclinat

magisque lassa pulchrior.

10 hic dudum roseas inter resoluta puellas

Voluptas <inquit anxia

'unde haec tam duris immitis rustica membris

peregit orbis circulum,

et tantos montes fluuios freta compita currens

i5 delere uenit taedia?

hanc ego crediderim sentis spinescere membris,

neque hirta crura uellere.

namque ita puluerea est agresti et robore fortis,

iure ut credatur mascula. '

20 quo dicto locus ministris Veneris suscitatur ipsique Cythe- 705

reae, cui de proximo , susurratim decenter adrisit. quam

Arcas nutu hilaro et quo eam> solitus intueri propter diuum

reprehensiones circumspectus inhibuit. uerum Pro

nuba propter assidens 'nihil mirum' inquit 'si propere

25 Venus cum deliciis famulitioque tam comi appulsa est

lasciuire. nam et nuptialiter laeta est et blanda semper

arridente Cyllenio'. et cum dicto Geometria praecipitur

ad promissa properare sed ita, ut summa quaeque perstringens

fastidium non suscitet tarditate. tum illa 706

t »texandriam R \\ 2 XVIII . LXXV M p. Ptinius t. t. \\

ad XVIII add. ai XV . IП Ь \\ 6 ad B \\ рарЫe Ь papte B

paphite R \\ ora г \\ 9 magisque Lucianas Mutteras magia

quod BR || laxa R1 \ 12 montis B || 17 neque irrita B nec

irta Ь neque irta D || 18 et agresti 6 || 20 cytereae BD ||

21 arrisit bD \\ 23 inibuit B \\ 27 dictu B'R || 28 praestringens

Rb praestinges B corr. p \\ 29 ante tum add. k B \\

246 MAKTIANI CAPELLAE

'Omnis mea quae in inflnitum propagatur assertio,

numeris lamisque discernitur, quae nunc corporea tum

incorporea comprobantur. nam unum est quod animi

sola contemplatione conspicimus, aliud quod etiam oculis

intuemur. uerum prior pars, quae numerorum regulis 5

rationibusque concipitur, germanae meae Arithmeticae

deputatur. alia est linearis atque apodictica huius pulueris

erudita cognitio, quae quidem ab incorporeis pro

creata ac sensim in multiplices formas effigiata tenui ac

uix intellectuali principio in caelum quoque subuehitur. 10

707 quod quidem incorporeum inuisibileque primordium com

mune mihi cum Arithmetica repperitur. nam monas

eiusdem insecabilis procreatio numerorum est, mihique

signum uocatur, quod utpote inconprehensibile parte nulla

discernitur, apud ill am dyas lineam facit, mini linea in i5

longitudinem ducta latitudinis nihil prorsus adquirit.

superficies item mihi tam longe lateque diffusa sine profunditate

censetur, illi numerus, qui cunctis accedere speciebus

gregatim singulatimque potest, nisi rebus incidat

incorporeus inuenitur. ergo incorporea utriusque 20

principia.

708 Verum primae apud me formandorum schematum

partes duae : una quae dicitur planaris , quam èmттebov

Graece soleo memorare, alia solida, quam crepeóv dicimus.

et prioris principium est сrщеюv , quod punctum 25

uel signum Latiariter appellatur ; consequentis superficies,

quae èm<paveia dicitur. punctum uero est, cuius pars

nihil est, quae si duo fuerint, linea interiacente iunguntur.

linea uero est, quam тpauцriv uocamus, sine latitudine

1 finitum B' || 6 conspicitur b

dictica b optica BR \\ 9 sensib- r

aritmeticae B1 \\ 7 apoin

add. p || 10 subueitur

B || 11 incorpoream B1 || 12 aritmetica B || 13 progregatio

B1 | 17 itim B1R || 18 accedere B1R \\ 19 singittatimque

r 22 scematum BR || 23 epipedon BR Graecos

terminos in p deinceps emendates esse singittatim non notaba

24 stereou BR stirion 6 || 25 simion BR ¡| 26 tatialiter R

ad consequentis (corr. ex consequentes) add. b al quens

27 epiphania /11l |[ 29 grammea R gramen /•* I|

LIBER VI 247

longitudo. <linearum aliae directae sunt quas euGeic<c 709-

dico, aliae in gyrum reflexae quas кикXшхс, non nullas

etiam éXiKoeibeîc , alias кaцттиXaс pro obliquitate discri

mino. quae tamen lineae punctis utrimquesecus inclu-

5duntur, sic uti ipsae quoque superficiem circumcingunt.

superficies est , quae longitudinem et latitudinem tantum

habet, profunditate deseritur, ut est color in corpore.

hanc em<paveiav Graeci dixere, et ut dixi eius termini

lioeae sunt, siue plana sit siue sinuosa.

710

10 Planus autem fit angulus in planitie duabus lineis se 229<?

in uicem tangentibus et non unam facientibus ad alterutrum

inclinationem. quando autem aeque intra se tenent

angulum lineae et directae fuerint, directilineus dicitur

angulus et Graece èиЭиYрсщцoc. quando autem directa

i5 super directam iacentem> stans dextra laeuaque angulos

aequales fecerit, directus uterque est angulus, et illa superstans

perpendicularis dicitur, sed Graece кáбетoc.

angulus maior directo obtusus dicitur, minor directo acutus.

definitio est res, quae alicnáis est terminus. forma est

20 res, quae exaliquo uel aliquibusterminiscontinetur. circulus

est figura planaris, quaeuna linea continetur. haec linea 711

Tcepupépeia áppellatur, ad quam ex una nota intra circulum

posita omnes directae ductae lineae aequales sunt. punctum

autem est circuli media nota. diametros est directa linea

25 quaedam per punctum supra dictum ducta , quae orbem

aequalibus partibus diuidit. hemicyclium est figura, quae

diametro et peripheria media, quam eadem diametros distinguit,

continetur. lineae tres directae diuersa positione

faciunt trigonum, quattuor tetragonum, multae polygonum.

1 еyrias B ertias D \\ 2 girum D \\ cycticas B cididas

D || 3 elicoides BD \\ campetas BD cambelas b || discriminis

B1 || 5 sicut bD || 8 epiphaniam B D || 9 figuras margini

cod. B deinceps appictas omisi \\ 6YГТ (Tt D) ГРЛММОС

BD || 17 catetos BR \\ 18 directa B1R \\ 19 ex atiquo bit

atico B || 20 atico corr. in atiquibus B ex add. b atiquibus R

21 ex ante una add. r \\ 2 perepiphania BR perypiphania b

26 emicyclium B emiciclium Л || 27 perepiphania BR

media] cf. ad p. 67, 9 || 29 potigonum BR ||

248 MARTIANI CAPELLAE

et hae planae figurae dicuntur. quarum sunt genera triaquorum

unum directis lineis clauditur, quod Graeci eúGú-

ТрaиЦОУ uocant. aliud quod inflexis, quod кaцттиXó-

Ypaцuov dicunt. tertium quod directis simul curuisque

712 lineis aptatur, quod UIKTOV dicunt. еоЭиYрaциoc igitur 5

et тротXеирoc et тетрштXеирoc et ттоXúттXеирoc dicitur.

трптXеирoc tres habet formas. nam trigonus est aut

kÓттXeиpoc, quod Latine aequilaterum dicitur, quod tri

bus paribus lineis lateribusque concurrit; aut kocKeXric

y 30 G quod ex tribus lineis duas aequales habet, quibus quasi i»

cruribus insistit, denique aequicrurium uocitatur; aut

cxaXrivóc, quod omnes tres lineas inter se inaequales

habet. eíiGúYpauuoc item тетрáттXеирoc quinque species

habet: primam quae quattuor aequalibus lineis et direcüs

angulis sustentatur, quod schema tetragonon dicitur. se- i5

cunda species, quae directiangula est, non aequilatera, et di

citur éтероиriкriс. tertia aequilatera est non tamen directi

angula et dicitur póußoc. item quae ex aduerso sibi latera

aequalia et contrarios angulos inuicem sibi aequales habeat

et neque omnia latera in uicem sibi aequalia neque angu- 20

los directos et dicitur poußoeibriC. [item quae nec latera

sibi in uicem aequalia nec angulos directos sed acutos et

obtusos et dicitur poцßoeibric]. extra has formas quicquid

quadrilaterum est тpcuréCiov uocatur. parallelae

sunt directae lineae, quae in eadem planitie <]constitutae 25

1 hae BR eae br \\ 2 6YTYrPAMMON BR \\ 3 КАМПI-

(YfljTPAMMON BR || 4 curuis /?'Л || 5 Ml (YЛ) KTON BR \\

eutygrammus B eutygramnus R \\ 6 tripleuros et tetrapteuros

et potypleuros BR \\ 1 tripteuros BR \\ est add. p [l

8 isopteuros BR & isoaequus idë 5 add. b II 9 partibus R

TlCOCK6A6C B IСОСКел6С 6Л || И uocitatur B || 12 СКА-

Л (АЛ)еNОN ¿?Л || 13 habeant/?1^ || eûtygrammos BR eutygramnos

Ь fI tetrapleuros BR II 15 scema BR \\ 16 post

species add.-^-Ь \\ 17 6T6pOMHKfcC BR \\ 18 PONBOC R \\

latere A1 || 19 qualia B1 \\ 20 quae ante neque add. Ь \\

.21 PONBOlANC B PONBOCTANC h PONBOlANG и || item

quae — et dicitur PONBOHCTANC (ацфиrXеирос р) от. BRD

add. b in marg. nihiti sunt neque leguntur Euctid. I 33 || 25 plan

tía R planitia B plauitie b \\

LIBER VI 249

atque productae in infinitum nulla parte in se incidunt.

dictum de tetrapleuris , quorum similitudo polypleura

schemata potest docere. in his autem pentagona hexagona

et cetera euthygrammi generis continentur.

5 Sequitur secundum schematum genus, quod curuis 713,

lineis informatur, quod KauттиXóYpa]uuov appellatur, cuius

species duae sunt. una quae integri circuli rationes tenet,

nam integer est cum ad eius circumferentiam ah uno

centrali lineae protentae undique aequales sibi sunt. alia

10 quae obducti circuli diuersitates ostendit. tertium genus 714

est planorum schematum, quod JLUKTÓV uocant. quod

partim curuis lineis, partim directis includitur, ut est semicirculus,

cuius ut supra dixi gyrum curua linea facit et

alia directa, quae linea sic ut dixi Ьчáиетрoc dicitur, La

i5 tine distermina, > quae si in circulo pleno sit, per centrum

eius ad utramque circumferentiam peruenit. 231 ff

In his generibus planorum alia schemata dicuntur 715

ergastica, alia apodictica. ergastica sunt, quae faciendae

cuiuslibet formae praecepta continent. apodictica quae

20 probandi quod asseuerant adferunt documenta. uerum

Graecis nominibus sic appellantur. primus систcткóс,

secundus тцrщcткóс, tertius dtvaYpa<poc, quartus eтYpacpoc,

quintus iтepiYpa<poc, sextus ттape|aßo\iKOc, septimus

тфocеиренкóс. тцг]цоткóс est qui docet quibus argu-

25 mentis lineas praecidamus ad imperatum modum. cи-

CTCÍTtKÓC dicitur quo docetur, quibus argumentis propo-

2 polipleura D || 3 scemata BD \\ pentegona D \\ exagona

BD || 4 eutygrammi B eutigrammi D \\ 5 scematum

BD || 6 KANTTYAOГPAMMON D KANTTYAOГPAMMOM B

7 post integer add. est BD || 10 post ostendit add. k B

11 scematum BD \\ 12 partem Ms B1D \\ inctudit ID

13 girum D || 14 diametros BD \\ 15 disterminato D dimetieus

coni. Böitgenis l. l. \\ 21 systaticus BR \\ 22 тцrцuать

KÓC et hic et postea Grotius itmematicus BR \\ anagraphos b

anagraphas BR \\ engraphos Ь engraphas BR \ 23 perigraphos

6 perigraphas BR || parembolicus BR \ proseureticus

BR (proseuretibcus B1) \\ тцrщапкос Grotius systaticus R

systatias B \\ 25 систапкос Grotius itmematicus (corr. ex

anagraphos) B itmematicos R || 26 anagraphos (ita etiam R)

dicitur quo docetur от. B1 || dicitur от. R \\

250 MARTIANI CAPELLAE

sil aс lineae adiungi et adscribi possint. аvoVfpoxpoc dicitur

quo docetur reliquum schema quod imperatum est.

¿4"Yрa<P°c est qui monstrat quibus argumentis dato cir

culo uerbi gratia imperatum trigonum uel quid aliud in

medio possimus conuenienter ascribere. irepiYpacpoc 5

tropus est qui docet quem ad modum datum circulum

uerbi gratia quadrato concludamus schemate. rcapeцßo-

XtKÓC est qui docet quem ad modum uerbi gratia dato

tetragono immittamus datum trigonum , ut trigoni spatia

crescant, non schema mutetur. ттрocеиретисóс tropus est ю

qui docet quem ad modum uerbi gratia inter datas impa

res lineas inueniamus mediam, quae tantum cedat maiori

lineae quantum praecedit minorem. hi sunt tropi gene-

716 rales ergasticorum schematum. apodictici autem tropi

ideo transeuntur, cum mihi cum Dialectica, quam audistis, i5

communes sint. sed omnia schemata quinque partibus

communibus intexuntur, quae a Graecis sic appellantur:

prima ттpóGecic, secunda biopiquóc, tertia кaтaскеиr|,

quarta ¿ViтóoeiSic, quinta сииттерaсиa. Latine autem sic

possumus interpretan : prima schematis propositum , se- 20

232 G cunda determinatio quaestionis, tertia dispositio argumentonun,

quarta demonstratio comprobatioque sententiae,

postrema confinis conclusio. hoc de generibus planorum

dictum sit: ad theorematum membra redeamus. nam

utique membra sunt linea et angulus. 25

717 Angulorum natura triplex est. nam aut iustus est

2 ascribi Л || 2 puo modo conctudendum est ante reti

quum (relicum B retiqum b add. D от. BR || scema BR ||

3 engraphos BR || 5 k post ascribere add. B || perigraphos

B perigraphus R \\ 6 sub tropus tinea ducta in B \\

6 et 8 quëâmodum B \\ 1 scematae R \\ paremboticus BR ||

9 immitamus /?Л || trigoni Böttgerus tetragoni BR \\ 10 scema

BR || proseureticus BR || 11 quêammodum B || 12 lineas

bis scriptum a B1 \\ maiorae B' \\ 13 generalis B1R \\ 14 scematum

BR \\ 16 scemata BR || 17 communes R et corr. in

commune B I mbus_a*Z. Ь \\ sintextuntur B' || 18 protasis

BR \\ diorismos BR diarismos b \\ catasceuiee .BR

dixis ñ apoxidis B apodoxis b || symperasma BR

19 apo-

| 20 scematis

BR || 23 confinis add. bd от. R \\ 25 utrique b ||

LIBER VI 251

ant an-<gustus aut latus. iustus est qui directus et sem

per idem, angustus autem acutus est et semper mobilis.

latus uero obtusus mobilisque similiter. nam cum latior

fuerit directo siue multum siue exiguum , obtusus tamen

5erit, et cum moueris in forma eadem permanebit, quae

mobilitas in lineis constat, cum maiores minoresque formantur.

huius autem collationis quattuor sunt species:

prima dicitur icOTT|C, secunda оцóXоYoc, tertia áváXoYoc,

quarta áXoYoc. îcOTric est cum duae lineae pares uni

10 mediae duplo pariliue conferuntur, óuóXoY oc cum collata

consentiunt, áváXoYoc cum linea ab alia duplo uicta

aliam tantundem superat. âXоYoc uero est quae neque

aequalitate uel media tertiaue parte neque duplo triploue

alteri ullaue parte consentit. omnis autem linea aut рг\тг\ 718

15 dicitur aut aXoYoc.> pnui autem illa est quae prior proponitur

aut quae propositae lineae communi mensura

confertur. pnTóv autem dicitur quicquid conuenit. pro

posita autem linea, quamuis collata non sit, tamen quia

adhuc non est âXoYoc alii collata, et habet quiddam quod

20 e se sola perficiat rationabiliter, appellatur pryrri. âXoYoc

autem iam collata linea efficitur, si dissonare per omnia

repperitur. lineas autem quae sibi consentiunt сиццé- 719

троис dicimus, quae non consentiunt асиицéтроис. et

non mensura sola sed et potentia сиццéтроис facit et di-

25 cuntur bиváuet сициетрен. in mensura autem pares сиц-

цeтpoi appellantur. ergo cum tam mensura quam po

tentia conferantur, omnes quae uel potentia uel mensura

2 et oт. D Ц 8 et 9 isotes BD isotetes Ь \\ 9 1сотгlc est

cum coltata consentiuut óцóXoYoc (omotogos BD) cum duae

tineae pares uni mediae dupto paritiue conferuntur BD:

uerba duce Euclide transposuit Böttgerus || 8 et 11 analogos

BD || 9 et 12 alogos BD \\ 10 cottata B cola D \\ depto parili

B' || 14 ante omnis add. k B \\ autem oт. D }\ -rete

BD || 15 alogos BD || 14 et 20 rete BR \\ 17 reton BR ||

18 coltocata B || 19 et 20 alogos BD || 19 aliae 6 || 20 e se r

esse BR || 22 et 24 CYMM6TPA (Л Л) С BR || 23 ametras

BR || 25 dinami CYMM6TPOl BR I trae add. b || сиццетро!

Böttgerus mete CYMM6TPOl (Л6 Ь) BR \\ 26 quam poten

tia — uet mensura oт. B1 II

252 MARTIANI CAPELLAE

720 discrepant аcúuueтpoi sunt. ex his alogae tredecim fiunt.

quarum prima dicitur цéсri âXоYoc. secunda èк búo

ôvoцaTUJV aXоYoc : huius species sunt sex. quarum prima

233 G dicitur ттрштп. âXоYoc, secunda similiter bеитéрa, item

трптl et ceterae deinceps. item tertium genus dicitur èк 5

búo uécujv ттрштт! aXоYoc et similiter ut supra. quartum

èк búo иéсшv bеитéрa âXоYoc. quintum genus dicitur

цеЙшv aXоYoc. sextum ртуrоv KOÏ цéсоv bиvaцévп.

aXоYoc. septimum búo цéca bиvauivrl aXоYoc. octauum

аттотоцri aXоYoc. huius species sunt sex : prima i»

secunda tertia et deinceps dicuntur ut supra. nona цéоic

аттотоиri ттpujтti âXоYoc. decima шrотоиг1] bеитéрa

aXоYoc. undecima èXаттшv aXоYoc. duodecima цетa

рr]тоО цécov то ôXov ттоюОсa aXоYoc. tertia decima

цетa цéсои цéсоv то бXоv шноисa âXоYoc. hae omnes к

mixtae ceteris lineis dum aut trahunt suas aut alienas

t a (от. R) CYMM6TPAl BR \\ sequentia ex Euclide

(uot. II p. 137 Aug.), ex quo desumpta sunt, emendauit Böttgerus

|| 2 МÊС6*ЛОГ*ОС (alogos Ь) B mesototos R \\ decim

(seil. tredecim) — secunda от. R1 Д eK BR || búo оvоца-

тшv Böttgerus AYONON (О add. B) MATON R et punctis suppositis

B M6CH DYNAMlN add. Ь || 3 АЛОГОС BR \\ 4 prote

alogos BR || dentera BR alogos add. Ь || 5 tritae B trite R \\

ec (et B1) dio (dyo R) meson prote atogos BR \\ 7 ec (et B1)

dy (o add. B) meson deut- (e add. B) ra alogus (atogos b) BR ||

8 mizon (micton b) atogos BR \\ sextem R, deinde reton

KAlMCOl AYNAM6NH АЛОГОС (АЛ010С R) BR (ec dimese

dinamin alogos add. b) corr. Böttgerus || 9 Л (АЛ) YOM6CA

AYNAM6NH BR (mese dinamin atogos ai omesa dinamene

atogos add. b) corr. Koppius. \\ АЛОГОС R МОГОС B \\ octaua

BR corr. p || 10 аттотоцri p attoto R ATTOTO B \\ MNA-

ЛОГОС B apotome atogos add. b МНАЛОЮС R \\ 11 цесric

BöUgerus M6CH BR || 12 ATTAI(Oß)TO MH TTРОТН АЛО-

ГОС^Л || АTTОТОМН BR ATTATOMH b \\ 6T6PÂ B А6Г-

T6PA bR || 13 et 14 АЛОГОС BR \\ 13 еXаттшv Böttgerus

eAACCON B (supra AA add. me 6) ACCON Л || M6TAPHTOY'

MеCON TOAON (N от. B1) TTOlOYCA (TTOYOlCA В

nOYlC 6) АЛОТОС BR \\ 15 MеTA M6COY (M6CON i)

MеCON (CO det. b) OAON nOYOlCA (nOYOC b TTOlOYCA-

Л) АЛОГОС (AОГОС Л) BR (то add. Böttgerus \\ haec B1 \\

16 certus B1R Ц

> LIBER VI 253

«tires accipiunt, diuersis rationibus certos spatiorum mo

dos, quos Graeci xшpic< appellant, demonstrant.

Haec de planis dixisse sufficiat. nunc de solidis, quae 721

стерео dicimus, uideamus. crepeóv schema , quod longi-

5 tudine latitudine altitudine constat, cuius extremum su

perficies est, ut in planis linea. subsistit autem solidum

schema planorum schematu m superficie. nam subiacenti

trigono pyramis imponitur, circulo conus aut cylihdros,

quadro cubus, et cetera similiter. sphaera sane intrinse- 722

10 cus capaх omnium circulis subsistit, in quos resoluitur.

soliditas uero efficit schemata generalia, <quae dicuntur

a Graecis pyrames. item prisma, id est sectio, quae instar

schematis est. item cubus. item conus. item cylindrus.

item sphaera. his adduntur nobilia schemata ex

15 his composita октáеbрoc item bшbemebpoc item eucocáebpoc.

quae cuncta ut ordine suo monstremus in puluere,

haec primitus concedenda fas sit. ab omni signo ad

omne signum directam lineam ducere et terminatam dire- 234 ff

ctam per continuum in directam emittere , et omni centro

20 et interstitio circulum scribere, et omnes directos angulos

in uicem aequales sibi esse, et omnem directam linea m

termiqatam quantum uidetur producere, et si in duas di

rectas lineas directa linea incidet intus et eadem parte

duos angulos duobus rectis minores faciat , ex illa parte

25 qua sunt minores duobus rectis directas lineas conuenire.>

communes animi conceptiones sunt tres : quae eidem ae- 723

qualia sunt, et in uicem sibi aequalia sunt; et si aequalibus

aequalia addas, tota aequalia esse; et si aequalibus aequa

lia adimas, aequalia sunt reliqua.' haec cum permissa 724

2 xuupía Böttgerus coras BR \\ 4 sterea B steria R stiria

b || stereon BR stirion b \\ 4 et 1 scema BR \\ 6 sotum

Л || 7 scematum BR \\ 8 citindros BR citindrus b \\ 9 cibos

B cubos b cybos R \\ simitia b \\ 11 et 14 scemata BR \\

11 quod D || 12 pyramis B \\ 12 scematis BD \\ cibus BD

cubus b || cilindrus D \\ 15 octaedros BD || duodece- (ae B)

dros BD || icosaedros BD || 17 primitus B \\ concidenda

B1 || 23 incidens B (ad fuerit add. в. 'fiierit b) \\ ad eadem

add. s. in b || ad parte add. s. sua b \\ 25 ad conuenire

add. s. fas sit Ь || 26 communis B'R1 \\

254 MARTIAN! CAPELLAE

»

conspiceret, lineam in abaco rectam ducens sic ait 'quern

ad modum potest super datam directam terminatam lineam

trigo 1 1 um aequilaterum constitui?' quo dicto cum plnres

philosophi, qui undiquesecus constipato agmine consistebant,

primum Euclidis theorema formare eam uelle &

cognoscerent, confestim adclamare Euclidi plaudereque

coeperunt. cuius laudibus etiam ipsa Geometria plurimum

gratulata, se per sectantis gloriam subliman prouehique

cognoscens ab eodem, libros eius, quos casu apportari

conspexerat, festina corripuit, atque in ceterae astru- 1»

ctionis doctrinaeque documentum loui ac senatui caelitum

offerens intimauit. quo facto et doctissima cunctarum et

benignissíma comprobatur.

< LIBER УП

DE ARITHMETICA 15

•7OA

235 в Postquam conticuit pruden's permensio terrae,

Innuba sollertes curam quae instigat in artes,

sic abacum perstare iubet, sic tegmine glauco

pandere puluereum formarum ductibus aequor.

altera tunc etiam gerularum accire iubetur s»

germanam doctae mundum quae admensa sororis.

2 supra b || 5 eoctidis B1R \\ 6 octidi BR eoctidi b

8 gloria Ь ll proueique B || 9 apportare BR corr. p

10 inter br || asstructionis B || 11 ioui b obi B iobi R

subscription MARTIAN! MINNE! (MINNE! B) FELICIS СЛ-

PELLAE AFRICANI CARTHAGINIEÑSIS DE GEOMETRÍA

(GEOMETRICA B) LIBER VI EXPLICIT in BR \\ 14 inscriptum

INCIPIT DE ARITHMETICA (ARITMETICA B1) LI

BER VII (SEPTIMVSÖ) in BD FELICITER add. B \\ 18 clau

LIBER VII 25&'

*,

nec mora digreditur. tunc rursus dia Voluptas

ipsius aetheria Cylleni ¡mmnrmurat aure

'cum doctas superis> admirandasque puellas

adprobat Armipotens, tu optati lentus amoris

5 gaudia longa trahis captumque eludis honorem?

seria marcentem stupidant commenta maritum.

talia conplacita spectat fastidia uirgo :

nec te cura tori nec te puer ambit herilis

nec mea mella rapis? quaenam haechymeneia lex est?

10 in Veneris agro Pallas sibi uindicat usum :

quam melius thalamo dulcis petulantia feruet.

casta maritalem reprimit Tritonia mentem,

et nuptae non aequa uenit: poscenda Dione est

conueniensque tibi potius celebrare Priapum.'

i5 his Atlantiades auditis licet risum inhibere uix posset, ne 72$

infacetus tamen et impar lépidulis haberetur, huaro susurramine

sic respondit

'licet urgeas Voluptas

tltulamos inire suadens,

20 tamen exeret peritas

breuis ambitus puellas:

demumque nec iugalis

cessator intricatus 2360

tardabo fulcra lecti

25 et siquid illa nostrae

Veneris feret Voluptas

nec uobis abnegabo:

furtis modo adlubescat,

et clam roseta paruae

5 eludís b laudis BR || 7 fastidia nescio quis post Vulcanium

sed ante Grotium fastigia BR \\ 8 herilis Ь \\ 9 haec от.

B1 NEC R || hymeneia lex in rasura B HYMELEA R ñ imenela

Л™ || 10 uendicat i || 11 feruit 'B'r '\\ 13 dionae

B1R1 || 14 piapum B1 || 15 atlantiades B athtantiades b

atantiades Л adtantiades r || 16 infracetus r \\ tepedutis

B1 || habetur Л || 18 urges BR urgueas 6 || 19 talamo»

Л'А || 22 demum b || 24 fntchra b \\ 25 si от. B1 \\ 26 fer

uet Л« II 28 furas b II

256 MARTIAN! CAPELLAE

liliaque det papillae.

ne nunc sensu iugalis .

ferat pudore morsum

et uulsa fellis atro

laceros trahat capillos.' 5

727 quo dicto <renidens et plus solito laetior Voluptas ad Venerem

regressa cuncta eius auribus intimauit. quae deli

ciosa mollitie et interrumpente genas rubore paene prodidit

susurrata tuncque marcidulis decenter paeta luminibus

Maiugenam conspicata quodam aspectu promittentis 10

inlexit, quam Saturnia de propinquo uelut deprehendentis

728 castigabat obtutibus. quae dum geruntur Paedia, quae

egressa dudum, cum alia femina miri decoris ingreditur,

cui quaedam maiestas nobilissimae uetustatis et ipsius

Tonantis natalibus ortuque praecelsior uultus ipsius lu- 15

mine renidebat. quae etiam miraculis quibusdam capitis

reuerenda uidebatur. nam primo a fronte uno sed uix intellegibili

radio candicabat, ex quo item alter erumpens

quadam> ex primo linea defluebat. dehinc tertius et quartus

tumque etiam nonus decuriatusque primus bonorum '¿a

reuerendumque uerticem duplis triplisque uarietatibus

circulabant. sed innumerabili radios multitudine prorumpentes

in uuuiii denuo tenuatos miris quibusdam de-

729 fectibus contrahebat. huius autem multiplicem pluriformemque

uestem quoddam uelamen, quo totius naturae 25

opera tegebantur, abdiderat. digiti uero uirginis recursantes

et quadam incomprehensae mobilitatis scaturrigine

uermiculati. quae mox ingressa septingentos decem et

237 в septem numeros conplicatis in eos digitis louem salutabunda

subrexit. tum Philosophia ut Tritonidem propter sа

2 NEC Rue B nunc add. br || sensu scripsi sensus BR

3 ferat pudore morsum scripsi feralis cura morsum BR

1 delitiosa BD || 9 peta BD poeta Ь || 10 conspieatur

B1D || 11 deprehendentis D de prudentis B at dephendentis

add. b || pedia B poedia D j| 16 ei iam Ь || 20 decoriatusque

Ь \\ 21 duplicis B1 \\ 24 contraebat B1 fl pturimiformemque

B \\ 27 nouititatis B' \

29 numeris Ь || eius r || 30 surrexit B

plu-

\\ 28 septingentis Ь ll

1 || tritonidam corr.p ||

LIBER VII 257

astabat, quid numero tali Arithmetica intulisset exquirit.

cui Pallas 'proprio' inquit 'louem nomine salutauit'. ac

(unc ¡Hi radius, qui primus emerserat, conliniatae lucis

nitore porrecto ipsius louis uerticem luminauit. quibus

5 miraculis radiorum innumera repente multiludine prorumpente

non uulli tellustres siluicolaeque diui Herculem

conspicati opinantes eam hydreo germine pullulare. ac

tunc oborto terrigenis mussantibus murmure puer ille picens

iussus admonere silentium. nerum feminam Pytha-

10 goras ut inter sapientes stabat usque abacum consecutus

idemque iam artem promere cupienti quandam lactei luminis

facem officioso consistens munere praeferebat.

tum illa antequam iuberetur quid adportet expromere, sic

exorsa

i5 'Non ignota caelo nec rebus mundanis ignorata quas 730

genui adueni, superi, uestrum quidem nil dedignata con

cilium, quamuis singulos uos uniuersosque recenseam ex

meis ramalibus germinare. tuque potissimum, quem principalis

ante cunctos procreauit emissio, tuae singularis

20 primigeniaeque naturae fontem luppiter recognosce. nec

despicabilem uetrum omnium matrem Mercuriale quod

habeo me faxit officium, cum prosapiam arcanae sortis

originisque primordialem uobis studeam comprobare.

quae cum in terris exerceor, astrorum populus recogno-

35 scat honorandam suae multitudinis genetricem.

<Prae cunctis igitur adfata sacra MOKAS esto, quam 731

ante cuncta uibrautcm sociati postmodum numeri prin

cipia docuerunt. quae si species est accidens cuilibet extantium

primo, priusque est quod numerat quam illud nu-

1 aritmetica BR \\ inquirit Л1 || 2 inquid B1 \\ 3 ille Ь \\

qui от. BlR || 6 telluetres Vide. telluristres B tellurestres

bR || 7 ydreo BR \\ pottulare B1R \\ 8 murmorent B' \\

9 pytagoras BR \\ 10 stabat Ь estabat B esstabat r || oonsecatus

BR ** consecutus Ь \\ 12 'pacem B1R \\ ad muñere

add. al lumine Ь \\ 14 eet post exorsa add. b || 16 enpen

scripsi super BR \\ 20 primigeneque b \\ 21 descapicabilem

R || mercoriale B1R1 || 22 prosapientiam R ||

23 primordiatim B'R1 \\ 25 genitricem Ьг ||

MJLRTJANUS CAPILLA 17

258 MARTIANI CAPELLAE

merandum, rite eam ante ipsum, quem principem dixere,

ueneramur. nec dissimulal)» ex eo quod monas retractan -

tibus unum, solum ipsam esse ab eaque cetera procrean

.23$ Commumque numerorum solan» seminaria m esse solamque

mensuram et incrementorum causam stutumque detrimen- &

ton i m. quae tamen ubique pars est ubique totimi, dum

per cuncta perpetua : neque enim quae est ante extantia

et quae post absumpta non absconditur, potest non esse

perpetua. hanc igitur patrem omnium louem rite esse

nominatum , quod quidem idealis illins intellectualisque 10

speciei uis causatiua testatur. ad cuius exemplum unum

deum unum mundum> unumque solem singularemque

lunam, elementa etiam, ПП quae extant, singula memoran.

licet Aristoteles, unus e sectatoribus meis, ex eo quod

unum solum ipsa sit et se quaeri semper uelit, cupidinem iradserat

nominatam quod se cupiat, si quidem ultra uihil

liabeat et expers totius elationis aut copulae in se proprios

detorquet ardores. hanc quoque alii concordiam hanc

pietatem amicitiamque dixere, quod ita nectatur ut non

secetur in partes: tamen rectius luppiter nuncupatur 20

quod sit idem caput ac pater deorum.

732 Denique cum unum facta in quodcumque defluxerit,

licet eius linea insecabilis ac sine latitudinis signifícatione

fundatur, dyadem tamen facit. quae DYAS quod sit prima

procreatio a non nullis genesis dicta. quod autem inter 25

cam ac monadem prima coniunctio est consortiumque

consimile, luno perhibetur uel coniunx uel germana praccedentis.

est autem medietatis capaх. лат bona malaque

participat. eadem discordia ex qua aduersa oriantur,

utpote quae prima poterit ab adhaerente separan'. in bonis sо

3 ab eaque D ab ea adque (corr. in atque) B || 8 abs

conditur D abscenditur B scinditur b \\ W supra iltius add.

omnibus Ь || 13 IIII quae extant scripsi in quo extant BR

memoraui Ь || 14 ¡iristotiles IÍ'R

17 proprium B1R \\ 20 iupiter R

BR || dyadas B1 \\ 25 а от. R

16 /u/ uttra. add. еe Ь

21 fit ./>''/>' 1| 24 .tindem

post dicta add. Ь

29 ex qua Vutc. et quae BR \\ oriuntur Ь riantur B

¿0 utpute R ¡| aderente B1 ||

LIBER VII 259

uero eadem institia, quod duobus aequis gaudeat pariter

ponderatis. eademque societas, quod uinculum quo media

conectantur habeatur utrimque commune. ab hac numerus

auspicatur et est opinabilis corporatio motusque

5 primi probamentum. elementorum etiam mater: nam de

dyade quartus elementorum [etiam mater] numerus procreatur,

primaque forma paritatis est. 239 G

TRIAS uero princeps inparium numerus perfectusque 733

censendus. nam prior initium medium finemque sortitur

10 et centrum medietatis ad initium fmemque interstitiorum

aequalitate conponit. denique Fata Gratiarumque germanitas

et quaedam uirgo, quam dicunt 'caeloque ereboque

potentem' huic numero colligatur. ex eo etiam perfectus

quod perfectos gignit senarium nouenariumque.

i5 cuius auspicio preces tertio ac libamina repetuntur. tres

symphonias continet harmonia id est diapason hemiolion

diatessaron. in tria se spatia temporis cursus alternat

ideoque tribus diuinatio memoratur. idem mundana perfectio

est. nam monadem fabricatort deo, dyadem mateso

riae procreanti, triadem idealibusformisconsequenteraptamus.

animam uero rationis etiracundiae cupiditatis-<que

distribuere trigario.

Quid TETKADEM dicam? in qua soliditatis certa per- 734

fectio. nam ex longitudine ac profunditate conponitur

25 decasque plena bis quattuor numeris gradatim plicatis in

tegrator, id est uno duobus tribus quattuor. item becatontas

a decade quaternario cumulatur id est decem uiginti

triginta quadraginta, qui strnt centum. et item a

centum quattuor numeri reddunt mille id est centum du-

30 centi trecenti quadringenti. sic decem milia ceteraque ex-

1 ante quod add. -r- 6 || 2 medio /?'Л || 5 elimentorum

B1 aliorum supra add. b \\ 6 diade R ¡| etiam mater от. p ||

nam ante numerus add. B1 \\ 12 Verg. Aen. VI 247 || 16 sin

fon!as B symphonies Ь sinphonias R || armonía BR || emiolion

ЬR emolion B \\ 17 tria se B trias R || atternae R ||

19 materiel Ь \\ 20 procreandi Ь || 22 trigario Grotius tricario

BR || 25 plicatis Monac. î plicitis BD || 26 unum Ь ||

tres BD corr. p \\ aecatontas B ekatontas D ||

17*

260 MARTIANI CAPELLAE

crementa complentur. quid quod quattuor anni tempora

frontcsque caeli elementorumque principia esse non dubiurn

est? hominum etiam quattuor aetates quattuor uitia

quattuorque uirtutes. hic numerus quadratus ipsi Cyllenio

deputatur, quod quadratus deus solus habeatur.)» 5

735 Sequitur PENTAS. qui numerus mundo est adtributus.

nam si ex quattuor elementis ipse sub alia forma

240 G quintus, pentade est rationabiliter insignitus. qui quidem

permixtione naturali copulatur. nam constat ex utriusque

sexus numero. trias quippe uirilis est, dyas femineus 10

aestimatur. apocatastaticus etiam dicitur et siue cum aliis

inparibus siue cum suo genere sociatus se semper ostendit.

nam quinque per quinque babes uiginti quinque, et

quinquies terni quindecim, et quinquies septeni tricies

quinquies, et quinquies noueni quadragies quinquies. item 15

zonae terra« quinque. in homine sensus quinque, totidemque

habitatores mundi generibus ut homines quadrupedesque

reptantes natantes uolantes. hiuic numerum

quis neget esse diametrum ? nam decadis perfectio circulusque

huius hemisphaerio dissecatur. 20

736 SEXAKIVM uero perfectum analogicumque esse quis

dubitet cum suis partibus impleatur? nam et sextain sui

intra se continet quod est unus, et tertiam quod duo, et

medietatem quod tres. item naturalia officia sine quibus

esse nihil potest sunt sex : magnitudo color figura inter- 25

ualluin status motus. item motus totidem differentiae

sunt. nam mouemur prorsum retrorsumue, dextra laeuaque,

sursum deorsumque. nam ille aeternus quidam mo

tus est circuli. hic autem numerus Veneri est adtributus,

quod ex utriusque sexus commixtione conficitur id so

3 aetas #' || 5 deputatur от. B || 6 modo B'п || 7 elimentis

B || 9 utroque B'R \\ 11 apocatasticus supra addito

sing) b || 12 BUG p sio RB (in quo taтen o in ras.) || 14 triciee

tcripri (trigies p) tries BR \\ 15 quinques B quinqui

» b || quinque noueni BR || quadrages quinques BR quadragis

quinquis br || 17 habitares B \\ 20 eius b || emi-

B ||

tur B dissicatur Л || 22 sextnm /!Чi \\ 23 tertia R

iferio R emis* ri* о /> phe add. b II dissecatur b edissicaLIBER

VII 261

est ex triade qui mas quod inpar est numerus habetur, et

dyade quae femina paritate: nam bis terni sex facit. so

lida etiam figura quadrati sex superficies habet. totius

harmoniae toni sunt sex id est quinque toni et duo hemi-

5 tonia. idem per primum motum hoc est dyadem collatus 737

duodecim facit, inter quos duos numeros duo medii inueniuntur

id est octo et nouem. quorum unus ex meo no

mine regulaque censetur: nam arithmeticus memoratur

id est nouenarius: codem enim numero superatur a duo-

10 decim quot numeris superat senarium id est tribus. alius

autem numerus, id est octo, musica ratione confertur. 24t в

ea enim parte superatur a duodecim qua ipse superat

sextum, id est tertia : nam sexti tertia duo sunt, duodecimi

<tertia quattuor. quod geometrica ratione conponitur.

i5 ea enim possunt per collationem media, id est octo per

nouem, quae extrema, id est sex per duodecim: nam utraque

faciunt septuaginta duo. item et in maioribus nume

ris media extremorum rationibus conponuntur sub praedicta

senaria ratione. nam sexies LXXII [dipondius]

20 facit quadringentos XXXII [dipondius] : similiter octies

LXXII [dipondius] quingentos septuaginta sex. item nouies

LXXII faciunt sescentos quadraginta octo. similiter

duodecies faciunt octingentos LXIIII. quae media inter

se multiplicata reddunt numeros extremorum inter se

25 conuenientium. hic primus numerus [id est senarius]

2 diade BR \\ femina B femme R feminina b || ternis

B'r || sex facit scripsi sex his facit R sexis facit B \\

3 quadratis B1R \\ ex BR sex br \\ 4 armoniae BR \\ emitonia

BR || 6 numerus R \\ medi B1 \\ 7 eo B'R \\ 8 aritmeticus

B'R \\ 10 quod BR quo b \\ numeris BR numero b \\

15 id от. B1 1| 17 facitI B |] et от. D || 19 LXXII scripsi

et hie et postea Koppio obsecutus septuagies b septuages B septuagesies

D (| 19 et 20 et 21 dipondius deteuit Koppius \\

20 quadringenta (a in ras.) B \\ XXXII scripsi tres D tries

dB || octogies B1D || 21 LXXII scripsi seqtuagies (septuagesies

D) dipondius Bu || quingentos D quingenti B qningenta

b || 22 duo D \\ sexcentos b \\ XLVIII B l| 23 post

duodecies add. septages dipondiu D sed LXXII in È omissum

facite auditur \\ 25 id est senarius del. Grotius \\

262 MARTIANI CAPELLAE

harmonias ostenditur genuisse, quippe sex ad duodecim

est") symphonia diapason, sex ad nouem hemiolios, sex ad

octo epitritos id est symphonia diatessaron. unde Venus

Harmoniae mater perhibetur. item hic senarius quadrato

et solido quaternario sociatus horas diei noctisque dime- 5

titur: naш quater seni uiginti quattuor facit.

738 Quid autem te, HEPTAS, uenerandam commemorem?

quae quod naturae opera sine feturarum contagione con

formas, inter deos Tritoniae uirginis uocabulum possedisti.

namque omnes numen intra decadem positi aut ю

gignunt alios aliisque gignuntur aut procreantur: hexas

octas generantur taut urn modo, tetras autem et creat et

creatur, at heptas [autem] quod nihil gignit eo par uirgini

perhibetur, sed quod nullo nascitur, hinc Minerua

est, et quod ex numeris tam masculinis quam femininis is

constet, Pallas uirago est appellata. nam ex tribus et

quattuor septem fiunt, qui numerus formam lunae complectitur:

nam primo est corniculata quam urlvoeibfî

242вGraeci uocant, deinde medilunia quam buxтOuxw, dehinc

dimidiato maior quae dicitur ацсриофтОс, mox plena quae 20

dicitur TTXripocéXriVoc. item tres formas praedictas def!-

ciens repetit. hic numerus lunae cursum significat: nam

unum duo tria quattuor quinque sex septem uiginti octo

faciunt. item septem sunt circuli et tot planetae tot dies

2 et 3 synfonia B symfonia Ь || 2 emiolios B || 3 sinphonia

Л || 4 armoniae BR || mater p maior BR \\ 6 uigiati

quattuor Koppius uies quartus B uigee quartis b nies quattus

R uies quartis r || 7 qui B'R \\ 8 natura B1R \\ opera

D opere BR || conformans Ь || 10 nam quod B1R \\ in

ter b \ 11 aut ante gignuntur add. B1 \\ exas BR \\ 13 ad

B1R | eptas BR \\ autem от. p || nil R \\ eo per in ras.

B || uirgo b || 14 a ante nullo add. p || nulto от. R1 [|

hinc Koppius hie BR || 17 forma Л || 18 menoidem BR monoidem

b \\ 19 diatomou b dicotomon BR diatomenoiden

r || 20 maior in ras. in B || amficirtos B amfycirtos Л ||

21 pleroselinoa B pterosolenos R pterosilenos b || 22 tuminae

corr. in tumen BR tunae add. b || cursus ante significat

от. BR add. D || 24 fiunt Л1 || planae R planate r; deinde

et add. R ||

LIBER VII 263

totque transfusiones elementorum: nam ex informi materie

primus ignis, ex igne aer, ex aere aqua, ex aqua

terra: item fit adscensio et ex terra aqua est, ex aqua

aer, ex aere ignis, ex igne in materiem inconprehensam .

, 5 iaim non poterit peruenire. quid quod omnium natura 739

nonne huic probatur numero deseruire? in principio septimani

partus hominem absolutum perfectumque dimittunt.

dehinc ideo homo septem meatus habet in capite

sensibus praeparatos , duos oculos auresque et nares toti-

10 dem et os lmum. dehinc paruulis mense septimo denles

emergunt ac septimo anno mutantur. item secunda

hebdomas pubertatem mouet gignendique possibilitatem,

tertia florem genarum , quarta incrementa staturae finiuntur,

quinta iuuenalis aetatis plena. perfectio est. septem

i5 etiam natura abstrusit membra uitalia : linguam cor pulmonem

lienem iecur et duo renes. item septem corporis

partes <hominem perficiunt: caput tenus imum collum,

pectus, uenter, duas manus pedesque. totidem stellae in

uertice axis caelestis.

20 At OCTONARIVS numerus primus cubus est et per- 740

fectus, Vulcano dicatus. nam ex primo motu id est

dyade, quae tuno est, constat. nam dyas per dyadem

facit tetradem, at bis facit octadem. perfectus item quod

a senario tegitur: omnis enim cubus sex superficies habet.

25 item ex inparibus consecutis impletur. nam primus inparium

trias, secundus pentas: ambo octadem faciunt.

1 transfusionis B'R || 2 igni B'R1 || 4 igni

5 quid quod b quid R quod B \\ 6 incipio BR principio b

cori* p y 10 paruolis Л1 || 11 secundae B'R \\ 12 ebdoma B

ebclomadas R ebdomadis r corr. Vutc. || ubertatem B1R \\ 13

inerementae ñ || 15 natura* B || abstrasit b abetrusa B abstrusi

R || 16 sptenem in ras. B tienem R et b in mg. \\ iecor

B1R || 17 tenuis D || inum B1 || 18 ter in uenter in ras. in

B || totidemque pedes totidemque teltae p \\ 19 post caelestis

add. septem steltae sunt b || 20 ad B1 || cybus B

21 primotu B1 || 22 diade D || días D

B1 || ad bis add. ducta p s tetras d

diadem BD \\ 23 aut

24 cibus B1 И

264 MARTIANI CAPELLAE

idem cubum, qui a> triade uenit id est uiginti septem sequentes

inpares reddunt id est heptas enneas et undeci-

243 G mus, qui omnes faciimt XXVIF. item tertius cubus, qui

. a tetrade uenit id est LXIIII: nam quater quaterni: sedecim

, hoc quater LXIIII fit , et hic ex inparibus quattuor, &

qui superiores secuntur, id est XIII XV XVII XVIIlI:

flunt simul LXIIII et sic omnes cubi per inparium incre

menta inueniuntur sui dumtaxat numeri. sane hic octonarius

cubus ita omnium cuborum primus est ut monas

omnium numerorum. cubus autem omnis etiam matri m

deum tribuitur: nam ideo Cybebe nonlinatur.

741 ENNEAS quoque perfecta est et perfectior dicitur,

quoniam ex triade perfecta forma eius multiplicata perficitur.

deinde quod primi uersus finem tenet, et ideo

Mars appellata, a quo finis omnium rerum. quadratus i5

quoque finis est eorum, quae per collationem augentur.

nam et harmoniae ultima pars est, ad enneadem enim ab

octade collatio percússionis sonus efficitur. non minus

nouem Musas dixere. in mundo etiam nouem sunt zonae

id est sphaerae et deorum septem et terrae duae. 20

742 DECAS uero ultra omnes habenda. quae omnes nu

meros diuersae uirtutis ac perfectionis intra se habet.

quae licet primi uersus finis sit, secundae monadis implet

auxilium. haec primi uersus numerorum regulas analo

gias genera species differentiae perfectiones et inperfecta 25

concludit daturque lano, quamuis eam plurimi apocatastasin

memorarint.

l cybum D cibum B1 || id estt R item r \\ 2 eptas

BR || undecim 6 || 3 XXVI R \\ cybus BR || qui a Лi qua

B || 4 faciunt post quaterni add. b (quaternis decies

terni sedeeles B || 5 quatuor BR

Л О 7 cybi Л cibi B || 9 cybus BR

6 tredecim quindècim

ll СУ cyborum BR \\ 10 eubus

b oybus R quibus B || 11 tribuétur B'R || 'cybele r

nenominatur B1 || 13 ter forma b performa B forma R

14 primus R primis r || 15 Mors Grotius \\ 17 ennadem

B1R1 || 19 addixere B1 \\ in mundo BR immo 6 || 20 sperae

RR || duae addidi \\ 24 finis sit — primi uersus от. B1 |I

secundi R1 || 25 diferentias B \\ 26 ad apocatastasin add.

adstantes b | 27 memorarit B1 memorarent Л1 ||

LIBER VII 265

Dictum breuiter quis numerus primum uersum facit, 74»

quos deorum contineat quasque uirtutes. iam nunc quid

ipse numerus sit quasue inter se analogías seruet et for

mas breuiter intimabo. numerus est congregatio mona- 244 ff

5 dum uel a monade ueniens multitudo atque in monadem

desinens. sunt autem numeri simplicis regulae quattuor :

prima est quae appellatur a paribus par, secunda a pari

bus inpar, tertia ab inparibus par, quarta ab inparibus

inpar, quas inferius memorabo. sunt etiam qui primi nu- 744

10 meri appellantur, qui a nullo numero diuidi possunt, nisi

a monade tantum non diuidi sed componi uidentur ut puta

V VII XI XIII XVII et cetera similia: nullus enim eos

numerus diuidere uno ordine potest. qua propter primi

appellantur, quoniam a nullo numero exoriuntur nec ae-

15 quis portionibus discernuntur. a semet igitur nati alios

ex se creant numeros, quoniam ab inparibus paria fiunt,

a paribus inpar fieri nullo modo potest. ergo et primi

numeri necessario habendi pulchrique. sed omnes <nu- 745.

meros primi uersus sub his regulis retractemus. monas

20 quidem numerus non est. dyas par est. trias et ordino

et uirtute primus. tetras a paribus par pentas primus.

bexas a paribus inpar et ab inparibus par unde et perfectus

nominatur. heptas primus. octas a paribus par.

enneas ab inparibus inpar. decas ab inparibus par.

25 sic uti in primo uersu ita> et sequentibus hae regulae colliguntur.

primus igitur uersus est a monade usque ad

enneadem, secundus a decade usque ad nonaginta, tertius

uero ab hecatontade usque ab nongentos , quartus qui et

ultimus a mille usque ad nouem milia, licet non null i

so Graeci etiam цúpia adiecisse uideantur. mihi uerö solus 746;

numerus adprobatur, qui digitis coercetur : alias quaedam

1 quis add. r et deleta в Ь \\ 2 contineant b \\ 3 serbet

B1 || 6 simptices bR || 7 secunda a paribus от. B'R' \\ 9 interius

B1R || 11 putas A'ñ || 12 V от. B1R \\ 16 numerus

R l| 18 necessario p necessari BR necessarii br \\ omnis

Rt (1 22 exas BD \\ 23 eptas BD \\ ocdas D \\ 25 haec B \\

26 est b et BR \\ 28 ecatontade BR \\ 30 myria br myrea

B minea R ||

MARTIANI CAPELLAE

brachiorum contorta saltatio sit, qua fit u t numeros ger-

.manae praecedentis formis ac lineis concinnemus. nam

mihi in primo uersu monas, illL in signo principium quod

.non habet partes. in secundo uersu a decem numeri

«elut linea distenduntur. in tertio uersu quadrati ex cen- 5

tum reliquisque fiunt , quae uelut latitudo primae longitudini

sociatur. in quarto uersu iam cubi sunt: ideo ex

$45 G mille reliquisque soliditas. fines ergouel limites mihi sunt

monas decas hecatontas et mille, geometriae uero nota

linea figura soliditas. nam monas ita indiuidua est ut nota, ю

decas in numeris ut linea longitudinis solius, hecatontas

quadratus, qui est superficies et in longitudinem latitudinemue

diuiditur. item decas per decem fit centum qua-

747 dratus, hoc per decem fit cubus mille. omnis inpar progressus

a monade per singulas positiones necessario qua- 10

dratos efficit. primum ipsam monadem, adde triadem:

facit quattuor. primum quadratum, adsocias quinque: fecisti

secundum quadratum VHH, idnge VII: implesti qua

dratum XVI, adicis item nouem et perficis quadratum

XXV. eodem modo progreditur ratio usque in infinitum. 20

sed ad superius diuisa regrediar. omnem numerum aut

parem aut inparem esse aut utroque finiri, quicquid nu

mero adiciatur finito, finitum adici, neque ex infinitis finitum

fieri posse.

1 braciorum B1 || ad sattatio add. I exal b || qua r que

R quae B quo b \\ numeris B'R ¡] 2 procidentis B' || concinamus

B concinnem Ь coucinnamus R quod correxi l] 3 mo

nades BR corr. p || 6 quae uetut — cubi sunt от. R \\ 1 cybi

B ll 8 sotiditas Ь partim in ras. deinde detetum sotas in B al

sociaetas add. b sociatas R solidiatas г || finis p || 9 et 11 ecatontas

BR || 9 geumetria B' ¡| 11 in B si R || numerus Л1 ||

in ante linea add. R || 12 latitudinem add. Ь (ue ut uidetur B

que ¿) || 13 item fute, id est BR || decas per decem Grotius

decus per decus BR \\ 14 cybus BR \\ 15 necessaries BR

corr. p || quadrat B1 quadratus R || 16 primam B ai um

add. b prima R || adde (ad te Л) triadem add. br || 17 fecit

B || 18 VIII iunge — quadratum XVI от. B'R1 \\ 19 nouem

ßrotius nonas BR \\ ad sedecim post nonas add. D \\ perficit

Ь || 20 in от. B'R || 22 esse et B1R1 || utreque R || certum

est post finiri add. r || 23 infinitum fieri B1R1 ||

LIBER VII 267

Omnis uero numerus aut par aut inpar est. par est 748

qui in duas aequas partes diuiditur ut II ÛU VI, inpar qui

in duas aequas partes diuidi non potest ut III V VII.

deinde [ex inparibus] quidam ex inpari tantum inpares

5 simt ut III V Vll, quidam etiam multitudine constant ut

uouem quindecim uiginti uuum, quos ттepiccáxic ттepiccoúc

Graeci appellant. at in his qui pares sunt plura

discrimina sunt, an pares sint et diuidi possint. ceteri uel

ex paribus pares uel ex inparibus pares uel ex paribus

10 impares. et illos Graeci арткшс аpтiouc uel raptccáiac

аpтюuc uel арткшс ттepiccoúc nominant. pares ex pa- 749

, ribus sunt quattuor quia ex bis binis, octo quia ex bis

quaternis constant. pares ex imparibus sunt, qui pares

impari multiplicatione fiunt, ut bis terni sex, aut quin

i5 quies quaterna uiginti, quod genus Graeci ттepiccáxic

аpтioиc uocant, et hi qui inparem numerorum multitudinem

pari multiplicatione consummant, ut cum bis terni

sex, et quater quina uiginti fiunt, quod genus арткшс 246 в

ттepiccóv Graeci uocant. qui numeri quamuis idem sunt,

20 rationes tamen in crescendo diuersas recipiunt. atque ex

his ipsis <quidam in duas partes diuisi protinus in pares

numeros reccidunt, quidam semel saepiusue per pares replicati

citra singularitatem in impares resoluuntur : nam

duodecim et uiginti semel per pares diuidi possunt, at

2 -r- post inpar add. b \\ 3 ut от. B1R \\ 4 ex inparibus

ctet. Böttgerus \\ ex inparibus Bi \\ TT6PlCCAKlC in ras. B

TTеOlCCAKlC R ¡| 8 sunt B1R \\ diuidi p did BR || pos

sunt B'R || uet ex paribus impares от. B'R1 || 10 APTlAK6lC

RB , cuius manus secunda quo modo Graeca /tuius toci uocabuta

amptius corruperit non notaba || TT6PlCCAK6lC B 116-

PlCCAK6C K l| 11 APTlAKÊlC B APTlAK6lN Л || 6PlCCOYC

R || 12 НИ B || 13 post constant add. qrf genus greci

APTlAK6lC APTlOYC Ь in marg. ¡| sunt b et BR \\ 14 ternis

exsis BR terni sexis b corr. Vutc. || quiques /?' || 15 qua

terna r quater BR || uies BR uiges b \\ TT(N Л)еРIССAК6IС

APTlON BR || 16 hu R || 17 ternis ex his RB terni sexis b \\

18 APTlAK6lC BR || 20 сrescendi BЧi || aut quae R \\

21 is B his b от. R \\ in inpares D in impares b || 22 recci

dunt B1 reciduut bD \\

268 JIAKTIANI CAPELLAE

quadraginta octo nimirum bis uicenos quaternos, inde bis

duodenos, deinde bis senos omnes adhuc pares efficiunt,

nouissime in temos impares decidant, itaque nemo lorigius

procedere simili multiplicatione potest, quin ut duplicatione

reuoluta scanderit sic per replicationes item in 5

plures partes digeritur. nam uiginti> et bis dena sunt et

quinquies quaterna et decies bina et quater quina.

750 Quattuor deinde species omnes numeros excipiunt.

quidam enim sunt per se incompositi, quidam per se

compositi , quidam inter se incompositi , quidam inter se 10

compositi : ex quibus duo priores primi numeri , duo sequentes

secundi nominantur. sed ea res quo facilius addisci

possit, planius indicanda est. prima et minima omnis

numeri mensura singularitas est, quia null us numerus

non in singula diuidi potest. deinde eum etiam aliae i5

mensurae excipiunt ut duplicationes quae duplo, triplicationes

quae triplo increscunt. cum hoc i ta sit, quibusdam

numeris in singularitate sola mensura est, qui nisi in sin

gula digeri non possunt quales sunt tres. quidam tantum

in pares. quidam in inpares ut sunt IIII et VIIII: nam bis 20

bina НII, ter terna iiouem sunt: Ha illa duplicatione, haec

triplicatione metimur. ac saepe non una quidem talis

mensura numero est sed plures , si quidem octo metiri et

quadruplicatione et duplicatione facile est cum et quater

bina et bis quaterna octo sint, itemque euidens est quic- 25

247 G quid aliqua multiplicatione metimur metiri nos etiam sin

gularity te posse, sed non ubicunque singularitatis mensura

1 XLVIII B || ni miro uis B1 \\ deinde D inde in ras. b ||

2 bis in ras. B от. D || 3 impares ternos D || 5 scanderit

scripst (adscenditur p) scapet D *scabe*t B l u& add. Ь ||

6 digeritur Ь dirigitur B degeritur D || XX B \\ 1 quinquies

D quinque BR \\ bina bR una B; deinde et от. B1R1 \\ quattuor

BR corr. Vulc. || quina от. B1R \\ 8 quattuor add.

p П omnes от. B1R || excipiuntur B1R at excipiunt

add. r || 10 quidam inter (intra r) se compositi add. rb sed Ь

tertio toco || 12 adisci Ь adici r \\ 19 quidam от. B'R1 ll

20 quidam in (oт. r) impares от. B'R1 \\ 23 est D от. BR |)

25 itemque D iter (inter Ь) quae (que Л) BR \\ 27 sed

от. B1 Ц

LIBEK VII 269

est, esse alicuius etiam multiplicationis. ita singularitas

omnibus commums mensura, quibusdam unica est. cum 751

hoc ita sit, per se incompositi numeri dicuntur qui nullam

mensuram habent nisi singularitatis , per se uero

5 compositi quos metiri non tantum singularitate sed alia

quoque multiplicatione licet. et haec quidem singulorum

numerorum aestimatio est. bini uero pluresue iuncti

inter se incompositi esse dicuntur, qui nullam communem

mensuram nisi singularitatis babent ut tres et quattuor.

10 neque enim interest an quattuor dupli mensuram habeant,

cum eadem illa in tribus non sit. at inter se compositi

sunt quibus alia quoque quam singularitatis mensura com

munis est ut nouem et duodecim, quorum utrumque licet

triplicatione metiri, cum ter terna nouem, ter quaterna

i5 duodecim fiant. cum uero alii numeri in singula tantum, 792

alii etiam in aliquos solidos numeros diuidantur, ut re

ipsa discreti sunt, sic etiam uocabulis discernam nequa

indiligentibus confusio oriatur, et cuiusque numeri mem

bra nominabo solidos numeros in quos is deduci poterit

20 ut in duodecim (hmt, at singula et siqui etiam solidi nu

meri inmixti singulis inserentur, partes appellabo, ut in

septem, uel totidem singula uel etiam bis terna singulo

adiecto.

Ex numeris quidam perfecti sunt, quidam ampli- 753

a5 <ores perfectis, quidam inperfecti: TeXeiouc et иперте-

XEÍOUC et иттотеXеюис Graeci appellant. perfecti sunt

qui a partibus suis pares sunt, amphores perfectis qui plus

in partibus suis quam in se ipsis habent, inperfecti in quo

rum partibus minus quam in ipsis est et exempli causa

so sumamus sex. hi et in singula diuidi possunt et in bina

et in terna, cum et sexies singula et ter bina et bis terna

1 etiam от. B1 \\ 4 habet Л || 5 meriri 6; quidprimitua

gcriptum fuerit non dispido

15 fiant 6 || singulari r

gentibus Bт П 19 didici B1

10 habeant от. B1 habent R

17 discreta B1R || 18 indelë-

20 ad B'R || 22 singula B1R j|

23 adicto B \\ 25 T6A6YC D et cetera simititer \\ YTT6PTfc-

Л60IС B || 26 graece 6 || apellant D || sunt pott perfectis

add. b l| 30 hu ¡l \\ 31 ad sexies add. I sex 6 II

270 MARTIANt CAPELLAE

¡48 G fiant sex. ergo) partes eius sunt I II III. nunc in u num

eae conferantur, fiunt VI. hoc est esse parem partibus

suis et hoc numeri genus in aliqua uirtute est, cetera in

uitiii, uel ex superante uel ex deficiente. ut puta sumamus

duodecim. et dnodecies singula et sexiens bina et ь

quater terna et ter Cuaterna et bis sena duodecim fiunt.

itaque eius partes sunt unum duo tria quattuor sex, quae

iunctae in unum sedecim H'ficiimtnr. hic amplior per

fecto numerus est. at sedecim fiunt iunctis sedecies singulis,

octiens binis, quaternis quater, octonis bis, neque 10

praeter has [si facias] ulla eius numen' mensura est, collati

autem in unum unus, duo, quatuor, octo non ultra

faciunt quam quindecim, minus eo ex quo orti sunt. hie

inperfectus uumerus est.

754 Alii etiam plani numeri sunt, alii crassitudinem quo- r&

que in se habent. planum numerum esse Graeci dicunt,

qui duobus numeris continetur. id eins modi est: in ratione

mensurarum tantum de norma contineri, quantum

a toto quadriangulo , cuius pars in ea norma sit, existimant.

item ad numeros planos referuntur qui in duo 20

latera ordinantur, sic ut rectum angulum faciant et normae

similitudinem repraesentent. igitur si in altcrum

latus quattuor, in alterum tres porriguntur, hi duo numeri

lege eorum duodecim capiunt planumque eum numerum

nominant. at crassitudinem aiunt a tribus numeris. sint 25

in alterum puta latus quattuor, in alterum tres, supra

deinde quattuor adiciuntur. his numeris altitudinem quo-

2 VII R || 5 sexies br || 8 ad efficiuntur add. I fiunt 4

9 sezdecies R || sedecies singulis от. Л1 || 10 octies b

benis B' || quater (priore toco) от. B1 || octonis bis от. B1

11 praeter Koppius pariter BR \\ si facias deteui \\ post

mensura add. non r \\ 13 qnindecim add. p \\ eo p quo

BR || 14 interfectus B \\ 17 a ante duobus add.

18 norna B || 20 idem B'R \\ plani B1 \\ feruntur R'R

21 et от. B'R || faciunt et repraesentant BR corr. D

23 hii BR || 25 aiunt a BR iunctam br \\ tres 4 || sunt о

26 laterum tres BR corr. p || 28 nornam B \\

LIBER VII 271

que super inferiorem normam impleridicunt includique uiginti

quattuor. inquibus obscuritate ex superuacuoquaesita

euidentissimum est planum esse numerum sic singulis iunctis,

nequid super alterum sit, crassitudinem fieri numeris

5 super numerum inpositis. ipsa autem planities uarias 75S

formas habet numeris ad similitudinem aliquarum figurarum

ordinatis, quae incipiunt a linea, tum uel triangulae

fiunt, atque eae quae quattuor angulos liabent uel quadratae

sunt uel altera parte longiores, quas éтероиriке1с 249 ff

M Graeci appellant. praeterea plures quoque anguli possunt

interdum etiam inaequalia numeri latera esse, ut cum

deinde in crassitudinem insurgat flgurasque plures efficiat,

tessera perfectissima esse inter eas uidetur. est au

tem triangulum in paucissimis tribus, quadratum in paui3

cissimis quattuor. id autem quod imparia latera babet

in paucissimis V. altera parte longius quadrangulum in

paucissimis sex. crassitudo item, quae tessera, in paucis

simis octo. nam duo simplicem ordinem faciunt, tres sic

componi possunt ut totidem angulos babeant, quattuor in

20 quadram positi in omnem partem binos babcnt, quinque

sic colligantur ut in altero latere duo, in altero tres sint:

sex [ut] quadrangulum faciunt quod in duobus lateribus

<binos, in duobus ternos habet, at si quattuor ponuntur

et crassitudo oritur et paria omnia latera in planitiem at

e5 que altitudinem sunt, binis in omnem partem ordinatis.

similes autem plani numeri sunt, quorum latera eandem 750

rationem habent ut sex et sexcenta, cum illis in altero latere

duo et in altero tria, his in altero ducenta, in altero

latere trecenta sint. eodemque modo similes etiam in

so crassitudine numeri sunt,> quorum latera sub eadem

ratione sunt ut uiginti quattuor et nonaginta sex. nam ut

in illis alterum latus quattuor, alterum tres habet, quo fit

5 numeris Ь numero BR || 7 ad triangulae add. I quaj

drangiae b \\ 8 uel quae r \\ 12 in add. Grotius || 14 trian--

gium от. B1R || 16 quinque p VI BR || 20 onnem B \\ 22 ut

del. p || quadriangulum B' \\ 23 habent ac D || 24 omia D \

26 fiuut ante similes add. Ь l similes b similis B simile D

272 MARTIANI CAPELLAE

ut planities duodecim , crassitudo uiginti quattuor capiat,

sic in his alterum latus octo, alterum sex recipiat, quo fit

ut planities quadraginta octo, crassitudo nonaginta sex

comprehendat. quod est autem inter duos et tres, est

inter CC et CCC ; ratio quae est inter HI et I III , sex et &

octo. manifestum erit simul atque rationes, quae inter

numeros sunt, subiecero.

757 Omnis enim numerus pars est alicui numero maiori,

qui aut multiplicatione procedit, aut ratione membrorum

aut partium, aut simul et multiplicatione et ratione mem- ю

brorum uel partium. ratio membrorum in uno menibro

250 G pluribusue, ratio partium in una parte pluribusue est,

minor uero numerus aut replicatione minuitur aut ratione

membrorem uel partium , interdum etiam simul replica

tione et ratione aut membrorum aut partium. neque ulla 15

ratio numeri ad numerum quae non intra haec est. Graeci

multiplicatos numeros ттоXXaттXaсюис, replicatos што-

тто XXaттAacioиc, membre membrisue antecedentibus èmjaOpioиc

membro membrisue inferiores ùттemuepeîc ap

pellant, binis deinde nominibus utuntur in eis in quibus 20

758 binae rationes sunt. cum hoc ita sit, numerus comparem

rationem habet aequalitatis , quam ¡сóтптa Graeci uocant

ut duo ad duos, tres ad tres, quae ratio etiam perfecto

numero ad suas partes est ideoque is numerus potior ce

teris habetur. quid enim aequo esse melius potest? at 25

ubi alter numerus maior, alter minor est, protinus inter

eos distantia est, quod in omnibus fit qui ratione membro

rum uel partium aut antecedunt aut anteceduntur, ideoque

hi numeri peiores sunt, inter quos partesque eorum aliquod

discrimen est. sed ut distantia inter duos numeros sа

4 est inter от. /¡41 || 5 haec est inter ante sex add. p ||

jaior /?íЛ1 || 9 qui от. B1R || 15 rationem Л|| 17 ad

ratio add. minuitur Ь ll quae от. BЧí II 17 TTOAATTAAClOY

8 maior #'Л1 Ц 9 qui от. B*R || 15 rationem Л|| 17 ad

\\ B4t \|| TTOAAlTAACIOY

R || YTTOAAATTAAClOlY Л | 18 6TTlMOPlOYC BR \\

19 YTTOMÊPeiC BR corr. Koppius \\ 20 his Л iis B \\ 21 cum

parem B \\ 22 eisoteta Л eicoteta B \\ 28 aut antecednnt

от. //í/i || 29 hii B || 30 discriminent sed Л 1 discrimen

non est add. r II

LIBEU Vit 273

maiorem minoremtjue eadem est, sic ratio inter eosdem

contraria est: tantundem enim distat inter tres et quattuor

quantum inter quattuor et tres, at ratio inter hos

ipsos diuersa est eaque quae sit infra patebit.

5 Cum proposuerim uero primas in multiplicatione 759

rationes esse, multiplications ratio est senioni ad ternionem,

octonario numero ad quaternarium; contra replicationis

ternioni ad senionem, quaternario numero ad octonarium.

membrorum uero ratione uincit is numerus qui

10 solido membro membrisue antecedit, qualis est nouenarius

ad senarium: ternione enim uincit, quae eadem bis

in senario numero inuenitur. contraque membrorum ra

tione uincitur senarius a nouenario. at partium ratione

uincit qui in se et ipsum minorem <numerum habet et

i5 aliquam partem eius partesue, ut si septem cum quattuor 251 в

conferantur: si quidem in septenario numero et quattuor

sunt et horum tres'partes: contra uero partium ratione

uincuntur quattuor. at idem numerus et multiplicatione

et membrorum ratione antecedit, si puta VIH et III iun-

20 guntur: nam octo et bis terna habent et praeterea membrum

in duobus. et multiplicatione> uero et partium ra

tione uincunt quinque si conferantur cum duobus: nam

in quinque bis bina sunt et praeterea duorum pars una.

contra in his ipsis numeris minores a maioribus simul et

25 replicatione uincuntur et aut membrorum ratione aut par

tium. sed ut genera rationum inter numeros haec sunt, 760

sic species in singulis plures. nam ut ad multiplicationem

primum replicationemque ueniamus, inter hos aut

dupli ratio est aut tripli aut quadrupli ac procedere quo-

3o que ultra multiplicatio potest per eosdemque rursus gradus

idem numerus replicatur. ergo rationem habent

3 ac 6 || 5 posuerim Л || 9 his R || 11 uis B \\ 13 nouenarius

a senario B1 \\ 14 et R \\ 16 et от. D || 17 partes

от. /?' || uero Ь ereo BD || 18 uincuntur a septem. at D uin

cuntur IIII at B [| 22 post uincunt add. ut Ь || conferatur

BR1 ¡| 23 propterea R || 26 hae br \\ 28 ad hos add. t

quos Ь || 29 аc B а Л ||

MAllTIAKUS CAPELLA l"

274 MARTIANI CAPELLAE

duplo maiorem duo ad unum, quattuor ad duos, octo ad

quattuor; duplo minorem nuns ad duos, duo ad quattuor,

quattuor ad octo. item triplo maiorem tres ad I, nouem

ad tres. triplo minorem I ad tres, tres ad nouem. <juadruplo

maiorem quattuor ad I, sedecim ad quattuor. qua- 5

druplo minorem I ad quattuor, quattuor ad sedecim,

eademque in ulterioribus multiplicationibus et incrementi

el diminutionis ratio est.

761 At ubi inter maiores minoresque numeros ratio

membrorum est, maior aut superdimidio uincit, quem ю

гцлюXюv , aut supertertio , quem еттргrоv , aut superquarto,

quem èтптéтaртоv Graeci uocant et sic ad snperquintum

supersextum ulterioresque ratio procedit. superdimidius

est qui ipsum aliquem numerum et dimidium

eius babet, supertertius qui ipsum aliquem et tertiam eins, 15

superquartus qui ipsum aliquem et quartam eius, eadem-

252 öque in ulterioribus ratio est. contra ex isdem numeris

minor maiori aut subdimidius est quem úcpinutóXiOv. aut

subtertius quem ÚTTÓTprrov, aut subquartus quem отто-

тéтaртоv Graeci appellant. superdimidii rationem habent 20

tres ad duos, CCC ad CC, quorum supra facta mentio est.

contra subdimidii duo ad tres, CC ad CCC. at supertertii

quattuor ad l11, octo ad sex, qui ipsi quoque supra positi

sunt. subtertii très ad quattuor, sex ad octo. superquarti

quinque ad quattuor, decem ad octo. subquarti quattuor 25

ad quinque, octo ad decem.

762 Partium uero ratio, proxima in quibusdam numero

supertertio est, in quibusdam superquarto, id que proce

dere ultra potest. supertertio similis est ubi maior numerus

minorem ipsum et aliquas eius tertias partes com- so

1 ante duplo add. in post duplo add. l pli b \\ 3 in ante

triplo add. B || 4 nouem B VIII Л || 6 maiorem — quattuor

от. B'R {| 8 deminutionibus corr. in dcminutionis B ||

11 HMlOA6ON R || 12 eniTTePTATON R \\ 13 ad supereextum

b || ultioresque .»'Л || 14 ipsam R || 16 ipsam &R ||

17 hisdem BR \\ 18 6ФНМIЛЮМ B YПОМЮЛЮМ Ь 6ФН-

MlOAlON R || 19 TTPOTPlTON BR YTTОНTTIТРIТОМ Ь ||

teptaton R \\ 22 ad B'Н О

LIBER VII 275

prehendit, superquarto ubi et illum ipsum et quartas eius.

sumamus quinque ad III et decem ad sex. antecedit quinarius

ternionem, quod et illam ipsam et eius duas tertias

habet. item in decade sunt et sex et de sex duae tertiae.

5 at proxima superquarto ratio est inter septem et quattuor,

inter quattuordecim et octo. in septem et ipsa quattuor

sunt et eius tres quartae. atque ut ea ratione, quae supertertiae

et superquartae proxima est, maiores in his

numeris uincunt, sic ratione proxima subtertiae et sub

io quartae minores cum maioribus habent. illo neminem

decipi conuenit, ut aliquam <j>artium rationem superdimidiae

similem putet. nam si numerus aliquis numerum

aliquem et dimidium eius habet superdimidius est, si nu

merum aliquem et eius duo dimidia babet pars est. nam

i5 ut duae quidem tertiae rationem supertertio proximam

habent, sic duae quartae rationem superquarto proximam

recipiunt. nam siquis ipsum et eius duas quartas habet>

superdimidius est, ut si sunt sex et quattuor: in sex enim

et quattuor sunt et eius duae quartae. contra uero ut

20 ea ratione, quae supertertiae et superquartae proxima est, 253"ß

maiores in his numeris uincunt, sic rationem proximam

subtertiae et subquartae minores cum maioribus habent

eademque ratio procedit, sic ut superquintae ulterioribusue

similis est. binc rursus plura discrimina oriuntur, si qui- 763

25 dem unus numerus potest duplo generari aut superdimi-

'dio aut -supertertio aut superquarto ulterioribusue et multiplicationum

et membrorum rationibus. ponamus quat

tuor et decem. ex his decem duplo et snperdimidio aucti

sunt. nam bis quaterna octo sunt, deinde dimidium quat-

30 tuor in duobus. apponamus quattuor et quattuordecim ;

ex his quattuordecim triplo et superdimidio aucti sunt.

nam ter quaterna duodecim sunt. deinde dimidium quat

tuor est in duobus. progrediamur ultra usque ad IIH et

2 ad| et B || ad] et B || 4 decus BR corr. Vutc. || sunt VI Ь fl

5 ad BЧí || 11 atiquis 6 || 14 pars est B par est 6 pars

eius est D || 16 duae BD III Ь || 25 generari Vutc. geri

BR || 28 ex b et BR || 30 est Ь sunt BR \\ 33 sunt ante

in duobus add. B'R || post ultra add. sex R sextum B1 || ad

18*

276 MARTIANI CAPELLAE

XVlII. ex his XVIII quadruplo et superdimidio increuerunt.

nam quater quaterni XVI sunt. deinde dimidium

quattuor est in duobus. at si sint III et septem, ex his

septem duplo aucti sunt et supertertio. nam bis terna

sex sunt , deinde pars tertia trium est in uno. sint III et 5

decem. ex his decem triplo increuerunt et supertertio.

nam ter terna nouem sunt. et deinde pars tertia trium

est in uno. pouantur III et tredecim. ex his tredecim

quadruple aucti sunt et supertertio. nam ter quaterna

duodecim sunt. deinde pars tertia trium est in uno. acci- ю

piamus nunc quattuor et nouem : ex his nouem et duplo

plus habent et superquarto. nam bis quaterna octo sunt.

deinde [quattuor] quarta pars est in uno. quattuor uero

et quattuordecim tripli et superquarti. inter quattuor

uero et XVIII quadrupli et superquarti ratio est. idemque i5

in ulterioribus numeris fit perindeque numeri minores ex

his et replicationes alicuius et subdimidii uel subtertii uel

subquarti uel alicuius ulterioris rationis cum maioribus

2S4G habent. ut apparere autem ex his potuit, multiplicatio a

minima ratione incipit et subinde ad maiores maioresque 2o

transit ratio, membrorum uel partium replicatio a maxima

ratione incipit et subinde ad minores minoresque transit.

maior ratio dicitur quae plus, minor quae minus adicit:

ergo maior ratio tripli quam dupli, maior quadrupli quam

tripli est : contra minor dupli quam tripli , minor tripli 25

765 quam quadrupli est. incipit igitur multiplicatio a duplo,

inde ad triplum ad quadruplum semperque ad maiores rationes

transit, at ratio membrorum incipit a superdimiom.

