MAKTIANVS CAPELLA

FRANCISCVS EYSSENHARDT

EECENsVIT

ACCEDVNT SCHOLIA IN CAESARIS

GERMANICI ARA TEA

LIPSIAE

IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI

MDCCCLXVI

LIFSIAE TYriS В. G. TEVBNERI

l .,

PRAEFATIOMS

IN MAKTIANVM CAPELLAM

CAPVT PRIMVM

Martianus Minneius (uel Minneus: nam solum

genetiuum casum Minn ei codices exhibent, uid. p. 27

adnot.) Felix Capeila de" nnptiis Philologiae et

Mercurii qua aetate scripserit I! emig ins Antisiodorensis

aeque inepte quaesiuit atque Martianum ab eo enarratum

esse glossae multis codicibus seruatae testantur. ab

hoc enim homine profectam esse uitam Martiani, quae

nomine auctoris omisso editioni Basileensi anni MDXXXlI

praefixa est, summa docet similitudo, quae inter banc

uitam et excerpta de commente Remigii in Martianum

codicis Gudiani n. 335 intercedit. sed de hoc interprete

postea dicetur.

Recentiore uero aetate de Martiani aeuo exposuit

Meibomius in praef. uol. II mus. script. hunc autem inquit

circa Apuleii tempora vixisse autumo, qui similiter Gaudentii

Harmonicam et Nicomachi Geraseni Arithmeticam

uertit. sed haec opinatio ea solum re nititur, quod pariter

atque Apuleius Graecorum illorum scripta Latine interpretatus

est, Martianus Aristidem Quintilianum in suum

sermonem conuertit, quae nulla plane causa est.

a *

IUI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Multi alii ueluti Vossius de poetis Latinis p. 66, Gaddius

de scriptoribus non-ecclesiasticis (Florentiae 1648)

p. 145, Vossius de historieis Latinis l. III p. II p. 225,

Saxius onomastici litterarii uol. I p. 517 p. 518 sq., Fabricius

bibl. Lat. ed. Ern. uol. HI p. 215, Funccius commentarii

de inerti ac decrepita ling. Lat. senect. p. 204,

Schroeckhius historiae ecclesiasticae uol. XVI p. 155, Martianum

circa annum 470 p. С n. uixisse tradunt nullis

causis additis. nam ne Saxius quidem unde suam opinionem

hauserit indicat ita disputans circa Leonis Thracis

orientis A VG. tempora iam senex (argumento ' respersi

capillis albicantibus uerticis.' L.IX p.336) scripsisse uideri

potest cum quod Сarthago reflorescere Roma contra

senescere coeperal, arg. L. VI p. 204 fy 216, tum quod

'Securus Melior Felix, Rhetor circa Сonsulatum Paulini

h. e. ut reor A. С. 498 adeoque Anastasio orientis A VG.

eum ex mendosissimis exemplaribus emendarat. de cuius

tamen aetale non una est hominum eruditorum opinio.

duorum enim quibus utitur Saxius argumentorum alteram

falsum est: nam Leonis temporibus Roma non tam se

nescere coeperat quam potius prope emortua erat sustentatis

tot cladibus et cum barbarorum imperio subiecta tum

ab Alarico et Giserico direpta. Carthagineiu autem eo

tempore reflorescere coepisse uelim scire quis Saxium

edocuerit. ego hac de re Iustiniano potius credendum

censeo , qui quam misera Africae condicio a Vandalis expugnatae

fuerit exposuit codicis I tit. 27. alterum argu

mentum Saxius ex subscriptione codicis Grotiani (cf.

meae ed. p. 27, 6) petiit de qua copiose exposuit Otto

Iahnius commentationum academiae Lipsiensis uol. V

p. 351 sq. illud igitur cum anno 498 Martiani alicui

exemplo subscriptum sit, anne credibile est non uiginti

DE VITA V

annis post librum scriptum iam librnm emendatum

fuisse?

Sed qui praeter hos in eadem fuere opinione, Iacobsius

encyclop. Halens. uol. XV p. 118 sq., Bernhardyus

litt. Latin. enarr. p. 769, Baehrius litt. Lat. uol. И p. 606,

alii, fortasse generis dicendi barbariem saeculum quintum

exiens decere arbitrabantur. nos autem et hominem

Afrum pusilla opera Apuleium imitatum sua prauitate

saeculi alicuius genio documento habere et unum

saeculum hac solum ratione ductos ex eis eligere quibus

omnibus iam barbaries Latinos scriptores inuaserat, lubricum

rati, scriptorem ipsum de se praedicantem audire

quam nostris tantum ratiunculis nimium confidere

malumus.

Primum igitur propter p. 375, 4 rectissime in codicum

inscriptionibus Martianus appellatur Carthaginiensis.

aeque certum esse iudicoMartianum nonRomaeuixisse

et scripsisse sed Carthagine. namque apertis uerbis Satura

dicit p. 375,5 quem Carthago alumnum suum iugariorum

uiciniam uidet obsidentem. bene autem de Bemigii opinatione,

quae in uita ed. Bas. inuenitur, Martianum partim

Romae partim Carthagine scripsisse, in qua etiam Funccius

l.I. alii, iudicauitTiraboschius (storia della lett. Ital. IIII18)

Rafaello Volterano citando l'autoritü di non so quale Re

migio dice (l. 17 Comment. urb.) ch' ei viveva in Roma,

ma non parmi che sia questa autorità bastevole ad accerlarlo.'

Praeterea autem et ex hoc loco et ex p. 195, 31

ex quo desudatio curaque districtior tibi forensis rabulationis

partibus inligata aciem industriae melioris obtudit. .

Koppius recte conclusit forensibus causis agendis Mar

tianum occupatum fuisse. et in loco quidem modo laudato

VI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

inesse etiam illud potest Martianum antequam ad forensia

negotia accederet studiis litterariis occupatum fuisse; necessario

autem non inest: potest enim Satura Martianum

uellicans dicere statim ab initio liberaliorem animi ha

bituai causidici munus dempsisse uel quo minus indueret

obfuisse. — sed hoc manifestum est nulla plane ratione

Martianum Africae pro consule praefuisse, id quod cum

alii concludebant ex p. 375, 1 tum F. Iacobsius isque conlato

Ioannis Saresberiensis loco (Polycrat. II 9); quem cur in

auxilium uocauerit nescio: nam Ioannes ne uerbum quidem

loco illo hac de re dixit. sed eandem fuisse Grotii

opinionem ex inscriptione Grotianae editionis patet. idem

censuit Huetus in libro elegantissimo sur l'origine des ro

mans (p. 120), alii baud pauci. at uero hoc profecto nimis

ineptum est hominem qui p. 375, 6 6q. rei familiaris

tenuitatem deplorans seque ad uilia negotia ut uictum

sibi quaereret inuitum descendere questum Africae proconsulem

fuisse arbitran, quem divitem aut fuisse aut

inter administrationem factum esse nemo ignorat qui Ro

mani imperii qualis tum erat condicionis gnarus est. praeterea

autem codicis I tit. 27 notitia post § 8 posita (laudauit

locum Bethmanuus Hollwegius, processus ciuilis I

p. 97, 5) edocemur Iustinianum praefecto praetorio Africae

'pro annonis et capito . . . auri libras centum' per annum

solui iussisse. hide autem nostro iure colligimus proconsulem

Africae dum procousules Africae sunt uel plus accepisse,

quoniam is per отneт Africae dioecesin . . nice

sacra id est ex principis delegatione iuris dictionem , solam

autem proconsularem siue Tingitanam prouinciam

sub dispositione sua habebat (uerba sunt Boeckingii ad notitiam

dignitatum cap. 2 p. 148 cf. Bethm. Holhv. p. 63, 18)

et tantae dignitatis erat homo, ut ne sub praefecto quidem

DE VITA VII

praetorio Italiae esset sed prouocatio ab eo statim ad

ipsuui imperatorem fieret (not. dign. II XVII et Böckingius

p. 418). talem igitur uirum quis credat ea dixisse quae

p. 375, 5— 6 leguntur? sed quod grauissimum est

p. 375, 1 plane non dicitur Martianum proconsulem fuisse:

aliqua enim ratione hoc in loco deprauato inest Martianum

apud Africae proconsulem causas egisse.

Attamen refutanda etiam eorum opinio, quos p. V dixi

Martianum florentem ad annum 470 uel circiter referre,

in qua opinione etiam Koppius est (nota ad p. 74). hoc

enim patet p. 375, 1 utut lectio restituenda est Africae pro

consulem conmemoran, itaque nullo modo de exeunte

saeculo quinto cogitari licet cum notissimum sit Gisericum

a. 439 Carthaginem expugnasse prouinciamque

Africain nonaginta quinque annos (ait Iustinianus l. l. § 1)

Vandalos tenuisse, ut hoc certe tempore nullus fuerit

Africae proconsul, praeterea ueroMartianus p.231,3 haec

habet Carthago indita pridem - armis , nunc felicitate

reuerenda. haec verba, quae eis quae ex Plinio III 38 ibi

exscripsit, de suo addidit, profecto non addidisset, si eo

tempore uixisset quo Vandali Africain tenuerunt, quos aduersus

antiquos incolas crudelissime egisse et aliunde notum

est et diserte exponit Iustinianus I. l. sed in uniuersum

patet Carthaginem eo tempore quo haec nosier scripsit

illustrem illam litterarum sedem fuisse quam Apuleius

celebrauit et de qua cf. Koppius l. l. et Bernhardyus

litt. Lat. p. 88.

Restat ut negem Martianum post Vandalos a Belisario

ex Africa depulsos uiuere potuisse. quod cum iam

propter subscriptfonem , de qua p. IIII dixi (cf. Rossi inscript.

Christ. I p. 476 laudatus a Mommseno proleg.

Solin. p. XXX) statui nequeat, tum postquam a. 534 Africa

VIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Iustiniani imperio subiecta est , nulli fuerunt Africae pro

consules, quod colligitur ex Cod. I tit. 28 § 2 hisce uerbis

concepta et ab eo (nimirum praefecto praetorio Africae)

auxiliante deo septem prouinciae cum suis iudicibus disponantur,

quorum Tingi et quae proconsularis uocabatur

Carthago et Byzacium ac Tripolis rectores habeant con

sulares, reliquae uero id est Numidia et Mauritania et

Sardinia a praesidibus cum dei auxilio gubernentur. (cf.

Morcelli Africa christiana u. I p. 28.) quamquam Bethmannus

Hollwegius Africa inquit nebst Sardinien erhielt

einen eigenen Praefectus Praetorio, welcher ohne Vicarius

über sieben Statthalter worunter ein Proconsul gebie

ten sollte (p. 97). ego quidem de hoc proconsule diu

scrutatus nihil inueni.

Ea igitur de re cum vix dubitari posse uideatur, quin

Martianus ante annum 439 uixerit, tamen accuratius aetasdefiniri

nequit. etChristianae quidem fidei quod non nulli,

ueluti Barthius, uestigia deprehendisse sibi uisi sunt, nihil

egerunt: nec üola nec uestigium apparet unde eum uel

nouisse doctrinam illam concludas. unum sane superest

aetatis in sano nomine salis certum indicium. et enim

p. 224, 19 haec leguntur illic promunturium Ceras Chryseon

Byzantio oppido celebratum. haec igitur hominem

ex auctore suo exscribere quam de suo urbis quam Constantinus

caput imperii factam splendidissime exornauerat,

nouum nomen addere maluisse, si modo post annum 330,

circa quem consecrata erat, uixit, quamquam uix humanuni

puto , tamen práestare uidetur homini huic uel hunc incredibilem

stuporem exprobrare quam talem sermonis

barbariem saeculo post Christum natum alteri obtrudere.

nerum illud quod dixi in tali re uel in Martiano dubitari

beere num suo se auetori mancipare uoluerit dixi alius

DE VITA Villl

cuiusdam loci recordatus, quo in urbe Romana commemoranda

Plinii (IIII 38) haec verba Italia dehinc primique

eius Ligures Vmbria Latium ubi Tiberina ostia et

Boma terrarum caput ita immutanit ( p. 213, 2Ъ) Vmbri

мох Latiumgue atque ostia Tiberina dehincque ipsa ca

put gentium Roma artnis uiris sacrisque quam diu uiguit

caeliferis laudibus conferenda. ítaque eo tempore quo

Martianus scripsit Romae de antiquo splendore aliquid

detractum esse apparet, quod quid fuerit frustra quaeres,

cum parum probabile uideatur Romae illam cladem commemorari,

quam passa est sede imperii Nicomediam et

deinde Constantinopolim translata.

Sed enim imbrem in cribrum ingessissemus hac de

re nostris uiribus disputantes, si de uita aliqua in Barthii

aduersariis latente de sua opinione nobis persuaderet quis

quis in diariis litterariis Ienensibus anni 1794 p. 350 de

Saxii onomastico iudicium tulit. is enim de Fabricii uerbis

quibus bibl. Lat. ed. Ern. uol. III p. 215 dixit in Casparis

Barthii aduersariorum inediti Iibri CXX cap. 13 exstare

uitam Martiani eЖ uetustissimo petitam ita disseruit Wir

wissen . . aus einer andern zuverlässigen Quelle, dass

Caspar Barth in dem . . angeführten Theil der Adversarien

dargethan, dass Capeila den Datis dieser Vita zu

folge unter den Gordianis und also in der Mitte des

dritten . . Jahrhunderts gelebt. at quemnam codice m

hunc fuisse putas, cum firmissimis argumentis demonstrari

possit Barthium quotquot Martiani codices enumerauerit

lotidem foedissimo mendacio ementitum esse? qua de

re postea dicam. itaque uehementissima suspitio oritur

spurcissimum istum nebulonem, ut Martiani codices multos

miros plane ementitus est, ementitum esse hanc quoque

uitam. ego olim in bibliothecaLipsiensi, ubi ineditum istum

X PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

thesaurum seruari amici narrauerant , de eo quaesiui sed

nihil inueniebatur. alii Halis eos esse affirmant, neque

uero quidquam interest cum neminem fore suspicer, qui

eos ualde desideret.

CAPVT SECVNDVM

Codicum quibus ad recensendos Martiani Capellae

libros usus sum haec est descriptio.

Codex Bambergensis (M. L V 16. 8 laeckii n. 391)

scriptus est ineunte saçculo decimo in membranis formae

quadratae minoris. folia sunt ducenta uiginti sex siue

quaterniones duodetriginta et ternio dimidius. primi quaternionis

primum folium , quod aut scriptura uacabat aut

inscriptionem continebat, resectum est: ita cum folium

primi quaternionis extremum reglutinandum esset post

sextum folium codicis, cuius haec sunt extrema uerba in

participatum operis consessumque suscep (p. 9, 20) , errore

eius ut puto, qui codices Bambergenses a. MDCXI

tractabat, religatum est post secundum quaternionem in

haec uerba desinentem corpus autem (p. 22, 24). paginae

uersiculorum sunt uicenorum singulorum. hunc

librum qui religiosissime et nitidissime exarauerat na

cías est emendatorem, qui eum cum alio eoque peregregio

conferret, quaeque discrepare animaduertisset,

in eis primam scripturam aut cultello eraderet aut sive

lineolis siue punctis adiectis induceret nouaque adderet

scriptura minutiore quaeque ideo fortasse tantum paullo

gequioris aetatis uidetur. praeterea uero duo nisi fallor ho

mines codicem tractauerunt, alter non multo post primum

emendatorem, alter saeculo fere quarto decimo. et recentior

ille statim semouendus est, cum facillime aetas cо

DE CODICIBVS XI

gnoscatur: pauca quae mutauit et addidit singillatim enotaui.

uerum antiquior ille nec facile nec semper omnino

distingui potest a primo librario primoque emendatore.

itaque ne falsam accurationis speciem iactarem, quidquid

emendatum est a duobus primis emendatoribus littera b

insignire quam distinguere quae distingui nequeunt malui.

emendauit autem hic ex ingenio quaedam sed leuicula

omnia idemque aut egregie fallor aut addidit glossas paucas

ad primum nonumque libros ¡neuntes. ceterum saepe

difficile est intellectu quid primitus scriptum fuerit, aliquotiens

dispicere omnino non potui. rasuras significaui

stellulis. — unum restat de quo confidente!- quidquam

statuere uix audeo. cum enim antiquum illum emendatorem

ex uno libro codicem emendasse omnia indicia

suadeant, mira illa adnotatio quae facta est ad p. 24, 13

meae ed. hoc in quibusdam codicibus non habetur non

uideo quo modo explicari possit, nisi librum ex quo Bambergensis

emendatus est ipsum recensione aliqua ortimi

esse putes. qua in re uide ne nimis audacter hunc codi

cem ipsum illum credamus, quem a. 498 Romae docta

aliqua recensione ortum esse antea significaui, quod si

uerum est, parum probabile uidetur inuentum in librum

quo minus corrupta huius scriptoris uerborum conformatio

contineatur.

Codex Reichenauensis nunc Caroliruhensis

n. LXXIH scriptus est saeculo aut decimo exeunte aut un

decimo ineunte in membranis formae maximae oblongae

ad exemplum aut eius ipsius aut persimilis libri, ex quo

Bambergensis descriptus est. quae in exaraudo errauerat

librarius, ea ipse ut uidetur postea ex archetypo suo

correxit, sed ita ut ex coniectura nihil emendaret. itaque

«x hoc libro coniuncto cum Bambergensis testimonio

XII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Martiani uerba restitui potuissent nisi in Reichenauensi

propter situm et umorem putrefieri coepto carie unius

cuiusque folii particula deleta esset. quae igitur in Reiche

nauensi legi amplius non potuerunt, suppleui ex codice

Darmstattensi n.CLX XXXIII saeculi autdecimi exeuntis

aut undecimi ineuntis. qui cum Reichenauensi simillimus

sit neque noui quidquam aflerat praeter aliquot leuissimi

momenti emendationes, quamquam totum contuli, tamen

non laudaui nisi ubi ílle deficiebat. superest ut moneam

eius modi emendationes, quibus veluti enem primitus scri

ptum postea in enim mutatum est, me non adnotasse nisi ubi

eandem in utroque codice emendationem deprehendissem.

praeterea non notaui, certe notare nolui, afrodite armonia

archanus foebus sydus armonia, elementa ae ete commutata.

assimilationem ubi alter codex seruauerat in talibus

quale est inpendere, non notaui in altero esse impendere.

Hos tres libros domi contuli cum exemplo Koppiano

summam cum bibliothecarum praefectorum tum regii

ministri liberalitatem expertus. et Rambergensi quidem

ad quint um Martiani librum recensendum Ca rol us

Halmius ante me ita usus erat, ut paucis mutatis liber

ille ex praestantissima rhetorum editione repetendus esset.

idem rectissime de Vlrici Koppii opera iudicauit,

qui postquam uir Hassorum Electori negotia publica priuataque

íneunte hoc saeculo curasset, Electore fugato

senex ad haec studia- accedens Darmstattensem et Reichenauensem

in sua editione ita adhibuit, ut uulgata;

lectione plerumque seruata raro eos inspiceret, rarius

lectiones accurate exscriberet. huius rei exemplorum

satis Hahnius in adnotatione posuit, pauca ego in*

commentario notaui, unum addam non ut senem obiurgem

neque disciplina seuera eruditum neque ingenio,

DE CODICIBVS XIII

quamuis acuto tainen parum subacto ita frei um, ut

ipse sapere quam superstitionem de vulgata firmiter

retinenda abicere mallei, sed nequis meam fidem calidius

impugnet, ubi me secus quam Koppium de codicibus

referre aut uerba ab eo in textu seruata a me tacite

codicum meorum auctoritate reiecta inueniet. p. 252, 8

uulgabatur sextum èк búo uécujv buvauévri áXo^oc

quod retinuit Koppius, nam 'nos' inquit 'codices sequimur',

Carolus Boettgerus in egregia commentatione,

quae inserta est Iahnii archiui suppl. uol. XIII

p. 590—622 , ex Euclide restituere uolebat sextum pnтôv

xcù uécov buvauévгi ôXoYov: illud ipsum in meis codicibus

inueni. ita compluries uerba codicum omisit ueluti p. 237,

17 meae ed. tamen progrediente labore inuitus quasi con

jecturas excogitare coeperat interdum optimas et omnino

de intepretando obscurissimo scriptore aduectis aliorum

locis optime meruit. praeterea utilissimam operam posuit

in laudandis hominibus doctis qui Martianum in trans-

«ursu tetigerunt. his igitur in rebus me illo saepissime

usum esse Koppii nomine non addito scito siquis haec

lecturus est.

lam Bambergensis liber quantum omnibus qui hue

usque innotuerunt praestet abunde ex commentario meo

apparebit, ut nihil opus uideatur hic singillatim enarrare

quotiens eo usus emendauerim, quae in omnibus aliis uitiose

circumferuntur , aut suppleuerim quae in aliis desiderantur

omnibus. dicendum autem est de aliquot co

dicibus uetustis quorum ab optimis amicis notitiam accepi.

nam Lucianus Muellerus mea causa codicem Bernensem

inspexit, Augustus Wilmanns Reginenses,

AndreasLaubmann Puteaneum et Regium Parisinos,

Carolus Zangemeister Palatinum Vaticanum. et

XIIII PRAEFÄTIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Bernensis quidem n. 56b membranaceus scriptus est

saeculo decimo, integrum Martianum continet, scholia ad

script a sunt. Puteaneus eiusdem saeculi est numero

7900A insignitus, Regius saeculi noni num. 8669, Regin

ensem olim Francisci Nansii num. 1987 amicus ait

saeculo aut nono aut decimo scriptum esse omnesque

Martiani libros continere, Reginensem n. 1535 saeculi

decimi esse: extrema uerba esse sonus vero diuisit. Pal

a tin us n. 1577 saeculo XI scriptus est, continet libros

sextum septimum octauum. itaque graviores corruptelae

in nullo horum codicum sanantur (tum codicem aliquem

non nominatim afíero ubi nullam de ill o loco ex eo notitiam

accepi) ueluti p. 11, 26 in Puteaneo et Regio est

instanti concedere tibi sectus solitus aperire; in Reginensi

1987 instante con + ce*dere (corr. ex contendere)

tibi fecuf [r et puncta supposita a m. rec.) solitus

aperire; in Reginensi 1535 instante concedere tibi sectus

solitus apperire (corr. in a*perire). — p. 62, 29 in Pu

teaneo quis (corr. a m. sec. in quos) numae mullos (corr.

a m. recentissima in multus) successor indicat qui; in

Regio quis nute (nume man. sec.) multus successor in

dicator qui; in Reginensi 1987 quis numece (cor. al. m. in

nume) multus successor indicat qui; in Reginensi 1535

quis numae (numae a m. rec. scriptum est ut quid primitus

fuerit dispici non potuerit) multus successor indicat

qui, — p. 20, 30 in Puteaneo cottidianis motibus agitarent

pede ire formantis speculo relucebat; in Regio cotidianis

motibus agitarent pede ire formantis speculo relucebat;

in Reginensi 1987 cotidianis motibus agitarent pidei

(corr. rec. m. in pedei) reformantis speculo relucebat;

in Reginensi 1535 quotidianis motibus agitarent pidei re

formantis speculo relucebat. — p. 47, 22 in Puteaneo

DE CODICIBVS XV

crebroque capillitio uulsa ambifariumque niial (supra

e niial add. t mitale sec. m.) secum congressa mitificat;

in Reginensi 1987 crebroque capillilio uulsa ambifarium

que mitai (m. rec. corr. in amital) congressa (m. rec.

supra add. secum) mitiflcat; in Reginensi 1535 crebro

que capillitio uulsa ambifariumque niial secum congressa

mitificat, deinde ras. nouem uel decem litterarum. —

p. 140, 21 in Puteanei folio nunc deperdito legebatur;

in Regio est tum in togatis agminibus sosanlios gracos;

in Reginensi 1987 tum in togatis agminibus sosantios

grecos (corr. m. rec. in gracchos); in Reginensi 1535

tum in togatis agminibus sosantios grechos (corr. al. m. in

grachus); in Bernensi tum in logatis agminibus sosantios

gracchos. — p. 209, 19 in Putean eo idem cornelius post

captas indos per germanium nauigauit; in Regio et Pa

latino 1577 et Bernensi idem cornelius post captos indos

per germaniam nauigauit; in Reginensi 1987 item (corr.

al. m. in idem) cornelius post captos indos per germiniam

(i corr. al. m. in a) nauigauit; in Reginensi 1535 idem

cornelius post captus indos per germanicm nauigauit.

Praeterea luculenta exempla demonstrant quae in

roeis libris uitiose circumferuntur, emendata in codicibus

ceteroquin multo peioribus, ne ea quidem emendata inueniri

in ceteris codicibus uetustis. ueluti p. 6, 20 oclauis

est in Rambergensi Darmstattensi Reichenauensi, sesquioctauis

quod requiritur exVossiano interpolato scribendum

erat, octauis exhibent Puteaneus Regius uterque Reginensis

Bernensis. apparet igitur talia in codicibus interpolatis non

ex uetusta traditione sed nouicia coniectura exarata esse.

Omnium autem grauissimi duo loci sunt, quorum alter

est p. 174, 11. ibi cum Halmius inter verba curas regere

animorum et eípujveía est rectissime baut pauca inter

XVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

cidisse statuisset, plane eadem leguntur in eis quorum notitiam

accepi libris. nam in Puteaneo est fit elegans clausula

ut est curas regere animorum ironia est simulatio; in Re-

.ginensi 1987 fit elegans clusula (add. ut est curas regere

animorum ab al. m.) Hironia est; in Reginensi 1535 fit

elegans clausula ut est. Ironia est; in Bernensi fit eligans

clausula ut est curas regere animorum. yronia est; ex

Regio amicus hunc locum non enotavit. deinde uero

p. 204, 20 hanc sententiam illis aestale grandes nodes prolixosque

hyeme dies, qua carere non possumus, omittunt

Reichenauensis et Darmstattensis et in textu Bambergensis,

addidit in margine Bamberg, antiquus ille librarius ex

suo exemplo, quam quisquis codex omittit eum apparet

prae Bambergensi neglegendum esse: omittunt autem

earn omnes ab amicis inspecti. adscribam quae illo loco

in codicibus leguutur. Puteaneus praebet licet estate

grandes dies <plixasq. nocles nobq. septëlrio ospicabü

illis lateal sine fine; Regius Неф- estate grades (corr. a

sec. m. in grandes) dies <plixasque nodes (hime add. sec.

m) nobq,, septentrio cspicabilis (Ulis add. sec. m.) lateat

sine fine; Reginensis 1987 licet (in add. rec. m.) aestate

grandes dies prolixasque nodes nobisque septentrio conspicabilis

(illos a rec. m. inter lin. add.) lateat sine fine;

Reginensis 1535 licet aestate grandes dies prolixasque

(-/"- hieme add. inter lin. m. rec.) nodes nobisque septemptrio

conspicabilis (-/- Ulis add. inter lin. rec. m.) lateal

sine fine. e Bernensi nullam notitiam accepi.

Hos igitur omnes codices ex uno archetypo deriuatos

esse docet cum corruptelarum grauiorum similitudo et

glossematum apertissimorum numerus tum lacuna illa,

quam Halmius deprehendit p. 174, 12. et de illis quidem

satis est ad commentarium meum prouocare, de hac dixit

DE CODICIBVS XVII

Halmius ad rhetores Lat. p. 477, 32. huic textus deprauationi

qui succurrere studuerint fuisse iam media aetate

satis multos ex codicum interpolatorum numero apparet,

quorum opera aliquot locos leuiter corruptos emendaui,

quos tamen integros conferre quam inutilis tam ingentis

fuisset laboris: desumpsi eorum lectiones ex Koppii adnotatione.

itaque aliquot bonas emendationes praebuerunt

Hug i a nu s codex Friburgi seruatus, Vossianus

quo Arntzenius usus est (miscellanea. Traiecti ad Rh.

CDIDCCLXV) Dresdensis, Ettenheimmuensterensis

nunc Caroliruhae seruatus. Monacenses Koppius

habuit septem , quorum antiquissimum — saeculi X est —

adbibuit Halmius eumque iam uebementer interpolatum.

ad interpolatos etiam Bodleian i pertinere uidentur,

quorum tamen perexiguam notitiam Koppius praebet. interpolati

etiam Leidenses sunt, quorum Oudendorpius

in commentario Apuleiano frequentem mentionem iniecit.

paucorum locorum emendationem debeo codici Bambergensi

n. 393 qui solum nonum librum continet (uid.

p. 350,25. 354,9. 372, 13 sq.). multa deinde uitia et plerumque

quidem ut uidetur ex sua coniectura sustulit qui

primus Martianum edidit ex codice satis 'corrupto Franciscus

Vitalis Bodianus Vincentiae a. MCCCCXCIX ; aliquot

Bonauentura Vulcanius qui Martianum ita euulgauitBasileae

una cum Isidoro Hispalensi a. MDLXXVII, ut quas in

marginem reiecerat boni alicuius libri lectiones eas ad

uerba scriptoris emendanda rarissime adhiberet ; nulla qui

curauerunt editionem Basileensem anni MDXXXII,

Lugdunensem a. 1592, quam mutata inscriptione ex

Lugdunensi anni 1538 repetitam esse dixit Ebertus:

ego enim solum posteriorem uidi. praeclaram deinde

operam Martiano impendit Hugemnus G rôti us puer

MARTIANUS CAPELLA Ь

XVIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

quattuordecim annos natus, quamquam non d ululo quin

plus praestiturus fuisset, si codicem suum meis similem

accurate excutere dignatus esset, nihil egit Walthardus,

ne Graecas quidem litteras depingere ualuit Goezius,

quorum uterque priores duos libros edidit alter Bernae

a. 1763 alter Norimbergae a. 1794. ego quantum potui

suas omnibus editoribus coniecturas adscripsi, qua in

re illud male me habet, quod quae inter Bodianum et Vulcanium

prodiere editiones praeter Basileensem non uidi,

ut aliquotiens Vulcanium aliquid emendasse adnotauerim,

de quo ille contra consuetudinem nihil dicit, ut suspitio

oriatur eis in rebus ab illo anteriorem editionem, for tasse

Mutinensem, expressam esse, qua tamen Ebertus principem

modo repetitam esse contendit.

De meis in emendando rationibus unum addam indigestum

in particulis ab ipso excogitatis sermonis tumorem

tam intactum relictiim esse quam foedam neglegentiam in

locis aliorum scriptorum a Martiano excerptis. ita factum

est ut aliquotiens Luedeckio (deMarciani Capellae libro

sexto Gottingae 1862) Boettgero (uid. p. XIII) Meibomio

non obtemperauerim in eis emendandis, quae quam

quam aperte uitiosa sunt, si rem spectas, tamen potius scriptoris

immani oscitantiae et neglegentiae quam librarioruiu

socordiae et libidini tribuenda uidentur. in uocabulis scribendis

ita codicibus me mancipaui ut saepe quae aperte

falsa sunt retinuerim, saepius constantiam et aequabilitatem

sciens neglegerem.

Superest ut codices enumerem quorum notitiam non

plenam et perfectam sed eam tamen habeo ex qua apparet

Martianum Capellam a medii aeui hominibus dignum iudicatum

fuisse ex quo adulescentes in scholis instituerentur.

cuius rei diserta testimonia iam С. Barthius (ad

DE CODICIBVS XVIIII

Claudianum p. 32) et I. A. Fabricius (bibl. Lat. III 214 ed.

Ern. et bibl. med. aet. I p. 330) adtulerunt ut satis uideatur

quoad fieri possit, indagare ex quo tempore in

scholis Martiani libri adhiberi coepti sint.