B1R || 2 XVI от. B add. post sunt b \\ 3 est Ь sunt BR

4 aut r \\ 5 trium sunt B' \\ 6 et ex о || 7 ter от. B'R

ex BR et de 6 || 8 unum B1R || 13 deinde quattuor quarta

pars est in uno quattuor uero et XIIII Ь deinde quattuor

uero et XIIII B deinde I lII -II I1 ц q quarta pars est in uno et

qtuordecim R \\ 15 uero от. B1R \\ XVII p XVIII Л X et

VIII B || 16 per quem Л per quae B ai pindeq. add. Ь ||

17 its B1 || repticationes p replicationis BR || 22 'minores

от. B1R || 25 contra minor — quam (quamquam R) quadrupli

est от. B1 II

LIBER VII 277

dio, deinde supertertium superquartum semperque ad

minus et minus peruenit. quae omnes rationes inter duos

fines sunt ita [numeri sunt] ut puta dupli ratio est inter

II et I, tripli inter III et I <quadrupli inte/ quattuor et

5 unum. et sub eisdem rationibus nominum fines minimi

suaque comparatione multo minores, uel sub duplo quam

duo et unum, uel sub triplo quam tres et unum, uel sub

quadruplo quam quattuor et unum possunt. super hos

deinde quantumlibet eisdem rationibus solius fines his

10 numeris augentur.> ideoque eos fines , qui minimi sunt,

TOiGuévac [Thermacides] nominant quod ut uas super

suum íundnm sic numeri rationis eiusdem super istos adiunguntur.

idemque etiam ratione membrorum. minimi 76в

enim fines sunt superdimidii inter II et III, supertertii

i5 inter III et quattuor, superquarti inter quattuor et quinque,

tum deinde sub isdem rationibus numeri conplentur. neque

alia condicio est, quae ipsa incipit a tertia parte, sic

ut membrorum ratio dimidia, deinde primum minimos

fines conprehendit, tum ad maiores transit, ex his autem 767

20 ueri simile est primam multiplicationem esse inuentam,

deinde rationem membrorum, tum partium. neque enim

difficultas ad duplum deinde triplum et quadruplum apparuit.

tum ex duplo superdimidii facta condicio, ex

triplo supertertii, ex quadruplo superquarti est, idemque

25 in ulterioribus incidit. nam qui duplum uidebat, hoc 255 в

ipso coepit intellegere dimidium, quia ut duplum quattuor

duorum sunt, sic dimidium quartae rationis duo: ut igitur

duobus adiciendo quattuor fecit, sic rursus quaternioni

8 numeri sunt deteui \\ Ь hisdem bD || 8 ad possunt add.

al suut Ь \\ 9 sous b \\ finis B' || 10 hii ante eas add. B'R ||

eas BR corr. Koppius II qui BR qua Ь \\ minimi sunt Хор-

pius minime eunt BR || 11 irибцеvас Koppius pytagoricus B

phythagoricas R || Thermacides deteuit Koppius \\ nominant

scripsi nomina dant B nominabat b nominat R \\ uos R et

corr. in uas B al os add. b || 12 sie p sit BR ita add. b ||

istos b istis B histis R \\ 13 rationem BR \\ minime BR

corr. p || 16 hisdem Л j| 17 «¿quae add. l quia b \\ 18 dimi

dia r ai adimidia b demilia R et corr. in ab emioliaS || 19 ante

ex add. at R aut B1 \\

278 MARTIANI CAPEL L AE

duos adiciendo fecit superdimidium, utque ex duobus

triplo sex impleuit, sic senario numero duos adiciendo

supertertium inuenit, idemque in ulterioribus incidit. deinde

cum incurrerent numeri sine iudicii quidem rationibus

positi , quaesitum est quoi quotaeue partes alterius 5

numeri in altero essent, et his eo uentum est, necuius

numeri non aliqua ratio ad alium numerum explora tissima

sit. post haec non dil'ficillima animaduersio gemina ratione

in numeris fluxit.

768 Quoniam genera numerorum rationumque inter eos 10

orientium exposui, rursus ad ea singula reuertar et quae

in quoque animaduersiones sint indicabo. incipiam de

paribus atque inparibus. par omni multiplicatione sic

procedit ut par maneat: duplo augentur duo et quattuor,

octo et XVI, triplo II sex XVIII, quadruplo I et quattuor i5

sedecim, sexaginta quattuor, CCLVI idemque in ulterioribus

fiat. inpar pari multiplicatione protinus intent et in

numerum parem recidit. inpar inpari multiplicatione increscere

potest ut inpar maneat. nam bis terna sex, item

bis quaterna octo fiunt, eodemque modo quater terna duo- 20

decim, quater quina uiginti. at ter terna nouem, et ter

nопeт uiginti septem. item quinquies terna quindecim,

quinquies quina uiginti quinque. idemque in omnibus

multiplicationibus euenit, quo fit ut siue par siue inpar

parium numerorum multitudo est, id quod consummatum 25

est par sit. ut duo quattuor sex octo, quae par numero

rum multitudo est, fiunt uiginti. duo quattuor sex, quae

inpar numerorum multitudo est, fiunt duodecim: ambo

769 numeri pares. item par inparium numerorum multitudo

pares facit. ergo tres et quinque fiunt octo , qui pares so

2 sex scripsi sexis B sex his R \\ adicienda rB' || 4 sine

от. B1 \\ iudiois BR iudicii br || 5 quod R \\ 6 nec Л || 7 exptoratissima-

Ao/ipittô exptoratis uttima BR || 8 gemina BR germa

na b || 9 in] si R ft numeros Ь |l 15 XVI p XV BR \\ ante

tripla add. V post tripto add. est b || II corr. in et in B || 16 et

ante XVI add. b \\ et post LXIIII add. b || 18 impar от. B1R Ц

20 quater terna B quaterna R \\ 21 ter от. R \\ 22 terna

VIII R || 28 est fiunt — uumerorum muttitudo от. R ||

LIBER VII 279

<sunt. inpar tantum modo inparium multitudo inpare, 256 в

seruat. nam III et quinque et septem fiimt quindecims

illi quoque inpares. eadem de causa quotiens par numerus

uel parem uel inparem multiplicat, qui efficitur par

5 est. nam duplicatio sine duo multiplicauit, fecit quattuor:

siue III, fecit sex, ambos pares. at inpar numerus si

parem multiplicat facit parem, si inparem tum> demum

inparem reddit. nam triplicatio si duos multiplicat, efficit

sex ipsos quoque pares, si III efficit nouem, qui inpa-

10 res sunt. tum si pari par adicitur, par manet ut si duo- 770

bus quattuor adiciantur, sunt sex. si inpari inpar adicitur,

par fit, ut si tribus quinque adiciantur, sunt octo. uno

autem modo inpar numerus procedit, si numero numerus

non adicitur eiusdem generis sed par inpari, et inpar pari.

16 nam siue quattuor quis adiectis tribus auxerit, siue tria

adiectis quattuor, fient septem, qui inpares sunt. deinde

numero pari quale demitur tale superest. numero in

pari contrarium est, ne quod demitur supersit. ergo si

pari par demitur, id quod superest par est, ut si ex octo

20 duo auferantur, supersunt sex. si numero pari inpar de

mitur, id quod superest inpar est, ut si ex VI tria aufe

rantur, supersunt III. si numero inpari par demitur, id

quod superest iupar est, ut si ex septem duo auferantur,

supersunt quinque, si numero inpari inpar demitur id

25 quod superest par est ut si ex Vll III auferantur super

sunt НII. par deinde ex paribus est numerus quisquis 771

2 et от. B1 D \\ 4 post efficitur add. numerus Ь \\ 5 post

duplicatio deteta siue duo multiplicatio in B \\ 6 aut B1 atque

D || 7 multiplicat p muHiplicationem Bf) |] 10 si от.

BR add. p || 12 adiciatur B1R \\ 14 pari BR corr. p || et

impar от. BR add. D || pari deletum in B || 18 nec Ь \\ 19 pars

B1R || VIII corr. in VI in B || 20 supersint Й'Л || VI BR

IIlI />r || si numero pari (impari Л) inpar demitur — III au

ferantur supersint (corr. in supersuut in B) IIII deteta in B ||

impar D par BR || 21 inpar est B inpares B \\ 22 supersint

B1 || III D IIII BR || 24 si numero inpari inpar demitur —

supersunt (¡ta Grotius sup 0) IIII от. BR add. D queт codicem

Koppius ante ocutos habuit cum Grotio eadem ex suo cod. inserí

iubenti non obsequebatur \\

280 MARTIANI CAPELLAE

dimidium par habet ut est in duodecim, quorum dimidium

in senario numero est ipso quoque pari. item par ex

paribus est quisquis a duobus duplo increuit ut quattuor

octo sedecim, aut quisquis ab alus sic increuit ut recidere

in parem possit, quod euenit etiam quadruplo uel octuplo ь

similibusque auctis. at quisquis numeras dimidium inpar

habet par ex inparibus est, ut senio cuius dimidium in

tribus est. siquis uero neque duobus per duplicationem

increuit nec dimidium ¡npar habet, par quidem ex pari

bus est, oritur tamen ab eo qui par ex inparibus est ut 10

duodecim. hic enim numerus neque per duplicationem

257 G a duobus ortus est neque dimidium inpar habet sed a se

nario numero per duplicationem increuit. Ule autem par

ex inparibus id est ternis est.

772 Transeamus nunc ad numeros incompositos , quos 15

etiam primos secundosque nominare proposui. incompositi

per se numeri nulli pares sunt exceptis, ut supra

posui, duobus. ceteri quicunque per se incompositi sunt,

omnes inpares sunt ut III quinque septem XI tredecim

XVII XVIllI similesque. per se uero compositi numeri 20

sunt omnes pares, qui uel ex paribus uel ex inparibus

sunt. nam et quattuor atque octo duplicatione metimur,

quorum alter numerus in binos, alter in quaternos replicatur

et idem facere in sex aut decem facile est, cum ille

in ternos, hic in quinos resoluatur. praeter hos multi in- 25

pares per se compositi sunt, id est qui cum inpari nu

mero multiplicantur. nam siue ternio siue quinarius nu

merus sine quis alius inpar inpares numeros multiplicauit,

qui sic effectus inpar est et per se compositus. multiplicet

2 ipso BR ipse br || pari, item p parietem R pariter

r pariter corr. ut uidetur in par item B || par ex par

inparibus BR par ex paribus b ex inparibus r \\ 4 alis B1R ll

receidere /?' || 5 ad parem add. ai imparem 6 || posset b ||

euenit Fuie. uenit BR ll 6 inpar R impar b par B \\ 9 inpa

ribus R || 10 inpar B1 || 12 a duobus от. B1 || a duobus —

per duplicationem от. It1 || 14 est det. b \\ 15 ante quos add.

& cöpositos b || 17 ut supra posui det. b || 19 III b lili BR ll

XI b VIIII BR || 24 aut in X b II 26 ad cum add. que r \\

28 siquis B'R || 29 sit B'R ||

LIBER VII 281

temio se ipsum , fiunt ter terna nouem. multiplicet quinarius

numerus se ipsum, fiunt quinquies quina uiginti

quinque. at multiplicet uel ternio quinarium numerum

<uel quinarius numerus ternionem, fiunt quindecim.

5 omnesque hi numeri nouem quindecim uiginti quinque

per se compositi sunt et quicunque inpares partis eiusdem

sunt. inter se uero incompositi nulli duo pares sunt 773;

siue ex paribus siue ex inparibus sunt, quia nulli non

aliquam communem mensuram> liabent. Tiam ut suma-

10 mus duos pares numeros alterum ex paribus, alterum ex

inparibus, id est quattuor et sex, tamen inter se compositi

sunt, quia communis eis duplicatio est, qua bis bina quat

tuor, bis terna sex sunt. at inpares primum omnes, qui

per se incompositi sunt. neque enim possunt aliquam

i5 communem mensuram praeter singularitatem habere qui

ne propriam quidem ullam habent. ergo tres quinque

septem similesque omnes ut per se sic etiam inter se in

compositi sunt et in eadem sorte is quoque numerus est, 258 £>'

qui par sub eodem iure est: duo. nam ne hic quidem

20 cum tribus aut quinque aut cum similibus componitur.

tum quisquis ex his numeris, qui per se incompositi sunt, 774-

iungitur cum altero numero quamuis per se composito

efficit ut hi duo numeri inter se incompositi sint ut si tres

et quattuor iungantur. quid enim interest si in alterius

25 mensura aliqua pars et eadem singularitate sit, si alteri

non est? ac licet etiam duo pluresue numeri non per se

tantum sed etiam sint inter se compositi, incompositus

efficit ut omnes inter se. incompositi sint, quia quamuis

aliqua mensura pluribus communis sit, milla tamen omso

nibus praeter singularitatem. quod euenit si quattuor

sex octo et quotlibet similes ponantur, adiciantur deinde

5 XXV XV B'û \\ 8 ad sunt add. aï fiunt b \\ non nulli/) ||

9 atiquam 6 alia quam B aliam quam D || 12 lis B his R

hue Ь || 16 nec Ь \\ 20 simili B1 \\ 23 hu BR \\ 24 ad in

terest add. al inter se Ь \\ si от. B1R \ altering1 || 25 ad et

add. ai ex b \\ post eadem add. in Ь \ s.i. R || altera i l]

27 sint от. BiR ¡I compositi от. B1R || incompositos R |

efficiat r || 28 sunt A1 || 29 sit от. B1R \\ 31 quodlibet B1R ||

.282 MARTIANI CAPELLAE

his tres: nam quamuis tres priores numeri inter se componi

possint, tamen quattuor hi inter se non componuntur.

non tantum uero adiectio eins numeri , qui per se

incompositus est, efficit ut plures numeri inter se non

componantur sed potest etiam euenire, ut qui per se com- 5

positi sunt, in u n um dati inter se incompositi sint, ubi

quamuis aliquas mensuras, diuersas tamen recipiunt; idque

euenit et inter impares duos numeros, et parem atque

inparem. sumamus nouem et uiginti quinque. horum

uterque per se compositus est. habet enim mensuram 10

nouenarius numerus in ternione, habet uiginti quinque in

quinario numero. inter se tamen hi non componun?

tur, quia neque nouem quinara numeri mensuram neque

uiginti quinque ternionis admittunt. idem fit inter

octo et nouem, parem atque inparem numerum. nam i5

neque duplicatione aut quadruplicatione nouem neque ter

nione octo metiri possumus. itaque per se etiam inter se

incompositi sunt, qui per se componuntur non protinus

etiam inter se componi possunt.

776 Compositi uero inter se sunt omnes pares, ut appa- 20

j259(?rere supra quoque potuit, quicunque uel ex paribus uel

ex inparibus sunt. démde quidam inpares ut nouem et

quindecim cum uterque numerus in temos recidunt. tum

quidam pares et quidam inpares ut nouem et duodecim,

si quidem his quoque triplicatio communis est: ter terna 25

nouem, ter quaterna duodecim sunt. at illiul animaduersione

dignum est quod cum inpari numero numquam is

par componi potest, qui ex paribus sed qui ex ¡mparibus

ortus est: adeo mutata quoque sorte iuris tamen aliqua

societas superest. ergo nouem neque cum quattuor ne- so

que cum octo neque cum sedecim <neque cum ullo simili

1 his III Ь ut coni. Böttgerus duo tres ñ III s. III B ]]

2 possunt B'R О 5 uenire B1R \\ 8 et det. Ь \\ 10 compo

siti (i corr. in u) sunt est R \\ 13 hii BR \\ 13 mensuram nu

meri ñ || 19 post etiam add. compositi Ь || 20 snnt от. R fi

21 quienm B || 22 XVI B'R || 23 recedont B'R || 26 quater

BR eorr. Vuk. ll ad det. in R at от. B1 II

LIBER VII 283

numero componi possunt. conponuntur ueго cum duodecim

et uiginti quattuor, quae a tribus initium siimpserunt.

ac ne cum omnibus quidem, qui pares ex inparibus 777

sunt, componi potest omnis inpar numerus qui per se

ъ compositus est, quia potest non in eandem mensuram reccidere.

ergo nouem et quinquaginta componi non pos

sunt, quia quinquaginta nullam triplicationem recipiunt,

quae> nouenario numero sola praeter singularitatem mensura

est. euenit ¡intem hoc, quia ne uiginti quinque qui-

10 dem , quae duplicata quinquaginta fecerunt, ternionem

recipiebant. ergo siquando inpar numerus, ex quo par

factus est, eandem mensuram, quam alter inpar tenet,

habuerit, tum demum cum illo inpari par, qui ex hoc

factus est, componi potest. ubi illud non antecessit, ne

i5 hoc quidem sequitur. ideo nouem et quinquaginta inter

se non componuntur at nouem et triginta inter se componuntur.

orta sunt enim triginta duplicatis quindecim,

iam autem nouem et quindecim inter se componi poterant,

cum communis his mensura in ternione esset. et ex his

го cetera oriuntur quae ad hoc genus numerorum pertinent.

Ex duobus numeris inter se incompositis siue uter- 778

que siue alter per se compositus est, mensura alterius cum

altero non componitur. sint quattuor et nouem. hi per

se compositi sunt, inter se incompositi sunt. mensura 260 О

a5 autem quattuor in duobus, nouem in tribus est neque duo

uero cam nouem neque tres cum quattuor componuntur.

ut sint quinque et quattuor, alter per se incompositus,

mensuram quaternio habet in duobus. duo autem et

quinque non componuntur. si duo numeri inter se inso

compositi sunt et alter ex his se ipse multiplicauerit , is

qui sic effectus est cum priore illo non componitur. sint

l conputuntur B conpnnuntur b conputantur Л \\ 2 qui

Ь |1 sumserunt B \\ 3 nec Ь l| 5 eadem B1 \\ recidere D \\

9 neo Ь || 16 non от. B1R1 || 19 is B'R1 || 23 post hi add.

qui Ь || 24 inter se incompositi от. R1 || 25 nonus in /?'Л ll

27 ut eint ut uidetur B ad sint Ь at sint I! at si sint r |j

30 ipsum Ь || muttiplicabit B1R ||

284 MARTIANI CAPELLAE

tres et quattuor. hi inter se incompositi sunt: siue ternio

se multiplicarit, nouem et quattuor, siue quaternio idem

fecerit, sedecim et tres inter se incompositi erunt. si duo

numeri inter se incompositi se ipsos multiplicand t , qui

ex eis fient inter se incompositi erunt, ut si eosdem tres 5

uel quattuor sumpserimus et uterque se multiplicarit,

779 nouem quoque et sedecim inter se incompositi erunt. si

duo numeri inter se incempositi sunt, et alter ex his se multiplicabit

effectusque sic numerus rursus ipse se multiplicabit,

qui sic efFectus est numerus cum altero illo nоп ю

componitur. sint duo et tres. uterlibet numerus se multiplicet,

fiunt bis bina quattuor, ter terna nouem. rursus

hos numeros eidem multiplicent. fient bis quaterna octo,

ter nouem uiginti septem. sumantur nunc duo et uiginti

septem uel duo et nouem : aeque inter se incompositi i5

sunt. si duo numeri inter se incompositi sunt et uterque

se multiplicauit , deinde effectum ex se rursus multiplicauerit,

hi quoque qui sic effecti sunt, utineis ipsis qui supra

positi sunt inter se incompositi sunt. nam ex duobus

octo, ex tribus uiginti septem sic facti inter se non com- aо

ponuntur. si duo numeri inter se incompositi sunt et in

unum iunguntur, hic numerus qui sic effectus est conponi

cum alterutro ex prioribus non potest. si tres et quinque

in unum iunguntur, fiunt octo. hi neque cum quinque

780 neque cum tribus componi possunt. si numerus in duos 25

inter se incompositos diuisus est, componi cum alterutro

26i£?eorum non potest. diuidantur nouem in quattuor et

quinque. neque cum quattuor neque cum quinque com

poni nouem possunt. si duo numeri cum <tertio iuncti

sic fuerint ut omnes inter se incompositi sint, deinde ex so

2 multiplicare! R multiplicauerit r || 4 muttipticarent

B1 || 5 eis от. B1 his R || 6 multiplicauerit b \\ 8 muttipli

cauit BR || 9 rursus — est numerus от. R1 \\ ipse se BR

ilte Ь l] 13 idem BR f| 15 inter positi Л1 || 18 us B hiis b

his R [| 19 inter se incompositi sunt add. Koppius \\ 22 hie

R hi B del. b || numeri R \\ 24 iunguntur b || cum V neque

b communeque BR commune neque r || 26 incompositas

R || post componi add. olim 6 ||

LIBER VII 285

*

duobus alter alterum multiplicet, qui sic effectus erit cum

eodem illo tertio componi non poterit. sint duo numeri

quattuor et octo. adiciantur his tres , inter se incompositi>

sunt. multiplicent duo priores alter alterum, quater

5 octo aut octiens quaterna fiunt triginta duo. hi et tres

inter se incompositi erunt.

Omnis numerus qui per se incompositus est, com- 781

poni cum altero non potest , nisi cuius ipse mensura est.

ergo componuntur tres ad nouem, quinque ad quindecim,

10 quia ter terna nouem, quinquies terna quindecim sunt, in

quo numero, qui dimensionem eius non habebunt, cum

eo componi non poterunt. si duobus numeris positis

minor maiori detrahitur et is qui superest non est men

sura eius, qui proximus ante eum demptus est, hi numeri

i5 inter se incompositi sunt. sint tres et octo. tollantur ex

maiore numero terni quotiens possunt. supersunt duo.

in his trium mensura non est. ergo tres quoque et octo

inter se incompositi sunt. si tres iuncti sunt ex omnibus,

qui sub eadem ratione sunt, ex his duo quilibet in unum

20 dati cum tertio non componuntur. sint tres numeri no

uem, duodecim, sedecim. horum insequens semper priori

supertertius est nec ulli tres minores duo iuncti reperientur.

confundantur in unum nouem et duodecim. fiunt

XXI. hi cum sedecim non componuntur. si inpar nume- 782

25 rus cum aliquo componi non potest, nec cum duplicato

quidem eo componitur. sint quinque et octo. hi inter se

incompositi sunt. duplicentur octo. fiunt sedecim. nec

cum his quidem quinque componi possunt. si duo et altert

1 muttipticet D multiplicat b multiplicant B || post

erit add. atque corr. in atqui B \\ 2 poterint B' \\ 5 aut BR

uet 6 || octies b \\ hii BR \\ 7 qnippe a ae R et corr. in

qnippe si a se A ai qui per se add. b \\ et ante componi

add. B4i || 9 ad B et Л || 10 sunt от. B1 || 11 quid eius

R et corr. in qui id eius B ai qui dimensionem add. b ||

12 cumponi B || potuerunt BiR || 13 e maiore B1R || is b

hiis B his R || 14 hii BR \\ 17 et R \\ 22 duo det. b \\ reperiuntur

B repperientur R repperiuntur г || 24 componentur

B'R || 25 alico B aticuo b \\ 26 componuntur b \\ hii

Л.—Я |.|. 2.7_ composit. i. B-'..R_ |.|. 2. 8 quinque Koppius quoque BR

J

286 ' MARTIANI CAPELLAE

262 G duo numeri ponuntur sic ut neuter ex prioribus cum

alterutro ex insequentibus componi possit, ne is quidem,

qui de duobus prioribus factus est, componi cum alterutro

insequentium potest. sint duo numeri quattuor et octó,

itemque alii duo [et] quinque et septem, neuter ex priori- &

bus componi cum altero insequentium potest. confundantur

in unum quattuor et octo. fiunt duodecim. ne hi qui-

783 dem cum quinque aut septem conponuntur. minimi nu

meri ex eis qui sub eadem ratione sunt inter se incompositi

sunt, ut in dupli ratione minimi sunt duo et quat- 10

tuor, in tripli duo et sex, .hique inter se non componuntur.

at quamuis magni numeri somantar, qui inter se

incompositi sunt, minimi sunt ex omnibus qui sub eadem

ratione sunt. sint CG et C: hi inter se non componuntur.

est autem inter eos partium ratio, quod CC et centum et &

I dimidio et nonaginta nouem partibus antecedunt. neque

784 id esse inter ullos minores numeros potest. cum ueró

mensurae ratio efficiat ut quidam per se inconpositi compositiue,

quidam inter se inconpositi conpositiue sint, non

alienum uidetur documenta his produas subicere. omnis 20

numerus aut-per se. inconpositus est aut si per se conpositus

est in aliquo per se inconposito mensurain habet ut

III quique ab eo per triplicationem increscunt nouem in

tribus, item quindecim in quinque. sed eorum qui pares

ex paribus sunt, minima mensura in duobus est. eorum 25

autem qui pares ex inparibus aut etiam inpares sunt, po

test minima mensura <etiam in maioribus numeris esse,

omnibus tamen imparibus. unius autem compositi mensura

uel minima uel maxima facile repperitur. replicato

1 cum alterutro — duobus prioribus от. B1 || 3 qui de от.

R || 5 et от. p \\ 7 hii BR \\ 9 is Л his B \\ 10 dupti

ratione R et corr. in duplici ratione B at duplicatione add. b ||

11 triplici bR || hiique B hique R hi qui r \\ 13 sunt RB

sint r || eint от. R || 14 ut in dno ad uuum post sint add. p ll

15 et * B ai I add. Ь \\ 17 numerus R \\ 19 ¡nconpositiue b ||

20 post alienum add. tamen b J] documenta his Koppius timentis

BR his b tamen his r || 23 IIII B1 \\ quinque b ||

VIIII от. B1R || 28 tamen BD etiam b \\ 29 reperitur D repperietur

b \\ replicatio B1 ||

LIBER VII 287

enim numero proxima mensura maxim. i. ultima minima

est. ut puta sint quinquaginta. hi replicentur. dimidia

pars eorum uiginti quinque. in his maxima mensura est.

rursus animaduer->tamus quas inferiores mensuras ha-

5 beant, sunt autem decies quina quinquaginta, item quinquies

dena, item bis quina uicena nec ulla ex his minor

est ea quae ex duobus est: haec igitur minima mensura

quinquagenarii est. at si duo numeri inter se compositi 7g5

sunt, maior et minor, quo modo repperiatur communiste,? ff

IG his maxima minimaque mensura quaeri potest. oportet

autem minorem numerum maiori detrahere quotiens po

test. deind'e quantum ex priore superest, tantundem demere

ex minore quotiens potest. qui sic intererit numerus,

is erit eorum numerorum mensura maxima. sint

i5 duo numeri CCCL et C. demantnr ex CCCL quotiens

possunt centeni, id est ter: reliqni sunt quinquaginta.

ex altero centenario numero detrahanjLur quinquaginta.

supererunt ex eo quinquaginta. hic numerus CCCL et

C communis mensura maxima est. nam quinquagiens

20 bina centum , quinquagiens septena CCCL sunt. ex hoc

etiam illud apparet quod quisquis numerus minor maxi

mum in supra dictos numeros metitur, is quoque eorum

mmimam mensuram metietur. minima autem mensura

eorundem numerorum sic inuenitur. ubi maxima reperta

25 est, illius ipsius minima quaeritur. eadem etiam prioribus

numeris communis minima est. ut hic quoque minima

quinquagenarii mensura in duobus est: igitur eadem etiam

priorum numerorum minima mensura est. at trium nu- 786

merorum, qui inter se compositi sunt, maxima minima-

30 que mensura sic inuenitur. duorum mensura maxima

2 hii B \\ 8 qíiinquagenari B corr. p quinquagenaria bR I|

10 is B4i || 11 minorem Ь maiorem BR \\ maiori b minori

BR || 12 tantumdem B \\ 14 mensuram B1R \\ maxima * B \\

19 bis quinquagies b || 20 ex hic corr. in ex hinc B ai hoc

add. b ex hic R ex hinc r \\ 21 maximum BR corr. p \\ 22 duos

BR dictos b || is от. B1R \\ 23 . minimam add. Vutc. ||

mensuram metietur (mitietur B1) minima ira ras. ira B \\ 26 ad

hic add. ai huic b || 27 quinquagenium B'R \\

288 MARTIANI CAPELLA.E

quaeritur. si ea tertio quoque eorum minimo communis,

repertum id quod desideratum est: si non est, medii minimique

maxima mensura eodem modo requiritur eaque

tribus omnibus communis est. sint tres numeri trecenti

quinquaginta, centum, septuaginta quinque. quae sit men- 5

sura maxima communis his qui trecenti quinquaginta et

his qui centum sunt, repertaque sit in quinquagenario

numero, consideremus an hic tertium illum, qui septuaginta

quinque habet, metiatur. si metiretur, omnibus

tribus communis esset. non metitur autem. ergo iungi- 10

mus centum et septuaginta quinque et horum maximam

mensuram requiramus. demo ex centum septuaginta

quinque. supersunt uiginti quinque. hos quotiens possum

demo ex eo numero, qui septuaginta quinque habet, id

est bis. supersunt uiginti quinque. hic numerus maxima i5

mensura est communis his qui centum- et his qui septua-

264 G ginta quinque sunt. in his etiam omnium trium numerorum

maxima mensura communis est. nam uiciens quinquiens

terna septuaginta quinque sunt, uiciens quinquies

quaterna centum, uicies quinquies quaterna dena trecenti 20

quinquaginta. consideremus nunc horum uiginti quinque

quae minima mensura sit. ea peruenire neque ad duos

neque ad tres neque ad quattuor potest, sed est in qui

nario numero et haec eadem mensura minima communis

omnibus tribus superioribus numeris repperietur. nam 25

duo qui et trecentos quinquaginta et centum metiuntur,

septuaginta quinque non metiuntur. tres, qui septuaginta

quinque metiuntur, <CCCL et C non metiuntur. quattuor

qui centum metiuntur, rursus CCCL et septuaginta quin-

1 ea Koppius ex BR aï in b || quoque eorum p eo quo

que Ь quoque eo BR || 6 & С & inter CCCL et LXXV add. b ll

in ante his add. Ь \\ et his qui R et is qui B et in his qui i ||

7 ad sit add. al fit Ь \\ 9 si metiretur от. R1 || 10 iungamus

p |[ 13 supersunt XXV от. R1 || 18 uicies br || quin

quies br || 19 uicies bR \\ C — quaterna от. R || 20 CCCCL,

B'R || 21 orum R || 25 reperietur R || 26 post duo add. et

R1 || et poet qui от. R || et ante С от. R1 || 28 С metiuntur

от. B add. post rursus b || 29 post et add. С metinntur /?' ||

LIBER Vil 289

que non metiuntur. quinque primum omnes illos metiri

possunt , quia quinquies quina dena septuaginta quinque,

quinquies uicena centum, quinquies septuagena CCCL

sunt. duobus uero numeris datis quem minimum illi 787

5 metiantur). sic inuenitur. sint dati numeri duo et tres.

hi inter se incompositi sunt. ex his alter alterum multi

plicet. bis terna uel ter bina fiunt sex. hic minimus numerus

est quem illi duo metiuntur. maximum quem metiri

possint nemo dixerit, sed omnem idem numeri me-

10 tientur quicumque senario numero multiplicato fiet. addantur

duo numeri inter se compositi nouem et duodecim.

simplici multiplicatione eodem non peruenitur, quia potest

etiam minor numerus quam qui sic efficitur in his mensuram

habere. alia igitur nia reperiendum est. uidea-

15 mus qui minimi numeri sub eadem ratione qua hi 788

sint. est autem in nouenario numero minimus rationis

eiusdem in III, in duodenario in duobus. nunc multiplicet

ex minoribus numeris uterlibet non suum numerum sed

alienum id est uel III duodecim, uel duo nouem. ter duo-

го dena triginta sex, bis nouena XVIII, mensuram habeat et

in nouem et in duodecim. habet autem in nouem et in

duodecim non habet. dimittatur igitur et maior adprehendatur

qui est triginta sex. hic minimus est quem metiri

et nouem et duodecim possint. nam et nouiens qua-

25 terna et duodecies terna XXXVI sunt. eadem ratione

omnem numerum quicumque triginta sex multiplicatis 265 ff

fiet idem illi duo numeri metiuntur. tribus autem nume- 789

ris datis numerus quem minimum illi metiantur, sic inue-

3 septagena B' || 6 compositi B' || alter bis positum in

B \\ 8 metiuntur D metiantur BR \\ mitiri B etiri R || 10 quiaddentur

B || 12 simplici scripsi simiti BR \\ 13 quam

14 habere. atia scripsi atiam habere BR atiam hacum

h

det. Ь

here atia Tute. \\ 15 quam 4* || 16 sunt Ь \\ 17 in III (tribus

Л) in duodenario от. B'R1 || 19 II nl VIIII B || 20 is B'R \\

& in VIIII iteratum a B' \\ 21 et ante in XII от. R || 22 sic

ante maior add. b || 23 hie minimus— 25 quicumque XXXVI

от. R1 || 24 nam et nouiens (nouies Rb nobiens B) quaterna

et dnodecies terna XXXVI sunt от. Koppius

/i1 || 28 quem (corr. ex qui m) ***** illi B

MABTIANUS CAPELLA

2T metietur

290 MARTIAN! CAPELLAE

nitur. sint dal.i tres numeri duo tres quattuor. summus

¡s numerus qui minimus et in duplication«; et in triplica

tion« mensnram habet. is est senarius. consideremus an

hic etiam tertium ex tribus id est quaternionem metiatur.

si metiretur, repertum id esset quod requisitum est. nunc &

non metitur. aspiciamus ergo quem minimum quattuor

et tres metiantur. is est duodecim. ergo is est minimus

quem omnes ¡Hi tres metiri possunt. nam et bis sena et

ter quaterna et quater terna duodecim fiunt. et hic quoque

oninem numerum , qui duodecim multiplicatis fíet, 10

790 idem illi numeri tres metiuntur. ubi duo numeri numernm

aliquem metiuntur, qui minimus in illisduobus mcnsuram

habet, eiusdem illius numeri mensura est. sint

dati duodecim. hos et duo et tres metiuntur. minimus

autem numerus, quem illi duo metiuntur, senarius. atqnin i5

idem etiam duodecim metitur. nam sexiens bina duodecim

sunt. idem fit in eo numero, quem tres aliqni metiuntur.

nam hunc quoque metitur qui minimus in illis

tribus mensuram habet. ponantur uiginti quattuor. bos

et duo et tres et quattuor metiuntur, minimus autem 20

numerus, qui est duodecim, in isdem illis tribus men

suram habet, atquin hic quoque eos qui uiginti quattuor

sunt metitur. nam duodeciens bina uiginti quattuor sunt.

791 si bini numeri maiores mmoresque ponuntur sic ut eadem

ratio inter maiores minoresque sit, quotiens maior maio- 25

rem, totiens minor minorem metitur. sint numeri duo et

tres. deinde octo et duodecim. eadem inter maiores mi

noresque numeros ratio est. nam et tres duobus et duo-

8 possint B'R l\ 9 hic BR is b \\ 10 qui a XII b

ai et add. b \\ 14 & IIII ante metiuntur add. Ь \

2 his B1 || 3 ad is est add. ai id est Ь || 5 esset b est

et B est Л || 7 metiatur Л || in ante XII add. Ь || id est

corr. in is est B ai idem add. b \\ minimus BR numerus 6 |I

fient BК

15 atqui

Ь || 16 idem scrípsi isdem BR \\ sexies br \\ 18 hiпe B'Н1 ||

post metitur add. atquin quinarias quoque numerus sexiens

metitur B1 || 21 qui BR id 6 || numeris post iltis add. b ||

22 atqui b \\ 23 binis R \\ 24 numeris RB1 || maioresqne

omisso minores B'R1 \\ 26 ad minorem add. I maiorem b \\

et III (corr. ex IIII) B ui add. Ь ||

LIBER VII 291

decim eis qui octo sunt superdimidii sunt. metiuntur autem

tres eos qui duodecim sunt quater. nam ter quaterna

duodecim sunt. <atqui duo quoque eos qui octo sunt

quater metiuntur. nam quattuor bina octo sunt. [quo- 792

5 tiens singularitas aliquem numerum metitur, totiens alius

numerus metietur.] euenietut, quotiens singularitas ex

secundis priorem numerum metietur, totiens is, qui ante

in singularitatis mensuram ue->nerit, ulteriorem numerum

metiatur. sint unum et quinque et sex et triginta. singu-

10 laritas quinarium numerum quinquiens metitur. idem

facit senio in triginta. rursus ipsos sex singularitas sexiens

metitur. atqui quinarius quoque numerus sexiens metitur

eos qui triginta sunt. si duo numeri alter alterum multi- 793

plicant, eum uero numerum qui sic effectus est aliquis

i5 qui per se incompositus est metitur, idem necesse est

etiam utrumque ex prioribus metiatur. multiplicet decas

octonarium numerum, fiunt octoginta. hos duo metiuntur.

nam bis quadragena octoginta sunt. atquin idem

octo quoque et decem metiuntur, cum bis quaterna octo,

20 bis quina decem fiant. quotienscumque numeri propor- 794

tipnis eiusdem, quam ávcAoYiav Graeci uocant, in ordinem

ponuntur, primus si ultimum metitur, secundnm

quoque et deinceps omnes metietur; si secundum metitur,

ultimum quoque et medios metietur; si quemlibet deni-

25 que unum metietur, omnes metietur. contra si ultimum

non metitur, ne secundum quidem neque quemquam

alium ; si secundum non metitur, ne ultimum quidem

aliumue; siquem medium non metitur, ne alium quidem.

sint tres et neuem et uiginti septem, LXXXI CCXLIH.

1 Is BR his br || 2 ter quaterna BR quater terna r || 3 eos

от. B || 4 glossam deteui \\ 6 post numerus add. alium b || 7 prio

rem scripsi ulteriorem BD |¡ his (detetum in) B \\ 9 et ante XXX

от. R || 10 quinquies b \\ 11 sexies b \\ 12 atquin R ll atqui —

sexies metiatur (sic) от. B1 || 16 decusBR corr. Vutc. || 17 octo

narias B'R || numeré uumerus R || 18 post idem add. si B'R \\

19 metitur br \\ 20fiunt6 || 21anaTTOTTAAN(togiani) B ANATTО-

TTAAN/i

B nec R

25 omnes metietur от. R I| 26nonmetieturА' || nei nec

neque quem B neque quam ¿> nequemquam R corr. p

27 metietur/i || nec b 29 et ante XXVII от.RB1 || CCLIII

19*

292 МАВТ1АШ CAPELLAE

inter hos omnes tripli ratio est. temio autem metitur eos,

qui ducenti quadraginta tres sunt. ter ectogena singula

ducenti quadraginta tres sunt. idem ergo metitur nouenarium

numerum, cum ter terna nouem sint, et quia hunc

metitur, etiam ultimum, et quia utrumlibet, etiam ceteros, 5

et quia medium quemuis ex illis, et priores quoque et ul

teriores. at duo quia non metiuntur ducentos quadra

ginta très, ne nouem quidem aut medios; quia nouem non

metiuntur, ne ducentos quadraginta tres quidem aut me

dios; quia nullum ex mediis metiuntur, ne ulteriores qui- 10

795 dem. si quotlibet ab uno numeri conueniunt proportionis

eiusdem, quot per se incompositi numeri ultimum nume-

261 G rum, totidem etiam eum qui ab uno proximus est metientur.

sint numeri qui duplo increscunt: I duo quattuor octo

sedecim. ex his eos qui sedecim sunt duo, et idem se i5

ipsos metiuntur. at sint I, XII, CXXXXIIlI, MDCCXXVHI:

sunt per se incompositi numeri II et III, quia bis DCCCLXIlII

in MDCCXXVIII: itemque ter DLXXVI. atquin eidem duo

et tres et duodecim quoque, qui ab uno proximi sunt, me-

796 tiuntur, cum bis sena et ter quaterna duodecim sint. si 20

quotlibet ab uno numeri proportionis eiusdem sunt, minor

numerus maiorem semper per aliquem aliorum, qui sub

eadem ratione sunt, metitur. sint I duo quattuor octo se-

1 omnis triplicatio R \\ metietur R \\ S et 5 metietur Л1 ||

8 ne от. А'Л1 || post VIIII add. quidem r || 11 quodtibet

BR || portionis B1R ||_12 quod R \\ 16 at sint . I . XII •

CXltI -T- '.oCC . IIII sT p se ineopositi numeri , II . et ПI_-

qui ab_his octingenta quinquageua bina I "BCC . IIII . et;

itu quet quingentena sexagena octoj^na . atquinidë , II B (in

his qui bis Icguntur numeri I t) in ras. sunt) : at sint I , XII •

CXLII a CCIIII sunt per se incompositi numeri duo & tres

qui ab bis octingenta quinquagena bina m SCCIIII sunt

(j? se ineôpositi numeri duo et tres 4 ab is octingenta quinqgena

bina m septingenti quatuor sunt add. in marc. inferiore)

itemque ter quingentena sexagena octogena atquin idem

R : totum totum restituit Koppius \\ 19 post sunt add. т г ||

20 sunt B |I 21 quodlibet R \\ portionis B1R \\ 22 eorum Ь

aliorum BR || 23 ratione marg. fute. portione BR ||

LIBER VII 293

decim, triginta duo, sexaginta quattuor. ex his duo eos

qui quattuor sunt, quattuor eos qui octo sunt, octo eos

qui sedecim sunt, sedecim eos qui triginta duo sunt, tri

ginta duo eos qui LXIIII sunt, duplicatione metiuntur. at

5 duo eos qui octo sunt quadruplicatione metiuntur. eadem

eos, qui sedecim sunt [qui] metiuntur quattuor, [sunt]

VIII eos qui XXXII sunt, XVI <eos qui LXIIII sunt. itemque

octuplicatione metiuntur duo eos qui sedecim sunt,

quattuor eos qui triginta duo sunt, octo eos qui sexaginta

10 quattuor sunt, neque inuenitur numerus qui non et maiorem

metiatur et nulla alia mensura id facit, quam quae

in isdem numeris est. si quotlibet ab uno numeri pro- 797

portionis eiusdem sunt> et is qui ab uno proximus est

per se inconpositus est, maximus ex his in mensuram non

i5 ueniet nisi qui eiusdem proportions erit. sint I tres nouem,

uiginti septem. inter hos tripla proportio est, et uni

proximus numerus per se inconpositus est. igitur eos,

qui uiginti septem sunt, nullus numerus metiri potest nisi

aut tres aut nouem , quia sub eadem proportione sunt,

20 quod non ita euenit, siquando ab uno proximus numerus

conpositus est. sint I quattuor sedecim, sexaginta quat

tuor. proximus ah uno numerus per se conpositus est.

ergo ultimus qui est sexaginta quattuor, alias quoque

mensuras quam quae in hac serie sunt admittit, et duo et

25 octo et triginta duo, cum bis XXXII octiens octona bis

2 qui IIII sunt IIII eos от. B1R \\ 3 XXXII B XXII

Л || qui ante XXXII add. B1R 1| 4 LXIIII B LX R

XL r || at — metiuntur от. R1 || 5 ad eadem audiendum est

quadruplicatione || 6 qui от. p || IIII B quater R \\ sunt

Vil! eos qui XXXII sunt XVI eos qui LXIIII sunt от. p et

deinde onmes edd. etiam Koppius quamquam in BRD ptene .perscripta

|| 8 quadruplicatione b \\ 10 ante neque add. XVI Ь

11 facial BD || 12 hisdem ЬD "

tionis B1 porcionis D || his R

15 uenient Ь \\ portionis B1R

-ff1«' || 19 qui b 0 portione _

Ь || 22 ante proximus add. faciunt r || 24 quae Ь quam BR

quem r \\ 25 VIII R VIIII Br || XXXV B1 f| octies b ||

octone i ll & bis b II

quodlibet B1D \\ 13 porÍ4

ad maximus add. i o b ||.

eruut BR || 16 tripto portio

21 post est add. numerus

294 MARTIANI CAPELLAE

et triciens bina, sexaginta quattuor faciant. quem mini

mum numerum duo per se incompositi metiuntur, i-inn

nullus alius per se inconpositus metietur. sumantur quin

que et septem. nullum minorem numerum triginta quin-

268 G que metiuntur. nam quinquies VII et VII quina triginta 5

quinque sunt. atque nullus alius numerus per se incon

positus hunc metiri potest, non duo non tres non unde-

798 cim non tredecim non XVII. multo uero minus ulteriores

numeri. si quadratus numerus quadratum metitur, in latere

quoque eius alterins mensura est. sint duo quadrati ю

numeri quattuor et gedecim. metitur eos qui sedecim sunt

quaternio, quater enim quattuor sedecim. atquin in latere

quattuor duo sunt, in latere connu qui sedecim sunt

quattuor sunt. duo metiuntur quaternionem, bis enim

bina quattuor sunt. ex hoc eliam illud apparet ex duobus 15

quadratis numeris, si in alterius latere mensura est, in

799 ipso quoque quadrato numero alterius quadrati mensuram

esse. si quadratus numerus quadratum non metitur, ne

in latere quidem alterius mensura alterius est. sint qua

drati numeri quattuor et nouem. quaternio nouenarium 20

numerum non metitur. ergo ne duo quidem, qui in la

tere quaternarii sunt, tres, qui in latere nouenarii numeri

sunt, metiuntur. ex hoc etiam illud apparet ex duobus

quadratis numeris, si in alterius latere alterius lateris

mensura non est, ne in altero quidem quadrato numeri 25

800 alterius quadrati mensuram esse. si tessera tesseram me

titur, in latere quoque alterius lateris mensura est. sint

duae tesserae octo et sexaginta quattuor. eos qui sexaginta

1 et triciens BR tricies Ь || faciant p faciant BR fiant

b || 4 ante XXXV add. quam Ь \\ 1 XI Ь XII BR \\ 8 XVII

BR XVI г ¡| ulterioris R \\ 9 post numeri add. metiuutur 6 ||

quadratus metitur /tit || 10 alterius p lateris BR || 12 atqui

,r || 13 quattuor B eorum qui quattuor sunt Ь \\ duo sint /?' ¡|

14 sint ante duo R \\ 16 post latere add. eius Ь - \\ 18 metietur

B' || вec Ь \\ 20 nouem p VIII BR || qua ** B ternarii

.add. Ь quaternä R || 22 nouenari B1R \\ 25 alio B \\ 26 tosscr;

i p eam Hi1 etiam Ь \\ metietur Л'1 || 27 alterius atterius

lateris It atterius tesserae tateris Ь \\

LIBER VII 295

10

15

quattuor sunt octo metiuntur, si quidem octies octo sexaginta

quattuor sunt. atquin si in latere eius tesserae, quae

octo habet, duo sint, in latere eius, quae sexaginta quat

tuor habet, quattuor sunt, duo quaternarii mensura sunt.

ex hoc etiam illud apparet, si ex duabus tessens duo alterius

latus, alterius lateris mensura est, eius quoque tesse

rae alia tessera mensura est; atquin si tesseram tessera

non metietur , ne in latere quidem apparens lateris alte

rius mensura est. <sint duae tesserae octo et uiginti septem.

eos qui uiginti septem sunt octo non metiuntur.

ergo cum in latere eius tesserae, quae octo babet, duo

sint, in eius, quae uiginti septem habet, tres sint; duo

ternionem non metiuntur. ex hoc etiam illud apparet

quod si in latere tesserae non est mensura , ne ea quidem

tessera eam tesseram metitur. in omni uero numero, 801

qui mensuram in aliquo numero habet, ex eodem et men)-

surae nomen adquirit, qui mensuram facit. sint nouem,

bos ternio metitur, et est nouenarii numeri tertia pars in

tribus. sint sedecim , hos quaternio metitur, et est quarta

eorum qui sedecim sunt IIII. idemque in ceteris omnibus

numeris reperietur. sequitur autem ut si numero membrum

sit, in eo numero mensuram is habeat, cui cum eo

membro commune nomen sit; ut nouenarii numeri membrum

in ternione est, eumque tres metiuntur.

25 IIos sat erit cursim numeros memorasse modosque.

cetera Cecropias aequum perhibere cathedras,

si tamen ullus inest nostris super halitus aris

aut rite in ueterem cultum replicantur abollae.

me spatium admonuit iam claudere fatibus orsa,

802

1 octies i || 2 in latere b altere B in attere Л || 3 habent

b || in от. R \\ 4 sint B'R \\ quaternarii p quat

tuor BR || 5 hac BЧi || duo alterius latus (latius B) alte

rius BR in alterius tatere atterius b duo atterius r \\ 8 ap

parens BR alterius Ь || 16 alico B1 \\ 18 numeri inductum

in B || 21 reperitur Л || 22 his B1 \\ 25 hos B nos bR \\

26 cecropeas r || aecum B'R ||

296 MARTIANI CAPELLAE

ne superum nostri capiant fastidia coetus

et uetus astrigero pellar Numeraria caelo.'

sic ait ac reticens propiori adiuncta sorori est.

LIBER VIII

DE ASTRONOMÍA

2700 Quae aum geruntur et deorum sacer senatus illos

numerorum concinentium repugnantiumque admiratur

anfractus ipsamque feminam quadam uenerabilis excellentiae

celsitudine reuerendam non cassum parentem supe

rum creditam recognoscit, multitude etiam quae iuxta 10

constiterat sapientium praesertimque Pythagoras cum sectatoribus

cunctis Platoque Timaei sui caligosa discriminans

arcanis eam laudibus uenerantur, nupturamque uirginem

saepius conspicabunda Pallas quid super dotalis

eruditione feminae comprobaret exquirit et ipsa nutum 15

admirantis adsocians, Cyllenius autem nullius magis alunmae

splendore ac luculentia gloriatus huius se feminae

euehit granditate: sic Phoebo diutule aliam dotalium intromittere

remorante, ne prions propere admiratio labe-

3 riticens H || propriori B1R1 || est от. Л1 || subscriptum

MARTIANI MINNEI FELICIS CAPELLAE DE ARITHMETICA

(ARITMETICA B"} LIBER -VII- EXPLICIT in

BR || inscriptum INCIPIT DE ASTROLOGIA LIB. (LIBERA)

VIII (FELICITER add. B) in BR \\ 10 creditum bR \\ iuxta

Grotius iussa BR \\ 11 gapientium h sapientem H sapientnm

R || pytagoras BR \\ 12 timei BR \\ discrimans B \\ 13 ueneratur

r || nuptiaramqne R nuptaramque r || 15 exquiret

B'Ri || 16 nullus B' || 18 foebo BR ll 19 propere r et (p in

ras.) B al proferae add. b profere R || laueretur

LIBER VIII 297

retur, sacrum paululum fuit reuerendumque silentium.

Silenus interea ut Euan consecutus pone uietus atque ad- 804

clinis adstabat seu marcore confectus aetatis siue anxia

inter doctae uocis miracula intentione conpressus, an alias

5 poculis turgens tunc etiam nuptialis gratiae nomine prolectatus

inundantis se temeti infusione proluerat, iam dudum

laxatus in somnos, forte repente blandum stertens

<ranae sonitum desorbentis increpuit. quo terrore et

rapiduli sonitus raucitate concussi eodem se quam plures

10 conuertere diui senisque proflantis somnum atque umentis 271 (f

crapulae exudatioue conspecta risus circumstantium eo

maxime quod claudebatur excussus. tunc quoniam credita

iocos nuptialis licentia> non uetare, famuliUum Veneris

uernaculaeque Bromiales tantos cachinnos concussis

i5 admodum tulere singultibus, ut quam plures alios conisos

cohibere risum hoc maxime in petulantis proruptionis

sonitum effusique cachinni libentiam prouocarint. denique,

ut semper inpatiens atque inuerecundis procax ac

proteruus adsultibus ad eum alacer Cupido atque hilarus

20 adcucurrit atque ut depile rubellumque caluitium senex

baculum adclinatus adflxerat, palmae uerbere percrepantis

adploso eoque sonitu reclamanti risum uelut etiam permissum

paene omnibus suscitauit,

tunc uix senex reclusis 805-

25 creperum uidens ocellis

circumspicit ridentes

ictuque suscitante

stupidum dolens tuetur,

2 adque B' ll 3 ancxia R \\ 4 compsus BR conpressus b

i uietus add. b |] 5 proiectatus Л1 |f 6 inundatis B1 \\

7 glandum BR clandum b sterteny bR sterneny B corr. p ||

8 raniae bD || terrore D sterope B ai terrore b || 9 concussi B

aí confusi b confusi D \\ 10 somnum BD somno 6 || humentis

bD \\ 12 quod scripsi quo BD || excusus D deinde

-ч- add. bD || 13 nuptiales D et ut uidetur B1 \\ 14 ad uerna

culaeque add. i bernutae b || cacinnos B1R \\ 15 tuteri B1R ||

nt in ras. B а& R \\ quemptures R \\ 16 coibere B1 \\ 17 cacinni

В1R || 19 itarus B1 R \\ 20 adque B1 || 21 baculo b \\

adflixerat B1R II ueruere B' II 28 tueretur R \\

298 MARTIANI CAPELLAE

frictuque palmulari

madida detergit ora.

tunc motus increpante

baculum rapit Lyaeo,

ac dum mouere gressum 5

cupit auocante Lyde,

tandem recepta luce

superum uidet senatum :

percellitur repente

silicerniumque nutans ю

temptat celerare cursum ;

tunc motibus negatis

magis inuolutus astat,

cessimque formidantes

abeunt pedes tremere i5

titubansque moliensque

haeret redit recurrit,

tunc uicta.palpitansque

turgens cadit senectus.

flt maior inde risus - 20

272 ff nec scit modum uoluptas,

donec iubente Baccho

Satyrus rapit iacentem

<scapulisque dat supinum

uuidumque> quadrimembrem 25

colloque complicatum

utribus parem reportat.

806 bac iocularis laetitiae alacritate feruente Satura illa , quae

meas semper curae babuit informare sensus 'ne tu' ait

'Felix uel Capella uel quisquis es non minus sensus quam so

4 tyeo BR || 6 an cupit ac uocat Lyaeum? || ad tyde

add. dea Ь || 11 clere BR celere b celerare r \\ 18 uita palmitansque

R1 || 21 nec seit r nesit B nescit bR || 23 saturas

B1 || 24 scalputisque B1 scapilisque D |] sopinum D || 25 et

iatimembrem BR \\ 27 parem R darent B daren b || 28 ¡acu

larle R || ferbente B1 || satyra BR || 30 quisquís flиies Я

quisquís quis es B erase postremo quis ||

LIBER VIH 299

noini n ¡s pecudalis, huius incongrui risus adiectione desipere

uel dementire coepisti? ain tandem non dispensas

in louiali cachinnos te mouisse concilio uerendumque esse

sub diuum Palladiaque censura adsimulare quemquam

5 uelut cerritulum garrientem ? at quo etiam tempore Cu- 807

pido uel Satyrus petulantis ausus procacitate dissiliunt?

nempe cum uirgo siderea pulchriorque dotalium in istam

uenerabilem curiam ac deorum uentura conspectus! apage

sis nec post hos nugales ausus lege hymeneia et culpae

10 uelamine licentis obnuberis ! saltim Prieniae ausculta nihilum

grauate sententiae et ni ôvoc Xúpac, Kшpôv YVÚJGi'.

tam tristibus asperisque Saturae alioquin lepidulae uerberibus

demulcatus, cum excusamentis admissi uelut procacis

inuolutus, tandem quae puellarum intromittenda pa

i5 ratur inquiro. ac sic illa nondum stomacho senescente,

quo in me inuebcbatur, exorsa

'astrigerae iam sedis iter cursumque polo.rum 808

et sacra multiuagos qua tollunt sidera flexus

dicere tempus adest : uideo splendescere pulsu

,20 icta corusciferi subito laquearia caeli:

illinc bis septem solitus seruare Triones

pastor Hyperborea resplendet luce Bootes,

hinc qua deuexo tellus subducitur axe,

ignoto Canopos sese infert fulgidus astro:

25 Phoebeos pariter currus rapidosque meatus

1 inconcruiri Л || adlectione Л || 2 an tandem ЬR \\

3 cacinnos B}R \\ 5 uelut Susiue in Gurlitti animaduerss. 1V

p. 10 uet BR |I cerritutum B cerriculum ЬR |I ad А1 и

9 post hos scripsi post id haec B post id b post haec R

teges menega B leges himenegia (sed hi rursum detet.) b te

ges menegia R corr. p || 10 obnnueris B1 I| sattem Br \\ priaeneiae

(iae in fine me. deteta) B П 11 NlONOC ATRAC in

ras. B ni onos аУРАС R \\ KAlPON BR TNOTO B ГМОТУ b

TNOti R || tocum restituit Groiius \\ 12 satyrae B1R \\ tepudutae

Д1 Л || 13 demulcatus Grotius demulgtatus BR demulgtatis br \\

14 pararetur B1 \\ 20 iacta 6 || subi ubi tune B ubi tune b

snbitunc Л corr. Vulc. O 22 yperborea Rb iperborea B \\

24 icnoto B'R || 25 foebeos BR || cursus ir ||

300 MARTIANI CAPELLAE

et totiens uariae flammantia cornua lunae,

quin etiam medios quos nectunt culmina circos,

373 G oblique et rutilis quo se rapit orbita signis,

cernere iam uideor: tu fingere ludicra praestas

uiliaque astriloquae praefers commenta puellae.' 5

809 talia adhuc canente Satura uetitus ille ac durissime castigatus

denuo me risus inuasit. 'euge' inquam 'Saturam

artem poeticam feci colere ! coepistine Permesiaci gurgitis

sitire fontes? iamne fulgores praeuides et uultus deorum

? ubi illud repente discessit quod inrisoria semper ю

lepidaque uersutia inter insana semper deridebas uatum

tumores dicabulis cauillantibus saleque contenta nec minus

poetarum rhetorumque cothurno inter lymphatica derelicto

et quod rabido feruebas cerebrosa motu ac me Si

lera somnum ridentem censorio clangore superciliosior i5

incre-<pabas ? ergone figmenta dimoueam et nihil leporis

iocique permixti taedium auscultantium recreabit? Peligni

de cetero iuuenis uersiculo resipisce et ni tragicum

conrugaris

ride si sapis o puella ride!' 20

810 his me Saturaque mea alterna diutule obiurgatione rixatis,

aliam dotalium uirginum Delius intromissurus> egreditur.

et ecce globus quidam lucis aetheriae et concaua perspicui

ignis adiectio, ut apparebat, intra se quandam uirginem

claudens, miti uertigine sensim uolutus inlabitur. 25

quo candore luminis propinquantis plures inradiati refulsere

diui fatalesque maxime, quorum etiam habitus motusque

et quicquid in his ignotum credebatur emicuit.

t toties B'R || 2 nectunc B'R \\ uolmina Л1 || 3 obti

qua B || qua Ь || obita R || 4 pestas Bi || 6 satyra BR ||

7 Saturam artem poetieam feci colcre scripsi Satura me ar

tem poeticam fccit colere Koppius satyra me ante poetriam

(potetriam B') fecit colere (colera B411) BR || 10 inrisuria

Bi || 12 dicabilis B' \\ 13 coturno inter tymfatica BR \\

14 et scripsi est BR ll rapido R \\ ferebas B1 || 16 ergo nec

B'D || 17 iecique D \ 20 Martiatis II 41 \\ 21 mea ut uidetur

B' ; ante me add. a Ь || satyraque BD || 24 adiectio scrtpsi

adiestio BR aggestio p || 25 mitti R ||

LIBER VIII 301

tunc et ipsa extimi caeli contextio eiusdem lucis fulgoribus

reuibrauit. quo miraculo stupefacti aerii terrestres

marinique diui et siquos clausa teîluris operiunt, Astraeamque,

Vranien, certe Libyssam apparuisse rati, locum

6 consessionis houoratissime praebuere. et ecce subito pro- 811

silit quaedam gemmata nec minus totis artubus decenter

oculea. buic sidereus uertex uibrantesque crines. uerum

alae cum pennis hyalinis et uolitandi per mundum remigia

crebrius aurata crispantur. gestabat in manu cubitalem

10 fulgentemque mensuram , in alia librum , in quo praemetata

«linu in Hinera et cursus recursusque siderei cum ipsis 274 G

polorum cardinibus praenotati ex metallis diuersicoloribus

apparebant. quae ubi in medium quam pluribus sibi dis

adridentibus uenit, ceteris pulchritudinem splendoremque

i5 eius admirantibus, ita coepit

'Multae admodum rationis nec eiusdem despicabilis 812

temnendaeque contuitu me, siqua sunt industriae nostrae

opera, conuenerat reticere. haec enim uerecundae arbitror

probitatis motus cursusque proprios ipsis edisserere

20 qui mouentur docereque deos uelle quod faciunt, tum

etiam quod per inmensa spatia saeculorum, ne profana

loquacitate uulgarer, Aegyptiorum clausa adytis occulebar.

quippe per quadringenl.a ferme annorum milia illic reuerenti

obseruatione delitui, atque utinam post diluuialis

25 consternationis excursum Athenarumque urbem longa

intercapedine restitutam nullae me in Graecia terrestres

inlecebrae nec tactantes crinitorum scopas palliolis con-

1 et Ь ex BR || 3 ctaustra in B a manu recentiore

corr. || astreantemque Л astrea ** tem ** (uidetur fuisse ro)

que B || astreantemque b corr. Koppius || 4 aut ante Vranien

add. Koppius || tybyssam B lybissam R || 5 subitum 6 || 6 artibus

BR corr. p || 8 pinnis B1 \\ yalinis Ь satinis B ialinis R ||

10 praemeta B1 \\ 12 populorum B'R || 13 dus BR \\ 16 dispicabilis

B1R || 17 tempnendaeque 6 || contuitus r et fartasse

B' || 22 aditis R fl occotebar B' \\ 23 quadraginta Ь \\

25 athenarumque b * (uidetur fuisse n) atnarumque B aeternarumque

R ethernarumque r || 26 graetiam R et ut uidetur

B1 || terrestres b taerestris R taeretuis B || 27 scopae Grotius

sed structura est rphitosophi qui скоirас iactabant' || patlio302

MARTIANI CAPELLAE

tegendam potius quam diuulgandam cognouissent! nniuquam

profecto itineris rationes reditusque uestri in notitiam

hominum ac mortalium curarum iuluuiem perueni-

813 rent. sed quoniam utcumque in Graiam notitiam erra

bunda perueni, sufficere oportuit quicquid ab Eratosthene &

Ptolemaeo Hipparcho ceterisque uulgatum, ne me ultra

loquendi necessitas ingrauaret. tamen quia me alumnantis

erudientisquu Cyllenii reticere non permittit officium,

nostrique studii secreta discludere sollertia quoque nubentis

inuitat, apud uos superi caelestesque qui uestra recen- 10-

sebitis meacula non tacebo.

814 Mundus igitur ex quattuor elementis isdemque totis

in sphaerae modum globatis, terram in medio imoque

(defixam aeternis caeli raptibus circumcurrens circulan

quadam ratione discriminat. quamquam auscultare phy- i&

sicis in ipso astruendi limine non dedigner, qui subtilium

corporum teneritudinem suis coactibus circumductam in

WGquasdam sectas uias et circulorum intercapedines non

aestimant> disparan, sed suis fluctibus adhaerentes natu

ras undiquesecus globoso ambitu orbibusque diflundi. 2»

quarum circa medium, quod dixere centron, aquae primum,

a «"'risque sequens, tertium ignis кОцa commemo

rant; et tunc quinto quodam corporeae substantiae tem

peramento aetherios circumuolare fulgores, quo loco solis

lunae ac siderum signiferique orbis se obliquitas circum- 25

ducit, quod кикXо(рорriТ1КОУ кОцa gymnasia rettulerunt.

lis Grotius contegendam Koppius paltiolos (nec add. r) non

tegendam BR || 1 quam diuulgandam от. R \\ post diuulgan

dam add. potius B1 || cognouissent b cognossem B cognoecendam

R \\ 2 iteras BR iteris Ь initeris r corr. p \\ Ь quidquid

B1 || eratostene R heratostene B || 6 ptolomeo ipparco

BR || 7 et ante tamen add. B1 \\ 8 cytteni B1R || 9 studi

B1 | 10 aput B1 О 12 hisdemque BR \\ 13 spere R sperae

B \ globatis Br gtobatus bR \\ 15 fysicis BD \\ 22 comme

morat br || 23 post quodam add. loco br || temperamento b

temperate r temperata BR \\ 24 aeterios B aethereos b \\

26 ciclo foreticum cima B cido foreticus et cima Ь cydo foreticum

cyma Л in quo a manu saec. XVI add. tocus corruptas

forte KUKX0(popriTiKÔv xОца || retulerunt b retulterunt Л ||

LIBER VIII 303

cuius naturae tranquillitas etiam illum extimum tenet

ambitioremque cursum, qui ex eo, quod nullis sideribus

occultatur, civacrpoc perhibetur. si igitur sui similis 8ti

omnis circumagentium naturarum ambitus repperitur,

5 nulli possunt aetherium tractum circuli uariare. nos igitur

circulos non ita dicemus, ut linquentis naturae discrimina

corpulenta fingamus, sed ut ascensus descensusque ad nos

errantium demonstremus. neque enim uel axem prolosque,

quos in sphaera aenea , quae кр1киитri dicitur, ad in-

10 tellegentiae conpendia adfixere mortales, ego robori mundanae

rationis apponam, cum nihil solidius terra sit quod

eam ualeat sustinere; deinde cum poli uelut perforatae

exterioris sphaerae cauernis emineant, et hiatus quidam

cardinesque fingantur, quod utique subtilibus aetheriisque

i5 accidere non potuisse conpertum. sicubi igitur intelle- 816

gentiae edissertandique proposito uel axem uel polos uel

circulos perhibebo, ideali quadam prudentia, non diuersitate

caeli discreta sed spatiorum rationibus dispensetur.

sicque habeatur cum euexum deuexumque mundum di-

20 xero, cum similis cundis suis partibus sit sublimeturque

uel lateat pro condicione borizontis positioneque terrarum.

Hoc igitur praemonito illud insinuo, quod quidam 817

Romanorum non per omnia ignarus mei Stellas a stando,

25 sidera a considendo, astra ab Astraeo dicta fuisse comme- 276 О

morat, fabulosisque commentis Grai conpleuere caelum. .., . *

ego praecepta potius edisseram disciplinae ac decem dici

mundi circulos adseuero. quorum alii paralleli, quos aequidistantes

Latine possumus memorare, eosdem polos

30 habent quos ipse mundus. poli enim sunt qui a centro

circuli linea usque in circumferentias ducta medietatis

2 syderibus BR

Л || 6 liqueutis BR \

3 occulatur B'R \\ anastros B anros

8 enim inductum in B H 9 feraenea R

sferaenea r sferaenea B epherecia 6 || cricote BR circote

br || 13 faere R || cabernis B1 II 14 cardinisque B'R \\

18 depensetur B || 21 orizontis BR || 24 meis B1 mihi Ritschetius

de Varr. discipt. tibris p. 10 H 25 astreo BR \\ 28 aequistantes

B equistantes Л corn p || 29 eosdemque b ||

304 MARTIANI CAPELLAE

818 sectae mensuram aequa ratione discriminant. uerum ex

parallelis primus est is, qui et semper apparais et contingens

confinia Imitons numquam mersus adsurgit, qui

septentrionalis circulus perhibetur ex eo quod cum ceteris,

qnae promentur, etiam gemina sidera Septentrionis s

su» incluait. secundus autem ex parallelis maximus solstitialis

est, ad quem sol aestiuus accedens solstitii fme repulsus

820 abscedit. tertius aequinoctialis medius maximusque cunctorum,

per quem sol secundo, uel cum in aestiuam flagrantiam

surgit uel cum in hî-<benia descendit, quadam ю

mundi mcdietate peruectus mensuram noctis lucis aequa-

821 litate conpensat. huic propinquus brumalis, in quem hiemali

fine perueniens in aquilonem denuo repulsus assur-

822 git. quintus autem idemque ultimus australis quique antarcticus

perhibetur. hic mersus ac uix altiore circuli i5

extremitate> horizontis defixa contingens tanti tamen

277G spatii quanti septentrionalis circulus ratione monstratur,

ei etiam inuenitur obpositus.

823 Consequens reor coluros demonstrare, quorum pars

desuper, quaedam alia in imo uersatur occulta. de qui- 20

bus non nescio scriptorum uariare definita. nain alii a

septentrionali cardine meridianum duci circulum perhibent

exindeque sub terras meantem denuo in arcticum

apicem subliman, alii uero contra a cardine meridiano

inchoamenta circuli perhibentes , eundem per arcticum 25

uerticem unde ortus denuo retulerunt; qui quidem alium

ab ortu circulum decussantes in quattuor quadras mundi

824 ambitum discreuerunt. uerum ego, quod Hipparchus

meus scriptorum ueritatem complexus, hos dico a signis

1 aeque А'Л 0 2 his B1 || 3 assurgit b \\ 4 círcutos R

5 etiam in ras. in B \\ 7 fini //í [| 14 post australis add. est b

antartieus BD || 16 orizontis tili \\ 17 post spatii add. est b

20 obculta /?' \\ 21 ali B'R \\ 23 articnm BR \\ 24 a от.

B'R || 25 ad cunde m add. al eodem b || articum H H || 27 decusantes

// decursantes bR \\ 28 ipparcus meus BR ypparcus

meus b alumnns meus a recentiore manu add. in B \\

29 ueritatem scripsi ueritate BR uarietate r || ante hos add.

est г II

LIBER VIII 305

zodiaci cycli uenientes et tam inter se secundo coniunctos,

quam omnes parallelos angulis aequalibus persecantes in

cardines peruenire. nam unus ab Arietis octaua parte

natus ambito mundo per polorum uertices ad eandem re-

5 currit, alius simili conplexu mundum a Cancro exortus

includit, quod planius postmodum faciemus.

Verum nunc obliqui sunt edicendi. quorum signifer 825

duodecim discriminibus interstinctus ex parallelis duos

solstitialem brumalemque contingens, aequinoctialem me-

10 dium secat secundo nec ad pares angulos aut findit aut

fmditur. qui soli lunaeque iter praebet cum quinque side- 826

ribus. Galaxeas uero lacteus obliquorum multo maiore

ambitu porrectus etiam uisibus adprobatur. nam confinio

septentrionalis circuli natus in finitorem antarcticae rei5

gionis adclinans paene totum uidetur permeare caelum.

quem quidem mibi desipere uidentur qui circulum negauerunt.

superest iam unus e circulis, quem quidem, quod 278 G

locis momentisque omnibus uariatur, dubito quid appellem.

hic tamen nouissima supernaque discriminans atque

20 undique in superficiem telluris lineae flexu ambientis incumbens

borizon uel finitor [uel oriens] perhibetur.

Sed quoniam expositi circuli breuiter claruerunt, 827

nunc eorum spatia, unde primo coeperam, perhibebo. ac

prius ad septentrionalis circuli redeam granditatem. in

25 quo more geometrico duo primo signa conposui ad circu

lum perducendum id est unum quod centron, aliud quod

peripherian demonstraret, itaque in ipso mundi cardine

posui clarius sidus atque ab eo ad Dracohis caput, quod

iam notaueram usque ad finitoris circulum peruenire,

so lineam duxi. quam postea manente centro mente circumagens

circulum designaui atque ab omni parte spa-

1 zoziaci BЧi || cicli b ciliBR || uenientis B'R \\ 2 aequa

libus «crip« aequates#ß |

*cro Ь leoneBR || 8 duo-S1

ict Ь || 14 antarticae BR \

B quia b || 21 orizon BR

3 arietes R \\ 4 solorum.ff'.ñ || 5 can-

м 10 neс. BR nam 6 || 12 post uero add.

16 ante qui add. ¡Hi Ь \\ 17 quodñ quo

gtossam det. Grotius || 23 primo concipere

B primo conciperem Л primo conceperem r ceperam (гя-

ducto primo) Ь \\ 25 ad от. R \\ 27 perferian BR \\ 30 doxi

cor;-. in dnxi B l di add. b \\ manente b manante BR det. r |j

20 M&RTIANUS CAPELLA

306 MARTIANI CAPELLAE

timn aequale conplexa per haec sidera peripheria circumducta

peruenit: a capite Draconis et dextro pede eius qui

appellatur Engonasis ad medium Cephei pectus, <tunc

ad pedes priores maioris Vrsae, inde rursus ad Draco

nis caput. 5

828 Huic circulo confinis solstil ialis, quem itidem lineari

dimensione a cardine mundi in octauam Cancri partem

ducta, quo Sol accesserat solstitio, repperimus]) eundem

circulum ambitu potiorem per haec tamen signa curuari :

incipit ab octaua parte Cancri, cuius omne corpus in Ion- ю

gitudinem secat, ad Leonis pectus ac uentrem; inde ad

Ophiuchi umeros , deinde ad caput Cygni , deinde ad un

gulas Equi ac protinus ad dextram Andromedae manum,

deinde ad sinistrum Persei crus eiusdemque sinistrum

umerum, inde ad utraque Heniochi genua et proximo ad i5

Geminorum capita, a quibus rursus ad octauam Cancri

ipsius partem.

279ff Aequinoctialis demum circulus bis admensus a poli

termino circumactus tam in Arietem quam in Libram

linea perneante per haec signa circulum cludit: ab octaua 20

parte Arietis per totum corpus eiusdem ad reductum

Tauri pedem, inde ad mediam Orionis alimin, deinde per

edictas curuationes Hydri Crateraque et Coruum ad octa

uam Librae partem inter duas lucidas signi illius stellas;

.inde ad utraque Ophiuchi genua ac tunc per Aquilam ad ж

Pegasi caput, a quo rursus ad octauam Arietis partem.

'.830 Brumalem uero circulum similiter signo in octаna

Capricorni parte defixo per haec meare conperimus: ab

octaua parte Capricorni per totum corpus eius ad pedes

Aquarii; inde ad Ceti ultimam caudam, ac dehinc ad Le- ao

1 perferia BR || 3 aengonasis ñ engonasis Л engonoeis

r || cefei BR \\ 6 quem p qua * B qua t> ubi mid. b J|

9 ambitum B' \\ potiore BR corr. p || ourbare BЧi \\

12 ofraci R **offiuci B || humeros b H cygni b cynni B

oy crû R |) 15 numerum B hnmerum R || enioci BR eniochi

b || 22 atbum B'R || 23 editas BR \\ ydri bR ydi B \\

crateramque B || 25 ofiuci BR || atiquam B'R || 26 capnd

11'R || parte R \\ 30 aquari B4i \\ ac dehinc b ad hehinc

LIBER VIH 307

porem prioresque Caniculae pedes; inde per Argo tergusque

Centauri ad Scorpionis aculeum, deinde per Sagittae

ultimam partem ad octauam Capricorni partem circulus

reuocatur.

s Vltimus ex parallelis, qui uocatur antarcticus, tan- 831

tuudem spatii quantum septentrionalis ¡ncludit. quem

quidem meantem, quibus sideribus circuletur, ego potero

memorare. neque enim mihi ulla caelestis globi portio

habetur incognita. sed quoniam per ignota superioris

10 partis uisibus hominum distenditur, dicere praetermitto,

ne inconperta falsitatem admiscere uideatur adsertio.

Melius coluros demonstremus, licet ipsi quoque ali- 832

quid curuationis abdentes non se tofos uisibus repraesen- 28OGF

tent, tamen quia coniectura non errat, poterunt demoni5

slrari. atque ita eorum primus, qui ab aequinoctiali parte

sumit auspicium, ab octaua Arielis parte contingens ultimum

Deltotou angulum, ac mox summum contingens

Persei caput dextrumque eius brachium, proxime manum

secans per septentrionalem circulum ad cardinem perue-

20 nit mundi; a quo per caudam Draconis ad sinistrum Arctophylacos

proximeque ad Bootis stellam ductus dextnnn

Virginis pedem sinistrumque contingit, in quo octaua pars

Librae est; unde ad dextram manum Centauri, qua pantheram

tenet, diuisus baud procul ab eo loco, quo sini

sa strain Centauri ungulam tetigit, in regionem inconspicuae

nobis partis obruitur; unde emersus infra Cetus per

corpus eius auersique ceruicem ad caput atque inde ad

octauam partem Arietis redit. alter autem colurus, qui 833

etiam tropicus dicitur, ab octaua parte Cancri <consurgit

so ad sinistrum ex prioribus Vrsae pedem per ipsum pectus

eius ceruicemque; inde ad cardinem peruenit mundi, at

que inde per chrnes minons Vrsae et inde per Draconeui

B ad dehinc Л H 1 argonem 6 || 5 antarticas BR || 12 demonstramus

bR || 14 poterat B1R || 17 Dettotu Grotius dettotos

BR || 18 ei B \\ 20 artofylacos BR arctofylacos 6 ||

24 ,-iut fi'/i || 25 regionem /í regione b egioni it [] 26 cои-

tum BR || 29 tropicos B'R \\ 31 at D (?) {\ 32 inde b bis »

ei a manu recentiore in ras. in B \\

20*

308 MARTIANI CAPELLAE

ad sinistram alam Cygni cernicemque perductus ultimum

Sagittae spiculum et proxime rostrum Aquilae contingit,

a qua ad octauam partem Capricorni> descendit. Inde

hand procul mersus in regionem inconspicuam infra Argo

resurgit, cuius et gubernaeulum et rectam puppim secans 5

ad octauam Cancri partem redit.

834 Duos iam superesse circulos dubium non babetur,

quos quidem obliquos dici superius memoraui. quorum

nnus signifer non ut ceteri, quos linealiter feci, sed latissimus

omnium conprobatur. quem cum in duodecim spatia ю

discernerem , singulis triginta partes non nescia rationis

SS/Gascripsi. uerum eius latitudinem circuli tetendi in duo

decim portiones, ut tantum spatii habeat latitudo, quantum

longitudini duodecim partes adtribuunt. quod cur factumsit

facile est loco eo, quo de sole loqui coepero. demonstrare, qui к

per mediam circuli eiusdem lineam solus fertur. cuius cir

culi ambitum per duodecim signa admodum clara circumagi

dubium non babetur. 11:1111 galaxias non magis ratione

835 quam oculis adprobatur. cuius ultra regulam et plerumque

deficiens latitudo a Cassiepeae astro in Scorpionis 20

836 aculeum longitudine conpensatur. superest circulus solus

finitor, qui ex eo. quod semper surgentis demeantisque

mundi diuersitatibus uariatur, certum astrorum ordinem

non poterit retinere.

8.57 Iam nunc inter circulos uniuersos quid interstitii uel 25

spatii intercapedo naturalis iumiserit aequum explicare.

nam inter s""tentrionalem circulum, quem in spatia octo

resi-'caui, e: niter solstitialem interpatet tantundem, quan

tum interest inter octo et sex. nam idem interiectus spatiis

similibus continetur, in quo fit, ut circulus maior sit sо

i ad p аc BD \\ cycni B1D || 4 aut B'R || argo resur

gît B argonem surgit b argon consurgit R || 5 puppin B'R \\

13 tantum b tandem BR || 20 casiphaeae (sed iphae in ras.)

B casiepiae b casiepie R casiapia r \\ 21 longitudine interpotatus

Ettenheimuensterensis tatitudine B latitudinem R

circxiti b || 22 finitur R orizon add. b || 23 uarietur B1R

24 poterat B1 \\ retineri R \\ 26 aecum B aequm b

27 septemtrionatem R \\

LIBER VIII 309

ab eodem interiecUi pari spatio et eiusdem tertia portione.

alia intercapedo inter sols.titialem aequinoctialemque cir

culos minor est a superiore interiectu, quantum quattuor

numeri ad sex. ab aequinoctiali ad brumalem similis.