Igitur iam Fabricius hunc Gregorii Turonensis

locum laudauit (Iibr. X extr. ), quo auctor successorem

quisquis futurus erat, adhortatus ut librum suum diligenter

conseruet cum alia tum haec dicit 'quod si te sacerdos

dei quicunque es Martianus noster septem disciplinis

erudiit id est si te in grammaticis docuit legere,

in dialecticis altercationum propositiones aduertere, in

rhetoricis genera metrorum agnoscere, in geometricis

terrarum linearumque mensuras colligere, in harmonicis

sonorum modulationes suauium accentuum carminibus

concrepare: si in his omnibus ita fueris exercitatus ut tibi

stilus noster sit rusticus, nec sic quoque deprecor ut auellas

quod scripsi. ' et in codice Colbertino haec quae adscripsi

cum tota extrema libri decimi parte omitti adnotauerunt

Guadetus et Tarannus in edit. Paris. anni 1836

simul Cointium 'ea quae secuntur a quopiam neoterico

addita fuisse ' censere obseruantes. et facile profecto es

set iudicare hac de re , si editores Gallici paullo maiore

cura et de codicum suorum auctoritate retulissent et uarietatem

scripturae adnotassent. nam hoc baud scio an

ex editorum silentio concludi possit legi epilogum illum

in codice Camaracensi ('saec. VIII et IX exarato') et

Regio B. similiter enim in codice Cluniacensi alia pro

hoc epilogo substituuntur , multo minus ea quidem ut

uidetur apta. sed cum inter praefandum (p. XШ) 'Regium

B fere in omnibus cum Cluniacensi conuenire' dixissent,

iure de eorum fide dubites, qui hoc loco de Regio

B nihil adnotarunt. tamen ueri simile dueo in aliis codib*

XX PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

cibus uelut in omnibus editionibus anterioribus epiiogum

illum legi neque qui falso acumine uti noluerit' aut in

rebus aut in uerbis quidquam inesse censebit quo Gregorium

Turonensem epiiogum illum operi suo addere

noluisse appareat. itaque cum Gregorius anno 539 natus

sit, iam exeunte saeculo p.C. n. sexto Martianus scho-

Ias occupauit, cum qua re optime conuenit quod iam a.

498 Martianum emendatum esse apparet ex subscriptione

de qua dictum est p. IIII.

Duos locos adscribam a Philippo I a ffé mihi indicatos

quanto in honore illis temporibus Martianus habitus sit

declaraturus, alterum excerptum ex epistula Wibaldis Corbeiensis

ecclesiae procuratoris ad Manegoldum anni 1149

(Iaffé mon. Corb. I p. 279) 'sed uide ne errauerit iudicium

tuum quod in me scientiam et facundiam predicasti quae

illo Marciani Capellae multiplici et enigmatico epithalamio

figurantur. Artes quae dicuntur liberales et cetera quae

de medicina uel agricultura scribuntur ab optimis praeceptoribus

accepi. .' alterum ib. p. 275 'quociens Mercurii

et Philologiae coniugium considero ' cett.

Et totum quidem opus complecti uidentur

Autricensis 1, membr. 4 (Haenel cat. p. 130.)

Autricensis 2, 'M. С de nuptiis philosophiae ;

tractatus de artibus et scientiis uariis.'

Aurelianensis 'M. C, d. n. ph. et M.' saec. XV.

membr. 12. (Haenel p. 130.)

Bruxellensis membr. 4. (Haenel p. 763.)

Cantabrigiensis 1 (codices Parisiis et in Brittania

seruatos quia qui hue pertinent libri non ad manum

sunt ex Montefalconio laudo) 'M. M. F. С de septem arti

bus liberalibus tractatus'. Cantabrigiae in bibl. publica.

DE CODICIBVS XXI

(Cat. MSS. Angl. I, 3, 2434, 254). hoc uidetur Koppius

usus esse

Ca n tab r. 4 'M. С d. n. Ph.' 4iber antiquissimus

et Saxonicis scriptus characteribus. (Cat. MSS. Angliae I,

3, 1458, collegii S. Benedicti 181.)

Cantab r. 5 'M. Min. Cap. cum commentario uel

glossa Alexandri Neckam. Cat. MSS. Angl. 1, 3, 1462. 185.

Vossianus 1 'M. С cum scholiis. Cat. MSS.

Angl. II, 1, 2389. 64. bibl. Isaaci Vossii.

Vossianus 2 'M. С Cat. MSS. Ang. [I, 1,

2652. 327.

Vossianus 3 'M. С Grotii uiri doctissimi manu

cum manuscriptis collatus. ' Cat. MSS. Angl. II, 1,

2822. 80.

Ottobonianus (bibl. Cardinalis Ottoboni Romae.

Montf. I p. 187 d) 'M. Cap. XIV saeculo.'

Cassinensis (Montf. I, p. 218 a) 'M. Ç. d. n. Ph.

et M. cum scholiis.'

Cassinensis 2 (MontF. ib. p. 226a. — bibl. Cassi

nensis n. 332) 'M. С d. n. Ph. et M.'

Caesenas ('Selecta ex bibl. fratrum minorum Cesenae

quae olim fuit Malatestarum ' Montf. I, p. 434 d)

4M. С d. N. Ph. et M. Item de gramm. Rhetor. Geometria

et Arithmetica.'

Taruisianus ('Ex biblioth. Grimana. bibl. Taruisiana.'

Montf. I, p. 482b) 'M. С

Venetus (in bibl. Sti. Ioannis in Viridario p. 27.

Montf. I p. 486 c.) 'M. С opera.'

Ambrosianus 1 F 119 Sup. membr. fol. rnin.

saec. XV continet lib. I — ViIIi § 902. de eo et de altero

Ambrosiano (uid. p. XXVI) olim a me inspectis neque ullius

pretii habitis confirmauit me Guilelmus S tu de

XXII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

m u n d qui particulam utriusque cum exemplo Koppiano

collatam liberalissime mecum communicauit.

Parisinus 1 (Montf. II p. 755 a. n. 5073) 'M. С

cum commentariis.'

Parisini 2-6 (ib. n. 5302—4. n. 5302 2 n. 5312)

M. С libri 9.'

Parisinus 7 (ib. n. 6111) 'M. С de 7 artibus

liberalibus.'

Pa ri sin us 8 (ib. p. 309 b. Bibl. Caroli de Montchal

archiepiscopi Tolosani, cod. CXXXIV.) 'M. С de

riuptiis Ph. in uetustissimis membranis.'

Colbertini 1—3 (Montf. II p. 928b. in bibl. regia

Parisina bibl. Colbertina cod. 637, 1496, 1918) 'M. С

d. n. Ph.'

Sangermanensis 1 (bibl. S. Germani a Pratis,

Montf. II p. 1131 d, n. 529) 'Mart. Minei Felicis Capellae

libri IX de nuptiis Philologiae. De Grammatica. De arte

Dialectica. De Rhetorica. De Arithmetica. De Astrologia

et de Musica.'

Sangermanensis 2 (ib. n. 638). inter multa alia

'Mart. С opuscula.'

Monasterii S. Martini Sagiensis (n. 29 Montf.

II p. 1249) 'M. M. F. С libri 9 de n. Ph. cum commenta

riis Remigii' in fol.

Monasterii B. M. de Becco (Montf. II p. 1256d.

Catal. Manuscr. mon. B. M. d. Becco n. 221) 'Marri Minei

F. С de n. Ph.' ctt. deest initium et finis. fol. 'Fasciculus

uariarum chartarum, quaternionum ctt. hinc inde auulsorum.

Ita in unum collegimus quia suis locis restitui non

potuerunt.' adcuratius de hoc codice egitRauaissonus,

Rapport sur les bibliothèques des départements de l'ouest

Paris 1841 p. 515.

.

DE CODICIBVS XXIII

Parisinus 9 (in bibl. S. Victoris Parisiensis Montf.

II p. 1373) ГМ. С d. n. Ph.'

Abrincatuanus {Rauaisson, Rapport cit. p. 126

Bibliothèque cTAvranches n. 2958. 4. saec. X. bic codex

primo loco continet:) 'Incipit liber de nuptiis M. et Phi

lologia Marciani Minei. Le texte de Marcien С est ac

compagné sur les marges et entre les lignes de quelques

gloses, remarquables seulement par les traductions ex

actes qu'elles donnent des mots Grecs. A ce signe je

croirais reconnaître la main de Jean Scot Erigène, qui

passe effectivement pour avoir commenté Marcien С

Guelferbytanus 1. (Ebert catal. p. 39. n. 149 fol.

saec. XIII. membr. Gud. 62.) 'Marc. Cap. De n. Ph. et M.

libri IX. Luculenter exaratus.'

Vindobonensis 2 (Endlichen CCCXLVI) membr.

4 saec. XV. ' Martiani Minei Felicis Capelle aphri Karthaginensis

de septem liberalibus artibus incipit liber pri

mus de nupciis philologiae. ' (sed si Endlicherum recte

intellego continet tantum libros I et II.)

Vrbinatem n. 329 exeunte saec. XV in membranis

scriptum esse affirmat C. Zangemeister. omnes VIIII libros

continet. scholia nulla adscripta sunt, capitulis tituli additi

sunt.

De Vaticanis qui totum opus continent iam dictum

est p. XIIII.

De Monacensi nunc inter Latinos n. 14729, olim

Rat. S. Emeranus 729, Koppii Mon. С, dixi p. XVII, de

ceteris Monacensibus nec Koppius accurate quidquam dixit

Deque C. F. Hermannus (praef. ed. Koppianae p. IX').

usus est autem Koppius praeterea

Monacensibus sex. secundus est inter cod.

Mon. Cat. n. 4559. praecedit Sallustius sed scriptura

XXIlII PKAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

differt. Koppius haec inscripsit 'Benedictoburanus 59.

410. A me littera D signatus, codex ille ipse est quem

Pezius (in thesauro anecdot. T. III. P. Ill p. 619) laudat

eique septem seculorum aetatem adscribit. . . ' continet

l. I et II cum scholiis. tertius inter Mon. lat. est

n. 14271, antea Rat. S. Emmer. 271. continet librum I

et II cum glossis , (Koppii B) et S. Gregorii homil. refertur

ad saec. XI. — itidem antea Ratisbonae in coenobio

S. Emm. (401) fuit qui est inter Mon. cod. lat. n. 14401.

praeter Martiani librum quartum Boethii scripta quaedam

philosophica continet. saeculi est XI aut X , Koppii

F. — Koppi cod. A uidetur esse Rat. S. Emm. 70. Mon.

Cod. lat. 14070 uaria et Martiani l.VI et VII continens. —

Mon. cod. lat. p. 14792 (saec. XI) Koppii G puto est. insunt

libri I et II cum commentario. — de E qui solus

restat adcuratiorem notitiam nullam habeo.

LugduniBatauorum hice codices Martiani asseruantur

secundum 'Cat. libr. Man. qui inde ab anno 1741

bibl. Lugd. Bat. access. descr. lac. Geel 1852' p. 89

'Martiani Minei Felicis Capellae de nuptiis Philologiae l. I

et II (f. 233 u. — 269 r.) Inscriptio recenti manu : Marcianus

de nuptiis philologie. E bibliotheca Coenobii S.

Iacob Leodiensis. Vid. eius Catal. n. 262.' praeterea in

uetustiore ' Catalogo libr. tam impress. quam manuscr.

Lugd. 1716 hi Martiani libri commemorantur '1) p. 326

Martiani M. F. С Afri Carthaginiensis de VII liberalibus

artibus in membranis. Codex antiquissimus. Bibliothecae

donatus a Petro Scriuerio. 1606 ipsis Idibus Octobribus.

Adduntur effigies Schematum Geometriae. In membranis

siue columnis 36. Cf. Van Wyn. Huisz Atende leuen.

Vol. I p. Ill p. 270' (hunc ego librum inspicere non

pot'ui). 'XVIII F. 36. — 2) p. 328 Martiani M. F. С

DE coDicmvs XXV

libri VII (ibi enim finit) de nuptiis Phüologiae cum adscriptis

hic illic glossis. Dominus Egbertus Archiepiscopus

Tradercensis obtulit hunc librum quem Venerabilis

Dominus Gherardus De Poelgheest abbas eiusdem

loci religan fecit anno Dom. 1465 in membr. XVIII.

F. 87. — 3) Idem integer plane ut babeat libros VllII

quos ita finit 'Martiani M. F. С Afri Carthaginiensis de

Armonia liber VIlII explicit. In membranis XVIII F. 88. —

4) p. 372 Martianus M. F. С A. K. libri de nupt. Phil, et

Merc, siue de arte Grammatica. In charta. Ex bibl. Meldus

Therenot. XIX 0. 36. — 6) p. 331 Marcianus Capella

cum glossis densis. In membrana manu antiqua. —

7) p. 370. In membran Nomina prouinciarum gen

tium urbium insularum et Paradisi fluminum etc. ubi est

no/men Marciani F. C. ... — 8) p. 371. Descriptio orbis

terrae uel sphera geometrica Marc. M. F. С A. Carth.' —

his accedunt editiones Martiani cum codicibus m. s. conlatae

hae quas item in bibl. Lugd. asseruari scribit Bahlmannus

' 1) Capella. 1599. Cum notis MSS. A. Gronouii

0. 33. - 2) Capella. Vicentiae 1499 cum adnot. MSS. a

Perizonio XVIII. 0. 32. — 3) Mart. Cap. per Bonauenturam

Vulcanium Basileae 1577. Cui a uiro docto nonnulla

sunt adscripta. — 4) Capella, Satyricon cum notis Hug.

Grotii. Lugd. Bat. 1599. Cum annot. G. I. Vossii. in 8. —

5) Capella. Septendecim paginae sunt collatae cum MSS.

in ort.' haec mecum ohm per litteras benignissime communicauit

Franciscus Bahlmannus.

Duos priores libros complectuntur

(de Monacensibus dictum est p. XXIIII)

Ambrosianus M. 37 sup. membranaceus saeculi

ХШI formae oblongae minimae.

Berolinensis (Lat. fol. 25) cum glossa amplissima.

XXVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

membr. scriptus est a. 1483. fuit D. Weimanni cancellarii

Cliuensis. praeterea continet Boethium de consol, phil.

corruptissimus et interpolates.

Gissensis n. 82. 4. min. membran. saec. XIIII. ex

collatione quam Otto (comm. critt. in codd. bibl. acad. Giss.)

publici iuris fecit nullius eum pretii esse apparet. glossis

Otto solus opinor delectatus est (p. 14 sq. et p. 269 sq.).

"Dresdensis (Falkenstein p. 262) saec. XV. inter -

polatum eum esse ex Koppii commentario apparet.

Guelferbytanus 2 (Ebert cat. p. 40. n. 150

membr. 4. saec. XIV).

Lipsiensis (Cat. MSS. ed. Naumann. Grimmael838.

4: Cod. Gr. et Lat. n. XL. cum alia tum) 'Marciani С

duo priores libri cum scholiis eopiosissimis quae recte

Weberus 'expositionem doctam et amplissimam vocat.'

Incip. Tu quem psallentem thalamis et matre Сamena.

Expl. Faueantque muse et chelis latoia. Scholiasta eadem

pag. qua Lucanus explicit sic incipit: Titulus iste qua

tuor nomina dot auctori suo. Explic. si faueat latoia

chelis, id est apollinis.

Iacobaeus ('in aedibus Iacobaeis' Cat. MSS. Angliae

II, 1, 8599. 877).

Basileensis Fl 22 cum commentario et uita

(Haenel p. 130), cum interpolatis facere uidetur. de

Hugiano dixi p. XVII.

Go than us membr. saec. XI cum glossa (cf. Iacobs

et Vkert.) meum in usum olim C. Zangemeister contulit.

Vindobonensis 1 (CCCXCIV Endl.) 'Martiani Capellae

de N. Ph. et M. l. IL' inscriptio: 'Marciani Minii

capelle liber primus incipit.' subscriptionem saec. XVI

additam esse Endlicherus ait banc ' explicit aurea lingua

uel angelicus doctoris Bragurdini.'

DE CODICIBVS XXVII

Primum librum

Reginensis 1377 membranaceus, saeculiXII.

Reginensis 244 (olim 202) membr. saec. XII.

Secundum et tertium libros

Guelferbytanus 4 (Ebert catal. n. 152 membr. 8.

saec. XIII) : Hertius liber primo loco positus est.'

Tertium librum

breuiatum ut uidetur

Raliolensis (Cat. MSS. Angliae l, 2 n. 391. L. 6.

Oxoniae) 'M. C. de origine uniuscuiusque litterae et eius

sono breuiter.'

Quartum librum

Sangermanensis 4 (Montf.II. bibl. mon. S. Germ.

n. Wl) 4M. С Dialectica'.

Bernensis Sinneri 265 alia etiam conplexus in fol.

scriptus nescio quando.

Monasterii S. Albini Andegauensis (n. 138

fol. apud Montf. II p. 1226a).

Quartum et sextum libros

Vindobonensis 3 (CCCXLV Endl.) mbr. 4. p. 175

Grot. — p. 213 G.

Sextum librum

Bambergensis 2 (laeck cat. I p. 51. n. 392.

Saec. X. 2f. 27l. le.) 'liber de mensura lunae et de magnitudine

terrae' ctt.

Sextum septimum octauum nonum libros

Vindobonensis 4 (CCCXXXXIV Endl.) membr.

saec. XI. 4. fol. 150.

Octauum librum

Berolinensis (fol. 307) saec. XII interpolatus.

unam emendationem suppeditauit : quod enim p. 305, 2

XXVIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

dixi legendum esse aeqmlibus, illud (scil. eqmlibus) in

hoc codice legitur.

Reginensis 1452 membran. saec. XV ('Astrologia

martiani') fuit Alexandri Petauii senioris.

Cantabrigiensis2 (in Collegio S. Trinitatis Catal.

MSS. Angliae, 1, 3. 395. 6) 4M. С de Astrologia.'

Burscoughianus (Iibri mss. reuerendi domini

Burscough. Cat. MSS. Angl.II, 1, 9169. 8) 'M. С Astronomia.'

Colbertinus 4 (Montfauc. II, inter Colbertinos

n. 6596) 4M. С Astrologia.'

Sangermanensis3 (Montf. II, inter Sgerm. n.644)

'M. С de Astronomia.'

Puteaneus (С Boetsch disput. circul. de Solino

Altdorf. 1693 p. 23) ' M. С lib. de sphaera.'

Vindobonensis (CCCXXXXIIII Endlichen) usque

ad p. 297 Grot. 'flexio aequi natialem paene directum

secat.'

¡Nonum librum

Bambergensis n. 393, uid. p. XVII.

Verbo tangam impudentissimam Casparis Barthii

fraudem, qua uel С F. Hermanno (praef. ed. Koppianae

p. VI sq.) imposuit. quos enim thesauro sibi 'chariores'

codices uel 'cascae antiquitatis' laudare solet , eis tam mi

rabilis similitudo cum ipsius Barthii contortam uerborum

stribliginem adamantis emendationibus intercedit, ut hodie

uix inueniri putem qui illi credat in diruto aliquo mona

sterio — si modo recte memini — istos inuentos esse

thesauros.

Primus Capellam enarrauit loannesScotusErig

e n a , cuius expositionem memorat Labbeus bibl. nou

DE GLOSSATORIBVS XXVIIII

m. s. p. 45 laudatus a Fabricio III p. 216. inuenisse sibi

uisus est Abrincatuis hunc commentarium Rauaissonus

cuius uerba transscripsi p. XXII I , eiusque particulam im

per B. Hauréau edidit [notices et extraits ctt. uol. XX

p. II) ex M. S. Germanensi de Pratis, qui quamquam

ad cognoscendam philosophiam scholasticam utilis uidetur,

ad Martianum nihil commodi afferet, quippe in quo

plane eaedem corruptelae inueniantur atque in nostris codicibus.

Deinde Remigius Antisiodorensis IoannisScoti

aequalis commentarium scripsit, cuius permulta exempla

supersunt ueluti Lugduni Batauorum 'R. A. commentarii

in M. С MSS. in 4' adseruantur. eidem uidentur

quos lac. Perizonius bibliothecae Leidensi legasse dicitur

a Fabricio III p. 217.

Vindobonae Endlichen CCCXXX, Mart. saec. XVI,

cum alia continens tum n. IV f. 76—206 • R. A. Glossae

in Marc. Cap. de N. Ph. et M. ' initium: 4u quem

psallentem. . Introducitur hoc loco quaedam Marciani

aniica hos uersüs in honore himenei cecinisse qui fertur

deus esse nupciarum uel naturalium concepciomun.' . .

finis: 'decet igitur sermonem racionem uxorem habere.

sic felix falsus innuit falsa Capella,

corpore qui meruit miseram nunc ducere uitam.

Marciani Minei Felicis Capelle Glossole in Musicam com

posite a Domino Remigio expliciunt.'

Romae Reginensis n. 1970. fol. membr. saec. XI

4ncipit commentum in geometriam Martiani.'

Abrincatuis: Rauaissonus (l. l. p. 115) in eodem

codice in quo primo loco Martianus legitur septimo legi

haec refert: 'incipit commentum Remigii in libro Marciani

Minei Felicis Capellae.' ' Titulus iste quatuor nomina dat

XXX PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

suo auctori etc' (Test la glose de Remi d'Auxerre écri

vain du neuvième siècle sur le Satiricon de M. C. Cette

glose est inédite et même les manuscrits en sont rares.

Celui d'Avranches est incomplet ' . . (usque ad finem libri

sexti).

Bec ci in uetere catalogo Abrincatuano apud Rauaissonum

p. 589 et 515. sed num hodie exstet nescio.

T uric i aut esse aut fuisse uidetur hic commentarius

cf. 'histoire littéraire de la France' tome VI p. 120 ' Arnoul

Wiou témoigne que de son temps on les voioit aussi

à Zurich.'

Guelferbyti Gudianus 335 excerptum paucarum

paginarum de quo postea dicam.

Lipsiae qui adseruatur liber n. LX Naumanni

saeculi XII foll. 55 Remigii esse admodum ueri simile est.

Naumannus de illo codice haec habet (cat. MS. Grimmae

4. 1838) 'Glossae in M. С Desunt titulus initium finis.'

Incip. ' Sapientia et ineloquentia prodest semper nunquam

obest' (quae ad uerbum congruunt cum eis quae in

Gudiano 335 leguntur qui Remigii est) 'Explic. Grauat

fata succidentis Osiris.' In primo libri folio a manu recentiore

leguntur: 'Monast. S. Vdalrici Augustae. Gottfr.

Chr. Goetzius in programm. quo bibliothec. senat. Lips.

bonae menti dedicandam atque aperiendam fore indicit

(Lips. 1711.) p. 28 haec de illo codice scripsit: 'Anecdotorum

cateruam augent glossae latinae in Marc. Capellam

membranaceac, in principio tamen uno folio truncatae

quae num eaedem censeri debeant cum eis quas Labbeus . .

citat uel sub. nomine expositionis Scoti Erigenae laudat

tuto hariolari non licet. Id liquido satis constat, Scholiasten

ibi nobis sisti et Mythologia antiqua et Philosophorum

ueterum placitis haud proletarie imbutum.' risum mouent

DE AVCTORIBVS XXXI

Jt-yri

hae laudes in Remigium collatae. nam cum ex ineptissimis

illis glossis, quas interdum Koppius (ueluti p. 150 et

211) attulit apparet nihil plane ex his commentariis disci

potuisse, tum ipse cod. Gud. 335 saeculi XI olim tractaui,

ut in orbe terrarum numquam quidquam insanius scriptum

esse satis confidenter spondere possim.

Restat Alexander Necham, cuius codicem unum

commemorauip.XXI. memorat hunc commentariumLelandus

de scriptoribus Britannicis p. 214 laudatus a Fabricio

HI 216. de eo accuratiorem notitiam nullam accepi.

Interpret ationem Germanicam a Gramo editam Berolini

1837 glossatoribus de quibus dixi nihil praestare

ridiculae explicationes permultae docent. noui uix quid

quam ad Martianum emendandum ex ea discetur.

CAPVT TERTIVM

Martianus qua ratione a uc tor es suos exscripserit

apertissimo documento sunt libri quintus sextus nonus.

quinti enim posteriorem partem Aquilae Romano debuit,

noni maiorem partem Aristidi Quintiliano , sextum conflauit

paucis exceptis ex Plinio et Solino, ut antea putabatur.

nunc enim postquam Solinum Mommsenus (praef. p. XXI

sq.) . demonstrauit chorographiam aliquam Plinianam in

epitomen redegisse, uix credideris Martianum ita modo

Solinum modo Plinium exscripsisse , ut mea annotatio exhibet

, sed potius illam Plinii epitomen ubique adhibuisse.

neque omnino, nisi ubi uni alicui totum se mancipauit

uelut Aquilae et Aristidi , ueri simile duco ex uariis auctoribus

sua hausisse sed potius ex simili aliquo opere encyclopaedico.

sed de his ariolari tantum licet cum nihil

quantum sciam de tali opere traditum sit, ego satis habebo

XXXII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

demonstrasse probae et antiquae doctrinae illud opus quod

exscribebat uestigia retinuisse. hoc enim ante omnia cauendum

est, nequis credat Martianum ubi Varronem laudat

eum ipsum ante oculos habuisse: laudauit ut hoc

exemplo defungar in sexto libro ne semel quidem Solinum

et Plinium quos exscripsit, compluries autem Varro

nem Plinio scilicet ipsi laudatum. itaque M. Terentio

Varrone iam Ritschelius (quaest. Varron. Bonnae 1845,

p. 10) et Krahnerus (de Varronis philosophia. Noui

Brandenburgii 1846, p. 24) suspicati sunt post G. F. Hermannum

(praef. ed. Коpp. p. XX) Martianum Capellam

aliqua tenus usum esse. quorum argumentis unum placet

addere, quo in uniuersum quantum Varroni se addixerit

patebit. Varro enim Stoicorum hylozoismum , quo totum

mundum deo animari deumque esse sibi persuaserant (cf.

in primis Laert. Diog. VII 70 137) pinguius paullo ita

exornauit, ut Stoicorum placitum Oeôv bè кш tôv Kóquov

ка\ toùc àcrépac kcù tï\v тñv tóv t5 àvujтáтiju ttúvtuuv

voOv èv aíGépi arbitrantium (Plut, de plac. phil. I 17)

his fere uerbis seruatis ab Augustino (de ciu. dei VII 6,

cf. Lipsius physiol. Stoic. II diss. XI et Franckenus,

fragm. Varronis apud August, de ciu. dei seruata Lugd.

Bat. 1836 p. 62 sq.) expresserit ' ab summo autem circuitu

caeli ad circulum lunae aetherias animas esse astra

ac stellas, eos caelestes deos non modo intellegi

esse sed etiam uideri.' haec Martianus ita imitatus est ut

deos, quos non modo sermocinari sed etiam nuptias facere

ad sui aeui exemplum iussit, tamen simul astra esse uoluerit.

nam Astronomia 'haec enim' inquit(p.301, 13 sq.) 'uerecundae

arbitror probitatis motus cursusque proprios ipsis

edisserere qui mouentur docereque deos uelle quod faciunt.'

cf. in primis quae leguntur p.27,5 cumKoppii nota.

DE PRIMO LIBRO XXXIII

Omitto priorem primi libri partem fabulae ipsius

eiusque non tam facete tictac ut quem Martianus imitatus

sit quaerendum uideatur exordium continentem. deinde

uero quidquid de reconditiore deorum natura Martianus

obscure plerumque innuit Varronianae doctrinae uestigia

prae se ferunt ueluti p. 15, 27 sq. de his Martiani uerbis

haec cum Iuno adfixa, ut adhaerébat elatiori plurimum

Ioui, adclinatis eius aurïbus intimaret de quodam pur

gations uibratiorisque luminis loco, adlapsa sensim Pallas

corusca descendit atque ita ut uidebatur uertici

louiali inhaerere superuolans tandem constitit sublimiore

quodam adnixa suggestu Koppius (p 83) adnotat

e Diodoro haec hausisse uidetur, mihi potius tota res a

Varrone petita uidetur, id quod patet ex loco Varronis

apud Augustinum libri de ciu. dei VI[, 16. totum enim

hoc capitulum Varronianae doctrinae plenum esse rectissime

iudicauit Franckenus (fragm. Varronis apud Augu

stinum de ciu. dei Lugd. B. 1836 p. 87): sequitur autem

cum ex toto rerum habitu tum ex capitulo 17 in.; ibi

cum Varronem laudet apertis uerbis facile colligitur quae

paullo antea generatim de paganorum opinionibus exposuerat

ad eundem spectare Varronem ipsum. ubi cum

legatur Mineruam etiam quia eam humanis artibus praeposuerunt

пec inuenerunt uel stellam ubi eam ponerent

eandem uel summum aethera uel etiam lunam esse dixerunt,

patet Martianum Mineruam summum aetherem signi

ficare uoluisse quippe quam sublimiore quodam adnixam

suggestu depingeret. Iuppiter deinde secundum ueterem

explicationem apud Martianum inferior aetheris pars est,

Iuno aer. praeterea hue facit August. de ciu. dei IIII, 10

cur Uli etiam Iuno uxor adiungitur, quae dicitur soror

et coniunx. quia Iouem, inquiunt, in aethere accipimus

MABTIANUS CAPELLA С

XXXIIII PRAEFATIO IN MAKTLANVxM CAPELLAM

in aere Iunonem et haec duo elementa conitmcta sunt,

alterum superius alterum inferius. quis igitur non uidet

illud inquiunt quamquain generatinn de paganis dictum

in Varronis solius auctoritate adquiescere? neque dubito

quin hoc etiam quod paullo post legitur ex Varrone petitum

sit 'aut si aetheris partem superiorem Mineruam

tenere dicunt . . . '

Sequitur ut dicam de eo loco ubi (p. 17, 2 sq.) de

regionibus caeli et de deis in eis habitantibus exponitur.

quam uniuersam disciplinam Etruscorum esse, nihil est

quod post 0. Muellerum (vol. IIp. 129 sq.) demonstrem, hoc

enim non solum apparet ex Plinio Etruscos caelum in

sedecim regiones diuisisse narrante (cf. quos praeterea

laudat Koppius p. 91 ad fin.) sed Martianus ipse quos

Mssenos collegas Iouis appellauerat deos (p. 17 , 8) eos

alio loco (p. 342, 18) Etruscorum esse dicit

'bis sena quamuis uos Etrusci numina

ritus frequentent atque opiment uictimis.'

cf. Muellerus II p. 81. itaque Krahnerus de hoc loco sic

iudicat (de Varronis philosophia p. 24) 'nec repugnabo

siquis admodum probabili coniectura quae Marcianus ex

Etruscorum disciplina augurali tradit I 45 sqq. lecta fuisse

contendat in Varronis antiquitt. rer. diu. lib. III.' sed

quae ex Varronis libro illo III seruata sunt (Merkelius

p. CXV sq.) in eis nihil inuenies, quo adducaris ut Varronem

reconditam hanc et abstrusam Etruscorum discipli

nam exponere quam intra populi Romani instituta et

opiniones de rebus sacris et de deis se continere maluisse

censeas. deinde quamquam Varronem minime negauerim

Etruscorum religionem tetigisse , nusquam quantum comperi

dictum est eum data opera de Etrusca disciplina exposuisse.

quid quod ne Plinius quidem in indice auctorum

DE PRIMO LIBRO XXXV

libri II Varronis meminit ubi haec habet: 'Caecina qui de

Etrusca disciplina, Tarquitio qui item, Iulio Aquila qui

item'. (cf. dehisMuellerusII p.34sq.) Plinium autem quem

aliis in rebus Varrone usum esse saepissime (uid. indices

auctorum ad ll. II — VIII. X— XIIII. XVI — XXIII. XXVI.

XXVIII—XXXI. XXXIII— XXXVII) constat cur hac in re

"nimm doctissimum Romanorum ' sequi noluerit, si modo

disciplinant Etruscam in antiquitatum rerum diuinarum

libris exposuisset, nulla caussa excogitari potest, ceterum

ne id quidem quod Censorinus (de die natali cap. 14.

p. 34, 14— 16 ed. Iahn.) ex Varrone affert 'Etruscis quo

que libris fatalibus aetatem hominis duodecim hebdomadibus

describi Varro conmemorat' aliud probat quam

Varronem Etruscorum disciplinas non plane praetermisisse.

Verum quo minus Varronem eo de quo agimus loco

Martiani auctorem fuisse credamus obstat etiam quod de

mirabili illa doctrina, qua Iuppiter ipse p. 17, 2 Penates

habere dicitur, Varro quantum quidem ex doctrinae eius

reliquiis conici licet nihil plane praecepisse uidetur. con

tra haec doctrina, cuius ni fallor praeter nostrum Arnobius

unus meminit, refertur potius ad Nigidium Figulum

(p. 123. lib. Ill, 40) Nigidius Penates deos Neptunum

esse atque Apollinem prodidit qui quondam muris Ilium

mortalium condicione adiuncta cinxerunt. idem rursus

in libro sexto exposuit et decimo disciplinas Etruscas sequens

genera esse Penatium quattuor et esse lout's ex

his alios, alios Neptuni, inferorum tertios, mortalium

hominum quartos, inexplicabile nescio quid dicens. et

«posuisse quidem Nigidium de aliis Penatibus XVIIII de

deis libro docet Macrobius Sat. Ill 4 Nigidius enim de dis

libro nono decimo requirit пит di penates sint Troiac*

XXXVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

norum Apollo et Neptunus qui muros eis fecisse dicuntur

et пuт eos in Italiam aduexerit. praeterea eum de

Etruscorum disciplina scripsisse ex Arnobii l. l. aliisque

quos attulit Hertzius (de N. F. Berolini 1845 p. 32. cll.