6 a brumali autem ad austrinum talis qualis illa, quae inter

septentrionale») solstitialemque circulos interiecta, circul

usque ipse austrinus tantum habet ad cardinem suum

quantum septentrionalis ostendit.

Peracta iam spatiorum circulorumque brcuiter ra- 838

10tione, sidera quae appellantur inerrantia percurramus.

dubium enim non est triginta quinque signis omne splendescere

caelum, nisi forte uelit quis eorum gestamina so- 282 G

ciare, licet aniinaliuiu uocabnlis censeantur. ut Capra,

quae tleniocho superposita, aut Haedos qui eins liumeris

i5 sustinentur, uel Serpentem quem Opliiuchus tenet, aut

Pantheram quamCentaurus gestat, quae sidera uelut par

tes habendae sunt potiorum. hacc igitur quinque et triginta

signa circuli interiacentis ambitu discernuntur. nam

alia sunt aquilonia, alia austrina. a regione qnippe zodiaci

20 quae Septentriones nersus defixa sunt aquilonia perhibentur,

interius autem numerantur austrina. Aquilonia igitur

habent <partem utraque Septentrio, Draco qui inter

utramque flexuosus inlabitur, Arcturus quem alii Booten

appellant, Corona Ariadnes, Nixusque quem alii Engonasin

25 dicunt, Lyra Cygnus Cepheus Cassiepia Perseus Deltoton

Heniochus Andromeda Pegasus Ophiuclius Delphinus)

Aquila Sagitla. austrina autem haec sunt: Hydrus Crater

Coruus Procyon Orion Canicula Lepus Eridanus qui ab

Orionis pede deflnit, Cetus, Centaurus, nauis Argo, Piscis

4 brumalen B1R \\ 10 sidera scripsi cetera, BR \\ 11. dubio

B'R || ad quinque add. I III Ь \\ 12 quisque BR \\ 13 post

capra add. est b \\ 14 enioco BR \\ edos R || 15 ofiueus

BR || 16 panteram B \\ 19 а от. /f'ñ1 deteuit rursus b

zoziaci B1R || 20 defixa scripsi (cf. p. 310,17) depicta BR

aquilonalia b \\ 23 arturus BR || 24 nixusque b nixosque

BD || engonesin D \\ 25 cycnus B1D \\ casiephia (iephifi

in ras. add. b) B casiepia D \\ 26 eniocus BD \\ ofiueus BD \\

delfinus BD || 27 ydrus BR \\ 28 proqon B procion b

proon R \\ 29 defluxit R defluit r diffluit B || caetus B

310 MARTIANI CAPELLAE

austrinus, Caelulum Ara. nam et aquam, quae ex cratere

Aquarii fluit, melius partem signi credimus, et stellam,

quam quidam Canopon, quidam Ptolemaeum appellant,

«¡uae superioribus inconspicua in confinio Alexandriae

incipit apparere, ut partem Eridani tluminis aestimabo. :>

£39 liaec discernit Zodiacus, qui quidem aequales duodecim

signorum integrat portiones sed undecim habet signa.

Scorpius enim tam suum spatium corpore quam chelis

occupat Librae, cuius superiorem partem pedes Virginis

occupant, maiorem uero Scorpius; denique Chelas — quam i»

l.ibram dicimus — quidam dixere Graii. horum ergo si

gnorum duodecim nomina, quod uulgo nota sunt, praeterinitto.

840 Intellego ordinis hoc fuisse, ut quo circulo spatioue

quae signa sint demonstrarem. sed et magnam partem i5

283G astructionis exquirit contra propositum breùitatis, et qudd

mediatenus tertiaue parte quaedam signa defixa diuersis

circults sua membra discerpant, hanc obscuram caliginem

derelinquo. quippe, ut cetera transeamus, manus interior

Arcturiintraseptentrionalem circulum ponitur relicumque 20

corpus parti alteri deputatur, Cephei corpus mediatenus

[septentrionali] thorace partito diuersis circulis adtribuitur.

Nixus uero sinistro pede septentrionalis Draconis

uerticem calcans, capite solstitialem circulum ascendit,

nnum brachium Lyrae, alterum dans Coronae; et alia 25

luiius modi non minus insuauia quam morosa.

841 lllnd potius adtendendum quibus surgentibus signis

coetus Л || 1 ad caelulum add. turibulum Ь sed cf. Scatiger

ad МапШшп р. 411 ed. 1600 || aqua B || 2 aquari B1 aqua R ||

3 ptolomeon BR || 5 eridari B'R || 6 zoziacus B1R || aequalis

R || 7 ha** bet B \\ 8 scorpi*us (u scripsit b) B || caetis

/?' || 9 occuparunt BR ai occupant add. b || 10 scurpius

R || heleas B1 \\ 11 s. dicimus post libram add. b от. R II

graniorum ergo B'R1 \\ 14 intelligo bR || 15 sunt b ||

16 exquirit BR acquirit b \\ 17 defixa Bondami codex (Bond.

narr. lectt. p. 59) defixis BR \\ 18 discrepant 6 || 19 arturus

BR || 21 cefei BR \\ 22 septentrionati det. Grotius || torace

R toraca B toracae b \\ post partito add. cetero toto 6 ||

24 capitem />'í « ¡| ascendit litt ostendit b \\

LIBER VIII 311

quae ortum faciant occidantue. nam oriente Cancro occidit

Coronae Ariadnes et austrini Piscis pars dimidia,

Ophiuchus a pedibus usque umeros, Serpensque quem detinet

praeter fauces caputque totum, Bootis etiam medie-

5 tas ; oriuntur uero Orion totus Eridanique principium et

in lingua Caniculae lucida stella. cum autem Leo oritur,

Coronae reliqua conteguntur, austrinusque Piscis et

Ophiuchi Serpentis Bootisque partes, itemque Aquila, Nixique

pars dextra; oriuntur uero Hydri caput, Lepus et

10 Procyon, Caniculaeque pars prima. oriente auteru Virgine

occidunt Lyra Delphinus et Sagitta, Cycnique pars prior

Eridanique pars ultima et caput ceruixque Pegasi; oriuntur

autem Hydri pars prior usque ad Craterem, Canicula-

цие tota et nauis Argonis puppis. Libra surgente occi- 842

i5 dunt Pegasi et Cycni reliquae portiones Andromedaeque

caput Cepheique umeri, Cetus, et flexus fluminis Eridani;

oriuntur Coronae medietas, Nixi dexter pes, et Bootes et

Hydri reliquum praeter ultimam caudam Centaurique

pars, quae in equi speciem figuratur. Scorpione autem 284 в

2o nascente occidunt Andromedae pars reliqua, item Cephei

pars, quae extra septentrionalem circulum posita, et Cassiepeae

et Orionis pars. eodem tempore oriuntur Ariadnes

Corona tota <et caput Ophiuchi, Nixique corpus omne

praeter sinistram manum, Hydri cauda ultima, et Centau-

25 rus totus praeter priores pedes. Sagittari'o nascente mergitur

Orion et Canicula et Heniochi pedes , oriuntur uero

totus Ophiuchùs et Nixi sinistra manus et Lyra et Cephei

1 occidantque B1R \\ occidit corouae Bondami 'excerpta'

occidunt corona BR || 2 et B cet R \\ 3 ofiucus BR || hume

ros B || 5 principio R principia r || 7 reliquiae B || 8 offiuci

BR || 9 ydri BR |¡ 10 procion R proquion B prochion corr.

ex prochiron b || ad autem add. í uero b || 11 detfinus BR ||

cygnique 6 |] prior b potior BR \\ 13 ydri BR || crateram

R 1I 15 cygni 6 || 16 cefeique BR || numeri 6 || coetus R ll

17 autem post oriuntur add. b

20 cefei BR \\ 21 pars от. B1

ephia B (sicphia in ras. add. i)

18 ydri BR || reticum B

cassepia R cassiapia r casi

23 enioci BD ophiuci 6 "

.24 ydri BD || 26 enioci B eniochi bD \\ 27 ofiucns BD

nisi D1 II lira D || cefei B \\

312 MARTIANI CAPELLAE

843 caput umerique et Centauri priores pedes. Capricorno

oriente occidunt Heniochus totus et eins Capra Haedique,

Persei pars sinistra, et Argonis)> puppis etProcyon; in

uicem oriuntur Cycnus et Aquila et Sagitta, et Altarium.

Aquario oriente occidunt Centauri pars equina, Hydri ca- 5

put; oritur et equus Pegasus. Piscibus ortis occidunt Hydrus

totus et Centauri pars reliqua et Crater; praeterea

oriuntur Andromedae pars dextra et Piscis austrinus.

Arietis signo surgente occidunt pedes Centauri et Altarium,

oriuntur uero Andromedae sinistra pars et Persei caput ю

usque ad aluum et Deltoton. signo Tauri oriente occi

dunt Bootis pedes, Ophiuchus a pedibus ad genua usque;

oriuntur autem Ceti pars reliqua et sinister Orionis pes.

Geminis orientibus occidit Serpentarius usque ad genicula

; oriuntur uero Fluuius Cetus Orion. 15

844 Temporum quoque ipsorum, quibus oriuntur aut

occidunt, habenda distantia est. nam quae transuersa

oriuntur et recta occidunt, celeriores ortus habent quam

occasus; contra autem quae recta oriuntur et transuersa

2850 conduntur, tardius oriuntur quam occidunt. nam Cancri 20

signum recte oritur inclinatumque mersatur, licet hoc in

Capricorno pama inflexione curuetur : oritur duabus horis

et duodecima parte horae, et hora occidit ac deunce; mi

nima in isto distantia est. Leo autem oritur duabus horis

et tertia parte horae, occidit uero hora semis et sexta 25

parte horae. Virgo oritur horis duabus et dimidia et sexta

1 humerique b || 2 eniocus BD eniochus b \\ aedique D

di* B edique b \\ 3 argus b1 || et ante puppis add. br ||

prochyon b || 4 cygnus b || 5 ydri BR \ 6 ad ortis add. I

orientibus b \\ ydrus BR \\ 7 cratera b \ 11 album B1 \\

12 ofiucus BD || 13 caeti B coeti R \\ 14 geminis orientibus

— fluuius (heridanus supra add.) coetus (sic) orion oт.BlRD \\

17 abenda B'R || distentía B'R || quae от. R || 18 recto

B1R || 22 capricornu R \\ oritur decima B oritur duodecima

R oritur et duobus horis duodecima r oritur duabus horis

et duodecima b \\ 23 orae B'R \\ ora B1 [| deeunce R

24 est от.

26 horae от. B

oris BR |

| oris B |

25 orae B \\ accipit R \\ ora B

LIBER VIII 313

parte horae, similiterque Libra, occiduntque hora et tertia

parte. at Scorpius iliminuit ortum et аuget occasum. oritur

enim horis duabus et tertia parte , occidit hora semis

et sexta parte horae. at Sagittarius oritur horis duabus

5 et duodecima parte horae , occidit hora et deunce horae.

at in uicem quae transuersa oriuntur et recta occidunt, 845

breuiores ortus occupant quam occasus. denique ex his

est signum Capricorni, quod oritur hora et deunce, occidit

duabus horis et duodecima parte horae. Aquarii uero

10 proximum signum oritur hora et dimidia et sexta parte

horae, occidit horis duabus et tertia parte horae. sequens

Piscinm signum oritur hora et tertia parte horae, occidit

duabus horis et dimidia et sexta horae parte. eandem

mensuram Aries utriusque temporis seruat. Taurus oritur

i5 hora et dimidia et sexta parte horae, occidit duabus horis

et tertia parte hçrae. at Gemini oriuntur hora et deunce,

occidunt duabus horis et duodecima parte horae.

Haec est inaequalitas, quae dienim spatia noctium- 846

que discriminai. nam cum Solis lumen eorum signorüm

20 principium , quae tardius oriuntur, ingreditur, dum sequentia

signa nascuntur, diei prolixitas procreatur; ubi

uero haec intrarit, quae cito orta tardius demersantur, 286'G

diebus exiguis noctes efficit grandiores. denique haec

ratio et ¡llis respondet, qui uelut miram efficiunt quaestio-

25 nет talia proponentes: si spatiis aequalibus signa omnia

percensentur ac necesse est diebus noctibusque cunctis

sena signa supra terras esse, omnes dies noctesque pares

esse debuerunt. sena autem signa superstare non dubium

est totidemque delitescere, dies quoque noctesque uariari

so diuersitatibus spatiorum. <jiam solstitialis dies habet ae-

1 orae BR

4 ex sexta R \

ora BR quod notare desinam || 2 augit

5 occidet А'Д II dehunce B II 7 is B1

9 XII R 1| aquari B'R \\ 11 sequens o B sequens 6 sed

quaeso R sequens r || et oт. BtR Il 14 taurus oritur — 16 et

tertia parte horae от. /?íЛ' || 16 dehunce B \\ 17 duobus R ||

horae от. B1R \\ IS ad haec est inaequatitas add. qua ratione

dies accrescunt noctesqne breuiantur Bm || 21 procuratur

B'R1 II 22 intra** B intrarit b intraret R |l

314 MARTIANI CAPELLAE

quinortialis mensurae horas XlIH et sextantem , brumalis

uero horas nouem et dimidiam ac tertiam portionem, uityssim

brumales nodes solstitialis diei temporibus porriguntur,

cuius lucis tempora suscipit nox aestiua. in tanta>

uarietate diuersitateque temporum ¡Hud profecto colligi- 5

847 tur signa aequalia non habenda. cui conclusioni et rerum

ueritas et nostra regula refragatur. multiplici enim clepsydrarum

adpositione monstratnm omnia signa paria spatia

continere. cum enim diuersa tempora in ortu habeant

atque occasu, tamen si omnium ortus occasusque conpen- 10

ses, uidebis ad plenum conlata mensuris aequalibus re-

848 spondere. nerum hac quaestione consummata alia subtilior

de spatiis inparibus obiectatur. dicunt enim: si spatia

signorum aequalia sint aut Sol tardiore cursu quaedam

signa transcurrit, aut [in] dierum ratio diuersitate men- 15

titur. sed constat Solem Geminorum signum triginta et

duobus diebus excurrere, Sagittarii autem XXVIII, ceterisque

signis aut adici aut detrahi aliquas portiones; quod

profecto non fieret , si aut Sol aequali cursu ferretur aut

signa spatiis paribus tenderentur ; Sol autem eadem ac 20

perpetua celeritate festinat; relinquitur ut signis spatio-

849 rum aequalitas denegetur. sed hunc quoque errorem

opinio inueterata conposuit,-quam omnes hactenus credidere,

quem ad modum ipsi mundo sphaeraeque postremae'

centron est terra , ita et solans circult eandem centron 25

287 G esse, quod omnino falsum esse non dubium est. nam ut

diuersa spatia sunt caelestis ambitus circulique medialis,

ita et diuersis centrorum signis punctisque torquentur,

quo fit, ut terra Solaris circuli centron non sit sed eccen-

9 tempora от. BЧt \\ 12 summnta corr. ut uidetur in summota

B eonsnmmata br summota /i || 13 ante si add. et r ||

15 in от. Ettenheimünsterensis interpotatas \\ 17 sagittari

B'R || 19 perfecto R \\ 21 post relinquitur add. et del. ergo b ||

22 hunc quoque errorem add. r et in ras. b banc nem ñ [|

23 actenus B'Л \\ 24 mundus R || sphereque R &p(corr. ex f)eraeque

B || 27 in ras. aequistantibus 6 caetestis ambitus R

et supra add. ah || 29 eccentron B ecentros b haeccentros R

terra add. br |¡

LIBEK VIII 315

tros habeatur. per uices enim propinquitates descensusque

ad terras Solaris orbita cursusque submittit itemque

pro signorum condicionibus sublimatur, et cum medietatem

linearem in latitudinem zodiaci Sol libratus excurral,

ъ orbem tamen Solis obliquitas meatus aut inprimit aut extollit.

quis enim dubitet Cancrum Geminosqne uerbi gra

tia in mundi ardua sublimari rursumque Sagittarium Capricornum

pererratis detlexibus infimari? quod cum ipse

zodiacus signaque caelo cohaerentia tantundem a terris

10 undiquesecus interstitii detineant, Solaris tamen circulus,

qui subtermeat, aut euebitur aut descendit. hinc uenit

ut a Sole signa cum uariis transcurri diuersitatibus nideantur.

Transcursa ratio est signorum caelestium atque etiam 850

i5 circulorum; nunc planetarum orbes edisseram, quos quidem

non ab erroribus suis — nam isdem Solis rationibus

commeantes nihil licere patiuntur erroris — sed quia diucTsa

uarietas mortalibus caligines intentionis ofTundit,

non planetas sed planontas, sic ut ratio asserit, memorabo,

20 licet eos propriis nominibus insignitos etiam aliis nominibus

appellarint. nam Saturnum Phaenona dicunt louem- 85l

que Phaethonta, Pyroenta Martem, Venerem Phosphoron,

Mercurium Stilbonta nominarunt; Soli neго Lunaeque diuersitas

gentium innumera uocabula sociauit. horum igi-

25 tur septem illa eo maxime cum fixis sideribus habenda

distantia, quod illa caeli tant um modo cursibus commonenttir

propria statione seruata, <bi uero tam mundanis

1 discensosque B^R1 || 3 per BW || conditionibus bR \\

4 linearum br || zoziaci B1R ]| 6 uerbi et in ras. gratia add.

b q TV (i1. e. ueluti cf. not. ¡at. Momms. 281, 3 et 314, 2) R |j

7 capricornum et r || 8 perratis Л perarratis r pererratis in

ras. b supra add. transcursis b || infirman B1 \\ 10 inter****

8 ransitii add. b ersticii supra add. b || 11 eueitur B uehitur

R || euenit b || 12 diero B uariis bR || 15 disseram bR ||

quas R et ut uid. B1 || 16 idem in ras. R hisdem b || 17 errori

bus BR corr. p || 19 sicut ratio scripsi strator R sic orator r

sicut B in ras. oratus add. b |I 21 phenonam Uh ptenonam nt

uid. B || 22 phaetontam BR || pyroin BR || 25 confiais B f

26 distantia eat b || 27 seruata scripsi ornata ft I) |I hii B

316 MARTIANI CAPELLAE

raptibus auferuntur quam propriis cursibus commouentur.

852 nam quantum eos retulit diei noctisque rotatio, tantum

nituntur diuersis conpensare temporibus, id est aut mense

288G\it Luna, aut anno ut Sol, aut triginta annis ut Saturnus,

et ceteris temporibus adtributis pro spatiorum quae cir- 5

853 cumeunt latitudine> aut breuitate. quae cuncta sidera

licet in ortum pergere uideantur, non tamen aduersum

mundum rigido motu sed obliquo per zodiaci defixa moliuntur.

alioquin ex contrario partium suarum motu mundus

stare non posset. denique etiam Peripateticorum ю

dogma -contenait non aduersum mundum haec sidera promoueri

sed celeritate muudi, quam sequi non potuerunt,

praeteriri. 'quod quidem etiam ut uerum sit, meis non

poterit rationibus obuiare. sine enim Saturnus nimia cum

mundo celeritate concertans uix exiguis cursibus supera- i5

tur, ac Luna, quod tardius incedat, intra tricesimum diem

a mundi parte eadem praeteritur; sine contra mundum

nitentibus ideo celerior quia breuiore ambitu orbem cir

cuit Luna, tardiusque Saturnus propter latitudinem orbis

effusi; utrum uelis, meis regulis non obsistit, si quidem 20

.854 suis motus istorum rationibus dispensatur. quibus tamen

septem sideribus unus est communia motus, quod omnes

ortum petunt. alius quod temporum oimnes diuersitatibus

atque accidentibus uariantur. nam ex his quinque sidera

stationes recursusque patiuntur, Sol uero Lunaque cursu 25

continuo rapiuntur. item haec lumina uicibus obscurantium

occultantur, quinque uero sidera nesciunt obumbrari.

tria item ex his cum Sole Lunaque orbem terrae

circumeunt, Venus uero ac Mercurius non ambiunl

terrarn. so

,855 Licet generaliter sciendum cunctis orbibus planeta-

2 ratatio d || 4 aut tuna B1 || 5 circumagunt b || 10 periphathetioorum

BR || tt docma B || 12 potuerunt R poterunt

B poterant b \\ 21 dispensatur b depensatur BR dispensantur

г || 25 stationes b stationibus B stationis R \\

26 obscurantium corr. in obscurantur B -i- occultantur add.

b 1| 27 sydera B || 28 item BR igitur r \\

LIBER VIII 317

rum eccentron esse tellurem, hoc est non tenere medium

circujorum, quoniam inuiuli centron esse non dubium, et

illud generale septem omnibus aduertendum, quod cum

mundus eiusdem ductus rotatione unimoda torqueatur,

5 planetae cotidie tam loca quam diuersitates arripiant circulorum.

nam ex his nullum sidus ex eo loco unde pridie 289 О

ortum est eleuatur. quod si est, dubium non est centum 856

octoginta tres circulos habere Solem, per quos aut ab solstitio

in brumam redit, aut ab eadem in solstitialem lineam

10 subleuatur. per easdem quippe mutationes commeat circulorum.

sed cum Sol praedictum numerum habeat, Mars

duplos circulos facit, louis stella duodecies exercet, octies

uicies cumulatur Saturnus eos circulos qui paralleli etiam

dicti sunt circumcurrens ; qui motus omnium cum mundo

i5 proueniunt, et terras ortibus occasibusque circumeunt.

nam Venus Mercuriusque licet ortus occasusque cotidia- 857

nos ostendant, tamen eorum circuli terras omnino non

ambiunt, sed circa Solem laxiore ambitu circulantur. denique

circulorum suorum centron in Sole constituunt, ita

20 ut supra ipsum aliquando, infra plerumque propinquiores

terris ferantur, a quo quidem uno signo et parte dimidin

Venus disparatur. sed cum supra Solem çunt, propinquior

est terris Mercurius, cum infra Solem, Venus utpote quae

orbe uastiore diffusioreque curuetur. nam Luna quae 858

25 propinquior terris est, per quos feratur amfractus inferius

memorabo. post cuius orbem alii Mercurium Veneremque,

alii ipsius circulum Solis esse concertant; <deinde

. ---od

t eccetron R || 2 que B que b que R || cetron R \\

post dubinm add. est b || 4 ratioue R1 \\ Ь post loca add.

alia b || arripiunt b \\ 8 et tree R \\ 9 in BR ad b || 12 ex

ercet Ettenheimuensierensis excrescere BR || 13 uices R \\ cumulatue

R || ad eos add. ai hos 6 || 15 in ante ortibus add. b ||

19 de Copernico cf. Detambre hist. de t'Astronomie l p. 512 et

Koppius 1| 20 intra B || 22 uenus bR mercurius B \\ disperatur

R || propinquior est terris B propinqnior ei est 6 pro

pinquiores terris R || 23 intra BR || utpute Л || que R

quia r || 24 uastiore ЛГоррш« castiore BR || 25 inferius scripsi

interius BR [|

318 MAKTIAM CAPELLAE

Mariis louis ac Saturni, quos omnes ut suis amplitudinibus

metiamur, quod non facile astrologi uoluere, ab uno geometriae

concesso assertio est inchoanda, quod et ipsa

suggerit in praesenti et ab Eratosthene Archimedeque persuasum,

in circuitu terrae esse CCCCVI milia stadiorum 5

et decem stadia ; ita ut ab hoc ergo indubitatis rationibus>

adprobetur, Lunae circulum centies esse maiorem, qui

quidem circulus ipsa Luna sexcenties potior inuenitur.

859 quae duo ex defectibus Sotis assiduis, quantum umbrae

Luna subiecta reddiderit et ipsius umbrae conlatione cum 10

290G ipso Lunae corpore tiera dimensione monstrantur. quae

nisi morosa sint, quem ad mod n m dimensa sim demonstrabo.

crebro in climate Diameroës proueniens Solis defectns

eiusdem ex omni parte totum obumbrauit orbem,

sed pnipinquo climati, id est Diarrhodu, portio obscura- i5

tionis apparuit, in climate uero Diaborysthenis nulla obsistente

parte Sol totus eluxit. unde quoniam clima Diar

rhodu quoi stadia contiueat manifestum est, repperi duodeuicesimam

partem terrae umbram quarn Luna fecerat

continere. sed quoniam mains corpus est, quo umbra me- aо

taliter iacitur, quam ipsa umbra, ex climatibus, quibus

pro parte Sol obscurabatur dextra laeuaque, conpertum

triplo maiorem esse ipsam Lunam umbra sua. ergo collectum

est Lunam sexies minorem orbe terrae praedictis

860 rationibus inueniri. Luna autem minor est orbe suo sex- 25

centies. quod clepsydris intellegi potest. duobus enim

4 eratostene BD || 6 ergo от. ñ fl 6 post maiorem add.

et det. telture b \\ quiq.idem R || 8 sescenties Л1 \\ 9 ex D

et B R || 11 demensione B1 R || 12 sunt B1 R || 13 elimmate

B'R || 15 ctimate b ctimmati R || diarodu BR \\ etimmate

Br || 16 diaborystenis R diaboristenus B diaboristenes b \

17 ctimma BR \\ dyarodu B diarodu R \\ 18 quod Л (

repperiri B1 R repperitnr r || 21 ctimmatibus B ctimmantibus

b || -¿a eeseenties B1. || 2ß post quod add. si b \\ post ctepsy

dris add. inteltigi polest — p. 319. 17 corporis lunae in marg.

eiusdem quo B saec. manus ita ut ego textum retiqui: ceterum marginis

partícuta resecta atiquot uocabutis paucae Kit. desuní. sed

BR post clepsydris ita pergunt fusite inponas (ponas B) utque

(ea tit re*, add. B) emersa .(prior e in ras. in B, in eodem

LIBER VIII 319

uasis аeneis fusilibus posit is unuin inferius uacuum, aliud

superius aqua plenum pone. obserua autem Lunae ortuin,

et stellam fixarn simul cum ea orientem. et cum coeperit

corpus Lunae ex superiore parte supra terras apparere,

5 cito superioris uasis aquae uidelicet pleni centron aperi,

ut simul cum incipiente Luna oriri aqua fluere in uas in

ferius incipiat, et donec totum corpus appareat fluat. cum

autem tota supra terras apparuerit Luna, statim primum

uas in quod aqua lluxit subtrahe, et aliud apponas in quod

10 aqua fluat, donec nocte alia renascatur illa stellet, quae in

priore nocte cum Luna oriebatur, et cum illa orta merit,

superius uas unde aqua fluxerat tollas. deinde metire

totam aquam, quae in spatio XXIIll hora rum fluxerat, ad

mensuram illam primam, quae cum corpore Lunae prius

i5 in primum uas fluxit et inuenies sexcenties aquam excrescere,

quod in Lunae circulo fieri non dubiuim est, id est

sexcenties superare spatium corporis Lunae: uides luna- 291 в

rem circulum centies maiorem esse tellure.

Quo monstrato alios circulos uideamus. sed quis du- 861

20 bitet solarem circulum duodecies quam Lunae esse maio

rem, cum quod illa mense, ille duodecim currat? Martis

uero circulus uicies quater potior inuenitur, louis centies

et quadragies quater, Saturni trecenties tricies et sexies.

unde si numerus interiectionibus supputetur, et quoi sta-

25 dia Saturni circulus habeat, et quota eius portio omnis

uocabulo s corr. in n b) omni subtrahas primum et aliud

uas appouas (corr. ex opponas B) donec nocte alia renasca

tur adiecto ad circuli epatia & quod excurrit partibus et

(et гя ras^ in B) ipso item lunae corpore qm de circulo hoc

quoque её non dubinm est inuenies sexcenties (sescenties A1)

aquam excrescere unde coltigas (aquain — cottigas от. R)

circnlum (circutüs R) eius (maior tuna supra add. b) uides

tunarem circntum centies maiorem esse tellure (tetlnrem #')

quo monstrato BR \\ 6 infer Bm \\ 7 cor Bm \\ toto Bm \\

9 subtrahe scripsi subtrahi ßm || 12 uas in resecta fotii parte

tegebatur \\ 13 to B™ || XXII (atia resecta) Bm \\ 21 illam esse

R || 22 potius B'R || 23 quadrages B1R \\ CCCXXK et BR ||

sexties В1 || 24 interiectionibus Ettenheimuensterensis intentionibus

BR || quod B'R \\

320 MARTIANI CAPELLAE

terra sit, inuenitur stadiat f DLVI et passus XIIII. nam si

centies Lunae circulus maior est terra, Lunae autem cir

culo trecenties tricies sexies maior Saturni, maior est

igitur Saturni circulus omni terra tricesies ter milies et

sexcenties. 5

862 Nunc iam Lunae meatum , quae terrae propinquior

est, uideamus. quam quidem menstruum habere lumen

physicorum assertione persuasum et [cum quod sit] sem

per pleni orbis esse non dubium est. nam si ah illa sola

parte qua se subicitSoli, omni hemisphaerio conlustratur, ю

etiam cum nobis tricesima nullum lumen ostendit superne,

qua Solem spectat pleno lumine relucescit; denique cum

discedens a Sole a latere eum coeperit intueri, pro parte

etiam inferius lumen adquirit, donec e regione posita ab

863 hac parte qua nobis est uisibilis conlustretur. circuit enim i5

eius globum undiquesecus Solis nitor, et ei parti, quam

totam tune aspicit, lumen indulget, cuius luminis radii in

terras quoque luculentiores perueniunt, ut siquis ex speculo

lumine repercusso eftigiem lucis <excipiat. quae quigg.

dem Luna cum eum in orientis partibus conprehenderit, 20

292 G obscuratur, et cum in occasu deseruerit, lucescit. cuius

primi luminis effigies quibusdam uelut cornibus circuiata

urivoeibrjc dicitur, cum uero XC partibus a sole discedens

orbem eius mediatenus idem radius luminarit, OtCXTOUoc

perhibetur; sed praedictis> partibus cum alias quadra- 25

ginta quinque adiecerit, ацдпкиртoc perhibetur id est

maior dimidia , minor plena ; cum uero centum octoginta

partibus a sole discesserit contrario posita totam partem

1 stadia T>LVI & passus XIIII от. ВR add. b ' vietteicht

war 6,048000000 geschrieben: VI . IIL . milia stadiorum (

Ptin. VI 23, 24) .... et pars (statt des vorhergehenden partio)

XXXIII . DC ' Böttgerus p. 618 \\ 2 circuios ñ || 3 CCCXXX

sexies BR \\ i XXXIII milies ct sexcenties BR || 8 et scripsi

est B R |I cum quod sit deteui || 9 ilia sola 6 illo BR \\

10 hemisplerio BR hemispheric b \\ 15 quo B' || 18 tucubrandiore

B lucubrantiores b lucubrandiores R tugubrandioes

r || ex B: от. R а. г || 21 eum ante lucescit add. Ь ||

23 menoides BD monoides bd || 24 illuminarit D || diatomos

B diatomus D || 26 amphicyrtos BR amphicyrctos b \\

LIBER VIII 321

quam terris opponit inluminat, iтavcéXtivoc perhibetur;

ac dehinc deficiens seruat cum praedictis partibus nomina

memorata. quae quidem tredecim orbis sui partes die

nocteque transcurrit, cum pro latitudine circulorum,

5 quos obeunt, eodem interstitio Mars dimidiam, luppiter

duodecimam unius partis, Saturnus uicesimam octauam

unius portionis excurrat. uerum Luna circuit totum signi- 86a

ferum diebus uiginti septem et besse, sed Solem XXVIHI

diebus et media diei noctisque parte consequitur, quod

10 ideo tardais prouenit, quia cum suum peregerit circulum,

ex quo ipse Sol ab eodem Joco, qui ei lumen dederat, excurrit

et in signo proximo aut etiam altero repperitur.

nam si in Librae aut Scorpii aut Sagittarii ultima parte

lumen acceperit, non eam in sequenti signo, sed in altero

i5 consequetur. haec enim tria signa aliquando transcurrit,

quem ad modum bis contraria plerumque bis inuenit. nam

quoniam ibi Sol triginta diebus et in Geminis triginta duobus

moratur, Luna, quae XXVIIII diebus et dimidia parte eum

consequitur, ibi utique poterit inuenire. uerum eadem 866

20 Luna aliquando quattuordecim diebus, aliquando quindecim,

plerumque sedecim plenum perficit lumen, ita

tamen, ut in eodem deponendo conpenset. nam si decimo

quarto die lumen inpleuerit, quindecim diebus amittit, ut

dierum ratio integra concludatur. uerum eadem implet

25 annum suum CCCLIIII diebus. nam duodecim eius coitus

hoc numero peraguntur, sicque fit ut annus solans diebus

undecim maior habeatur, quod intercalationum diuersitatibus

conpensatur.

ftfi7

De latitudinis partibus, per quas Luna commeat, edi- 293 в

3o camus. nam in zodiaco duodecim esse latitudinis partes

1 TTAМСеЛеМОС B TTAМСедеМОС R || Ч cum Ettenh. tum

BR 1| 7 excurrit Ь || 8 et z D i- bisse add. d et z R & äs in

ras. Ь || 9 de mertia cf. ad p. 67, 9 \\ 11 excucurrit B1 ||

12 proxumo B1 || 14 sequente B1R || 16 is B in his b || con

traria BR contrariis his Ь \\ uenit Ь \\ 17 XXXII B \\ 18 obmoratur

r \\ XX nona R XX nono B XXVIIII diebus Ь ||

22 decimo quarto Koppius XIIII BR \\ 29 comeat BR \\

MASTIANU8 CAPELLA 21

322 MARTIANI CAPELLAE

superius intimaui, per quas diuersis modis sidera spatiantur.

nam alia per tres partes, alia per quattuor, alia per

quinque, alia per octo, quaedam per omnes duodecim deferuntur.

Sol enim in nullam excedens partem in medio

libramento fertur absque ipso Librae confinio. nam ibi &

se in austrum aquilouemue deflectit ad dimidium fere momentum.

Luna autem per omnes duodecim currens nunc

in aquilonem prouehitur, uunc in austrum deueniens infimatur,

utrimque momentis excurrens, sic ut Hipparchus

868 quoque consentit. denique obliquitati eius uocabulum ю

constitutum , ut fere éXiKoeibiíc dicatur, ita tamen ut des'çendens

ascendensque ipsam solarem lineam, quam mediam

inter senas utriusque lateris partes esse monstraui,

aut acutis aut spatiosis angulis secet, nec possit tamen ad

idem, hoc est ita ut est posita, eodem mense eadem parte i5

sic ad Solem reuerti eadem latitudinis portione, nisi mense

ducenlesimo tricesimo quinto hoc est anno undeuicesimo.

nam ut sub eadem die isdemque propinquitatibus siderum

¡nerrantium ad idem redeat, faciunt anni quinquaginta

quinque ; ut uerum etiam planetarum isdem rationibus 20

sub eadem specie <contingat, anni magni prolixitas spe-

869 ctanda. uerum eadem Luna cum secans solarem lineam

in aquilonem scandit, uocatur xiipoc úujoицévri , cum ah

aquilone ad solarem lineam redit dicitur iiipoc Tcnreivои-

цévri, cum a solari in austrum> descendit ТОЛШУШЦОС тa- 25

ттeivoицévri , cum deinde rediens ad Solem resurgit тa-

1 sydera BR \\ 2 atia per quinque от. B \\ 3 differuntur

B'R || 6 aut ante in add. B || 9 ipparcus BR || 11 betiquoi'les

B helicoides ItR \\ disceudens B1R |¡ 13 titteris R

17 CCXXXV BR || XVII1I BR \\ 18 dieque hisdem B1R1

proprietatibus b || 19 redeant B1R \\ ad LV add. XXXII r

20 radiationibus R1 || 21 contingant B1 I| УTTСОС deleta

priora С B от. D \\ YTTOM6NH B YYWMfcNH D \\ 24 reddit

D || YYWC D ТПОСB || TAniNOMеNH BD \\ 25 post

descendit add. dicitur r \\ татшvшца Satmariux exerc. Ptin. p.

530 ed. 168S TATTlNOMA B TATTlNOC * TAPlNOOOA R та-

ттewóc uet таттегvшс Grotius || TAHNOYMHNH B ТATTINOMHNH

Ь YyOYWeNH R \\ 26 post resurgit add. di

citur r II

LIBER VIII 323

uipoиuévг]. sed idem ascensus descensusque

faciunt utriusque luminis obscurationem. naiu cum Luna

scandens descendensue in solarem lineam inciderit, si tri

cesima est, hoc est omni corpore subiecta Soli, obscura-

5 tionem Solis terris facit : suo enim corpore subter se positis

obscurat, aliis partibus terrae Sole qua non tegitur

relucente. quam obscurationem eadem non cunctis men- 294 в

sibus facit, quia non semper tricesima in eadem solari linea

repperitur, sed aut sursum aut deorsum posita obstare ne

м possit transmittit. item Lunae delectus fit, cum in con- 870

trario Luna posita, hoc est decima quinta, in eadem linea

Solis umbra terrae metaliter infuscatur. uam Sol umbram

terrae in suam lineam mittit, quam si Lunae corpus intrarit,

quoniam uidere lumen Solis terra obstante non poterit,

is huninis soliti ademptione furuescit. alias cum in superiore

aut inferiore latitudinis loco fuerit, pleni luminis

effigie relucescit. denique ideo intra sextum mensem de- 871

fectus non potuerunt iterari, quia aut decima quinta aut

prima in eadem Solis linea per duodecim partium latitu-

20 dinem spatiatur, deinde non poterit inueuiri. unde si ab

aquilone rediens ad Solem in latere proximo posita non

obsistit, TTapdXXc<Siv èv cиvóbuj facere perhibetur; quae

si a latere septentrionis transcurrens coit nec obsistit, ira- '

páXXagiv èv ßopeiш cиvóbiи facere memoratur; si ab aи-

аз stroueniens nec obsistens lumen acceperit, irapaXXagiv èv

1 TAPlNOMA BR TAPlNOC * || YOYMeiMH B YTTOM6-

NH b YYOYC06NH R || discensusque R || 3 descendens BR

ue descendens b descendensue r || 7 eadem p idem BR \\

9 obstare posse B ut obstare ne possit b ut (от. Л1) obstare

non possit R II 11 XV BR || 12 nam BR item r y 15 ademtione

B1 \\ feruescit B41 || 17 VI B || 18 potuerunt B

poterunt b potueriut R \\ XV B ma add. b Il cuper R cumper

B II 21 proxumo B1 || 22 TTAPMAAZlN6N (corr. in

nAPAMHKHNÊN) CYNOAGOC B nAPAt'JAZlN6NCYNOAO)

R corr. Satт. \\ 23 nec B et bR \\ 24 nAPAAAAZlN6N

(corr. in KATABlBAZINH) BOPlOCYNOAQ B TTAРAAAAZlNеNBOPKOCYNOACa

Л || facere add. Satт. \\ 25 TTAPAAAAZlNÊN

CYNOAONOTlW B TTAPAAAA^lNеN CY-

21*

324 MARTIANI GAPELLAE

cиvóbш VOTÍIU fecisse dicitur; si autem ad solarem circulum

ueniens ab austro obstiterit Soli, аvaßißá£ovTa

cúvbecцov fecisse dicitur. hae species diuersitatesque

Lunae superae mutabilitatis uarietate confundunt.

872 Nam Solem gemino diximus meare motu. quippe ab 5

ortu aut cum mundo compitur, aut ipse suum circulum

contra mundum per obliqua distendit. uerum ex ea parte,

qua cum mundo uoluitur, cottidie ortus sui lineam mutat,

et quoniam omnes ductus per quos uoluitur circulos appellamus,

centum octoginta tres eosdem esse dubium non ю

îiabetur. nam siue a Cancro descendat, per eosdem

usque ad brumalem circulum currit, siue a bruma in sol-

295£?stitium ueniat, per ipsos denuo reuoluitur, qui quidem

secantes secundo zodiacum contrariis signis perpetuo lineantur.

nam primus Arietis circulus primus est Librae, i5

item secundus secundus, Arietis tricesimus tricesimus est

Librae, item Tauri prior Scorpionis est primus. sic igitur

trecentis sexaginta sex partibus flunt centum octoginta

tres circuli, quos omnes parallelos appellamus, et ex con

trario, ut dixi, signa isdem partibus secant. ergo hos 20

circulos ammos trecentis sexaginta quinque diebus et

quadrante diei peragit siue ad solstitialem circulum tendat

873 siue exinde reuertatur. illud etiam non tacendum quod

cum duo sint hemisphaeria, unum ab aequinoctiali circulo

in septentrionem, aliud in austrum ab eodem aequinoctiali, 25

tamen Sol diuersa utrumque <ratione transcurrat, cum ut

dixi paria sint signa partis utriusque. uerum id quod ad

solstitialem cousurgit centum octoginta quinque diebus et

NOAONOTlO) R || 2 anabiba ZONCYNA6CMON B anabibazon

CYNAeCCOON R corr. Satт. \\ 4 superae mutabititatis p

sui martatitas BR sui mortatis b sui martalis r || 5 solem

br sot quem BR 11 descenderit b || 12 discurrit b ||

brumma B1 || solstitialem b || 15 tibrae item arietis (hoc uoc.

in ras.) tricesimus item tauri prior B tibrae item secundus

secundus item arietis tricesimus tricesimus est tibrae item

tauri prior b tibrae item secundus ac tricesimus item tauri

prior R || 20 hisdem BR || post ergo add. bis br || 22 triente

diei B corr. p quarta diei parte b XXX diei R || 24 ab от.

B'R || circuti B1R || 28 octoaginta D \\

LIBER VIII 325

quadrante did noctisque, id autem quod ad brumalem

deprimitur centum octoginta diebus peragitur. quod utique

illa res facit, quod eccentron solis circulo dixi esse

tellurem et in superiore hemisphaerio> altius tolli, in in-

5 feriore ad terrae confinia appropinquare. dubium autem

non est citius transcurrere breuiorem sinum tardiusque

diffusum. uerum Sol, cum ad Cancrum ab aequinoctiali 874

parte conscendit, aestatem praestat hominibus, quos inter

solstitialem septentrionalemque uiuere dubium non habe-

10 tur; cum ab eodem Cancro in aequinoctialem Libram de

scendent, auctumnum facit; cum ueroad brumalem lineam

recedit, hiems habetur propterea quod calore dimoto

torpor inuadit. rursum cum a Capricorne hiemali in

aequinoctialem Arietem surgit, uernum tempus adridet.

i5 exhinc denuo in Cancro aestas torrida renouatur. sed e

contrario perferre omnia non dubitatur antipodas; quo

rum aestatem Capricornus facit, hiemem Cancer, Sol tenens

aequinoctia utrique parti temperiem.

lam illud superfluum puto noctium accessus defectus- 875

20 que memorare, cum pares pro rata sint aestiuis diebus

hiemis noctes, et hiemalibus diebus noctes aestiuae, una- 296 G

que aequinoctialis nox , quae bis anno contingit, par sit

diei sno. nam cum ab aequinoctio uerno in Cancrum Sol

meat, omnes dies maiores sunt noctibus suis. item ab au-

25 tumnali aequinoctio usque ad brumam minores dies nocti

bus dilatatis.

Minimus autem anni dies brumalis est, qui babet 876

horas nouem; maximus solstitialis babet horas XI Il l licet

hoc pro climatum rationibus uarietur. nam climata octo

so sunt, sed proximum solstitiali Diameroës, deinde alterum

Diasyenes, tertium Dialexandrias, quod ducitur per Cyre-

1 quadrante bD tríente B || die D \\ 3 ecentron b \\

4 hemisperio D || post tolli мое. Solem аeдтe caremus \\ 5 apropinquare

R || 11 autumnum B || 12 hiemps r || 17 hyemem

R || 20 pro B per R || rata Grotius rota BR tatae b \\ 26 di-

28 oras B || XlIII BR

30 proxumum B1 \\ diametoes

¿?'Л' |1 31 di**alexandrias B dioialexandrias Л II

tatatis rb tateritis R lateratis B

XII b XVI г || 26 climmata BR \

326 MARTIANI CAPELLAE

nas in Africam Carthagini ab austro adiacentem, quartum

et medium ex omnibus Diarrhodu, quod per mediam Peloponnensum

Siciliamque ductum ad ostium Baetis peruenit,

quintum est Diarrhomes per Macedoniam et alteram partem

per Gallias et Lusitaniam ad Tagum descendens,

deinde sextum per Hellespontum Thraciamque et confinem

Germaniae Galliam, septimum Diaborysthenis per Ponticum

mare et ab altera parte Germaniam Brittanniamque

praecidens, ultimum est ultra Maeotis paludes et infra Riphaeos

montes.

877 Ergo secundum climata dies dicantur. Diameroes

maximus dies habet aequinoctiales horas tredecim, mini

mus dies undecim ; Diasyenes maximus dies lioras habet

.quattuordecim, minimus decem. Dialexandrias maximus

horarum XIIII, minimus decem. Diarrhodu maximus horas

quattuordecim , minimus nouem. Diarrhomes maximus

quindecim , minimus nouem ; Diahellespontu maximus

horas quindecim, minimus octo. Diaborysthenis maximus

2 diarodu BR \\ peloponnesum R peleponnesem r \\ 3 hostium

R || beutis BR beotis b l meotis add. b boatis r \\

4 diaromes BR \\ 5 ad tagundens R corr. p ad tagongens r

adtin**g**ens B ptingens b \\ 6 VI BR tum add. b || etlespontum

traciamque BR \\ 7 diaboristhen B diaboristhenes

per b diaborystenes per R \\ 8 brittaniamque BR || 9 meotidos

R maetis B maeotides b || ripheos BR || 11 — 327, 11

ex Strabone 179,3 — 182,18 Mein, non excerpta esse douent ter

mini maiorem parteт a Strabone non abhibiíi et minimorum dierum

mensurae ah eo omissae || 11 climmata BR \\ dicuntur b \\

12 aequinoctiales deteuit Böttgerus p. 618 sed Sirabo 179, 4

Mein. (p. 133 Cas.) habet kri|iepivujv || 13 dies det. b ante XI ||

diassienes R dia*senis B diasienes b \\ Diasyenes maximus

dies horas habet tredecim et bessem, minimus decem et bes

sem coni. Böttgerus; übpiîiv tcruaepivuuv ecтi тр1ска(оека каl

Vlimшpíoи Strabo 1| 14 diaalexandrias BR \\ 15 decem Bötig.

VIIII R et in ras. B || diarhodu b diarodu BR \\ 16 et bisse post

quattuordecim add. p (et bessem Koppius) uupiîiv icrmepiviîiv

Ьштеттаршv ка! riц(соис Strabo 134 Cas. 180, 21 Mein.

et bessern post nouem add. Böttgerus || diaromae BR

17 diaetepontu B diaeltespontu b diaelespontu R \\ 18 diabonisten

B diaboristenes b diaboristhenes R \\

LIBER VIII 327

horas XVI, minimus octo. Diarrhiphaeon maximus sedecim,

minimus octo. deinde cum prope cardinem accesseris, 297 G

longior dies semper, breuiorque nox fiet. denique colligitur

sub ipso uero cardine semper diem esse. interea hic 878

5 climatibus quibusque crescunt decrescuntque luces, sciendumque

a bruma ita dies adcrescere, ut primo mense duo

decima eiusdem temporis quod additur aestate adcrescat,

secundo <mense sexta, tertio quarta, et quarto mense alia

quarta, quinto sexta, sexto duodecima. illud quoque maw

nifestum quod zodiacus circa Cancrum Capricornumque

flexior aequinoctialem paene directum secat.

Hactenus de Sole. nunc planetarum cursus> conuenit 879 •

intueri eorumque praecipue qui circa Solem peragratione

mundana uoluuntur. nam Stilbon paene anni circulum

i5 ducens per octo latitudinis partes alterna incitus diuersitate

discurrit. huius Venerisque circulos epicyclos esse

superius memoraui, id est non intra ambitum proprium

rotunditatem telluris includere sed de latere quodam modo

circumduci ; qui ut oriri subinde occidereque uideantur,

20 mundani motus raptibus inuoluuntur. sed idem Stilbon, 880

licet Solem ex diuersis circulis comitetur, ab eo tamen

numquam ultra XXII partes poterit aberrare nec duobus

signis absistere, nunc praeteriens nunc consistens aut

certe regrediens. qui quidem diuersis schematibus ua-

25 riatur. nam licet exiguos panuque temporis faciat, tamen

1 post octo add. et bisse p \\ XVI BR XVI et bisse p ||

et trientem ante Diarrhiphaeon add. p || diaripheou BR ||

sedecim{ èv bè TOÎC ... ßopEioTepoic oOci тriс MmwTiboc f\

be цеY1стri rjiaépa ècтiv uüpiíiv icrinepivOùv Ьекаеirто; Sirabo

135 Cas. 182, 17 Mein. || 3 breuior nosque R || fiat B1R ||

4 uere B1R \\ hic Grot. his BR || 5 ctimmatibus B clymmatibus

R || quibus B1R \\ post crescunt add. ita b || 6 quia

bruma r que bruma R || post duodecima add. a pars r \

12 actenus B \\ 13 eorumque b earum quae B eaque R

14 poene R \\ anno BR1 \\ 15 ad incitus add. incitatus b

19 uiderentur b \\ 21 comitetur p contineat bR continet B

22 XXII R XXXII B XXII Ptinius (IT 39) ex quo taтen haèc

non excerpta uidentur \\ 25 exiguos (s in ras.) B exiguus Л

spatia post temporis add. et det. b \\ facit b ||

328 MARTIANI CAPELLAE

et ortus facit et occasus. quippe ubi radüs solaribus con

dicione partium liberatus ante emergentis splendorem

iubaris uibrabundus apparet, ultra terrarum horizontem

subleuatus. nam аxpoviiKTÍiи ortu hic numquam poterit

eleuari: quippe in diametro Solis positis potest euenire 5

sideribus; diametrum in signo septimo perhibetur; ita fit

ut iste , qui ultra signum et alteram exiguam portionem

sequentis abesse non poterit, non illi contingat ortu акро-

29$ \ vикт*Ф subleuari. denique nec contrarium eidem nouit

occasum sed ortum itidem uespertinum facit, cum post ю

occasum Solls luminis sui libertate clarescit. item occa

sus duos habet, unum cum ante Solem parere solitus claritate

radii superuenientis occulitur, alium cum idem retrogradatione

sua uiciniae Solis admotus idem patitur in

occasu. ab eo quippe Solis lumine intra uiginti momenta 15

abesse non poterit, licet maioribus partibus aberrant, qui

ultra secundum signum non poterit inueniri. et has tamen

obscurationes ortusque perspicuos quarto quoque mense

nec id tamen semper offendit.

882 At Venus, quae ab alus Phosphoros nominatur, 320

Pythagora Samio cum suis ostensast terris rationibus peruestigata,

et ipsa circa anni confinia ambire circulum proprium

perdocetur. nam diebus trecentis et aliquot, latitudinis

uero partibus duodecim Lunae similis peruagatur,

quinquaginta momentis a Solis orbe discedens, licet plus 25

quadraginta sex partibus aberrare non ualeat. et in suo

posita circulo eum uaria diuersitate circuimlat, quia aliquando

eum transcurrit, aliquando subsequitur nec con-

1 ortum B1R ¡| occasum B1R || 2 tibratus br || emer

gentes B1R || 3 orizontem BR || 4 dKpovиKTitu Böttg. acronico

BR || nisi in cod. Grot. || 5 posse B potest ñ et (sed rurs.

det.) b non potest cod. Grot. || 6 post perhibetur in mg. B add.

aut in quadrato partibus XC aut in tric&ro partibus CXX

aut in aduerso partibus CLXXX || 8 itli bR illic B || acronico

BR || 10 orsum B' || ortum sumit R || item R' || facit det.

in R || 14 sui* B || 15 integra b intra BR || 21 pytagora B ||

ostensa est p ostensas BR ostensa b || 26 plus a XLVI par

tibus B || 27 quia XLI quando (aliquando r) R quia ali

quando (a all in ras. add. b) B ||

LIBER VIII 329

prehendit, aliquando superfertur, non numquam subiacét,

quippe quae non annis omnibus reuocet cursum. tunc 883-

etiam cum retrograditur, ultra anni circulum tardior conlustrat

orbem, cum autem directo cursu meat, etiam un-

5 decimo mense ciniulum complet. nunc faciens ortu m

matutinum Lucifer, nunc post occasum Solis effulgens

Vesper uel Vesperugo nominatur. sola de quinque sideribus

umbram reddit ut Luna, solaque fulgori Solis emergentis

diu conspecta non cedit. quae quidem in ortu ma-

10 tutino plerumque quattuor mensibus inmoratur, in uespertino

uero numquam plus uiginti diebus. uerum tam uisus

eius quam occultationes <decem et nouem mensibus restaurantur.

8g4

lam Pyrois siue Martium sidus ultra Solem means 299

i5 proprium etiam ipse circulum telluris eccentron meat

annis prope duobus, in latitudinem quinque partes excurrit.

cui licet cum duobus superpositis ortus occasus

stationesque ac reditus uideantur esse communes, tamen

et altitudinem propriam> et stationem primam et absidem

20 suam exceptam ceteris nouit. nam eius altitudo, id est

ubi se eius circulus altius a terra tollit , sub signi Leonis

regione consurgit; statio uero specialis eius prima. nam

utpote Soli coniunctus de proximo etiam in quadratura

eius positus radios sentitj quippe in nonagesima parte ex

25 utroque eius latere remoratur. absidem etiam habet recessumque

sublimem in Capricorni confinio hoc est sub

eius uicesima nona parte.

Stella uero louis salutaris ad omnia utpote superior 885>

2 cursu R || 5 ortum matutmum scripsi ortum at ut in B

ortum ut in b ortum in R \\ 6 Lucifer scripsi luciferum

BR || 8 fulgoris (del. s) R1 omisse solis || 11 diebus liR

duobus 6 || 12 XVIIII D || 14 iam scripsi nam BR \\ martis

B1D || 15 ad circulum add. circa b || etcentron D excentrori

B || 16 quinque BD secundum pl IIII Dm f| 17 hortus D \\

18 cummunes D I| 19 stationem primam BD stationem propriam

b || 21 toltitur b \\ 22 ante eius add. est b \\ super

prima add. et det. 1 secunda b || 23 utpute R \\ 24 nongesima

B1 || 25 recensumque B1R || 27 XVIIII BR \\ 28 utpote b

aut tua Л ut tua B || super*****« B superior b supero re330

MARTIAN! CAPELLAE

,duodecim annis longitudinem propriae circumactionis ex-

.currit, per latitudinem uero quinque partium spatiatur.

altitudo eins circuli'in Virgine repperitur, absis uero in

Cancri quinta decima portione. qui ascensus descensusque

eccentron esse terrae ipsum quoque circulum con- 5

testantur.

£86 Phaenonis autem hoc est Saturni praelatius omnibus

sidus modico minus annis triginta circulum suum per lon

gitudinem circumcurrit, in latitudine uero tribus tantum

aut etiam duabus partibus peruagatur. altitude quidem ю

cuius circuli in Scorpionis signo grandescit, uerum absis

ipsius in Librae uicesima portione. ortus tam ei quam

300G duabus inferioribus sunt similes, cum ultra partes duo

decim eos matutini radius non praecesserit Solis. tunc

quippe matutinuim ortum facere perhibentur, occasum i5

autem cum Sole dimerso remotae tot partibus poterunt

887 apparere. est et alius ortus, qui aKpovúKTioc perhibetur,

cum Sole intra horizontem demergente de orientis

facie clarum planetae nascentis sidus emergit. occultationes

uero eorum fiunt, cum radio Solis consequente pro- 20

prii luminis uibratum amittunt. denique a partibus cen

tum uiginti stationes matutinas efficiunt moxque in con

trario in centum octoginta partibus exortus faciunt uespertinos,

itemque in alio latere in centum uiginti partibus

uicinantes stationes faciunt uespertinas, quas eliam secun- 25

das dicunt, qui superiores primas esse dixerunt, consecutus

autem radius intra duodecim partes eas opprimit et

occultat. sed cursus diuersitatem altitudinisque causas

consistendi retrogradiendique atque incedendi omnibus

ctor Л supera rector г || 4 discensusque Л || 5 ecentron rli

centron R centro B \\ terram B'R \\ 1 faenonis BR || prae-

8 modicomunus R || 11 nuins (h in ras.) B quis Л

signum b || 12 XX BR \\ 13 XII partes B \\ 14 non

latís r

cuius r

от. RB^ " praesserit BR corr. p \\ 16 demerso b

17 AKPONYKOYC BR uid. p. 328, 4 \\ cum sole R \\ ar'izontem

R orizontem B || ante de add. cuín r || 20 sous add.

Koppius || consequentes B1 || 28 diuersitates B1 \\

LIBER VIIII 331

supra dictis inportat radius Solis adfulgens, qui cas percutiens

aut in sublime tollit aut in profundum deprimit

aut in latitudinem declinare aut retrogradan facit.'

LIBER VIIII

5 DE MVSICA

888

Iam facjbns lassos spectans marcentibus ignes soie

instaurare iubet tunc hymeneia Venus.

'quis modus' inquit 'erit? quonam sollertia fine

inpedient thalamos ludere gymnasia?

1o deriguit comis blandisque adsueta Voluptas,

et noster pallens contrahit ora puer.

ipsa etiam fulcris redimicula nectere sueta

Flora decens trina anxia cum Charite est.

nec melicum recinens modulatur tibia carmen,

i5 <nec dulcis temptat psallere Melpomene.

omnia quae tenero moris feruescere ludo

in cumulum doctae uocis honore tacent,

nec Suada inlecebris sponsalia pectora mulcet ;^>

nec Si ¡muía intenso allicit aculeo :

20 quin etiam internlos gaudens dissoluere nexus

1 radiis г || 2 tollit от. B1 \\ toltit aut in — facit oт. B1

aut in — facit от. R \\ MARTIANI MINNEI (MINEI ¿)

F. C. DE ASTRONÓMICA LIBER VIII FINIT in B, nihit

subscriptum in Л || 4 INCIP. DE ARMONÍA in B, nihit inser.

in R |I 7 hymeneia deteta i in ras. B hymenaea R te Hymenaee

Heinsius in Burmanni Ouidio 2 186 || 8 uis B || quoniam

R || 11 contrait B'R \\ 12 futchris R et sic tegebat schotiasta

tuuenatis VI 22 \\ 13 trina Ftora decens Vonckius ||

carite R caritate B1 \\ 14 reticens rb \\ 19 intenso Grotit

margo incensa 6 incenso R || 20 renexus Л1 ||

332 MARTIANI CAPELLAE

blandificaque libens stringere corda face

nictantes oculos reprimit stupefacta pauore

nec perferre ualet Gorgonos ora trucis.

si erudita placent certe sponsalia diui,

saltem docta ferat carmina Calliope: 5

nam simul oblectans uocis modulamine mentes

tardia dulcisonis auferet illa tonis.

quippe scrupposis, fateor, lassata puellis

insuetis laedor maestificata moris.

Pronuba si uolupe est liaec seria carpere luno, 10

nec cura astriferi te stimulat thalami,

аst ego subcubui, lepidisque adsueta choreis

non ualeo tristes cernere Cecropidas.'

889

302(?etcum dicto resupina paululum reclinisque pone consistentis

sese permisit amplexibus Voluptatis. cuius uerbis 15

assertionique ruricolae omnes cunctique lluctigenae quam

plures etiam astriluci adsensere diui praesertimque

Lemnius Mulciber fabrilium tantum operum sollers maritus

promtiore adtestatione conlaudat: tunc denique, quod

decenter innixa atque ipsa relabentem lassitudo decuerat, 20

Mars eminus conspicatus tenerae cum admirationis obtutu

languidiore fractior uoce laudauit profundaque uisus est

traxisse suspiria, nec Bromius in fauoris gratiam dispar

fuit: quin etiam ipsum Atlantiadem tam flammatae cupiditatis

cura concussit ut omittere uellet quae circa spon- 25

salem coetum ornatiora disposuit. tanti quippe uisum

890 numquam Veneri displicere. nerum superum pater licet

insinuatione germanae ut properaret admonitus tamen nequid

nuptialibus derogaret ornatibus aut tantae eruditionis

examen deliciosa festinatione conuelleret.qui probandarum sо

891 numerus superesset nihil afferens festinationis exquirit. cui

DeliusMedicinam suggeritArchitectonicamquein praepara-

1 btandifiaque R \\ 2 pauore D uapore BR sopore br ||

taedia R \\ 8 scruposis R || puettis ER satebris D duetlis

Oudendorpius Apul. 1 p. 484 \\ 9 modis b || 10 si Koppius

sic BR || 13 caecropidas bR caetiopidas B || 16 rurieutae

B'R || 18 mulcifer b \\ 24 flammate R \\ 26 centum BR

corr. p || post, uisum add. est b ||

LIBER VI1II 333

us adsistere 'sed quoniam his mortalium rerum curaterrenorumque

sollertia est nec cum aethere quicquam habent

superisque confine, non incongrue, si fastidio respuuntur,

in senatu caelico reticebunt ab ipsa deinceps uirgine ex-

5 plorandae discussius. una uero quae potissima caeli

siderumque dilectio est, examinis huius tam fauore quam

uoluptate disquiritur tuisque conspectibus non poterit

sine scelere uiduari. sed illud prae cunctis intimatum 892

uelim, quod dotis offerendae cumulandaeque reciproco

10 alias <aduexit uirginis mater puellas , quas opulentis coornatura

muneribus examine isto explorare constituit.

hae igitur nec dispares numero nec disgregae uenustate,

eruditionis etiam dignitate paucis adstantium conferendae

in penetralibus quoque uirginis secre.tisque sanctioribus

i5 alumnatae quo odio quibusque> deliciis ac prorsus enerui sos G

mollitudine sideralis curiae transeuntur, Ionia lis uigoris

maiestate percensae ?' hic Tritonida 'atquin' ait 'uirgines 893

quas Phronesis educauit superum incessabiliter pectorum

arcana tenuerunt nec fuit uestrum quisquam qui non illis

,20 uoluntatis abditae interpretamenta commiserit. denique

ex his quam plures antistitium professae diuum, ac ni per

illas nefas in terris sanctis libare numinibus, certe litare

penitus abnegatum. uerum transactae uirgines eruditio

nis castae praestitere miracula, hae familiaritatis uestrae

25 praeferunt documenta. nam inter diuina humanaque discidia

solae semper interiunxere conloquia. has igitur ingres- 894

sas agnoscetis probabitisque dim.' quae dumDeliusPallasque

dissererent. earum disquisita uocabula. tunc Phoebus

'Genethliace prior' inquit 'astabit, quae rationis aetheriae

2 quidquam B'R \\ 4 senatuque r \\ reticebant r \\

10 uirgines D || coornatura scripsi contatur^ (atura in ras.) B

I tas add. Ь cottocatura D || 12 non dispares B'J) || 14 secretisque

sanctioribus p secretis sanotioribus R secretioribus

D || 15 quo scripsi quamne ni fattar B quone bD ||

16 curia B1R l\ franseantur 6 || 18 fronesis BR \\ 19 archana

R \\ 20 commisserit B1R || 21 antistitiam B1 antestitiam

Л || 22 librare B1 tiberare R || 23 eroditionis B1R \\

24 cascae corr. in caustae BIs. add. Ь \\ haec B' || 27 probatisque

B1R \\ quaedam B quae cum Ь \\ 28 generiace R \\

334 JIARTIANI CAPELLAE

conscia pensa Lachesis adoperta atque instantium saeculorum

generanda denuntiat. deinde Symbolice, quae uarietatibus

ominatis uentura conponens auspiciorum prouentus

pensat uicibus futurorum. Oeonistice tertia est,

per quam tripus illa uentura denuntiat atque omnis emi- &

nuit nostra cortina. denique in argumentum praescien-

. tiae mini coruus adludit, cycnus etiam sociatur, ut diei

noctisque prouentus nos auibus praesentire concolor temporum

pluma testetur. ipsaque tripus trini cursus prae-

895 sagia pollicetur hoc est exstantis instantis et rapti. demum to

trigarium supplicantis semper germanitatis adueniat, quod

nostra uulgo suflragia pollicendo incertos mortalium sensus

primum in spem opis superae proritauit praesidiique

indigam in cultum fecit procedere nationem. hanc igitur

siue trigeminam feminam siue tres in unius nominis uoca- i5

bulum conspirantes quis in caelum uenientes inexaminatas

adtemptet explodere, cum per eas in terras nos cer-

896 tum sit demeare? post has uero adstabit decens illa sidereis

fulguransque luminibus, quae epistularis tua et dicta

est et probata. huic semper pater tuas adsereris credi- ao

disse manubias ac trisulcae lucis commisisse fulgorem

30-iG(\uae uias uestigia aduentum exitusque igniuagae denuntiationis

agnoscit. huic igitur feminae conloquium denegamus,

per quam edictorum tuorum admonitus mortalibus

innotescunt? cur igitur pater optime remoraris et intro- 25

897 mittere eas alacer et probare?' postquam haec Latoius

dixit luppiter Harmonien ueuire, quam suggestum est

Mercurialium solam superessc, praecepit, tuncque alias

in ordinem continuari. hic Luna iam gemina emensi diei

1 lacessis R || adoperta Koppius adopertae BR || 2 gerenda

b || symbolicae BR

cf. Amт. Marc. КП11 11, 26

4 uicibus scripsi uiribus BR

| oenestice B [I 5 tripos b

uenturi R || denunciat B \\ emicuit D || 6 argumenta D

cicnus R |¡ eciam B netiam D \\ 9 ipsa quoque tripos b

11 adueniet/? || 12 uestra BЧl || 13 pruritauit r \\ 19 futgoransque

Л || epistotaris b || 20 adseris R || 21 commusisse B

(sed si in ras.) П 22 ad inuentum r \\ 23 adnoscit R \\ 25 quur

R II 27 armonien BR II 29 ordine R II emense '1

LIBER VIIII 335

portione commonita 'ingressuram mox' inquit 'feminam

possum explorare uobiscum. ceterum propinquante confinio

noctis consequentibus tempora inpertire non possum.

quippe Plaustrum mihi Taurusque ac mundanae decursio-

5 nis iter subeundum nec ceterarum me auscultare comjnentis

stelligeri raptus meta permittit. et fateor uellem

siqua examinationem uirginum <prorogaret auctoritas,

ipsa quoque tam praecluis eruditionis adserta cognoscereï

praesertimque cum perendinatio rationabîliter expetatur;

10 ne lassata cognoscentis curae fatigatione fastidia omnem

doctae intimationis excursum grauatae laboris intentionis

excludant, et illa expetendae cognitionis adprobandaeque

subtilitas in) odium noscendorum obtusa multiplici prolixitate

uertatur. aequius igitur duco ampliandam discusi5

sionem tantam in ardentem sitim aurium uiuidarum.'

quae cum Luna dissereret, omnes certatim adsensere diui, 89Й

debincque utrum repensatrix data diesque conferendae

dotis prorogari iure publico posset inquiritur. quo dicto

arcaniis ille prisci iuris adsertor magna nepotum obsecra-

20 tion e consulitur responditque regulariter etiam matrimo

nio copulato dotem dicere feminam uiro nullis legibus

prohiberi. ac tunc luppiter periti patris eruditione commonitus

'habeo' inquit 'mea pignera gratulandum quod

fas adseritur quicquid uos uelle cognoui. neque enim

25 fastuosa rigidus elatione defugiam aut uestrum crebrius

adcelerare consilium, aut «¡ociaruin uirginum examinare

sollertiam desidis ignauiae dissimulatione piguerit, prae- 305d

2 propinquante confinio noctis b propiuquante confinioque

nocte BR (sed иoctis ñ) || 3 consequentis r \\ inpertinere

8 imperiiri b \\ 4 mundana R || diaeursio Л || 5 sit inter B

inter Л iner r itiner b || 6 steltigeni B1R \\ 7 siquam B \\ uirginem

r || 8 precluis BD \\ erudicionis B || asserta D \\

9 prehendinatio b || expetatur scripsi expectatur B exspectatur

R || 15 tantam scripsi tantum BR \\ arium B'R \\

inuitarum Knppius \\ 17 dato B1R \\ 18 ducto Ii1R \\ 16 archanus

Rb \\ adsertur ñ || 21 ducere b || uiro BR iure b

23 ante quod add. ob b \\ 24 assertur B'R \\ quidquid B

26 accelerare margo Grotii celebrare /i adcetebrare B

17 pigebit B ||

336 MARTIANI CAPELLAE

sertim cum terris indecenter expulsas solis oporteat ad-

89.9 baerere sideribus. nunc igitur praecellentissimam feminarum

Harmoniam quae Mercurialium sola superest audiamus.

haec quippe est quae superum curas prae cunctis

poterit permulcere aethera cantibus numerisque laetificans s

vl nostra tuntuin modo cupit celebrare palatiaexosa terrigenae

stoliditatas ignauiam, quam melicorum indocilis auget

sine fine mortalitas. denique iam pridem homines dirutaque

gymnasia abscedens orbe terrisque damnauit ac uix

Cyllenidae indagantis excursibus nunc conprensa post ю

longae occultationis obliuia de fugae reuocatur reducitur-

900 que latibulis. hanc igitur repertam post saecula nume

rosa et tandem in usum melicum carmenque reuocatam

tam uolupe est quam conducit audire. ceterae uero eruditionis

doctissimae sacraeque germanae cum renouata 15

lux fuerit intromissae intentions curae examine proba-

901 buntur.' his orsis louialibus Phoebus admonitus uirginem

sibi prorsus adcommodaim admissurus egreditur.

uerum Paphia remeantis filiae gratulatione concussa adnuit

puero praecineret nuptiale carmen. itaque Hyme- 20

naeus alacri tandem uigore luminatus nec ipsa iam re

nuente Tritonide sic coepit

902 'aurea flammigerum cum Luna subegerit orbem,

rosis iugabo lilia.

uirgo deusque sacro sociabunt foedera lecto: 25

fulcris parate cinnaima.

Hesperus intactam seruet licet usque puellam,

nuptam uidebis Phosphore :

nec iam artos lacrimae pressi nec crinibus ungues

nexus ualebunt rumpere. so

5 armoniam BR || 4 est quae от. B1R1 \\ 6 coepit Bi \\

8 derutaque B'R \\ 10 conprehensa b \\ 11 fuga R || 14 eruditiones

R || 15 sacraque R || germinae R \\ 16 intentioris Rr

intentiones /ï intentionis b || 18 admisurue D || 19 paphiae

R phaphiae R || 20 puero ut br \\ praocjperet r praecinere

B precineret D || hymeneus BR \\ 21 rennuente BR ||

29 iam artos Barthius ad Ctaudianum p. 461 matris BR \\

prensi Burmannus Anthot. 1 747 || erinibus Heinsins in Burmanni

Ouidio H 330 uirginis Roeuerius uiribus BR \\

LIBER VIIU 337

ne thalamus metuas : eris hoc quod luno Tonanti est,

quae nunc sorore dulcior :

<si placuit docti sollertia sacra mariti,

magis placebunt oscula.

5 Aurora> exoriens roseis spectabit ocellis

floris resecti praemia :

ipse ego pallentem speculabor luce puellam

sese occulentem uisibus.

conscia iam Veneris noua serta parate Napeae

10 crocumque lecto spargite

inque torum uiolas certatim fundite conchis :

puluinar almum comite.

crinalem spicum pharetris deprome Cupido,

libens capillum soluere.

i5 flammea uirgineum quae obnubere sueta pudorem

regina demet Pronuba.

te blandum teneri quae conscia sola doloris

Venus decens solabitur.

quae nunc dura nouo nescis committere amori

20 parabit illa pectora.

tu modo quae mando oculos delecta decoros

reconde mentis intimo :

doctilocum chelis iuuenem complexa lacerti

facunda redde pignera.'

25 bis Hymenaeo diutius uelut fescennina quadam licentia 901

personante geminanteque crebrius placuisse ratus maxima

circumstantium multitudo Tritoniden Dionenque comitata

5 spectauit B1R \\ 6 flores B'R \\ proemia Й || 8 oculentem

Br \\ 9 in napeae peae in ras. in B \\ 11 thorum Rb \\

12 cometis BR corr. p \\ 13 crinatem Scatiger crinati BR crinale

b (crínale spiclum Grotius) \\ 15 que R \\ 16 regni de

bet R1 regni demet B1 \\ 19 nescis p noscens BR \\ cшnmittere

RB1 \\ amore RB1 \\ 20 parauit B'R \\ 21 delecta

B1R O decoras R \\ 23 doctiloqunm b \\ chris А'Л1 || lacerti

Gronouius obss. p. 305 Frotsch. lacertis BR || 24 feconda B ll

pignere RB1 |] 25 hymaeneo Л || 26 crebriusque BR \\

27 tritonidae B1R || dionaeque RB' \\

MABTIANU8 CAPELLA 22

338 MARTIANI CAPELLAE

digreditur et ad os reductae tandem uirginis studio properante

concurritur. uerum tam puellarum quae deas

dominas consecutae pone forte constiterant, quam heroum

populus qui ¡ussus aduenerat properabat: illae ut psallendi

materiem discerent, hi ut sacri uultus memoriam 5

905 recenserent. nec mora et ecce quaedam suauitas intemptata

aulicaeque dulcedinis cantus insonuit, ac melodiae

ultra cuncta rerum oblectamina recinentes auditum mirantium

conpleuere diuum. non enim simplex quidam et

i unius materiae tinnitibus modulatus sed omnium organi- ю

carum uocum consociata permixtio quandam plenitudinem

cuncticinae uoluptatis admisit. quo canore diutius

circumstantium pectora deorumque mulcente illae egressorum

paulo ante turbae aduentum uirginis praeeuntes

ac, tanti comitatus, praeambulare uisunlur. sed non a

cassae dulcedinis nec sine aliquo sonori modulaminis ar

gumento aut opere reuerterunt. nam Eratine Cypridis

filia et Himeros Cupidinis adsecutor itemque Terpsis e

307 6 famulitio Dionae concinentes gratissime intrauere primum.

906 sed puer monauliter sonabat. post hos psallentes Pitho 20

; Voluptas <et Gratiae admixtis lyrae uocibus atque ipsae

harmonicis dissultantes motibus aduenere. dextra laeuaque

interea praecedebat numerus heroum crinitorumque

sapientum , qui omnes modulatione quidem leni paruaque

uoce qualibet> dulcedine murmurantes sed alii laudes 25

deorum hymnosque quam plurimi alii musicos tonos quos

modo conpererant retexebant, uerum per medium qui

dam agrestes canorique semidei, quorum hircipedem pandura,

Siluanum harundinis enodis fistula sibilatrix, rurestris

Faunum tibia decuerunt. uerum sequens heroum so

1 degreditur B'R || os scripsi nos BR || properanter p \\

3 dominas Vutcanius domine R dominae B |] 6 interiectata

r |¡ 7 autidaeque BR \\ 8 obiectamina B1R \\ 17 eratime

rB || 18 imeros BR \\ terpsiss bR \\ 19 dione BR \\ 20 monititer

r monauliter b monautoter BR || pito BR || 21 graiae

D || tirae D || 22 armonicis BD ¡I 24 in sapientum in B u in

ras. || 26 ymnosque BR || 28 hyrcipedem R || pandora b ||

29 sibilatris ni faltar B1 sbilatris R П

LIBER VIIII 339

praecluis enituit admiratione conuentus. nam Orpheus

Amphion Arionque doctissimi aurata omnes testudine con

sonantes flexanimum pariter edidere concentum,

nam Thrax quo duri rumpere regna Erebi 907

5 quoque suam meruit inmemor Eurydicen,

quo cantu stupidae tigridis ira mit,

quo fertur rabidas perdomuisse feras,

quo uidit rigidas glandibus ire comas

Ismaros et situas currere monte suas,

IG carmine quo Strymon continuit latices

et Tanais uersis saepe reilatus aquis,

quo inpune accubuit rictibus agna lupi,

et lepus inmiti contulit ora cani —

hoc nunc permulsit insonuitque melo

i5 adcumulansque magis carmina sacra loui.

Amphion rigido in corpore mentis ¡ter 908

quoque dedit montes sumere posse animas,

quo sensus duris cautibus inserait

et docuit rupes carmina uelle sequi :

20 nam muros Thebis dulcisonis fidibus

praesidiumque dedit carminis arbitrio.

sed nec Arioniam marmora surda chelyn

tempsere, extremam cum flagitaret opem,

et licet indomiti dira procella noti

25 spumea Scyllaei uerreret ima maris,

delphinas totis sollicitauit aquis,

et melicos cantus belua grata tulit.

о uere antistans numina magna deum,

quae istorum laudes protulit Harmonia, 308 в

sо quae domitare erebum marmora saxa feras

et potuit rupes sensificare tonis.

1 prectui An1 || 2 amfion R || 3 flexeanimum B' || 4 trax

R || herebi Ь \\ 5 euridicen В1R || 7 quod R \\ 8 quod Л ||

clandibus B1R \\ 9 istmaros B1R \\ montes r II 10 strimon

B || 11 tauaus r \\ 14 promulsit r

16 anphion RB || 22 cheten B chelín Ь

15 sacro BlR1

23 temsere B1R

24 nothi br || 25 spumea scynei BR spuma cyanei Ь spu

mea cynei r || uerteret Ь ll 29 armonía BR || 30 domitar

BR domitat r domitare Ь \\ ferebum B'R1 l|

29*

340 MARTIANI CAPELLAE

post hos honoratior fontigenarum uirginum chorus Pegaseae

uocis nectare diffluebat, qui Phrygii cuiusdam pubedae

cicutis geminatis <interstinctus omnes praecedentium

;)()!) suauitatum dulcedines anteibat. tandem inter Phoebum

Pallademque media Harmonia sublimis ingreditur. cuius &

sonorum caput auri coruscantis bratteis comebatur

caeso etiam tenuatoque metallo rigens uestis et omnibus

ad motum gressumque rata congru->entia temperatum

blandis leniter crepitaculis tinniebat. cuius incessum

mater Paphia ut eam contigue sequebatur licet pulchris ю

rosea numeris ac libratis passibus moueretur uix tamen

poterat imitari. dextra autem quoddam gyris multiplicibus

circulatum et miris ductibus intertextum uelut clypeum

gestitabat, quod quidem suis in uicem conplexionibus

modulatum ex ¡llls (¡dibas circulatis omnium modo- 15

rum concinentiam personabat. laeua autem uirginis

quam plures ex auro adsimilatae paruaeque effigies thea-

910 tralium uoluptatum religatae dependebaut. nerum ¡lle

orbis non chelys nec barbiton nec tetrachordon apparebat

sed ignota rotunditas omnium melodias transcenderai 20

organorum. denique uix ingressa atque eiusdem orbis

sonuere concentus : cuncta illa quae dissona suauitas commendarat

uelut mutescentia tacuerunt, ipseque tunc luppiter

caelestesque diui superioris melodiae agnita granditate

quae in honorem cuiusdam ignis arcani ac flammae 25

insopibilis fundebatur, reueriti intimum patriumque car

men paululum in uenerationem extramundanae omnes in-

1 uirginem RB1 \\ pegasaeae Л I| 2 defluebat B difluebat

b || phygii B1 phigit R frigii r !| pubedae b pnbidae B

pitdide Л || 4 foebum D \\ 5 armenia BD \\ 6 brateis in

ra*. B blatteis D cf. Lachmannus ad Lucretii 1111 727 \\

comeatur B1 || 8 motu D \\ 9 necessum R (inces in ras. B) \\

10 paphiae BR pbapbiae b || contigua b || pulchi B pulchis

b || 13 clipeum Л '|| 14 gestitebat R \\ conptexibus br ||

15 ilis R || 16 concinencium Л || teua BR || 17 adsimulatae

BR1 || paruoque B'R1 || 18 religatae dependebant scripsi

religataeque pendebant BR |I 19 chelis Л fl tetracordon

BR || 21 uix scripsi mox BR || 26 patriumque scripsi patrimnmque

BR \\

LIBER VIIII 341

tellegentiae surrexerunt. tunc egersimon ineffabile uirgo 911

concludens ad louem reuersa aliis modulis numerisque

uoce etiam adsociata sic coepit

4e nunc astrisono carmine luppiter

6 quo gemmata poli uoluere sidera

sueuit lege rata sacra recursio

praefandum ueneror, quippe potissimus 309 G

nectis sceptrifero sub diademate

omnigenum genitor regna mouens deum

10 mundum perpetuo dum rotat ambitu

mens, quam sidereo sufücis inpete.

te nam flammigeri semina fomitis 912

spargentem ref'erunt astra micantia:

te Phoebea sacro munere lumina

i5 terris purpureum dum renouant iubar

testata ambrosium splendificant diem:

Cynthia noctis bonos lampade menstrua

auratis rubuit praedita cornibus:

sub te plaustrilucis luminat ignibus

20 anguis Parrhasias disiciens feras.

sic solidi tenerum corporis ambitum

tellus non prohibens axibus inditur ,

<alternisque regit et regitur polis ;

sic Nerea freti noscere limitem

25 sicque ignem superum lambere pabula,

ut nullis> scateant dissona litibus

atque ita perpes ament dissita uinculum,

ut semper metuant foedifragum chaos.

1 infabile RB1 || 4 astrisono Grotius astrisonum BR \\

8 necdis B nectis bR || 10 rogat RB1 \\ 11 sydereo B \\ sufeicis

RB subiacis r sufficis b \\ 12 te от. B'R || flammigeris

R || 13 fererunt B'R1 || 14 Phoebea Heinsius in Burт. Ant/

tot. 1 137 foueaut BR potata b \\ flumina BR \\ 17 Cynthia

Heinsius sic tua BR \\ 18 rubuit Heinsius creuit BR || prae

dita Heinsius premia B praemia R praeuia Grotius || 19 plaudissiciens

> fl lit ibus D libus BR 1|

342 MARTIANI CAPELLAE

tu rector superum tu pater optimus

conplexuque pio sidera colligans,

natos perpetuo corpore uiuidans,

salue, nostra cui perficitur chelys,

bis plenum omnisona cui recinunt mela. ь

913 lam uos uerenda quaeso caeli germina,

• quae multiforme scit ciere barbitoh,

adllata nostris ferte corda cantibus,

miscilla sacrae dum geruntur curiae,

mulcere uestrum quae uelim consortium. ю

iam uos uicissim proque lege numinum

posthac sonabo disgregato plasmate

suisque cunctos adlubescentes tonis

deducit urget atque delenit iocis

stimulosque rursum lene permulcet melos. i5

914 Nunc igitur alma quae senatum lumina

deum uerendo culminatis uertice,

bis sena quamuis uos Etrusci numina

ritus frequentent atque opiment uictimis,

, tamen gemellis quae refulgent cursibus 20

310 в natura honoro protulit fastigio

Phoebeum utrumque praeferens uocabulum:

Phoebus coruscus ac decens Latoia :

lunare quippe haec uenit consortium,

Phaethontos ardens scandet axem Delius. 25

nunc uos pudici nostra fratres culmina

precabor ipsa, ne uerendos contrahant

uultus iugandis quae feram dis carmina

Hymenque nostrum inuehat fastidium :

3 uiuidas BR corr.Kopp. || 8 atfata r \\ 9 geruntur scripsi

feruntur BR || 10 uatent b uelent B ueltent R \\ 14 deducet

BR corr. Fute. || adque R \\ delenit iocis scripsi debebit (debit

B') Iocis BR || 20 refulgent scripsi refulgens BR refulget b \\

22 Phoebeum scripsi foebea BR || utrumque scripsi utero BR

cithero b uero p [| praeferes BR corr. p praeferre b \\

uocabulo R || 23 Phoebus coruscus scripsi Paltas corusca

BR || tatolae /?'Л || 24 haec scripsi hac 6 ae R hanc Br \\

25 fotontos R foetontos B \\ 28 quae det. in B || feram dis

Grotius ferendus RE ferent dus r ferendo b II

LIBER VIIII 343

psallente plectro concinentur nuptiae

hdibusque iuncta fescennina prodient.

Iam nunc blanda melos carpe Dione, 915

durus quippe rigor cedit amori.

e Nouit nam tenerum probare carmen

<ipsum spumigenae salum Cytheres,

Nerinaque> chelys mouet Camenam,

«linn conchis. Galatea personantes

nantes fluctigenas chorumque Phorci

10 flagrans cura trahit niualibusque

inrestinctus aquis triumphat ardor.

lam nunc blanda melos carpe Dione, vu;

durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Maenaliae tulere pinus,

i5 percussaque modis sonat Lycaeis

sollers Arcadiae nemus cicuta :

pernix semiferi puella Panos

nam uersa in calamos sonat loquaces,

quam dum forte deus premit labellis,

20 suspirat uelut osculis canorem.

lam nunc blanda melos carpe Dione, 917

durus quippe rigor cedit amori.

Puer ipse uersiformis

fidibus studet Cupido,

25 arcusque dulcinerues

roseo ligans ramali

feriato liquit arcu

calamos parante Musa.

in carminis leporem

l concauentur R cumcaneutur br con**nenter B || 2 iun

cta scripsi tuxa BR \\ 4 amore B || 7 cheti R chaeti B chaetis

6 || 8 galathea BR || personantes Grotius personante BR ||

9 forci BR || 10 ninabibusque R \\ 11 ad inrestinctus cf.

Heinsius in Burт. Ouidio 11 678 || 14 menatiae BR \\ 15 liceis

BR || 18 toquacis B'R1 \\ 19 quam dum BR quam cum Ь

quantum г || 23 uersiformis Ь uerniformis B uernisformis R

ueris formis r || 24 fidibus scripsi facibus BR || 27 arcu p

actu BR arcu D I]

344 MARTIANI CAPELLAE

. r

curam negat sagittis

tenerumque arundinetum

nostrum in melos reliquit.

nunc ergo corda mulcent

311 G amor et canоr iugaU : 5

placet ac decet, uicissim

cantemus atque amemus.

918 lam nunc blanda melos carpe Dione,

durus quippe rigor cedit amori.

Prudens puella pulchrae 10

mater fuit Lacaenae,

inlecta sed canоre

nescit dolum cauere.

nam candidus niuosis

olor inuolutus alis, i5

argenteis minorem

<plumis uidens decorem

nec posse purpuratis

nimium> placere ocellis,

teneros ciere cantus 20

Phaethontiasque Musas

coepit repente flcta

fraudem parans senecta:

sic admouetur ori

roseumque circumactae 25

rapit osculum puellae,

gremioque conplicatus

pretium tulit pudoris.

919 lam nunc blanda melos carpe Dione,

durus quippe rigor cedit amori. so

Carmen Latmiadeum

lucis diua secundae

sacris praetulit astris.

antrum quippe secuta

linquens culmina caeli a5

5 amor scripsi uapor BR \\ 6 cecet г || 11 lacenae RB

26 faetontiasque B foetontiasque R || 31 tadmiadeum BR

LIBER VIIII 345

pastoralibus ardens

palmam dedit cicutis

pulso et luminis auro

pandit saepta balantum

5 sordentique adoperta

pratis gaudet amid u :

hoc tunc comite noctu

pascit monte capellas:

spectans sidera mundi

10 mage percrepat flagello

nec curare deorum

pensa aut ferre susurros 312 в

illox carminis ampli

aegram cura coegit.

i5 temnit noctis honorem,

praefert antra subulci

rupe et dura quiescit,

et post regna Tonantis

stramen dulcius herha est.'

20 <talibus Harmoniae carminibus oblectati omnes permulsi- 920

que diui nec minor quippe ex fídibus suauitas quam uocis

modulamine resultabat. denique qua industria conparatum

quibusue adsequendum ediscendumque opibus uigil

cura re->]>romiílat. ut in tam dulcem eblanditamque mol-

25 litiem intima mentium liquescat affectio, loue admirante

disquiritur. ac tunc uirgo cum artis praecepta_a se expeti

examinandae eruditionis intentione conspiceret, paululum

melicis temperans exhortante quoque Delio Palladeque

sic coepit

so 4am pridem quidem exosa terrigenas et fastidiosa 921

mortalium caeli orbes stellantes hispido' in quibus artis

4 septa BR \\ 1 hoc scripsi ac BR \\ comite scripsi

conscia B constantia R constia r || 10 fagello B || 14 curam

B'R \\ 15 tempnit b || honorem Ь horem RB horrorem r

20 armoniae BD \\ oblectatis B1 || 23 assequendum D

27 paulum 6 || 28 exortante R || 30 quippe Ь quidem BR

31 inspicio scripsi incutio BR \\

346 MARTIANI CAPELLAE

praecepta edissertare prohibitum, cum melodiam omnisonis

conuenientem pulsibus modulorum machinae obeuntis

ipsa rapiditas et concinat et agnoscat. sed quoniam

emersa terris uirgo nuptura uanescentia intercapedinatae

prolixitatis obliuia iam supero debet uigore discutere, 6

iussa percurram, si prius ingratae mortalitatis commoda

«22 repudiata recenseam. dum me quippe germanam gemellamque

caelo illa incogitabilis effigientiae genuisset

inmensitas, sidereae reuolutionis excursus atque ipsa totius

molis uolumina comitata superos incitosque fulgores ю

modis adsocians numeros non reliqui. sed cum illa monas

intellectualisque lucis prima formatio animas fontibus

emanantes in terrarum habitacula rigaret, moderatrix

earum iussa sum demeare. denique numeros cogitabilium

motionum totiusque uoluntatis inpulsus ipsa rerum dispen- м

923 sans congruentiam temperabam. quam rem dedere mortalibus

uniuersis Theophrastus laborauit. Pythagorei etiam

.3Í3 G docuerunt ferociam animitibiis autfidibus mollientes cum

corporibus adhaerere nexum foedus animarum. membris

924 quoque latentes interserere numeros non contempsi. 'hoc 20

etiam Aristoxenus Pythagorasque testantur. denique benignitate

largissima sensim ipsam notionem meae oblectationis

aperui. nam fides apud Delphos per Deliacam

citharam demonstraui; tibiae per Tritonidam nostri comitem

Marsyamque Lydium sonuerunt; calamos Mariandyni 25

et Aones in laudes inflauere caelestium; panduram Aegyptios

adtemptare permisi ipsisque me pastoralibus fistulis

uel cantus auium uel arborum crepitus uel susurros flu-

иГипип imitantibus non negaui. psaltas cordacistas sam-

1 edissertare deteta t fí || omnissoms r

repediata R l repudíata b \\ 8 effitientiae r \

7 repedita B

11 moues R ||

13 amanantes RB1 \\ 14 numerus R \\ 15 uotumtatis R uoluptatis

r || 16 dedere scripsi debere BR || 17 theofrastus

BR || pytagorei RB \\ 18 tybiis bR \\ 20 interse Л1 intersere

B1 || non deleta in R \\ 21 pytagorasque BR \\ 22 sensi

R \\ obiectationis B1R \\ 23 delfos B detfus R fl 24 cytharam

B || 25 marsiamque lidium BR || mariandini BR \

26 pandurum BR pandoram b \\ 29 negabi B1R \\ pattas BU

peltas b || cordacistas BR cortialistas b ||

LIBER VIIII 347

bucos hydraulas per totum orbem ad commodum humanae

utilitatis inueni. per me quippe uestrum homines 925

inlexere succursum irasque inferas per naenias sedauere.

quid quod bella uictoriaeque undique meis cantibus con-

5 quisitae? nam Cretes ad citharam dimicabant, Lacedaemonii

ad tibias, nec ante adgrediebantur fata proeliorum

priusquam illis contigerat litare Musis. quid Amazones

nonne ad calamos arma tractabant? quarum una quae

concipiendi studio uenerat, cum Alexandrum salutarej.

10 donata tibicine ut magno munere gratulata discessit. Lacedaemonios

in Graecia, in Italia Sybaritas tibicines ad

proelia praeire quis nesciat? tubas non solum sonipedes

atque bella sed agonas acuere certamenque membrorum

nunc quoque conpertum. quid pacis munia <nonne 926

i5 nostris cantibus celebrata? Graecarum quippe urbium

multae ad lyram leges decretaque publica recitabant. perturbationibus

animorum corporeisque morbis medicabile

crebrius carmen insonui. nam phreneticos symphonia

resanaui. quod Ascle->piades quoque medicus imitatus

20 cuín consulentibus urbium patribus plebis inconditae uulgus

infremeret seditiones accensas crebriore cantu inhibuit.

ebrios iuuenes perindeque inprobius petulantes Da

mon unus e sectatoribus meis modulorum grauitate perdomuit.

quippe tibicini spondeum canere iubens temu- 314 G

25 lentae dementiam perturbationis infregit. quid adflictationibus

corporeis nonne adsidua medicatione succurri?

febrem curabant uulneraque ueteres cantione. Asclepiades

item tuba surdissimis medebatur. ad affectiones animi

tibias Theephrastus adhibebat. ischiadas quis nesciat ex-

1 ydrautas B draulas Л || 5 critarum R cytharam B \\

demieabant R \\ 6 preliorum B || 10 tubicine b || 11 sibari

tas Ыl subaritos B || 12 praetia B || 16 liram D \\ 18 insonuit

D || freneticos BD || symfouia D syfonia B || 20 consolentibus

B1R || 21 sedicione B || crebrior cantus BR corr.

Mon. 3 \\ inbuit BR inibuit Ь \\ 22 ebrios от. R \\ 24 temutentiae

B1R || 25 adflictationis RB adflictionibus b \\ 26 meditatione

r \\ 27 asctipiades B1R \\ 28 turba B1R \\ meditabatur

B |] efifectiones RB afflictiones b || 29 theofrastus

BR || adibebat B \\ sciadas BR corr. p ||

348 MARTIANI CAPELLAE

pelli aulica suauitate? Xenocrates organicis modulis lymphaticos

liberabat. Thaletem Cretensem citharae suaui

tate conpertum morbos ac pestilentiam fugauisse. Herophilus

aegrorum uenas rhythmorum conlatione pensabat.

927 animalium uero sensus meis cantibus incunctanter adduci &

saltem Thracius citharista perdocuit. in quo non fabula

sed ueritas gloriam procreauit. unde enim cerui fistulis

capiuntur, pisces in stagno Alexandriac crepitu detinentur,

cycnos Hyperboreos citharae cantus adducit? elephantos

indicos organica permulsos detineri uoce conpertum, 10

fistulis aues allici conprobatum, infantibus crepitacula

uagitus abrupere, fides delphinis amicitiam hominum per-

928 suaserunt. quid canticis adlici disrumpique serpentes,

glandem ferunt messesque transire ! manes cieri lunamque

laborare nonne ipsius uetustatis persuasione conper- i5

tum? in Lydia Nympharum insulas dici, quas etiam recentior

adserentium Varro se uidisse testatur, quae in me

dium stagnum a continent! procedentes cantu tibiarum

primo in circulum motae, debinc ad littora reuertuntur.

929 in Actiaco litore mare citbaram sonat. Megaris sasum 20

ad ictum pulsus cuiuscumque fidicinat. possem innumera

mortalibus a me conlata percurrere, ut non me terras fugiendi

studio reliquisse sed ingratae humanitatis ignauiam

uiderer iure damnasse. sed iam ad artis praecepta desiliam,

ut nupturae uirgini promissum munus inpendam. 25

930 et quoniam offîcium meum est bene modulandi sollertia

quae rhythmicis et melicis astructionibus continetur prius

315 G de melicis dissertabo. dico quicquid rite sonuerit aut

lonian esse aut hemitonium aut quartam toni quae diesis

t senocrates BR || lynfaticos BR \\ Ï taletem BR \\ chitarae

B || 3 erofilus BR || 4 ridmorum R rytmorum B ||

6 tracius B tratius R || chiturista B || 9 cienos R || yperboreos

B || cythare BR || 'elefantos BR \\ 12 abrupere scripsi

adrumpere B abrumpere bR \\ delfmis BR || 13 cantibus b ||

allici 6 || 14 ferrunt R \\ 16 lidia nimfarum RB \\ 17 asserentium

b || disse B'R1 |I ante testatur add. eas r || 19 litora

R || 21 fidicinnat R || 24 dampnasse b || 25 uirgine

B'R || 27 ritmicus R ritmi*cis B rithmicis b \\ 29 temitonium

BR emitonium b \\

LIBER VIIII 349

appellatur. uerum tonus est spatium cum legitima quantitate,

qui ex duobus sonis diuersis inter se in uicem con

tinetur. hemitonium dicitur quod toni medium tenet,

diesis uero distantiae tres sunt. nam prima breuior, quae

5 tetartemoria nominatur ex eo quod quartam partem loni recipiat.

enarmonios quoque dicitur propterea quod enarmonion

modulandi genus per hanc maxime demetimur. secunda

ab illa maiorest: nam tritemoria nominatur quoniam habet

partem tertiam toni itemque chromatice appellatur, quod

10 chromaticum modulandi genus per ipsam funditur <4ertia

uero habet toni quartam partem ac dimidiam quartae et

uocatur hemiolia ex harmoniae diuisione quoniam hemiolium

modum conplet. tonus igitur idem plerumque ap

pellatur et sonus. uerum soni sunt per singulos quosque 931

i5 ac per omnes tropos numero XVIII.> quorum primus

dicitur apud Graecos TTpocXaцßavóuevoc, apud Romanos

uero idem dicitur adquisitus; secundus иттáтri ÚTOTLUV hoc

est principalis principalium, qua eadem noce nos uti summus

luppiter statuit; tertius ттaриттáтri иттáтшv id estsub-

20 principalis principalium, quartus иттáтшv biáтovoc id est

1 spartium /?'Л \\ 3 emitonium BR || 5 tetrartemoria b

tetaremoria R \\ nominatus R \\ 6 enarmonius R \\ armonior

R inarmonion rb || 7 post hanc add. quoque b demitimur

Л || 9 cromaticae BR || 10 cromatioum BR \ fun

ditur scripsi finditur BR || tertiam et detude tertiae BR corr.

Meibomius \\ Í2 emioliae enarmoniae diuisionis B hemio

tia et harmoniae diuisio D ex harmoniae diuisione loannes

Grotius ab harmoniae diuisione Meibomius || hemiolium Mei

bomius emiolii B hemiotii D \\ 14 soni uero in ras b uerum

add. b uero soni D \\ 16 TTРОСААИВАМОСOÊМОС BR \\

17 ypate spaten R ypate ypaton B || 18 post principalium

mserenda uocabula qua eadem uoce uti summus tuppiter sta

tuit (quae ita: quia eadem uoce nos uti summus luppiter sta

tuit exhibent BR) post apud Romanos uero in codd.posita intettexit

Grotius || 19 principalium — 350,3 subprincipatis от. R \

18 principalium — 350, 1 id est principalis от. B1 || 19 TTAPl-

TTAT6YTTATON B || id est D -i- in ras. B || 20 W mediarum

extenta B l principalium add. b || 'duabus primis biaтovoic

uox Xixavoи adiungenda, duabus posterioribus ттapavi'iTric' Gro

tius ||

350 MARTIANI CAPELLAE

principalium extenta , quintus \marr] nécшv id est principalis

mediarum, sextus autem ттaриттáтri цéсшv quod est

subprincipalis mediarum, septimus цéсииv bmTOVoc id est

mediaran extenta, octauus uécri hoc est media, nouns

трптl cuvrinцévujv id est tertia coniunctarum, decimus ь

cиvn.uuévujv bióVrovoc hoc est coniunctarum extenta, undecimus

\r\n\ cиvrmnévшv id est ultima coniunctarum

duodecimus ттaрaцéсri hoc est prope mediana , tertius de

cimus тpiтri bie£eиYцévtjuv id est tertia diuisarum, quartus

decimus bieZeиYцévшv biórovoc quod est diuisarum ю

316 G extenta, quintus decimus viÍтri bieÉeиYцévшv id est ultima

diuisarum, sextus decimus трпri inrepßoXaiшv id est

tertia excellentium , septimus decimus urcepßoXaiiJUV biá-

TOVOC hoc est excellentium extenta, octauus decimus vrjтг]

imepßoXaitJUV id est ultima excellentium. 15

Hi sunt igitur soni, qui modulationem apte et cum

932 ratione conponunt. constat autem omnis modulatio ex

grauitate soni uel acumine. grauitas dicitur quae modi

quadam remissione mollescit, acumen uero quod in aciem

933 tenuatam gracHis et erectae modulations extenditur. . ex 20

supra dictis itaque sonis, qui et singulis et omnibus tropis

rite conueniunt sunt symphoniae tres, quarum prima est

bià тeccápшv, quae Latine appellatur ex quattuor, et recipit

sonos quattuor spatia tria productiones duas et dimidiam,

nam prius tonum productionem uocaui, est autem 25

1 MHCON B M6CON D || 2 COHCON D || 3 AlATONOC

BR et sic deinceps || 4 MHC6 B || 5 LPlT6 R TPYT6 В\ Il CYN6NM6NON

BR et sic deinceps \\ 8 TTАРАСОСОС BR \\ me

dia Л II 9 TlPlTH R || AiezeYWеNON R aieZeYöMHNON

B ll 10 Al6Z6YW6NON R aieZeYCWOеNON B II AlATO

NOC R ATONOC B || 11 N6TAiezeYCO6NON R NeT6Al6-

Z6YGM6NON B || 12 YnePBOAе^HAlON RB \\ 13 YTTеPBOA6(

H/?)CON RB et sic pautto post || AlATONOC Л AlATO

NOC B || 16 hii R || 18 pro modi mauutt modutations Meibomius

|| 19 remissione loannes Grotius emissione BR \\

20 rectae R \\ 22. sunt от. RB1 \\ synphonie R synfoniae B

symfoniae h \\ 23 qua R \\ 24 tres r \\ dimidia B1R \\ 25 nam

prius tonum Bamb. 393 nam sonum fiat id est tonum R nam

sonum fiat ideo tonum B nam sonum id est tonum b II

LIBER VIП! 351

hemitoniorum quinque [quae ad productiones plenas et

integras mediatenus ualent] biéceшv decem, diesis uero

[interpretatio] est sic ut supra dixi quarta pars toni. sed

haec symphonia est in epitriti ratione. epitritus autem

5 dicitur qui et numerum ternarium habet et trium tertiam,

quod est unus, ut sunt quattuor ad tres. alia symphonia 934

quinaria est et dicitur bià ттеуте atque constat sonis quin

que, qui inter se quattuor spatiis diuiduntur. productio

nes habet tres mediamque praecidit, hoc est tonos tres ac

10 medium, hemitonia septem, diesisque quattuordecim, atque

hemiolii possidet rationem, quae forma et eundem nume

rum circa conlata detinet et eius medium, ut sunt tres ad

duo. tertia bià Tracûiv, quae ex omnibus dicitur, octo

sonos recipit, spatia septem, productiones sex, hemitonia

i5 duodecim, diesis uiginti quattuor, atque constat ex ratione

diplasia, hoc est dupli.

Tropi uero sunt quindecim sed principales quinque, 935

quibus bini cohaerent, id est Lydius cui adhaerent uттep-

Xúbioc et ÚTToXúbioc, secundus lastius cui sociatur UTTO- зпв

20 шстюс et иттершстюс , item Aeolius cum ÚттoaioXúu et

ÚттepaioXiш , quartus Phrygius cum duobus Uттo<ppirfiuJ

et Úттep<ppirfiuJ , quintus Dorius cum ътшbшргш et оттер-

bujpiuj. nerum inter hos tropos est quaedam amica con

cordia, qua sibi in uicem germani sunt, ut inter mrobuú-

1 emitonium BR || quae ad productiones plenas et in

tegras mediatenns ualent detebat Meibomius || 2 Al6C6CON

RB || ante decem add. uero B \\ 3 interpretatio deleui \\

4 simfonia BR quo in uocabuto quae uarient tibri notare desinam ||

9 praecidet R |f 10 emitonia BR \\ Al6ClCqne BR \\ 11 emiolu

BR II 14 emitonia BR || 16 duptici r \\ 17 quinque от.

B I| 18 eoereut BR \\ hyperlidius B ypertidius R \\ 19 ypotidius

B ypolydius R \\ YTTOlACTlOYfY det. i)C BR II

20 YnePlACTlOY(Y det. K)C BR ll eolius BR \ YTTО6О-

AlON (ЛI in ras.} B YTTO6OСОON R II 21 YTTePеCOAlON

(AlON in ras.) B YTT6PeONCO R \\ frigius BR |j YTTO deinde

in ras. ФРIГIЮ B YTTOAPlK) R \\ 22 YTT deinje exporte inras.

6РФРIГЮ secuntur inducta OPlCO B YTT6РЛОРКО R II quintus

ДОРЮС cum YTTOAOPlO & YTTHPAOPlO от. B'R |¡

23 tropus R || 24 YTTOAOPlOY (Y det. b) M BR \\

352 MARTIANI CAPELLAE

936

piov et úттocppúYiov , <et item inter ÚTTOtÓCTIOV et што-

móXiov, item conueniens aptaque responsio inter inro-

<ppúYюv et ÚттoXúbiov, qui tamquam duplices copulantur.

mediae uero grauiorum troporum his qui acutiores sunt

ттpocXaußavóiuevat> fiunt. uerum tropi singuli quoque 5

tetrachorda faciunt quina. tetrachordum autem est affectio

quaedam sonorum quattuor per ordinem conpositorum,

quorum extremi sibi debeant conuenire. sed haec posterius.

nunc ac. incoamentorum ratum ordinem redeaiTius.

praedicta enim ideo prima dicta sunt, ut altius ю

tenerentur.

Primo quippe cumLasus ex urbe Hermionea harmoniae

uim mortalibus diuulgaret, tria tantum mei genera

putabantur eibiKOv cnтерYaспкоv èJ-crfY^TiKóv , quod

etiam épцriveитiKóv dicitur. et eibiKóv est, quod ex per- 15

seuerantibus et similibus consonabat, id est sono numeris

atque uerbis. sed quae ex bis ad melos pertinent, har

monica dicuntur; quae ad numeros, rhythmica; quae ad

uerba , metrica. cmepYacTiKóv est quidam materiae tractus

efficiens exercitium eius , cuius tres itidem partes id 20

est цеXоттопa Хццис ттXокri. iía^f.\t\KÓv autem ad ex-

B YNеPOPlOYP) R |l YTTOACTlOYM

B YTTOlACTlOM Ь YnOlACTlYM D \\ lTTePeOAlOYM B

ITT6РОЛIДЮМ b YTTOAlAlUM D \\ 2 ipofrigium et ipoiolion

D YTTO<t>PlTlOYM et ITT6РЛIДЮYМ B \\ 3 tamquam

loannes Grotius tantum BD \\ 6 tetracorda BR || tetracor-

11 tenerestur B'R \\

latus r iasius b |l ex

dum BR \\ 9 incboamentorum b

12 cum uutgo quam от. BR add. b

urbe Ermionea Scaliger exorsus harmoniae uim firotius ex

urse (surse B) ermionaea (ermioniaea ñ) uir BR ex suse armeniae

uir b II 14 YAlKON Л (Y b) nePГACTlKON- 6ZANT6A

(C add. b) TlKON BR || 15 ePM6N6YTlKON BR || YAl

KON BR | 17 armonica BR \\ 18 rytmica BR \\ quae ad

uerba metrica от. Л || 19 YTTePTACTlKON BR corr. Meib. \\

quidem br \\ tractatus pro tractus com'. Meib. || 21 'legendum

censeo (^eXoiroi(a ^ибцоirоно ттoíricic. Melopoeiae autem partes

sunt tres Xfjipic (pro quo hic inepte XЙк) ЦЙ1c ка! хРПc1c- Qua"

rum partium subdiuisiones ri/rsиs adferendo perueniremus tandem

ad irXoKt'iv' Meibomius \\ moelopeia B melopeia R \\ Xriчлс

Meibomius lexis BR || TTAOKе B \\ 6ZANT6ACTlKON B ZANLIBER

VIIII 353

positionem pertinere uidetur et habet partes tres ópYa-

VtKÔV шbtKÔv ÚTTOKpiTiKóv , quae inferius rerum ordo

dispone!. nunc de prima uoce uelut de sonitus totius

parente dicemus.

s Omnis uox in duo genera diuiditur, continuum atque 937

diuisum. continuum est uelut iuge conloquium, diuisum

quod in modulatione seruamus. est et medium, quod in 318G

utroque permixtum ac neque alterius continuum modum

seruat nec alterius frequenti diuisione praeciditur, quo

и pronuntiandi modo carmina cuncta recitantur. horum

illa, quam in diuisas partes certasque deducimus, Diastematica

nominatur et ei parti quae Harmonica uocatur

aptanda est.

Quae quidem Harmonica habet partes disputationis 938

i5 septem, primam de sonis, secundam de spatiis, tertiam de

systematis, quartam de genere, quintam de tonis, sex ta m

de commutationibus, septimam de modulatione, quam

melopoeiam uocamus. ac prius de sonis, ubi artis est

elementum. sonus quippe tanti apud nos loci est, quanti 939

20 in geometricis signum, in arithmeticis singulum. phthongos

sonos dicimus. uerum phthongus dicitur uocis modulatae

particula una intentione producta. est antem ihtentio,

quam dicimus tasin, in qua uox consistit ac perseuerat.

sonus phthongus uel speciatim uel generaliter

25 appellatur ; sed generale uocabulum et specialia habent

quae îbiOTriTec Graia uoce perhibentur. ut si quem ad

modum nobis scribendum sit cogitemus, ita haec uirtus

phthongi docet quid uel acutius exeramus uel lenius re-

THTlKON R || 2 ОДIКОМ Rb (quid in B primitus scriptum

fuerit non dispicio) \\ iuterius BR corr. p |l 3 de oт. R \\

8 utrumque B'R \\ 9 quo Meibomius ut BR \\ 12 et 14 armqnica

BR armonía b || 16 diastematis b \\ quarto B1R 0

quiuto B1R || sexto B'R \\ 17 VII in ras. Ь \\ 18 melopeiam

R || est artis R \\ 20 aritmeticis BR || ptongos BR

21 ptongus BR || 23 tasin Leid. tasis BR \\ 24 ptongus BR

25 uocabuto B1R \\ speciale R speciali B aliquae B quae

habent et specialia quae p || 26 íotófriTec Grot. ideotetra R

idioteta corr. in idiotheta B ai ideit&ra add. b \\ perhibetur

b || 27 hae Л || 28 ptongi BR \\ acutius Grot. acuminis BR \\

MABTIANUS CAPELLA 23

354 MARTIANI CAPELLAE

940 mittamus. uerum ex istis alia faciunt, alia patiuntur.

faciunt intentio uel remissio, patiuntur acumen et grauitas.

productio autem est — hoc est èттaciс — uocis commotio

a loco grauiore in acutum locum, ävecic uero contra, nam

ab acuminis culmine in graue quiddam seriumque descen- 5

dit. fit autem soni grauitas cum ex intimo quidem spiritus

trahitur, acumen uero ex superficie oris emittitur.

sunt igitur innumerabiles soni sed specialiter per singulos

tropos <duodeuiginti tantum poterunt conuenire, quorum

941 nomina superius memoraui. quorum prior est adquisi- ю

319 G tus, qui ideo tali nomine nuncupatur, quoniam eorum

quae tetrachorda nominantur nulli omnino consentit sed

extrinsecus uelut adqui->situs accedit propter consortium

mediae, cui concinere consueuit. qui adquisitus uno tono

a principali principalium separatur, quae principalis prin- 15

cipalium, quia prima in tetrachordo conlocatur, quasi

cuiusdam rectoris nomen accepit; subprincipalis denique

942 dicitur , quae principali subiecta coniungitur. principa

lium uero èvapiuóvioc et xршиaTiкóс, quam nos uix forsan

recte colorabilem memoramus, et ideo hoc nomen 20

accepit, quia inter principales colores album tetrumque

quicquid interiacens inuenitur colorabile Graia significatione

perhibetur. ergo enarmonius chromaticus itemque

diatonus , quam extentam dicimus , indicia sunt generuní

modulandi. multiplex quippe tetrachordorum ratio sic 25

firmatur. principalis autem mediarum, quia prima est

medii tetrachordi, ideo id nomen accepit; cui subnexa

subprincipalis mediarum esse dicitur. denique reliquae

tres sui similibus oboedient. dictum uero hoc tetrachordum

mediarum, quia in medio locatum est inter principa- sо

3 est det. in B || 6 quidam B1R \\ 1 traitur BR || 9 XVIII

Bamb. 393 uiginti octo B f) \\ 12 tetracorda BD || 16 tetracordo

BD: omissam h in hoc uoc. notare desinam \\ 17 rectores

B1R || 19 еNAPMONlOYC BR \\ KPOMATlKOYC BR \\

quam R quae B quem Ь \\ 23 cremations BR || 24 diatonos

BR || indicio Ь || genera B l rum add. Ь \\ 27 cuius B1R ||

29 suis b || similibus p simili usu R et fartasse B similes sub r

similes Ь \\ ubedient B1 ||

LIBER VIIII 355

lium tetrachordum et tetrachordum coniunctarum. post 943

supra dictas autem quae sequitur media nominatur : quae

ideo media dicitur, quia tam grauis modi finis est, quam

in tropis omnibus futuri acuminis caput, atque ipsius quo-

5 dam modo uinculo tam grauis modulatio quam acuta conectitur,

ut in Lydio modo, ubi rectum iota est. uerum

post mediam extendentem hemitonium coniunctarum erit

tertia , quae in eodem modo. id est Lydio , L litteram pro

nota habebit. post banc illae quae a nobis superius ex-

10 pressae sunt tres sequentur èvapuóvioc ХРшМaт1Кóс et

burro voc, quae et paranete dicitur, quam Latine paene

ultimam perhibemus. post quam ultima sociatur, quae

ideo dicta est coniunctarum ultima , quia in hoc tetrachordo

finem tenet. omne autem tetrachordum coniuni5

ctarum ideo dictum, quia mediae ipsi, quae perfectam

symphoniam prima conpleuit, adiungitur ac producente

media sequentem tonum ille qui sequitur sonus mxpáue- 320 G

сое nominatur, quod hunc satis proximum sonus adiuuctae

modulationis offendat. dehinc diuisarum tertia, quae ple- 944

20 num systema diapason finit, unde diuisarum tertia perhibetur.

post hanc soni ceteri consecuntur. sonus uero

diuisarum ideo hoc nошen accepit, quia uno et dimidio

tono a mediae fine diuellitur. post hoc tetrachordum excellentium

conlocatur, quod ideo excellens nomen accepit,

25 quia in singulis tropis in omne acumen erigitur, in singulis

modulationibus fastigiatur. horum igitur sonorum , id .945

est phthongon, sunt alii quos consistere et perseueraré

necesse est, alii uero sunt uagi. denique alii ßapúnиKVOi ,

nominantur, alii цесóттикvоt perhibentur. spissum uero

7 emitonium BR || 8 id est inducta in В II 1 titteram scripsi

litteram BR tabda supinum codex Grotii || 10 KPOMATl-

КА(ЛЛ)I BR KPOMATlKOC Ь \\ 11 AlATONOC BR \\

poenaeultimam R poenultimam r penuttimam B || 12 utti

mam B1R || 15 media R \\ 16 synfoniam BR \\ 20 diuisarum

Ь coniuuctarum R et ut uidetur B || 26 fastigatur B'R \\

27 ptongon BR l| aliquis B'R1 \\ 28 ВAРYПYГНО! BR ||

29 MeCOTTYPNOl B MeCOnYPNOY R: deinde alii oSvnrи-

KVOt add. codex Grotii \\

23*

356 MARTIAN! CAPELLAE

dicitur trium sonorum conpositiua quaedam qualitas.

ßapUTTUKVOi autem sunt qui uelut regiones primas spissi

retentant, UCCOTTUKVOt <uero qui media possident, ó£0-

TTUKVoi qui ultima' tenent, «TUIKVOt qui in positionem so

norum trium, qui sunt spissi, nullo genere aut lege iun- 5

946 guntur. stantes autem perseuerantesque dicuntur uel

cbтиKVOi uel ßapimuKVOi)> qui ueluti quandam speciem

et formam sibi principalium uindicabunt. ideo autem a

quibusdam statarii nominantur, quia diuersas extentiones

recipere non possunt. alii autem uagi et errantes haben- 10

tur, quia interdum largiora, interdnm minora spatia receperunt

: sed hi alii TrapиiтaToeibek alii Xrxavoeibeîc uocantur.

uerum primi ideo sic dicuntur, quod slaiim prioribus

subnectantar. Xixavoeibeîc dicuntur a digito, qui

minister artis et canins singulos m'ouet. est autem pri- 15

947 mus a pollice. hi uero alii sibi in uicem congruunt, alii

discrepant et resultant. sed illi óuócpшvoi quia sibi in

uicem coniunguntur, biácpшvoi autem id est disentientes

sunt qui cum percussi fuerint in uicem discrepant, óuócpшvoi

qui uocis quidem aliam significationem gerunt, 20

eundem tamen inpetum seruant. sunt autem et aliae sonorum

diuersitates. et prima quidem per intentionem,

ut aut acumine aut grauitate dissentiat. secunda per spa-

321Guorum perceptionem , cum uni aut plurimis coniungitur

spatiis. tertia per coniunctionem systematis, quo aut 25

unum aut plura recipit, et quod secundum morem dicitur

л ||

TМСП

2 BAPYnvrNOlA ВЛРYПYTNОСЛ || aute B \\ spissis

B \\ 3 retantant R \\ М6СОПYTNО! B M6CONYrNOl

ante media add. in B' || OKYnYTNOl B OKYHY-

)Y D || 4 et 7 AПYTNOl B APYTNOY D \\ 7 BAPYnYTNOl

B BAPinYTNOY D \\ 8 a quibusdam 6 quidam

BR || 9 extensiones Ь \\ 12 his b \\ ПAРУПЛТЮ***С B ПЛ-

РIПЛТОIЛIС R || AlKAONlAlCZ? AYKAONlAlC R |l 14 ЛI-

КАОМДIС B AYKAONlAlC R \\ di^unt R \\ dicito B1R \\

quos b || 15 et BR ad b || 16 his "¿' |f ОМОФОМ BR pro eo

Grotius coni. сйцфшvог || 18 ЛIAФОМ B ЛIЛТОМ R \\

19 sunt R || ОМОФОМ RR || 23 aut post ut от. R || 25 commuuionem

Meibomius coniunctionem BR \\

LIBER VIIII 357

id est кaт' íj6oc : alium quippe morem acuta significant,

alium grauiora.

Nunc iam de diastematis disserendum. diastema est 948

uocis spatium, quo acuta et grauior iucluditur. sed in dia-

5 stematis alia breuiora illa , quae sunt in diesi enarmonia ;

maiora uero sunt, quae per singulos tropos bis ex omni

bus faciunt, quo nihil maius in tropis possunnis inuenire.

atque in spatiis alia sunt conposita , alia disiuncta atque 949

asyntheta. et conposita sunt quae per ordinem currunt,

10 inconposita autem quae ex diuersis sibi in uicem copulantur.

item alia logica. alia aloga memorantur. ac rationabilia

illa sunt quorum consensu possumus praestare rationem

, inrationabilia quibus non subest ratio. item alia

conuenientia, alia discrepantia , tuncque alia enarmonia,

i5 alia chromatica, alia diatonica, item alia artia, alia perissa.

sed prima aequalia, secunda excurrentia memorabo.

uerum aequalia sunt, quae in aequas partes poterunt separari,

ut tonus in duo hemitonia ; perissa autem, quae in

tria hemitonia discernuntur. deinde alia diastemata spissa, 950

20 alia rariora. spissa sunt, quae per diesis colliguntur; rariora,

quae tonis. et in his alia sibi congruunt, alia dis

crepant. sed discrepantium nimia multitudo. conuenien

tia uero per singulos tropos sex sunt, id est diatessarou

quod de quattuor dicimus, diapente quod de quinque,

25 dehinc diapason quod ex omnibus concinet; illud etiam,

quod ex omnibus et ex quattuor constat uel ex omnibus

et ex quinque uel bis ex omnibus, quod bis diapason diri

mí-, sed illud quod diatessaron, hoc est ex quattuor dici- 951

l КЛТЛ6О|М R |1 3 nunt Л || desserendum R \\ 4 post

acuta add. uox Ь || 5 post atia add. sunt b \\ 6 quod Ь ||

8 diiuncta B \\ 9 post uarias correcturas asinteta b syntetae

R assytetae r || et от. R || 11 ita B1R || 12 cousensu scripsi

cousensui b consensus ВR || rationem p per portionem

R proporttonem b partionem B || 14 conuenientia Grotius

conhibentia B conibentia bB \\ 15 cromatica BR || diatotica

B || archia BR \\ 18 et 19 emitouia BR \\ 23 singulos BR

omnes Ь \\ mateccapan R \\ 25 AlAPACON B lAlAПACON

R || continet B1R II 26 ex от. R ante quattuor II 28 iltut R II

AlATeCCApan B \\

358 MARTIANI CAPELLAE

322 G tur, recipit sonos quattuor, spatia tria, fonos duo semis,

hemitonia quinque, diesis uero decem, et est in epitriti

<ratione, ut sunt quattuor ad tres. diapente quod ex

quinque est, sonos recipit quinque, spatia quattuor, tonos

tres semis, hemitonia septem, diesis XIHI et est in he- 5

miolia ratione, quod sunt tres ad duo. diapason autem

sonos habet octo, spatia septem, tonos sex; hemitonm geminat,

diesis quadruplicat atque in diplasia ratione uer-

952 satur, quae est unum ad duo. quod uero ex omnibus et

ex quattuor dicitur,> sonorum est undecim , spatiorum ю

decem, tonos habet octo, hemitonia duplicat, diesisque

praedicta ratione multiplicat, et est in diplasi et diametri

regula ut sunt octo ad tres. quod uero ex omnibus et

quinque constat, recipit sonos duodecim, spatia undecim,

tonos nouem semis, hemitonia geminantur, diesis tetra- 15

plantur, et est in triplasia ratione ut quattuor ad duo-

953 decim. quod disdiapason dicitur, habet sonos quindecim,

spatia bis septena, tonos decem ac duo, hemitonia dupli

cata, diesis quadraginta octo atque est in tetraplasi ra

tione ut sunt duodecim ad tres. est autem tonus in epogdoi 20

ratione. 'ubique diesin in enarmonio debemus accipere,

quae est in quarta particulatione.

954 Nunc quid sit s^sljgma perhibendum. systema est

magnitudo uocis ex multis modis constans, quae licet

multa diuisionum genera recipit, tamen quia eadem et in 25

diastematis memoraui, praeteream. sunt autem absoluta

et perfecta systemata numero octo. et primum est, quod

ab adquisito quem ттpocXaußavóuevov dicimus, ad me-

1 duos Ь |I 2 emitonia BR quod amptius non notaba []

6 XIIII Db septem Ь \\ emiotia BD \\ 8 duptasia Ь \\ 11 octo

et semis p || emitonium B1R \\ dupticat Ь eadem BR ||

12 et est от. R \\ 15 aiesis R Aietic B Aiecic Ь ll tetrapticantur

Ь || 17 aicaia TTAСОМ B BlCAlATTACON Ь AС-

AlATTACON R \\ 19 est от. R \\ 20 autentonos R \\ epocdoi

BR || 21 moт.B1R f| 22 est Л eё B \\ 23 num B1R \\ systima

B1R || 24 ex muttis modis add. in margine R : sed hodie

sotum ex m comparent \\ 26 praeterea B1R || 28 TTPOCAAMBANOM6NON

B nPAAC9BANOCO6NON R \\

LIBER VIIII 359

cliam, quam mesen diximus, omne conficitur. secundum

quod aprincipaliprincipalium in parameson usque tenditur.

tertium quod a subsprincipali principalium in diuisarum

tertiam iungitur. quartum quod ab extenta principalium

5 usque in diuisarum diatonum profertur. quintum quod a

principali mediarum in neten diuisarum usque progreditur. 323 G

sextnm quod a subprincipali mediarum in tertiam excellcntium

trahitur. septimum quod a mediarum extenta in

excellentium diatonon excurrit. octauum quod a media

10 excellentium in ultimam ducitur.

Quibus excursis genera tetrachordorum modulandi- 955

que discurram. tetrachordos est НII chordarum cum

certa qualitate diuisio. genera, modulandi sunt tria èvap-

HOviov хpшц« otáтovov. et enarmonion quidem dicitur, 950

i5 quod pluribus spatiis et angustioribus separatur, diatonon

uero, quod tonis copiosum; chroma, quod de hemitoniis

conponitur. sic ut enim quod inter album nigrumque

est, color dicitur, ita hoc chroma, quia inter utrumque

est, nominator. et enarmonion quidem cum ab inmuta- 957

20 bilibus sonis cingitur, modulatiom oboediet in acumen per

diesin et âiesin et diatonon inconpositum ; in grauem uero

sonum e contrario modulatio tota submittitur. chroma

autem hoc modo melos accipit: per hemitonium et hemitonium

et tria hemitonia, quae inconposita prouenient;

25 in grauem uero ex diuerso recurret. at uero diatonum

ipsis contentum sonis in acumen quidem ita accipiet modulationem,

ut per hemitonium et tonum modum integrum

compleat. at uero grauiorem per contrarium <ordinem

1 quam B'R || mecen Ь mexen BR \\ 2 TT(N A)APAMHCON

BR ¡1 4 tertiam loannes Grotius tertium BR diatonum

b |¡ 6 netem B || 9 diaton R \\ 10 uttimum BR corr. Fuie. \\

12 IIII от. B1R (\ cordarum BR (genus est quatuor chorda

rum corn. Meibomius) \\ 13 enarmonia (armonía B1R) КРОМА

BR \\ 14 AlATONON R II 14 et 19 et armonia BR et enarmoиia

Ь || 15 AlATONON B \\ 16 et 18 croma BR

oi». R || 21 diesim B1R 11 et diesin add. Meibomius \

19 ab

diato

non b diaton B ditoni n"ditono r || 22 sonum a BЧR \\ toto

BR || croma BR \\ 25 diuersum B'R || 26 is ipsis coni. toan

nes Grotius ||

360 MAETIANI CAPELLAE

958 persequetur. sed nunc maxime diatono utimur. sed horum

alia modulamuf per agogen, alia per plocen. per

agogen est cum per ordinem sonus sequitur, ploce autem

dicitur cum diuersa sociamus. exhinc in modulando alia

euthia dicitur, quod est recta; alia anacamptos, quod est 5

reuertens;> alia peripheres, hoc est circumstans. euthia

est quae a graui in acumen erigitur, anacamptos quae e

contrario deficit, peripheres quae ad utramque aut com-

959 modatur aut seruit. sed cum tetrachordorum, quos qua-

324 G drifidos appellamus, diuisiones innumerabiles sint, sex i»

sunt notae: enarmoniae una; Chromatis lres, quarum

prima quae mollis ac soluta, secunda quae liemiolia est,

tertia quae est toniaea; diatonicae duae, mollis una, altera

robusta. et modos quidem accipit enarmonia a tetartemoria

diesi, id est toni parte quarta; illud uero, quod i5

mollius diximus, per tritemoriam diesin copulatur; ipsum

uero chroma hemiolion fit ab hemiolia diesi eius quae sit

enarmoniae.

960 Sed nunc de tonis. tonus est spatü magnitudo, qui

ideo tonus dictus, quia per hoc spatium ante omnes prima 20

uox quae fuerit extenditur, hoc est de nota qualibet in

notam; ut a media in paramesen, ut est in Lydio, si a iota

directo in sigma iacens signa concurrant. uerum quia

hemitonia diesisque quid uel quantae qualesue sint docui,

troporum etiam nomina numerumque monstraui, nunc 25

de tetrachordis eloquemur. nam singuli quique tropi

tetrachorda quina custodiunt, sic ut superius quoque non

tacui. uerum horum extremos sibi aptandos esse non

1 persequitur B4i \\ 5 eutia BD \\ anacantos BD

6 periferes BR \\ еYITA R || 7 ANAKANTOYC BR

8 utranqne B1R \\ 11 inarmoniae B1R || cromatis BR

12 emiolio bR emiotis B \\ 13 toniaea Meibomius tonia BR

AlATONlKеC (Hpro 6СЛ) BR \\ una altera оот.й'Л adque R

14 post rob: ta (ita B) add. at uero bis tria sunt b || armonía

R \[ 15 in ante itlud add. B1R || 16 per B peri R \\ Aiesi B

Д16СI R \\ 18 еNAPOOON6 R \\ 21 de nota qualibet det. Mei

bomius ¡| 22 paremesen B1R || tidio BR || 23 simma BR corr.

Grotius in Zeta coni. Meibomius \\ concurrent b l 27 non ta

cui b notaui B nontacui R || 28 execremos R \\

LIBER VIIII 361

dubium est. tetrachordum quippe est quattuor sonorum

in ordinem positorum congruens fldaque concordia. sunt 961

autem tetracfaorda principalium mediarum coniunctarum

separatarum excellentium. et primum tetrachordum,

5 quod est grauius, incipit a principalium principali et desinit

in principalem mediarum****** uerum principa

lium et mediarum conexum, quod coniunctarum uocatur,

erit tetrachordum a media in neten coniunctarum usque.

atque ab his diuisum longeque discretum, quod est quar-

10 tum, diuisarum a submedia in neten separatarum usque

coniungitur. quod autem ex diuersis coniunctum est, in

acutiorem sonum et quintum excellentium profertur. sed

de tetrachordis satis dictum.

Nunc de pentachordis uideamus. ac similiter haec

i5 quoque quinque esse non dubium est. primum igitur,

quod est grauius principalium esse dicemus , quod incipit

ab adquisito et in principalem mediarum terminatur. sequens

in acumen eius modi est et constat a principalium

extenta in mediarum illam, quae in Lydio iota rectum

20 habet. tertium autem coniunctarum est, quod a mediarum

extenta in ultimam coniunctarum ducitur. quartum

uero, quod per diuisionem est, a media in tertiam diuisa

rum conecti solet. quintum in acumen erigitur, atque in

nete excellentium terminatur. haec quae dixi artis nostrae 96S

25 doctis-<simis adprobantur. nam non sum nescia asserere

quosdam pentachorda ab hemitoniis initia posse sortiri,

quod est in modulation«; diatonica sil uní, de qua superius

multa dixi. sane notum atque intimatum uelim adquisitniu

in omnibus quidem aliis conlocari, in his autem, quae

4 tetracordo B1R \\ 6 excidisse secundam a mediarum

prinoipali ad mediam extenditur mdentur Meibomio || 9 atque

от. B1 absque R || H coniunctum et quintum est et a nete

separatarum in neten excellentium profertur coni, Meibomius \\

14 -;- ante nnnc add. b || ac R hac B et Ь || 17 sed ante sequens

add. Ь \\ 19 ilta UВ1 || tydio iota b ludiota BR || recto

B1R || 22 tertiam B tertia R ultimam coni. Meibomius || 23 sotent

BiR || 24 terminantur B1R \\ artes B1R || 26 quaedam

D quasdam B1 || pentachorda Meibomius tetracorda BD ||

AlATONlKAА AlATONlKA.» II 29 intra D II

362 MARTIANI CAPELLA.E

non per sonos fiant, in tetrachordis fieri non posse. in

his enim semper ab hemitoniis princi->pia ducuntur, in

aliis autem, quae pentachorda nominantur, nec tamen mo

dulationi subiciuntur, ut per sonos constare uideatur, apponitur.

secundum enim in his bemitonium possumus 5

ponere.

964 Nunc de transitu modulantium. transitus est alienal

¡о uocis in figuram alteram soni. fit autem transitus modis

quattuor: per genus, ab enarmonio aut in chroma aut in

diatonon ; uel per systema , ut a principali principalium si ш

forte in subprincipalem aut in aliud forte systematum,

aut cum de coniunctis ad diuisas transitum facimus; uel

per tonum, cum a Lydio uel in Phrygium uel in alium

tropum cantilena transducitur; uel per modulationem,

cum ex alia specie modulandi in aliam desilimus, uel cum 15

a uirili cantilena transitus in femineos modos fit. .

?2вг De Senere modulandi consequenter edisseram. melopoeia

est habitus modulations effectae.. melos autem est

actus acuti aut grauioris soni. modulatio est soni multi

plias expressio. melöpoeiae species sunt tres: hypatoidesao

mesoides netoides. et hypatoides est quae appellatur tra

gica, quae per grauiores sonos constat; mesoides quae et

dithyrambica nominat u r , quae tonos aequales mediosque

custodit; netoides quae et VOUtKÓC consueuit uocari, quae

plures sonos ex ultimis recipit. sunt etiam aliae distan- 25

tiae, quae et tropica mela dicuntur, aliae оцоюXоYшх.

sed haec aptius pro rebus subrogantur, nec suas magis

poterunt diuisiones afferre. hae autem species etiam tropi

9 croma BR cromata b \\ in от. B1R \\ 10 AlATONON

B ДIAТОМО Л || ClCT6MA BR \\ aut a B'R R a principat!

principatium — 11 systematum (sistematum bR sustematum B)

del. Meibomius \\ 12 uel ante facimus add. B1R |I 13 lidio B ||

frygium b frygiam BR || 14 tropum B tocum R || uel inductum

in B II per metopoeiam legendum censet Meibomius || 20 УФATOides

B YTTATOlAеct R \\ 21 NеTOAeC R \\ ypatoides /i ||

traica BR \\ 22 M6COlA6C qua R (\ 23 AYTTRANlBlKA B at

tipraniambisa add. b AYTTPANlBlKÄ R \\ 24 N6TOlA6C BR ll

26 mele B1R \\ alia b || comiologica BR tomeologica b ||

28 diuisionis B П efferre b |l haec B1 R II

LIBER VIIII 363

dicuntur. dissentiunt autem melopoeiae ipsae modis plu- 966

ribus inter se et genere, ut alia sit enarmonios alia chromatice,

alia diatonos; specie quoque, quia alia est hypatoides,

alia mesoides, alia netoides ; tropis ut Dorio Lydio

5 uel ceteris. omnis tamen, qui melos incohat, prae cunctis

systema debet aduertere, dehinc sonos miscere atque

conponere; haec de septem partibus artis nostrae dixisse

sufficiat.

Nunc rhythmos hoc est numeros perstringamus, quo-

10 niam ipsam quoque nostri portionem esse non dubium est.

rhythmos igitur est conpositio quaedam ex sensibilibus; 967

conlata temporibus ad aliquem habitum ordinemque co

nexa. rursum sic definitur: numerus est diuersorum mo-;

dorum ordinata conexio, tempori pro ratione modulatioi5

nis inseruiens, per id quod aut efferenda uox fuerit aut

premenda, et .qui nos a licentia modulationis ad artem

disciplina mque constringat. interest tamen inter rhythniuni

et rhythmizomenon. quippe rhythmizomenon ma- 968

teria est numerorum, numerus autem uelut quidam artifèx

20 aut species modulationis apponitur. omnis igitur nume- 327 в

rus <4riplici ratione discernitur , uisu audituque uel tactu.

uisu sic ut sunt ea quae motu corporis colliguntur ; auditu

cum ad indicium modulationis intendimus ; tactu ut ex

digitis uenarum exploramus indicia. uerum nobis adtri-

25 buitur maxime in auditu uisuque. sed rhythmice est ars 969

omnis in numeris, quae> numeros quosdam propriae conuersionis

accipiat flexusque legitimos sortiatur. est quo

que distantia inter rhythmum metrumque non parua, sic ut

posterais memorabo. sed quia uisus auditusque numero

so dicti sunt accedere , lú quoque in tria itidem genera diuidentur:

in corporis motum, in sonorum modulandique ,

1 M6AOnON(lí)H B COCAONONH R \\ 2 inarmonios

В'ft || cromaticae BR \\ 3 spatoides BR sypatoides 6 ||

5 incoat B inchoat bR \\ ante prae add. inOACA ñ || 9 rytmos

BR quod amplius non notabo [ 10 ipse r || portioue R portionis

r || 18 rityzomenon R ryttizomenon B \\ ritizomenon

BR || 20 modulation! b || 21 uet B et bD ll 25 ritizete B

irstioTti zete D \\ 30 dicti sunt p dictus BR || in от. R \\

364 MARTIANI CAPELLAE

rationem, atque in uerba, quae apta modis ratio conligarit.

quae cuncta socia perfectam faciunt cantilenam. diuiditur

sane numerus in oratione per syllabas, in modulatione

per arsin ac thesin, in gestu flguris determinatis schemausque

conpletur. 5

970 Verum numeri genera sunt septem. primum de

temporibus. secundum de enumeratione uerbonim, quae

in numerum cadere non possunt, quae rhythmoides id est

similia numeris iudicantur quaeque- tribus uocabulis

discernuntur hoc est enrhythmon arrhythmon rhythmoi- ю

des. tertium de pedibus. 1quartum de eorum genere.

quintum est quod agogen rhythmicam nominamus id est

quo genere numerus modique ducantur. sextum de conuersionibus.

ultimum rhythmopoeia id est quem ad modum

procreatio numeri possit effmgi. 15

971 Primum igitur tempus est quod in morem atomi nec

partes nec momenta recisionis admittit ut est in geometricis

punctum, in arithmeticis monas id est singularis

quaedam ac se ipsa natura contenta. sed numerus in

uerbis per syllabam , in modulatione per sonum aut spa- 20

tium quod fuerit singulare, in gestu incipiente corporis

328G motu quod schema diximus, inuenitur. atque hoc erit

breuissimum tempus, quod insecabile memoraui. conpositum

uero quod potest diuidi et quod a primo aut duplum

est aut triplum aut quadruplum. eatenus enim tempus 25

оnте numeri profertur atque ei finis est, qui plenae rationis

est terminus atque in hoc numerus toni similis in

uenitur; ut enim ¡He per quattuor species hoc est diesis

diuiditur, hic etiam quaternaria temporum modulatione

concluditur. so

972 Sed eorum temporum, quae ad numeros copulantur,

2 sociata p \\ 4 tesin B1R || scematisque BR \\ 5 conplet

WR || 7 numeratione R \\ 8 rytmoide B'R \\ 11 tertio

B'R || 12 quod B de R \\ 18 aryt (h add. Ь) meticis BR \\

19 contempta B'R || 21 singulari R \\ gestum Ь || post gestu

add. et B'R \\ incipientem BR \\ 22 motum B1R \\ scema BR \\

31 et post sed add. R \\

LIBER VIIII 365

alia sunt quae enrhytbma tempora nominantur, alia quae

arrhythma , tertîa quae rhythmoide perhibentur. et enrhythma

quidem sunt, quae ratione certa ordinem seruant

, ut in duplici uel hemiolio , ut in aliis , quae alia ra-

5 tione iunguntur. arrhythma sunt, quae sibi nulla omnino

lege consentiunt ac sine certa ratione coniuncta sunt.

rhythmoides uero in aliis numerum seruant in aliisque

despiciunt. quorum temporum alia crpoYYUX<x hoc est 973

rotunda perhibentur, alia ттерптАеш. et rotunda sunt,

10 quae procliuius et facilius quam gradus quidam atque ordo

legitimus expetit praecipitantur, ттерпrXеш uero quae amplius

quam decet moras conpositae modulationis innectunt

seque ipsa <tardiore pronuntiatione suspendunt.

Sed temporum alia Simplicia sunt, quae podica etiam 974

i5 perhibentur. pes uero est numeri prima progressio per

legítimos et necessarios sonos iuncta, cuius partes duae

sunt, arsis et thesis. arsis est eleuatio,> thesis depositio

uocis ac remissio. sed pedum differentiae sunt septem. 975

per magnitudinem cum alios simplices alios multiplices

20 pedes ponimus: et simplices quidem ut est pyrrhichius,

conpositos uero ut sunt paeones uel eorum pares. et

simplices quidem dicuntur qui temporibus diuiduntur, 329 в

conpositi autem qui in pedes etiam resoluuntur. alios

uero alogos hoc est inrationabiles nominamus, quorumque

25 ratio nulla praestatur sed incondita quaedam conpositio

profertur. alia deinde differentia est, quae per diuisionem 976

quaeritur, qualis existit, hoc est TTOÍO, cum uarie et multipliciter

ea quae conexa fuerint diuiduntur. atque illi, qui

l ei 2 enrythma Ь erytma IR \\ 1 temporum B (u in

ras.) || 2 et 5 aritma R et simititer B || 2 rytmoides Ь || 4 et

ante ut add. Ь || in ante atia add. rB1 il 7 numeros Ь \\

8 stryngyta BR tirigilla Rm \\ 9 et 11 TTеРITTAеС (С ex О

con-.) B '¡I 9 TTePlNAеO R corr. Meibomius \\ 11 expetitur BR

expetit b expeditur r \\ TT6РIШ60 R \\ 12 modutationes

BiR ¡¡ 15 poes D || 17 tesis B \\ tesis BR I extensio add. b ||

20 pyrrichius BR \\ 21 poeones BR || post pares tacunae

signum posuit Westphalius (fragт.rhythmicorumGraecorump.5i) ||

28 ad ilti add. ai iltos b \\ ilia qua (iia uulgabatur) delere uideíиr

Westph. ||

366 MARTIANI CAPELLAE

simplices pedes esse multiplices nominamos. alia est,

quae per diuisionem fieri consueuit. septima quae per

oppositionem fit id est cum duobus pedibus acceptis unus

habet prolixius tempus, quod praecedit ex ordine. illud

autem tempus quod insequitur angustius, uel cum per* ь

contrarium ordinem tempora praedicta uertuntur.

977 Rhythmica uero genera sunt tria, quae alias dactylica

iambica paeonica nominantur, alias aequalia hemiolia du- .

plicia. denique etiam epitritus sociatur. et enim unus

semper, cum sibi fuerit aptatus, ut aequalis conuenit. tria 10

uero ad duo numerus hemiolius est. duplex uero qui

fuerit ad singularem , geminam rationem tam syllabarum

quam tempofum seruat. quattuor uero ad tres epitriti

modum facit. sed quae aequalia diximus, eadem dactylica

esse dicemus. denique in dactylico genere signa aequali i5

sibi iure nectuntur: uerum ad alterum uel ad numerum

geminum duo uelut forte aequalitas numerosa decurret..

sequitur iambicum genus, quod diplnsion superius expressi

; in quo pedum signa duplicem rationem ad in uicem

seruant siue unus ad duo siue ad quattuor gemini uel 20

quicquid ad duplum currit. hemiolhim sane quod paeonicum

memoratum tunc est cum pedum signa hemiolii

rationem iusque sectantur ut ad duo tria sunt. accidit

autem etiam in epitriti ratione saepe numerus, cum pes in

eo accipitur, qui sit ad tres quattuor. sed iam ad ordi- *5

nem recurramus.

330 ö Aequale est igitur numeri genus, quod a disemo us

que in sedecim pedes procedit. disemus autem appella-

1 ante pedes add. & r || esse det. r || ante multíplices add.

& r \ nominamus от. B1R \\ 2 septimus B1R || 7 dactitica

BR \ 8 ianbica R \\ poeonica B peonica R || alias BR alia

br \\ alia emiolia atia duplicia Ь || 9 unus b unis BR uni r ||

11 emiotius BR quod notare desinam || quae bR qui B \\

14 esse post aequatia add. b || dactilica BR quod notare desi

nam || 15 dicimus Л1 || genera B1R \\ IG.uerum BR uet

unum b || 17 decurrent r || 18 ianbicum b \\ 20 unius BR ||

21 poeonicum BR || 23 sunt br erunt BR || 26 redeamus

6 || 28 procedunt BR con: p \\

LIBER VIIII 367

tur pes, qui per arsin et thesin primus constare dicitur ut

est leo. duplum uero incipit a trisemo, decem et octo

autem syllabas in finem usque deducet. hemiolium sane

a pentasemo ducit exordium, impletur autem in quindecim

5 numero. epitritus ab heptasemo principium facit, quattuordecim

similibus idem ponens, cuius difficilis est usus.

atque hos quidem omnes numerorum ordines ideo memorauimus,

ut singulorum leges per uniuersa seruentur.

Sed numerorum alii sunt conpositi alii inconpositi 979

10 alii permixti. <et conpositi e duobus generibus uel pluribus

cohaeserunt. inconpositi qui uno pedum genere

consistunt ut sunt tetrasemi. mixti uero qui aliquando>

in pedes, aliquando in numeros resoluuntur ut in hexasemo

numero accipere debemus. at uero eorum, qui

i5 conpositi esse dicuntur, alii per copulas alii uero per periodum

colligantur. et enim cиCиYi« id est copula

duorum pedum in unum est ascripta conexio, qui [in]

dissimiles sibi positi esse uidentur. periodos sane est

pedum conpositio plurimorum, quique dissimiles sibi in-

20 pares^we sociantur. dissimilitudinum sane differentiae 980

tres erunt : per magnitudinem per genus per oppositionem.

per magnitudinem cum ex disemo uel tetrasemo

conponitur numerus. per genus, cum diaplasium aut he

miolium simul iungimus uel quod ex pluribus aequaliter

25 copulatur. per Oppositionem, id est per antithesin, cum

aut primos disemos ponimus insequentibus longe potioribus

aut tetrasemos disemis insequentibus applicamu?.

uerum notum esse conueniet unum etiam pedem posse

sufficere ad conplendam periodon, si solus ceteris inaeso

qualis inseritur.

2 tesin B1R fl 3 sillabas B \\ 4 pensasemo BЧИ \\ 5 eptasemo

BR \\ 6 pones R || 7 hi B1 hii R || 11 coeserunt B || 13 pede

B || exasemo BR || 16 coltiguntur Ь || sizigia B sinzygia Ь

17 pedum inductum in B \\ in det. Westphalius

BiR || est post sane det. et post positio add. b

18 uideantui-

20 pares Ь

que add. Westphatius \\ 25 per от. R \\ antitesin BR

26 dissemos B || aut post poninras add. B1R || tongioribus pro

tonge potioribus com. Westphatius || 27 dissemis BR || aplicamus

B1R \\ 28 esse notum R |l 29 sic B1R ||

368 MAKTIANI CAPELLAE

981 Sed eorum, quae in pedem reccidunt, dactylicum genus

SStGprimum est, in quo genere pedes inconpositi uocabuntur,

qui numero sunt quinque , id est proceleusmaticus dactylus

anapaestus spondeus simplex et spondeus maior.' ac

proceleusmaticus quidem est, qui et positionem breuem 5

et elationem breuem retinet. utetur autem hic idem tetrasemo

frequentius. namque et disemus, id est qui duobus

temporibus inpletur, proceleusmaticus quidem sed breuior

nominatur. ille uero maior est, qui ex quattuor breuibus

efficitur. at uerо breuior id est disemus syneches uоca- ю

tur, quia ipsa adsiduitas et frequentia conprehendentis se

in uicem syllabae nec magnitudinem aliquam nec modiun

diuisae potestatis extendit ideoque eo raro uti decet, ne

adsiduitas breuis syllabae carmen ipsum, quod cum dignitate

aliqua proferri oportet, incidat. in permixtione uero к

aliorum pedum, qui longiores ponuntur, decenter aptatur,

ut illorum prolixam moram interueniente sua celeritate

conpenset. quare proceleusmaticus, qui ad numeros apta-

982 tur, quadrisemo exordium debet accipere. anapaestus

qui uocatur accipiet elationem pedis unius temporis, posi- 20

tionem uero duorum temporum faciet. monochronon

quippe dicitur tempus etiam cum longa ponitur, quae

longa duo tempora recipere consueuit; uel cum tria tem

pora simul breuia conlocantur, uel cum sunt quattuor

numero. quae omnia ad conparationem longae syllabae 25

conputantur. igitur maior anapaestus elationem quidem

suscipiet, quae monochronos esse dicatur, positionem dichronon

babere monstratur. quare utriusque temporis,

quod in positione fuerit, aequali sibi posito oportet elatio-

1 im pedem R || 3 pro quinque ex Aristide scripsit ses

Westphatius \\ 3 TTPOK6AeYMATlCOYC ANATïeCTOYC

spondeus B TTPOKeAеYCOATlCOYC ANATlеCTOYC spon

deus R dactylus add. codex Grotii || 5 proceleumaticus BR et

sic semper 1| 6 et elationem breuem от. R || utimur b l| hoc

Ь || idem BR id est br \\ 10 effingitur B'R1 \\ ad B1R \\ dissemus

B || syneces B'R || qui ab ipsa B1R || 16 aptantur

B1R || 21 monocronou B mouocron R \\ 22 cum от. B1R ||

27 monocronos BR || dicronon BR || 28 — 29 monstratur —

fuerit от. R1 II

LIBER VIIII 369

nis geminum tempus accipere , ita tamen ut utroque insequenti

tempore par priori esse uideatur. quare anapaestus

аiró ueiCovoc dactylicus a nobis esse dicitur, at uero

anapaestus, qui dm' èXáccovoc nominatur, ex duabus

5 <^breuibus, quae iu elatione sint, et ex una, quae in positione

sit, copulatur. simplex uero spondeus erit, qui ex 983

producta tam arsi quam thesi iungitur. maior> uero di

citur, qui quaternariam non solum elationem sed positionem

etiam uidetur admittere.

10 Per copulam uero duplices accedunt numeri, quo- 332 G

niam alter ex maiore erit ionicus, alter ex minore. atque

i He qui ex maiore procedit, constabit ex spondeo simplici

et proceleusmatico , quem disemum esse non dubium est.

qui uero ex minore est contrarium facit. atque hi quii5

dem in dactylico genere ponentur rhythmi inconpositi ac

conpositi, qui septem numero omnes erunt. dactylus 984

igitur est dictus quia ordinem syüabarum consimilem digito

hominis informat, anapaestus uero quia per ordinem

redeat sursum, pyrrhichius uero id est proceleusmaticus

20 quia hic adsiduus uel in certamine uel in ludo quodam

puerili, spondeus, quia plerumque CTTOVOCUC inseruit, ioni

cus sane propter numerorum inaequalem sonum: habet

enim duas longas duasque correptas, quo pedum carmine

multi saepe reprehensi sunt. ac de dactylicis satis.

25 Nunc iambica memoremus. in quo genere numeri 985

inconpositi erunt quattuor, conpositi per copulam duo, at

uero per periodum sunt duodecim. qui igitur inconpositi

erant isti sunt. iambus ex dimidia elatione et positione

quae gemina est. trochaeus ex duplici positione et elatione

l uroque R || 2 priori Ь priore Br prior R \\ 3 apo mizonos

BR || 4 appetlasonos BR || 5 etationem sunt D |¡ 7 subiungitur

Ь У 10 post duptices add. uero R || 11 erit — maiore

от. R || ionico BD corr. Koppius || 13 et ¡Koppius uet BR ll

disimum B |I 14 hii R || 15 at positi R deinde sunt add. Ь |]

'21 cirovbaíc от. BR add. Grotius ll 24 аc B а. R || de oт.

B1R \\ 26 erant B1R || 28 erent B1 || ianbus R \\ praepositione

B1R || 30 duptice B1R \\ positione et inducta in B || post

etatione add. " geminaë & positione Ь \\

MARTIANÜ'S CAFELLA 24

370 MARTIANI CAPELLAE

quae breuis est. orthius uero qui ex tetrasemi elatione

id est arsi et octasemi positione constabit, ita ut duodecim

tempora hic pes recepisse uideatur atque habet propinquitatem

aliquam cum iambico pede; quattuor enim primis

temporibus ad iambum consonat, reliquis octo tempo- 5

ribus adiunctis. dehinc trochaeus qui semanticus dicitur,

id est qui e contrario octo primis positionibus constet,

reliquis in elationem quattuor breuibus artetur.

986 Conpositi sane sunt qui per copulas colliguntur.

sunt autem hi. bacchius, qui ex trochaeo deducit auspi- ю

cium , frne autem iambici terminatur. qui uero bacchius

est ab tambo, a iambo principia sortitur atque a contrario

his quos diximus pedibus aptabitur. per periodum uero

333 G est quod uelut per se certam uiam prouenit. in hoc ge

nere cum sint duodecim numero, quattuor quidem peri5

sin gulas periodos accipere docetur, unum iambum ac tres

trochaeos. ac de isdem quattuor, primum quidem quod

iambum habere monstratur, trochaeus a iambo nominatur.

qui uero rhythmus secundum iambum recipiet, a bacchio

trochaeus uocabitur. qui uero iambum tertium recipit, 20

bacchius a trochaeo poterit nominari. ille uero, qui

quartum admittit iambum, appellatur epitritus iambus.

eorum uero qui ex uno trochaeo fiunt, iambus a trochaeo

appellatur a doctis. secundus iambus a bacchio dicitur

1 orcius BR || 2 ogtosemi D eptasemi R optasemi B

oddosemi b \\ constauit B1R \\ 3 praecipisse R || 5 consona

B1R || reliquis p reliqua BR || 8 elatione B elationibns b ||

breuitus R et corr. in breuibus B al breuius 1 breuitas

add. b || 10 baccius BR antibacchius b || auspitium R \\

11 antibacchius r \\ 12 ab iambo add. Àoppius || sortiretur

B'R || e contrario b || 17 hisdem BR О 18 a от. B'R \\

dominatur B1 || 19 bacchio b bocceo B .baccio R || 20 trocheus

b troceos B trocheos R || 21 baccius B'R ¡| troceo

B'JÍ quod amptius non notaba || 22 ante iambum add. etiam

R et B' |J 23 fiunt WestpJtatius fit b sit BR: atiquid excidisse

ratus sic tocum restituit Grotius eorum uero qui ex uno

trochaeo fiunt et iambís tribus, qui primum trochaeum habet,

iambus a trochaeo appettatur |I ante iambus udd. ot. />'// ||

24 a doctis // haec dotis BR Г bachio b bactio ///.' I]

LIBER VIIII 371

aut certe bacchius medius poterit nominari. qui uero tertium

recipit, bacchius ab iambo nominatur. qui uero

quartum recipit trochaeum , <epitritus trochaeus appellatur.

octo uero **** et quattuor de his, quos duodecim 987

5 diximus per periodum, illi esse dicuntur, qui binos trochaeos

atque iambos^) per periodum seruant. atque ille

qui primos trochaeos recipit, duplex bacchius a trochaeo

esse dicitur. qui uero secundos iambos habebit, duplex

bacchius ab iambo nominatur. cum autem trochaei medii

10 conlocantur, trochaeus medius hire dicetur. cum autem

in medio iambi, medius iambus uocatur. omnes uel qui

inconpositi per periodon uel qui per copulam colligantur,

rhythmi decem et octo numerati sunt.

Sed iambus dictus est ab eo, quod icqußiZeiv Graeci 988

i5 detrahere dixerunt et hoc carmine quibusque ueteres detrahebant.

item hoc nomen est ab eo, quod uenenum

maledicti aut liuoris infundat. trochaeus uero ab eo di

ctus, quod celerem reuersionem faciat ueluti rota. orthius

propter honestatem positionis est nominatus. semanticus

20 sane quia cum sit tardior tempore, significationem ipsam

productae et remanentis cessationis effingit. bacchii uero

sunt dicti, quod Bacchicis- maxime sonis congruunt, isque

Bacchi ludus est, qui illis carminibus aptatur.

In eo uero genere, quod paeonicum nominatur, in-

25 ronpositi duo rhythmi esse dicuntur. quorum unus paeon

l bachius R \\ 4 ad VIII add. s. hii sunt b his qui accedunt

add. Westphatius reliqui uero quattuor expectabat Koppius

|I et от. Bf) |I 5 periodum Westphatius pyrrithium b pyritium

B pyrricium R || 7 qui primos trocaeos recipit b pri

mus trocaicus recipit B qui primus trocaicus recipit R || bac

chius a trocheo esse dicitur (dicatur b) — habebit duptex от,

R iterauit B1 (ubi scriptum dicetur) || 9 a diiambo com. Grotius \\

10 dicitur b \\ 13 ante decim (Ha R) add. et sint B'R \\ 14 iambizin

BR || graece R || 15 detraere B || dicunt b

neno B1R |I 17 infundant b II 18 ortius B orchis R

manicus R l] 21 bacchi b bacci B bachi R

16 üe-

19 sebacchis

B || sonos BR sonis b \\ hisque BR

22 baccis R

23 Bacchi p

bacchius Westphatius bacchis BR bacchius b |] in ante iltis

add. r || ipsis b || 24 poeonicum BR ||

24*

372 MARTIANI CAPELLAE

appellatur ex longa positiotie et breиг et longa

elatione. ac paeon èmßaтóc thesi duplici positione producta

et arsi longiore iungitur. hi sunt paeonici generis

numeri, quos inconpositos esse praediximus. neque uero

per coniunctionem hoc est cиZиYtav neque per periodum 5

in isto genere rhythmus accedet. inde bшYшoc quidem

dictus est id est quasi duplicia membra discernat, èirißaтóc

autem quia membris ueluti utens quattuor et duabus diuersitatibus

copulatur.

990 Verum haec genera cum permixta fuerint speciebus ю

numerorum, primae species erunt istae, quae dochmiacae

nominantur. ex quibus prius quod fuerit, hac lege conponitur

ut sit ex iambo et paeone , qui bшYшoc uocatur.

hunc btáYиíov posteriores Graeci creticum nominarunt.

secunda est species, quae ex iambo dactylico et paeone 15

991 constare monstratur. qui autem deducti numeri nominahtur,

propter adsiduum et conpositum sonum appellari

uidentur.

Fiunt autem numeri, qui et prosodiaci uocantur.

quorum alii per ternos pedes fiunt, pyrrhichio iambo et 20

trochaeo. alii uero quattuor, ut his tribus pedibus iambus

primus aptetur. alii uero ex duabus syzygiis id est copulis,

bacchio et ionico ano цetëovoc constare consuerunt.