Muellerus II p. 34) constat, ut admodum ueri simile

uideatur Martianum uel potius Martiani ignotum aliquem

auctorem totam banc doctrinam de sedecim caeli regionibus

a Nigidio mutuatum esse. quamquam minime infitias

eo Martianum cum eis quae a Nigidio desumpserat alia

etiam miscuisse ut iam Muellerus uidetur iudicasse cum

diceret, wahrscheinlich ist das Ganze ein Fragment aus

den Etruskischen Fulguralbüchern, es ist voll von ächtetruskischer

Lehre, obgleich auch dem Bestreben der

Haruspices gemäss allerlei fremde Götterlehre aufge

nommen und in die sechzehn Regionen vertheilt ist.

(vol. II p. 131.) quae autem Muellerus ad haruspices tanquam

confusionis auctores transtulit ea uerius puto ad

Martianum ipsum referemus. unum addam ex quo totam

banc caeli partitionem non a Martiano excogitatam sed

ab alio quodam auctore desumptam esse pateat certissimum

argumentum. nimirum in uniuersa fabula contexenda

primarias partes inter deos agunt Apollo Mercurius

Venus: his igitur in caeli istis regionibus si sua

somnia exornasset nemo dubitabit quin aliquem locum

assignasset: sed ne uerbo quidem tanguntur.

Sed iam singula examinanda sunt. et p. quidem

17, 2 quod dicit: ' . . praecipueque senatores deorum qui

Penates ferebantur Tonantis ipsius, quorumque nomina

quoniam publican secretum caeleste non pertulit, ex eo

quod omnia pariter repromittunt , nomen eis consensione

perfecit' quae de Penatibus dixit ea Nigidii vider i

lonstrauimus ; sed si ad hunc Arnobii locum ad

DE PRIMO LIBRO XXXVII

tenderis (III 40 p. 123) 'Varro qui sunt introrsus atque in

intimis penetralibus caeli deos esse censet quos loquimur

nec eorum numerum nec nomina sciri (cf. Muell. Etrusci

II 82b) hos Consentes et Complices Etrusci aiunt et nominant

quod una oriantur et occidant una, sex mares et totidem

feminas, nominibus ignotis miserationis parcissimae

sed eos summi louis consiliarios principes' (debebat enim

Oehlerus ac quod ante principes nullo sensu legitur delere)

'existiman. nec defuerunt qui scriberent louem Iunonem

ac Mineruam deos Penates existere sine quibus

uiuere ac sapere nequeamus, sed qui penitus nos regant

ratione calore ac spiritu,' — hoc inquam loco comparato

et Varronianae a Nigidiana doctrina discrimen et Martiani

quam nostro loco conmisit neclegentia adparet. Varro

enim cuius omnia sunt, quae modo ex Arnobio transscripsi

— neminem enim quod Arnobius hoc loco nec

defuerunt scripsit, eo adducet ut haec ipsa quoque ex

Varrone honum patrem rescripsisse neget — accurate distinxit

inter Consentes et Penates (nam parum accurate

hac de re statuisse uidetur Klausenus, 'Aeneas und die

Penaten ' u. II p. 659 ad fin. , ceteroquin egregie disputans)

et a Nigidio eo dissentit, quod ille quos Penates Ro

manos publicos esse uidit eos aliqua ratione explicare

uoluit cum diceret Neptunum et Apollinem Penates Ro

manorum esse scilicet quia muros urbis иг^тpотгó-

Xeшc Romae exstruxissent, contra Varro in interiorem

rerum conexum altius quodam modo descendens duobus

Penatibus non contentus — duos autem primitus Romae

fuisse persuadet Klausenus p. 658 in. — quos primarios

deos esse putabat eos urbis suae Penates esse uolebat.

deinde quae de Etruscis Penatibus ex Nigidio Arnobius

refert plane ex alio genere sunt neque ullo modo cum

XXXVIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Romanis istis Penatibus cohaerent : fortasse etiam ex alio

Nigidii libro desumebantur. — at bonus Martianus Pena

tes a Nigidio mutuatus cum his Varronis Consentes commiscuit.

Qui deinde apud Martianum sequitur Vulcanus louialis

(p. 17, 5) eum quo modo explicem nescio : Velchanum

in nummis Paestanis occurrentem laudauit Gerhardus de

deis Etruscorum p. 6 et p. 29, n. 542.

Secuntur (p. 17, 7) haec 'tunc etiam ut inter alios

potissimi rogarentur ipsius collegae Iouis, qui bisseni

cum eodem numerantur quosque distichon complectitur

Ennianum' ctt. ubi alium Martianus commisit errorem,

cum deos illos duodecim ab Ennio enuméralos a Consentibus

de quibus p. 17, 2 sq. dixerat, distingueret: confusio

inde orta est quod antea Consentes cum Penatibus Iouis

commiscuerat.

Deinde quos p. 17, 13 residuos deos dixit, eis Koppius

recte uidetur planetas significan putare. tum p. 17,

22 in enumerandis primae regionis deis quos antea confuderat

Penates et Consentes recte distinxit. Salutem nos

ex Sabinorum tantum religionibus (cf. Prellerus myth.

Rom. p. 601) nouimus. secuntur Lares, puto coilopotentes

illi qui in inscriptione apud Tertull. de Spect. 5. commemorantur:

nam sic interpretandum esse 0. Muellerus

(Etr. II 91, 31) rectissime statuit quamquam Prellerus

(Myth. Rom. p. 421 6 sq.) compito legendum esse censet.

sequitur lanus, qui 0. Muellero (II 58 sq.) Etruscorum

deus quamquam Latino nomine appellatus uidebatur secus

atque Gerhardo (de deis Etruscorum p. 25, 29) qui

si Ioannis Lydi testimonium parui aestimandum putat,

oppono Varronis auctoritatem ad quem idem prouocat

(mens. p. 56) ó bè Báppujv èv тíj тeccаpecкшbeкáтn

DE PRIMO LIBRO XXXVIIII

тûiv Geiujv тгpсгсцáтшv cpnàv airrôv тгаpа ©oúcкoic oùpavôv

XéY£cGcu кcù ëcpopov тгácг|c тгpáНeшc. ' banc

doctrinam autem uere Varronianam fuisse docet Macrobii

locus (Sat. I, 9) a Muellero commode adhibitus. neque

uideo cur Faleriis praeter alienorum populorum deos non

etiam Etrusci dei culti fuerint , ut quadrifrontis Iani si

mulacrum Faleriis Romam aduectum (cf. Muellerus II

58 68) huic Muelleri sententiae certe non aduersetur. sed

hic Etruscorum caeli deus postea cum Latinorum Iano

portarum deo commistus est. ceterum ingeniosissima est

Merkelii (proleg. ad Ou. fastos p. CCXXVII) opinio Etruscum

Iani nomen fuisse Falacer cf. Corssen Beiträge zur

Latein. Formenlehre p. 344 et 473. restant Opertanei

— nam nocturnumque glossema esse demonstran potest

— quibus recte uidetur statuere Muellerus (II p. 131)

inuolutos deos significan quorum mentio fit apud Sen.

quaest. natur. II 41 ex Caecina (u. Muell. Etr. II 34).

eosdem significauit Varro Arnobii III 40 ' Varro qui sunt

introrsus atque in intimis penetralibus caeli deos esse

censet quos loquimur nec eorum numerum nec nomina

sciri', sed quod hos Penates putat Muellerus, errat (p. 82 6

cf. Gerbardus p. 2217 et 148145): nam Arnobius solum

quae Varro de opertaneis uel inuolutis illis praeceperat

falso inter Penates retulit ut ex toto conexu apparet:

Varronem enim quae Penatium fuerint nomina optime

scire sibi uisum esse antea diximus.

In regione caelesti secunda (p. 17, 24 sq.) praeter

Quirinum Sabinorum deum bellatorem Mars domicilium

habet, de quo ab Etruscis culto cf. Muellerus Etr. II 58

et Gerhardus de deis Etr. 21 12. 29 56. alii qui hue usque

in hoc domicilio tuto habitabant nullo iure eiciendi sunt.

Iunonem abEtruscis in honore habitam esse Muellerus (II 45)

XXXX PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

demonstrauit ; de Fonte et Lymphis nihil habeo quod eis

addam quae Koppius contulit. deinde Nouensides scribendum

est ut docuit Mommsenus (Unteritalische Dialecte

p. 342); hi cum Etruscorum non sint sed Sabinorum

(Varro de l. L. V p. 79 Sp.) uehementer dubito num Martianus

apud Nigidium inuenerit.

In tertia regione (p. 17, 27 sq.) habitantes Iuppiter

Secundanus et louis Opulentia qui sint nescio. de Minerua

Etrusca dea omnia nota sunt (Muellerus II 48

Gerhardus p. 41); de ceteris non minus desperata res

est quam de quartae regionis Lynsa syluestri et Fauore.

In quinta regione (p. 18, 5) cur transcursae dicantur

domus coniugum regum nemo facile expediet: nam

plane non intellegitur cur Iuppiter et Iuno . hic etiam domicilium

habeant. ego putem eum quem Martianus hic

exscripsit Iunonis et louis domum totum caelum complecti

docuisse , Martianum autem haec non satis recte intellexisse.

huius rei uestigium censeo in p. 17, 24 inesse.

Cererem Etruscis iam 0. Muellerus (II p. 61) uindicauit

propter Caesium apud Arnobium (HI 40) Fortunam Cere

rem Genium Iouialem Palem Etruscorum Penates arbitratum.

itaque haec res non certa erat sed solum

aliqua Caesii opinatio (quem secutus esse putandus est

Seru. ad Aen. II 325 ubi Genius louialis nescio quo

casu excidit) : Nigidium aliter praecepisse ex nostro apparet.

quamquam enim Ceres Pales Genius p. 18, 6 in

proxima uicinitate commemorantur, tamen neque Fortuna

additur neque Genius dicitur louialis: de Penatibus

autem ne uerbum quidem inicitur. Tellurus comparan

potest cum Varronis (Aug. de ciu. dei VII 23) Tellumone.

sed qui sequitur Terrae pater Vulcanus scrupulos haud

exiguos mouet. quem enim Koppius excitauit Varro in

DE PRIMO LIBRO XXXXI

Iibris de l. L. ubinam terrae patrem ignem, matrem

aquam nuncupet, diu frustra quaesiui. puto hunc locum

(p.67Sp.) Koppium in suum usum miro modo conuertisse

'igitur duplex caussa nascendi ignis et aqua; ideo ea

nuptiis in limine adhibentur quod coniungit. hinc et mas

ignis quod ibi semen, aqua femina quod fetus alitur

humore' collata fortasse p. 76 Sp. 'ignis a nascendo quod

hinc nascitur et omne quod nascitur ignis gignit.' patet

hinc longe distare Vulcanum did terrae patrem et nego

tale quidquam a Martiano sine auctore dictum fuisse, qui

licet multos sequi potuisset nunc deperditos, tamen suspitio

subnascitur Terraeque pater nihil esse quam glossema

temere in textum illatum, ut explicaretur Tellurus

ille et librariis et nobis ignotus. Mulciberum et Vul

canum uero a Martiano bis commemorntos esse non multum

miror. de Genio Koppius recte dixit.

Sexta septima octaua nona regio deos continet plane

ignotos: nam de eo qui Pales dicitur ne post Muelleri

(Il 88) et Merkelii quidem (prol. ad fast. p. CCVIII sq.)

disputationes certi quidquam affirmari licet nisi quod

Etruscorum eum fuisse (Arnob. Ш 40) et a dea Latina

eiusdem nominis diuersum : alia sibi persuasit Gerhardus

(l. l. p. 300з).

De decimae regionis Neptuno cf. Gerhardus p. 19 5.

sed quod Muellerus II p. 55 50 dicit zugleich kömmt er in

der Genienlehre der Tuskischen Disciplin . . vor de hoc

Gerhardus aliter dubitauit p. 19 5 seine Geltung als etruskischer

Penat . . problematisch atque mihi dubitandum

uidetur. nam ad quem Arnobii locum (III 40) uterque

prouocat Nigidius Penates deos Neptunum esse atque

Apollinem prodidit ... in eo de Etruscis Penatibus nihil

plane praecipitur, sed Nigidium ut jam antea exposui

XXXXII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

Romanorum Penates qnos Varro tres censebat aliqua ratiocinatione

usum Neptunum et Apollinem habuisse apparet.

de Etruscis autem apud Arnobium postea demum

dicitur. neque' tamen ex his uerbis idem . . exponit . .

disciplinas Etruscas sequens genera esse Penatium quattuor

et esse louis ex his alios, alios Neptuni . . . ullo

modo conici licet Neptunum inter Penates fuisse sed so

lum eum Penates habuisse. de Neuerita adquiescendum

erit in Prelleri (Rom. myth. p. 503) suspitione ; Сonsum

Sabinum deum (Prellerus p. 420) ah Etruscis ut uidetur

alienum aliunde Martianus admiscuisse uidetur.

Quae in undecima regione est Valitudo ei Forcellinius

consuluit alíalo nummo ex Morell. numism. lain. R.

(tab. I 3) quamquam sic quoque multae dubitationi res

obnoxia est. cetera Grotius emendauit. de Pauore et Pallore

cf. Prellerus p. 612 et Hartungius II p. 614. locis ab

his hominibus Iaudatis adde Minucium in Octauio (25, 8]

= Cyprian, de idol. uan. 2, 4 et Lactantium I, 20, 11,

quorum utrumque Varronem exscripsisse coarguit Augu

stinus de ciu. d. IIll, 23.

De reliquarum regionum deis nihil habeo quod addam:

nam Saíurni caelestem Iunonem non adsequor;

Sancum et deos publicos ad Etruscos non pertinentes alterum

a Sabinis (uid. Prellerus p. 634 sq.) alteros ni fallor

a Varrone eosque nimis inscite mutuatus est. nam dei

publici nulli erant in cultu sed solum denominati ita a

Varrone: Varronis enim uerba leguntur apud Augustinum

de ciu. dei VII 17 ' de dis inquit populi Romani publicis

quibus aedes dedicauerunt eosque pluribus signis ornatos

notauerunt in hoc ' (scil, tertio) ' libro scribam.' cf. quae

Franckenus adnotauit p. 94 3, neque sententiae meae ob

stat Tertull. ad Nat. II 9 laudatus a Preflero myth. Rom.

DE PRIMO LIBRO XXXXIII

p. 137'. lanitores terrestres (Muell. II p. 132 in.) ex

Etrusca disciplina desumpsisse Martianum quamquam ueri

simillimum est adcuratius nihil adferre possum.

De uniuerso buius diuisionis consilio et ratione cf.

Muellerus II p. 131. transeo nunc ad ea quae secuntur,

minus certa et quae a Martiano aut ficta uideantur aut

quae minus recognita et cuiuis nota esse potuere praetermissurus.

itaque p. 19, 13 depingitur Iuppiter ita ut iam

Vulcanius rectissime mundi uniuersi in eo imaginem

agnouisse uideatur. tota exornatio puto Martiano ipsi

debetur sed rem unde desumpserit nemo dubitauit hoc

Augustini de ciu. dei (VII 6) loco inspecto ' dicit ergo

idem Varro adhuc de naturali theologia praeloquens,

deum se arbitran esse animam mundi quem Graeci uocant

kócuov, et hune ipsum mundum esse deum'. simi

liter Varro in Curione (Aug. de ciu. dei VII 9. Krahnerus

Varronis Curio p. 1) louem . . esse mundum contende

ran — deinde p. 19, 27 sq. Iunonem depingit ita tamen

ut in ea se louem pro mundo accepisse oblitus esse uidea

tur: cum enim dicit ripsius uero diuae uultus adsiduae

perlucens gratiae, fratri consimilis nisi quod ¡lle inmutabili

laetitia renidebat, haec conmutationum adsiduarum

nubilo crebrius turbidabatur ' patet hoc loco rursum Io

uem aetherem, Iunonem aëra signißcare.