992 Sunt sane qui etiam içrationabiles esse dicuntur,

1 biáтиíoc Westphatius ex Aristide ЛYAПОС B ЛYДIОС h

ДYЛГYОС R || breui et ex Aristide add. Westphatius \\ 2 ac

duplici BRD atter paeon epibatis id est in thesi ac p || 3 hi B

oт.R his add. r || poeonici BR \\ 5 sinzygian b sinzigian BR ||

per от. B1R || peridum B periodon b || 6 diagios cod.Bamb. 393

(laeck.) interpotate saec. X ЛYЛГYОС В ЛГДЮС Ь ЛТЛ-

ГYОС R || 7 membra B |J ШIВ (TT6) A (Л Л) TOYC BR \\

11 prima B1R || 11 docimine BR docimiae b corr. Westpha

tius || 12 ac BR || 13 poeone BR \\ diagios cod. Bomb. 393

AYAГOYC B AYAlOC b AYГOYC R \\ 14 hunc от. R \\

diagiom cod. Bamb. 393 AYATOYM B AYAlOYM b AYA-

ГOYO R XOKе1OV Grotius AÚKtOV Kuhnius (de dochmio. Hatis

1863 p. 22) || creticum b graeci cum BR || 15 poeone BR ll

20 pyrrithio b pyrritio B pyrrichio R || 21 tracheo R \

22 sinzigiis BR sinzygiis b || 23 apo mizonos BR || 24 rationabiles

B'R II ' ' "

LIBER VIIII 373

quos alogos uocitamus, quos etiam chorios appellare consueuimus.

sunt autem numero duo, quorum alter diiambi

figuram respicit, et constat ex elatione quae longa est et

duabus positionibus. et numero quidem est ad dactylicum

5 similis, partibus uero ad numerum ionicum iungitur et iam- 335Ö

bicum. alius uero est numerus qui trochaeides nominatur

id est qui figuram quandam speciemque <trochaei habere

uidetur, ex elationibus geminis et longa positione consistens

per contrarium prions effectus.

10 Sunt autem mixti generis quinque id est> dactylicus 093

per iambum , dactylicus in bacchio incidens is qui ueniat

ex trochaeo, dactylicus per bacchium qui ex iambo manauerit,

dactylicus per chorium qui ex iambi similitudine

exordium mutuetur, dactylicus per chorium, qui ex simii5

litudine trochaei uideatur expressus. et creticus quidem

consonans ex trochaei positione et initio iambi*******

*** positione et indicio numeri conponendi, et om- 994

nium flgurarum plena perceptio. diuiditur haec in eas

quas etmelopoeia partes, quae sunt istae: èтXтщлс id est

20 perceptio , per quam scimus quo quantum numero utendum

sit. ХРПс1с id est usus> Per quem positiones aut elationes

decenter aptamus. цigic id est permixtio, per

quam quod opportunum fuerit ex arte miscemus. tropi

uero, ut in melopoeia, et in rhythmopoeia tres sunt, quos

25 systalticos dicimus et in harmonicis eos superius memoraui.

numerum autem marem esse, melos feminam noue- 995

rimus. et enim melos materies est, quae sine propria

1 corios ВR || 2 numero inductum in B \\ diambi bR (Ham-

Iras B || 4 numeri B1R

BR || 11 par iambus B'R

6 iambo uicinum b iambicinum

his B || ueniet B j| 12 manaberit

BiR || 13 dactilius per corium(íía BR) — ex ordine (exor

dium p) mutuetur (ifa BR) inducta in B \\ corium BR \\

16 trocheo b troceo BR \\ positione et dicio numeri B posi

tione et iambo et indicio numeri b positione et inditio nu

meri R tacunam indicauit Meibomius Rhythmopoeia add. Westphatius

|| 17 et BR haec est b \\ 19 6TTIЛ6МСIС BR \\

21 cresis BR \\ 23 oportunum B1R \\ 24 ut BR et b \\ quos

от. B1H || 25 systatticos BR al sistaticos add. b || armonicis

BR |I 27 matees est R materies est r mat B eries est in.

ras. add. b lI

374 MARTIANI CAPELLAE

figura censetur, rhythmus autem opere quodam uirilis

actus tam formam sonis quam uarios praestat effectus.'

Quae cum Harmonia intentis tam diuis quam heroum

996 populis augusta quadam suauitate percurreret, ad cantus

carminumque dulcedines decenter regressa conticuit. 5

tuncque loue adsurgente diuisque praeambulis Koiuriciv

modulata in thalamum quoque uirginis magna cunctorum

uoluptate peruenit.'

Habes senilem Martiane fabulam,

336 ff miscilla lusit quam lucernis flamine ю

Satura, Pelasgos dum docere nititur

artes creagris uix, amicas Atticis,

sic in nouena decidit uolumina.

haec quippe loquax docta indoctis adgerans

998 fandis tacenda larcinat, inmiscuit i5

Musas deosque, disciplinas cyclicas

garrire agresti cruda finxit plasmate.

haec ipsa nauci rupta conscientia

999 turgensque felle ac bile 'multa chlamyde

prodire doctis adprobanda cultibus 20

possemque comis utque e Martis curia,

Felicis' inquit 'sed Capellae flamine,

indocta rabidum quem uidere saecula

iurgis caninos blateratus pendere,

2 affectuB bR || 3 armonía BR armonías 6 || eroum

B1R || 4 augusta bR || percurrere B deinde deletum et in B ||

5 contiuuit JC'-fi || Koiцriciv Vulcanius cymesin BR chymesin

6 || 7 talamum B \\ 9 marcianae BR marciane 6 ||

10 miscilla Scatiger miscillo BR || quem BR corr. p \\ 11 satora

BR satyra b satira r || petasgas b \\ 12 creagris b cagris

BR diacriis Meursius theatris Heinsius in Burm. Ouidio I

p. 90 || uix Br suis R II 14 pro toquax cerní, linguax Heinsius

t. I. || 17 deoque B1 \\ ciclicas B cictidas R f| 17 agrestis

B1 || crura Л1 ¡| placmate B1 || 18 hac B1R || nauci br nauqne

BR || an scribendum haec ipsa nec corrupta conscientia? ||

quae ante rupta add. r || 19 uile B uiti bR || clamitae B cta

mide b ctamytae R ctamydae r || 22 inquid B1R || capitlae

B1 || famine coni. Grotius \\ 23 rauidum B1R \\ 24 iurgis| foris

Heinsius in Burт. Ouidio 11II p. 21 \\

LIBER VIIII 375

proconsulari uero f dantem culmini,

ipsoque dudum bombitante flosculo

decerptum falce iam canescenti rota,

<be->ata alumnum urbs Elissae quem uidet

iugariorum murcidam uiciniam

paruo obsídentem uixque respersum lucro,

nictante cura somnolentum lucibus —

ab hoc creatum Pegaseum gurgitem юоо

decente quando possem haurire poculo?'

testem ergo nostrum quae ueternum prodidit

secute nugis nate ignosce lectitans.

1 Proconsolari B1 || uero dantem BR iura dantem Scatiger

perorantem ad sensum recte Koppius desudantem Böttgerus in

lahnii arch. suppt. uol. XIII p. 612 \\ 2 bombitaute scripsi bombinatorem

B bobinatorem R || 3 decertum B1R || fulquem BR

falce b falcem r \\ canescente rotam Bí || iam falce decerptum

canescenti rota Böttgerus decerptam fatce iam canesceuti rosam

Grotius || 4 uidit bR || 5 iurgariorum b l| 6 obsidem B1R II

7 nictante BR nictantem b || somnulentum B'R || 8 AB Br

AD R ob p |I creata pecaseum R \\ 9 posse B1R || MARTIANI

MINNEI FELICIS CAPELLAE AFRI CARTHAGIN (I add. b)

ENSIS DE ARMONÍA LIBER VIIII EXPLICIT (FELICITER

add. B) subscriptum in BR ||

SCHOLIA IN

CAESARIS GERMANICI ARATEA

P = codex Puieaneus:

B = codex BasUeensis

С = uterque codea;

B1 P1 = tectio codicum correctura anterior

pb = secunda codicum manus

V = codex Vrbinas

<} uncirás obtiqids circumscripsi quos tocos Catasterismorum

schotiasta interpretatus est

margini exteriori adiecti sunt numeri paginarum eaitionis

Buhtianae

Ab loue principium} ./

Quaeritur quare ab loue coepit et non a Musis ut 36Bfff¿J ^

Homerus. conueniens magis hoc aestimauit principium

Phaenomenis, ut louem inuocaret, quoniam et ipsarum

5 Camenarum est origo luppiter. non solus autem ita coepisse

uidetur Aratus sed et Crates comicus ab isto incipiens

[et] profari carmina. et Sophron in mimo qui

'nuntius' scribitur [a Vesta incipiens] 'omnes inuoco deos,

louem omnium principem'. et quaeritur cuius louis me-

10 minerit, utrumne fabulosi an naturalis. et philosophorum

quidem plurimi naturalis aiunt eum louis meminisse, Cra

tes autem louem dictum caelum. inuocatum uero merito

aerem et aetherem quod in his sint sidera. et Homerum

louem dixisse in aliqua parte caelum

i5 шс b' бте тaрcpеТш veq>éXcu Дгос èкттотéоvтш

et ipsum Aratum

aÙTÙp ó "1титoc

èv Дшс eintrat

clir.it Hesiodus louem [dictum] aёra et Crates eius- 37 В

Inscription CLAVDII CAESARIS ARATI PHOENOMENA

in P || 4 uti B || quo et B || 5 et B || 6 al? isto incipiens profari

scripsi a uesta a incipiens et profari С || 8 nuncius P \\ a Vesta

incipiens det. Meinekius fragт. coт. II p. 251 || omnis B ||

deos от. B || 13 aere B || is B || sunt P || 15 Т 357 \\ СОС

AOTOY 1AРФ6IAI неФеЛA! ЛЮС exnOTOANTOl B ЮС

AOTOY IAРФ6IAI NeФeAAl ДЮС exnOTOANTOl P ||

17 и. 223 AYTAP О IППОС €N ДЮС eiAGlTAl B AYTAP

О iniTOCei 6IД6IТAI P \\ 19 Hesiodus Suringar cf. schot.

Arati p. 49, 24 ed. Bekk. 'Hcioboc "irávTa îbdjv Átoс оорбаX-

цос" TÔV dépa OÛTUU KaXüüv herodotus B Erodotus P [I di380

SCHOLIA IN

dem opinionis esse et testem [quem esse] Philemonero

comicum dicit

öv oûbè eîc XéXriGev oùbè ëv TTOtUV

оите KCXKÔV OUт' âp' ècGXóv, оитóс élu' èYш

Wlр, öv âv TtC óvoцáceie кт Aia. &

hoc autem constat et ipsum Aratum dicere

TOV oûbé ттот" âvbpec èшuev

âppn.тov.

namque quoniam nihil aliud est uox quam percussus aer,

uidetur conuenienter dixisse auctoritatemque ueri prae- 10

stat 'plenas loue uias' referens et 'omnis hominum conuentus'.

nihil eorum quae in terra sint sine aëre est. ratione

etiam 'louis omnes usum desideramus'. nam cuncti

mortales ostendunt usum suspirio et per quem uiuimus

aëre indigent. at quod ait 'dextra monstra' ad auguria 15.

pertinet auium. propter quod et Stoici louem esse adfirmant

qui per materiam manat spiritus [et] similis nostrae

animae. Zenodotus Aetolus et Diodorus aiunt nec fabu

loso loui sufficere huius modi opinionem. esse enim

natalem causam louem et conuenire omnes uias eo con- 2»

fertas, quas tamquam loco eiùs describit. dicendo autem

ctum deleui || l esse oppinionis B \\ quem esse (que A)

deteui II Philemonem Mein. fragт. coт. Graec. 1111 p. 32 qui

,uerss. restituit Phitonem С \\ 3 ON OYA6 6lC A6AlOHN

суде ем noiooN ovre KAKU ovre re ec-eAN ovr

ceiMei eiÂG) AHP ON ANTlC oNOMAceie KAl MlA в

ONOYA6 eiC AеAlÊN NOYA6 6NlTOYG) NOYTO KAKU

OYTе reec -e-aNOlC6Y M6l6lCO ANPONANTl CONOMAC6

l6KAlA6lA /• || Tu. 1 TON ОYДеПОТ AN ANAPÊC €WMe

APPlTON B TON OYAÊNOT ANAP6T 6COMë APPlTON

P || 8 nox quo mihi nihil (mihi detetion) B \\ 10 ueri scripsi

rei С || 12 ratione Breys. rationi С || 13 louis Breys. (omnes

cuius B) cuius P || cuncti uutgo cuuc sequente uacuo spatio

sine ras. P cuneta B \\ 14 ostendunt bis scriptum in P || et per

quem Breys. sed per quae P sed q:-per B || 15 at uutgo ad С \\

auria B |f 16 pertinent ß corr. Г|| 17 et deteui \\ nostra

anima 0 corr. V |] 17 Nenodotus P \\ eototus С \\ 19 iouis deinde

deletum esse in B\\ efficere С corr. V officers Breys. || eius B \\

oppinionem B \\ natatem Hertzius tatem С || 21 tamen P ||

CAE SARIS GERMANICI ARATE A 381

'nos etiam genus eius' ostendit animae inmortalitatem.

bene praeterea quod lenem. nouerai enim uirtuti aliquid

aemulum futurum. deum igitur aduersus delicta

lenem. sed quoniam omnium in loue bonorum causa

5 est, rationabiliter et omnium parois adfirmatur et non

solum hominum sed etiam deorum.

Cetera quae totoI u. 17

<Hanc Hesiodus dicit Lycaonis filiam in Arcadia so- 38B

litam cum Diana uenari et in montibus uagari. quae ui-

10 tiata ab loue celauerit Dianam. quam grauidam nudam

lauantem cnm aspexisset irata dea, efferauit eam. et dum

esset ursa Arcada esse enixam.> Amphis comicus poeta

refert louem Dianae effigie transfiguratum in uenatione 393

Callistum compressisse. tempore partus pleno cum uexai5

retur Dianae culpam indicasse. iratam Dianam in ursam

transfigurasse. <quae dum in montibus uagaretur, a quibusdam

pastoribus conprensam cum puero et perductam

ad Lycaonem post tempus in Lycaei louis templo confugiens

cum eam Arcas filius persequeretur ubi nefas erat

20 intrare, cum ab Arcadibus utrique interfici possent, luppiter

utrosque caeli astris intulit VRSAMque eam nominauit.>

Ouidius a lunone ob pelicatum in ursam transfiguratam

eam scribit. <habet stellas in capite VII et in singulis

umeris singulas obscuras, [duas] in armo unam, in

8 Catast. p.239, 1—8 ed. Westerт. \\ 16 Catast. p. 239, 8 —

240, 3 f| 23 Catast. p. 240, 4—241, 5

1 nos Breysigius non С \\ 3 deum scripsi deo С || 4 toue

scripsi totum С |I causas & С corr. fleinsius \\ 8 hesidiosus B \\

ducit ante corr. P || sotitam Heinsius solitum С || 9 ueneri

P || 11 et ferrauit B \\ 12 Arenada P || esse enixam ftein

sius esset enixa С || poetam P \\ 13 refert P rej> B \\ 14

conpressisse B \\ 17 comprensam Heinsius compressam P conpressam

B \\ perducta P perducatam B \\ 18 ticcaonem P \\

tycei B tice P \\ 19 persequetur B \\ nephas P || 20 cum

scripsi eum P eam B || 22 in add. V || appelicatum B ||

transfiguratum B || 23 et pro eam B || 24 humeris P fl duas

deleui ||

382 SCHOLIA IN

pectore unas, in pede priore claras duas, ¡n summa cauda

claram unam, in uentre claram unam, in crure posteriore

duas et in extremo pede duas, in cauda tres: flunt XXIII.

VRSA MINOR a pluribus Phoenice uocatur. ex eadem

ratione qua superior astris inlata uel beneficio Dianae. 5

Айис priusquam luppiter eam infamasset efferasse. quod

cognita miserata inmortalitati donasse, submutasse et

aliam posuisse ursam , ut essent duo eius beneficio [duas

,i0Anrsas fecisse]. Aglaosthenes autem inquid in Naxiacis

Cynosuram [dicit] louis fuisse nutricem unam ex Idaeis ю

INymphis, a qua in Cretae oppido 'Icroi, quam Nicostratus

composuit, portas et circa eum locum Cynosuram appellatam.

[haec Cynosura fuit cumTelchines qui dicuntur Curetesjdaei.

J Aratus Cynosuram et Helicen Cretensis louis

nutrices fuisse dicit. ob quod sunt eaelesti donatae ho- i5

nore. habet stellas> in ipso latere IIII (in quattuor angulis

claras et in cauda claras tres: fiunt VII. sub eis maximum

apparet sidus quod uocatur polus a quibusdam. circum

quod putatur totus orbis uerti.> praedicti autem duo reliqui

uocantur -j- chore ut e decem et VII. 20

41 B <Hic est amplissimus inter utrisque septemtrionibus

positus medius. qui putatur hortorum Hesperidum custos

fuisse et ab Hercule interfectus a lunone astris inlatus

2t Catast. p. 241, 6 — 16

1 in pectore unam С quod correxi ex âirt тоО стriGоис

Cntaxt. || 2 cruce ante corr.pr. m. P\\ 4 phenice B || 5 et 6 uet

et tiane et luppiter addidi || 5 dianam B || 6 priusquod B

7 inmortatitati fniserata B \\ submutuasse ante corr. B

8 duas ursas fecisse deleui || 9 Agaphenis Heinsius 'A^Xc

cGévriC Catast. agluostenens P agtaostenens B || inquid au

tem B || 10 dicit det. Heinsius || 11 nimphis B || crete С deest

in Cntast. || 'lcтoîc Catast. iste P istoe Bp |f 12 portus B \\ 13 haec

— idaei desuni in Catast. II cynosora B1 \\ 14 idaei pB daei

P || Cynosura P || hellten A1 || 15 nutricia B || quod Heinsius

quos С || honore donate B

B || 18 sydus С || s. app. B

\ 17 maximum corr. in maximle

19 quod Breys. quo С || 20 uo

cantur P putantur corr. in uocantur B Jj ohore P chore B ||

21 cf. p. 393, 18 || 22 medius positus B || ortorum B

CAESARIS GERMANICI ARATEA 383

quoniam eum horti sui custodem posuerat. dicitur enim

cum luno loui nuberet auctore Pherecyde deos omnes ei

munera attulisse. Terram mala aurea cum ramulis suis

attulisse muneri. quae in hortis suis luno inseri iusserit.

5 cum a filiis Atlantis saepe uexarentur, custodem horti DRACONEM

adposuisse, quem Hercules occident.> hunc alii

louem memoriae uirtutis Herculis astris instituisse dicunt,

alii a Minerua gigantibus obiectum , quem illa contortum

caelo inmiserit et in septentriones locasse. <habet stellas

10 in capite claras V, in corpore toto usque ad caudam complures.

quae flunt XV.>

Haud procul efficiens] u. 65

<Tuc est Hercules super anguem incumbens claua'42J9

reiecta, pelle leonis opertus. dicitur cum ad mala aurea

i5 profectus esset > ut refert Panyasis Heraclea <serpens

hortorum custos> magnitudinis inmensae insomnisque

fuisse. <cui cum Hercules obstiterat uictorque maximo

periculo [Herculis] * * * ab loue, hunc laborem memoriae

dignum honorauit et utrosque sideribus intulit ita ut in

20 certamine fuere eorum habitus : serpentis caput iam defectum

Herculem super genu prementem, altero pede caput

calcantem dextra manu clauam*** sinistra leonis pelle

13 Catast. p. 241. 22 — 242, 15

1 quem eum B || dicitur scripsi dicit С fl 2 omnis B ||

3 attulisset B || suis от. P \\ 4 munera P || ortis B || luno

от. С dum a lunone ad custodienda aurea mala esset constitutus

V || 5 atblantis B || uexaretur С corr. in apographo

Heinsiano \\ 6 posuisse B \\ cum pro quem B \\ hanc С corr.

in apogr. Heins. || 7 dicunt Mineruae obiectum C: sententiam

expteuit exByg. poet. ostron. It 3p. 362Munck. Breys. || 8 comtortum

-ff || 9 immiserit B П canlocasse B1 \\ septentriouem

B1 || 10 XdjUттpoiic ^' Catast. 1I 13 incombens P \\ 15 Panuassis

С fragт. X ed. Tzschirneri (p. 47) \\ 16 custus inm. magn. B ||

his omnisque P || 17 cui scripsi qui С || Herculis post corr. P

hercuti B

significaui

ribus P \\

attero de B \\ 22 claue С quod correxi || dextra post ctaue

add. B fj nod uerum exputisse uidetur \\ pelle от. P

obstiteret B || 18 Hercutis deteto uerbum excidisse

post loue add. maximum B1 || 19 utrisque B1 || syde-

21 altero pede Breys. етерцj irobí Catast. attero P

384 SCHOLIA IN

oh noli ita. habet stellam in capite unam, in brachio imam,

in umeris singulis claras, in sinistro cubito unam , in ipsa

manu unam, in ilia utraque una: clarior in sinistra parte,

dextro femore //, èiri YÓVOтOC unam, in crure duas, ia

pede unam, supra dextram manum unam, quae appellatur 5

CLAVA, in leonina pelle quattuor. summa decem et nouem.^>

Clara Ariadneae] u. 69

<Haec CORONA dicitur esse ARIADNES, quamLibe-

43 B rum astris intulisse ut eius nuptias dei in insula Dia celebrarent

cogitans praeclaram facere, qua primum noua nupta 10

coronata est. quam acceperat ab Horis et Venere.^ sed

qui Cretica conscripsit, referí cum Liber ad Minoem uenisset,

ut eam uxorcm duceret, coronam donum Ariadnae

dedisse <Vulcani opere confectam ex auro et gemmis.

[ab eodem deo] dicitur Thesea ex labyrintho liberasse : i5

tali fulgore fuit. quae post astris adflxa> cum in Naxo * * *

ut eis qui uidissent signum amoris esset. et <crinem esse

qui fulget sub cauda leonis. habet stellas corona nouem

in orbe positas, quarum III clarae, quae contra caput leo

nis sunt ei, qui est in septentriones.> 20

Hic OPHIVCHVS erit] и. 71

<Hic est qui supra Scorpionem stat tenens duabus

7 Catast. p. 242, 16—26 || 22 Catast. p. 242, 27 — 243, 13

2 humeris P || cubito от. P Ц 3 ilta B || una addidi ||

' II adá. Kiesstingius \\ 6TTlTONATOC

| cruris una /? || 6 Xvmi Kiesslingius

4 femori B femere P

unam ex Catast. addidi

uiginti quattuor (h. e. XXIIIÏ) С || 8 arianes B || 9 ut P at

COÏT. in ad B || du P || 10 praeclaram (h. e. cetebrem) scripsi

praeclarum С || nupta от. P \\ 11 acciperat B || oris С || 12

praefert B || libera P \\ minonem С \\ 14 uulgani B || factam

B || 15 ab — deo deteui quamquam scholiasta Catast. uerba bià

TOUTOU fartasse mate inteltexit \\ tabyrinteo P \\ 16 tali scripsi

tate С || noxo B || uuptias celebrassent uet simite atiquid excidisse

significant || 17 is qui uidissent scripsi utrique uenissent

С || esset et scripsi 5e" et corr. a sec. т. in eius P eius et B "

crinem scripsi ex Catast. crimen С || 19 positus P \\ capud B

20 eius B || septentrione P ||

CAESARIS GERMANICI ABATEA 385

manibus anguem qui esse dicitur. Aesclapius rogatu

Apollinis patris ab loue astris inlatus, qui ab eo fulmine

erat interfectos, quod esset indignatus luppiter eum arte

sua rursus post obitum defunctis animas restitnere ad

5 uitam. cuius stella clarior est. habet stellas ipse XVII et

ANGUIS quem tenet stellas XXIII. habet stellas in capite

claram unam, in singulis umeris claras, in singulis pedibus

claras, in sinistra manu III, in dextera HII, [ex his duas

in dextera manu] in singulis cubitis singulas , in singulis

10 genibus singulas, in dextro crure clariorem. summa XVII. 44B

serpentis in oreficio duas, in capite spissas HII, usque ad

manum Asclepii aliae duae et ad manum eius clarior, cum

corpore Asclepii VIII, flexura IIII, et secunda flexura ad

tertiam usque ad caudam sex: omnes serpentis fiunt

i5 XXVIII.)

<Hic ob magnitudinem in duo domicilia partitur. et 45 B

enim alio tendunt brachia eius, alio corpus et cauda intenduntur

atque aculeus. huiic ferunt ex terra ortum submissumque,

quiOriona interficeret ob eius loquacitatem, quod

20 ex uenatione nullam se feram relinquere diceret. isque

Oriona percussit et occidit. ob quod a loue astris Jnlatus

est, ut eius naturam futuri homines intellegerent.)> Nigidius

ita dicit : SCORPIONEM ad perniciem Qrionis in insu-

16 Catast. p. 243, 14 — 244, 2

l Asclapius P II 2 intatum С quod correxi \\ 5 clarior

est P clariorem B \\ 6 immo XXVII || 7 humeris P || singu

tas B\\ 8 èirt Tf|c ЬеНШс X«ipôc f', èirt тfjc apicтepoc Ь' Catast. \\

ex — manu deteui \\ is B \\ 9 in — 10 singutas от. P \\ 9

cub. sing. B || 10 clariorem B clariore P || XVI С \\ 12 est

pro eius B || 13 corpere P \\ VIIII B1 \\ 14 sex Heinsius ex

С Ц 15 immo XXVII || 16 dommicitia В' || 17 alio tendunt

scripsi ut iam fere F alii (aliud B) attendunt С || eius B

ei P 1| alio scripsi atii С || canda intenduntur scripsi caudam

intelleguntur ( intelliguntur P) С \\ 18 et aculeus K ob acuteum

B аc baculeum P || mortum summissumque B \\ 19 ob

eius V ab eius B ab ei P || toquacitate С corr. V\\ 20 hisque

P ||.21 percussussit B \\ 22 ut от. B \\

MABTIANUS СЛРКЫ.Л 25

386 SCHOLIA IN

lam Chio in monte Pelinaeo ortum uoluntate atque ope

Dianae. nam quodam tempore memorat is louem cum ceteris

inmortalibus apud Nisaeum regem Bisthoniorum

bospitio dapsili copiosoque adfectos [praediti] hilaritate

constitisse in uno loco et in corio tauri, qui tum deis in- 5

molatus sit eorum gratia, minxisse. eoque loco [in] corium

terra obrutum. ex quo natus sit Orion, quo ex facto adulescens

digna deorum forma atque egregia uirtute incitatus

inmortalia [memoria] operábat optemperabatg'Me quibus

ortus dicebatur. nam cum in monte Pelinaeo uena- ю

retur, inridens Dianam contemnebat eius opera, quae in

monte constituebat, obterens. itaque Dianam misisse scorpionem

qui Orionem uita priuaret, et postea inpetrasse

ut scorpiosXH signorum memoria constitueretur. luppiter

[memoria] porro Oriona uita priuatum sideribus consti- i5

tuit. <Scorpio habet stellas XVlHI : in singulo cornu binas,

primas maiores, insequentes claras et obscuram unam, in

fronte HI quarum una clarior in media, in dorsum III

clarae, in uentre duae, in cauda V, in aculeo IIII, summa

X et nouem. ex his priores, quae sunt in cornibus eius 20

IIII duae clarae duae obscurae, Librae adsignantur quae

CHELAE dicuntur. stella autem una , quae est in ore canis,

Sirius dicitur.>

1 in monte Pelinaeo Rutgersius monte chelippio P monte

chaelippio B \\ 2 caeteris P \\ 3 inmortalibus Heinsius mortalibus

С || 4 hospicio P || adfectos scripsi adfectu С || Cre

dita P praedito B quod deteui || 5 deis Breys. eis С \\ immotatus

B || 6 sit add. Breys. \\ gratiam С || minxisse Heins.

exisse С || toco corium Breys. totium (tocium P) in corio C\\

1 obruptum P || adolescens С || 8 egregia от. Р\\ 9 inmortatia

scripsi inmortali С || memoria deleta operabat et que addidi \\ 10

celcinio С || 11 condemnebat B \\ 12 obterens corr. ex obteres a

pr. т. P obterens condemuebat B \\ mississe B || 15 memoria de

teui || orion nauita B orion uita P \\ syderibus P \\ 16 scorpios

B ¡I decem et u B || 17 insequentis P \\ claras et obscuram

scripsi (aliter taтen Cat.} ctara et nos С \\ 18 ia media B ||

19 èттi тоО K¿vтpoи b' Cat. in aculeo II С || 20 et от. B \\

us B | 21 libra P || 22 chelea P chaelaea B || 23 syrius

P

rius

CAESARIS GERMANICI ARATEA 387

Inde Helicen] u. 89

<Hunc dicunt Arcadem esse louis ex Callisto lilium.

quem Lycaon, cum louem hospitio recepisset, infantem

membratim lacerauit cum exitio, louique in epulis posuit,

5 clmique louis domum Lycaonis fulmine incendisset Lycaonemque

in lupum uertisset, Arcadem autem conpactis

membris ad uitam reduxisset, pastori cuidam dedit nutricandum.>

qui cum adulta aetate uenisset, matri inscius

uim ferre uoluit, quos utrosque incolae Lycaei montis 46 B

10cum occidere uellent, luppiter utrosque ereptos astris

intulit, qui ut res gesta est ita manent: illa ursae na

tura, ilie inpetum faciens, quem BOOTEN Homerus uocat.

• ARCTVRVS est stella media. <habet stellas in dextera

manu IHI, quae non occidunt, in capite unam claram, ex

i5 singulis umeris singulas , in mamillis singulis singutas :

lucidior est in dextra. sub mammam una obscura, dextro

cubito una clara, inter genua utraque una clara et magna

quae est Arcturus, in singulis pedibus singulas : fiunt nu

mero XIIII.>

20 Virginis inde subest] u. 95

<Hanc Hesiodus louis et Themidis filiam esse dicit

nomine lustitiam, quae cum mortalibus in terris moraba- 47 B

tur> uirorum aspectu se abstinere solitam cum feminis

consuetam ludere <nondum inter homines nequitiam> ne-

25 que nauigationem fuisse sed omnia terram oratam edi-

1 Catast. p. 244, 3 — 20 || 22 Catast. p. 244, 16 — 245, 8

2 archadem B \\ ex scripsi et С || 3 tum P \\ ospicio

corr. att. т. in hospicio P \\ 5 cumque scripsi quamque С

licaonis semper P || fntminis P || incendisse B

P II 6 archadem P II 8 mari С II 10 ueltet B

| ticaonemque

12 itle scripsi

itlorum С || impetum B || botem P \\ 13 dextra P || 15 humeris

P || singutas B || singutas ex Catast. addidi \\ 16 lucideor

B || 21 dicit add. V || 24 consuetam Heinsius consultam С ||

25 terram oratam edidisse quibus uitam alerent scripsi sententiam

exempti causa eoeptens terra morata ni tam alere С terra

moratos nitam agere consueuisse Breysiqius ||

25*

388 SCHOLIA IN

disse quibus uitam alerent aequitatemque eis praestitisse

eo saeculo, quod aureum dicebatur. <sed postquam mi

nus aequi essent homines , minime cum eis conuersatam.

postquam uero hominum mores in deterius uersi sunt, in

toto se e terris abstulit et in ea parte caeli habitauit qua ь

et nunc moratur. alii dicunt eam esse Cererem quod

spicas teneat. alii Atargatin. alii Fortunam. ob quam rem

sine capite astris refertur.> Nigidius de VIRGINE ita re-

48 B fert: uirginem lustitiam dici siue aequitatem. quae ab hominibus

recesserit et ad inmortales merito peruenerit. 10

cum inter mortales conueniret, omnibus locis conciliabulisque

solitam consistere et praecipere hominibus, ne

temere ab aequitate atque iustitia discederent. quam diu«

mortales monitis obedissent, tam diu in uita sine cura ac

sollicitudine futuros. sed cum neglegentius aequitatem ob- i5

seruarent .in insidiasque declinassent, cupiditate et auaritia

alter alterum deciperent, ab hominibus discessisse.

digna caelesti numero inmortale praemium pietatis possedit.

sunt qui aliter memorent. ErigonenAtheniensem Icari

filiam fuisse. quod cum Liber inuentum suum uinum sua- 20

uitate inter mortales inlustraret, ueritum ne cum ciuibus

suis obtulisset saporis nobilitatem, ebrietatis iucunditatem

arbitrarentur maleficium, persuasit Icario amicissimo sibi,

ut is inferre in ciuitatem suam uellet [hoc est uinum].

quod et libens amico Icarius tulit et distribuit in Attice. 25

hi capti nobilitate uini languore subito uacillantes, ueriti

ne non augendae uoluptatis sed minuendae ualetudinis [id

est] sensum sibi sublatum ***** commoti uino praecordia-

1 aequitatem eius P aequitatemque eos Breys. || 2 minutae

qui B \\ 4 sunt от. B || 5 a&eris P || 6 nunc moratur P

numeratur B \\ 1 ob P ab B || 9 dediei B || 10 inmortalis

P || 13 timere P || 14 iam B || in uita Heins. uitam С ||

15 negtegentes ante corr. P || 16 in add. Heins. || 19 memorant

P || origonem P \\ micari B \\ 21 mortalitates P \\ 22

ebrietatis iucunditatem scripsi aebrietatem iocunditatis С ||

24 inferre in ciuitatem suam uetlet scripsi inferret in ciui

tatem quam ueltet С || hoc est uinum deleui ll 25 amico

scripsi animo С || 26 capite P \\ langere P || 27 id est

deleui || 28 sentirent иel tate aliqmd excidisse significaui \\ praeCAESARIS

GERMANICI ARATEA 389

que transpulsi Icarium interfecerunt. quod pro iucundissimo

praemio est adeptus. contra corpus patris Erigone

cum miserando ululatu [mortem] requirens canis

tenens ueste eam accersitam ad patris corpus perduxit.

5 quae eius corpus sepelii, ipsaque se in Hymetto monte

contulit ibique sibi laqueo mortem adsduit. tum dicitur

Liber ab loue petisse propter quod Icarius pater Erigones

fuisset, siderum signis nobilitaretur , ad eaque uirgines

Athenienses quotannis diem festum instituerunt cdiúpac

10 — quos oscilla Latine dicimus — ideo quia ¡Hare pendentem

[qui] iactari conspexerunt, quod est apud Graecos <papecGcu.

ex quo factum est ut soli osculo iactarentur homi

nes. Icarius autem pater uirginis nominal ur stella ARCTVRVS,

quae cum exoritur spurcissimas tempestates mari

i5 terraeque efficit. quod meminit sibi pro beneficio exitium

fuisse a mortalibus. cam's autem Icarii qui ululans ante

pedes pendentis uirginis mortuus est, astrum KYQN nominatur,

quod nos CANIS stellam nominamus. qui ob eandem

causam, quando exoritur, summam pestilentiam mortalibus

20 portat. <VIRGO figuratur stellis XVIIlI. in capite obscuram

nimis I, in singulis umeris singulas, in sinistra ala 49 B

obscuram, in dextra ab umero et ab ala extrema una:

uocatur ттротр1Г|Т|тr|р. in singulis cubitis singulas, in sincordia

P || 1 icarium pB icarum P || interficerunt B || iocundissimo

P || 2 corpus scripsi morem С \\ 3 commiserando

P || mortem (mortem mortem B) deteui \\ cani P1 \\ 4 tenens ueste

scripsi teni uestigio С || accersitam scripsi accensam С || patris

scripsi matris С j| 5 hymeto BP' || mente P1 \\ 6 tibique B1 ll

7 erigonis B origonis P \\ 8 syderum P \\ nobili daretur С ||

eaque scripsi ea quae С || 9 aluipac quas oscilla. Latine

scripsi (aíúipаc iam Schaubachius com.) aras quos nos latine

С f] 10 iltam scripsi itla С || pendente P \\ 11 qui deleui \\

iacturi P || cpépececu scripsi <P6PeC0lW B Ф6Р6С6AI P \\ 13

carius .ff1 || nominatus B || 14 terreque B || 15 exsitium С |I

16 moralibus P1- \\ Icarii scripsi carii B Icarius P || 17 cyon

8 cion P || nommatus B \\ 18 cаn B1 || 19 qui pro quando B ||

21 humeris P \\ 22 humero P || ad B || ala extrema scripsi

тоО акрои тfjc irтеритос Catast. attera С \\ una scripsi inna

С || 23 protrygeter B protrigetur P correxi ex Catast. ||

390 SCHOLIA IN

gulis manibus [in] ultimis singulae, (in sinistra clarior quae

uocatur Spica), in tunica stellae obscuraeVI, in singulis

pedibus singulae. summa XVIIII.>

Qua media est] и. 146

5oB Hi dicuntur Castor et Pollux4 <Tratres maxima con- 5

- cordia iuncti.> ex qùibus cum unus excidisset in pugna,

quam aduersusAtheniensesgerebant, partem alternam inmortalitatis

accepit. <quos luppiter caelo intulit sideribusque

Geminos nominauit,> qui salutares sunt appellati.

alii uolunt Zethum et Amphionem esse. ideo alter citha- ю

ram habet, ((quorum prior habet stellas VIIII. alter eorum

TRIPVS appellatur. GEMINI figurantur steltis XVIIII. qui

iuxta CANCRVM est habet Stellas in capite unam claram,

in singulis humeris singulas claras, m dextro cubito I, in

•eadem manu unam , in singulis genibus singulas , in pedi- 15

bus singulis singulas: fiunt priores VIIII. alter in capite I, -

in mammis singulas, sinistro cubito II, in manu ultima I,

sinistro genu I, in pedibus singulas, sinistro pede distans

ultimo I, quae uocatur ттрóттоис: fiunt X.> duodecim autem

signa haec sunt. sed in medio circulo aequinoctiali tropici 20

hiemalis, quae notia appellatur, sita sunt sidera quae Nigidius

deos Samothracas * * * * quorum argumentum nefas

5 Catast. p. 245, 10 || 8 Catast. p. 245, 13 || 11 Catast.

p. 245, 14 — 21

1 in deteui \\ singutae scripsi primis С || quae scripsi

quod С || 2 tanica P || 3 immo XVII || 5 haec a pr. т. con-.

in hie P || dicitur castur castor B' \\ 6 excidisse B \\ 7 atanienses

P || gerebat P \\ atternam scripsi alteram С \\ inmortatis

accipit B || 8 lupiter B || syderibusque P || 10 zephum

С || chitaram P cytharam B || 11 eorum scripsi cum С || 12 gemini

figurantur stettis XVIIII Breys. gemini figura is С || 13 uxta

ante corr. primae т. P || habet Stellas add. ex V Breys. \\ una

clara B || 14 singulos umeros B || in add. Breys. ex V lI

in — unam ex V add. Breys. || 15 singuta pro singulas B ||

16 singulas ex V add. Breys. \\ 18 genum P || 19 quae uocatur

nponoyc B quae uocatur ПРОTT0IС P || duodecem P ll autem

от. P || 21 sidera quae addidi \\ Nigidius Knidius С || 22 samotrhacas

B II tacunam indicaui ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 391

sit enumerare praeter eos, qui mysteriis praesunt. item

dicit Castorem et Pollucem Tyndaridas Geminorum ho

nore decoratos, quod hi principes dicantur mare tul um a

praedonibus maleficiisque pacatum reddidisse. et quo in

5 tempore nauigauerint cum lasone atque Hercule ad pellem

inauratam auferendam multis laboribus tempestatibusque

eonflictati, periculorum atque nimborum experti inpendio

potius quam libentius nauigantes, laboribus liberare studuerunt

[auxilium ferre precantibus studuerunt.] itaque

ю cum ab loue sunt elati, petiuerunt a patre sibi liceret in

eo caelo constitui, unde mortalibus auxiliantes prospicere

possent. quas ob res uenia data inmortali memoria locoque

constituit ut plerisque mortalibus auxiliandi gratia conspectum

exhibeant. sunt qui dicunt Herculem Theseumi5

que esse Geminos. eorum memoriam hunc locum possidere

ideo, quod duo maxime dicuntur artissimi sodalitate

parique industria atque egregia uirtute decorati sapientiaque

ceteris mortalibus praestantes. namque Hercules

duodecim athlis perfectis, quae aЪ Eurystheo sunt ei imaoperata,

propter lunonis louisque certationem, immortali

memoria contentionis aeternatus, purgandae *** causa

1 mysteriis Cauchius ministeriis С || praesent corr. a pr.

m. P || iter P || 2 tindaridas P \\ 3 hii С || tutum a Heins.

totum С || 4 malifieiisque B || reddisse B || 7 nimborum scripsi

animorum С quod pro ¿tvéuuuv dictum putat Breys. || 9 'rhetoricam

amplificationem' agnouit Schatubachitis (instituerunt B) \\

12 uenia data Breysigius ueni ad B uenit ad P || immortali

13 ut addidi || auxitiandi scripsi auxiliantis P auxiliantes

conspectum scripsi conspectu С \\ 14 exhibeant scripsi

B

в

praebent ~P liberautur B || f Thesbiumque esse Geminos.

eorum memoriam hunc tocum possidere ideo conieceram Theseumque

(quod iam Merketius coniecerat) esse qui Geminorum

memoriam publicam possident Breys. thesbium (tesbium P)

qui esse genitorum (genitorom B') memoria poputum possi

dere id (hi B) С || 17 decorati sapientiaque scripsi decoratis

a pia quae (que B) С || 18 mortalibus praestantes scripsi

inmortalibus restantibus P immortalibus restantes B || 19 atlis

С || euristeo P eurysteo B || ei от. P || 20 immortati scripsi

mortali С || 21 aeternatus scripsi animantibus С || purgandae

scripsi et terrae excidisse indicaui putandae B eputandae P imputandae

marg. apogr. Heinsiani ||

SCHOLIA IN

atque ceteris hominibus auxiliandi gratia egregios memorandosque

labores perpessus eximia nobilitate praeter ceteros

est peruulgatus. eorumque alter est louis, alter

Neptuni filius. quorum non abest propinquitas.

<CANCER astris positus esse dicitur beneficio luno- 5

nis, quod cum Hercules cum Hydra ad fontem Laernium

depugnaret, hic cancer Herculis pedem morsu deprehen--

dit, ut Panyasis auctor dicit. quem iratus Hercules calcatum

contribulauit beneficioque lunonis magnis honoribus

decoratus XII signorum numero adntimeratur. sunt in i»

hoc signo> in eius textu <aliae stellae, quas ASINOS ap

pellant>. Graeci enim övouc dicunt. <quos Liber astris

intulit.)> quod cum ab lunone insania obiecta fugeret ad

occasus, ut in Dodonaei louis templo response peteret,

ut Philiscus refert, magnus imber cum grandine ortus i5

est, cumque transiturus erat inundata, detinuerunt iter

eius asini ex contrario transeuntes per aquas. ex his

uno insidens et ipse transuectus esse sine periculo insaniaque

liberatus dicitur. uno itaque ex his fecisse ut uoce

humana loqueretur [alterum] cetera uita. qui cum sensum 20

accepisset [cum] paucum tempus, cum Priapo de membro

naturali contendere coepit. Priapus conprehensum asinum

occidere uoluit. quem louis beneficio surreptum et

pro eo alterum subpositum occisumque. ambosque inmortali

honore donatos astris intulit. <est autem eis ad- 2»

positum et praesepium. est et altera origo, quae infertur

5 Catast. p. 245, 22 — 246, 6 || 25 Catast. 246, 6 — 20

1 atque scripsi partem С || auxitiandi scripsi auxitiandae

С || 2 perpessos B |I 3 louis от. P || 6 ydra С || 8 paniasis

fr. 4 ed. Tzschirneri (p. 44) \\ 9 magis B || 11 texto B |I 12 ovоtс

P || 14 ut addidi in add. V || dodonai B dedonaeius P dedonaei

p l| 15 filiscus С || magnus imber scripsi magnis imbribus

С || 16 cumque scripsi eaque P eaquae B || innudata С

quod correxi || detinuerunt iter scripsi detinerent inter С \\

17 aseni B \\ transientes B \\ is B \\ 18 esse scripsi est С [|

19 is B || 20 alterum deteui \\ cetera uita scripsi laboreauit С || 21

accepisse B || cum deteui \\ 22 conpressum B \\ 23 surreptum

scripsi suo tractum С || 24 suppositum P || 25 eis P eius B ||

ace

scripsi t

CAESARIS GEKMANICI ARATEA 393

aliis. cum aduersus gigantas di hellum gererent, Liber et

Vulcanus et Satyri asinis sedentes profecti ad pugnam.

quod genus inuisum gigantibus. magnam uocem cum aи-

dirent, territi gigantes bac uoce fugierunt. ob quod sunt

5 astris inlati et in signo notabilis Cancri positi. cuius

cursus ad occasum tendit. Cancer habet stellas in pectore

II claras , hi sunt Asini, — PRAESEPIVM autem ut

nubes iuxta paret— dextris pedibus singulas. fiunt IIII.

obscurae in sinistris priores II , clarae in altero II, in ter-

10 tio I, in extremo minore I, in dextro cornu III, similes

non magnae in sinistro II : fiunt XVII. ex quibus super

textum Cancri suut II clarae quae övoi appellantur. quod

autem nubium circa eum uidetur Praesepium dicitur.

Asini autem stellas habent llll, duas claras duas obscuras.

i5 reliquae flunt XH.> 52 B

Quam media est] u. 146

<TIic notabilis et maximus inter signis est louis bene

ficio, quod uirtute praeter ceteras bestias praecellat. aliis

placet quod primus Herculis labor esset, memoriae hono-

20 rificae traditum , ut Pisandrus Rhodius.> Nigidius refert

hunc leonem nutritum apud Lunam iussu lunonis ad Her

culis exitium dimissumque caelo a lunone in terram Arcadiam

in regionem Nemeae. in qua speluncam esse, ubi

hic leo uictus memoratur quae -j- Miliidymon nomine fuerit.

25 Hercules iussu Eurysthei interfecit cum Molorcho hospite

suo, cuius clauam, quam uiribus tribuí a in him principio

18 Catast. p. 246, 21 — 247, 10

l gigantes P1 || 4 a pro hac B || 12 aenoi P \\ 17 signis

С cf. p. 382, 21 |I 18 praeceltat V cettei С || 19 hercule P

hercutes B || labor esset scripsi tabores sed С. || 20 Pisan

drus Hygínus Periandrns С ITívoapoc codd. Cat. \\ hodius

С corr. V || nigidius B nigius P \\ 22 archadiam С \\ 24

quae scripsi quia Pb qua B \\ Didymos Munckerus \\ 25 Her

cule С corr. V || euristhei B || motorcho Strozzianus molocho

С || 26 tum add. Bücheier mm. Rfien. nои. XIII p. 183 ex

Ampelio ||

394 SCHOLIA IN

est adeptus, eaque leonem interfecit. itaque postea claua

pro gladio, pelle pro scuto in reliquo tempore uti instituit

et apud omnes mortales gratus ob uirtutem haberi coeptus

est. lunoni porro magis in odio peruenerat. qua propter

leonem caelesti memoria donari uoluntate lunonis arbi- 5

trantur. plerique Nemeae gymnicos ludos ab hoc arbitrantur

leone institutos. hic totus figuratur. <LEO habet

Stellas in capite III, in collo duas, in pectore I, in spina III,

in cauda media I. in ultima cauda clara I, sub pectore II,

prioribus pedibus clara I, sub uentre clara I, in medio 10

uentre claram I , èm тои ícxioи I , in posteriore genu I,

èm ттоbос «крои claram I, summa XVIIII. uidentur aliae

iuxta caudam eius stellae obscurae VII. quae uocantur

crines Berenices €ùepYéтibôc.> dicuntur et earum uirginum

quae Lesbo perienmt. 15

Est etiam aurigae] u. 156

<Hic ERICHTHONIVS dicitur, qui primus equos IIII

iunxit. quem> Hesiodus <miratum similitudinem solis quadrigis

uexisse et quod primus Panathenaea constituisset

astris receptum memoriae tradit habitu agitatoris. de 20

huíus initio deinde Euripides refert Vulcanum Mineruam

dilexisse, et quae secuntur dum Erichthonius nasceretur.

in hoc signo et capra est, quae louem nutriuit itemque

haedi eius filii. ut Musaeus refert dat Rhea louem infan-

17 Catast. p. 247, 11 — 248, 29

2 ut B || 4 quampropter С corr. V \\ 5 caelestia P1 ||

diguari B || 6 cymnicos B cynnicos P I ¡ 7 institutos B \\ 8 èiri

тоО cníGouc ß' Catast. \\ 11 èld TOO ícxíoи Catast. inschium

С || 12 èirl 1TOOÔC акрои Catast. in propodâ С || 14 6¿>epY¿-

Tiboc Catast. 6Т'ePS6NAOC P eyeptenaoC B II 15 iesbo С \\

17 erictonius B eriethonius P || 18 funxit B (| Hesiodus miratum

scripsi louis miratus С || quadrii B' || 19 uexisse scripsi

fecisse С (от. B1) || primus scripsi irpCUTOV Catast. prius С ||

pannathenaea P pannathenea B || 20 habitu scripsi habitum

С || 21 iuitio scripsi initia С || Euripides add. Breysigius ||

22 eriethonius С || 24 fiti B \\ museus B || dat Rhea scripsi ex

Cetast. datur P datur supra scripto eodem datur B \\

CAESARIS GERMANICI ARATEA 395

tem nutriendum Themidi et Amaltheae Themis [amalthea] 54 B

eum tradidit. haec fuit domina caprae. quae ex ea louem

nutriuit. esse autem hanc capellam Solis filiam, cuius

aspectus tam atrox. fuisse dicitur, ut Titanes eam timerent

5 rogarentque matrem Terram ut eam abderet. Terra autem

in antro clausam Amaltheae tradidit custodiendam. ibique

louem infantem cum Curetibus Amaltheam educasse.

qui cum esset iuuenis et contra Titanas inermis uellet

pugnare, eius pellem dicitur arreptam, pro scuto usum ea,

10 quod semper Titanas agitator timori fuerit et quo dicebatur

media parte Gorgoneum capud habere. eo tutus tegimento

illius caprae terga alia pelle tecta restituit uitae

et inmortalitate donauit caeloque et astris intulit. etiam

Aegiochus appellatur id notat agitatorem ***** Myrtilum

и Mercurii (ilium Oenomai aurigam a patre astris inlatum.>

habet stellas VIII ex eis quae CAPRA dicitur stella I

in sinistro genu eius clara , qui HAEDI dicuntur in sinistra

manu eius sitae stellae sunt II. Agitator stellas habet V,

capral, haedill. flunt stellae VIII. <habet stellas in capitel,

20 in singulis umeris singulas sinister clarior qui appellatur

caprae. in singulis genibus singulas, in manu ultima II, 55 B

item in sinistra duae, hi uocantur Haedi summa Vl lН.)

Auriga e pedibus] w. 173

Hunc luppiter Neptuno fratri per gratiam dicitur ob-

25 duxissse. qui figuram tauri, sensum humanum haberet,

1 nutriendem P1 || amattheae cum B || 4 esse P || 5 terrae

ut in B \\ 6 amatheae С \\ 7 cum Curetibus Amaltheam

scripsi curematheae P cura ematheae B cum cura Amaltheam

V || 8 tytanas P [I 9 pugnare P1 || arrepto P arreptam p acceptam

B || 10 titana sagittator B || 12 itlius scripsi alique

P atiusque B \\ alii P \\ pelle B parte P \\ 13 et inmortalitate

scripsi ex Caí. etiam mortalitate С || et от. С \\ etiam P et

eius B || 14 aiochus C. || apatlatari (apattaturi p) id nt P,

apaltaturii dicunt agitatorem B || aliis placet add. V || 15

cenomai С || 16 habet Stettas — 19 fiuut stettae VIII desuní

in Catast. nenne cum eis quadrant quae secuntur || quae от. P

17 aedi P1 |f dicitur B1 || 18 sitae scripsi sita С \\ 19 aedi P ._

20.humeris P || 21 man pro in manu B || 22 iter P1 || TOli'c

TrávTac ri' Catast. \\ 24 frater С corr. in apogr. Heins. \

396 SCHOLIA IN

quem louis Sidonem misit ut Europam Agenoris liliam ad

se portaret. is per pelagus Sidoniam venit ibique Euro

pam inter aequales suas ludentem in templo Aesculapi

conspexit eamque repentino abreptu in dorso conlocatam

suo deuexit ad louem in insulam Cretam. ob hanc igitur 5

causam luppiter sideribus taurum dignatus est inmortalique

memoria adfecit. haec Nigidius. <Eratosthenes dicit

lonem esse> quae fugit. cuius priores partes parent, relicum

corpus non adparet. spectat autem orientem ob id

ab love honorata. signum autem tauri frons quam faciem ю

Hyades uocantur, quas Pherecydes Athenaeus nutrices

56 B Liberi dicit septem. quot et stellae sunt. quae Dodonides

nymphae uocantur. quarum nomina Phaesula et Ambrosia

Coronis Eudora PolyxoPhaeo Thyene. quae cum aLycurgo

captiuitatem tímentes fugerunt Thebas subito ne ab lu- i5

none aliquid paterentur. lovis caelo inlatas sideribus

honorauit, Hyadas appellauit, quod nascente Libero eas in

uerni temporis signum posuit , quod sint pluuiales. view

enim p lu er e est et eorum ortus imbres concitat. Musaeus

ita refert: haec Thia ex Oceano procreauit filias duodecim. 20

ex quibus quinque stellis figuratas Hyadas, septem autem

Pliades. his unus fuit frater Hyas, quem omnes sorores

dilexere. quem in uenatu alii ab leone, alii ab apro interfectum

dicunt. quae eum flentes obierunt Pliades nuncu-

7 Catast. p. 249, 5—18

l sydonem P || 2 sydoniam P sidoneam B || 3 suos P

ascolapi P || 5 suo от. P || 6 syderibus P \\ immortatique P „

7 affecit P I| eratostenens P || 8 tonem scripsi ex Cat. bouem

С || fugit scripsi fuit С || cuius B cum P || priore parentes B ||

reliquum B |¡ 9 apparet P || 10 frons p frons P fros B \\ 11

hiades P || ferecydes B fericides P || atheneus B \\ 12 quot

scripsi quod С \\ Dedonides P || 13 quorum B || Praesula P ||

14 Coronis liyg. p. 395 Cotonis C|| pholixo P\\ Phaeo Thyene

Kiesstingius Phriotenis С \\ tycurco captiuitate B ligurgo captivitatem

P \\ 15 subi B || 16 intatus B \\ syderibus P \\ 17 hia

des P || 18 uerni scripsi uener P uenerit B \\ yeiu Bp nein

P || 19 ortus in ubris B || concitet B || musaeus ex ista B

.20 haec от. B || thia B tibi P || 21 hiadas P \\ 22 hias P

24 fl. eum B || nunccupatas P1 ||

CAESARIS GEKMANICI ARATEA 397

patas. alii Hyades. alii contra sentientes diruní:, quod hoc

signo largi imbres fundantur, quod iieiv pluere dicatur,

Hyades appellatas. alii ob eandem causam, quae supra

est, uelut quidam septentriones id est arcton aut amaxam

5 dicunt, ursa maior ab alus, quod Graeca lingua a rct o s

slue a m a x a dicatur. Myrtilus autem Hyades quinque filias

Cadmi esse dicit. habet stellas taurus * * * caput eius V,

qua с Hyades appellantur, reliquas XIII, ab abscisioneque

Tauri usque ad brachia uocantur Pliades. sunt per stellas

to VIÍ, quas dicunt Atlantis filias esse septena, ex quibus sex

clarae sunt, una obscura, quod sex cum deis concubuerunt,

ex quibus tres cum love: 'ex Electra Dardanum natum,

Maia Mercurium, Taygete Lacedaemona. cum Neptuno

II: Alcyone ex quibus Hyrieus; Celaeno e qua

i5 Lycus. cum Marte Sterope , ex qua Oenomaus. Merope

cum Glauco ex qua Sisypho. magnam apud homines di

gnitatem habent, quod omnibus honoribus significant.

<TAVRVS figuratur stellis * * * in fronte utriusque partis

— clarior sinistrae — id est in cornibus singulae, in

20 oculis singulas, in naso I. hae stellae quinque Hyades ap-

1 atias B || hiades P ¡| 2 dicatur scrípsi dicantur С ||

3 hiades P || apellalas B || atii scrípsi atias С l| 4 id est det.

Breys. |I 5 ursa maior Breys. nersa minus С \\ Graeca Breys.

ea С и 6 siue amaxa Breys. amata С ||- hades pro Hya

des B y 7. excidisse numerum indicaui \\ capud B || ei P\\ 8 abscissioneque

B || brachin С || 9 Pliades sunt — honoribus

significant bis teguntur in B et hoc toco et infra ad и. 258—269

post schotion quod incipit ex Danae et imbre — per caliginem

uix uidentur: haec distinxi litteris B et ß || 10 anlantis B

attindis P || fuisse B || 11 ctares B || eis С corr. Heins. \\

12 eteta P etetra B eledra ß quod correxi f| tardanum ante

corr. B || Maia] nata С || 13 taygetenv B taygeten ß tyagetem

P || tacedaemona B tacedemon ß \\ 14 duo alchione ß II atcione

P || quis B || Hyrieus scripsi (cf. Múnete. ad Иуд. р. 396 p)

hercus С || caeleoneque P || 15 tycus ß tyeus С \\ cum arte С

corr. ß || saterope ß I| qua addidi \\ ex — merope от., ß || 16

Glauco ex qua addidi ex Hyg. \\ sisypho ß sisyptona B sysiptone

P || 17 horis P oris B || 18 post taurus exeidisse non

totus putat Breys. || stettis scripsi Steltas С et numerum ex

eidisse significaui || ut priusque parti solarior B || 20 quinque

В V Р||еф' екатершv TÛIV ЛЦШУ Cat. \\

398 SCHOLIA IN

pellantur. in sinistro genu I, in dextro I, in ungula I, in

collo II, in dorso III : ultima clarior. sub uentre I, in pectore

I clara. fiunt XV. ab scissione tauri ad id, quod

uocatur va c lns, septem stellae, quas Atlantides appellant.

. quae non uidentur simul nisi sex: septima obscura. > в

lasides etiam] w. 183

57 B <Hic in ordine quarto loco situs, quem septentrionalis

circulus occupat a pedibiis usque ad pectus. reliquus

medius est inter et aestiui et tropici circulum. ut Euri

pides dicit, hic Aethiopum rex, pater Andromedae. cuius ю

filia obiecta ceto a Perseo seruata eiusque causa et ipse

pater sit astris inlatus beneficio Mineruae. habet stellas

in capite claras duas, in dextera CEPHEVS manu claram

I, in cubito obscuram I, in sinistra manu clarain

unam, in sinistro umero I, in cincto tres obliquas, in dex- 15

tera coxa II, in sinistro genu II, in pede ultimo I, supra

pedem alitis HI : fiunt XVII.). [haec autem in septentriotiali

climate posita sunt. |

Qua latus afflexum] u. 191

<Hanc refert Sophocles praeposuisse formam suam 20

Nereidibus. ob quod ira Neptuni ceto inmisso uastabatur

eorum terra expostulatamque Andromedam et ceto prae-

7 Catast. p. 249, 19 — 250, 10 || 20 Catast. p. 250, 11—21

1 genu scripsi ex Catast. cornu С \\ I scripsi (eirt TtUV

XnMuv a' Catast.) IП C\\ 2 dosso B' \\ 4 uocatur scripsi uocantur

С || adlantides B || 5 sex scripsi si ex С \\ 7 qui uasto P \\

9 et ante tropici от. В || erides P eripides p || 10 ethiopum p

etiopnm P || 11 obiecta p obiecto P obiect B || 12 sit ante

pater add. P1 \\ beficio B\ 13 manum erasa m P\\ stettae atiter

enumerantur èirl TfiC KecpaXflc XalupiroiJc ß', è<p' екатершv ЛЦДШУ

а' Kai èfft x,еipiîiv екатерiuv а', ¿ir1 ¿тKwvuuv екатершv а',

еir! Ci¿vric Y' XoEoùc dцaupoúc, eirl KoiXíoc цесцс Xацirроv а',

èirt bеЕгйс XaYóvoc а', еir! Yоvатос a', èirt irоbос акрои а'

in Catast. || 14 cubitn P1 || 15 in от. BP1 || humero P \\ cinctum

BP1 || 16 II P duas carr. in duo B || 17 alias B || hae B \\

haec — sunt deteui ut ex u. 7 repetita \\ 18 posite B \\ 20

Sosodes P Sofocles B || flammam P \\ 21 inmissa P1B \\

22 expostolatamque С || peto P1 || propositam B ||

CAESARI8 GERMANICI ARATEA 399

positam.> ob quam reí* longe habitus eorum diuersus est.

<id est autem Cassiepia in sella anaclito sedens. habet in

capite stellam claram imam. in singulis nmeris singulas

claras, in dextra mamilla claram unam, in dextro umero

5 ad manum claram l magnam, et clarae in sinistro femore

II, in genu claram I, in basem sellae in qua sedet +** .>s/.-

in utrisque angulis claras singulas : summa XIIII.).

Nec procul Andromedae] u. 200

<Haec quoque in sideribus recepta dicitur beneficio

10 Mineruae, ut labor Persei aeternus pareret, manibus eius

passis quem ad modum ceto fuit proposita. quae cum a

Perseo esset liberata neque patri neque matri uoluit commorari

sed continuo cum Perseo Argis est profecta ita ut

Euripides profert. babet stellas in capite stellam splendii5

dam unam in umeris singulis singulas, in dextro cubito I,

in manu claram I, in sinistro cubito I claram, in bra- 59 в

chio I, in cinctuIII, supra zonam quattuor, in genibus sin

gulis claras singulas , in dextro pede II , in sinistro I :

summa XX.>

20 Andromedae radiat] и. 207

<Hic dimidius est in priore parte parens usque ad

umbilicum> [dicitur] super geniculatorem situm. <(Aratus

hunc dicit qui Hippocrenem fecit. alii hunc Pegasum dinml

ad astra uolasse posteaquam Bellerophontem a se

9 Catast. p. 250, 22 — 251, 7 || 21 Catast. p. 251, 8 —

252, 2

1 deuersus B || 2 id autem est B || casepia p casipia P ||

steUae atiter enumerantur in Catast. || 3 humeris P || 4 humero P [|

6 sellae V steltae С \\ 6 numerum excidisse indicaui || 7 utriusque

P\ 9 eyderibus P || 11 ruit B et corr. in fuit P \\ 13 itautem

B I 14 proferet B \\ 15 singulas addidi \\ eirt beEioO яоЬос

ß' air' ¿ptcrepoO a' add. Catast. \\ I от. Р\\ 16 in sinistro cu

bito I non tegitur in Catast. || in brachio I non tegitur in

Catast. || 17 supra — quattuor от. P || 19 immo XVIIII ||

22 dicitnr deleui || Aratus post umbiticum positum in С post

sitnm reieci || 23 hipocrenem P || nunc pegasram B || 24 euolasse

B ]l belorofonten B belerofontem P ||

400 SCHOLIA IN

excusserit. Euripides Melanippeu Chironis filiam esse

astris ¡i1lation [cum esset interfecta in Pelio monte eamque

naturalem speciem conseruaret]. namque cum ab

Acolo conpressa, grauida profugit ob pudorem Pelio monte.

quam cum pater requireret, ne ei se offerret aduenienti, 5

deorum misericordia uersa in equum puerum genuit.

quam eius patrisque pietate Diana astris intulit unde

CENTAVRO nomen appareat. Chiron autem dicitur is

esse ideoque auersa caeli parte ab eo positam filiae effi-

60 B giem ut non agnosceretur. habet stellas in facie claras II, 10

in capite I, in coxa I, ad singulas aures singulas claras, in

c ollo (1l1, proximo capiti claram unam, in armo I, in

pectore I , in umbilico ultimam claram I , in genibus prioribus

duobus duas, in ungulis singulis singulas: limit

summa XVIII.> i5

Inde subest ARIES] u. 223 .

^llnnc. putant quidam esse qui Phrixum et Hellen

Colcbos portauit [pertulit]. Nebula eum his dedit aureo

uellere кaт' 'Hcюoov qui eos perferret: deinde iungit

decidisse Hellen a qua Hellespontum dictum. quam Neptu- 20

17 Catast. p. 252, 3—17

1 excuserit in excusserit corr. pr. m. in P \\ euripiden

melanipen B euripidem menalii appen P euripides dicit Melanyppen

V || 2 uerba praeter sensum schotiastae obtrusa deleui || .

3 namque cum scripsí nam cum qui С \\ ab eo tocum BP ab

eoto p II 4 compressa p cumpressa P \\ 5 ne eis se offeret

B || 6 misericordi aduersa B || equom corr. in equam B \\ 7

adastris B || 9 Ideoque auersa Breys. eoque aduersa С \\

caeli parte caeli B || 10 ciaras] ацшироОс Catast. || 11 auris

/l \\ claras] áiaaиpóv Catasterismus || 12 unam post ctaram

(clara B) addidi ex Catast. || èirt стr]Gоис a', aid (táyfuic а'

Cat. || 13 uttima clara BP1 || prioribus Breys. (ex Cat.) posterioribus

С || 14 in ungulis . . in singulie B |l duas et singu

las addidi ad exemption Cat. || 17 quidem P (?) || phrisum P1

phrysum B || eiten P || 18 colehos P colcos p cotohos B ||

portauit deleto pertutit Bücheterus mus. Rhen. nои. XIII 184

portam pertutit С \\ Nebula eum his scripsi nebulae is P et

corr. in nubutae is B |¡ 19 catbaesiodum P cata hesiodum A ||

20 a от. P II quam nessum comy ressum С ||

CAESARIS OERMANICI ARATBA 401

num compressisse. ex qua filios genuerit. Phrixum autem

perlatum Colches eius arietem immolasse pellemque eius

auream loui sacrasse. ideo eum pallere ait Eratosthenes, 61 B

quod deposito uellere aureo in caelum sit receptus. habet

5 Stellas XVIII. caput autem eius ad TAVRVM uersum spectat.>

Nigidius hunc ARIETEM dicit ducem et principium

esse signorum , inmortali autem memoria donatum , quod

cum Liber exercitum in Africam duceret, aquarum inopia

deminuebatur eius multitudo. post deinde aliquot dies

10 casu repentino apparuit Liberumque et exercitum dux ad

aquam diuinitus perduxit. ab hoc facto Liber eum arie

tem louem Ammonem appellauit eique fanum eo loco,

quo reperta est aqua, magnificum aedificauit [memorauitque]

eumque [locum] inmortali nobilitauit honore. id fai5

num abest ab Alexandria iter dierum VIIII. harenosum est.

serpentium est multitudo. quod ab harena Hammon eat

nominatum. igitur propterea aries dux atque inmortalis

nobilitatus est caeli sidera consecutus. cetera ut superius

scripta sunt refert. <ARIES stellas habet in capite I, in

20 naribus III, in collo II, in imo pede dextro I claram et in

dorso ПII, in cauda I, ***** in imo pede sinistro I:

fiunt XVI.> conuertit autem caput ad TAVRVM. ipse au

tem signis adsignatur.

Et etiam propiore] u. 234

25 <Hoc est super caput ARIETIS situm. quod obscu- 62 B

rum esse dicitur ***** hoc ei luppiter signum posuit. alii

25 Catast. 252, 18 — 253, 3

1 ea С ¡| phryxum B phrisum P \\ 2 colchus BP1 \\ arietis

P || 3 saerassed B || paltere ait Eratosthenes Bücheterus l. l.

parere ut heraôides С [| 5 capud B 6 nigius B || 7 dignatum

B || 9 atiquod P \\ 10 causa B 11 diuinitatio P1 || 12

hammonem B \\ 13 memorauitque (memoriauitque B) — honore

deteuit Buch. (decorauitque Breys.) \\ 14 locum det. Bücheterus II

15 êxandrea B \\ 16 arena P || hammon deteta h P || 18 sydera

P || 20 nanibus B \\ claram — 21 sinistro I add. т. pautto

rec. in B || 21 exciderunt haec Catasterismi uerba inro тйv KOt-

Xiav Y' еirl TOO icxioи a' |l 22 XIII B \\ capud B || 23 adsigna

tur Breysigius adsequitur С || 25 capud B \\ 26 ptenam sententiam

uet certe Mercurii iiomen excidisse ex Catast. patet ||

MABTIANUS CAPELLA 26

402 SCHOLIA IN

dicinit Aegypti esse effigiem stellis figuratam in tribus

angulis id est in trigono , et Nilum inundationem facientem.

habet siellas III in singulis angulis singulas.).

Stridentis aureas] u. 243

<Hi sunt maioris PISCIS èKYOVOi, cuius originem suo 5

loco dicemus. horum autem piscium singuli in diuersis

locis siti sunt situm inmutantes quorum alter Boreas appellatur,

alter Notius. habent inter se alligamentum continentem

usque ad priores pedes Arietis. BORIVS piscis

habet stellas XII, NOTIVS XV, linea autem qua continen- ю

tur in partem Borii stellis III, in NOTII III, ad occidentem

tres***: fiunt stellae fXXVI/> Nigidius hos dicit pisces in

Euphrate flumine ingentis magnitudinis ouum inuenisse,

uoluentes eiecisse in terram atque ita columbam insedisse

et post aliquot dies exclusisse deam Syriam benignissi- \ь

mam maximeque misericordem multaque quae ad homi

nes pertinebant [ad utilitatem hominibus uterentur] ea

dicitur inquisisse. quae quoniam louis a Mercurio saepius

laudari [nominarique se saepius] audiret quod in deos re

ligiosa, in hominibus officiosa diligenter fuerit, rogata ab 20

loue quod sibi obtanti tribui postularet, illa ait, pisces, qui

suara originem servarent, ut inmortali praemio adficerentur.

itaque luppiter in XII signis siderum splendore de-

5 Catast. p. 253, 4—12

1 Aegyptii С corr. uutgo || 5 hii B \\ maiores pisces eggoni

C: corread ex Catast. \\ 6 dicimus B || 7 situm addidi \\ immutanborius

B boreus P\\S nocius P\\9 priores corr. in prioboreus

P\\ 11 borei P || motu P\\ 12 èirl тоО

tes B

ris B

^' add. Cat. \\\Q'"Cai. || 13 eufräte С \\ 14 columba B \\ 15 atiquod

P || benissima B \\ 16 maximaeque B || misericors С corr.

Buch. || muttaque quae ad homines pertinebant Büch. ad ho

mines pertinebat quae multa quaeque (multaque quae B) С \\

17 ad — uterentur del. Buch. \\ quaeque P quae B || ulitatem

P1 || 18 quom pro quoniam Buch. \\ louis V foui С l| saepins a

mercurio O (sed s P) || 19 nommarique det. Buch. ll se saepius

det. Breys. \\ 19 quod est B \\ 20 homines Buch. || 21 optanti

P |I postulare B || illi B || piscis B || 22 semassent B || premio

B if 23 syderum P \\

CAESARIS GERMANICI ARATEA

corauit unde hodieque Syri nequ'e hos pisces edunt et

columbas deorum potestate decorant.

Tantus ubique micat] u. 251

<Ex Danae et imbre aureo natus Perseus. qui missus

5 a Polydecte rege insulae Seriphi ad Gorgonem interficien- 64 B

dam, qui accepit talaria et arpen a Mercurio. per aerem

uectus est. Aeschylus hanc arpen adamantinam a Vulcano

dicit eum accepisse. Gorgonum custodes ferunt tres uno

oculo inter se communicantes seruare uigilias , Persea au-

10 tem inter traditionem oculujn intercepisse et inTritona lacu

deieçtese. qui cum Gorgones dormientes inuenisset, caput

Medusae abscidit, tum pectori Mineruae inposuit, ob quod

a Minerua astris inlatus. habet stellas in singulis umeris

singulas claras, in dextra manu claram l, in manu sinistra

i5 in qua putatur tenere caput Gorgonis III , in uentre I , in

dextero latere claram I, in genu I, in pede I claram, in

sinistro femore claram I, in tibia II, in sinistra manu I,'

circa caput Gorgonis claras III: summa f XXVIIII. caput

4 Catast. p. 253, 13 — 254, 13

1 unde hodieque B undeeque corr. a pr. т. in undieque

P || sircne hos P syri ne quos B corr. V || dicunt B || 4 Danae

et imbre aureo uutgo Daneam et imbream Verro P danea et

imbre auerro B || perseus B f sidus P || 5 potytecte B

polideote P || insule P ( Breys. teste) \\ seripe p eripe P

seripehi B \\ 6 qui accepit Breysigius quae accepta С || tatiaria

P1 || aera B || 7 aescytus P et corr. in aescitus B

hanc arpen scripsi ex Catast. harn B ar P || damantinam P

uotcana B uulcana P

gonem С || custodem P

8 dici B || Gorgonum Breysigius öor-

9 seruare scripsi seruarent С || perse

С || 10 inter traditionem Breysigius introductionem С \\ 11 domientes

P1 || capud B \\ 12 tum scripsi cum С \\ pectore P \\

imposuit B || 13 âirt Tfjc кефаXr)с a add. Castast. \\ utrisque

umeris B singulis humeris P || 14 singulas от. Р\\ èir ' OYKWVoc

a' add. Catast. \\ 15 capud B || III] a Catast. \ eirt Tfjc ^KOiXiac

a' non agnoscunt codd. Catast. ll 16 dextera P\ ттoboc а' ацаи-

póv non agnosc. codd. Catast. \\ 18 capud B

Cata-si. || capud B \\

26*

404 SCHOLIA IN

autem et harpe singulis stellis non notatur : per caliginem

uix uidentur.>

Sidera communem] u. 258

65 B <PLIADES sunt per stellas VII, quas dicunt Atlantis

filias fuisse VII. ex quibus VI clarae sunt, I obscura. cum 5

66 B deis concubuerunt. ex quibus tres cum loue: ex Electra

Dardanum, Maia Mercurium, Taygete Lacedaemonem.

cum Neptuno duo : Alcyone ex qua Hyrieus , Celaeno ex

qua Lycus. cum Marte Asterope, ex qua Oenomaus. Merope

cum Sisypho. magnam apud homines dignitatem ю

habent quod omnibus honoribus significant.^)

Tempora laeua] u. 273

<(Haec nono loco posita est lyra Musarum, quam initio

fecit Mercurius de extensa testudine et de Apollinis

bouum cornibus intenditque chordis septem Atlantiadum 15

numero. quam postea Apollini datam, alii Orpheo dicunt

Calliopes musae filio : chordas VIIII fecit a numero musarum.

qui tantam mollitudinem eius expressif ut ad cantum

saxa arbores ferasque mulceret traheretque. qui>

cum ob coniugis Eurydices desiderium ad inferos descen- 20

«7Adisset, quam ibi esse animadvertisset < neglegentius Liberum

colere coepit solemque Apollinem * * * * dicit esse.

is adsidue nocte in Pangaeo monte adscendens , ut orien-

4 Catast. p. 254, 14-27 || 13 Catast. p. 255, 1—25

1 1*I âpirri Caí. arpes С || non addidi: fivacтpoc орйтш

Cat. || 4 stelte P1 || 5 clares B || obscuram B || 6 diis P || concubuerint

B || etedra bardanum B \\ 7 taygeten B tiageten

P || Lacedaemonem scripsi lacedaemon P tacedemon B || 8

atchione С \\ qua V quibus С f| Hyrieus scripsi ex Cat. ercus

B hercus P || celeuo B || 9 tions P || martes B || aterope B [l

ex qua — Merope cum от. B \\ cenomaus P || 10 magna B ||

111 omnibus P || 13 nono scripsi ex Cat. non С || 14 mercurios

.P1 |] extensa testadme scripsi extensitudine С || 15 intendisque

P || cordis С || Attantiadum scripsi atlantidam P atlantidum B \\

17 uumusarum P{\ 18 mottitudinem scripsi muttitudinem С | 19

mulceat trahereque B I¡ 20 euripidices С || disceudisset B \ 21

quam scripsi quae С || esset P || 22 et maximum deorum excidisse

ex Cat. patet || ínter esse et eis ras. in P: uidetur fuisse se || 23

is scripsi eis С \\ assidue P adsiduae B || ascendens С ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 405

tem solem uideret unde surgeret. Liber indignatus misit

Bacchas ut Aeschylus scribit. quae eum membratim discerpsere.

recollectis membris sepelierunt in Lesbiis montibus

eiusque lyram Musaeo dederunt louemque rogauerunt

5 ut eius memoriam astris inferret. habet stellas in utrisque

pectinibus singulas, in cacumine chordarum singulas,

in umeris singulas, in fundo I, in dorso I: fiunt УПГ>

Aut medii fulgoris] u. 281

<Hic est CYGNVS, in quem ferunt louem se trans

ió figurasse et transuolitasse in terram Atticam Rhamnunta

ibique conpressisse Nemesem, ut ait Cratinas tragoediarum

scriptor eamque edidisse ouum, unde nata sit Helena.

sed quoniam luppiter rursus in caelum in cygnum transfiguratus

se receperat, ut fuerat pennis tentus simulacrum

i5 eins sideribus reliquid. habet stellam in capite claram I,

in alis utrisque quinas, in corpore I, in cauda I, quae est 68 B

amplissima : fiunt omnes XIII.>

Oceano mersus] u. 287

<Hic nomen accepisse dicitur, quod eius exortu im-

20 bres plurimi fiant. quidam uolunt Ganymedem eum esse

quem figuratum in ministerium oenochoi et quod imbres

infundit suo sidere ******* nectar dici. habet Stellas

AQVARIVS XVIII, sed fusio aquae fit ex stellis XXXI, ex

9 Catast. p. 256, 1—14 || 19 Catast. p. 255, 15 — 257, 10

2 bahcas С || aeschyius B aescilus P || discerpere B ||

3 recotlectis membris Musae eum sepelierunt in Libethris montibus

Breys. ex Catasterismo \\ lezbiis Bp tetbiis P || rogauere

B |j 5 utrisque V utraque С || еф' екастои Trrfttwc а',

аir' акротгlТ1 оцсИшс a' || 6 cordaium V cornearum B cornaearum

P || 7 in numeris corr. in in humeris P || 9 cignus

P f| 10 attiga rhamnum tu С correxi ex Cat. || 11 compressisse

P || 12 scriptor eamque scripsi scriptorque P scriptoremque

B || natus B1 || 13 cignum С || 14 fuit B || tentus B utentus

aut uteritus P || post eius add. a P || 15 syderibus P || habens

B || èirt той траx^Xои Xсщirроv а' Catast. \\ 16 alisque P || 20

ganimedem P || 21 mimsteriumBreys. ministrum P mistrum B ||

enochoi С l| 22 sydere P \\ excidisse aliquot uerba ex Catast.

patet: fusio enim ah aquaría fact a nectar dicebatur || 23 extellis

B || ёxоиса астерагс ß', oí eíci Xацттро( Catast. \\

406 SCHOLIA IN

quibus duae clarae sunt, reliquae obscurae^y Nigidius

HYDROCHOEA siue AQVARIVM existimat esse Deucalionem

Thessalum, qui maximo cataclysme fertur relictus

cum uxore Pyrrha. et posteaquam se et uxorem suam

in terra relictos sensit orbitatem [quae] uastitatis misera- 5

tus ab inmortalibus precari coepit ut aut et ipsi interirent

aut hominum genus restitueretur. luppiter responsum

ei per sortem indicauit, ut lapides quos ante se

repperissent post se iactarent. reuersi itaque quosquos

Deucalion misit uiri fiebant , quos Pyrrha feminae. quo ю

pacto rursum hominum genus esse natum. ex quo Graece

laoe homines uocarentur. ab antiquis quidem dici AristaeumApollinisfilium.

quare nobilitatem possidere. qnem

Apollo fertur ex Cyrena procreasse, quam conpressit in

monte Orpheo, qui Cyrenis appellatur. Aristaeus dicitur 15

omnibus modis artibusque adfinis fuisse, quibus artibus

ceteros homines ad bonas fruges utilitatemque perduce-

69 в bat. isque cum caniculae signum pestiferum oriretur,

et statim praesentes fructus lacerarentur interciderentque

homines aut diuturnis morbis aut pestilentia , [aut pesti- 20

lentia] res diuinas maxime loui, parenti, Neptuno, aliis,

tempestatibus et uentis summa diligentia precans faciebat,

ne paterentur genus hominum indignis calamitatibus adfici:

Carl um est ut ab his impetran possit. itaque uenia

data constitutum est ab inmortalibus uti post caniculae 25

1 dares B || relique B || obscurae addidi

hydrochoia B || 3 thesatum С || catactismo P

2 hidrochoia P

4 posteamquam

B || retictus censuit orbitatis (orbitatem P) quae uastitatisque С

relictos sensit orbitatem qua uastitatemque Heins. apogr. \\ 6 inmortalitatibus

praecari B \\ cepit P1 \\ et от. P \\ interirent Bp

interire cepit P || 8 ei Breys. et С \\ uti С |l 9 reperissent B

10 quos V quod С || 11 pecto B' || rursus B [| esse natum scripsi

est natum P est senatum B || 12 tuoe P \\ aristeum B aristbeum

P || 13 nobilitate С corr. Breys. |l 14 eyreanea P || procreare С \\

compressit P || 15 aristheus С \\ 16 homnibus P \\ 17 ceteri С

corr. V ll 18 perstiferum B || 20 diuternis P' \\ morbis Breys. moribus

С ]| aut pestilentia add. P\\ 21 res diuinas Breys. rei diuiuae

С || toui parenti Breys. louis parentem С || 22 praecans

facebat B \\ 23 parentur B

et ab С || immortatibus B

24 iis inperari B || 25 constitutum

canículas P || post Buch. per С Ц

CAESARIS GERMANIC! ARATEA 407

exortus [stellae] uenti perflarent circiter dies quadraginta

eiusque pestilentiae uim absciderent. quapropter Aristaeus

dicitur a deis splendido loco dignatus esse. <AQVARIVS

habet stellas in capite II obscuras, in umeris singu-

5 las utrasque amplas, sinistro cubito unam claram , dextro

cubito I, in manu I, in mammis singulas, dextro «тип; in

pedibus singulas claras : summa XVÚI sed quae fusio * * *

fit ex stellis XXXI, ex quibus clarae II, ceterae obscurae.>

<CAPRICORNVS similitudinem Aegipanos habet. ab

10 eo enim est factus. habet posteriorem partem piscis sed то B

priorem caprae cornua habentis. hunc honorem adsecutus

dicitur, quod cum loue esset nutritus. Epimenides

dicit in Ida utrosque nutritos et ad Titanorum bellum cum

loue profectum. quem uictor lupiter astris intulisset,

i5 quod eius opera dei armati essent. item matrem eius capram,

et quod KÓxXov inuenisset in mare ideo piscis cauda

esse notatum. habet stellas XXVI.> Nigidius de Capricorno

sic refert. inmortali honore donatum quo in tempore Py

thon in monte Tauro speluncam haberet et Aegyptum ¡n-

20 coleret: inmortalis consilium habuisse num possint ei obsistere,

cum eis consilium Pan daret, si neque terras

relinquere uellent neque Pythonis inmanitati resistere

9 Catast. p. 257, 11 — 258, 2

1 stetlae det. Büch. || 2 aristheus P || 3 dicitur alus sptendidae

et loco С corr. Breys. || atiter stettae enumerantur in Catast. \\

5 una ctara B \\ eir' акрас X«pôc ЬeSiôc Catast. \\ crure * B \\ 1

qua P || efusio corr. in effusio a rec. т. in P \\ 8 fit P sit B : excidisse

uidetur appetlatur. ceterum idem antea tegebatur p. 405, 22

sq. || tettis P' || cetere B \\ 9 capricornus hae similitudinem B ||

hab P || 10 posсis corr. in peseis B || se B || 11 priora P || capri

B || 13 in Ida utrosque nutritos et V inid austrosque nutritero

sed С 1| at B || 14 quem lupiter uictor astris V uictorque lupiter

astris eum С || intutisset scripsi intulisse С || 15 operam B ||

iter /" || mater P1 \\ 16 KOX^OV Catast. ichotaon С || 17 notaùtum

P || кб' Catast. d 18 quod P || tempore Phyton V tempfore phico

P tempore pycho B || 20 consilium habuisse num Merketius prot.

in Ouid. Fast. p. LXXXFIII cohibuisse dum P conhabuisse

dum B cohibuisse dum eum Breys. || 21 Pan daret Merketius

pauderet С || 22 phitonis P \\ inmanitatis ./>' ||

408 SCHOLIA IN

possint, ut consulte figuras inmutarent in quam quis uellet

seu bestias seu uolucrem piscem pecudem , dum tempus

ad ulciscendum se ostenderet. namque terras relinquere

non dari potestatem inmortalibus, considere autem cum

sceleribus eius indignum deorum potestatis , sed ratione 5

impíos poenas pendere diuini consilii. itaque inmortales

mutatis figuris ignoti Typhonis ante oculos crebro uersabantur,

unde adhuc multas bestias pro deis obsernant

coluntque Aegyptii. eo Typhon conuenit et neminem deo

rum ibi uidet aduersari sibimet, uacuam terram cognouit ш

dominai i (¡bus. arbitratus deos se ueritos fuisse propter

metum dominabatur et inperitus fortunae uarietatem et

periculi instantis magnitudinem. nam post XVIII dies ut

dicitur consilio deum repentino ab dis discerptus. ob id

TIB factum hodieque quoque in Aegypto hos dies XVIII festos 15

perpetuos quodannis institueruut. in quibus diebus úquid

nascitur amplius quam eos dies non uiuit. Python autem

interficitur in templo Aegypti Memphi, ubi mos fuit solio

regio decorari reges qui regna ineunt. ibi enim sacris

initiantur : primum ut dicitur satis religiose tunicatum tauro 20

quem Apim appellant iugum portare, quem deum maxi

mum Aegyptii existimant. et eum per uicum uniim quemque

perducentes, ut labore periti existimentur: ut humaime

1 ut consutte Breys. inconsulte С \\ 2 pecodem B || 3

ostendere B \\ 4 inmortalibus Merketius inmortalium С ||

considcre Merkelius configere С \\ 6 poeuas pendere Merketius

punire splendore Breysigius poeni splendore С J immortates

8 || 7 ignoti Merketius ignotis С || tiphonis P || 8 diis P \\

9 aegypti R || 10 simet B \\ 12 inparatus ad f. uarietatem

Merketius imperitus f. uarietatis Strozzianus (teste Breys.). sed

'arma uirumque peritus' ex Ausonio (epigr. 137, 1) et ' nit iam

mihinoui \ o/férri pote, quin sim peritas' ex Ptauto (Pers. 270)

laudant || uarietate B || 14 consilio Merketius consilium С ll

a B || discertus B \\ 15 hodie B \\ 16 quid add. Merkelius \\

17 phyton P || autem от. P || 18 in templo Apidis tablonskius

|| 19 decorari Rothius in marg. apogr. cod. B decorati

R 1| 20 ut corr. in in B || relegiose B || tunigatum B tonicatum

P || 22 aegypti B || et eum (seit. Aptm) per uicum

unumquemque perducentes Buch. uicumque unum perducen

tes С || 23 ut hum. nee. scripsi hum. nee. ut С ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 409

necessitatis, crudelius quae sub eis sunt amputantur. deducuntur

a sacerdote Isidis in locum , qui uocatur abитoc

et iure iurando adiguntur neque mensem neque diem intercalaturos

[iurarent] neque festum diem inmutaturos

5 sed CCCLXV peracturos sic ut institutum sit ab antiquis.

deinde alterum illis ius iurandum inponunt sementim per

terram aquamque custodiendam conparandamque. tum

demum diademate inposito potiuntur Aegyptiorum regno.

sed ut illo reuertamur unde digressi sumus, igitur dei im-

10 mortales posteaquam Typhonem digna poena adfecerunt

— nam Panis consilio sine turba tumultuque interfecerunt

— Pana astrorum memoria decorauerunt et ei nomen

Aegipana inposuerunt, quod cum ceteri se in bestias

conuertissent. Pan se in capram transfigurasset, oppidumi5

que magnificum in Aegypto aedificauerunt idque Panopolin

nominauerunt. ^CAPRICORNVS habet stellas in

singulis cornibus singulas, in naso I claram, in capite II, 72 B

sub collo I, in pectore II, in pede priore I, summo pede

*** I, in dorso VII, in uentre V, in cauda II claras. sunt

20 in summa XXIIII.>

1 abutantur B \\ deducunturque B || 2 sacerdoti B \\ Isidis

(uet Apidis) tabtonskius eius dei Bucheterus eisidis С || uoca

tur аЬитос Hauptius notatur adyios (yio in ras. B) С \\ 3

mensem Rothius mentem С || intercalaturos se neque Rofhius

intercalandum iurarent quem in С || 4 inmutaturo B || 5 sit

Mommsenus Chronot. p. 259 ita С || 6 alterum iltis ius Merkelius

proleg. fast. Ouid. p. LXXXVIIII et Buch, aliter illius

С || inponunt Merketius imponis B inponis P \\ sementim

Mommsenus statim С statum Merketius || 7 que Mommsenus qui

С || 8 deumum P \\ 9 dii Bp \\ immortates B \\ 10 digna

Wölfftinus sed ideo С || affecerunt P \\ 11 nam Panis scripsi

quamque С

detet Buch.)

interficerunt B || (quamquam lamqu — interfecerunt

12 Pana Merketius scaа С \|\|-13 Aegipana Heinsii

apogr. aegyptii pana (pana post pana add. т. sec. in B) С \

ceteris si P ¡| 14 pan sa B || 15 aegyptum P \\ ibique P \\ 16

capricornis B \\ 17 in naso I от. Catast. |I 18 èirl траx^^ои

^' Cat. || 19 excidisse posteriore uel tate aliquid significant:

от. Catast. II

410 SCHOLIA IN

Et cum terrores] u. 291

<Hic SAGITTAHIVS , quem quam plures CENTAVRVM

putant, alii negant, quod quadrupedes esse non uideatur

, sed stans bipes sagittetur , neque centaurus ullus

sagittis usus est. bic autem homo equinis pedibus est et 5

caudam habet ueluti Satyri. hic dicitur Crotus Euschemus

Musarum nutricis filius, ut Sositheus tragoediographus

refert, inhabitasse Helicona atque Sagittarium uenatu

uitam exigere [aetatis]. qui inter Musas saepius moratus

plausu cantus earum distinguebat, id est ad pedem muni- 10

bus plaudebat quae arriderent. hunc Musae beneficio louis

astris intulere. cuius artes inter mortales mansere plausus

et sagittari. sub hoc sita est NA VIS. habet SAGITTARIVS

stellas XIII et nauis VII.> Nigidius de Croto eadem dicit,

sed non conuersatum multis, sed cum illae cantus choros- 15

que celebrarent, hunc procul abditum repentino plausu

ad pedem ferientem oblectabat canentes. ob hoc ei ab loue

inmortali memoria earum rogatu datum , quod [et] «sset

nutricia earum filius, Oceani nepos. alii eum Chironem

esse dixerunt Saturni et Philyrae filium, quod iustissimus 20

maximeque pius atque hospitalis esset, a quo Aesculapius

medicina, Achilles citbara , in astrologia Hercules, ****

2 Catast. p. 258, 3—28

2 Sagittarius V sagitta С \\ 3 quadrupe B I| uideatur B uideantur

P || 5 aequinis С || 6 6ОcpriцriC Catast. \\ 7 tragoedio

diographus С || 8 refer С \\ atque V adqui C\\ uenatu V uena

С || 9 exiger etatis (deinde tatis del. in B) С (aetatis deteui) \\ 10

earum Breys. eorum С \\ 11 quae arriderent scripsi quem alii

timerent С quod alii imitarentur Schyub. propter Catasterismi

uerba OGev opшvTec TOUTOV Kal oí äXXoi аirраттоv то аото ||

12 inter от. P \\ mortalis B \\ 13 sagittarii P \\ 14 XIII] ib'

Catast. || Croto scripsi Crotoue С \\ 15 itle С || chorus qui B cо-

rosque P\\ 17 post oblectabat uacat spat. 10 titt. in B || ob V

ab С || 18 immortali B || et post quod add. С от. V \\ 19 eum

scripsi cum С II oyronem P \\ 20 dixerunt scripsi dicerent С ||

fitore corr. pr. т. in filire in P \\ quod addidi || iustissimos corr.

pr. т. in iustissimus P \\ 21 pius scripsi plus С || aescolapius

P || 22 medicaua ante corr. pr. т. P\\ cythara B

herculis B || nomen herois excidisse significaui

astralogia P \\

CAESARIS GBRMANICI ARATEA 411

litteras didicisse dicantur. propterea deorum numero

uidetur esse relatus. Sagittarius habet stellas in ca- 73 B

pite II, in acumine sagittae II, in dextro ancone I, in

manu I, in uentre I claram , in dorso II, in cauda I, in

5 genu priore I : flunt summa XI. in summo pede I , in

posteriore genu I: flunt XIII. NAVIS autem VII stellae

reliquae sub crure similes sunt posteriorum, quae non

ostenduntur, quod Centaurus duplex sit.>

Vnguibus innocuis] u. 31S

10 <Haec esse dicitur SAGITTA Apollinis, qua Cyclopes

interfecit eos, qui louis fulmen fecerunt, quod eo telo

Aesculapius filius eius a loue esset interfectus. quam sagittam

astris inlatam memoriam uirtutis suae reliquisse.

habet stellas IIII: in summo I, in medio I, ultra II in fundo

i5 sagittae.

AQVILA haec est, quae Ganymedem rapuit in caelum

loui ministrum. est enim ea et sign um louis, quod

sola auium solis radiis non terreatur. namque ita est

spectans ad orientem pennis tensis. Aglaosthenes dicit

20 louem cum ex Naxo aduersus Titanas [cum] proficisceretur

et sacrificium faceret, aquilam ei in auspicio appa- 74 B

ruisse, quam bono omine acceptam tutelae suae subiecisse.

habet stellas IIII. ex eis media clara est.>

10 Catast. p. 259, 1—13 || 16 Catast. p. 259, 14 — 260, 2

l dedioisse B didicissse P\\ 3 ¿irl TOO TÓSou ß', èirl тflC

dKiboc ß' Catasí.

genu от. Catast.

anchcme P \\ 5 summa pede B || in posteriore

6 nauis autem VII (VII ex VIII corr. pr. m.

irí P semper corr. in VII B) stettas sub crure I posteriorum qui

non ostenduntur quod centaurus duplex sit С retique uero

septem aubtus crura similes quidem ittis sunt posterioribus

quae non ostenduntur quod centaurus duplex (omisse sit) V:

Breysigium fere in exptendo toco secutus sum fl 10 qua scripsi

quae C\\ 11 interficit B || futmem B \\ 12 aescutepius B aescotepius

P\\ 13 retinquisse B || 16 ganimedem B gamnimedem

P || 19 aglosthenis С corr. uutgo (Alghostenes F) \\ 20 natu

P1

B

cumadd._P\\ 22 omine uutgo animo P homme B || tutelle

23 his B 1eius Р\\ ката то jaécov djaaupôv a' Catast. ||

412 SCHOLIA IN

Sidera quae mundo] и. 324

<Hic causam talem habet cur astris sit inlatus. Neptunus

cum Amphitritem deligeret [diligeret] uxorem quam

haberet, et illa intellexisset, confugiit ad Atlantidem , ut

suam uirginitatem custodiret. quae cum se occulisset 5

Neptimus misit qui eam raperent , inter quos et DELPHINVM.

qui cum circa ínsulas Atlantides rimaretur, repperit

eam nuntiauitque Neptuno. quam ille persuasionibus

ad suam perduxit uoluntatem delphinoque maximos

honores in mari tribuit, quem in astris intulit consecra- 10

uitque et ipse in manu sua habere instituit ut Artemidorus

refert. habet stellas VlIII indeque musicum signum dici-

75 B tur quod numero Musarum stellas habet: in ore I, in

Xocpiqi II, in uentris pinnulis III, in dorso I, in cauda II.>

Tela caput magnisque] u. 331 i5

<Hunc Hesiodus ait Neptuni et Euryales filium , cui

donum datum, ut supra fluctus ambularet ueluti super

terram. qui cum Chio uenisset, Meropen Oenopionis filiam

conpressit. quem Oenopion ob iniuriam excaecauit et

finibus suis expulit. ipse cum Lenmum uenisset, Vulcani 20

auxilio usus dedit ei Cedaliona qui eum ferret. quo cum

ad ortus solis uenisset, a Sole dicuntur ei lumina restituta

2 Catast. p. 260, 3— 19 || 16 Catast. p. 260, 23 — 261, 22

2 hinc B1 || quur B

gere t С ditigeret add. P

austris P I| 3 deligeret scrípsi ditiuxorem

от. P \\ quem B || 4 confugit

B || 6 Neptunus V niltus С || raperet P peterent B ||

delphimum P delfhinum B || 1 circa scrípsi urcas P urca

B || l Athlantis V plantides С || 8 nunciauitque P || 9 detphino

P || maximas B || 10 in P et B || consecrauitque Breysigius

procreauitque С \\ 11 artemmidorus С || 12 in tibris

quos de amore fecit post refert add. Heinsius (cf. Breysigius

Phitot. XIII p. 662) ex Catast. || ducitur B || 13 steltam B

stelt U abet P \\ unam post ore add. V || 14 Лофгф Catast.

folia B et a pr. т. corr. ex filia P solio uutgo folio V || 16

Euripides P euripyles B Euryales F || 18 chio С || fitiam ¿is

scriptum in B || 19 excecauit A || 20 expulsit B \\ Vulcani

Kiessting. Vutcan С |] 21 Cedaliona Breysigius cabatlum С "

quo scripsi qui С || 22 ortus B hortus P \\ et corr. in a B

tuminaria P \\

CAESARIS GERMANICI ARATEA 413

esse. uersus ad Oenopionem , qui cum a ciuibus terram

absconderetur , Orion desperata eius inuentione Cretam

est profectus. ibi cum inmodicum uenaretur et ab Diana

et Latona corriperetur , ait se nullam feram in terris

5 relicturum. Tellus indignata scorpionem extulit inmani 76 B

magnitudine qui poenas magniloquentiae eius exigeret.

Orionem ob uirtutem louis astris intulit. idem rogatu

Dianae et Latonae scorpionem caelo inter astra XII locauit.>

quorum contra magnitudinem stellae quoque eorum

10 amplissimae sunt. ceterique auctores de eis haec profe

rant. Aristomachus ait Hyriea quendam Thebis uoto pe

tisse ut filium haberet. penes quem louis et Mercurius

et Neptunus in hospitio deuenerunt inperaueruntque ei

hostiam deiceret uti fflius nasceretur. cuius pelle [bouis]

i5 detracta dei in eam urinam fecere iussuqueMercurii terra

obruta unde supra dictus sit natus, quem Oriona app«llauerunt.

inlationem astris *****. similem originem re

fert Hesiodus. hic Latine lugula appellatur, quem ad

modum et apparet stellis figuratus VIII. <ORION babet

20 stellas in capite III claras , in singulis umeris singulas cla

ras, dextro cubito I obscuram, in ipsa manu I, in balteo

III, in enchiridio III claras, in genibus singulas

t oenepionem P1 \\ cibus a pr. т. corr. in ciuibus P \\

2 Orion scrípsi Opion С Oenopion V || disperata />||uentione

С corr. V \ Creta С corr. V || 3 immodicum P || ueneraretur

P || ad B \\ Diana et scrípsi Dianae С || 4 feras P1 ||

5 intulit P || inmani scrípsi intali С || 6 magnitudinem P \\ 1

Orionem от. P \\ 8 tatone B \\ inaíter P \\ astris B \\ 10 eis

haec scrípsi eisdem С praeferunt aristhomachus B || Hyriea

scrípsi uid. Munck. myth. p. 407 caubrisa С l| 13 ospitio B

hoapitio P || deuenirent P || inparaueruntque С || 14 ostiam B \\

pelte bouis P bouis pelle addita de ante petle B bouis deteui

|| 15 d*> P ¡| mercuri B \\ 16 obrupta P || ductus P1 || orion

С || apellauernnt B || 17 inlatione in B \\ tacunam indicaui (inlatus

a loue astris Breys.) || originem corr. in origenem B

18 iugala B \\ 19 figuratus scrípsi figuratis C-(' ацсшроОс Cat.

post orion add. Kórión B \\ 20 humeris P || 21 dextro humero

jP|| obscuram deest in Catast. (obscu B) l| eil' óíxpac X^'póc Catast.

|| 22 enchiridio scripsi echiridion С || f' ацаироис Catast. \\

414 SCHOLIA IN

claras, in pedibus singulis singulas: fiunt XVII. > et

iugumll. et temo II singulas claras: omnes reliquaeX stellae

obscuriores fiunt stellae XVII. aeternae balteus eius

et gladius esse existirnantur.

Cum tetigit solis] w. 336 ь

<Hunc dicunt custodem datum Europae una cum

dracone, quae utraque postea Minos accepit. eadem postea

ob medicinam Procridi muneri ab eo data, quae postea

Cephalus utraque possedit uir Procridis. quem Cephalus

ad Thebas adduxisset ad uulpem, quae Thebanorum agros ю

infestaba!,, huic enim cani fuit fatum ne ab nllo posset

interfici. item fuit et uulpi. lupiter uulpem in lapidem

conuertit, canem in caelo astris intulit.> cuius exortus

origine continetur tali, ut Amphion tragoediarum scriptor

refert. cum subito hominibus segetes delinquerent, ilico 15

missus legatus canis ad Oporam. cum uidit eo tempere

tempestiuam esse, adamauit. qui cum flagraret amore nec

posset frui, magis asperius urebatur. at homines calamitate

accepta deos adiutores inuocare coeperunt. tune

Aquilo ruisit filios adulescentes qui Oporam cani trade- 20

rent. ipse flatu suo . canis ardorem sedauit. qui flatus

etaesiae dicuntur. amoris autem memoria remansit eo

tempore quo est оттшрa , quo homines aestu mori fre-

5 Catast. p. 261, .23 — 262, 12

singulas B || sing

singulas) || XVI i

eurupae P || uno

1 singutis P В [] singulas addidi ex V (in quo in

singulis pedibus B || 2 et iugum scripsi ut iuga

С temos B II 6 ll B1 II 8 Procridi V Procride

С 9 caphatus B || possederit p possiderit BP possedit V || quem

Cephalus ad Thebas scripsi quem cum ad Thebas P quemcumque

a thebas (thabas B1) B || 10 uutpemque P \\ 11 possit P ||

12 uulpis С uulpi F" || 13 in astris B \\ 14 orige P || amphiam

С || 15 subito hominibus segetes detinquerent, ilico Breysigius

sub hominibus stetlae relinquerent tocum С \\ 16 Oporam Meineckius

dolorem corr. in doloram B doloram P Auroram ScJiaubachius

|| 17 temptatiuam P1 || amore V amorem С || 18 ad О

corr. Schaubachms \\ catamitatem P || 19 accepti С corr. V ll

adnitores et corr. a pr. in adiutores et P \\ 20 adotescentes P ||

operam С \\ 22 amoris V moris С || 23 est opera F opera est

B || quo homines aestu mori frequentissimum scripsi id est

pomatio eseu moriri feruentissimum С ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 415

quentissimum. quae autem est stella in capite eius ISIS

dicitur, quam quidam Siriuim dicunt ab ardore (alii autem

hanc esse dicunt Orionis canem eumque omnibus feris

inmitem fuisse cum Orione sideribus collocatum. habet

5 stellas -|- XX. sed CAÑIS habet stellam in lingua> I quam

CANICVLAM appellamus claram <in arniis singulis sin- 78 B

gulas obscuras, in pectore II, in pede priore III, in uentre

II, in sinistro femore I, in extremo pede claram I, in

cauda Hlt : flunt -f- XX.> situm signum inter hiemalem tro- so B

ID picum et arcticum subterraneum qui australis notius

uocatur. [quae est in lingua eius CANICVLA dicitur.]

Sic utrumque oritur] w. 342

<Hic dicitur Orionis canem fugere uenantis.> nam

cum oportebat eum uenatorem finxisse, uoluerunt etiam

i5 significare qua de causa. itaque LEPOREM eius ad pedes

fugientem finxerunt, <quem non nulli a Mercurio constitutum

dixerunt eique datum praeter cetera genera animalium

ut ****** alios haberet in uentre.> qui autem

ab hac causa dissentiunt negant [oportere] tam nobilem

1 stelt P || 2 quidem B || syrium С corr. uulgo || ardore scripsi

(cl. schol. Ap. Rhod. II 517 Ceípioc ÍITOt тшра тriv Z¿civ Zeípioc

Kai ceiptoc) odore С || 4 immitem B\\b stett P \\ 6 ciaras ante

corr. pr. т. P || èirt Trjc YXuÜTTriC add. Catast. \\ 7 priore bis

scriptum sed alterum inductum in P\\ 9 extremo pB dextro P\\r

claram от. Catast. || èwt beSioO TIOOOC add. Catast. \\ 9 \f'

Cat. || hiemale (hyemalem P) tropico et arctico (artico P)

subterraneo (subterreano P) С hiemalem tropicum et articum

subterraneum V quae Schaubachius ita expticat 'cants signum

situm est inier tropicum Capricorni, qui est /tiemalis, et circutum

antarcticum qui est australis. subterraneus auiem uocatur circulus

quod itta sidera definit quae proposita atiqua poti altitudine numquam

ex horizonte emergunt. at Canis sidus usque ad circutum

polarem fere, qui Romae est, ut ueteres definiunt, quamquam ex

ambiguo ocutorum iudicio extenditur' || 10 qui australis uocatur V

quod notium (nocium P) uocatur С

B) deteui || 15 qua scripsi aliqua С

| quae — dicitur (dicur

taporem P1 \\ ei B || 16

figientem B || 17 eique ex Hygino Breysigius isque С \\ prae

ter cetera ex Hygino Breysigius propter (praeter B) lepora

С || 18 excidisse alios parere significant Breysigius ut alios Bp

ut lios P || 19 oportere del. Breysigius \\

416 SCHOLIA IN

tamque magnum uenatorem , de quo ante in scorpione diximus

signo et postea in ipsius figura dicemus, oportere

fingí leporem uenari. Callimachum quoque accusari quod

cum Dianae scriberet laudes, eam leporino sanguine gaudere

et eos uenari dixerit. itaque Oriona cum tauro de- 5

certantem fecerunt, leporis autem hanchistoriam memoriae

prodiderunt. apud antiquos insula Lero nullum leporem

fuisse sed ex eorum ciuitate adulescentulum quendam

studio Veneris induction ab exterae gentis finibus leporem

feminam praegnantem adtulisse et ad eius partum diligen- ю

tissime quae opus essent administrasse. itaque cum peperisset,

compluris eius ciuitatis ad studium incidisse et partem

pretio partem beneficio mercatos [esse] omnes lepores

alere coepisse. ita non longo interuallo tantan) magnitudinem

leporum procreatam, ut insula ab eis occupata uide- i5

retur. quibus cum nihil uacaretur, in semine eorum

inpetu facto insulam calamitas adflixit. totius consilium

ciuitatis fuit ut [ex] eos ex insula abigerent. itaque postea

leporis figuram in astris contulissent ut homines meminissent

nihil esse tarn his exoptandum in uita, quin si-20

81 B insolenter utantur, plus doloris ex eo quam laetitiae

1 magnum B magnam p magne P || de от. P || scorpione

P || 2 dicimus P et corr. in dicemus B || oportere corr. in

oportare B || 3 fingí ex Hygino add. Breys. \\ caltimacum p

caltimatum P \\ accusari Schaub. accusare P accussare B \\ 4

scribet B || eius P eum B corr. uulgo || leporine P1 \\ gauderi

P || 5 eos scripsi deos С || 6 memoria P storiam P || 7 aput

B || 8 aduliscentutum B || 9 Veneris scripsi generis С || inductum

ex Hygino add. Breys. \\ exteris С corr. Breysigius ||

10 pregnantem B || adtutisse ex Hygino add. Breys. \\ 13 par

tem pretio benefitio (beneficio B) С partim precio pa'rtim be

neficio V- || esse deteui || taebores corr. ex tabores B \\ 14

coepisse Breys. cepisset P coepisset B \\ tamtam P \\ 15 teborum

B \\ Mi P ita B || 16 uacaretur scripsi daretur С \\ 17

impetu corr. in impetus B || adfuj P1 || 18 fuit ut eos ex ínsuta

scripsi uti ex eos ex (ex add. pr. т. sup. tin. in P) singuta С

uti uix eos ex ínsuta Breys. || 19 constituisse Breys. ex Hy

gino || 20 esse tam et quin et ex eo add. ex Hygino Breys. \\

21 ptus Breys. ex Hygino ius С ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 417

capere posterius cogantur. < stellas habet in oculis singulas,

in corpore II> in extrema cauda I <in posterioribus

pedibus singulis singulas. fiunt VII. >

Vt cum decurrens] u. 347

5 <Haec beneficio Mineruae astris inlata quaeque prima

nauis ab ea fabricata dicitur et uocalis fuisse exemplar

posteris nauibus futura. quam non totam caelo figurauit

sed a gubernaculis usque ad malum animi aequitatem

nautis factura. habet stellas XXVI, in puppe IIII, in cata- 82B

10 stroma V, in malo sumtno III, sub carina V, summa X VI l.>

Diuerso posita] u. 359

<Haec est cui Andromeda proposita erat. quam Per

seus interfecit. cuius ut memoria actus maneret ab loue

astris inlatus. habet stellas ХHI. in cauda claras duas, et 83B

i5 a cauda usque ad flexus eius V, sub uentre VI. fiunt XIII.>

Planxere ignotis] u. 366

< l lui us initium ad pedem Orionis sinisl.ru ni est, qui

кaт ' "Apaтov ERIDAISVS uocatur sed nullum exemplum

praeuertens. alus placet aequius istum NILVM appellari. 84 B

20 piscium unus a meridie fuit et subest etiam eius stella,

quae CANOPVS appellatur. qui contingit gubernaculis

Argo , qua nnllum sidus inferius reparet. ob quod terre-

5 Catast. p. 262, 21—263, 6 || 12 Catast. p. 263, 7—14 Q

17 Catast. p. 263, 15—25

1 oculis] tiiTiuuv Catast. \\ èrcl тоО сиицатос Y' Catast.

3 singulas a pr. т. corr. in singulis in P || 5 quaequae B

6 fribricata ante corr. pr. т. P \\ 7 futuram P \\ 8 a add.

Breysigius || animi aequitatem nautis factura Breysigius animi

aequitas nauis futura С || 9 numerus contra sequentia ex Catast.

desiouptus, qui taтen к1' \\ ècp ' évt 1ИiЬаX(ф e' Kai eirl тф етерш

Ъ' add. Catast. \\ catasrema P catasroma B || 12 praeposita

P || quem С (¡uod correan || 14 XIIII P || caudati B \\

ciaras * II B'\\ ß' ацаироис Catast. || ¿irô 5e Tric oùpôc тоО

KиpTtüluaToc £шс TOÓ Keveuùvoc e' Catast. || 15 XIIII P |¡

17 pedem scripsi ex Cat. tede С \\ 18 cata Aratum С \\ heridanus

P || 18 oùbeцiav bè dirobeiSiv irepi aùтoO cpépei || 19

aequius istum scripsi aequi usum С \\ 20 piscium unus scripsi

piscem (piceni B) munus С || etiam scripsi enim С || stelt P "

21 canobus B || contigit P || 22 qua scripsi quod С \\ sydus P

MABTIANUS CAPELLA 27

418 SCHOLIA IN

stris uocatur. habet stellas primo flexil HI, secundo lll,

in tertio suque ad nouissimum sepiem, quae dicuntur ora

Nüi. summa stellar; tredecim.>

Infimus Hydrochoeus] w. 382

<Hic est qui MAIOR PJSCJS uocatur , quem dicunt 5

85 B Aquarii fusionem urna ebibere. hic prima memoria кaта

BaцßúKriV fuisse fertur , in quod Derceto decidens in piscem

est transfigurata. quam Syriam deam nominauerunt.

huius dicuntur et priores pisces duo ex genere esse. quos

omnes ob eam quod Veneris esset filia honorauerunt et 10

in caelum retulerunt eaque regione pisces religose colunt,

aureos argenteosque sacrant in templis. habet stellas XII.>

[haec sunt astra siue signa quae planetae appellantur.]

Oceanum occasu] u. 396

<[Hoc est, in quo dei primum coniurationem fece- 15

runt, cum louis contra Saturnum fecit. quod memo-

86B riae non solum astris inlatum, sed etiam hominibus hoc

habere instituerunt, quod et in agonibus [sed] et in ludis

quinquenualibus coronae habetur ut foederis testem adhiberent,

itemque uates per hoc per ignem futura re- 20

sponderent, et in symposiis domibusque consecrarunt. ha

bet stellas IIII, duas in carbonibus et in base II.>

5 Catast. p. 263, 26—264, 6 || 15 Catast. p. 264, 8—15

l èrct TfiC кефаXг|с a' add. Catast. \\ 3 stett P \\ 5 PISCIS

ex Cat. addidi \\ 6 uruae B \\ KATA^CANBlCl infnisse С corr. ex

Cat. Schaub. || 7 in quod Derceto decidens in piscem partim

uulgo partim Schaub. quod faceus С \\ S quam V quem G || Syriam

deam Heynius ex Cat. Syri deum С \\ 10 honoraueruut scripsi

honorati erunt С || ea quae B || 11 cotunt aureos scripsi cotuntur

eos Ç || 12 sacrant in scripsi sacrantis С || XXII P || 13 haec —

appettantur det. Schaub. IJ quae planta appellantur Grotius || 15

du V diei С || cum iurationem P \\ fecer B || 16 ecrpáтeиcev

Catast. feit P fecit B beltum fecit Schaubachius \\ 18 in add.

pr. т. in P || sed deteui || 19 quinq. malibus P quinqueniunalibus

B ll cornae b \\ federis С \\ 20 hoc Breys. quos C|| futura F fura

С |[ 21 simposis P symposis B \\ domibusquae B || consacrarunt

B || 22 auasin B || Breys. ex schotia quodam Arateis

Latinis in codicibus Paris. et Brux. addito (uid. progr. Posnan.

1865 p. 10) ita totum tocum restitebat quod memoriae causa non

CAESARIS GERMANICI ARATEA 419

Inde per ingentes] u. 417

<Hic est CHIRON. qui dicitur Saturai et Philyrae$7ß

filius. habitauit Pelium montem. inter homines aequissimns.

magister Aesculapii et Achillis aliorumque heroum.

5 cuius hospitio Hercules usus ex pharetra delapsa sagitta

Chironis pedem uulnerauit, quo exutus inmortalitate ab

love astris inlatus. in manu t'ert quod 0HPION appellatur.

situs contra Argo. habet stellas CENTAVRVS in singulis

umeris singulas, et in cubitis singulas, in pectpre

10 Ulf, in reliquo corpore X, in pedibus II, in ueste VI, in

thyrso- IIII, in bestiola quam tenet in manu X, in capite V,

ipsius in manu II : fiunt LIII.> 88 B

Hic primos ortus] u. 429

<Hoc signum commune est quod est factum èvapY éc.

i5 oratus est autem coruus ab Apolline sacrificium facturo

deis reddendam aquam adferre de lacu quodam, quod fuit

castum, antequam uinum ostenderetur. qui cum uidisset

[et] ad fontem ticus grossos arbores habentes, uolans consedit

in eis donec maturae fierent. post paucos dies per-

20 acto sacro ille ficus comedit. cum sensisset se peccasse,

2 Catast. p. 264, 16—265, 17 || 14 Catast. p. 265, 18 —

266, 15

solum astris inlatum sed etiam homines hoc in symposiis domibusque

habere institnerunt et consecrarunt quod et in agonibus

|id est in tudis quinquennatibus| qui coronas tribunut

ut foederis testem adhibeut. itemque uates in hoc per ignem

iurantes responsa dant || 2 phylyrae B phylirae P \\ 4 aescolapii

P | aliorumque heroum scripsi ct. p. 410, 21 auctorque eorum

С | 5 hospicio P || pheretra PB1 \\ 6 exueus P || immortalitatis

P || 7 therion С \\ 8 setus P || atiter stettae enumerantur in

Cat. || singulis от. B || 9 humeris P \\ in cubitis binas B ||

10 uesti B || 11 thyso P \\ IIII orion bestoto quem B \\ 12

immo X XXXVII || 14 èvapYéc ex Cat. scripsi arcis С (quod

est fictum axupov Merketius l. t. p. LXXXX) \\ 15 oratus

Merkelius honoratus С l| Apotlini С || sacrificium facturo Mer

ketius sacrificio facto С || 16 deis reddendam aquam Merketius

de his respondenda (respendenda ante corr. pr. т. P) С ||

17 castuni P \\ 18 et deteuit Merketius \\ mature B \\ 19 peracto

sacro Merketius peractoa agro et С \\

27 *

420 , SCHOLIA IN

eripit ex eo fonte anguem. attulit cum ipso cratere dicens

ebibisse quae fuerit in fontem aquam. re cognita Apollo

coruo inter homines poenam ad paucum tempus dedit sitim

, ut Aristoteles dicit in eo libro qui de bestiis scribitur>

item Isidorus in naturalibus id est physicis memoriae ^

tradidit <ut ipse peccatis poenas daret. quem postea astris

intulit. cratera autem cum qua medio posuit angue, caudam

autem anguis in medio comma rostro adpetentem

89B neque posse 'iuxta ascendere ut bibat. babet ÀNGVIS

stellas in rostro III, claras in prima flexura VI, una ob- ю

scura. ex eis ad ultimum in secunda flexura III, in tertia

l1l1, in quarta II, in quinta usque ad caudam VIII

claras: fiunt XXVII. CORVI in cauda I spectans occasus.

qui habet in acie stellam I claram, in pennis П, in

cauda II, in pedibus singulas, ad ungues ././, flunt VIII. 15

paulum ultra prima flexura crater situs est inclinatus ad

genua VIRGINIS. habet in labris stellas, obscuras duas in

medio III, in fundo II, fiunt X. stellas in angulis XII.

Coruus autem , qui est ad ultimam eius caudam spectans

occasum, habet stellas IIII. Crater> in primo Coruus et M

Anguis <positus ad genu Virginis habet stellas X.>

Sub gemmis Procybn fulgenti sidere lucet] u. 433

<Hic PRIOR dicitur. qui oritur priusqúam MAIOR

23 Catast. p. 266, 16—25

l erepit B || fonte anguem Merketius fontem (fonte B)

aquam С || dicent B' || 2 ebibisse quae fuerit in fontem aquam

scripsi ex Catast. excidisse quod fuerit in fontem aqua С eх-

cidisse quod fuerit in fontem anguis Merketius \\ 3 pro inter

homines (hominibus B) Merk. com'. in certo mense sed schotiasta

hac catasterismi uerba expressit тф iaèv корокí èv т oî с

ávopiíiTfoic ¿irrr{|Luov ëGriKev txavóv ... || 4 (aristotiles P)

G. Rosit Aristotetis pseud. p.. 338 sq. et p. 345 tq. \\ besteis B \\

5 idem P \\ phisicis С \\ 6 paenas P || 7 cetera P \\ 8 in medio

от. B || coruo P || 9 accedere corr. in accendere B || 13 corui

in cauda I scripsi cornus in cauda C|| 14 stelt P || aciem B '

claras B\\ pinnas B || 15 singutis P \\ unguis B || II addidi \\ 17

II от. B [| 18 in add. uutgo \\ 19 cauda B \\ 20 ПИ P -UII- B \\

an in imo ? || 23 dicitur от. B \\ prius addidi \\

CAESARIS GERMANICI ARATEA 421

CAMS , qui ORIOMS CAMS dicitur eique tributum quod

studio uenandi est deditus, ob quod ursa ei proxime apparet

et aliae bestiae. habet stellas III. cuius prior est et

eidem paret ut CAMS MAIOR. ideo et PROCYON uocatur

5 quod ante maiorem oriatur. haec quae sunt [stellae] duodecim

signa Sol circulo, quarum -j- sola appellatur, in XII

mensibus *** quod et ipsae duodecim sint.>

Quique aliae stellae diuersa lege curantur

et proprio motu mundo contraria uolunt

10 curriculo exceduntque loco et uestigia mutant] и. 437 sq.

<De quinque stellis quas PLANETAS uocant ob adsiduos

earum motus *f * quinque deis adsignauerunt.)> de

his hae non quae Heraclides Ponticus refert Prometheo

pulcherrimum fictum hominem. quem cum occulisset **

i5 ****** et cupido et uitia. ut indicasset misit Mercurium

qui eum tamquam ad inmortalitatem uocaret, qui non ante

adnuit quilm potione accepta caelo receptus honoratus.

<louis est stella Phaenon, secundus Phaethon , qui cognominatus

dicitur ab Solis filio> Phaethonte qui post fulminis

20 ictum caelo receptus. hanc stellam quidam Saturni dicunt.

<tertium sidus Martis, qui Pyrois uocatur.> nam

propter maximum ignem caloremque putatur iuxta Vene-

11 Catast. p. 267, 1—14

2 Studium B || est scrípsi et С || ei proximè apparet scripsi

et proxima paret С || 3 atiae bestia B alia bestia P corrextt

Schaub. || priorem et B || 4 pares С \\ prochyon С || 5 maiorem

oriatur scripsi maiorem oria С || stettae от. P || XII scripsi ab

b ob BP II 6 signa sot scripsi signorum С \\ circula P1 \\ an qui

Zшbiaxoc appellatur ? || 7 uidetur exeidisse percurrit flipse XII

P || 11 quae С quod correxi \\ 12 tacunam indicaui: in Cat. idem

fecit Heynius || deis scripsi dies С \\ 13 an Eratosthenes pro hae

non scrtbendum? || 14 factum ante corr. B \\ 15 excidere paie

ront luppiter uirgiuem fingi iussit quae hominibus afferret

the cam in qua inerant || nitia scripsi uitio С || 17 annuit P ||

18 stett B || phenon С \\ secundum P \\ ph&tou P phethon

B || cognominatur P \\ 19 phethone B phetone P || qui addidi \\

fluminis P || 21 sydus P |j pirois P \\ nam propter maximum

scripsi nomuaximum /' non maximum B || 22 catoremque

tcripii côlori qui B cotorique P ||

422 SCHOLIA IN CAES. GERM. ARATEA

rem situs. hac ex causa petisse, quod Venerem ipse [Vulcanusj

haberet uxorem, missi de sideribus ei esset iunctus.

Pyrois dicitur a suo feruore et celeritate. <quartum sidus

Veneris, Phosphoros colore aureo, maior omnibus sideri

bus. quern Hesperum etPhosphorum essedicunt.> est au- 5

tem pes -|- et caput. ob amorem ex -j- apice rapuit et cum eo

concubuit. ex hoc caelo honoratus ex utrisque eius partibus

PHOSPHORVS et HESPERVS uocatur. <quintum si

dus MER CVRIVS (uocaturStilbon) est quidem pusillum sed

clarum : Mercurio adtributum quod isprius constituit orbem ю

caeli et stellarum et horarum. Stilbo uocatur hac ex causa.

Ostenditur autem inter circulos caeli unus qui

lacteus uocatur, quod albis nubibus [uocaturj denotetur

circuitus eius, quod luno lac effudisse dicitur cum audisset

Herculem (ilium suum non esse.> alii dicunt per Sa- 15

turnum factum cum * * * [in] lapidem ei pro loue attulit

dicens hoc esse [et] quod peperisset, quem cum ob дaturam

Saturnus non crederet eam peperisse, mamillis elatis

expressisse et ostendisse lactem iratam: effusum est

lacte: facta est circuli albi species. 20

12 Catast. p. 267, 15—23

1 ficus P \\ Vulcauus deteui |l 2 pro missi requiritur ut

3 phyrois deteta h B || quartus P\\ sydus P || 4 Cosphoros P

aureo scripsi auro P iro corr. in airo B || syderibns P \\ 5 Cosphorum

P || tate atiquid utdetur subesse est Aurorae et Cephati

fflius. ob amorem Aphrodite rapuit atiter narrât Hyginus p. 417 \\

6 pes от. P \\ capud B || apyceranuit et B \\ 1 honoratus caeto

B || eius scripsi eis B от. P || 8 phosphores B Cosphoros P |¡ sy

dus P || uocatur stitboni uocatur quemf 9 quidem pusitlum

scripsi quem post itium О \\ 10 attributum P \ his P \\ 12 ostenditur

autem usque ad finem bis posita in С \\ circuios om. priore toco

С |1 13 nibibus pr. l. P' || uocatur от. posteriors toco С ll 14 circulus

pr. t. B || lac addidi || effusisse pr. t. С || dicatur B || circum

audisse pr. l. cun audisset post. t. B || 15 suum filium utroque t.

B || perSaturnum post. l.0 ope saturno pr.t. P opem saturno pr.

t. B || 16 in от. post. l. C\\ ei] post. I. orsoP ors B \\ 17 esse post.

t. P ea se post. l. B est pr. t. С ¡l et от. post. t. С || quem cum

scripsi qui С || ob pr. t. С or post. t. С || 18 iam perisse pr. t. P iam

peperisse pr. t. B || elatus pr. l. С || 19 tactem iratam scripsi

tacte mírate С (mirata post. t. miratae pr. l. B) \\ 20 tacte facta

est от. P et pr. t. B || circutis pr. t. B Ц

INDEX

EERVM ET NOMIMVM

A 59, 34. 60, 3.

A litterae pronuntiatio 63, 14

usus in fine vocabulorum

58, 17 sq.

transitus in atias

vocates 57, 33 sq.

coniunctio cum aliis

vocatibus 58,

15 sq. et S3 sq.

A littera nomina finita 70, 7

A terminatornm uerborum

personarum quant itas 73, 2

abacus 254, l

abacus 254, 18

Abaeneria 217, 10

Abdera 224, 15

Abderitae senis atimma 30, 15

abdicatio filii 156, 3 sq.

abdicatiuum protoquium 124,

27. 127, l

ab inter se coltidentibus argu

menta 189, 18

ab isdem litteris incipientia

uerba 171, 22

ablatiui pturalis pronominum

quantitas 72, 31

abtatiui pturalis quantitas 72,

11 sq.

ablatiui singutaris quantitas

72, l sq.

ablatiui singutaris pronomi

num quantitas 72, 27

abottae 295, 28

absis 329, 19 et 25. 330, 3

absoluta quatitas 149, 4 spe

cies 89, 19 sq.

abusio 169, 17

Abydos 225, 3

Abyta 210, 14

Academia 140, 2

Acarnania 220, 14. 221, 11

accentua 65, 15 sq. 68, 10 sq.

accidens definitur 104, 20 sq.

158, 25

accusatiui pturatis pronomiuum

quantitas 72, 29

accusatiui pluratis quantitas

72, 14 sq.

accusatiui singutaris prono

minum quantitas 72, 25

accusatiui singutaris quanti

tas 71, 20

aceraus in syttogismis 98, 16

Achaia 220, 14. 222, 2

Acheron 221, 3

Acherusius specus 238, 9

Achillis insuta 227, 18

Acone 238, 8

aconitum 238, 9

de actione quatitas 148, 24 sq.

Acroceraunii montes 220, 11

et 17

Acroceraunium promunturium

207, 11. 219, 22. 220, 9

Acrocorinthos 222, 7

Acta deorum 19, 12

Acte 222, l

Actiacum titus 348, 20

actio 148, 24. 182, 15 sq.

Actium 221, 4

actiuum Grammati cae officium

56, 30

424 INDEX

actiuum uerbi genus 87, 15

acumen soni 350, 19. 354,

2'sy. 356, 23

acutus accentua 65, 24 sq.

angutus 247, 18

ad aliquid argumenta 189, 16

adamas 22, 18

adctamatio 184, 27

addictus 145, 19

addubitatio 174, 20

Adiabene 239, 6

adiectio in rhetorica 191, 10

Adiris 229, 17

admissum 148, 7 sq.

admonitio 191, 13

Adon 48, 31

Adrastia 19, 5

adquisitus tonus 349, 17. 354,

10 sq. 358, 28. 361, 17 et 28

Adria urbs 224, 22

Adriaticum mare 215, 10

Adrumetus 231, 9

adsimile 157, 28

adsocium 98, 11

adstructio oratoris 151, 32.

154, 2. 157, 7

aduerbiorum in fine quantitas

73, 24 sq.

8. Aebutius 176, 10

Aegeum pelagus 207, 9. 221,

18. 225, 9

Aegiatos 222, 3

Aegilios 217, 7

Aegipanes 233, 3

Aegipani 229, 25

Aegusa 219, 6

Aegyptia auis 47, 2

Aegyptii 39, 25. 44, 12. 301,

22. 346, 26

Aegyptiorum litterae 39, 22

commenta 28, 17

rupes 99, 34

Aegyptium mare 234, 2

Aegyptus 44, 13. 200, 9. 232,

6 et 9. 233. 7 et 11

Armonía 222, 15

Aeneas 58, 17. 213, 22

inter deos retatas 26, 27

aenigma redimicuti Phitologiae

40, 30 sq.

Aeoliae 219, 8

Aeolis 237, 2

Aeotius tropus 351, 20

Aeolus 219, 10

aequale rhythmicum genus

366, 8 sq. et 27 sq.

aequalia diastemata 357,

17 sq.

aequalitas 272, 22

aequicrurium trigonum 248, 11

aequidistautes 303, 28

aequilaterum trigonum 248,

8 et 16 sq. 254, 3

aequ noctialis circulus 304,

8 sq. 306, 18 sq.

aequinoctiatis nos. 325, 22

aequiuocum quid sit 107, 19 sq.

aequo 88, 19

aer 42, 20. aër 70, 22

luno 21, 31 sq.

Aeschines 140, 19

Aesculapius 3, 1

Aesopus 189, 14

aestas 325, 8 et 15 sq.

aestimator 145, 21 et 30 sq.

151, 24

aestuarium 229, 15

aetates hominum quattuor

260, 3

Aeternitas 4, 6

aether luppiter 43, 2

Miueruae adtributns

16, 30 sq. 194, 15

aetheria luno 45, 31

aetherius fomes 194, 4

aetherii futgores 302, 24

Aethiopes 233, 12

Aethiopia 209, 19. 233, 18.

243, 24

Aethiopicum mare 244, 25

Aethiopicus oceanus 208, 3

aethra 138, 3

aethrae circulus 194, 10

Aethusa 219, 5

Aetna 218, 20

Aetoti 221, 7

INDEX 425

Aetolia 220, 14. 221, 10 sq.

Afer 375 extr. aduot.

affectus in persuadendo quo

modo ab oratore adhibendi

sint 164, 27 sq.

Africa (regio proprie sic dicta)

230, 17.

Africa 210, t et 14 et 27.

214, 22. 218, 14. 219, 3.

229, 8 et 12 et 21. 231,

11. 232, 8 et 13. 233, 6.

326, 1.

Africae mensura 244, 23 sq.

Africanas 254 13 adnot.

Africanus iñd. Scipio

Africum mare 217, 12

Aganippe 222, 13

Agathyrsi 227, 21

aggerat 61, 29

aggestiones 46, 15

agoge mиsica 360, 2 sq.

rhythmica 364, 12

Agrippa 212, 15 et í.1. 213, 7

Agrypnia 30, 27. 41, 23

Agyllina 215, 5

ai et ae in datiuo 65, 10

Aiax 58, 16. 156, 23

aientia 102,21. 118,13. 120,

9. 122, 30.

AL litteris finita nomina 70, 11

Alaui 227, 14

Alexander Magnus 201, 1.

209,9. 223,5. 234,3. 239,

17 et 22. 240, 23. 242, 20.

347, 9

Âtexandrea 232, 8. 234, 3.

245, 1

Atexandrea Sogdianornm 239,

23

Atexandria 200, 14. 201, 14.

208, 4. 310, 4. 348, 8

atiena rebíts uerba adduntur

108, 3 sq.

aliena uerba 167, 27 sq.

allegoria 169, l

aloga diastemata 357, 11

atogi numeri 373, 1 pedes

365, 24

Atpes 207, 12. 213, 6 et 9 et

17. 214, 4 et 17. 215, 4

et 8

t Alpianus 201, 4

Attarium 312, .4 et 9

atternatae litterae 50, 21 -

alucinari 167, 19

AM terminatarum uerborum

personarum quantitas 73, 11

Amaxobii 227, 14

Amazones 228, 16. 347, 7

Amazonica pelta 214, 15

ambages 162, 11

ambigua 162, 2

ambifarium f nital 47, 22

ambo 76, 28

Ambracius sinus 221, 1 et 6

amissio 189, 18

Ammon 48,31. cfbetiam Hammon

Ammonis oracutnm 231, 21

Amnes 138, 8

amnes caelitus defluentes 7,

3 sq.

amor geminus 41, 21

Ampbiaraus 44, 24 sq.

amphibolia 152, 2 sq.

Amphion 339, 2 et 16

amphimacer 172, 7

Ampsaga 230,10ei!t3. 231,12

AN littera finita nomina 70, 16

anacamptos modulatio 360,

5 tq.

anacepbalaeosis 192, 9 sq.

anadiptosis 178, 26

anatogia 75, 11 sq,

analogiae numerorum 265, 3 sq.

analogicus numerus 260, 21

anapaestus 172, 8 et 17. 368,

4ei19«?.369, 18

airo ne(Zovoc 369, 3

air' èXaccovoc 369, 4

Anaxagoras 199, 23

Andromeda 234, 9. 306, 13.

309, 26. 311, 15ei20. 312,

8 et 10

angelicus populus 51, 16

Angelus 43, 20

426 INDEX

angulus planus 247, 10 sq.

directitineus 247, 18. directus

247, 16. obtusas 247,

18. acutus 247, 18

anguli 250, 25 sq.

Anima Entetechiae filia 4, 2

animae partes tres 259, 21.

simutacrum 41, 9

auimae puriores uti maneant

43, 45 sq.

beatorum ueterum

51, 16 sq.

fontibus emanantes

346, 12

animalia masica adducuntar

339, 6 sq.

animantium diuisiones 104,

l sq. 260, 17

aniini conceptiones commu

nes 253, 26

Anio 76, 25

annus lunaris 321, 20 sq.

Sotaris 324, 5 sq.

magnus 322, 21

anomata 96, 6 sq.

aи sit 144, 7

Antaeus 229, 13 et 11.

Antandrus 225, 8. 226, 8

autarcticae terrae 2'00, 12

antarcticus circutus 304,

14 sq. 707, 5 sq.

ab antecedentibus argumenta

157, 20. 161, 7 sq.

Antenor 216, 10

ante rem argumenta 189, 4 sq.

t antezeugmenon 180, 16

Anthropophagi 227, 21. 240, 8

anthypophora 192, 8

îiиtiae 47, 21

Antianum mare 217, 9

Antianus ager 217, 9

anticategoria 155, 17

Antilibanus 235, 14

Antiochia 235, 17. 238, 21

Antiochus 209, 3. 239, 18

Antipater uid Caelius

antipodes 204, 16 sq. 325, 16

Antipolis 216, 25

antisagoge 175, 12

antisigma 61, 2

autistes nictans 2, 2

antistitium 39, 2. 333, 21

antistrophe 179, 12

antithesis 367, 25

antitheton 177, 13

Antonius 156, 30

Aones 346, 26

Aonidum uertex 33, 2

apamia 237, 3

Apettes 196, 24

apex 98, 19

Aphrodisia 242, 2

Aphrodite 4, 20

Apis 232, 6

apocatastasis 264, 26

apocatastaticus numeras рentas

260, 11

apodictica fides 157, 1. sche

mata 249, 19 sq. cognitio

in geometría 246, 7

apodictici tropi 250, 14

Apottinis oraculum Detphlcum

221, 15. portus 221, 12.

promunturium 230, 18

Apolto cf. Phoebus Detius

Pythius Auricomus Sagit

tarius Vuluificus Ctarius

Lauripotens 5, 8. 6, 26.

10, 19. 11, 2. 12, 12. 17,

12. 141, 1. 221, 4. 237, 5

Apotto Ctarius 237, 11

Didymaeus 240, 3.

Musagefes 14, 16

pestis auctor 9, 5

auricomus 6, 29

eius cognomina 6,

31 sq.

uaticinia 5, 16

aues 334, 7

certamen cum Marsya

237, 4

ei coruus sacer 140,

29 sq. 334, 7

ei copulata Mantice

4, l

Apollineus axis 11, 27

INDEX 427

Apotlonia 231, 24

Apollonia Palaestinae 235, 4

apologi (argumenta) 189, 14

apologas Aesopi 189, 14

apostrophe 174, 17

apotheosis 40, 13

appetitus mortis 224, 3

Appius Ctaudius 64, 4

apputsus melions 6, 15

aprugnus 49, 23

Apronius 180, 11

Aputi 214, 13

(Aputia 214, 11 sq.)

(aqua rerum principium51,22)

in tustratione 41, 9

Aquarii cratere fluens

310, 1

Aquarius 306, 30. 310, 2.

312 5 313 9

Aquilá 306, 25. 308, 2. 309,

27. 311, 8. 312, 4

Aquiti 45, 13

aquilo 228, 1. 309, 21

aquilonia signa 309, 21 sq.

Aquitania 228, 19

AR titteris finita nomina 70,

19

Ara 310, l

arae Herculis Liberi Atexandri

M. 239, 24. 241, l

Arabia 200, 17. 201, 2. 209,

14 et 16, 234, 8 et 14 sq.

234, 21. 235, 3

Arabici halatus 52, 8

Arabious sinus 209, 7 et 10.

242, l

Aracynthus 221, 11

aratri curui puer 48, 30

arbor nauis 47, 30

arca 58, t

Arcadia 44, 18. 343, 16

Arcadica ratio 142, 8

Arcadicum sapere 195, 30

Areadicus 142, 8

Arcas 4, 32. 11, 15. 245, 22

Arcesitas 51, 27

Archimedea manus 198, 7

Archimedes 51, 21. 198, 18.

318, 4

eins sphaeral98,

7

Architectonica 332, 32

archiuum superum 19, 10

in arcibus tempta Mineruae

195, 3

arcticus circutus 304,4. 305,24

Arctoa conuersio 200, 8

tumma 204, 15

Arctophytax 307, 20.

Arcturus 200, 20. 309, 23.

310, 20

arcuta 58, l

arcus Dictynnae 46, 12

Árdea 215, 22

Arethusa 222, 13

Argaeus mons 239, 3

Argiletnm 68, 16

Argiona lani uxor 3, 4

Argo 307, 1. 308, 4. 309,

29. 311, 14. 312, 3

Argotis 220, 15

argumenta 156, 32. 157, 8 sq.

- 158, 33 sq. 188, 23 sq.

argumeAatio 188, 22. 166, 14.

184, 4

argumentum 185, 17

a nota uet etymotogia

159,14

apartet58,28«y.

a maiore ad mi

nus 159, 3

a scripto 163,

9 sq.

ab auctoritate

163, 13 sq.

Argyrea 241, 15

Ariadne 309, 24. 311, 2 et 22

Aries 305, 3. 306, 19 et 21

et 26. 307, 16 ei 28. 312,9.

313, 14. 324, 15 sq. 325, 14.

Arimaspi 227, 22

Arimphaei 228, 13

Arinis uxor 155, 26

Arion 339, 2

Arionia chetys 339, 22

428 INDEX

Aristoteles 51, 24. 258, 14.

98, 13. 101, 14

Aristoteticus 101, 14

Aristoxenus 51, 20. 346, 21

Arithmetica 16, 22. 246, 6 et

12. 254, 14 adnot. 254, 15.

257,1. 296,4adiioi. 364,18

arma eloquentiae 138, 23

armata Minerua 194, 3

Armenia 201, 6. 227, 16. 234,

20. 236, 22.

Armeniae ambae 238, 18.

portae 236, 13

Armenia maior 238, 22 sq.

Armipotens 255, 4

aroma 31, 25. 41, 4. 42, 3.

- 52, 6

Arpi 216, 10.

arradere 196, 19

arrbythma tempora 365, 5

arrhythmon 364, 10

arrigere aures 171, 16

Arsia 220, 7

Arsinoe 232,3. 234,12. Cyrenaicae

231, 23

Arsinoita 233, 22

arsis 364, 4. 365, IT. 367, 1

Artabrum proimmturium 206,

19

Artemidorus 206, 15eit7. 207,

14. 208, 10. 234, 1

Artes 39, 28

a Mercurio inuentae

14, 30

Mineruae curae 194, 21

e Graecia Romam migrarunt

195, 11

artia diastemata 357, 15 ,

articuli 59, 15. 61, 22 et 31.

62, 25

uerborum 118, 1

quaestionum 187, 30

artifîciatia argumenta 189,

2 sq.

artificiosa disposítio 166, 14s;.

as 82, 3 sq.

AS titteris finita nomina 70,

25

ascensus figura 180, 3

Asclepiades medicus 347, 19

et 27

Asia 210, 1 et 26. 225, 1 et

3 et 5. 226, 16. 228, 13.

233, 7. 237, 18. 238, 19

Asiae tongitude 239, 5

mensura 244, 24 sq.

Asia (minor) 236, 19

Asiatica iuris dictio 236, 6

Asiaticum mare 236, 18

asomatus profatus 54, 17

asperae 170, 12 sq.

aspiratio 62, 4

assecutor 338, 18

assertio 33, 30. 48,8. 149,1.

56, 21. 185, 15. 200, 1

assertum 149, 3. 201, 21.

202, 15. 203, 13

assimite uid. adsimile

associus uid. adsocium

assuttus Cupidinis 297, 19

assumptio 133, 7 sq.

assumptiua quatitas 149, 5

eius partes 149,

12 sq.

Assyria 234, 21. 243, 15

Assyrii 239, 6

astra 303, 25

Astraea 301, 3

Astraeus 303, 25

astrificus peplus 197, 27

astriger thalamus 332, 11

astrígera sedes 299, 17

astrigeri dei 25, 1

astrigerum caetum 49, 5.

296, 2

astriloqua puetla 300, 5

astriluci diui 332, 17

astrisonus 341, 4

astrites gemma 22, 5

Astrotogia 296, 4 adnot.

astronomi officium 57, 3

Astronomía 197, 2. 331 adnot.

Asturum conuentus 212, 11

Astypalaea 207, 2

asymmetri lineae 251, 23

INDEX 429

Athanasia 39, 5 et 23. 40,

11. 41, 5 et 24

Athenae 99, 10. 101, 21.

139, 14 et 34. 140, 8. 222,

10 et 12. 301, 25

Athos 223, 16

Atlantes 232, 17

Attantiades 15, 26. 255, 15.

332, 24

Attanticum litus 228, 19

mare 232, 9

profundum 210, 2

Attanticas oceanus 211, 8 et

23. 229, 8

Attautides 47, 13

Attas 229, 16

atomos 42, 18. 51, 22. 364, 16

(atramentum) 55, 16

Átropos 19, 8

Attagenus sinus 240, 12

attentas auditor 184, 7

Attica 54, 30. 100, l et 29.

222, 11. 225, 23. 226, 3.

Atticae creagrae 374, 13

Attice 220, 15. 222, 7

Attici 44, 14

Atticissare 198, 25

Attis 48, 30

Attius 67, 28

Auchetae 227, 19

ab auctoritate argumentum

163, 13 sq.

audacter 97, 9

auditores 182,17. 184, 2 sq.

auditorum genera 145, 15 sq.

Aues 231, 10

aues augarales 4, 12. 12. 4

Augitae 232, 23

augarates atites 12, 4

angurata omina 43, 7

Augustus 208, 22.

autica dutcedo 338, 7

suauitas 348, 1

Anlis 226, 6

Aulocrene 237, 5

Aulus uid. Hirtius

aurata uox 139, 29

aurata arena 211, 19

auratus amnis (Sot) 7, 11

auri flamma 198, 1

aurigo 7, 27

auricomus Apotto 6, 29 ,

Aurora 31, 28. 52, 26. 337, 5

Ausoniae schotae 101, 16

Âusonium mare 219, 15

Ausonius = Latinus 101, 16

auspicia 26, 18. 61, 15. 200,

17. 307, 16

austratis circutus 304, 14.

309, 5 et 1

austrina signa 309, 19

Autoclus 216, 3

Autunmus 22, 16

axioma scholicum 98, 9

axis caeli uet mundi 50, 11.

228, 2. 263, 19. 303, 8

azoni del 18, 26

B tittera 60, 18

Babytonia 234, 18. 236, 1.

243, 14 sq.

Bacchici soni 371, 22

bacchii unde dicti 371, 22.

bacchius 372, 23

ab ¡ambo 370, 12.

371, 2

a trochaeo 370, 10

et 19

duplex a trochaeo

371, 7

duptex ab iambo

371, 9

medius 371, l

Bacchus 298, 22. 371, 23

Hymenaei pater 1,13

Bactra 239, 21

Baetica 211, 9 et 16. 212,

2. 229, 9

Baetis 326, 3

Bagrada 231, 2

balantes 345, 4

Baiarides 218, l

Baleares 216, 19

barbarica toca 226, 13

barbaricae formae 97, 18

barbiton 340, 19

muttiforme 342, 7.

430 INDEX

Barbyta 242, 6

t bardi 224, 3

Bargilus 235, 15

beatorum animae 51, 17

Bebrycia 238, 2

bello praeest Mineiua 194, 14

Belus luppiter 243, 20

benë 97, 6

Beneuentum 216, 10

Beotia 220, 15 cf. Boetia

Berenice 231, 23

Berenices crinis 200, 10

Bessi 224, 5

bibtiotbecalis copia 40, 9

bilanx libra 47, 50

binarius numerus 259, 24 sq.

bipedale 109, 27. 113, 29

bipedia 104, 14

birrus 107, 25

Via 73, 25

bis ex omnibus 357, 7 et 27

bis diapason diastema 357,

27 sq.

Bithynia 237, 19. 238, 3

Bithynus 238, 3

Btascorum ínsuta 216, 22

Blemmyae 233, 1

Boetia 221,16. 225,21. 226,3

Boeotia uid. Beotia 220, 15

Boetiae 222, 12

bonitas uocis 182, 23 sq.

Bootes 27, 10. 299, 22. 307,

21. 309, 23. 311, 4 et 8 et

17. 312, 12

Boreas 214, 11

Borystbenes 227, 18 et 20

Bosphorus 238, 7

Bosporos 226, 23

Bosporus 227, 4 sq.

Bostar 155, 26

Bracarum conuentus 212, 11

Bracata Gallia 213, 5

bratteae auri 340, 6

bratteatae comae 22, 20

breues syltabas continuare

vetitum 171, 25

Brittania 200, 28. 201, 15.

228, 20. 326, 8

Bromiales 297, 14

Bromius 100, 8. 137, 13

332, 23

brumalis circulus 304, 12 sq.

306, 27 sq.

brumatis dies 314, 1 sq.

nox 314, 3 sq.

Brundisium 207, 11

Bruttium 214, l et 9

Bulla regia 230, 16

Buthrotum 221, l

Byblius Adon 48, 31

byssns 31, 16

Bysacium 231, 6

Byzantium 224, 19

С tiftera 59, 31. 60, 31

С terminatarum uerbi personarum

quantitas 73, 21

cabaltus Gorgoneus 33, 1

С terminate nomina 71, 13

cacempbaton 171, 14

cacumina = accentas 68, 14

(Cadmus 26, 27)

caduceus (5, 12. 36, 34)

A. Caecina 176, 9

Caeciniana 176 7

Caeculus 216, 8

Caetius 155, 22

Caetius 165, 24

Caelius Antipater 209, 17

Caetulum 310, 1

Caesar 146, 2, 155. 12. 160,

7 et 9. 174, 15

Caesaraugustanus conuentus

212, 11

Caesarea 230, 8 et 11

Caeearea (Mazaca) 239, 2

Caesariensis Mauretania 229,

10

caesum in orations 1-76, 15

calami 346, 25. 347, 8

catcei louis 19, 28

Innonis 20, 15

Solis 22, 27

ex papyro 31, 23

Caleon 221, 13

catigosus 296, 12

Catidonia situa 229, 1

INDEX 431

Calliope 1, 17. 12, 24. 32,

31. 40, 1. 58, 28. 332, 4

Calirrhoe 222, 11. 235, 10

Callode 218, 2

Catpe 210, 14

Calydon 221, 8

calymma 20, l

Camarina 219, 3

Camena I, 3. 33, 4. 53, 7.

54, 23. 343, 7

camera 197, 12

Campania 201, 5. 213, 28.

215, 15

Campasantes 232, 23

Canaria 244, 11

Cancer 22, 8. 305, 5. 307,

29. 308, 6. 311, 1. 312,

20. 315, 6. 324, 11. 325,

7 et 10 et 15 et 17 et 23.

327, 10. 330, 4

candicare 256, 18

canícula 307, 1. 309, 28.

311, 6 et 10 et 13 et 26

cannulae 55, 6

Canopicum ostium 232, 11.

233, 16. 234, 4.

Canopus urbs 232, 11

Canopus 200, 10 et 14. 205,

22. 232, 11. 233, 8. 241,

28. 299, 24. 310, 3

cantica 348, 13

cantilena 362, 14 sq. perfe

cta 364, 2

Capella 27, 6. 53, 5. 193,

24 adnot. 98, 3 adnot. 254,

13 adnot. 296, Ь adnot. 298,

30. 374, 23 extr. adnot.

caperatus 167, 20

Caphareus pronranturium 226,

t

Capotes 235, 20

Cappadocia 207, 9. 238, 17

et 23. 239, 5

Capra 309, 13. 312, 2

Capraria 216, 20. 217, 7.

244, 10

Capreae 217, 12

Capricoruus 306, 28 sq. 308,

3. 312, t et 22 sq. 313, 8.

315, 7. 325, 13 et 17. 327,

10. 329, 26

caprigenum tergus 55, 8

capsae 174, 6

capteututae 136, 27

Capua 214, 18.

Caralis 207, 4

Caralitanum promunturium

217, 23

Carambis 208, 6. 238, 13

carbaeina uolumina 39, 19

Carbyle 242, 5

Caria 237, t et 9 et 15

Carmania 242, 23. 243, l

Carmentis 44, 18

Caraeades 98, 17

caro -76, 24

Carpathium mare 207, 3.

236, 18

Carpi 231, 4

Cartenna 230, 7

Carthaginensis375ea:ir. adnot.

Carthaginensis conuentns212,

10

Carthaginiensis 354, 13 adnot.

Carthago 231, 3 et 16. 232,

10. 326, 1

Carthago noua 211, 13. 212,

17. 216, 19

Carystos 226, 7

Casius mons 235, 18

Caspiae Portae 236, 13

Caspium mare 209, 2. 228,

16. 239, 7. 240, 6

Cassandra 169, 27

Cassiepea 308, 20. 309, 25.

311, 21.

Castalius fons 221, 16

Castor 81, 14

Castores 51,3. (23,21) 51,13

Castoris 81, 14

eastratus 168, 15

Castulo 212, 6 et 19

Catabathmon 232, 4

catachresis 169, 16

Catamitus 103, 13

432 INDEX

categoriae Ârístotelis 98, 12.

decem 102, l sq. 109, 17 sq.

Catitina 70, 8. 162, 22. 165,

27. 176. 21

Catittus 215, 5

Catina 218, 22

Cato 146, 1. 155, 11. 181, 2.

231 2

Catutlus 56, 22

Caucasei montes 239, 7

Caucasius Taurus 243, 11.

Caucasus 236, 13

a causa argumenta 189, 5

causae natura 155, 14 sq.

ductus 155, 28 sq.

causarum genera 145, 21 sq.

153, 19

causatio 150, 28. 153, 19

causatiua nie 258, 11

causatiuum litis 156, 21 sq.

a causis argumenta 157, 22.

161, 27 sq.

cauitla 137, l

Caycus 237, 17

cautio 347, 27

Cecaumenae 8, 25

Cecropiae cathedrae 295, 26

Cecropidae 137, 12. 332, 14

Cecropius 295, 25

Cecrops 100, 29

Cedro perlita papyrus 39, 19

Celaene 237, 3

Celeritas fitia Solis 18, 8

Centaurus 307, 2 et 23 et 25.

309, 16 et 29. 311, 18 et 24.

312 t et 5 et 7 et 9

centrale circuit 249, 9

centron muudi 302, 21

teltus mundi 317, 2

centrum 253, 19

Cepheus 306, 3. 309, 25.

311, 16 et 20 et 27. 310, 21

cera 181, 27

fago iluta 55, 16

Ceras chryseon 224, 19

Cerauniorum tumen 20, 6

ceraunos 22, 6

Ceres 17,11. 18,6. 24,5. 71,5

Ceraunius Caucasus 236, 15

cernentia 118, 12 sq.

cerritus 167, 19

certamina gattorum 47, 8

cerua Lnnae sacra 46, 16

cerui fistutis capiuntur 348, 7

Ceteus 311, 16

Cethegus 66, 24

Cetus 306, 30. 307, 26. 309,

29. 312, 13 et 15

Chalcida 226, 6

Chatdaea 236, 2

gens 243, 14

miracuta 41, 8

Chaones 220, 18

Chaonia 220, 19

chaos 341, 29

charis 331, 13

charites 38, 24

Charybdis 168, 24. 215, 13

Chelae 310, 10

chelys 14, 33. 340, 19. 342, 4

Arionia 339, 22

louis enneaphthongos

19, 22

, Latoia 53, 4

Pindarea 33, 5

Cherronesus 225, 4. 226, 12

Chimaera 236, 16

chirographum 163, 10

chius 208, 5. 225, 7

chtamys 3, 16. 374, 19

chordacistae 346, 29

chordae 359, 12

chorii 373, 1

chroma modutandi genus 459,

16 sq. 362, 9

chromatica diastemata 357, 15

chromatice 349, 9. 363, 2

chromaticus tropus 354, 19 et

23. 359, 16 sq. 363, 2

Chrysea 241, 15

Chrysippus 98, 16

Cicero 106, 3. 140, 3. 141, 28.

142, 26. 148, 24. 155, 11.

159,16. 165,26. 167,4ei22.

174, 18. 175, 9ei14. 177, 15.

180,3. 183,16. 187,28.188,16

INDEX 433

Cicones 224, 7 240, Í5

cicuta 345, 2. 343, 16

geminata 340, 3

Citicia 234, 21. 236, 3 et 4.

238, 20.

Cimbricum promunturium 208,

24

Cimmerii 228, 16

Cimmerium tatus 227, 5

Cimmerius lacus 227,3. 238,14

cinnama 326, 26

Cinxia luno 42, 10

circa rem argumenta 189, 11

et 15

Circeia habitatio 215, 16

circi organici 33, 19

circuitos terrae 205, 26 sq.

circuti mundi 303, 6 sq.

ptanetarum 317 sq.

eorum spotia uel intercapedines

49, 30. 302,

18. 308, 25 sq.

Sotis 324, 9 sq.

circutorum caelestium interstitia

308, 25 sq.

circutus 247, 20

circulas integer 249, 7 sq.

circumstans modulatio 360,

6 sq.

circumferentia'249, 8 sq. et 16

per septem circumstantias ar

gumenta 189, 7

cirrati 97, 26

Cirrha 33, 3. 221, 13

Cirrhaei recessus 6, 4

Cirta 230, 15

ci thara 346,24. 347,5. 348, 2 ei 9

Clarius 9, 4. 13, 11. 14, 22.

98, 3. 237, 11

Claudius Imperator 61, 2

Appius 64, 4

clauis 83, 17

ctausutae 171, 10 sq.

quos pedes admittant

172, l sq.

Cleonaei rictus 23, 25

ctepsydrae .314, 7 sq. 318,

25 sq.

MAUTI'ANUS CAFELLA

cliens 185, 4

climata 318, 13 sq.

oeto 325, 29 sq.

caeti quattuor 29,12

climax 180, 3

Clio 12, 24. 34, 7

Ctodianae insidiae 149, 9

Clodius 144, 3. 147, 21. 148,

23. 149, 15. 175, 11

Clotho 19, 8

Cluentius 166,29eШ. 174,22

Cluniensis conuentus 212, 11

Clypea 231, 4

Cnidus 61, 22. 208, 4

Coene 219, 5

coercitio 216, 14

Colchica fiducia 30, 17

colon 176, 12 ei 28

Colophon 237, 11

color 247, 7. 359, 18

orationis 156, 18

colorabilis tropus 354, 20 sq.

colorare uocem 183, 2

Colubraria 216, 19

Columbaria 217, 8

coluri circuli caelestes 304,

19 sq. 307, 12 sq.

comma 172, 24

Commagene 234, 20. 238, 18

comminuere caput 24, 15

commotio auditorum quot

modis fiat 164, 27 sq.

commune genus uerbi 87 20 sq.

communio nominis 179, 24.

communia sytlaba 69, 9 sq.

comoedia 189, 13

comparatio 149, 29 sy. (=compensatio)

'

a comparatione argumenta

157, 22. 162, 11 sq.

comparatiua qualitas- 147,

28 sq.

compensatio = comparatio

149, 29 sq.

(complexio 179, 17)

eomptexiua comunctio 67, 26

composita spatia 357, 8

28

434 INDEX

compositi inter se иumeri

282, 20 sq.

compositi per se numeri 268,

9 sq. inter se 268, 10 sq.

compositionis praecepta 169,

22 sq.

compositiua quatitas 356, 1

concentus (ephaerarum) 6, 25

conceptio 181, 7

conceptiones animi commu

nes 253, 26

conceptae 139, 23

coneessio 149, 13. 187, 8

191, 11

couchae 337, 11. 343, 8

conciliatio 157, 2

conciliatio animorum quot

fiat modis 164, 1 sq.