Deinde admodum memorabilis est locus p. 20, 20 —

21, 3. haec enim patent a Koppio parum recte ad idearum

Platonicarum exemplum conformata dici, quo uel mi

nus probandum quod colorent Martianum dixisse censet

ex clypeo Vulcani Homerico : ego cuiuis opinor in mentem

ueniet oui Orphici quod Martianus in describenda illa

sphaera imitatus est; nam quem Orphici in ouo illo in

esse uoluerunt totum mundum ката búvаuiv ut ita dicam

XXXXIIII PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

eum more suo noster pinguius depinxit ne compita quidem

ab hac idea mundi aliena ratus. de ouo Orphico

autem satis est ad Lobeckium (Aglaophami I p. 474 sq.)

prouocare. uerum ut haec certa uidentur ita incertum

erit iudicium de auctore, ex quo Martianus ouo illo abusus

sua hauserit; Orphica enim ipsa ab eo lectitata fu

isse parum probabile est. neque tamen desunt iudicia

quibus adducaris ut eum Orphicas doctrinas attigisse credas,

quem satis ni fallor luculentis exemplis principalem

Martiani auctorem fuisse demonstrauimus , M. Terentium

Varronem. quod enim Lobeckius (p. 476) ouum cosmogonicum

appellat mundi uulgatissimam similitudinem,

omnino tam uulgata mihi illa similitudo non uidetur ne

que Orphici intra huius similitudinis fines se continuere

quippe qui ouum illud ideam etiam mundi esse uoluerint.

omnino non puto totam rem a caeli terraeque adspectu

deductam fuisse quoniam eis temporibus quibus theogonia

Orphica fingebatur terra hominibus disco quam uitello similior

uidebatur, sed mundum nondum perfectum comparabant

cum ouo in quo praeformatam uidebant uniuersam

animalis uitam. ceterum sciens praetermitto quaeBachofenus

{Graebersymbolik) de illo ouo p.20sq. et alibi disputauit.

is ipse autem Varronis locus quo ad sententiam suam

confirmandam Lobeckius utltur ex logistoricis (ed. Bipont.

p. 318) 'caelum est testa, item uitellum terra, inter illa

duo humor quasi in sinum clusus aëri in quo calor'

(emendauit locum Krahnerus de phil. Varronis p. 18)

Varronem Orphica adtigisse mihi probat comparatus scili

cet cum Senecae de Varrone testimonio (fragm. Bip. ib.)

'quo modo potest muudus esse ut ait Varro sine capite

sine praeputio' ; haec enim aliter explican plane nequeunt

quam ut Varronem putes Orphicam de macrocosmo quem

DE PRIMO LIBRO XXXXV

uocant doctrinam uellicasse , de quo rursus ad Lobeckiuin

(Hp.911sq.) prouoco. praeterea de microcosmo et macro

cosmo cf. copiosissima Lipsii disputado physiologiae Stoicorum,

l. Ill diss. II. in hac igitur Orphicorum sententia

Varro quem Stoicorum praecepta multis in rebus uebementer

probasse aliquot exemplis antea declaraui offendisse

uidetur hylozoismum inficete peruerti ratus tali

singularum mundi partium cum singulis Dei membris

comparatione instituta, insulseque quae Orphici excogitauerant

irridebat. Varronem igitur cum Orphica etiam

tradidisse ueri uideatur simillimum quidni coniciamus

Martianum ex eo desumpsisse quae apertissime Orphico

rum praecepta sapiant?

Turn quod p. 21, 10 Saturnus cum Vesta consociatur

recte Vestam saepe idem significare quod Terra Koppius

adnotauit; poterat Varronis afierre auctoritatem ex Aug.

de ciu. dei VII 24 'Tellurem inquit putant esse ....

Vestam quod uestiatur herbis.' cf. quae Franck enus ad

notauit p. 107.

Deinde p. 22, 20 Sol in deorum senatum ingressus

quibus uerbis describitur ea cum Macrobii Sat. I 18 de

eadem notatione comparata 'hae autem aetatum diuersitates

ad solem referuntur ut paruulus uideatur hiemali solstitio

qualem Aegyptii proferunt ex adyto die certa quod

tunc breuissimo die ueluti paruus et infans uideatur : exinde

autem procedentibus augmentis aequinoctio uernali

similiter atque adulescentis adipiscitur uires figuraque iuuenis

ornatur: postea statuitur eius aetas plenissima effi

gie barbae solstitio aestiuo; quo tempore summum sui

consequitur augmentum. exinde per diminutiones dierum

ueluti senescenti quarta forma deus figuratur' comparata

cum hoc loco inquam unum fuisse fontem docebunt ex

XXXXVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

quo Macrobius et Martianus hauserunt, hoc est Varronem,

quippe quem alio etiam capituli huius loco Macrobius di

serte laudauerit tum omnem dubitationem ni fallor tollet

Varronis — ei enim rectissime Franckenus p. 86 uindicauit

— fragmentum (Aug. de ciu. dei VII 16) hoc 'Apollinem

quamuis diuinatorem et medicum uelint' tamen ut

in aliqua parte mundi statuerent ipsum etiam solem esse

dixerunt; Dianamque germanam eius similiter lunam et

uiarum praesidem. unde et uirginem uolunt, quod uia

nihil pariat et ideo ambos sagittas habere quod ipsa duo

sidera de caelo radios terras usque pertendant.' quae

enim Macrobius cap. 18 disputauit tam arte cum hac a

Varrone ut uidetur fusius explicata Solis uel Apollinis na

tura cohaerent ut quin Macrobius alia etiam omnia haec

a Varrone mutuatus sit nullus dubitem. — itaque ne Nortiam

quidem (p. 24, 12) ex Etrusca disciplina hue accitam

(cf. Muell. Etr. II 54 sq.) alii puto noster debuit quam

ipsi Varroni.

Deinde memorabile est Martianum de Harpocrate ea

posuisse (p. 24, 28) quae ad uerbum fere cum Varronis

ab Augustino seruatis uerbis congruunt 'uerum quidam

redimitus puer ad os conpresso digito salutari silentium

conmonebat'. Aug. de ciu. dei XVIII 5: 'in omnibus templis

. . erat etiam simulacrum quod digito labiis inpresso

admonere uideretur ut silentium fieret; hoc significare

idem Varro existimat ut homines eos fuisse taceretur.'

Contra genium louialem ex intima Etrusca disciplina

petitum (uid. p. XXXX et Muell. Etr. II 88) uereor ne

suo periculo Martianus miri istius carminis hoc uersiculo

(p. 25, 24) Mercurium interpretatus sit. quamquam

per se non ueri dissimile est Varronem in similia incidisse:

in eis quae de Varronis doctrina tradita sunt nihil inueni

DE SECVNDO LIBRO XXXXVII

quod bue faciat; sed in tanto naufragio has etiam tabulas

periisse quis miretur?

Ad extremum p. 26,20 de hominibus eximiis in deorum

numerum referendis quae leguntur bene iam Cuperus

contulit cum Cicerone de nat. de. I 15, 38. Martianus

autem qui eandem rem attigit p. 18, 28, similia puto

apud Varronem legerat, qui quam nude et exiliter homi

nes in deorum coetum aggregatos enumerauerit discimus

cum ex aliis ab Augustino seruatis fragmentis tum ex l.

de ciu. d. XVIII 19 et 21.

In secundo libro p. 28, 12—32 quae leguntur

iueptiae cuinam Martianus inuiderit baud profecto multum

interest quamquam ne ab his quidem Varro uidetur inmunis

fuisse utpote qui nouenariae regulae (u. Koppius

ad p. 144) mentionem inicere non dedignatus sit. — dein

quae p. 29, 1—25 reconditae sapientiae documenta posuit

perpendenda erunt ubi de similibus septimi libri arcanis

dicemus. quae secuntur ni fallor Martianus — certe

magnam partem — ipse excogitauit. similiter statuendum

erit de miserrimis illis facetiis p. 39, 8 — 40, 10.

Deinde p. 40, 16 — 24 Philologia ouum exsorbillat

inmortalitatem adeptura, qua in re Martianus iterum ad

Orphicum illud ouum remotiore similitudine respexisse

uidetur quamquam notum est initiatos ouis uesci uel noluisse

uel uetitos fuisse.

De Vedio cum uxore a Philologia non conspectis

(p. 41, 6) satis esset laudare Muellerum (Etr. II 92 42 et

59 sq.) et Gerhardum (p. 27 42) et Klausenum (Aeneas

p. 1086 sq.) — cuius tamen disputatio Muelleri sententiam

minime refutat, Vedium illum Etrusci dei Latinum

nomen esse iudicantis quoniam Martianus nisi apud auctorem

suum Vedium Etruscorum fuisse inuenisset, non ad

XXXX^II PBAEFATIO IN MARTIANVM CAPEI,LAM

posuisset sicut suadebat Etruria — , nisi obloquendum

uideretur Koppio Arnobii locum (II 62) a Martiano exscriptum

fuisse rato. in Arnobii enim loco de Vedio ne

uerbum quidem legitur, tamen cum tota res prope ac

cedat ad ea quae Martianus innuit manifestum est et

Arnobium et Martianum ex alio aliquo auctore hausisse.

in eis quae proxime secuntur Phasi senis mani

festo corruptum est; sed certa emendatio nulla in promptu

est.

Tum quae p. 42, 6 Philologia docte Iunonis nomina

enumerat ea omnia Varronem suppeditasae ueri simile fit

ex Varronis quae Augustinus seruauit fragmentis. nam de

ciu. dei VII 3 'omnium purgandorum et pariendorum Iunonem

et ideo eam non deesse purgationibus feminarum

et partubus hominum.' 'Iuno selecta et regina Iouisque

soror et coniunx, haec tamen Interduca est pueris et

opus facit eum deabus ignobilissimis Äbeona et Adeona.'

'ponitur autem Iuno quia Interduca est et Domiduca

quasi . . ' ctt. ceterum in Martiani uerbis nihil erat cur

Koppius de Cinxiam scribendo dubitaret: rem expediuit

dudum quem Koppius non inspexit Brissonius de ritu

nuptiarum p. 43 sq. (ed. Amstelod. 1662).

De loco grauissimo qui est p. 42, 27 — 45, 30

rectissime iudicauit Krahnerus (de Varr. phil. p. 24) 'quae

omnia (scil. § 140 sq.) Varroniana esse contentione insti

tuta cum Tertulliani et Augustini notationibus inteligen

tes facile perspicient.' addit de Semonibus patrum locos

simillimos: etiam doctrinam de Tagete Varroni adiudicandam

esse censet. quin etiam in Varronianae doctrinae

reliquiis ni fallor ea leguntur quae haec ex Varrone omnia

transscripta esse disertissime probant. nimirum quem lo

cum antea adscripsi (p. XXXШ) is sane aliquanto differt a

DE SECVNDO LIBRO X XXXVilll

Martiani caeli partitione ; tamen tota Augustinei loci in

doles docet Augustinum generatim modo minimeque ac

curate Varronis uerba attulisse , ut si ad summam quae

inter Augusinum Martianumque hac in re intercede similitudinem

attenderis, haud infitiere omnibus confulenter

utVarronianis uti licere quae in hac caeli partitione commemoranlur.

similiter Varronem de Sibyllis egisse libro

lШ rerum diuinarum constat, (Merkelius p. CXVI sq.

Franckenus p. 144 sq.) quem et ipsum decem enumerasse

ex Lactantio a Koppio laudato (1 6) perspicitur. itaque

quod Martianus (p. 44, 20) quas non decem ut asserunt

sed ducts fuisse non nescis lunonem dicere fingit, putandus

est aut Martianus praeter Varronem ad alius cuiusdam

auctoritatem hac in re respexisse aut, quod ueri similius

est, Varro hunc numerum alio loco ad duas principales

redegisse. similiter quae p. 47, 24 profertur heroum etymologia

ad Varronem referenda erit. in eis quae de mu

ltibus secuntur O. Muellerus (l1 93 ) antiquae doctrinae

tenorem rectissime sibi inuenisse uidebatur, quae nos

plane non dubitamus quin Varronis fuerit.

Deinde quae p. 46, 9 lunae legitur descriptio globosum

quoddam tenerumque corpus ex superni roris leuitate

compactum, admodum memorabilis est et doctrinae

alicuius cum uno alio testimonio solum uestigium, quae

ab aliis omnibus de hisce rebus exeogitatis longe recedit.

nam quod Koppius physicos ad Macrobium prouocans

(somn. Scip. 1, 11 et 19) lunam aetheream terram dixisse

monet hac re nostrum locum explicari ratus mihi

quidem errasse uidetur. quos enim Macrobius physicos

appellat Orphici potius sunt, qui tamen non putauere

lunam corpus quoddam aethereum sed potius corpus

caeleste ad terrae similitudinem conformatum , quod

MARTIANUS CAPELLA О

L PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

quidem in aethere positum sit. hoc apparet cum ex uniuersa

Lobeckii (Aglaoph. I p. 499 sq.) disputatione tum

ex hisce Orphicis uersiculis (apud Proclum, HI 154

IV 283) ab eo laudatis

аncслю b' ciXXnv Yaíav áтгeípvrov fív тe ceXrjvnv

áGávaтoi кXtiZouciv, émxoóvioi bé тe urivnv,

ri тгóXX ' oöpe ' êxei ttóXX ' aerea тгоXXа цеЛавpа.

itaque haec semouenda sunt. sed Fulgentius (myth. II

extr. Stauereni p. 700 sq.) de luna haec habet ' siue pastorem

Endymionem amasse fertur quod nocturni roris

humor quem aporria siderum atque ipsius lunae animandis

herbarum succis insudat pastoralibus prosit successibus.'

Munckerus haec adnotat ' scribe quem àтгбppокх

siderum atque ipsius Lunae ctt. ; . . ob hanc ergo aporroeam

conflua Luna dicitur in fragm quod Pulgentio

adscribitur in Pithoei catalectis.' itaque haec per se uix

intelligi possunt nisi accito nostro Martiani loco, ex quo

patet fuisse quosdam qui sidera ipsa nihil putauerint quam

corpora ex rore et humore confecta. ab his sane corporibus

defluere potuit ros dicique hoc sensu potuit luna

roriflua. aliter enim quo modo ex eis corporibus quae

Orphici aliique sidera esse putabant aliquid humoris de

fluere potuerit non assequor. conferendi sunt auetor

peruig. Ven. 20 ' humor ilie quem serenis asirá rorant

noctibus' quem imitatus est Fulgentius p. 11 (Munckeri)

' humor algens quern serenis astra sudant noctibus ' et

cum hac re cohaeret quod luna a magis spumare iuberi

dicitur. rursum dicuntur sidera rore et uaporibus terrenis

ali cf. Seruius ad Verg. Aen. I 607. uid. etiam Salmasius

exerc. Plin. p. 773 A (ed.l 1689). praeterea haud scio an

eandem illam de qua antea dixi rem innuerit Seru. ad Verg.

Georg. 3,391 'mutat fabulam. nam non Pan sed Endymion

DE TEETIO LIBRO 1Л

amasse dicitur Lunam , qui spretus pauit pecora candidissima

et sic eam in suos illexit amplexus: cuius rei mystieae

(Burmannus recte mystici) uolunt quandam secretam

esse.rationem.

In sequentibus Koppius (p. 46, 20 sq.) iure uidetur

Facundiam Mercurio ab Etruscis in matrimonium datam

miratus esse. sed quam Gerhardus allegoricam deam et

(ut uidetur significare) a Martiano fictam censet (p. 20 7)

earn baud ueri simile duco hune hominem suo sibi periculo

fabricasse cum praesertim nominatim ad Etruscos

prouocet. sed unum accedit quo ni fallor manifestissimum

ût hanc fuisse aliquo modo cum Mercurio copulatam. nimirum

Martianus si finxerat Philologiam Mercurii coniugem,

nulla caussa erat addere aliam deam antea Mercurio

iunctam: contra si alia iam erat Mercurio iuncta necessarium

erat hanc rem excusare. itaque Varronem quem

procul dubio etiam bac in re secutus est puto "Etruscam

aliquam deam cum Mercurio antiquitus iunctam Latine

uertisse.

Quae p. 47, 1 — 10 leguntur quid significent indagandum

hominibus qui rerum Aegyptiarum gnari sunt relinquo.

sed in toto illo caelesti itinere (46, 3 — 51, 7)

singula quoad fieri potuit diligentissime Koppius explicauit.

de carmine autem quod p. 48, 6 sq. legitur cf.

Lobeckius Aglaoph. p. 464; neque dissimile theocrasiae

exemplum est hymnus in Attin, quem restituit G. Hermannus

(Comment. acad. Lips. 1849 p. 1 sq.)

Quae Martianus tertio libro exposuit, quod interdum

Koppius loquitur , quasi Martianus excerpsisset Priscianum

(p. 286 ed. Kopp.) uel alium eorum qui aetatem

tulerunt, falli uidetur: sed de difficilima de auctoribus ab

Ulis Grammaticis adhibitis quaestione alii sequantur Lachd*

LU PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

mannum comment. de Dositheo p. 6 dass eine Grammatik

mit der bestimmten Jahreszahl 207 n. Chr. so oft wörtlich

mit Charisius und Diomedes . . . übereinstimmt, ist nicht

minder merkwürdig . . .' cf. Böckingius praefat. ad Dosith.

p. ViIIi—XIlII. itaque dicere non ausim quem noster se

cutas sit quamquam ne hic quidem Varronianae doctrinae

uestigia desunt. nam quod Ritschelius (deVarr. disc. libris

p. 7) ex Cassiodorio de orthogr. p. 2286 P. adfert Varronem

A et x litteras esse negasse, eadem leguntur apud

Martianum: 61, 3 et 63, 8, neque aliter sensisse eum de

h documento est p. 62, 4 ubi uid. Koppius: et in primis

p. 63, 1 ... В aspirationi dabitur.

Simile est quod Pompeius comment. artis Donati p.

233 Lindem. haec habet rille' (nimirum Varro) 'dicit:

lac non debemus dicere sed lacV Martianus eadem fere

profert p. 62, 25. ,

Quarto libro ex personatae Dialecticae uerbis quae

leguntur p. 101, 10 sequi uidetur Varronem ex Aristotelis

praeceptis suam conflauisse dialecticam, eamque dein rursum

Martianum si modo ipsi fides esset in breuiorem for

mant contraxisse. sed ueri similius puto apud posteriorem

aliquem scriptorem Martianum illam Varronis Iaudationem

inuenisse eumque in suum usum conuertisse.

Quinto libro Halmii adnotationem , qua Л quila e a

Martiano excerpti Ciceronisque locos accuratissime indicauit

summa eius uiri liberalitate repetere licuit, ad sex tum

ex Luedeckii de eo libro dissertatione (Gottingae 1862) et

Mommseni notationibus Solino additis Plinii et Solini locos

repetiui, cuius libri partem extremam Euclidi deberi Boettgerus

(quem laudaui p. XIII) animaduertit, quamquam haud

improbabile uidetur non ipsum Euclidem sed Latinum ali

quem eius Interpretem a Martiano inspectum esse, cum

DE SEPTIMO LIBRO LUI

ordo rerum apud Eucliden alius atque apud nostrum sit.

quem Varronem non fuisse ex Gellii uerbis sequi uidetur

'linea est' inqúit (M. Varro) 'longitudo quaedam sine latitudine

et altitudine.' Euclides autem breuius praetermissa

altitudine Yp<*Циг1 inquit est ццкoc сптАатéc: quod exprimere

uno Latino uerbo ñon queas, nisi audeas dicere

illatabile.' alia sunt Martiani p. 246, 29.

Contra si coniecturae fides quaecunque libro septimo

Martianus posuit apertissima uestigia dorent Varroniana

essetantum non omnia. ueluti quae in monadis descriptione

de loue dicuntur a Varrone uidetur mutuatus esse. cum

eis enim quae p. 257, 26 sq. leguntur apte comparabuntur

quae Varronem in Curione exposuisse Augustinus refert

(de ciu. dei.VII, 9. Krahnerus,Varronis Curio p.l. Bernhardyus,

litt. Lat. p. 763, Ritschelius de Varr. logistor p. IIII)

'in hanc sententiam etiam quosdam uersus Valerii Sorani

exponit idem Varro in eo libro, quem seorsum ab istis*

(libris Antiq. rerum diu.) 'de cultu deorum scripsit qui

uersus hi sunt:

Iuppiter omnipotens regum rex ipse deusque

progenitor genetrixque deum, deus unus et omnis.

exponuntur autem in eodem libro ita ut eum marem existimarent

qui semen emitteret feminam quae acciperet;

Iouemque esse mundum et eum omnia semina ex se emittere

et in se recipere, qua caussa, inquit, scripsit Soranus,

Iuppiter progenitor genetrixque nec minus cum caussa

unum et idem omnia esse; mundus enim unus et in eo

uno omnia sunt.' ad eundem iam Augustini locum glossa

cod. Monacensis E respicit in qua Sorani uersus (íta recte

emendauit Krahnerus p. 22) commemoratur. ceterum

ueri simile est Varronem in libro disciplinarum eo qui erat

LIIII PRAEFATIO IN MAKTIANVM CAPELLAM

de arithmetica haec omnia adcuratius tractasse quae ia

logistorico illo tetigerat.

Deinde inter ea quae de heptade Martianus docuit

p. 262, 7 sq. leguntur , quae de partu hominum p. 263, 6

habet, Grotius cum Gellii (III, 10) loco comparauit, cuius

uniuersum caput ex Varronis excerptum esse isagogico

hebdomadum libro septenarii numeri praestantiam enarratam

et 'bis septem coryphaeorum imagines' descriptas

conplexo docuerunt L. Mercklinus (animaduers. de Varron.

bebdomadibus , Dorpati 1857) et F. Ritschelius (epimetr.

disput. de M. Varr..hebdom. libris Bonnae 1858. coll,

éod. mus. Rhenani VI p. 513 sq. et ind. schol. Bonn. hib.

1856—57, p. 4). igitur Grotius Gellii haec uerba laudauit

' illam quoque uim huius numeri obseruatam refert

quod ante mensem septimum neque masculus neque femiua

salubriter ac secundum naturam nasci potest.' de-,

inde cum Martianus dicat 'dehinc paruulis mense septimo

dentes emergunt, ac septimo anno mutantur; item se

cunda bebdomas pubertatem mouet gignendique possibilitatem'

Gellii Varroniana arte congruunt haec 'denies

quoque ct in septem mensibus primis et septenos ex utraque

parte gigni ait'. quae secuntur ut et ipsa congruant

palmari emendatione effecit F. Astius (animadu. ad theologumena

Arithmet. p. 183) Gellii locum sic restituens:

'et inguina adnasci annis fere bis septenis'. — tum si

Varro apud Gellium haec dicit 'praeterea scribit lunae

curriculum conlici integris quater septenis diebus. nam die

duodetricesimo luna, inquit, ex quo uestigio profecta est,

eodem redit: auctoremque opinionis huius Aristidem esse

Samium, in qua re non id solum animaduerti debere dicit,

quod quater septenis id est ocio et uiginti diebus conficeret

iter luna suum , sed quod is numerus sep tenarius , si

v

DE SÉPTIMO LIBRO LV

ab uno profectus dum ad semet ipsum progreditur, omnes

per quos progressus est numeros comprehendal, ipsumque

se addat, fácil numerum ocio el uiginti, quoi dies sunt

curriculi lunaris ' patet partem horum Martianum ita expressisse

4ric numerus lunae cursum significat; nam

mum duo tria quattuor quinque sex seplem uiginti ocio

faciunV (p. 262, 22 sq.) — quae cum ita sese habeant

meo mihi iure suspicari uideor omnia quotquot de septe

nario numero Marcianus posuit, e Varrone eum petiisse.

Sed in uniuersum postquam in duorum eorumque

ex ueterum sententia grauissimorum numerorum descripUone

et explicatione Varronem Martiani auctorem fuisse

demonstratum est, non temere nobis conicere uidemur

quicquid in libro Vil Martianus posuit ex Varrone desiimptum

esse. singula quaeque Koppius diligenter cum

theologumenis Arithmeticae comparauit, ex quibus tamen

Martianus non hausisse uidetur. potest etiam in usum uocari

Macrobius, qui quae de uirtutibus numerorum habet

Varroniana aut omnia aut pleraque esse coniciam. neque

dissimiliter de Censorini de die nat. cap. 14 iudicaueris,

qui cum Varrone aliquotiens nomiuatim (ueluti p. 34, 16

lahn.) utitur tum non desunt quae aperte Varroni debuit,

ueluti p. 36, 12 'praeterea multa sunt de his hebdomadibus

quae medici ac philosophi libris mandauerunt, undo

apparet ut in morbis dies seplimi suspecti sunt аc crisimoe

dicuntur, ita . . .' conferes cum Gellii (HI 10) Varrone

'discrimina etiam periculorum in morbis maiore ui fieri

putant in diebus qui conficiuntur ex numero septenario

eosque dies omnium maxime ita ut medlci adpellant кpт-

koùc п кpюцоuc caique uideri, primam hebdomadam et

secundam et tertiam. ' neque puto quae Censorinus ex

Solone (fragm. 27, Bergk p. 346) laudauit p. 35, 9 sq.,

LVI PRAEFATIO IN MARTIANVM CAPELLAM

ipsum eum ex Solone desumpsisse sed potius Varroni debuisse.

sed totum capitulum Varronis doctrinam sapere

mihi uidetur. uidentur etiam quae inde a p. 371, 3 (Jahn.)

leguntur Varroni debere, cuius de nouenarii numcri uirtutibus

expositionis aliud documentum seruauit-Arnobius

III 38.

De libro octauo hoc est Delambri iudicium uol. I

p. 313: Martianus C. paraît un compilateur maladroit

qui n'a pas assez de critique pour choisir entre les au

teurs qu'il aurait à copier. Il parle d' Eratosthène

d'Hipparque et de Ptolémée probablement sans les avoir

tus ou il en avait au moins peu profité; il n'était pas au

niveau de son siècle ou son siècle était descendu au

dessous des siècles précédens, ou plutôt ce qui est plus

vraisemblable les travaux d'Hipparque et de Ptolémée

étaient restés renfermés dans les écoles de Rfwdes et

d'Alexandrie, ou mêmt ces grands astronomes n'ont pas

eu de dignes successeurs. J'ai copié ce que Martianus

offre je ne dirai pas de bon mais de singulier; il n'a de

bon que deux ou trois lignes sur Mercure et Venus et

nous en avions déjà vu l'équivalent à peu près dans

Ciceron et dans Macrobe.'

Sed de auctore a Martiano his in rebus adhibito haec

habet Ritschelius (de Varr. disc, libris p. 10) " eam autem

inquit ' uocabuli notationem et Isidorus suscepit III с 59

et 60 et uero Marcianus quoque VIII p. 275 ima (p. 643

§ 817 Kopp.) et is quidem quendam Romanorum antestans

non per omnia ignarum sibi: quem nemo non uidet

ipsum Varronem dici. Quo Marciani de se ipso testimonio

profecto non mediocris fides ei coniecturae additur qua

illum Varrone aliqua ex parte usum esse iam supra significabamus.'

praeterea Krahnerus (de phil. Varr. p. 18

DE OCTAVO LIBRO LVII

ima seq.) rectissime quae Varroni verba ex Cassiodorio de

art. et disc. c. 6 p. 560b) reddidit Ritschelius (de Varr.

disc. Iibr. p. 8) ea comparauit cum Martiani § 849, ita ut

duobus huius libri locis Varronianae doctrinae uestigia

deprehendamus.

Sed his ac'ceduntni fallor alia. nempe p. 303, 9 quae

de sphaera кpiкurrrj Martianus exposuit nullus dubito quin

ex Varrone petierit propter hunc Gellii locum (Ш, 10) 'cir

cuios quoque ait in caelo circum longitudinem axis septçm

esse, e quibus duos minimos qui axem extimum tangunt

toXouc' ctt. qua de re certius esset iudicium si Varronis

eum librum haberemus in quo data opera Astronomiam

tractauit: nam Gellius sua ex isagogico Hebdomadum libro

(cf. antea) excerpsit. Martianum igitur cum totum quasi

instrumentum institutionis astronomicae, — iingitur enim

Astronomia deorum coetum ingressa manu sphaeram

illam aeneam gestans — a Varrone mutuatus esse uideatur,

nonne ueri simile est in ceteris quoque eius doctrinam

secutum esse? praesertim cum statim ea quae secuntur

Varroniana sint apertissime. nam (p. 303, 24 in.fstellae

etymologiam iam dixi homines doctos Varroni allegasse;

quod auteni sidera a considendo deducil itidem Varronem

expressif : cf. de l. Lat. VII p. 300 sq. sidera quae

insidunt.

Verum perquam memorabilis est locus qui proxime

antecedit excusationem illam de sphaera artificiosa parum

adcurate ad mundi exemplum fabricata p. 302,11 sq. qui cum

artissime cohaereat cum expositione sphaerae non temere

etiam haec ex Varrone petita esse coniecisse mihi uideor.

et prima quidem 'mundus igitur' usque ad uerba 'aeternis

caeli raptibus' uidentur Stoica esse comparato Diogene

L. VII, 1, 69, 137 : та of| тéттаpа croixeîa eîvcu

LVIII PRAEFATIO IN MAKTIANVM CAPELLAM

óuoíi tÍ)v áтгoiov oùciav ¿тгocráGunv bè тгávrujv

tí)v fr\v uécnv атгávтujv oíicav. quae autem secuntur

'quamquam auscultare' usque ad uerba 'disparan', (u. 19)

eis si modo tenuem quae in his tenebris fulget lucem recte

distinguo, Epicuri de atomis doctrinam reicit. quae deiude

secuntur Koppius recte ni iailor ad' Aristotelis doctrinani

reuocauit. quae post ea leguntur « quarum circa medium '

usque ad p. 303, 3 'ávacrpoc perhibetur' quamquam miri

fica istaMartiani elegantiaita comparata utuix intellegantur

tamen neque ex Stoicorum disciplina sunt neque uere

Aristotelis, qui quattuor tantum elementa habet, at poste

riores aethera Aristotelium pro elemento habuerunt, ueluti

auctor libella тгep! kocuou qui p. 392 b 35 ßekk.

ттevтe Ы\ inquit croixeîа таuта èv тгévтe xujpcuc cq>aipiKÛic

¿TKeiueva тгepiexouèvnc àei тле èXárrovoc ueiCoví

(\éfw bè тле M^v èv (iban, йbатoc bè èv àépi, àépoc bè

èv тiupi, тгupôc bè èv atëépi) tôv ôXov кócцоv cuveerricато.

uides haec plane cum nostro loco conuenire ut suspitio

oriatur istius libelli auctorem magnam sapientiae

partem exVarronis horreis deprompsisse. perspicuo autem

exempla opinor ex hoc Martiani loco cognoscitur quo modo

Varro (cf. Krahnerus ad Varr. phil. p. 4) philosophorum

placita quamuis discrepantia in unum conflauerit.

Do libro nono Meibomius praef. uol. II musico ru ш

haec habet ' celebritatem huius Aristidis unus ex antiquU

täte adserit Martianus Capella qui Harmonica sua et Rhythmica

(ut primi obseruauimus) ex illo in Latinum sermonem

transtulit. Quam feliciter in notis nostris interdum

ostensum. certe non ubique Aristidis meutem adsecutum

esse lector eruditus conspiciet', et similiter Boeckhius de

metris Pindari p. 2214 'Aristidem in hoc ut in ceteris

compilauit Martianus Capella '.

DE NONO LIBRO LVIIII

Superest ut quantum alii operam nostram misello

huic nauatam [adiuuerint grato animo testemur. nam

Mauritius Hauptius aliquot locos egregie emendauit, amici

exules inspectis codicibus eximie nobis gratificati sunt,

Rudolphus IIercherus aliquot plagulas accurate perlegit.

Scripsi Berolini Kal. Nouembribus a. MDCCCLXV.

I. ", v:

i

.

PRAEFATIO

Ш SCHOLIA AD CAESARIS GERMANICI

ARATEA

Scholia in Arati Phaenomenon Interpretem Latinum

Capellae adiunxi propter argumenti cum Martiani rebus

mythologicis similitudinem et ita quidem conformata ut hue

usque plena nondum innotuerunt, descripta scilicet ex codicibus

Puteaneo et Basileensi , de quibus dixit M. Hertzius in

relationibus menstruis de consessibus academiaeBerolinensis

anni 1847 p. 3.19. Basileensis codicis apographum a

Rothio factum accepi ab Adolph o Kiesslingio, cuius

tam prona in me fuit uoluntas ut huius editionis plagulas

rursum eum codice ipso accuratissime conferret. Puteanei

codicis apographum D. Heinsii manu scriptum et in bibliotheca

regia Berolinensi seruatum (mss. Diez. 4. 133) ipse

descripsi etabAndreaLaubmanno Monacensi pro sua

erga me amicitia impetraui ut cum codice Puteaneo religiosissime

conferret. de his igitur codicibus haec fere ho

mines 1I 1 i egregii retulerunt.