(conchisio 129, 15 sq.)

per confessionem propositio

187, 9 sq.'

Concordia 41, 32. 258, 18

condicionatis Syttogismus 102,

26. 132, 29 sq.

conditores urbium 215, 21 sq.

confinis conctusio 129, 11.

250, 23

confirmatio 183, 30. 188, 24

conflictus 147, 11. 152, 24.

153, 30

conexio fig. 179, 17

coniectura 144, 7. 147, 18

coniecturatis uirga 4, 12

coniugata aid. a coniugatis

a couiugatione * argumenta

189, 22

coniugatio uerborum 87, 14

coniugationes tres 88, 3 sq.

coniugationum indectinando

formaetrigintasex88, 22 sq.

coniugatio prima 89, 9 sq.

secunda 90, 17 sq.

tertia correpta 91,

18 sq.

tertia producía 92,

8 sq.

a coniugatis argumenta 157,

20. 159, 20. 189, 23

coningia sacra 2, 12

coniunctarum tertia 350, 5

coniunctarum extenta 350, 6

uttima 350, 7

a coniunctis argumenta 157,

20. 161, 2 sq. 189, 20.

190, 2

coniunctionum quautitas 74,

, 19 sq.

conp cett. uid. comp

conquestio 192, 22

Consentes dei 17, 22

a consequentibus argumenta

157, 20. 161, 11 sq. 189, 20

consili 78, 27

consistoriumlouis 19,4. 24,18

consonantes titterae 57, 25.

59, 50

constitutioues 143, 31

constitutiones (= status prin

cipates) 153, 18 sq.

c(onsut 159, 16

consutares Romulei 196, 13

a consummatioue argumenta

189, 11

Consura 219, 5

Consus 18, 16

contentio 183, 22

continua quantitas 113, 20

uox 353, 5

contradictor 151, 5

contraria 118, 8 sq.

contrariae leges 152, 20

a contrario argumenta 157,

20. 160, 21 sq. 189, 15

controuersia definitiua 148, 6

controversiae deliberatiui et

demonstratini .generis 153,

21 sq.

conuenientia diastemata 357,

14

couuersio districta in atiquem

174, 17. 179, 12

in diatectica 116,

12. 124, 30

rhetorica 174,17.

179, 12

masica 364,3 l

INDEX 435

compositi" per se numeri 280,

20 sq.

conuenieutia 357, 22

conuentus iuridici 212, 3 et 10

conus 253, 8 et 13

copiose ornatequedicere 167,8

copulae 367, 15

copulatio flg. 178, 15

per coputam 371, 12

Cora 215, 4

corax 140, 25

Coraxicus Caucasus 236, 15

Corcyra 207, 11. 225, 10

cordacistae 346, 29

Cordubeosis conuentus 212,4

Corinthns 221, 24

Cornetiae 160, 11

Cornetius 144, 8. 166, 20.

174, 23. 209, 15 et 19

cornibus 77, 17

corniculata Luna 262, 18

cornu = coruui 77, 13

cornubus 77, 15

coruuis 77, 21

Corona 310, 25. 311, 2 et 7

et П et 22

corporatio 259, 4

Corsica 214, 24. 216, 25 sq.

217, 13

cortina 334, 6

Coruiuus 141, 3

Coruus 306, 23. 309,28. 334,7

Cous 208, 5

crassitude numerorum 270,

25 sq.

Crataeis 215, 12

Crater 306, 23. 309, 27. 311,

13. 312, 7

creagrae Atticae 374, 12

crepidae 5, 30. 197, 6

crepitacula4,24. 340,9. 348,11

Creta 225, 12 et 15 .

Cretensis Thaies 348, 2

Cretes 225, 15. 347, 5

creticus 372, 14. 373, 15

crinatis spicus 337, 13

criniti sapientes 338, 23

crispa inflexio 168, 8

cristae cum aprugnis dentibus

49, 23

tergeminae 194, 13

critici 56, 29

crocodilus 47, 30

crocus 4, 10. 237, 9 337, 10

Croesiae gazae 196, 6

Crotona 220, 1

crystatlus 22, 18

С S tittera a Ctaudio inuenta

61, 2

- Ctesiphon 243, 22

cubi 266, 7 et 14

cubitatis mensura 301, 9

cubus 253, 9 et 13, 263, 20.

264, l.et 3 et 9 sq.

cutteus 153, 1

Cumae 44, 23. 180, 15

Cumaea Sibytta 44, 20

Cumanum antrum 5, 22

cumulus 331, 17

cunabula 198, 15

Cuniculariae 217, 14

Cupido 5, 3. 41, 33. 297,

20. 299, 5. 337, 13. 338,

18. 343, 24

cupressus Situani 138, 12

Curetes 225, 15

Curetis 225, 16

curiates louis 26, 30

curiae 140, 5

Curiatius 65, 27

Curitis luиo 42, 16

cursor Mercurius 11, 27

cnrsu ueloces Trogodytae

244, 1

cursus astrorum 27,5. 32,25.

48, 15. 301, 11

Curubis 231, 5

Cybebe 264, 11

Cybele [3, 3]

Cybeteia tympana 46, 12

Cyctades 226, 8

Cyctops 69, 11 sq.

cycticae disciplinae 374, 17

cycni Hyperborei 348, 9

cycnus 334, 7

Cycmis 311, 11 et 15. 312, 4

28*

436 INDEX

Cygnus'306,12. 308,1. 309,25

cytindrus 253, 8 et 13

cylindrus gemmans 198, 29

Cytlenides 336, 10

Cyltenius 3, 8. 4, 29. 5, 1.

6, 24 et 33. 8, 13. 11, 1.

12, 24. 13, 6. 14, 19 et

23 et 26. 15, 24. 16, 9 et

27. 18, 12 et 26. 28, 2 sq.

29, 11. 46, 17 sq. 51, 12 sq.

52, 19. 54, 29. 100, 5.

141, 4. 193, 3. 198, 23.

245, 27. 255, 2. 260, 4.

296, 16. 302, 8. 63, 5

Cynos sema 225, 5

Cynthia 341, 17

Cypris 1, 11. 3, 18. 14, 24.

198, 2. 338, 17

Cypros 236, 4

Cyprus 207, 2

Cyrenaica 244, 24 ¡

Cyrenaica regio 231, 21

Cyrene 231, 22 et 24. 325, 31

Cyrnos 217, 1

Cythere 343, 6

Cytherea 245, 20

Cythorus 238, 15

D litterae pionuntiatio 63, 19

Daci 227, 13

dactylica 366, 7 sq.

dactylicum genus 368, 1

dactyticus 369, 3

per iambum 373,10

in bacchio incidens

extrochaeo

373, 11

per bacchium ex

iambo 373, 12

per chorium 373,

13 sq.

dactylus 172, 8. 368,3. 369,16

Daedalus 196, 25. 215, 4

Damascene 234, 17

Damon 347, 22

Danae 215, 22

Danuuius 227, 11

Dardani 223, 12

Dardanus 215, 4

Darius 226, 24

datiui pluralis pronominum

quantitas 72, 31

pluratis quantitas 72,

10 sq.

singularis pronominum

quantitas 72, 23 sq.

singularis quantitas 71.

18

decani ЬЪ, 6

Decapolis 235, 12

decas 264, 21 sq. 265, 24.

266, 9 et 10 et 13.

dectaratiua pars sententiae

102, 14. 123, 21. 135, 25 sq.

dectinatio nominum 75, 25 «f.

uocabulorum (h. e.

translata significatio)

167, 28 sq.

decreta pubtica ad lyram recitata

347, 16

decussare 51, 5. 304, 27

dedicatiua pars seutentiae

124, 26 sq.

deducti numeri 372, 16

defectiua 88, 23

defectus Lunae 323, 2 sq.

Sous 318, 9 sq.

detmitio 247, 19. definitur

105, 8

a definitione argumenta 189,9

deflnitiua controuersia 148, 6

deformatio 175, 7

dei 42, 27 sq. (cf. deorum)

aerii ctt. 301, 2

t= astra 36, 9. 301, 19

azoni 18, 26

duodecim 17, 8. 342, 18

fatales 300, 27

minores (45, 24. 138, 8.

257, 6. 301, 2. 338, 23)

nouensides 17, 27

pubtici 18, 23

ruricolae ctt. 332, 16

septem residui 17, 13

tellustres 257, 6

tres 50, 25

num fato regantur 13, 28

INDEX 437

deieratio Pythagorae 29, 13

Deiotarus 164, 6

Deliaca cithara 346, 23

Deliacus 16, 6. 138, 14

fatus 11, 9

deliberatiui generis controuersiae

153, 21 sq. ."

detiberator 145, 18 et 29 sq.

deliquia solis 200, 26

Dethis 4, 11. 6,27. 11,16. 12,5.

13, 3. 14, 13. 51, 12. 64, 21.

98, 1. 99, 4. 300, 22. 332,

32. 333,27. 342,25. 345,28

Delos 5, 28. 71, 22. 226, 8

Delphi 346, 23 ,

delphini 348, 12

Detphinns 309,26. 311, 11

Delphos 221, 14

Detta 233, 15 et 22 et 26.

Deltoton 307, 17. 309, 25.

312, 11

Demipho 179, 3 sq.

Democritus 51, 23. 224, 17.

иid. etiam Abderites

Demodamas 240, 3

demonstratiui generis controuersiae

153, 21. 154, 24 sq.

Demosthenes 140, 4

dendrites gemma 22, 13

denominatiue 117, 20

Denseletae 224, 5

dentes quandb emergant 263,

10

deorum concilium (senatus)

14, 9. 16, 29. 21,

7. 27, 2. 296, 6.

- 342, 16

(vralgus)17,15. 138,5

donras siue mansio

nes 17, 20 sq.

mater Arithmetica

257, 21

itinera 301, 11

stemmata 39, 26

deponens 87, 15

depositio uocis 365, 17

deprecatio 150, 28 sq. -

depulsio 144, 17. 157, 9

de re quatifas 148, 20 sq.

descriptio 175, 7

detractio figura 181, 3

dens unus 258, 11

Deuterus 27, 6

di pro dei 96, 6

diadema 4, 5. 31, 17

lunonis 30, 2

Neptuni 23, 5

Diaborysthenis 318, 16. 326,

7 et 18

Diahellespontu 326, 17

Dialectica 99, 2. 101, 6 et 20.

137, 21 adnot. 98, 3 adnot.

250, 15

Dialexandrias 325, 31. 326, 14

Diameroës 318, 13. 325, 30.

326, 11

diametri -regula 358, 12.

diameter Sotis 328, 5

diametros 247, 24 sq.

Diana 17, 11 Susia 242, 5

Dianium 217, 8

diapason 262, 2. 355, 20.

357, 25 sq.

in caelo 49, 31

diapente diastema 29, 20. 357.

24 sq.

diaporesis 174, 20

Diarrhiphaeou 327, t

Diarrhodu 318, 15 sq. 326,

2 ei 15

Diarrhomes 326, 4 et 16

diastemata 357, 3 sq.

diastematica 353, 12

Diasyenes 325, 31. 326, 13

diasyrmos 175, 16

diatessaron diastema 29, 18.

357, 23 sq.

diatonica diastemata 357, 15

modulatio 361, 27

diatonicae notae tetrachordorum

360, 13

diatonon modnlandi genus

359, 15 sq.<

diatonos 362, 10.

metopoeia 363, 3

diatonus tropas 354, 24

438 INDEX

diatyposis 175, 7

Dicaearchus 199, 15

dichronon in rhythmo 368, 27

Dictynnae arcus 46, 12

Dictynnaeus mons 225, 20

Dido 159, 29

Didymaens Apotto 240, 4

Didyme 219, 13

dierum mensura maxima minimaque

325, 27 .47.

dierum noctiumque spatia inaequatia

313, 18 si/.

dies brumalis 314, 1 sq. nox

314, 3 sq.

dies septem 262, 24

semenstres 228, 4

dies 8olstitialis 313, 30 sq.

diesis 349, 4. 351, 2. 357, 5.

357, 20 s?. 360, 15 sq. 360,24.

364, 18

a differentia argumenta 157,

20. 160, 15 «7. 189, 7

differentia defmittcr 103, 27 sq.

158, 19

digitis computandi ratio 28, 18

256, 29

coercetur numerus 265,

- 31

digitus 356, 14

digressio 186, 13

diiambus 373, 2 ' .

ditophos ates 47, 8

diluuialís consternatio 301, 24

dilnuium 223, 20

diminutio 83, 21

Diomedes 72, 1, 216, 10. 221,

9. 224, 16

Diomediaci equi 224, 15

Dione 31, 29. 255, 13. 337,27.

338, 19. 343, 3 et 12 et 21.

344, 8 et 29

Dionysus 44, 11

(Dioscuri 23, 21)

diphthongi 69, 7

diptasion rhythmicum genus

366, 18

diptasi reguta 358, 12

diptasium 367, 23

[dipondius 261, 19 sq.]

directae tineae 247, 1

directiangutum trigouum 248,

16 sq.

directitineus angutus 247, 13

directus angulus 247, 16

Dis 2, 28. 45, 22. 48, 29

Disciplinae 39, 29

sobriae 53, 1

infamulitio Mercurii 14,

30

disciptinas cyclicae 374, 17

Discordia 17, 30

discrepantia diastemata 357,

14

discreta quantitas 113, 20

disdiapason diastema 358, 17

disemns 366, 27 sq. 369, 13.

367, 22 et 26 sq. 368, 7 sq.

disiuncta spatia 357, 8

disiunctio 134, 2

disiunctum fig. 180, 11

dispensare 299, 2

dispositio 111, 26. 143, 20. 166,

8 sq.

a dissimiti argumenta 189, 15

dissimititude 160, 14

dissona sacra 48, 29. 50, 20

dissuasor 154, 1

dissytlaba 66, 12. 172, 26 sq.

distantia 349, 4

distermina 249, 15

dithyrambica modutatio 362,23

fdithyrambus 172, 9

ditrochaeus 172, 3

diuersitas tegum quarnm interpretatio

cotliditur 152, 24

diuidere quo modo debeanuts 106,

8 sq.

dinisarum diatonus 359, 5

diuisarum tertia 350, 9. 355,

19 sq. 359, 3

extenta 350, 10 ut

tima 350, 11.

diuisio 107, 1 sq.

terrae 209, 23 sq.

dinisores 161, 25

Dmotus 61, 28

INDEX 439

doclimiacae numerorum spe

cies 372,. 11

doehmins 172, 5

Dodonaeus luppiter 220, 20

domidnca luno 42, 10 [17, 19

domus deorum per Zodiacum

Doriae gazae 196, 6

Dorions 101, 11

Doris 220, 16

Dorium melos 49, 22

Dorius 363, 4.

tropus 351, 22

Dorytaus 237, 14

dotatia mancipia 31, t

dotis conferencia« dies 335, 17

reciprocum 333, 7

dotem dicere 335, 21

draco 21, 12. 229, 15

Draco 27, 11. 305, 28. 306, 2

et 7 et 10 et 16. 307, 20 et

32. 309, 22. 310, 23

Drinius 220, 7

Dryopes 220, 19

dubia forma materias 184, 32

res 157, 9. 158, l

ductus causae 155, 28. quin

que 155, 30 sq. quo modo

reperiautur 156, 21 sq.

duo 76, 28

dnctdecim radii sotis 48, 21

horae 22, 22

numina 17, 8. 342, 18

duplae iunctnrae 6, 19

daptex rhythmicum genus 366,

8 sq.

duplicatio 268, 16

duplices litterae 68, 31

dyas 246, 15. 258, 24 sq. 265,

20

Dyrrhachium 224, 20

dysprophorou 170, 11

E 59, 33. 60, 3 et 26. 63, 21

E ter'minatarum uerborumpersonarum

quantitas 73, 3

E tittera finita nomina 58, 27

sq. 70,8

transitas in alias uocales

57, 33. 58, 1 sq.

E eum atus nocalibus sociata

58, 22 sq. et 34 sq.

in eadem desmentía ucrba 171,

23

eadem pturibus uerbis significatio

ftg. 179, 27

ebeneus 23, 7

. ebrios masica sanat 347, 22

Ebusus 216, 18

eccentros Sotaris circuti terra

314, 29

tellus329,15. 330,5

teltus orbium ptanetarumSlT,

ísq.

ecthlipsis 65, 14

edentutus 119, 10

Edonia 223, 9

Edonii 223, 9

ab eflectis argumenta 157,22.

162, 4 sq.

egersimon 341, 1

El 69, 7

eia 58, 27

EL litteris finita nomina

70, 12

etatio 368, 20 sq. 369, 28 sq.

Electrides 229, 3

elegiacus pentameter 173, 12

uersus 171, 6

etementa 302, 12 sq.

elementorum numerus 260, 2.

302, 12 sq.

praesules 18, 27. 51,

15

concordia 1, 7

transfusio 263, 2

fluctae 302, 19

elementa narrationis 186, 5

elephant! 230, 4. 241, 18.

348, 9

eleuatio 175, 16

Eteusina lampas 46, 11

Elissa 375, 4

Elissos 229, 13

etiquo 88, 19

ellipsis 181, 3

etocutio 88, .22. 143, 21.

166, 32

440 INDEX

etocutionis figurae 175, 23 sq.

eloquentia 158, 2. 167, 2

eloqui 102, 12

etoquium 122, 24

Emathia 223, 10

empyris nmndus 50, 1C

EN litteris finita nomina 70,

17

enaimonia diesis 349, 6. 357,

5. 360, 19

enarmonia diastemata 357, 14

enarmonion modutandi genus

359, 14 sq.

enarmonios 349, 6. 362, 9

metopoeia 363, 2

enarmouius tropus 354, 23

euolitieae 67, 21 sq.

(Endymion 344, 31)

Enetosa 238, 11

Engonasis 306, 3. 309,1 24

enneaphthongos chetys 19,22

enneas 264, 12 sq. 265, 24

Enniauum distichon 17, 10

euodis arundo 328, 29

enrhythma tempora 365, 2

enrhythmon 364, 10

Entetechia 4, 2. 51, 25

enumeratio 192, 18

Enusis 217, 23

eo 94, 9

Eoum mare 240, 16

Eous oceanus 206, 24. 240, 6

epauatepsis 178, 20

epanaphora 179, 8

Ephiatta 138, 8

epibatos paeon 372, 7

Epicrene 222, 12

Epicurus 51, 25

epicycti circuli 327, 16

epflogus 192, 18 sq. et 27

Epimelia 41, 22

Epirotis 223, 12

epistularis louis 334, 19

epithema 55, 17

epitritus 351, 4. 358, 2. 366,

9 sq.

iambus 370, 22

trochaeus 371, 3

Epiros 220, 14 et 17. 214, 22.

219, 22

epogdoi ratio 358, 20

equarum fetura 211, 25

equi solis 13, 4

Diomedis 224, 15

Equus 306, 13

ER titteris finita nomina 70r

21

Eratine 338, 17

Erato 12, 21. 34, 20

Eratosthenes 201, 25. 202, 6.

302, 5. 318, 4

erebus 259, 12. 339, 4

ergastica schemata 249, 18 sq.

ergo 67, 20

Ericusa 219, 14

Eridanus 215, 4. 309, 28. 310,

5. 311, 5 et 12 et 16

Erigone 46, 33

errantes soni 356, 10

erotema 174, 25

Erythras rex 234, 9

Erythraea Sibytta 44, 20 sq.

Erythraeum mare 234, 9

ES titteris finita nomina 70,

27

Esseui 235, 10

etesiae 240, 19

ethieu fides 157, t

Etruria 41, 7. 213, 22

Etrusci 46, 26. 342, 18

etymotogia 157, 18

ab etymot. argumental59, 14

EV 69, 7

Euan 297, 2

Euandria classis 216, 6

Euboea 225, 21

Eucherius 27, 0

Euctides 198, 19. 254, 5 sq.

Eudoxus 209, 16

ab euentu argumenta 189, 21

Eumenides 41, 7

Euonymos 219, 14

Eupatoria 238, 15

Euphrates 207,8. 234,19. 235,

1. 235, 19 et 22 et 24. 238, 22.

243, 19

INDEX 441

Europa 210, l et 12 et 14. 210,

25. 210, 29. 211, 3. 220,11.

219,22. 214,10. 219,15.225,

1. 225, 3 sq. 226, 14 et 16.

227, 8. 228, 20. 244, 22 sq.

eurus 58, 27

Eurydice 339, 5

Euterpe 12, 21. 35, 18. 70, 9

euthia modutatio 360, 5 sq.

euthygrammum genus 249, 4

exacta species 90, l sq.

exaequa'tum 177, 18

exceltentium diatonos 359, 9

tertia 350, 13

extenta 350,14

uttima 350, 15

excurrentia diastemata 357,

17 sq.

exemptum (argumenta) 189, 12

exitium Saturni 8, 32

exordium 184, 6 sq.

expletiuae coиiunctiones 67,27

exsecutio 188, 11

exta fissicutare 43, 6

extenta 354, 24

extenta principatium 350, l

359, 4

mediarum 350, 4

coniunctarum 350, 6

. extenuare 184, 15

extimi ambitus murus 50, 17

caeti contextio, 301, l

extra causam 166, 4

extramundanus 15,25. 340,27

deus 50, 14

exulis interfector 152, 30 sq.

exuuiae louis 19, 11

Phitologiae 31, 11

F 59, 31. 61, 18

titterae pronuntiatio 63, 22

pro ф 88, 15

eemiuocalis 59, 22

cum aliis sociata 59, 22 sq.

P. Fabius 188, 18

fabricator deus 259, 19

fabula 185, 16

(argumenta) 189, 13

face 94, 7 <

facere et pati 102, 9. 110,

11. 117, 16

facititer 97, 7

Facundia 46, 27

Fama 6, 11. 19, 3. 27, 17

Fanae 45, 26

Fantuae 45, 26

Fatuae 45, 26

Fatui 45, 26

fastigare syllabam 64, 15

fastigium 64, 31. 65, 15 sq.

68, 13

fata 18, 20. 24, 18. 108, 21.

259, 11

fatates diui 300, 27

Fatum 13,- 27. 162, 5. 194, 4

publicum 21, 6

Fauni 138, 8. 45, 25

Faunus 338, 30

Fauonius 212, 1. 240, 17

Fanor 18, 8

Fauores 17, 23.

fax Leucotheae 31, 4

febris 347, 27

Februa luno 42, 8

fetes 46, 15. 47, 30

Fetix 27, 6. 53, 6. 193, 24

adnof. 98, 3 adnot. 195, 22.

296, 4 adnot. 298, 30. 254,

13 adnot. 374, 23. 375 extr.

adnot. uid. etiam Martianus

et Securus

feminei modi 362, 16

femur 60, 24

feruta 55, 8

fescenuina 343, 2. 337, 25

Ficaria 217, 23

fictio uerborum 167, 28 sq.

Fides 41, 32

fides 346, 23. 348, 12

fides quot modis fiat 156, 34

sq.

fidicina 79, 15

[figura] 97, 21

figurae 364, 4

figura elocutionis 177, 4 et in

primis 177, 11 sq.

figurae etocutionum 175, 23 sy.

442 INDEX

figura sententiae 177, 4 sq.

figuras sententiarum (quorum

nomina uid. in indice Graeco)

174, 13 sq.

finalium sytlabarum quantitas

70, 5 sq.

fines minimi 277, 5 sq.

finis 144, 8

finitiua quaestio de scripti

ambiguitate 153, 9

finitor 305, 21. 308, 22

firma tio 157, 11

fistula 338, 29. 348, 7 et 11.

346, 27

fixa sidera 309, 10 sq. 315, 25

flagellum 345, 10

Ftora 331, 13

flos ignis 50, 29. 194, 24

fluctigenae dini 332, 16

fluctuantes segetes 108, 9 et 15

Ftuonia luno 42, 7

Fluuius 312, 15

fomes sensificus 48, 7

Fonteius 179, 14. 201, 4

Fontes 45, 25

Fons 17, 27

fons Gorgonei cabatli 33, 1

lucís aetheriae 48, 1

animarum 346, 12

fontana uirgo 50, 27

fontigenae Musae 195, 8. 340, 1

for 88, 18. 96, 29

forma 247, 19

a forma uet specie argumenta

157, 20. 160, 5 sq.

forma materiae 184, 28 sq.

formae 107, 2 sq.

siue species 103, 21 sq.

numerorum 265, 3 sq.

conctusionum 129,25*5'.

coniugationum 88,22«?.

in geometría 247, 26*?.

Formiae 215, 19

Formianus ager 217, 9 •

fo'rtis uiri praemium 151, 2

(Fortitude 38, 5)

Fortuna 18, 17

Fortunarum populus 6, 7 et

13. 7, 16 et 30. 8, 3 et 10

Fortunatae insulae 244, 6

Fossae 217, .15

framea Martis 138, 16

fratres louis 23, 2

Fratres septem montes 230,3

Fraus 18, 10

fraus 84, 32

freni 171, 18

frontes caeti quattuor 260, 2

Frouto 140, 21

frugi 59, 4

frumenti inuentio 44, 13

fuat 64, 15

fulgurum iactus 4, 13

fulmina 43, 9. 334, 21

lunoui quoque tribuuntur

20, 12

Fura 45, 14

Furina 45, 14

G 59, 31. 61, 33. 63, 23

Gades 206, 14 et 18. 207, 5.

207,14. 208,20.214,8.212,7

Gaditana refugia 209, 17

Gaditanum fretum 210, 3. 211,

9. 244, 18

titus 209, 6

ostiuni 210, 5. 228,

12.

Gaditanus conuentns 212, 4

[Gatata 217, 23]

Gatatea 343, 8

Galatía 236, 7. 237,7. 238,11

Gataxeas 305, 12 sq.

Gataxias 27, 3. 308, 8

Gatenus 66, 2 sq.

Gataxius 50, 33

Galilaea 235, 7

gallarum gnmmeosque oommixtus

76, 13

Gatli 238, 1

Gattia 179, 15s?. 200, 11. 207,

12. 216, 21. 229, 7. 326, 7

Galtiae 208, 20. 212, 25. 220,

12. 326, 5

tongitudo 213, 6

tatitudo 213, 8

INDEX 443

Gallicae regiones 213, 3

Gatticum mare 211, 22

Gattus auuius 238, l

Gamphasantes 272, 23

Ganges 206, 23. 207, 8. 240,

22. 241, l

Garamantes 231, 18. 232, 22

Gargaphie 222, 13

Gaulos 219, 3

Gebenna 213, 2

Geloni 227, 21

Gemini 13, 8. 22, 9. 306, 16.

312, 14. 313, 16. 314, 16.

315, 6. 321, 17

gemmae 20, 2. 139, 4

duodecim in corona

Sotis 22, 2 sq. ,

in Hispania 211, 5

gemmare uites dicuntur 108,

15. 168, 5 f

a genere argumenta 157, 20.

159, 27 sq. 189, 6

genera uerbi 87, 14 sq.

generalis omnium praesut 43,

12

genesis 258, 25

Genethliaoe 56, 6. 333, 29

genetiui -pturatis pronominum

quantitas 72, 30

sing. pronominum quantita

» 72, 22 sq.

singutaris quantitas 71,

15

Genii 46, 30

genitatia Osiridis reperta

37, 3

genius 18, 7 et 9. 25, 24. 43,

. 13 sq.

lunonis 18, 15

genibus 77, 17

genu = genui 77, 13

genubus 77, 15

¿cirais 77, 20

genus nominum 75, 22 sq.

deflnitur 103, 3 sq. 158,

10 sq.

per genus traneitus in musicis

362, 9

géometres 57, 4

Geometría 198, 30. 199,8. 245,

27. 254, 7. 254, 13 adnot.

266, 9

geometrica 364, 17

Gerastum promunturium 226, 1

Germania 208,22. 209, 20. 227,

10. 227, 14. 228, 11. 326, 7

et 8

gestamina signorum caetestium

309, 12 sq.

gestus 183, 17 sq.

Getae 224, 10. 227, 13

Gigantes 223, 19

git 86, 3

gtandes cantu transtatae 348,

14

glutinum 79, 21

Gnatho 161, 20

gnomon 197, 2. 201,10. 202,3

gnomonica supputatio 201,25

Gorditanum promunturium

217, 22

Gorgades 244, 3

Gorgo 100, 7. 332, 3.

Gorgones 244, 4

Gorgoneus cabatlus 33, 1

Gracchi 140, 21

Gracchus 160, 10

(Tiberius) 149, 19.

162, 19. 163, 14

gracilis modutatio 350, 20

Gradiuus 2, 29. 23, 18. 51, 14.

138, 16

Graeca nomina 68, 1

Graeci 216, 20 passim

Graeoia 44, 16. 139, 16. 214,

12. 215, 3. 218, 12. '220, 4.

220, 17. 222, 6. 222, 17. 301,

26

G rueda magna 219, 17

Graecus Graeci passim

Graecus 222, 16

Graia discretio 45, 11

Graii 303, 26. 310, 11

Grains 101, 17. 102, 5. 139,34.

101, l et 4. 141 , 2.

195, 11. 302, 4

444 INDEX

Graius uersus 9, 9

Grammatice 64, 2. 97, 14. 98,

1. 98, 3 admit. 100,24. 101,

23. 167, 6

grammatici 168, 6

grammaticum animat 105,16«g.

Gratia trina 1, 16. 331, 13

Gratiae uid. Charites

Gratiae 259, 11. 338, 21

Gràtiarum germanitas 259, 11

grauis ace. 65, 17. 66, 9 et 18.

68, 11

grauitas soni 350, 18. 354, 2

sq. 356, 23

GS 61, 4

gubernator genius 43, 15

gummi 76, 13

gurgutio 167, 23

gymnasia 302, 26. 331: 9.

336, 9

Gymnasiae insnlae 260, 20

H aspirationis nota 62,4. 63,

7 eí24

pronuntiatio 63, 24

ui consonantis 69, 14

habitationes deorum 17, 16 so.

habitio 189, 18

habitus 102, «. 110, 9. Itt,

32. 118, 12. 119, 6.

et amissio 189, 18

Haedi 309, 14. 312, 2

Haemus 221, 1. 223, 14. 224, 8

Hammon 44, 8 cf. Ammon

Hannibat 238, 6

Hanuibalis castra 215,1.219,18

Hanno 209, 12

Harmonía 375 adnot. 262, 4.

331 adnot. 334, 27. 336', 3.

339,29. 340, 5. 345, 20. 353,

14. 374, 4.

Harmoniae genera tria 352, 13

sq.

harmonica 373, 25

(Harpocrates 24, 28. 257, 8)

haruspicium 43, 6

hasta 138, 15

Minernae 194, 18

Portuni trífida 138, 15

hebdomas 263, 12

Hebrus 224, 6

(Hecate 259, 12)

hecatontas 265, 28. 266, 9 et

11

Hectöris 81, 14

Hecuba 225, 6

Helena 160, 12

(Helena 344, 11)

Helice 200, 17

Helicon 5, 28. 221, 17

hetiotropios 22, 14

Hetladica facultas 198, 24

hetlebori remedium 98, 17

Hellas 222, 6

Hetten 222, 17

Hettenes 222, 17

Hetlespontus 220, 12. 224, 22.

226, 1. 226, 14 et 17. 227, 1

326, 6

hemicyctium 203, 26. 247, 26.

214, 7

hemiotia diesis 360, 17

hemiolia 349, 12

hemiolia nota tetrachordorum

360, 12

hemiolia ratio 358, 5

hemiolios 262, 2

hemiolium 367, 23

rhythmicum genus 366,

8 sq.

hemisphaeria 203, 24. 324, 24

hemithei 43, 32. 44, 26

hemitonia 360, 24. 361, 26.

362, 2 sq.

hemitonium 349, 3

heиdecasyllabus 171, 7

Henetosa uid. Enetosa

Heniochus 306, 15. 309, 14.

309, 26. 311, 26. 312, 2

heptas 262, 7 sq. 265, 22

heptasemus 367, 5 ч

Hera 42, 16 terra 44, 27

Heraclea 238, 8

Heraeleopolis 233, 21

Heraclitus 24, 8. 51, 22

Heras lutra 218, 2

LHerculanium 215, 23]

INDEX 445

Hercules 23, 23. 44,5. 51,13

138, 14. 215, 23. 217,

16 et 22. 223, 9. 229,

12. 229, 14. 233, 5.

239, 24. 241, 10. 242.

10. 257, 6

Hercutis columnae 206, 13.

209, 5. 210, .15

Herculis oppidum 233, 21

Herculeus tabor 210, 16

Hermagoras 144, 11. 148, 28

Hermaphroditus 14, 24

Hermes quadratus 29, 11

Hermione 223, 17

Hermionea urbs 352, 12

Hermus 237, 14

heroes 44, 26. 338, 23 et 30.

374, 4

heroicum comma 173, 29

heroicus uersus 170 , 26

Herophita Sibylla 44, 20

Herophilus 348, 3

Hesperia 200, 8

Hesperidum her« 229, 14.

232, l

Hesperidum insutae 244, 5

Hesperis 225, 14

Hesperu ceras 244, 4

Hesperus 336, 27

hexagona 249, 3

(hexameter) 171, 4

hexas 262,11. 260, 21 sq.

hexasemus 367, 13

Hiberi boues 215, 24

populi 228, 12

Hiberus 210, 4

hiems 22, 19

(hieroglyphiasigna)39,24. 47,

2 sq. 325, 12 et 17

Hieronesus 219, 5

Hierosolyma 235, 9

Himantopodes 233, 4 .

Himeros 338, 18

'Hipparchus 302, 6. 304, 28.

qe>9 Q

du A, ,'

Hippocrene 222, ly

Hippo Diarrhytos 231, l

regius 230, 16

Hippotensis filia Sibylla 44,

22

Hipponensis sinus 230, 20

hircipes 338, 28

Hirtius 162, 8

Hispania 207, 13. 208,20. 209,

19. 211,4. 211,24

eins longitudo 212, 6

latitude 212, 8

Hispania conuentus 212,3 sq.

212, 18

eius ciuitates 212,

12 sq. 229, 7.

230, 6

Hispanae naues 209, 11

Hispanieuse Rhodani ostium

213, 12

Hister 227, 10 et 15

historia 185, 15 sq.

histriones 183, 9

hiutcae 170, 15 sq.

Jbmerus 51, 19. 226, 10. 237,

12 cf. Maeonius

eius seputcrum 226,

10

homo animat risibile 105, 6

definitur 105, 11

absolutus 263, 7

hominis paites 263, 16 sq.

partus 263, 7 sq.

homoeoprophorou 170, 8 sq.

homoeoptoton 178, 4

homoeoteleuton 178, 8

honesta forma materiae 184, 29

horae diei noctisque 262, 5

earum ductus 202, 2

Horatius qui sororem frucidauit

149, 16

horizon 203,2. 305,21. 308,22

horotogia 201, 9. 203, 3

hortatiuus modus 88, l

Hortensius 142, 29. 183, 19

t hospita luno 18, 15

deorum nutrixque 23,

12

humanae hostiae 213, 15

hamida luuae natura 46, 9

humilis forma materiae 184, 32

446 INDEX

Hyacinthus 63, 5. gemma 22, 13

hydatis gemma 22, 18

hydrautae 32, 10. 347, 1

hydri marini 242, 25

Hydruntum 220, 2

Hydras 306, 23. 309, 27. 311,

9. 311, 13. 311, 18, 311,24.

312, 5 sq.

Hylas 238, 4

Hymen 136, 18. 342, 29

Hymenaeus 1, 11 et 19. 2, 7.

336, 20. 337, 25

hymeneia 331, 7

Hypaea 216, 24

Hypanis 227, 20. 240, 23

hypate 349, 17 sq.

hypatoides melopoeia 363, 3

modulatio 362, 20 sq.

Hyperborei 228, 2. 228, 14.

240, 12

Hyperborea tux 299, 22

Hyperborei cycni 348, 9 •

hypophora 192, 2 sq.

Hyrcania 228, 18

Hyrcauius Caucasus 236, 15

I 59, 25. 60, 3 et 27. 63, 25.

68, 32

finita nomina 70, 9

I litterae pronuntiatio 63, 25

I termjnatarum uerborum personarum

quantitas 73, 4

in fine uocabuli 59, 8 sq.

in uocatiuo uocabutorum in

ius 84, 16

pro ii in genetivo secundae

dectmationis78,27sy. ,

transitus in atias uocates

57, 34 sq. 58, 2 sq.

usus pro duplici 59, 2 sq.

cum atiis uocatibus sociata

58, 22" s?,

iambica 366, 8 sq.

iambici numeri 369, 25 sq.

iambus 172, 17. 172, 26 sq.

370, 16. 372, 20. 372, 21.

369, 28

iambus unde dictus 371, 14 sq.

a bacchio 370, 24

iambus dactylicus 372, 15

medius 371, 11

a trochaeo 370, 23

laniculum 215, 22

ianitores terrestres 18, 24

lanus 3, 4. 17, 23. 19, 1. 58,

16. 215, 22. 264, 26

lapyges 215, 14

lapyx 215, 14

larso 212, 21

iaspis gemma 22, 11

lastine tropus 351, 19

latrice 56, 6

laxarte» uid. Laxales

Iberica manus 218, 7

Iberas fluuius 211, 7

ibi 58, 6

Ibis 47, 2 et 9

Ichuusa 217, 17

Ichthyophagi 242, 20. 244, 1

Icosium 230, 8

Idaeus mons 225, 20

idea mundi 20, 29

idealis 258, 10

forma 259, 20

prudentia 303, 17

Idumaea 235, 5

iecur concupiscentiae sedes

58, 27

Igilgiti 230, 10

Igilium 217, 7

ignea animalia 104, 9

ignis in tustratioue 41, 8

arcanus 340, 25

elementum 51, 22. 263, 2

triangutus 194, 15

eins flos 50, 29. 194, 24

igniti lapides 22, 4

ignotus deus 48, 6. 50, 14

IL litteris finita nomina 70, 12

Ilium 69, 26. 237, 15

illuc 73, 25

Itlyricum 214, 22. 220, 10. '

220, 7

Illyrii 223, 13

im in accusatiuo singutari 83, 16

imago (argumenta) 189, 13

INDEX 447

immortatitatis pocutum 14, 20.

39, 8. 50, 28

impares numeri 267, 2 sq.

imperatiuus modus 87,30. 89,19

imperi 78, 28

impressio 175, 16

Inarijne 217, 10

ч iuartiflcialia argumenta 190, 8

(incantationes) 347, 18 sq.

348, 14

inchoatiua species 89, 22 sq.

uerba 88, 24

incidentes narrationes 185, 30

sq.

incidentes quaestiunculae 187,

26

incidentes status (= tegales)

144, t sq. 153, 17.

incomposita rhythmica 367, 11

incompositi inter se numeri

268, 10 sq. 281,

7 sq.

per se numeri

268, 8 sq. 280,

incorporea 246, 3sq. (303, 7 sq.)

indefinitum 102, 21. 124, 17.

126, 8

Indi 209, 20. 241, 16

India 200, 20. 206, 13. 206, 24.

240, 16. 240,15 et 21. 241,22

Indici elephanti 241, 19.348,10

Indica prudentia 31, 14

Indiens mons 6, 3

Indicum mare 209, l

indicatiuus modus 87, 30

indignatio 192, 19

indiuiduum 106, 8 sq.

perinductionempropositio 187,

5 sq.

iuductio contraria 175, 13

Indus 240, 22. 243, 10

inerrantia sigua 309,10. 322,

19

infamis in femina 156, 14

inânibilis pater 50, 24

infinita quaestio 142, 27

infirmatio rationis 157, 9

inflexus accentue 65, 24. 68,12

ingeni 78, 27

Ingenium unmili 194, 5

iniunctum fig. 180, 17

ab initio argumenta 189, 10

Innuba (Patlas) 254, 18

Ino 76, 33 sq.

inpares numeri eorumque na

tura 278, 16 m/. uid. impares

inperfecti numeri 269, 25 sq.

inpersonatis modus 87, 32

inpete 341, 11

inrationabites pedes 365, 24

in re argumenta 189, 6 sq.

insecabite tempus 364, 23

insinuatio 184, 23sq. 184,34s;.

insolentia uerba uitanda 168, 3

instructa propositio 191, 14

(instrumenta masica 328, 20

sq.)

insulae wide dictae 216, 15

natantes 348, 16

fortunatae 244, 6

intetlegentia extramundana

340, 27

Intemperiae 45, 14

intentio 144, 16. 157, 9

uocis 353, 22. 354, 2.

356, 22

intercalationes 321, 27

interiectionum quantitas 74,

33 sq.

interiectus 308, 29

interrogatio 174, 25

interstitia circutorum caetestium

308, 25 sq.

interstitium 253, 20

interualla corporum caele-

1 stium 46, 5 sq.

in masica 357, 3sq.

innentio 143, 19

inuersio 191, 16

inuidia 165, 9 sq.

lOtitteris terminata uerba 91,

33

lo 76, 33 sq. 215, 3

locus 245, 20

Ionia 237, 1. 237, 10

448 INDEX.

ioniens a maiore 369, 12 sq.

a minore 369, 14

minor 174, 1

diro neKovoc 372, 23

Ionium 69, 22. 221, 6 et 18. 215,2.

lordanes 235, 7

iotacismus 170, 6

iota rectum 355, 6. 360, 22.

361, 19

louiate concilium 299, 3

decretum 16, 29

sidua 49, 11 et 16

louialia orsa 336, 17

praecepta 14, 28

louialis 137, 17

maiestas 197, 10

circutus 12, 21

domus 51, 2

uertex 16, 1

Vulcanus 17, 5

uigor 333, 16

louis 17, 12

IR titteris finita nomina 70, 22

ira 165, 25 sq.

(Tris) 20, 6. 334, 18

ironía 174, 13. 177, 8

irrationabiles numeri 372, 24 sq.

IS terminata nomina 71, 5

ischias 347, 29

Iseus 48, 27

Isidorus 206, 16. 208, 10

Isis 3, 5. 44, 13

Ism aros 339, 9

isocolon 177, 18

Isocrates 140, 20

Issa 214, 25

Issicus sinus 206, 25

Isthmos221, 21ei23. 222,2«?.

Istri 214, 13

Istria 214, 21

Italia 44, 16. 200, 12. 213, 5.

213, 19. 214, 25. (eius circuitus

214, 26 sq.) 215, 3.

215, 11. 218, 13. 219, 8. 219

16 et 19. 220, 2 et 5. 238,

12. 347, 11

Itaticum solum 214, 20

iteratio fig. 178, 17

Iterduca luno 42, 10

Ithacesiae 218, 4

itiner 335, 5 (nam uutgatam sit

itiner -retinere debebam)

luba 233, 24

ludaea 234, 16. 235, 6 sq.

iudex 145, 17 et 26 sq.

iudicabite (то Kpwóцevov) 151,

15 sq.

iudicatio 155, 17

legalis eiusque spe

cies sex 152, l x,¡.

iudicatum 189, 21

iudicialis narratio 185, 19

a iudicato argumenta 189, 21

iugarius 375, 5

iuge colloquium 353, 6

lugurtha 58, 18

lulia 70, 8

lulius 72, 16

luliae 71, 17

iunctura syllabarum 64,32. 65,4

musicae 6, 19

luno 2, 27. 4, 7. 8, 34. 13, 11

et 21. 14, 18. 15, 8 et

24. 17, 11 et 26. 19,

28. 21, 31. 23, 25. 26,

33. 42, 3 sq. 51, 8.

258, 27. 263, 22. 332,

10. 337, l

aër 15, 27. 20, 8. 22.

1. 42, 17

dyas 258, 27. 263, 26

eius mansio 17, 26,

eius cognomina 42, bsq.

aetheria 45, 31

pronuba 13, 22. 245, 23.

332, 10

regina 16, 32

Sospita 18, 14

lunonia 244, 9

luppiter cf. Tonans louis 2,

20 et 23. 8, 30. 10, 8 et 17.

11, 23. 14, 14. 15, 24. 16, 3

et 6 et 25 et 33. 17, 6 et 8

et 16 et 24 et 30 sq. 18, 7

sq. 19, 2 sq. 21, 3 sq. 23,

2 sq. 24, 18 sq. 26, 20 sq.

INDEX 449

S- 27, 3 et 17. 28, 16. 32, 36.

' 38, 11. 42, 5. 43, 2. 46, 2.

$47, 13. 49, 7. 51, l sq. 52,

l sq. 97, 15. 101, 2. 139, 8.

140, 15. 141, 9 et 12. 142,

5. 194, 10. 195, 27. 198, 9.

199, 5. 241, 12. 254, 11.

256, 29. 257, 2 et 4. 257, 20.

258, 9 et 20. 315, 21. 321, 5.

334, 27. 339, 15. 340, 23.

341, 2 et 4. 345, 15. 349,

19. 374, 7. 64, 20 uid. Iouialis

luppiter Belus 243, 20

Dodonaeus 220, 20

Secundanus 17, 28

luppiter uxorius 2, 28

eius fitia Aeternitas

¿, 5

stettaSn,12. 318,1«?.

eius circulus 319,

22 sq. 329, 28. eius

cursus 330, l sq.

lura 213, 3

iuridicialis qualitas 148,31sg.

iuris prisci adsertor 335, 19

iusiurandum 190, 9

Pythagoricum 29, 13

lustitia 37, 34

K 62, 9.. 63,8 et 26

kapita 62, 11

katendae 62, 11

katumnia 62, 11

L titterae pronuntiatio 59, 26

tittera 62, 2 et 13 et 22 et

32. 63, 27. 61, 16

eius pronuntiatio 59, 26

nota mиsica 355, 8

tabdacísmus 170, 3 sq.

Labor Phitotogiae atumnus 41,

17

LabyrintheusDaedatust96,25

lac uid. tact

Lacaena 344, 11

Laeedaemonii 347, 5 et 10

Lachesis 19, 18. 334, l

L.'ieimum promunturium 219,

21. 214, 16

MAKTIANÜS CAPKLLA

Laconia 220, 15

Laconica 207, 3

Laconicum mare 207, 10

lact 86, 4. 62, 24

tacte 86, 7

tactea Luna 197, 29

Lacteus circulus 305, 12 sq.

fluuius 7, 7. 50, 32

Laestrygoues 215, 19

laetae- segetes 108, 5

lampas Eleusina 46, Í1

tana herbarum feticium 31, 13

instar serici 229, 23

tanitium uestimentum 44, 9

tanugo quae sericum creat

240, 9

Lapidara campi 215, 24

Lapithae 22-2, 19

Lar caelestis 19, 18

t cunctatis 18, 16

mititaris [17, 26] 18, 4

Lares 17, 23. 43, 26. 45, 8

Laruae 45, 9

Lasus 352, 12*

Latialiter 102, 6

Latiaris 54, 31. 101, 5 et 10

Latiariter 139, 2. 195, 11.

198, 24. 246, 26

Latinus passim, cf. etiam La

tiaris Romuteus

latitudinis partes per quas

Luna commeat 321, 29

tatitude terrae 207, 17 sq.

Latium 48, 19. 57, 27. 67,

27. 213, 24. 215, 22

Latmiadeum carmen 344, 31.

61, 16 sq.

Latoia 342, 23

chetys 53, 4

Latoides 54, 25

Latoius 8, 17. 334, 26

taudatiuum orationis genus

146, 6 sq.

Laurens = Latinus 101, 18

Lauripotens Apolto 11,. 3

taus 84, 32

L axates 240, 2

(Leda 344, 10)

29

450 INDEX

legales statas (== incidentes)

153, 17

teges ad lyram recitatae 347, 16

Lemannus lncus 213, 9

Lemnius 4, 17

faber 332, 18

Lemures 45, t

Leo 22, 8. 306, 11. 311, 6.

.329, 21

leo in naui solari 47, 30

Leptis 231, 9. 232, 2

magna 231, 19

Lepus 306, 30. 309, 28. 311, 9.

312, 24

Lesius 152, 10

Lethiiea tittora 32, 5

Lethon 232, 2

Leucaethiopes 232, 14

Leucas 207, 11

Leucasia 218, 2

Leucopetra 214; 16.

Leucotheae fax 31, 4

Leucothea insute 217, 12

libamina 259, 15

Libanus 235, 14

libentia 297, 17

Liber 18, 10. 51, 12. 211, 17.

223, 8. 239, 24. 240, 21.

241, 11. 242, 15

Libs 229, 12

Libethïis 223, l

Libra 306, 19 et 24. 307, 23.

310, 9 ei 11, 311, 14. 313, 1.

321, 13. 322, 5. 324, 15 sy.

325, 10. 330, 12

librariae superum 19, 10

tibrorum genera 39, 17

Liburni 214, 13

Liburnia 214, 20

Libya 48, 31. 229, 12. 233, 20

Libyphoenices 231, 6

Libyssa 238, 5

oppidum 301, 4

Ligeris 83, 17

Ligures 213, 21. 215, 5

Liguria 215, 24

Ligusticum mare 216, 25

Litybaeum 207, 4. 218, 14 et

17. 219, 4

limma 6, 21

linea 250, 25. 266, 5 et 11

lineae 246, 7 sq. et 28 sq.

247, l'sq. 251, 14 sq. p>yrai

251, 15 sq. äXOYoi 251, 20 sq.

linealiter 308, 9

lineares ductus 196, 18

lini usum monstrauitlsis44,14

Limis 51, 18

Lipara 219, 9

litis causatiuum 156, 21 sq.

titterae animan tium effigies 39,

22. XVIII. 63,2 et 9

iugatae 50, 21

duplices 68, 31 sq.

earum natura 57, 3

et 16 sq. et 24 sq.

litterarum formatio 63, 14 sq.

litteratus et litteratura 56, 18

sq. 57, 7 sq. 64, 22

litterator et litteratus 56, 21 sy.

57, 8 sq.

titurgi 50, 7

Liuius 185, 16

loci quid sit 110, 4. 117, 25

communes 164, 22

memoriae 181, 22

a toco argumenta 189, 5

Locris 220, 14 et 16

logica diastemata 357, 11

longa syttaba 65, 30 sq. 68,

19 sq.

Lollius 176, 19 sq.

longaeuorum chori 45, 23

natio 242, 7

tongitudo terrae 206, 12 sq^

Lopadusa 219, 5

Lucanum tatus 214, 1

Lucanus 83, 12

Lucensis connentus 212. 11

lucerna 2, 10. 35, 8. 167, 25.

374, 10

Lucetia 42, 7

Lucifer 198,' 3. 329, 6

Lucilius 65, 8

Lucina 42, 6

INDEX 451

lucís fons in sole 48, t

diua secundae 344, 32

Lucretius иid. ind. auct.

lncuse cum non tuceat 108, 21

sacer 232, 2

Inmina orationis 139,3. 167,12

Luna 22, 7. 45, 3. 197, 29,

315,23. 316, 4 ei 16 «y.

317, 24

dea 334, 29. 335, 16.

336, 23

ems circulus 318, 7 sq.

forma 262, 17 sq. 319,

2 sq. 321, 7 sq.

eius annus 321, 25

meatus 320, 6 sq. 321,

29 sq. 322, 7 sq.

eius defectus 323, 10 sq.

328, 24

Lnna laborat 348, 14

tertia 194, 11

lunata Italia 214, t

Lusitania 211, 16. 326, 5

lux aethería 48, t

libertatis 168, 19

tuxuriatis 186, 22

tuxuriant segetes 168, 15

Lyaeus 298, 4

Lybia 210, 13

Lybicae ferae 230, 2

Lybicum latns 210, 4

Lycaei modi 343, 15

Lycaonia 236,6. 236,20. 237, 7. *

238, 20

lychnis gemma 22, 5

lychnus 167, 25

Lycia 5, 28. 207, 2. 236, 8.

236, 16. 237, 8

Lyde 298, 6

Lydia 348, 16

Lydius 360, 22. 361, 19. 363, 4

Marsyas 346, 25

modus 355, 6 sq.

tonus 362, 13

tropus 351, 18

Lymphae 17, 27

lymphaticus 300, 13. 348, l

Lynsa siluestris 18, 3

Lyra 309, 25. 310, 25. 311,

tyra 347, 16

11 et 27

Lysias 140, 20

M littera 60, 6 et 18. 61, 21.

62, 21 et 23. 63,

l et 28. 65, 2

ea finita nomina 70,

14

Macaronesos 225, 16

Macedones 209, 2

Macedonia 220, 17. 223, 4 et 9.

326, 4

Macomades 231, 10

Maeander 237, 6

Maedia 220, 22

Sp. Maetius 176, 4

Maenatiae pinus 343, 14

Maeonia 237, 12

Maeonius Homerus 2, 18

Maeotica palus 209, 4

Maeotis 208,7. 211, 2. 226, 15.

227, 3. 233. 10. 244, 19.

244, 22. 326, 9

Maeotius tacus 244, 21

Maesia 220, 21

magis et minus 111, 13. 113,

1. 115, 28 sq. 117, 18 et 27

Magnesia 32, 33. 223, 1. 220, 17

Maia (3, 10) 14, 6

a maiore ad minus (argumentum)

159, 3. 189, 8. 189, 19

a maiorum comparatione ar

gumenta 157, 23. 162, 11 sq.

Maiugena 9, 18. 11, 2. 16, 5.

25, 19. 51, 18. 52, 14. 56, 9.

136, 14. 256, 10

Malaca 230, 6

male 97, 6

Malens mons 200, 22. 241, 5

mamma 170, 2

Mana 45, 13

mando 95, 27

Mancinus 66, 24, 149, 20

manes 18, 18 et 21. 44, 28.

45, 3 sq. 348, 14

Mania mater 45, 14

Maniae 45, 10

29*

452 INDEX

Mantice 3, 27. 10, 26

Hantuanus uates 51, 19

Mantuona 45, 13

manuatus 116, 21

manubiae fouls 334, 21

manas oratoris 183, 22

Mareotis 232, 6 et 20

Mareoticum ostium 234, 5

Maretonium uid. Paretonium.

margaritae 241, 20

Margiane 239, 13

Marian dyni 346, 25

sinus 238, 8

Marmarides 232, 5

Marmensi filia Sibytta 44, 22

Haronea regio 224, 14

Mars 17,11 et 26. 18,9. 264,15.

cf. G-radïuus

steíta 318, 22. 317, 11

cf. Mártis

Marsica natío 100, 12

praestigiatrix 137, 15

Marsicae petrae 100, 15-

Marsyas235,20. 237,4. 346,25

Martia gens 54, 32

Martianus 1, 1. 27, 6. 53, 5.

193, 24 adnot. 98, 3 adnot.

254, 13 adnot. 296, 4 adnot.

331 adnot. 374, 10. 375 extr.

adnot. cf. etiam Minneus Fe

lix Capella

Martis eirculus 318, 1. 319,

21 sq. 321, 5. 332, 21

curia 374, 22

cursus 329, 14 sq.

Martius circulus 12, 22

mas 82, 3 sq.

Masada 235, 11

Masinissa 230, 14

Massalioticum Rhodani ostium

213, 13

mater Mania 45, 14

a materia argumenta

189, 5

materias forma 184, 28 sq.

matricida 153, 2

Mauretauia Caesariensis 229,

10

Mauretania 230, 12. 233, 24.

244, 7. 209, 13

Maxula ¿31, 4

Mazaca 239, 2

meatns siderum 4. 13

Media 239, 6. 242, 9. uid. Maedia

media 360, 22. 361, 8. 361, 22.

358, 28

excetlentium 359, 9

modulatio 355, 3

mediarum extenta 359, 8. 361,

20

principatis 354, 26

Medica penulata 56, 9

Medicina 332, 32

medietas 44, 25. 303, 21

Medii montes 240, 10

medilunia 262, 19

Medioximi 43, 22

medium mundi 302, 21

Medusa 195, 1

Medusaei crines 100, 27

Megara 348, 20

Megaris 217, 11. 220, 15.

222, 8

Mela 82, 16

Meles 237, 13

metica 336, 7

meticae astructiones348,27sg.

Melior uid. Securus

Metita 219, 3. 239, 1

metodiae 340, 20. 346, 1

metopoeia 362, 17 sq. 373, 24

metos 342, 15. 359, 23. 362,

18 sq. 363, 5. 373, 26 sq.

Metpomene 12, 22. 33, 25.

331, 15

membra numerorum 295, 21 sq.

. uitalia 263, 15

membrum (xûtXov) 176, 13

Membriona 244, 9

Memmius 178, 17

Memnon 70, 19. 237, 15

memoria 143, 23

memoriae praecepta 181, 9 sq.

Memphis 54, 27. 48, 28

Memphita 233, 22

INDEX 453

Memphitica regina 3, 5

Memphiticus mensis 47, 10

Menetais Alexandriae regio

233, 20

menses 48, 22

mensores 202, 7

mensura numerorum inter se

incompositorum 283,

21 sq.

per se incompositorum

285, 7 sq.

minima 287, 23 sq.

maxima 287, 30 sq.

mentis fons 48, 7

uox 50, 20

mentium cultores 18, 28

Mercuriate foedus 36, 13

officium 257, 21

Mercuriales 344, 28. -336, 3

Mercuriales ministrae 54, 25

ministra 196, 15

nirga 5, 12. 12, 3.

36, 34. 47, 5

Mercurii circulus 46, 18. 327,

14 sq.

ortus 328, 4 sq.

occasus 328, 11 sq.

pronranturium 230,

19. 231, 5

Mercurius 8, 16. 9, 10 sq. 11,

22. 12, 8 et 12.

17, 12.- 38, 16.

53, 5. 315, 23.

316, 29. uid. etiam

Cyttenius Maiugena

Areas

meridianus Oceanus 209, 7

Meroe 200, 18. 201, 8. 202, 6.

208, 4. 245, 1

Merus mons 241, 12

Mese 216, 23

mese 359, l

mesoides modntatio 362, 20 sq.

363, 4

Mesopotamia 234, 18. 235, 24.

243, 15

Messatta 60, 29

Messenia 220, 14

messes eantu transeunt 348, 14

Messna 231, 4

Mestus 224, 5

metae horarum 203, 1

Metapinum Rhodani ostium^l'i,

12

metaptasmus 97, 20

Metapontum 216, 11

Metaurus 219, 7

MeteUus 66, 28

Metina 216, 21

meto 93, 15

metonymia 169, 15

metrica 352 19

metrum 363, 28

metus 165, 17 sq.

Mezentius 70, 2

Midinum sapere 195, 30

mihi 72, 24

Mitesiae deliciae 28, 7

Mitesius 152, 10

Miletos 237, 10

milites louis 17, 16

mitle 266, 9

Milo 143, 8. 144, 4. 145, 8.

147, 19 et 24. 148, 23. 149,

8 et 15. 165, 23. 166, 17.

175, 9 sq. 180, 3

Miloniana 176, 3

Minerua 17, 11 et 29. 97, 16.

262, 14, cf. etiam Pallas

Tritonia Tritonida

minima numerorum mensura

287, 23 sq.

maxima 287, 30 sq.

a minore ad maius argumenta

189, 8. 189, 19

a minorum comparatione ar

gumenta 157, 23. 162, 18 sq.

Minneus 27, 6. 53, 5. 193, 24

adnot. 98, 3 adnot. 254, 13

adnot. 296, 4 adnot. 331 ad

not. 375 extr. adnot.

minium 211, 5

miracutum 44, 4

miscilta satura 374, 11

miseratio 164, 29 sq. 192, 19

454 INDEX

Mithras 48, 29

Mithridates 238, 15

Mitytene 208, 5

mixtum numerorum genus 373f

10 sq.

mobitis angulus 251, 2

modi uerií 87, 18 sq.

a modo argumenta 189, 5

modulandi genera 354, 24.

359, 11 sq.

genus 362, 17 sq.

modulantium transitas 362, 7

modnlatio 362, 19 sq. 363, 16

quaternaria temporum

364, 29

per modulationem transitas

in musicis 362, 14

moduli 346, 2 '

Moesi 237, 17

Moesia 237, 9

motossus 173, 21 sq. 220, 20

momenta recisionis 364, 17

monas 246, 12. 257, 26 sq.

265, 5 sq. 265, 19. 266, 3.

266, 9 et 15. 346, 11. 364, 18

monauliter 338, 20

monile 58, 28

mouilta 58, 21

monochronon tempus 368, 21

sq.

monoptota 60,10. 76,12. 85,8

monosyltaba66,8sy. 172,12*0.

Mopsus 44, 25 ,

morbos peltit musica347,26sq.

morticinum 31, 24

mortis appetitus 224, 3

motus differentiae 260, 26

Mulciber 18, 3. 332, 18

Muteifer 8, 17. 195, 25. cf.

etiam Lemnius

muttipticatio 273, 5 sq.

a muttiplici appettatione ar-

1 gumenta 189, 9

mundana perfectio 259, 18

mundus 302, 12 sq.

unus 258, 12

intellectuatis et sensibilis

50, 22 sq.

mundus ei pentas tribuitur

260, 6

Musa 343, 28. 374, 17

Musae 9, 18. 12, 8 et 16. 32,

7 et 32. 37, 24. 38, 26 et 29.

39, 31. 41, 26. 51, 10 et 30.

52, 4 et 10. 53, 4. 65, 7.

69", 22. 72, 8. 195, 9. 264,

19. 340, 1. 344, 21. 347, 7

Musice 97, 27. 65, 20

mutae litterae (57, 21.) 61,

12 sq. 63, 6

(muta cum liquida 67, 16)

Mycdonia 238, 2

Mygdonia 223, 10. 237, 8

Mycdonins mous 223, 15

Myriandros urbs 206, 25

Myrtoum mare 226, 7. 222, 10

mytacismus 70, 16. 170, 1 sq.

N 60, 7 et 22 et 33. 62, 14

et 24. 63, 29. 65, 2

60,. 14. 61, 21

littera terminata nomina

74, 2. 79, 12

naeniae 347, 3

S. Naeuius 188, 2

Napaeae 138, 8. 337, 9

Nar 70, 20

Narbonensis prouincia 213, 3

narratio 157, 5. 185, 14 sq.

eius genera 185, llsq.

taudes 185, 22 sq.

narrationis etementa 186, 5

narrationes ipsius causae 185,

29 sq.

Nasamones 232, 5

natura causae 155, 14 sq.

naturalis dispositif> 166, 12 sq.

nauis totius naturae cursum

moderans 47, 26

Nauis 309, 29

Naulochus ?«V. Âutoclus

Naxos 226, 10

Neapotis Itatiae 216, 7

Mauritaniae 231, 5

Neapotitanus ager 217, 11

necessitas 163, 18

negantia 102, 21. 120, 9

INDEX 455

negotialis quatitas 149, t sq.

assertio 185, 15

negotium 159, 19

Nemesis 24, 11

Nepos 209 15

NeptuEus 17, 12. 18, 15

cf. Portunus

Nereus 10, 10. 341, 24

Nerio [Nerina| Martis uxor

2, 29

Nerina chelys 343, 7

nete coniunctarum 361, 8

diuisarum 359, 6

excettentium 361, 24

separatarum 361/ 10

netoides melopoeia 363, 4

modulatio 362, 20 sq.

Neuerita 18, 16

Neuri 227, 20

neutralia uerba 88, 4

Itficia 82, 16

Nicomedia 238, 5

Nicopolitana ciuitas 221, 6

Nigritae 232, 14

Niger 232, 16

Nlliaca sistra 46, 11

Nitis tacus 233, 25

Nitoticae fruticis cotlema 55,17

Nitus 26, 27. 48, 28. 210, 26 sq.

232, 11 et 16. 233, 13 sq.

233, 21 sq. 234, 1. 245, l

Niphates 236, 13

Nisus uid. Nixus et Engonasin

Niuaria 244, 10

Nixus 309, 24. 310, 23. 311, 8.

311, 17. 311, 23. 311, 27,

uid. ettam Engouasin

Nobitis uid. Seruius

noctium aecessus defectusque

325, 19 sq.

dierumque spatia inaequatia

313, 18 sq.

Nocturnus [17, 23] 18, 14

Nomades 230, 14

nomi Aegypti 233, 19

nominatiui pluralis pronominiim

quantitas

72, 28

nominatiui pturalis quantitas

72, 4 sq.

singutaris pronomiiumi

quautitas

72, 20 sq.

a nomine argumenta 189, 9

nominum quantitas 70, 6 sq.

Nortia 24, 12

noscibitis 115, 13

nota 247, 22 sq. 266, 9. mиsica

360, 21 sq.

a nota uet etymologia argumentum

159, 14

notae tetrachordorum 360,

10 sq.

nouanda uerba 167, 27 sq.

nouenaria reguta 28, 24

nouenarius numerus 29, 6.

259, 14. 264, 12 sq. 282,

22 sq.

Nouensides dei 17, 27

Nox 27, 9'

nubp uid. obnubo

Nuceria 180, 15

Numa 18, 29

Numeraria 296, 2

numeri 246, 2 sq.

conpositi inconpositi

permixti 367, 9 sy.

in musitis 363, 13 sq.

numerorum genera 268, 9 sq.

269, 24 Ä?. 270,

15 sq.

natura 272, 8 sq.

uirtutes 29, l sq.

numerus 373, 26

quid sit 265, 3 sq.

Numidae 230, 14

Numidia 230, 13. 231, 11

nunquis 60, 9

nutrix deorum 23, 12. 52, 5

louis 21, 21

Nymphae 45, 26. 225, 14

Nympharum cubile 242, 22

insulae 348, 16

Nysa 241, 11

O 60, 22. 61, 1. 63, 30

456 INDEX

О transitas in aliasuocales 57,

34 sq. 58, 6 sq.

cum atus uocatibus sociata

58, 35. 59, 7 sq.

littera finita nomina 70, 10

terminatarum uerborum

personarum qaantitas

73, 5 sq.

Oaxis uid. Oxus

obliqvl circuit caetestes3f)&, 7sq.

casus 86, 22

ohnubo obnuberis 299, 10

obscura foíma materias 184, 33

obscuratio solis 323, 4 sq.

obtusas angulus 247, 18

oocasiuae regiones 200, 28

occasus siderum 312, 16 sq.

daplex 328 11

occultationes planetarum 330,

19 sq.

Oceanus 198, 2". 208, 18 sq.

202, 27. 203, 28. 209, 4 et 8.

210, 2 et 12. 210, 21. 213, 2.

232, 10. 227, 15. 228, 19.

229, 8. 229, 20. 241, 9

Oceanus Scythicus 228, 17

septentriocalís 211,

23. 228, 11

attanticus 211, 23

occiduus 211, 23

uespertinus 207, 13

octas 262, 12. 263, 26. 265, 22

octasemus 370, 2

M. Oetauius 162, 13

octonarias numeras 263, 20

oculi Blemmyarum in pectore

233, 2

ocutorum motus 183, 12

oculus mundanus 48, 9

odium 165, 5 sq.

odor tegum 168, 19

Odrysiae nines 224, 6

OE 69, 7

Oeagrius citharista 2, 17

Oeanthe 221, 12

Oeensis ciuitas 231, 19

Oenotrides 218, 3

Oeouistice 334, 4

Oeta 222, 15

ofâcia naturalia 260, 24

officium Grammaticae 56, 26

Oglasa 217, 5

oisus 59, 1

' OL litteris finita nomina 70, 13

Otisipone 211, 20.

oliuae munera 194, 20

otiuum 195, 22

Olium caput 54, 31

Otympias 223, 7

Olympus 34, 3. 42, 21. 48, 9.

68, 3. 194, 9. 222, 18

omina 35, 14

augurata 43, 7

оnтe definitur 105, 30 sq.

ON litteris finita nomina 70, 18

Opertanei 17, 23

Ophiuehus 306, 12 et 25. 309,

15 et 26. - 311, 3 et 8 et 27

et 23. 312, 12

Opigena 42, 14

opiuabitis corporatio ayas

259, 4

opposita et contraria 102, lo

118, 6 sq.

Ops 3, 2 cf. etíam Cybete

optatiuns modus 87, 31 *

optimatis 82, 1

optimitas 112, 28

Opulentia louis 17, 29

OB litteris finita nomina 70, 23

terminatarum uerbi per

sonarum quantitas 73, 11

oracnla 163, 18

Ammonis 231, 21

ApotlinisClarii 237,11

oratio 57, 11. 176, 28

orationis partes 183, 26 sq.

orbatio 119, 6

Orbiliae 65, 10

orbis terrarnm mensura 244,

17 sq.

Orcades 229, 2

Orestes 149, 15. 223, 17

Orestis 223, 17

organa 340, 21

organica uox 348, 10

INDEX 457

organica suauitas 32, 14

Oriens 200, 2

Orion 306, 22. 309, 28 et 29.

311, 5 et 22 et 26. 312, 13

et 15

ornate et copiose dicere 167,8

Orontes 235, 17

ortus siderum 312, 16 si¡.

Orpheus 51, 20. 224, 12. 339, 1.

348, 6, cf. etiam Oeagrius

et Thracium carmen

orthius 370, l

nnde dictus 371, 19

orthographae 19, 9

ortus et occasus 311, t tq.

sotis. 324, 8 sq.

OS litteris terminata nomina

71, 6

os 84, 5

Osiris 3, 5. 37, 1. 44, 12. 48,

28. 54, 27

Ossa 222, 19

Ostracine 235, 2

Othrys 222, 19

onilia tergora 39, 20

Oxus 239, 20

Ozotei 221. 11

P 59, 31.. 60, 30. 61, 2 et 18.

62, 11. 63, 31

litterae pronuntiatio 63, 31

pabula siipeniin 341, 25

Pachynum 218, 11 et 17

Pactotus 237, 10

Padus 215, 3

Paedia 256, 12

paeon 372, 15

oiá^иioc 372, l sq.

emßdTOc 272, 2 sq.

primus 172, 4

quartus 172, 5

paeones 365, 21

paeonica 366, 8

paeonicum genus 371, 24 sq.

Paeonia 223, 13

Paestana rosaría 215, 14

Paestanum 218, 2

Pataestina 234, 16. 235, 4

palaestrae 195, 23

Pales .18, 7. 138, 8

Secundanus 18, 10

Palibotra 241, 4

(Palladium 31, 9)

Pallas 3, 25. 15, 30. 16, 14. 19,

17. 52, 2 et 11; 56, 8. 64,

21. 71, 20. 100,17. 136, 13.

141, 4. 142, 8. 194, 3. 255,

10. 257, 2. 262, 16. 296, 14.

333, 27. 340, 5. 345, 28,

cf. etiam Minerua

Palladia censura 299, 4

paltiati 51, 29. 101, 1. 137,

12. 140, 8

paltium 99, 10. 196, 11

Pallor 18, 18

Patmaria 217, 9

Patmyra 235, 21

Pamphylia 236, 5 et 8

Pan 343, 17

Panda иid. Paranda

Pandataria 217, 10

Pandea gens 241, 9

pandura 338, 28. 346, 26

Panedrii montes 238, 23

Pangaeus 224, 5

Paniades fons 235, 8

Panthera 309, 16

Paphia 336, 19. 340, 10

Paphie 245, 6

Paphl agonía 223, 13. 236, 20.

238, 10

Papia Poppaeaque lex 52, 15

papyrus textilis 31, 23

cedro perlita 39, 19

Paradisus 236, 7

Paraetonium 232, 6 sq.

paragoga 168, 6

parallelae 248, 24

paratteti circuti caelestes 303,

28

paramesos 359, 2

Paralitanus portus 200, 20

Paranda 239, 22

paramese 360, 22

paranete 355, 11

parasitus 161, 18

Parcae 2, 6. 13, 27. 108, 20

458 INDEX

pares numeri 267, 1 sq.

eorumqne natura278,13

«y.

a pari argumenta 189, 15

a parium comparatioue argu

menta 157, 23. 162, 25 sq.

Parmenides 99, 34

Parnasia rapes 6, 2

Parnasus mons 10, 7. 221, 15

paronomasia 178, 12

Parrhasiae ferae 341, 20

aparte argumentum 158, 28 sq.

189, 6

ex parte totum usurpare in

translatis uerbis 169, 13 sq.

partes 107, 3 sq.

definiuntur 106, 6

hominis 263, 16 sq.

numeri 269, 15. 272,

8. 273, 9

orationis 183, 26 sq.

Parthenope 216, 6

Parthi 235, 23. 243, 23

Parthia 235, 21. 243, 9

Parthicnm nomen 242, 3

regnum 243, 8

Parthyene 206, 24

participiorum in fine quantitas

74, 6 sq.

partiendi differentiae 106,25sj.

partitio 107, 1 sq. 187, 17 sq.

partus hominis 263, 7 sq.

septimanus 29,30. 263,6

passibiles quantitates 112, 3

passiones 112, 14

passiuum 87, 15 sq.

Patara 207, 2

Patauium 216, 10

pater ignotus 48, 6 (50, 13)

pathetica fides 157, 1

facuttas 164, 21

pati et facere 102, 10. 110,

11. 117, 16

Pauor 18, 18

Pediculi 214, 12

Pegasus 311, 12

Pegasus 306, 26. 309, 26. 311,

15, 312, 6

Pegasea uox 340, 1

Pegaseus gurges 375, 8

Petasgi 215, 5. 374, 12

Peligni 214, 13

Pelignus 300, 17

Pelius 222, 18. et 20

Peloponneusus 218, 11. 221,

10. 221, 17. 326, 2

Petoponnesus 207, 10

Pelorias 218, 13

Pelorus 218, 16

pelta Amazonia 214, .15

peluis 83, 17

Pelusiacum ostium 234, 8

Petusium 235, 3 .

Penates 17, 22

touis 17, 2

pentacborda 361, 14 sq.

pentagona 249, 3

pentameter 173, 13

Pentapolitana regio 231, 21

pentas 260, 6 sq. 265, 21

pentasemus 367, 4

penultima syltaba 65, 26 sq.

chorda 355, 11

peplum 139, 1

aetheris 196,28. 197,27

Aurorae 31, 27

Paltadis 16, 15

peragratio mundana 327, 13

percontatiuus modus 87, 33

percussionis sonus 264, 18

perdiu pernoxque 35, 9

perendinatio 335, 9

perfect! numeri 269, 24 sq.

a perfectione argumenta 189,

10

perfectis amptiores numeri

269, 24 sq.

Pergamum 237, 18

Periergia 30, 23. 41, 27

periodus 367, 15 et 29. 370, 13

per periodum 370, 13. 371, 6

et 12. 372, 5

Peripatetici 316, 10

peripheres modutatio 360, 6sq.

peripherie? 247, 22 sq.

perissa diastemata 357, 15 sq.

INDEX ' 459

Permesiacus gurges 300, 8

peroratio 192, 24

perpendicutaris 247, 17

perpendicutatus 200, 13

perpetuus modus = mfinitiuus

87, 31

Persae 223, 17. 242, 27. 243, l

Perseus 234, 9. 306, 14. 307,

18. 309, 25. 312, 3. 312, 10

Persicus times 240, 5

sinus 242, 27

Persida 243, 9

Persia 226, 18

perseuerantes soni 356, 6

a persona argumenta 189, 4

pes quid sit eorumque genera

365, 15 sq.

pedes quitius ctausulae ornandae

172, l sq.

pestilentiae auctor Apotto

9, 5

Phaenon 315, 21. 330, 7

Phaethon 315, 22. 342, 25

Phaethontiae Musae 344,' 21

phutaecius 171, 7

Phalarium promunturiuni 225,

10

pharmacopeia 100, 12

Pharusi 233, 5

Phaseiis 236, 5

Phasi senis ritus 41, 10

Philippica prima 156, 29

Phtegra 138, 7. 223, 19

Phlegraei campi 215, 15

Philippus 223, 6

Phitotogia 10, 22 sq. 14, 29.

15, 11 et 18. 16, 8. 18, 1.

27, 19. 29, 7. 30, 30. 31, 21.

38, 20. 40, 15 et 21. 41, 4

et 25. 42, 1. 46, 28. 48, 3.

.50, 3. 52, 4. 53, 5. 193, 5.

195, 28

Phitosophia 26, 31. 195, 26.

256, 30

phitosophorum discrepantia

51, 21 sq.

habitus 196,

10

Phocis 220, 14 et 16. 221, 13

Phoebea tumina 341, 14

Phoebei meatus 299, 25

Phoebeum uocabulum 342, 22

Phoebus 6, 2 et 28. 8, 16.

9, 21. 11, 25. 12, l et 8 et

30. 14, 16. 26, 2. 27, 9. 48,

26. 52, 18. 141, 8. 296, 18.

333, 28. 340, 4. 342, 23

Phoenicia 234, 17.' 235, 14.

235, 16

Phoenicusa 219, 14

Phorcus 343, 9

phrenetici 347, 18

Phronesis Philotogiae mater

31, 8 et 21. 333, 18

Phosphores 31, 5. 32, 1. 315,

22. 328, 20. 336, 28

Phrygia 207, 9. 236, 20. 237,

3. 237, 6. 237, 14

Sibylla 44, 20

Phrygius phthongus 49, 11.'

351, 21

pubeda 340, 2

tonus 362, 13

tropus 351, 21

Phthiotis 220, 16

phthongus 353, 20 sq.

physici 302, 15. 320, 8

Picentes 214, l

piceus hiatus 8, 9 puer 257, 8

pictai 65, 11

Pieria 223, 10

Pilumnus 44, 16

Pindarea chelys 33, 5

Pindus 220, 19. 222, 19

Piutonis 217, 15

pisces crepitu detinentur 348,8

Pisces 312, 6

Pisсis austrinus 309, 29. 311,

2 et 7. 312, 8

Pisidia 237, 8. 238, 20

Piso 163, 2. 183, 16

Pithecusa 217, 11

Pitho 338, 20 uid. etiam Suada

Pityussae 216, 17

planaris 246, 23

ptana schemata 249, 11

460 INDEX

Planasia 217, 5

planetarum cursus 327, 12 sq.

motus in ortum

. 316, 7

harmonía 12, 14

occultationes 330,

19 sq.

orbes 315, 14 sq.

316 extr. sq.

singulorum singulaeMusae

12,20

plani numeri 270, 15 sq.

ptanities formaeqne eins (in

numeris) 271, 5 sq.

planontes 315, 19

Plato 36, 1. 50, 27. 51, 21.

100,2.101,13.142,12.

296, 12

eius mysteria 50, 27

plaudo' 57, 34

ptaustrum uid. ptostrum

Plaustrum 205, 11. 335, 4

plebs deorufn 138, 19

plectron 343, l

pteonasmus 180, 21

Ptinius 140, 21

Ptiades 3, 11. 47, 13

ploce 360, 2 sq.

plostrum 57, 34

plumbum Saturno tribuitur

8, 22

plurali numero carentia 80,10

pturiuocum quid sit 107, 29 sq.

ptusquamperfecti numeri 269,

27

Ptuto 18, 2. 45, l (et 21) cf.

Dis

poculum immortalitatis 14, 20

39, 8. 40, 28

podica tempora 365, 14

Poeni 211, 13

poetae in caelum receptiöt,19

poetarum licentia 80, 8

iudicatio 101, 30

Poetice 168, 9

poli 303, 29 sq.

Poltux 61, 10

Polyctetus 196, 24

Folydorus 224, 18

polygonum 247, 29 sq.

Polymnia 12, 20. 33, 13

polyptotum 179, 20

polypleura 249, 2

polysigma 170, 7

Pompeii 215, 23

Pompeiopolis 238, 16

Cn. Pompeius 71, 19. 163, 15.

165, 24

Pomponiana 216, 24

pone 67, 20

Pontiae 217, 9

Pontica Armenia 237, t

pouticum mare 326, 7

Pontus 208, 6. 220, 21. 220,

22. 224,11. 227,7. 233,8s?.

237, 19. 238, 6. 238, 13.

239, 11 sq.

Poppaea uid. Papia

Populona luno 42, 15

populus angelicus 51, 16"

deorum 17, 15

obsequentium 46, 23

potestatum 18,«29

Por4ae Armeniae 236, 13

Caspiae 236, 13

Portunus 138, 15

positio syltabam longam facit

66, 3 sq. 28, 23 sq.

74, 20

in rhythmo 368, 5 sq.

possibititas 44, 24. 101, 16.

210, 19. 263, 12

post rem argumenta 189, 21

postes unguere 42, 12

potentia 251, 24

potestates оirаЕ ка! Ьic Éiríxoiva

50, 28

potestatum populus 18, 29. 50,

24

diuersitates 42, 27

potnia 62, 24

a praecedenti argumenta 189,

19

Praediatns 17, 25

praedicationes decem 117, 29

INDEX .461

praedicatiuus Syltogismus 102,

26. 129, 16

praegnatis 82, l

praeiudicia 190, 8

Praeneste 216, 7

Praenestes 216, 8

praepositiones 24, 27

praepositionum quantltas 74,

27 sq.

praescriptio 148, 29

tegis 166, 29

Praestes 43, 13

praestites Maninm 45, 12

praeteritio 174, 15 ,

per praeteritionem propositio

187, 12 sq.

praetor et praedo 178, 14

Praetoria Augusta 214, 17

preces ter repetuntur 259, 15

Priapus 255, 14

Prienia senteutia 299, 10

primigenia louis natura 257, 20

primi numeri 265, 9 sq. 268, 11

principales status 143, 30 sq.

144, 6 sq.

principalis mediarum 350, 2.

359,5. 361, 6 et 17

principatium 349,

18. 354, 15 sq.

359, 2. 361, 5.

362, 10'

principatium extenta 361, 18

principium 184, 22 sq.

prisma 253, 12

priuatio 154, 30

proceteusmatici 368, 3 sq.

proceteusmaticus 369, 13 et 19

Prochyta 217, 10

proconsul 78, 7 sq.

Procyon 309,28. 311, 10. 312, 3

prodigia 43, 5

productio uocis 354, 3

profatus = categoriae 98, 12

a profectu argumenta 189, 10

a progressione argumenta 189,

10

proloqnmm 102, 19. 122, 7 sq.

124, 15

promissiuus modus 87, 32

Pronoe 3, 28

pronominum accentas dupiez

66, 28

quantitas 72, 20

sq.

Pronuba 41, 31. 245, 23. 332,

10. 337, 16

pronuntiatio 143, 24. 182, 16sq.

prooemium 183, 31

prope aequatum flg. 178, l

Propontis 210, 29 sq. 224, 22.

226, 22

proportio =i analogía 75, 10

proportio numerorum 291, 20

sq.

propositio 186, 17 sq.

propria 167, 15

a proprio argumenta 189, 9

proprium definitur 104, 24 sq.

158, 23

proruptio undarum 210, 11

Proserpina 23, 11

Luna 45, 3

prosiciae 5, 17

prosodiaci numeri 372, 19

Prote 216, 33

Prudentia 37, 32

Prusias ciuitas 238, 3

PS 61, 2

psaltae 346, 29

Psylli 231, 18

Ptolemaeus 62, 13. 175, 14.

202, 7. 302, 6. 310, 3

Ptotemaida 231, 24

Ptotemais 232, 4. 235, 14

pubeda 13, 17. 340, 2

publici dei 18, 23

Pudicitia 41, 32. (24, 5)

puer aratri 48, 30

piceus 257, 8

Panica nomina 77, 32

punicens futgor 21, 25

Punicum imperium 209, 12

punctum 246, 25 et 27. 247,

23. 364, 18

Pupput 231, 9

purgatio 150, 15 sq.

462 INDEX

purpnreus 31,4. 52,25. 341,15

Pygmaei 241, 8

Pylii 216, 11

pyramis 253, 8 et 12

Pyrenaei 207, 12

Pyrenaeus 211, 15. 212, 19 et

22 et 25

pyrrhichius (172, 18) 173, t sq.

365, 20. 369, 19. 372, 20

Pyriphlegethcm 45, 19. 49, 8

Pyrois 49, 7. 315, 22. 329, 14

pyropus 22, 27

Pythagoras 36, 2. 51, 23. 205,

24. 257, 9. 296, 11. 328, 21.

346, 21 uid. etiam Samius

Pythagorae deieratio 29, 13

Pythagorei 346, 17

Pytheas Massiliensis 201, 20

Pythius Apolto 5, 25. 9, 16.

Q 60, 31. 62, 15. 88, 19. 63,

7 et 32

quadrangulum 271, 16 et 22

quadrati numeri 266, 5 et 13

quadratum 271, 14 sq.

quadratus numerus 260, 4

deus 260, 5

Mercurius 29, 11

quadrifida 360, 9

quadriga elementarnm 48, 24

quadrilatemm 248, 24

quadriplicatio 268, 24

quadrisenras 368, 19 $q.

quaesitum 175, 1

quaestio finita 142, 24 .<,,</.

(=<>irÓGеcic) infinita

142, 27 sq.

de scripto 152, 27 sq.

scriptionalis 152, 15

finitiua de scripti

ambiguitate 153, 9

quaestionum duplex species

143, 29 sq.

genera 190, 22

fsq.

quaesthmculae incidentes 187,

26

quate sit 144, 9

qualitas 109, 22 sq. 144, 9_

147, 19. 148, 18 sq.

168, t

absoluta 149, 4

assumptiua 149, 5

assumptiuae partes

149, 12 sq.

de actione 148, 24sg.

de re 148, 20 sq.

iuridicialist48, 3lsq.

negotialis 149, t sq.

153, 25 sq.

= status incidentes

150, 31 sq.

a quatitate argumenta 190, l

quatitates passibiles 112, 3

qualitatum species 111, 25 sq.

quantitas 109, 26 sq.

discreta 113, 20

continua 113, 20 sq.

a quantitate argumenta 190, l

quaternio 277, 22 sq. 283,

25 sq. 294, 9 sq. 295, 19.

que 67, 26

qui 58, 6

longum 72, 22

quis 58, 5

quod sit 144, 8

quinaria symphoma 351, 7

quinarias numerus 260, 6 sq.

265 21 sq.

quinta substantia 302, 23

Quintiana 187, 29

P. Quintius 187, 18

Quirinatis eques 140, 3

Quirinus 17, 25. 18,, 9

Quirites 62, 18

R 60, 21 et 34. 61, 16 sq.

62, 2 et 12 et 24. 63, 33.

67, 16

semiuocalis 60, 21. 67, 16

littera terminata nomina

74, 2. 80, 5

eius pronuntiatio 63, 33

rabutatio 196, l

radii Solis dnodecim 48, 20

rariora diastemata 357, 20 sq.

ratio 157, 9

INDEX 463

ratio: eins infirmatio 157, 9

membrorum in numeris

273, 9 sq. 274, 27 sq.

ratiocinatio 128, 28

eius formae 134,

20 sq.

rationabilia diastemata857,tl

rationates status 151, 32.

184, 3

rationes 272, 21 sq. 273, 26

a re argumenta 189, 5

Reatinus ager 214, 27

reciprocum dotis 333, 9

recisiouis momenta 364, 17

reoordatina species 89, 26 sq.

recta modulatio 360, 5 sq.

redditio fig. 179, 5

redimiculi aenigma 40, 30

redimitus puer 24, 28

reduplicatio flg. 178, 26

reges coniuges tuppiter etluno

16, 33

regina Memphitica Isis 3, 5

regiones decem 204, 3

Regulus 140, 21

rei 83, 7

relatio 149, 14 sq. fig. 179, 9

relatiua qualitas 147, 28

ratio 157, 24

retatiuum 109, 28. 114, 16 sq.

remissio 354, 2 ,

remotio 149, 18 sq.

repensatrix 335, 17

repetitio fig. 178, 20

replicatio numerorum 273,8*5'.

reprehensionis praecepta 190,

15 sq.

a repugnantibus argumenta

157, 22. 161, 16 sq.

res dubia 158, t

resolutio uid. solutio

retrogradatio 328, 13

reuertens modulatio 360, 6 sq.

reuolutio 346, 9

Rhegini 215, 17

Rhegium 214, 18

Rhenus 213, 2

Ehodanus 213, 9. 216, 21

Rhodope 220, 22. 223, 15

Rhodus 208, 4

Rhoebus 116, 5

Rhetorica 138, t adnot. 142, 10.

193, 24 adnot.

eius officium 142, 17

finis 142, 18

materies 142, 21

officii partes 143,

14 sq.

rhythmi 363, 9 sq.

inconpositi 371, 24 sq.

perconiunctionem372,

5

per periodon copulati

decem et octo 371, 13

rhythmica genera 366, 7 sq.

rhythmice 363, 25

rhythmizomenon 363, 18 sq.

rhythmoide tempora 365, 7

rhythmoides 364, 8 et 10

rhythmopoeia 373, 24

rhythmus 374, 2

ricinium 4, 9

rien 79, 19

Ripaei montes 227, 22. 228,

10. 236, 11. 326, 9

Riphaei uid. зирга

risus homini proprius 104, 26

107,17. 125,30- 158,24

Jouis 8, 30

Roma 110, 4. 207, 12. 213, 20.

213, 25

Romana uox 67, 17

Romanus passim

Romuleus 26, 27. 54, 31. 56,

17. 57, 26. 101, 4. 101, 12.

139, 14. 140, 24. 141, 2.

196, 12. 198, 26. 200, t

Rosciana 142, 26

Roscius 142, 27. 144, 8. 155,

23

rotunda tempora 365, 9

rotunditas terrae 208, 18

Rubrum mare 234, 8 sq. 242,

26. 243, 11

Rnllus 179, 19 sq.

rupes Parnasia 6, 2

464 INDEX

rupee Aegyptia 99, 34

ruricotae diui 332, 16

Rusgoniae 230, 9

Ruspae 231, 10

Rusucurns 230, 9

S 60, 22. 61, 19. 62,' 13. 63,

34. 64, 2. 69, 16 .

an Httera sit уиаeгг7ыг60,28

syttabam communem reddit

69, 16 sq.

pronuntiatio 63, 34

terminatarum uerbi personarum

quantitas 73, 12 sq.

in fine 60; 35

Sabaei 35, 12

Sabrata 231, 10

sacramenta nuptialia 32, 8

eacritegium 148, 11 sq.

sacrum promunturium 206,19

sacsa 61, 3

Sagaris 237, 20. 238, 7

Sagitta 807, 2. 308, 2. 309,27.

311, 11. 312, 4

Sagittarius 311, 25. 313, 4.

314, 17. 315, 7. 321, 13

Sagittarius Apotlo 6, 31

Saldas 230, 9

Sallentini 214, 12

Saltustius 59, 28. 65, 26. 67, 5

saltatio braciuorum 266, 1

Salus 17, 23

Satuator 168, 3

Samaria 235, 5

sambuci 346, 29

Samius (Pythagoras) 28, 23.

51, 23. 328, 21

Samothrace 226, 12

Samus 208, 5

Sancus 18, 19

Sandaliotes 217, 17

Sardinia 207, 4. 214, 23. 217,

13 et 15. 230, 18

Sardus 217, 16

Sarmatae 207, 20. 227, 13.

224, 10-

Sarmatia 228, 5

4 Sarpedon 236, 13

Satura 2, 9. 195, 21. 298, 28.

299, 12. 300, 6 sq. et 21

miscitla 374, 11

Saturni cursus et ortus cit.

330, 7 sq.

Saturnia 256, 11

faix 193, 19

Saturninus 144, 9

Saturnius circulus 12, 20

Saturnus 8, 32. 18, 22. 215, 22.

138, 17

deorum creator49,20

senior 3, 3

eius circutus 314,

23 sq.

eius falx 138, 16.

193, 19

mansio 18, 22

coniunx 21, 15

gressu tardus 21 ,70

LatU conditor 215,22

stetta3lñ,21. 316, 4 et

14. 317, 13. 318,

1 sq. 321, 6

Satyri 45, 25. 229, 25. 233, 2

Satyrus 298, 23. 299, 6

saxnm fidicinans 348, 20

scalprum 55, 3

scaphia 202, 1

Scauriana 143, 6

Scaurus 60, 31. 155, 25

schema 97, 20. 364, 22

schemata 246, 22. 250, 16 sq.

364, 4

ergastica 249, 18 sq.

plana 249, 11

ap'odictica 249, 19

sq.

schoticum axioma 98, 9

P. Scipio 162, 19

Scipio Africanus 163, 13

Scipiones 211, 12

Scironia saxa 222, 9

scopae 301, 27

Scorpio 308, 20. 324, 17. 311,

19. 830, 11

Scorpius 307, 2. 310, 8 et 10.

313, 2. 321, 13

INDEX 465

scriptionatis quaestio 152, 15

ascripto argumentum 163, 9 sq.

de scripto quaestio (rquae dicitur

Syttogismus') 152, 27

scripturat46,29.151,33. 163, 7

scrobis 83, 12

Scylta 215, 13

Scyltaeum 215, 12

mare 339, 25

Scythae 224, 10

Scythia 200, 11. 238,21. 228,5

Scythica ptaga 208, 25

Scythici montes 240, 22

Scythicum titus 227, 12

Scythicus Caucasus 236, 15

oceanus 228, 17.

240, 5

sinus 227, 2

Scythis 240, 5

scythis gemma 20, 3. 22, 11

sectio 253, 12

secrmdae beatitatis numina

43, 4

Secundanus luppiter 17, 28 -

Pates 18, 10

secundi numeri 268, 11

Securus Melior Fetix 27, 6

sedecim caeti partes 17, 20

Seditio 17, 31

masica sedatur347, 21

segetes taetae 108, 5

tuxuriant 168, 15

seiunctio 191, 12

Seleucia 235, t et 23. 243, 21

Seleucus 209, 3. 239, 19

semanticus unde dictus 371,19

semanticus trochaeus 370, 6

semenstres dies 228, 4

semicirculus 249, 12

semidei 44, 1. 338, 28

semina rerum l, 5

Semiramis 239, 2

semiuocales 63, 6

semones 44, t

Semproniae teges 160, 11

senarius numeros 260, 21 sq.

senatus consultum deorum 16,

31. 26, 32. 195, 27

MABTIANUS CAPELLA

senio 280, 7. 291, 11

sensus quinque 260, 16

sententia scripturae 152, 16

separatarum tetrachordum et

soni 361, 4 sq.

sepia 55, 6

septenarras numerus 29, 27.16,

23. 262, 7 sq.

septem triones 299, 21

septentrio 205, 21

septentrionalis circulus 304,

4 sq. 305, 24 sq.

septentriones 241, 25. 309, 20

septimani partus 263, 6

septimo radiati dei 50, 26

Serapis 48, 28

Seres sericum 240, 9

sermocinatio 183, 22

sermonis uitia 97, 18 sq.

sero 57, 2

serpens caudam deuorans 21,

12

cantu rumpitur348,13

serpentibus habitantur deser

ta Syrtis 231, 17

Caspiae portae

239, 10

uescuntur Trogodytae

232, 21

serpens 309, 15. 311, 3 et 8

serpentarius 312, 14 uid. etiam

Ophiuchus

sertum dominandi 23, 5

Seruius Nobitis 201, 2

sesquiatterae iuncturae 6, 19

Sestos 225, 3

Sethus pro Zetho 62, 28

sexis 85, 8 [278, 2|

sibï 72, 25

Sibytlae 5, 22. 44, 19

Sicania Sicanus 218, 5 sq.

Sicca 230, 15

Sicitia 146, 19. 160, 1. 164, 10,

201, 3. 207, 4. 214, 24. 215,

17. 218, bei 19. 219,7. 230,

19. 326, 3

Siculi 162, 12. 164, 11

Siculum fretum 219, 2

30

466 INDEX

sidera 303, 25. 58, 11

flammantia 43, 28

eorum cursus 43, 8

sidera inerrantia 309, 10 sq.

siderei cursus 32, 25. 301, 11

siderum ortus et occasus 312,

26 sq.

Sigas 230, 6

Sigeum 208, 5. 225, 5

sigma iacens 360, 23

signifer circutus 305, 7 sq.

308, 9 sq. md. Zodiacus

signum 246, 14 et 26. 253,

17 sq. 266, 3

sit 60, 4

Sitenus 297, 2. 300, 14

Siluanus 138, 12. 193, 19. 338,

29

situicolae diui 257, 6

silua Apoltinis 6, 26

Situani 45, 25

situri pisces 244, 13

simile casibus fig. 178, 4

a simili argumenta 157,20. 160,

12 sq. 189, 12 sq.

simiti modo determina tum fig.

178, 8

Simonides 181, 16

Simplicia tempora 365, 14

simulacrum animae 41, 9

simulatio 174, 13

sinapi 76, 13

singularitas 268, 14 sq. 281,

25 sq. 291, 5 sq.

singuli 96, 26 sq.

singutus 96, 25

Sinonia 217, 9

Sipylus 237, 12

siquis 58, 5

Siren 60, 20. 216, 6. 218, 3

Sirenarum scopuli 215, 14

Sirius 29, 13

sistra Niíiaca 46, 11

Sithonia gens 224, 11

sitis 83, 18

situs 102, 9. 110, 9. 117, 20

partium 113, 23

smaragdineus 19, 23

smaragdus 22, 10

Sminthius 60, 8

Smyrna 237, 12

Smyrnaei campi 237, 13

soccus 33, 27

Socrates 100, 2

Sogdiani 239, 22

Sol 12, 22. 13, 5. 18, 8. 21, 24.

31, 5. 48, 19. 313, 19.

314, Usq. 315, 4 íj. et 12.

315, 23. 316, 4 et 25 sq.

317, 8 sq. et 18 sq. 318,

9 sq. 320, W sq. 321,

8 sq. et 17 sq. 322, l sq.

232, 18.

eins cursus 324, 5 sq.

eius fitia Vuxñ 4, 2

Celeritas 18, 8

radii 6, 29 insuta 242, 21

motus geminus 324, 5 sq.

obscuratio 323, 4 sq.

sotida Schemata 253, 3 sq.

solidi numeri 269, 16 sq.

sollers 59, 28

Soloe 55, 23

soloecismi 97, 18

solstitiatis dies 313, 30 sq.

circutus 304, 6 sq.

806, 6 sq.

solstitium 304, 7

sotus 85, t sq.

solutum figura 180, 7

somnia 43, 5

somnus 163, 19

soui 349, 2 et 14 sq. 353, ISsq.

363, 6. 374, 3

quoi sint 354, 9

sonorum diuersitates 356, 21 sq.

sonus 364, 20 = accent. 68, 14

sonus diuisarum 355, 21

Sophene 234, 19

Sophia 3, 21. 4, 15. 10, 27

sophismata 136, 26

stoica 98, 14

sordida uerba 167, 21

sorites 34, 11. 136, 28

sors 24, 11

Sosantiii 140, 21

INDEX 467

soter 168, 3

spatia circulorum 305, 23 sq.

spatiorum perceptio 356, 23

spatium 364, 20

a specie argumenta 189, 7

vet forma argumenta

157, 20. 160, 5 sq.

species definitur 158, 16

species quattuor 268, 8

species sine formae 103, 21 sq.

spectatiua 56, 30

specua 77, 6

speculum Sophiae 4, 14

spëi 83, 7

spes 165, 22 sq.

sphaera 197, 16. 253, 9 sq.

Archimedis 51, 21.

198, 7

mundi imago 20, 29

eaele'stis 49, 29. 50, 10

solida 196, 27

sphaera aenea 303, 9

sphaera 253, 9 et 14 .

sphaerae 264, 20

sphaerarum conceutus 6, 25.

12, 15. 46, 6. 340, 19

Sperchium promunturium 224,

13

Sphenis frons 206, 18

spissa .diastemata 357, 19 sq.

spissus sonus 355, 29 sq.

spondei 368, 4

spondeus (172, 19). 172, 27 sq.

347, 24. 369, 6 maior 369, 7

Sporades 226, 9

stadium 206, 4

atantes soni 356, 6

statarii soni 356, 9

status incidentes 144, 1 sq.

147, 13 sq. 151, 10 sq.

150, 31 sq.

legales (= incidentes)

153, 17

a quibus causa nascitur

(=principatest=constitutiones)

153, 18 sq.

principales 143, 30 sq.

144, 6sq.

status quo modo inueniantur

153, 28 sq. 154, 24 sq.

quoi sint 147, 4 sq.

stetae deorum stemmata con

tinentes 39, 26

stetlae 303, 24

stemmata deorum 39, 26

sterceratus apud ueteres 85,

21

stercus senatus 168, 26

Stichades 216, 22

Stitbon 12, 1. 315, 23. 327,

14 et 20

stilus 202, 2

ad scribendum 19, 13

Stimula 331, 19

[Stipa insula 217, 4]

Stoica sophismata 98, 9

Stoici 35, ID

Strongyle 219, 10

Strymou 223, 14. 224, 4. 339,

10

Suada 331, 18

Juno 2, 26 [13, 25]

sua rebus uerba sunt 108, Isq.

subdimidius 274, 18 sq.

subiectiua proloquii pars 102,

13. 123,20. 130,3

partícula 125, 14

subiectiuus modus 87, 34

subiectum definitur 108, 31 sq.

de subiecto 109, 3 sq. in

subiecto 109, 8 sq.

submedia 361, 10

subprincipalis 354, 17. 362,

11

' mediantm 350,

1 3. 354, 28.

359, 7.

priucipalram

349, 19. 359,

3.

subqnartus 274, 19 sq.

substantia 102, 7sq. 106,31 sq.

116, 2 sq.

prima definitur 109,

17 sq.

secunda 109, 18 sq.

30* '

468 INDEX

subtertius 274, 19 sq.

succentus 6, 19 et 25

Sutiense promunturium217, 23

Summanes 45, 12

Summanus 45, 2

sumptum 102, 24. 128, 11

superdimidius 274, 10 et 13

superficies 246, 17ei26. 247,6sg.

(superparticularis numeras

274, 9)

(superpartiens numeras 274,

27)

superquartrçs 274, 11 sq.

supertertius 274, 11 sq.

surdis tuba medetur 347, 28

Surrentum 217, 11

Sutta 160, 11

Susa 242, 5

Susia Diana 242, 5

Sybaritae 347, 11

Syene 202, 6. 245, 1

syltaba 64, 29 sq. 364, 20

syttabarum quantitas68,20sg'.

iunctura 64, 32

Sytlogismus (= de soripto

quaestio) 102, 25. 128, 28.

152, 27

Symbotics 334, 2

Symmachia 44, 22

symperaama 102, 25. 129, 11.

250, 19

symphouia 347, 18

perfecta 355, 16

symphoniae tres 29, 3 et 16.

350, 22 sq.

Symplegades 239, 13

synatoephe 65, 13

syneches proceteusmaticus

368, 10

synonymia 179, 24

? sypnum 44, 7. 62, 14

Syria 206, 25. 234,15. 235, 6 et

16 et 19ei21. 236, 3. 238,21

syrma rhetoricum 34, 8

Syrtes 231, 14

Syrtis 232, l et 5

minor 231, 11. 231, 15.

maior 231, 16 sq.

Syrus quidam 41, 9. 46, 13

systattici tropi 373, 25

systema 356, 25. 363, 5

systema diapason 355, 20

systema quid sit 358, 23 sq.

quot sint 358, 26 sq.

per systema trausitus 362, 10

syzygiae 372, 22

T 60, 35. 61, 21. 62, 13 et 30.

63, 25

T terminata nom. 71, 13; uerbi

pers. quantitas 73, 20

Tabraca 230, 16

tabutae 162, 8 et 11. 190, 9

nuptiates 52, 15

Tacape 231, 10

Taeuarus 207, 3

Tages 44, 7. 213, 23

Tagus 211, 19. 326, 5

Tanais 208, 7. 210, 26. 240, 2.

339 11

Tanaquil 60, 3. 70, 13. § 294

Taprobaue 241, 18

Tapsus 231, 10

Tarraco 212, 21

Tarraconensts conuent. 212,10

Tarraconensis urbs 211, 11

Tartarea ctaustra 20, 26

nox 27, 7

Tartarei recessus 10, 8

Tartarus 15, 13. 36, 13

tasis 353, 22

Taurica 228, 5

Taurominium 218, 22

Taurus 152, 5. 234, 19. 236, 9.

238,19. 312, 11. 306,

22. 313, 14. 324, 17.

Stetta 335, 4

Caucasius 243, 11

tautología 179, 27

Telmesus 236, 17

Tetturus 18, 6

tellus uid. terra

centrou mundi 317, 2

eccentros 325, 4. 329, 15

eccentros orbium ptauetarum

317, 1 sq.

Tellus 12, 11. 19, 24

INDEX 469

teltnstres diui 257, 6

tetum 58, 10. 153, 14

Temp eran tia 38, 2

temperatio 14, 2

temperiem dat Sot 48, 14

tempora anni quattuor22,16sg.

tempora ortuum occasuumque

312, 16 sq.

in rhythmicis 364, 16 sq.

a tempere argumenta 189, 5

temporis quid sit 110, 5. 117,

25

Tenae 231, 10

Tenedos 225, 6

Tenedus 208, 5

tenor 155, 29

tenuatum metaltum 340, 7

ter 73, 25

Terentia 65, 9

Terentius 179, 2 uid. Varro

terminus 247, 19

ternarius numeras 28, 3. 259, 8

Terpsichore 12, 23. 35, б

Terpsis 338, 18

Terra Vulcani filia 18, 6

hera (44, 27) cf. telina

terra circumnauigabilis 208,

18 sq.

solaria circuti eccentros

314, 29

inmobitis 202, 14

media 197, 21. 202, 13

302, 13 sq.

terrae cirouitus 205, 26 sq.

tongitudo 206, 12 sq.

318, 5 sq.

circutus 201, 23 sq.

• dimensio 244, 18 sq.

diuisio 209, 23 sq.

forma 199, 11 sq.

latitude 207, 17 sq.

tongitudo 206, 12

locus 201,22. 202, 12 sq.

partes (zonae) 203, \.bsq.

rotunditas 208, 18

Terracina 215, 16

terrea uis 40, 26

terreus ortus 26, 10

tertia diuisarum 361, 22

excellentium 359, 7

tessera 271, 13 et 17. 294,

26 sq.

testamentum 163, 11

testimonia" 157, 14. 163, 14.

190, 10

testudines 242, 19

tetartemoria 349, 3

diesis 360, 14

tetrachordon 340, 19. 360, 27 sq.

352, 6 sq. 354, 12 sq. 355,

l sq. 362, l genera 354, 11

tetrachordum exceltentium

355, 23

tetragonum 247, 29 sq. 248, 15

tetraplasi ratio 358, 19

tetrapteura 249, 2

tetras 259, 23 sq. 265, 21

tetrasemus 367, 12 et 22 et 27

368, 6. 370, l

Teutrana ciuitas 237, 17

Teutrania 237, 16

Thaies 51, 22. 348, 2

Thatia 12, 28. 36, 17

Thaumantias Iris 20, 6

Thebae 26, 17. 44,12. 339,20

Themis 46, 33

Theode 244, 9

Theodoras Byzantins 186, 3

Theophrastus 346, 17. 347, 29

theorema 254, 5

theoremata 57, 5. 250, 24 sq.

Therasia 219, 9

[Thennacides 277, 11]

Theseus 71, 22

thesis 364, 4. 365, 17. 367, t

Thessatia 220, 16. 222, 16 et

18. 222, 22. 223, 2. 226, 4

Thraces 220, 22

Thracia 220, 17. 223, 14. 224,

18. 227, 3. 237, 20. 326, 6

Thracium tatus 227, 5

Thracius times 223, 11

Thracius (Orpheus} 348, 6

Thrax 339, 4

Thrèicium carmen 33, 7

thripes deorum 45, 15

470 INDEX

Thucydides 218, 5

-Thyte 201, 19. 208, 11

Tiberiana ostia 213, 24

Tiberina ostia 217, 8

Tiberius tad. Gracchus

Tiberis 83, 17

tib? 72, 25

tibia 338, 30. 346, 24. 347, 6.

347, 29. 348, 18

tibiciиa 79, 15

tibicines 347, 11 et 24

Tibur 215, 5

Tigris 234, 19. 236, 1. 243, 10

Timaeus 296, 12

Tingi 229, 10

Tingitana prouincia 230, 4

Tisias 140, 27

Titan 70, 17. 197, 28

Ttepolemus 62, 23

Tmotus 62, 23. 237, 9

Tonans (luppiter) 5, 6. 11, 16.

13, 9 et 16. 17, Set 9. 19, 11.

23, 16. 34, 22. 36, 11 et 22.

54, 10. 136, 30. 138, 18. 194,

5. 256, 15. 337, 1. 345, 18

tonat orator 139, 7. 141, 30

toni 360, 19 sq.

toniaea nota tetrachord.360, 13

toreuma 58, 20

per tonum transitas in musicis

362, 13

tonus 349, lsj. = accent. 68,14

a toto argumenta 189, 6

totum definitur 105, 21 sq.

totus 85, 1 sq.

trabeatus 139, 33

tractatus 158, 33

negotii 154, 6

tractus materiae 352, 19

tragica modutatio 362, 21

transactio 163, 11

transaustrinus 205, 12

transfusio etementorum 263, 2

transitus modutantium 362, 7

translata uerba 168, 11 sq.

translatio 145, 11. 148, 29

translatum 167, 14. 168, 11

transmotio (цетастаас) 175,19

transuersi ortus 312, 17

tressis 85, 8

triangulares amfractus 196, 19

numeri 271, 6 sq.

triangutum 271, 14

triangutus ignis 194, 15

trias 265, 20. 259, 8 sq.

tribunos appettare uum seruo

ticeat 145, 9

trigarium 259, 22. 334, 11

trigonum 247, 29 sq.

aequilaterum 254, 3

trigonns accentus 33, 19

Triuacria 198, 6. 218, 6

Triones 200, 16. 299, 21

triplasia ratio 358, 16

triplicatio 29, 2. 268, 16

Triptotemus 44, 13

triptota nomina 80, 12

tripudia hymeneia 38, 27

tripus 334, 5 et 9

trisemus 367, 2

trisulcae lucis fulgor 334, 21

trisyllaba- 66, 19 sq.

in clausutis 173,19 sq.

tritemoria 349, 8

diesis 360, 16

Tritonia 4, 8. 16, 32, 255, 12.

262, 9

Tritonida 100, 7. 333, 17. 346.

24

Tritonis 256, 30. 336, 22.

337, 27

triumfo 88, 16

Troas 237, 6. 237, 16

a trochaeo bacchius 370,10sy.

trochaeus 172, 13. 173, 3 sq

369, 29. 370, 17.

373, 7. 372, 21

ab iambo 370, 18

1 medius 372, 10

semanticus 370, 6

unde dictus 371, IT

trochaeides 373, 6

Trogodytae 200, 9. 227, 14.

232, 20. 243, 24

Troia 62, 24. 69, t et 6

INDEX 471

Troiani 160, 12 Sibytla 44, 22

Troianum secretum 31, 19

tropi 97, 20. 249, 20 sq.

in masica 354, 9. 362,

28 sq. 373, 23

quindecim 351, 18 sq.

tropica mela 362, 26

tu tongum 72, 21

tuba 347, 12. 347, 28

Tubnsubtus 230, 10

Tuttiana castra 193, 21

turbo 77, 2

turpis forma materias 184, 31

turris 83, 17

tusáis 83, 18

tuteta 58, 7

tutelator genius 43, 18

tutor 58, 7

Tyche 24, 12

Tydeus 221, 9

Tyte 229, 4

tympanum Cybeleium 46, 12

in manu lunonis

20, 13

eius bombus 38, 30

Typhon 48, 29

tyranni iuterfectio 145, 2.

153, 3

Tyrida oppidum 224, 14

V 59, 25. 61, l et 6. 62, 17 sq.

64, t

V tittera finita nomina 70, 10

V terminatorum uerborum

quantitas 73, 10

transitus in alias uoc. 58,

t sq.

cum atus sociata 59, 2

uagi soni 356, 10

Vatitudo 18, 17

M. Terentius Varro 101, 10 et

14. 171, 2. 196, 12. 214, 23.

227, 7 (303, 24) 348, 17

Varus 213, 6

uas quo modo dectin. 79, 9 sy.

uasa horoscopa 201, 9

uaticinia 43, 5

ubera tunonis 8, 34

ubi 58, 6

in Diatectica 117,25. 142,

22

ue 67, 25

Vedius 41, 6. 45, 21

Veientanus 58, 27

Veiouis 18, 23-. 45, 22

Velia 218, 3

Vetonensis ciuitas 229, 9

uenarum indicia 363, 24

Veueria 217, 8

Venerium aurum 12, 24

Veneris circutus 327, 16. 328,

20 s?.

oppidum 236, 4

Veneti 238, 12

Venus 17, 11. 41, 20. 47, 19«}.

54, 32. 245, 20 et 25. 255, 10

et 26. 256, 6. 260, 29. 262,

3. 297, 13. 331, 7. 332, 27.

337, 9 et 18 uide etiam

Aphrodite Paphie

Venus Stetla 317, 16 et- 22 sq.

315, 22. 316, 29

uer 22, 6. 325, 14

eius deus 12, 12

Veris fructus 18, 14

uerba ad duas coniugationes

pertinentia 95, 26

uerba singutis casibus iunguntur

85, 29 sq.

sua et atiena 108, l et

11

noua facere 117, 3

uerborum quantitas 72, 33 sq.

exotetorum usus!67,

18

genera 87, 14

modi 87, 28

nouatio 167, 27

Vergitiae 241, 26

Vergilius 51, 19. 167, 25 cf.

etiam Mantuanus uates et

index auctormn

ueritas ex non existentibus

50, 29

uermim tempus 325, 14

472 INDEX

Verres 146, 16. 150, 7. 162, 13.

165, 7. 166, 23. 179, 10 sq.

Verrinae 155, 25. 176, 22.

uersicuti euitandi 170, 22 sq.

uersus numerorum 264, 24.

265, 19

uerua 77, 6

uertex cum petaso 47, 3

Vesper 200, 3. 329, 7

Vesperugo 329, 7

Vesta 17, 11. 21, 20. 46, 1.

deorum nutrix 52, 5

Vesuhis 215, 4

uetusta иerЬа 167, 18

Vibo 218, 4

Vibonensis ager 215, 7

uinotentia 163, 20

uirago 262, 16

uir fortis 151, 2 sq.

uirga memor 36, 34

uirgo 58, 8 cae/. 307, 22. 310,

9. 311, 10. 312, 26.

330, 3.

fontana 50, 27

uiritis cantitena 362, 16

uitalia membra 263, 15

Virtus 4, 33. 5, 7 et 14. 6, 24

et 33. 8, 12 et 16. 9, 8. 10,

19. 11, 22. 12, 3

uirus 85, 10 ,

uitia quattuor 260, 3

uititigines linguarum 55, 22

u i tima innentio 44, 11

VL litteris finita nomina 70,

13

Vtixes 156, 23. 211, 20. 216,

8. 218, 4. 225, 11

ultima coniunetarum 350, 7.

355, 12. 361, 21

sytt. cum accentu67,18

ultima excettentium 359, 10

uttramundanus pater 48, 10

umbiticus 193, '11

Italiae 214, 27

umbra lunae 318, 9

terrae 196, 30

Veneris 329, 8

Vmbracius mons 31, 15

Vmbri 213, 24

uniuersale 102, 20

protoquium 124, IT

fq.

uniuocum quid sit 107, 24 tq.

nnus 85, 1 sq.

Vnxia luno 42, 10

VO titteris termínala uerba

92, 19

uocates 57, 12 sq. sex 63, 6

uocatiui pluratis quantitas 72,

4 sq.

uocatiui singularis quantita»

71, 23 sq.

uocatiui singularis pronominum

quantitas 72,

26

uocatiuus 71, 23 sq.

in i 84, 12 sq.

noces 57, 21

uoto 58, 8

Voluptas 245, 11. 255, t et 18

et 26. 256, 6. 331, 10. 332,

15. 338,21

uomitio Phitologiae 39, 15

uox 182, 20 sq. 353, 5 sq.

VR titteris finita nomina 70, 2a

Vrania4, 14. 12, 19. 32, 18.

40, 1.

Vranie 301, 4

Vrcitanus finís 211, 11

Vrgo 217, 6

urna Adrastiae 19, 5

urnutae Phoebi 8, 18

Vrsa minor 307, 32

VS titteris terminata nomina

71, 10

Vtica 231, 2

utilitatis publicae cuttores 18,

28

Vulcaniae 219, 9

Vulcanus 17, 12. 18, 7

louialis 17, 5

Lemnius 4, 17

Terrae pater 18, 6

uulgus deorum 17, 25. 138, 5

uulnera musicae ope curata

347, 27

INDEX 473

uutnificus Apolto 6, 31

Vutsci 213, 28

nultus 188, 8 sq.

X 60, 22. 63, 8. 64, 2. 68, 31

duptex 60, 22. 61, 4. 63, 8

in fine uocabuU 86, 8

pronuntiatio 64, 2

Xanthus 61, 8

Xenocrates 348, 2

Xerxes 223,17. 226,18. 226,24

Ya non mallis reiecta 57, 26

nocalis 63, 4

pronuntiatio 64, 3

Ypanis 242, 23

Z Gráeca 62, 26

duplex 62, 30

dentes mortui imita tur 64, 5

Z 62, 6eí 26. 63,9. 64,4. 68,

32. 70, 2

Z syltabas communes reddit

70, 2

Zacynthos 70, 3

Zeno 51, 27

zeta iacens 360, 23

Zethus 62, 28

Zeugitana regio 230, 17

Zeugma Euphratis 235, 2

Zmyrna 63, 2

Zodiaca hospitia 5, 9

Zodiacus 3, 11. 305, 1. 305,

7s?. 308, 9 sq. 310,

6. 321,30. 327,10

tractus 17, 18

Zonae 264, 19

terrae 203, 15 sq.

INDEX GRAECVS IN MARTIANYM

dY<xGol Kai xоiKol ЬaíцovеC

45, 11

360, 2. 364, 12

40, 31

194, 24

акeрсекоцr^с 9, 11

dxpovUKTioc ortus 328, 4

ÖXOYoc 251, 9 et 12 et 15 et

19 et 20. 252, 2—15

ajacpißoXia 152, 3

ацф<киртос 262, 20. 320, 26

[ацф{irXеирос 248, 23]

dvaßißáZiJuv сОvbесцос 324, 2

ávоrfKa(a quaestio 191, 3

аvаYрафос 249, 22. 250, l

dvaonrXшcic 178, 26

dvaiTioc 140, 12 sq. 330, 17

аvакацirтос 360, 5

аvакефаXа(шас 192, 9

dvaXoYia 291, 20 sq.

dváXoYoc 251, 11

,dváXиcic 191, 10

âvacтpoc 303, 3

övecic 354, 4

v 180, 16

175, 12

186, 4

dvTiGecic 367, 25

dvT(GeTov 177, 13

ávTiKaтriYopía 155, 17

dvT(irobec 204, 16 sq. 325, 16

аvпстрофri 179, 12

аvтчфраас 108, 22

dvT(xGovec 204, 10

âvToiKOt 204, 8 et 22

almene 43, 2

âiraE ка1 &ic èrcixowa 50, 28

dir' èXáccovoc anapaestas 369, 4

direpYaCTiKOv 352, 14 sq.

dirobeiKTtKOc 157, 1. 246, 7.

249, 18 sq.

dirobetSic 250, 19

d-iroeétucic 40, 13. 50, 31

аirокатастаас 264, 26

1iiró nu&ivoc anapaestas369, 3

ionicus 372, 23

апостроф!?] 174, 15

аirотоцri âXoYoc 252, 10 tq.

âirrшTov 58, 30

âirUKVoc 356, 4 sq.

аррибцос 364, 10. 365, 2

âpTia 357, 15

dpTiаKic артш et irepiccá

267, 10 sq.

асйциетрос 251, 23. 252, 1

dcOvbeтov 180, 7

dcОvGeтa 357, 9

асиОцатос 54, 17

афоркцос 191, 12

ßapОirUKVOC 355, 28 sq.

ßopeioc 323, 24

YXauKÛmic 194, 24

Траццата 56, 15

56, 14

ri 56, 19

56, 25

ri 56, 15. 246, 29

43, 22

Ьа(цоУec 42, 24. 43, 21. 45, 11

beívuucic 192, 19

Дт)Xос 71, 9

otáYиíoc paeon 372, l et 6 et

13 sq.

oidipecic 190, 5

INDEX ÖEAECVS IN MARTIA.NVM 475

Ьгацетрос 24,9, 14

Ьш iracuv 351, 13

lièvтe 351, 7

Teccápuuv 350, 23

(ínavoíac figurae 161, 10 sq.)

¿idiiópricic 174, 20

Ьшсирцос 175, 16

Ьштоцос 262, 19. 320, 26

biáTOvoc 355, 11. 359, 14 .

cиvrmjiévшv ctt. 350,

6 sq.

ЬштОтшас 175, 7

&10фшvо1 356, 18

bieZeuYuévov 180, 11

ЬieZeuYцévuJv тр(тri ctt. 350,

9 sq.

íúecic 351, 2

biopicцóc 250, 18

Ьuváluei сОццетрос 251, 25

bиvanévri aXoYoc 252, 8 sq.

ЬшЬекаеЬрос 253, 15

€ 58, 23

етYр«фое 249, 22. 250, 8

еYероцоv l, 6

eíbiKÓv 352, 14 sq.

eÍKOcáebpoc 253, 15

eíuapuévn 19, 18

eîponévri XéEic 175, 27

etpшveía 174, 13

eXárnuv âXoYoc 252, 13

êXeoc 192, 20 '.

éXiKoetbeîc lineae 247, 3 Luna

322, 11

Шепртс 181, 3

evapinóvioc 354, 19. 355, 10.

359, 13

ÍEarreVnKÓv S52, 14 sq.

етшvаXrщпс 178, 20

èiravacpopà 179, 8

errißaтoc paeon 372, 2 et 1

âir(Kowa uid. äiraS

emXrinnc 373, 19

етцергсцос 192, 15. 341, l

етцоркх 272, 18

èîriirebov 246, 23

eiriTacic 354, 1

еттетсфтос 274, 12

¿TT(тpiToc 274, 11

246, 27. 247, 7

еirтас 194, it

épnriveиTiKÓv 352, 15

етeроцr!кr1c 248, 17. 271, 9

eтunoXoría 157, 18. 159, 14

eíiGeTai 247, l

еибйYраимос 247, 9. 248, 2

et 5 et 13

ñ 58, 23

т^бос in masica 357, l

i"l|uieeoi 43, 32

lÍHtóXioc 274, 11

lanßiZetv 371, 14

îb10тriтес 353, 27

kÓKUiXov 177, 18

icóirXeupoc 248, 8

icocKeXric 249, 9'

icóтric 251, 8 sq. 272, 22 '

кабетос 247, 17

Kmpôv Yviî)Gi 299, 11

кацттиXоYрацЦoc 248, 3. 249, 6

KdцirОXri tinea 247, 3

катаb1riYtic1c 186, 5

кат' dvтiфpaciv 108, 22

катаскеиri 250, 18

KripиKеîov 100, 5

ко(цriск 374, 7

коцца 176, 12

KpiKштri 303, 9

то Kpivonevov 151, 15 sq.

KUKXiKdí tineae 247, 2

кикXофорr!Т1Кôv кОца 302, 26

кОца 302, 22

KûiXov 176, 12 et 28

352, 21

356, 12 sq.

^

âXoтoc 252, 8

HeXoiroiîa 352, 21

350, 4

252, 2 et ек búo

252, 5 sq.

цесотгикvос 355, 29 tq.

(nécшv bidTovoc 350, 3

цетастас1c 175, 19

Hrivoeibric 262, 18. 320, 23

HtKTÓV 248, 5. 249, 11

Mi£tC 373, 22

476 INDEX GRAECVS

цоvокшXос irepíoboc 176, 27

цОрга 265, 30

vriтri cuvrinjuéviuv ctt. 350, 7

VOJIUKÓC 362, 24

VÓTtOC cúvoboc 325, l

voOc 25, 25. 37, 20. 194, 8

£ 61, 3

OÎKTOC 192, 20

октаеЬрос 253, 15

oцaXû)v plenitude 29, 28

оцоюXоYиса 362, 26

óцoióirTUJTov 178, 4

оцоютеXeитоv 178, 8

ощоХоYос 251, 10 sq.

ónócpшvoi 356, 17

ек búo Ovojaairшv âXoYoc 252,

3 sq.

övoc Xúpac 299, 11

aHúiruKvoc 356, 3

ópтaviKÓv 353, 1

ópíZuuv 305, 21. 308, 22

iraibeía 196, 5

iraXiXXoYia 178, 17

ттavcéXrivoc 321, 1

тшраYшта 168, 8

irapabiTiYicic 186, 4

,n-apáXeupic 174, 15

ттapáXXaSic 323, 22 iq.

irарацесri 350, 8

ттарацесос 355, 17

TrapeKßacic 186, 13

TrapejußoXtKOc 249, 23. 250, 7

ттdpicov 178, t

irapovonacia 178, 12

iiirdтuuv 349, 19

Hécшv 350, 2

356, 12

1reр(Yрафос 249, 23. 250, 5

irерюЬос 176, 5 et 27

irерпrXеш 365, 9 sq.

irepiccÓKic âpnoi et irepiccot

267, 6 sq.

irepicpépeia 247, 22

irXeovacnoc 180, 21"

irXripocéXrivoc 262, 21

irXûKi'i 178, 14. 352, 21

iroia 365, 27

irо10тr|тес 168, 1

TroXXaírXácioc 272, 17

iroXúirXeиpoc 248, 6

iroXínrTUJTov 179, 20

irpobifiYTicic 186, 4

ттpoti^oицévri quaestio 191, 1

irpóGecic 250, 18

irpocairóbocic 179, 5

irpoceupeTiKÓc 249, 24. 250, 10

irpocXanßavonevri 352, б

irpocXanßavonevoc 349, 16.

358, 28

irросшЫа 65, 16. 68, 15

,nuGiariv 277, 11

ттОсца 175, l

priTÓc 251, 14 sq. et 17 et 20

poцßoeibriC 248, 21 [et 23]

£onßoc 248, 18

crmeîov 246, 25

CKaXrjvóc 248, 12

cirovbaí 369, 21

стерео v 246, 24. 253, 4

CTpoYYÚXa 365, 8

cиZиYia 88, 3. 189, 22. 367,

16. 372, 5

cиXXoYicuóc 128, 28

сОщuетрос 251, 22 et 24 sq.

сицirерас|uа 129, 11. 250, 19

сицirXокri 179, 16

cúvGeTa 190, 3

cиvtiniaévuuv тpíтri cett. 350,

5—7

cОvbecцoc avaßißdZuuv 324, 3

cúvoooc 323, 23 sq.

cиviùvuna 179, 25

CUCTO.TtKÓC 249, 21 et 25

Tаireívшna Taireivoиiaévri et

iilpoиjbievri Lima 322, 25 sq.

таек 353, 23

TauToXo^ia 179, 27

TeXeioi numeri 269, 25 sq.

тетратеXеирос 248 6 et 13

тетрасч29, 13

тцrщат1кос 249, 22 et 24

траттйюv 248, 24

трйrXеирос 248, 6 sq.

^phr\ 350, 12

2, 3

IN MARTIA.NVM 477

ínráTuuv 349, 17 nécuuv

<, 350, 1

ímáfwv oiáтovoc 349, 20

хшетоцереЧс 272, 19

í)irepaióXioc 351, 21

uirepbiüpioc 351, 22

i>irepßoXaiшv Tp(Trç cett. 350,

12 sq.

fiTTepiácTioc 351, 20

imepXОbtoc 351, 18

íiirepféXeioi numeri 269, 25 sq.

йчreрфрОYюс 351, 22 sq.

inroaióXioc 351, 20 sq.

ûirobifiYrçcic 186, 4

ímobUipioc 351, 22 sq.

ímóeecic 142, 30

ÍJiroiácTioc 351, 19 sq.

UTTQKpiTiKÓv 353, 2

íiiroXúb1oc 351, 19 sq.

ímoiroXXonrXácioc 272, 18

fiiroTÉXetoi numeri 269, 26 sq.

{тотетартос 274, 19

íiiróтpiToc 274, Í9

351, 21 sq.

274, 18

í»))oи|névri Luna 322 , 23

Tdireivou|névri 322, 24

«PíXaíviJUV 72, 10

Xpfjcic 373, 21

Хрйца 359, 14

Хршцатжос 354, 19. 355, 10

Xuupía 253, 2

V 61, 3

Vuxñ 4, 4 et 31. 10, 28

ÍUbiKÓv 353, 2

INDEX AYCTOEYM

Attius in Pelopidis 67, 27

Caesaris Ânticato duobus uotuminibus

conscriptos 155,

12

Catutlus 14, 9. 56, 22

Cicero : tibri rhetorioi

Brutus § 303. 183, 20

de Inuentione l, 10.

126, 15. 143, 31

Orator § 20. 168, 10

§ 93 sq. 169, 15

§ 215. 172, 2

de Oratore III. §Л64.

168, 25

Topica II, 46. 160, 15

Orationes

Caeciniana § 1. 176, 7

p. Caetio § 80. 165, 24

in Catil.

I §2. 170,26

I § 3. 162, 19 et 22.

178, 19

I § 9. 165, 27

I § 19. 169, 14

I § 31. 160, 13

III § 2. 162, 26

IIH§-11. 165, 20

p.Ctuentio§96.171,22

p.CornelioII, 1.174,23

p.Deiotaro§ 15.161,22

de domo s. §24. 169, 2

§13. 176,19

p.Fonteio4j8. 179,14

p. Ligario § 1. 174,15

§ 11. 172, 21

de lege agraria

'II§ 22. 179, 18

II § 86. 180, 13

Cicero : Miloniana 151, 18

§ 1. 176, 14

§ 2. 170, 19

§ 10. 169, 20

ib. 172, 14

§ 54. 175, 9

§44. 161,8

§ 61. 180, 3

§ 72. 176, 3

Mureniana § -2bsq. 175,

18

Phitippicae

I 17. 162, 8

I 18. 160, 7 et 10

II 55. 160, 12

II 101. 168, 9 -

1П 14. 161, l

inPisonem §10. 163,2

§14.183,16

§ 20. 169, 5

p. Quintio §36. 187,18

p.Roscio Am. § 86. 161,4

§ 11. 164, 3

. §72.173,23

Scauriaua 143, 6

p. Sestio § 19. 183, 16

p.Tutlio§ 10,21. 167,23.

188, 16

diu.inCaecil.§2. 164,9

§51.174,5

I § 42. 165, 7

I § 47. 165, 18

I, 109. 161, 14

I, 122. 167, 24

I, 127. 162, 12

Verrinae II, 8. 159, 31

II, 26. 162, 1. 179, 10

INDEX AVCTORVM 479

Cicero: VerrinaeII,27. 176,22

II, 154. 168, 4

III, 214. 160, 17

III § 7. 165, 10

III § 9. 165, 13

III § 28. 180, 10

III § 43. 171, 8

1III § 29. 170, 14

IIII § HO. 171, 5

V § 118. 165, t

V § 160. 168, 19

V § 162. 171, 12

V § 163. 168, 20

Phitosophica

Acad. I § 25. 168, l

П § 122. 171, 2

Tuscut. V 29. 168, 10

Fragm. Or. 34 Or. 161,

25

p. 468 Or. (1) 178,16

de rege Alex. 3, 4.

175, 15

(uulgofragm.Scaur.)

177, 16 .

incerta 171, l et 6

172, 14

178, 16

Ennius arm. 63. 17, 11

ann. 113. 170, 10

ann. 455. 67, 27

Homeras II. XI 654. 140, 12

Horatius carm. I, 4, 4. 168, 8

ignotus poeta 170, 5

[Licinius 65, 10]

bucanus 8, 576. 83, 12

Lucitius 65, 9

Lucretius 65, 10

II 476. 85, 10

Martialis II 41. 300, 20

Sallustius fragm. Hist. tib. III.

172, 18

Serenus Sammonicus 171, 26

Terentianus Maurus 1103. 69,

17

Terentius Adetphi I, l, 30.

162, 17.

III, 3, 6. 95, 20

Andria 1,1,83. 162,

24

I, t, 115. 160, 23

V, 4, 31. 171, 16

Hecyra I, t, 1. 171,

20

, Phormio II, 3, 5.

179, 3

Vergiliua ectog. II, 22. 86, 5

II 23. 73, 8

VIII 93. 73, 8

ТЛИ 11, 94,

. 32

Aeneidos 1,105.169,

14

I, 430. 168, 7

543. 96, 19

726. 167, 25

II, 1. 24, 29

413. 171, 16

664. 69, l ei 28

1П, 183. 169, 27

211. 69, 22

270. 70, 3

647. 69, 11

689. 69, 11

IIII, 13. 162, 10

22. 69, 28

314, 162, 4

V, 261. 69, 26

866. 169, 26

VII, 335. 162, 15

485. 95, 16

524. 69, 24

VIIII, 607. 69,14

X, 394. 69, 20

493. 69, 14

XI, 7. 69, 2

308. 69, 17

XII, 36. 168, 7

181. 69, 7

572. 69, 20.

INDEX

Ш SCHOLIASTEN GERMANICI

Achittes 410, 22. 419, 4

йоитос 409, 2

Aegiochus 395, 14

Aegipan 407, 9. 409, 13

Aegyptii 408, 9. 408, 21. 409,

12

eorum reges quibus

caerimoniis regnum

ineant 408,

19 sq.

Aegyptus 402, 1. 407, 19. 408,

15. 408, 18. 400, 15

Aeotus 40_0, 4

aequinoctialis circulus 390, 20

ar\p 380, 5

aer 379, 13

Aeschytus 403, 7. 405, 2

Aesctapius 385, l

Aescutapius 396, 3. 410, 21.

411, 12. 419, 4 md.etiam

Aesclapius Asclepius ,

aestiuus circulus 398, 9

aether 379, 13

Aethiopes 398, 10

Africa 401, 8

Agenor 396, l

agitator 394, 20. 395, 10 et 14

Agitator 395, 18

Aglaosthenes 411, 19

Naxiacorunr auctor

382, 9

agones 418, 18

alûipcu 389, 9

Alcyone 397, 14. 404, 8

Atexandria 401, 15

Amatthea 395, t et 6 sq.

amaxa 397, 4 et 7

Ambrosia 396, 13

Ammou 401, 12 uid. etiam

Hammon

Amphion 390, 10. 414, 14

Amphis comicus 381, 12

Amphitrite 412, 2. 412, 3

Andromeda 398, 10. 398, 22.

399, 8 et 20. 417, 12

anguis 419, 1 et 1 sq. et 21

Anguis 385, 6

animae inmortalitas 381, 1

anima hominum simitis Joui

. 380, 17

annus Aegyptiorum 409, 5

? Aphrodite 422, 6

Apis 408, 21

Apolto 385, 2. 404, 14 et 16.

404, 22. 406, 13 sq. 411, 10.

419, 15. 420, 2

Aquarius 405, 23. 406, 2. 407,

3. 418, 6

Aquita 411, 16

Aquilo 414, 20

(Ara 418, 15 sq.)

"Аратос 417, 18

Aratus 379, 6. 379, 16 (u. 223).

380, 6. 382, 14. 399, 22

Arcades 381, 20

Arcadia 381, 8. 393, 22

Arcas Caltistas fitius 381, 12.

381, 19. 387, 2

arctos 397, 4 sq.

Arcturns 387, 18. 389, 13

Argo417, 22. 419, 8

Argos 399, 13

INDEX IN SCHOL. GERM. 481

Ariadne 384, 13

Ariadnes Corona 384, 8

aries 401, 2. 401, 17

Aries 400, 16. 401,6. 401,19

ei25

Aristaeus 406, 12 et 15. 407, 2

Aristomachus 413, 11

Aristoteles de bestiis 420, 4

Artemidorus 412, 11

Asclepius 385, 12 sq.

Asini 392, 11. 393, 7 et 14

Asterope 404, 9 et idem uocabutum

restituere debebam p.

397, 15

Atargatis 388, 7

Athenaeus Pherecydes 396, 11

Athenienses 390, 7

uirgines 389, 9

Atheniensis Erigoue 388, 19

Attantis 412, 4

Atantides 398, 4. 404, 15

insutae 412, 7

Attas 383, 5. 397, 10. 404, 4

Attica 405, 10

Attice 388, 25

auguria 380, 15

aureum saecutum 388, 2

Auriga 394, 16. 395, 23

? Aurora 422, 6

Bacchae 405, 2

Betterophon 399, 24

Berenice 394, 15

bestiae ab Aegyptiis cultae

408, 8

Bisthonii 386, 3

bonorum causaluppiter381,4

Bootes 387, 12

Borius pisсis 402, 7 et 9

Cadmus 397, 7

Cattimachus 416, 3

Cattiope 404, 17

Callisto 381, 14. 387, 2

Camenae 379, 5

Cancer 390, 13. 392, 5. 393,

5 sq. et 12

Canícula 406, 25. 415, 6 et 11

Canis389, 16 et 18. 414, 11.

415, 5 et 13. 420, 23 sq.

<;APKI,LA

Canis maior 421, 4

Canopus 417, 21

capetta 395, 3

capra 394, 23. 395, 2. 395, 12

et 16

Capricornus 407, 9 et 17. 409,

16

Cassiopia 399, 2

Castor 390, 5. 391, 2

catastroma 417, 9

causa natatis luppiter 380, 20

Cedalion 412, 21

Cetaeno 397, 14. 404, 8

Centaurus 400, 8. 410, 2 ei 4.

411, 8. 419, 8

Cephalus 414, 9

?Cephalus422, 6

Cepheus 398, 13

Ceres 388, 6

Cetus 398, 22

(Cetus 417, 12 sq.)

Chetae 386, 22

Chios 386, t

Chiron 400, 1. 400, 8. 410, 19.

419, 2 et 6

Chius 412, 18

circutus aequinoctiatis 390,20

aestiuus 398, 9

tacteus 422, 13 sq.

septentrionatis 398, 7

tropicus 398, 9

tropicus aequinoctia

tis 390, 20

Ctaua 384, 6

clima septentrionale 398, 18

Colchi 400, 18. 401, 2

Corona Ariadues 384, 8. 384,

18

coronae 418, 19

Coronis 396, 15

coruus Il9, 15. 420, 3 et 8 et

13 et 19 sq.

crater 420, t et 7 et 20

Crates comicus 379, 6 et 11.

379, 19

Cratinus 405, 11

Creta 382, 11. 396, 5. 413, 2

Cretensis 382, 14

3l

482 INDEX IN

qui Cretica conscripsit 384,12

crines Berenices 394, 14

Crotus 410, 6 et 14

Curetes 395, 7

Idaei 382, 13

Cyclopes 411, 10

Cygnus 405, 9

Cynosura 382, 10. 382, 13e/14

tocus 382, 12

Cyrena 406, 14

Cyrenae 406, 15

Danae 403, 4

Dardanus 397, 12. 404, 7

defuncti ab Aesculapio inuitam

reuocati 385, 4

dei 379, 8. 384, 9. 893, 1.

' 397, 11. 418, 15

Samothraces 390, 22

Delphinus 412, 6 et 9

Derceto 418, 7

Deucalion 406, 2 et 10

dextra monstra 380, 15

Dia ínsuta 384, 9

Diodorus 380, 17

Diana 381, 13 et 15. 382, 5.

386, 2 et 11 sq. 400,7. 413,

3 et 8. 416, 4

Dodonaeus luppiter 392, 14

Dodonides nymphae 396, 12

Draco Hesperidum hortorum

castos 383, 5

duodecim signa401, 23. 402, 23

Etectra 397, 12. 404, 6

Engonasin 383, 13 sq.

Epimenides 407, 12

Eratosthenes 396, 7. 401 , 3.

421, 13 (?)

Erichthonius 394, 17. 394, 22

Eridanus 417, 18

Erigone 388, 19. 389, 2 et 7

etaesiae 414, 22

Eudora 396, 15

6íiep^¿Tiboc Berenices crines

394, 15

Euphrates 402, 13

Euripides 394, 21. 398, 9. 399,

14. 400, 1

Europa 396, l sq. 414, 6

Euryale 412, 16

Eurydice 404, 20

Eurystheus 391, 19. 393, 25

Euschemo 410, 6

festiAegyptiorum dies 408, 15

Fortuna 388, 7

fusio Aquarii 418, 6

Ganymedes 405, 20. 411, 16

Gemini 390, 9 et 12. 391, 2 et

15

gigantes 383, 8

gigantes 393, l

Gtaucus 397, 16

Gorgo 403, 5 et 15 et 18

Gorgones 403, 8

Gorgoneum caput 395, 11

Graece 389, 11. 406, 12

Graeci 392, 11

gymuici tudi 394, 6

haedi 394, 24

Haedi 395, 16 et 22

Hammon 401, 16 uid. etiam

Amman

Helena 405, 12

Helice 382, 14

Helicon 410, 8

Helte 400, 17 et 2a

Hetlespontus 400, 20

Heractea Panyasidis 383, 15

Heractides Ponticus 421, 13

Hercules 382, 23. 383, 6. 383,

7 et 17 sq. et 21. Й83, 9.

391 , 5. 391 , 14 et 18. 392,

л 6 sq. 393, 19 et 21 et 25.

410, 22. 419, 5. 422, 15'

t Herodotus 379, 19

heroes 419, 4

Hesiodus 379, 19. 381, 8. 387,

21. 394, 18. 412, 16. 413, 18

'Hcíoboc 400, 19

Hesperidum horti 382, 22

Hesperus 422, bet 9,

hiematis tropicus circutns

390, 20

Hippocrene 399, 23

"lirrroc 379, 17

SCHOLIASTEN GERMANICI 483

Homeras 379, Set 13 (T 357).

387, 12

homines ex louis genere 381, 1

Horae 384, 11

horti Hesperidum 382, 22

Hyades 396, 11. 396, 17 et 21.

397, l et 3 et 6 et 8 et 20

Hyas 396, 22

Hydra 392, 6

Hydrochaeus 406, 2. 418, 4

Hymettus 389, 5

Hyrceus 397, 14 404, 8. 413,

11

lasides 398, 6

lason 391, 5

learius 388, 19 et 23 et 25.

389, l et 7 et 13 et 16

Ida 407, 13

Idaeae nymphae 382, 10

Idaei Curetes 382, 13

ignis 418, 20

inaurata petlis 391, 5

inmortalitas animae 381, t

lo 396, 8

louis 396, 16. 413, 7 et 12.

418, 16

Isidoras in natiuatibns id est

physicis 420, 5

Isis 409, 2. 415, l

'lcToi Cretae oppidum 382, 11

luguta 413, 18

Inno 382, 23. 383, 2 et 4. 391,

20. 392, 5 et 9. 392, 13. 393,

21 sq. 394, 4. 396, 15. 422,

14

luppiter 379, 2 et 4 et 5. 380,

11 et 13. 381, 13.

381 , 20. 382, 6. 382,

10. 383, 2. 383, 7 et

18. 385, 2s?. 385, 21.

386, 14. 386, 2. 387,

2 sq. et 10. 387, 21.

389, 7. 390, 8. 391,

10. 391, 20. 392, 3.

392, 23. 393, 17. 394,

23 sq. 395, 2 et 1.

395, 24. 396, l ei 5

sq. et 10. 397, 12.

401, 3 et 26. 402, 18

et 21 et 23. 405, 4 ei

9 et 13. 406, 7 et 21.

407, 12 et 14. 409, 11

et 17. 411, 11 et 17

et 20. 414, 12. 417,

13. 419, 7. 421, 18.

422, 16 cf. louis

luppiter aer 379, 19. 380, 5

et 9 sq.

Ammon 401, 12

bonorum omnium

causa 381, 4

caelum 379, 12 et 14

Callistum nitiauit

381, 10

causa natatis 380,20

Dodonaeus 392, 14

deormn princeps.

379, 9

fabutosus 379, 10

380, 18

tenis aduersus delicta

381, 2

Lycaeus381, 18

naturalis 379, 10 sq.

parens omnium 381,

5

ptaneta 421, 18

Spiritus qui per materiam

manatSSO,

16

louis nutrices 382, 14

nutrix Cynosura 382, 10

lustitia 387, 22. 388, 9

Labyrinthus 384, 15

Lacedaemou 397, 13. 404, 7

tacteus circulus 422, 13 sy.

Laernius fons 392, 6

taoe 406, 12

Latine 389, 10. 413, ta

Latona 413, 4 ei 8

Lemnus 412, 20

lenis luppiter 381, 2

Leo 384, 19. 393, 21

lepores 416, 13 sq.

Lepas 415, 15. 416, 3 et 6 et

19

31*

484 INDEX IN

Leros 416, 7

Leabii montes 405, 3

Lesbos 394, 15

Liber 384, 8. 384, 12. 388, 20.

389, 7. 392, 12. 393, 1. 396,

17. 401, 8 et 10 sq. 404, 22.

405, l

Liberi nutrices 396, 12

Libra 386, 21

tudi gymnici 394, 6

tudí quinquennates 418, 18

Luna 393, 21

Lycaon 381, 8 et 18

Lycaei louis temptum 381, 18

Lycaeus mons 387, 9

Lycaon 387, 5

Lycurgus 396, 15

Lycus 397, 15. 404, 9

Lyra 404, 13. 405, 4 ,

Maia 397, 13. 404, 7

maior Piscis 402, 5

Mars 421, 21

Medusa 403, 12

Metanippe 400, 1

Memphis 408, 18

Mercurius 395, 15. 397, 13.

404, 7. 397, 15. 404, 9. 402,

18. 403, 6. 404, 14. 413, 12

et 15. 415, 16. 421, 15. 422,

9 sq.

Merope 397, 15. 404, 9. 412, 18

t Mihidymón 393, 24

mimus 379, 7

Minerva 383, 8. 394, 21. 398,

12. 399, 10. 403, 12 sq, 417, 5

Minos 384, 12. 414, 7

Motorchus 393, 25

monstra dextra 380, 15

Mus» 379, 2. 404, 13. 410, 9

et 11. 412, 13

Musarum nutrix 410, 7

Musaeus 394, 24. 396, 19.

405,4

Myrtilus 395, 14. 397, 6

mysteria 391, 1

natatis causa luppiter 380, 20

nauigatio 387, 25

Nauis 410, 13. 411, 6. 417, bsq.

Naxiaca Aglaosthenis 382, 9

Naxos 384, 16. 411, 20

Nebuta 400, 18

Nemea 393, 23. 394, 6

Nemese 405, 11

Neptnnus 392, 4. 395, 24. 397,

13. 398, 21. 400, 20. 404, 8.

406, 21. 412, 2 et 6 et 8 et 16.

413, 13

Nereides 398, 21

Nicostratus 382, 11

Nigidius 385, 22. 388, 8. 390,

21. 393, 20. 396, 7. 401, 6.

402, 12. 406, 1. 407, 17.

410, 14

Nitus 402, 2. 417, 19

Nisáeus 386, 3

Nixus 383, 13 sq.

notia sidera 390, 21

Notius pisсis 402, 8 et 10

nubes 393, 8

' nuntius ' mimus 379, 8

nuptiae Liberi et Ariadnes

384, 9

louis et lunonis

383, 2

nutrices louis 382, 14

Liberi 396, 12

nutrix lonis Cynosura 382, 10

' Musarum 410, 7

nymphae Dodonides 396, 12

Oceanus 396, 20. 405, 18. 410,

19

Oenochous 405, 21

Oenomaus 395, 15. 397, 15.

404,9

Oenopion 412, 18 sq. 413, 1

ovoi 39a, 12. 393, 12

Ophiuchus 384, 21

Opora 414, 16 et 20

ôiriùpa 414, 23

Orion 385, 19 et 21 et 23. 386,

7 et 13. 413, 2 et 1 et 16 et

19. 415, 3s?. et 13 et 15.

416,5. 417,17

Orionis c.anis 421, 1

Orpheus 404, 16. 406, 15

oscilta 389, 10 et 12

SCHOLIASTEN GERMANICI 485

Ouidius 381, 22

Pan 407, 21. 409. 11 sq. et 14

Panathenaea 394, 19

Pangaeus mons 40"4, 23

Panopolis 409, 15

Panyasis 383, 15. 392, 8

parens omnium luppiter 381, 5

Pegasus 399, 23

Petiuaeus топз 386, l et 10

Petius 400, 2 et 4. 419, 3

pettis inaurata 391, 5

Perseus 398, 11. 399, 10 et

12 sq. 403, 4 et 9 ei 11. 417,

13

Phaenomena 379, 4

Phaenon 421, 18

Phaeo 396, 15

Phaesula 396, 13

Phaethon 421, 18 sq.

Pherecydes 383, 2

Athenaeus396,ll

фересеш 389, 11

Phitemon comicus 380, l

Philisçus 392, 15

Phityra 410, 20. 419, 2

Phoenice uelVrsa minor 382, 4

Phosphorus 422, 4 sq. ei 8

Phrrxus400, 17. 401, l

Pisandrus Rhodius 393, 20

pisces 402, 6 et 12. 403, 1.

417, 20. 418, 5 sq.

Pisсis borius 402, l et i)

Piscis maior 402, 5

notius 402, 8 et 10

planetae [418, 13]. 421, II sq.

Ptiades 396, 22 et 24. 397, 9.

404, 4

ptuuiales Pliades 396, 18

Poltux 390, 5. 391, 2

polus 382, 18

Potydectes 403, 5

PoJyxo 396, 15

Praesepium 393, 7 et 13

Priapus 392, 21 sq.

Procris 414, 8 sq.

Procyon 420, 23. 421, 4.

Prometheus 421, 13

Чrротсоис 390, 19

1rротриYптr1Р 389, 23

' Pyrois 421, 21. 422, 3

Pyrrha 406, 4 et 10

reges Aegyptiorum quibus caerimoniis

regnum ineant 408,

19 sq.

Rhamnus 405, 10

Rhea 394, 24

Rhodius Pisandrus 393, 20

saeculum aureum 388, 2

Sagitta 411, 10

Sagittarius 410, 2 et 8 et 13.

411, 2

Samothraces dei 390, 22

Saturnus 410, 20. 418, 16. 419,

2. 421,20. 422,18

Satyri 393, 2. 410, 6

Scorpio 384, 22. 385, 23. 386,

16. 413, 5 et 8. 416, t

Septentrionate clima 398, 18

Septentrionatis circutus 398, 7

Septentriones 383, 9. 397, 4.

384, 20

Seriphus 403, 5

Serpens 385, 11 et 14

sidera 379, 13,

notia 390, 21

Sidon 396, l

Sidonia 396, 2

signa duodecim401, 23. 402,

23. 421, 6

Sirius 386, 23. 415, 2

Sisypho 397, 16

Sisyphus 404, 10

Sot 394, 18. 395, 3. 404, 22.

' 405, 1. 412,22. 421,6. 421,

19

Sophocles 398, 20

Sophron 379, 7

Sositheus 410, 7

Spica 390, 2

Spiritus qui per materiam manat

luppiter 380, 16

Sterope uid. Asterope

Stilbon 422, 9 et 11

Stoicl 380, 16

symposia 418, 21

Syri 403, l

486 INDEX IN SCHOL. GERM.

Syria dea 402, 15. 418, 8

Taurus 395, 25. 397, 9. 397,

18. 401, 5. 401, 22. 407, 19

Taygete 397, 13. 404, 7

Telchines 382, 13

Tellus 413, 5

temptum louis Lycaei 381, 18

Terra 383, 3. 387, 25. 395, 5

testudo 404, 14

Thebae 396, 15. 413, 11. 414,

10

Thebani 414, 10

Themis 387, 21. 395, 1

Gipiov 419, 7

Theseus 384, 15. 391, 14

Thessatus Deucalion 406, 3

Thia 396, 20

Thyene 396, 15

Titanes 395, 4 et 10. 411, 20

Titani 407, 13

Tripas 390, 12

tropicus circutus 398, 9

tropicas hiemalis circutus

390, 20

Tyndaridae 391, 2

Typhon, 407, 18 et 22. 408,

7 et 9 et 17. 409, 10

u;it«s 418, 20

Venas 384, 11. 416, 9. 422, 4.

418, 10. 421, 22. 422, l

[Vest/ 379, 8]

uiae omnes in louem conueniunt

380, 20

uinum 388, 20

uirgines Athenienses 389, 9

Virgo 387, 20. 388, 8. 389, 20.

420, 17 et 21

ursa 387, 11

Vrsa 381, 21 et 22

minor uetPhoenice 382, 4

Vrsae duae 382, 8

Vulcanus 384, 14. 393, 2. 394,

21. 403, 7. 412, 20. 422, 1

Vulpes 414, 12

Zenodotus Aetolus 380, 17

Zethus 390, 10

ZeОc 379, 15 et 18. 380, 5

TABYLA

AVGTORVM A SCHOLIASTA EXCEEPTORVM

Catasterismorum

239, 1—8 381,

239, 8 — 240, 3 381,

240, 4 — 241, 5 381,

241, 6—16 382,

241, 22 — 242, 15 383,

242, 16—26 384,

242, 27 — 243, 13 384,

243, 14 — 244, 2 385,

244, 3—20 387,

244, 16 — 245, 8 387,

245, 10 et 13—21 390,

245, 22 — 246, 6 392,

246, 6—20 392,

246, 21 — 247, 10 393,

247, 11 — 248, 29 394,

249, 5—18 396,

249, 19 — 250, 10 398,

250, 11—21 398,

250, 22 — 251, 7 399,

251, 8 — 252, 2 399,

252, 3-17 400,

252, 18 — 253, 3 401,

253, 4-12 402,

253, 13 — 254, 13, 403,

254, 14—27 404,

.255, 1—25 404,

256, 1—14 405,

256, 15 — 257, 10 405,

257, 11 — 258, 2 407,

Scholiorum

8—12

16—22

23 — 382, 19

21 — 383, 11

13 — 384, 6

7—20

22 — 385, 1«

16—22. 386, 16—23

1—8. 13—19

21 — 388, 8. 389, 20 —

390, 3

5-6 et 8—9 et 11—19

5—13

25 — 393, 15

16—20. 394, 7—15

17 — 395, 15 et 19—22

7—8. 397, 18 — 398,5

7—17

20 — 399, 7

9—19

21 — 400, 15

17 — 401, 6 et 19—22

25 — 402, 3

5—12

4 — 404, 2

4—11

13—19 et 21 — 405, 7

9—17

19 — 406, 1. 407, 3—8

9—17. 409, 16—20

488 TABVLA

Catasterismorum Scfiotiorum

258, 3—28 410, 2—14. 411, 2—8

259, 1—13 411, 10—15

259, 14 — 260, 2 411, 16—23

260, 3—19 412, 2—14

260, 23 — 261, 22 ' 412, 16 — 413,9 et 19 — 414,1

261, 23 — 262, 12 414, 6 — 13. 415, 2—9

415, 13 et 16—18. 417, 1—3

262, 21 — 263, 6 417, 6—10

263, 7—14 417, 12—15

263, 15—25 417, 17 — 418, 3

263, 26 — 264, 6 418, 5—12

264, 8—16 418, 15—22

264, 16 — 265, 17 419, 2—12

265, 18 — 266, 15 419, 14 — 420, 4 et 6—21

266, 16—25 420, 23 — 421, 7

267, 1—14 421, 11—12 et 18 et 21

422, 3—5 et 8—11

267, 15—23 422, 12—20

II

fiigidii haec sunt (cf. Breysigius de N. F. Berol. 1854}

385, 22 — S86, 16

388, 8—18 possedit

390, 20 sed in medio —, 391 14 exbibeant

393, 20 — 394, 7

395, 24 — 396, 7

401, 6—19

402, 12 — 403, 2

406, 1 — 407, 3

407, 17 — 409, 16

410, 14 — 411, 2 retatas

Ш

Ex Hygini auctore excerpsit haec

ffygini poet. Asirán. Scholionan

П, 1 p. 356 Munck. sed ut ait 381, 12—16

Amphis — 357 eam Diana

connertit

357non nulli etiam dixenmt 381, 22 Ovidius — «cribit

— in uream earn conver

tisse

AVCTORVM 489

Hyginí poet. Asirán.

361 non nulti etiam — 362

ad sidera perlatum

II, 6 p. 369 de hoc etiam Panyasis

in Heractea dicit

П, 5 p. 367 sed ut ait qui

Cretica seq.

II, 4 p. 362 non nutli hune —

365 et ipsoe morbo affectos

Ц, 24 p. 400 Eratosthenes seq.

II, 21 p. 394 quod eins prior

pars — 397 habent honorem

II, 34 p. 407 Âristomachus seq.

П, 33 p. 406—407

Schotiorum

383, 6—9

383, 15 ut refert Panyasis

Heraclea

384, 11—14 dédisse et 16—17

388, 19 sunt qui aliter — 389,

20 portat

394, 14—15

396, 8 — 397, 17

413, 11 Aristomachus —

16 appellauerunt

415, 13 — 417, 1 (cf. Breysigius

t. t. p. 8)

IIII

De prooemio scfiotiorum (380, 2 — 381, 6) ta; schotiis trateis

(p: 49 Bekk.} et capitulo irept йгlYricешс uitae Arati (Vrqnotog.

Petauii p. 271 et Arat. ed. Вuhte II p. 433) excerpto

accurate dixit Breysigius (progr.sc/iot.Posnaniense l&65,p.lsq.)

Ipsius schotiastae fiaec uidentur

382, 19—20

383, 16 magnitudinis — fuisse

387, 23-24

?387, 25 — 388, 2

390, 19 duodecim autem signa haec aunt

392, 12 Graeci — dicunt

?399, 1

399, 22

404, 20—21

413, 9 quorum — 10 proferant

420, 5

420, 20

VI

Praeter minores atiquot partículas (413, 17 inlationem — 19

figuratus VIII; 415, 9—11) supersunt quae aut egregie fattar

aut ipsi quoque Nigidio debentur haec

490 TABVLA AVCTORVM

387, 8—13

390, 5. 6—8. 9—11

391, 14 sunt qui di¿nnt — 392, 4

392, 13—25

414, 13 — 415, 2

415, 18 — 417, t

421, 13—17

421, 21 nam — 422, 3

422, 5 est — 8 uocatur

422, 16 alii — 22