Codex Puteaneus n. 7886 constat foliis formae

quadratae triginta sex. paginae bipartitae sunt. scriptus

est saeculo nono aut decimo. insunt haec

Claudii Caesaris Arati Phoenomena. Ab loue principium

cett.

PEAEFATIO IN SCHOLIA AD CAES. GERM. LXI

Fol. llV extrema uerba sunt circuit albi species.

Fol. 12 incipit Aurigae plantaq. terit $sida leuam.

Fol. 14 r incipit Non frustrotum animum certo me/it

mite durit Haec eadem tibi signa dabunt non inrita

pisces.

Claudii Сaesaris Arati phomena epi. Arati genus

Bis sena mensum uertigine uoluitur annis Septimanis

decies cett.

Secuntur uersiculi XVII quorum extremus

Per nonasidus decurrens atq. calendas.

Gens Bragmanna quidem cett.

Secuntur sex uersiculi; deinde

Alexandri regis Macedonum et Dindimi regis Bracmanorum

de philosophia per litteras facta conlatio.

Saepe ad aures meas fando peruenit cett.

Fol. 14V continet responsum Dindimi.

Fol. 15 r incipit Arati ea quae uidentur Ostensionem

quoque de quibus uidentur oportet fier{ Ad austrum ex

aduerso habens septemtrionem cett.

Fol. 18r Arati genus

Aratus patris quidem est Athinodori cett.

Fol. 19 Incipit

Praeclara ostensio sacri uoluminis Nam quae cum

mihi caelestem propinaret cett.

Fol. 20 V expi

Incipit

Ab ioue incipimus quem umquam uiri relinquimus.

Archanum quipp'e est iouis omnis terra отпет q. hominum

forum cett.

Extrema uerba sunt fol. 36r: in annum umquam reliquimus

continentem in celos signem.

Arati que uidentur.

LXII PRAEFATIO IN SCHOLIA

Primus romanas ordiris iane /calendas Febroa uicino

mense Numa instituit cett.

Secuntur duodecim de mensibusuersiculi:

Iteru uers de ñ dieru singuloru mensium

Dira patet iani romanis ianua bellis

Vota deo did fébroa mensis habet cett.

Fol. 36 V Tetrasticon autenticù de singulis mensibtts

Hic iani mensis sacer est cett. ^

Vniuersus codex ab eadem manu scriptus est praeter

ea quae tetrastichon de Iulio mense secuntur : haec enim

manus recentissima addidit.

Codex Basileensis saeculi noni hodie signatur A.

N. IV, 18. in ligatura haec leguntur

liber astronomie claudii cesaris XL VI. OR.

praeterea index uoluminis litteris uncialibus saeculo VIII

aut ViIIi scriptus

ENIGMATA AVIENI ET LIB ARATI ||| ONOM

extrema uerba haec sunt

CLAVDI CAESARIS:

ARATipbeNOCneNA-

(explicit felícáeR

ЫТ qRA ti as)

ubi quae uncis inclusi in rasura posita sunt. secuntur

haec saeculo aut XII aut XIII scripta

^ONOrabili Ъпо ас pat suo Q. ЬТ gfa

pultf -ecde airtn h-becanuj-tOTUsq-eiusómj cecte

guenf датат ас %uofàm obebiencTSConflatus

est codex hac ratione I) senio. II) quaternio.

Ill) ternio a librario II signatus. IIII) senio signatus III. V)

AD CAESARIS GERMANICI ARATEA 1/ХШ

senio signatus lШ. VI) quaternio. non nulla folia librarius

resecuit ut hodie quadraginta quinque supersint. insunt

haec:

I) lr uacat IV imaginent caeli exhibet

2r AllAbeSCRiptlO pRApATIOUIS

subtus terra' cett.

3V OsteNSioNem quoque be quiBus шЬегч-

TUR opoRtet pieRi (haec miniata sunt)

7V desinit in media pagina his uerbis simili modo in

ipsum suggemut

8r InuoIutio spbeRAe

bic est stelURum' cett.

9V desinit ita indicant circulorum

10 resectum est 11 uacat 12 resectum est.

II) Fol. 1 resectum est

Fol. 2 Абюие pRiNCipium — numenque secundes'

sequitur scholium 'Quaeitur qua re — sed etiam

deorum' in medio fol. 2V

Fol. 2V med. — 3r extr. uacat

Fol. 3V 'Caetera quae toto' cett. — cardine

uertit'

Fol. 4r 'sidoniamque ratem — finibus axem'

'bANC besibiosus dicit' cett. cetera uno tenore secuntur

resectis tamen

foliis 3. 5. 9. 11 ordinis IIII)

In ordine VI) uacant fol. 3r med. circulis albis species

usque ad extremum et folii 3V extrema pars a uerbis cir

cuit albi species usque ad fol. 4r med. ubi haec secuntur

AURiqe plANTAcnq. et folii 5r extrema pars post uerba

bisseni lucidas ignis

XXIIII PRAEF. IN SCH. AD CAES. GERM. ARATEA

Vniuersus codex ab eodem homine exaratus est prae

ter primum scholium cuius uerba herodotus louem di

ctum aera usque ad (p. 379, 19) cum eä arcas filius aliam

manum ostendunt.

Duobus hisce codicibus genuina scholiorum confor

mado continetur. sed praeterea medio aeuo interpolata

circumferebantur codicibus non nullis, de quibus dixit

Breysigius (de P. NigidiiF. fragmentis apud scholiasten

Germanici seruatis Berolini 1854, p. 7). ex tali aliquo

codice Aldus a. 1499 scholia edidit eaque forma usque ad

Buhlium et Lemairium, qui postremi ea ediderunt, occupauit

quamquam tertia fere parte minor et incredibilem

in modum et corrupta et interpolata. tamen fieri non potuit

quin aliquot loci recte emendarentur. itaque satis

habui codicem Vrbinatem 1358 saec. X V scriptum et a W о l -

gango Helbigio in Kiesslingii usum cum exemplo Lemairiano

collatum, ibi laudare ubi aliquam codicum BP deprauationem

sublatam inueni. praeterea interpolati codi

ces Vrbinas et Strozzianus (de quo uid. Breysigius l. J.)

continent scholia in Prognostica ex Plinio confíata, quae in

BP non leguntur. ea cum Breysigius nuper bene ediderit,

(progr. Posnaniense 1865) hic omittenda erant. omisi

etiam codicum BP aliam descriptionem praefationis (uide

p. LXlH) quae scholia excipit multo recentiore aetate ex

Graecis de astronomia scriptoribus confectam. unum re

stat quod moneam scholiorum recensionem absolutam

fuisse cum Breysigii emendationum (progr. Posnaniense

1865) libellus prodiit ut facile uenia neglegentiae concedatur

sicubi meum scripsi cum illius nomine mutare oblitus

sum. lectionis uarietatem ex BP plenam adscripsi praeterquam

quod quatluor duo, similia non notaui in altero codice

scribi , si ex altero receperam IIII, II.

ADDENDA ET CORRIGENDA

Bambergensem cum Herum acceperim, hisce locis

falsa me de eo retulisse inueuio: 2, 9 satura comminiscens В

satyra comminitans b ][ 3, 3 permulsa В || 3, 16 clamidaque

(chtamiria retinere debebam) В chlamideque b || 6, 8 regum b ||

6, 13 motus В || 11, 1 cyllenius В f| 12, 1 phoebeo В ||

138 INCIPIT KHETORICA LIBER V FELICITER inscr. in

В || 140, 21 graecos RB1 f[ 153, 28 repperiri В repperire b ||

155, 22 tunc coUaiione BR || 156, 21 repperitur BR || 180, 16

antizeumenon В || 256, 3 feralis**cura В || 277, 18 minimas

В || 286, 15 q d" - ce - * c - В Ц 342, 22 uocabula В

Operarum errores notaui hosce. excudendum erat in contextu

uerborum p. 3, 28 Pronoeae || 4, 25 dueeret || 6, 7

immi-\net \\ 27, 17 Fama \\ 42, 17 (nuncupatam || 66, 21 Сa

iulo ¡) 71, 13 terminatus || 17, 2 togo || 192, 3 si /toc augeat \

200, 9 Trogodytas || 231, 1 Diarrhyto || 246, 27 emqpáveict

367, 23 diplasium

et in adnotatione p. 2, 18 maeoni Вi П 2, 26 delinitum

Ъ ]^ 3, 28 pronoeaes b || ib. maiorest BR || 4, 1 delenda:

rl consecuta В' Ц 4, 17 seribendum insopibilis BD || 5, 17

prosicis b || 45, 25 Fontes Grotius fones BD || 49, 11 'Tphongio'

R |[ 154, 10 'post muros add. muros 6' || 180, 20 sordida

turpi ratione b || 267, 22 delendum 'reccidunt B1 ' Ц 249 seri

bendum r24 тигщатжоc' || 315, 19 'aratus add. i' || 336, 20

praecinere BR praecipere r

Praeterea p. 17, 27 Nouensides seribendum erat (Mommeeni

Unterital. Dialekte p. 342) || 23, 24 pro tniros lacertos

coni. Heinsius ad. Vergil, bue. 3, 8 toros lacertosos \\ ib. 25

idem limis Iuno cernebat hirquis inter eos || 25, 25 sacer recte

habere monuit Hauptius cf. p. 194, 8 || 32, 3 frustra uitium

metricum correxit Daumius ad Bernardi Geystensis Palponist.

lib. DI p.194 (laudatus a Burmanno anthol. II p. 695) greges

delens et matutinos legens || 40, 10 imitus proposuit Pontanus

ad Macrobium p. 703 || 64, 14 curuanda Boettgerus || 160, 11

Corneliae glossema uidetur || 140, 21 Regulum recte habere

MAKTIANU8 CAPELLA б

LXVI ADDENDA ET CORRIGENDA

monuit Hauptius (Plin. ep. I, 5) || 201, 24 sq. ex Plinîo

excerpta esse uidentur (II, 112) || 213, 11 pro fecundas recto

coni. fetubus Grotius || 303, 27 pro decem legit undecim Pontanus

ad Macrob. p. 626 || 305, 3 uid. praef. p. XXVIII I|

331 librum Vlln 'DE HARMONIA' inscribere debebam [|

335," 5 sit etiam in R est: sit itiner (ut uulgo) retinere de

bebam || 397, 15 uid. Index sub Aslerope || 407, 22 seq. pro-

Python scribendum Typhon || 415, 23 quo oirubpa [id] est qua

homines.. et in adnot. quo opera id est pomatio.. С

/

MARTIANI MINNEI FELICIS CAPELLAE

DE NVPTI1S PHILOLOGIAE ET MERCVRII

LlBRI ViIIi

&&Ï

В = codex Bambergensis

R =з codex Reichenauensis praeter locos uncinis obliquis < у

circumscriptos collatus

D = codex Darmstatlensis in locis uncinis obliquis < > circu7nscripiis

collatus

Bm Rm Dm = margo codicum

B1R1Di = lectiones codicum correctura anteriores

brd = lectio codicum siue ab eadem siue ab altera (uid. praef.

p. XI) manu correcta

p «= editio princeps Vicentina anni 1498

* significat unius litterae rasuram

numeri in margine exteriore, quibus G additum, sunt Grotii pa

ginarían, ceteri Koppii paragraphorum

<MARTIANI CAPELLAE

LIBER I

Tu quem psallentem thalamis, quem matre Camena l

progenitum perhibent copula sacra deum,

5 semina qui arcanis stringens pugnantia uinclis

complexuque sacro dissona nexa foues

(namque elementa ligas uicibus mundumque maritas

atque auram mentis corporibus socias

foedere complacito sub quo natura iugatur

10 sexus concilians et sub amore fidem)

о Hymenaee decens, Cypridis qui maxima cura es — >

hinc tibi nam llagrans ore cupido micat —

seu tibi quod Bacchus pater est placuisse choreas,

cantare ad thalamos seu genetricis habes,

comere uernificis florentia limina sertis

seu consanguineo Gratia trina dedit:

conubium diuum componens Calliopea

carminis auspicio te probat annuere.

dum crebrius istos Hymenaei uersiculos nescio quid 2

10 inopinum intactumque moliens cano respersum capillis

albicantibus uerticem iiicrementisque lustralibus decurialura,

nugulas ineptas aggarrire non perferens, Martianus

1 nihil inscriptum in В INCIPIT MARTIANVS in В \\

9 edere В |[ 11 hyminee D || 13 seu от. В Ц 14 cantharei?

ñ || 15 ere pro comere В || 19 himenei R Ц. 22 ineptias

ñ1 || agarrirem Л1 ||

MASTIANUS CAPEbLA 1

2 MARTIANI CAPELLAE

2 G interuenit dicens ' quid istud mi pater quod nondum

uulgata materie cantare deproperas et ritu nictantis antistitis

priusquam fores aditumque reseraris ùuvoXc.Yeîc ?

quin potius edoce quid adportes et quorsum praedicta

sonuerint reuelato'. 'ne tu' inquam 'desipis admodumque

perspicui operis èYépciuov noscens creperum sapis? nec

liquet Hymenaeo praelibante disposita nuptias resultare ?

si uero concepta cuius scaturriginis uena profluxerint

properus scrutator inquiris, fabellam tibi, quam Satira

comminiscens hiemali peruigilio marcescentes mecum lu- 1

3 cernas edocuit, ni prolixitas perculerit, explicabo. cum

inter deos fierent sacra coniugia, procreationes undique

numerosae, liberique praeclues ac nepotum dulcium aetheria

multitudo et inter se quodam <[caelicolarum] complexu

ac foedere potirentur praesertimque potissimos conubialis i

bearet adiectio idque deditum mundo loquax triuiatim dissultaret

humanitas poetaeque praecipue Oeagrium citharistam

secuti caecutientisque Maeonii suauiloquam senectutem

epica uulgo lyricaque pagina consonarent nec aliquid

dulcius Ioui inter aetherias uoluptates una coniuge loquerentur

bisque accederet promptior fides, quae suadentearuspicio

grandaeuos pontifices in testimonium conuocat, cum

quid Iuppiter hominum uotis trepida curarum ambage

suspensis multa inplacabilis hostia denegaret exorata eius

matrona prouenire, et quicquid ílle ex prompta sententia *

Parcarum pugillo asseruante dictauerit, delenitum suadae

4 coniugis amplexibus iussuque remouere— nec solum superum

regem attestabantur uxorium idque etiam Diti propositum

idque Portuno certumque esse Gradiuum Nerienis

2 ritum Д II 3 adytumque Grotius || TYMNOAOГeYCIC H

TYMNOAOГYCCeiC В Rm corr. Koppius || 4 quarsum R

6 pesqui R Ц eГ€PIMION R eГ€PYMION В corr. Grotius

8 scaturricnis R || scaturiginis Rm Ц 9 post quam add. olim p

satyra comminitans В \\ 12 procreationis BR1 |J 14 et cори

lam putans del. Koppius || caelicolarum deleui || 17 eagrium

В eyagrium D || cytharistam BD || 18 cicutientisque D

maeoni В || 19 liriquaque D Ц 21 promtior В || aruspitio D

25 promta В \\ 26 delinitum B1 || 27 aplexibus D || 28 atte

stabantur scripsi attestabaturA¿ H

LIBER I 3

[Nerinae] coniugis amore torreri, Aesculapio quoque non

dispar adfectio, similique persuasione transduci Ope coniuga

[Cybeleque] permulsum maestissimum seniorem

deorum, Ianusque f Argionam utraque miratur effigie.

5 iam reginam tantum marito dependisse Memphiticam,

ut obsita luctu perpetuo numquam eum> contenta sit

inuenire. hac igitur fama hisque deorum alternis amo- 5 3 G

ribus motus concitusque Cyllenius simulque quod cunctorum

affectiones et thalamos, dum paret pluribus conspi-

10 catur, uxorem ducere instituit. in quam sententiam mater

illum anxia cum annua peragratione Zodiactea in Pliadum

numero salutaret, impulerat praesertimque quod pa

laestra crebrisque discursibus exercitum corpus lacertosis

in iuuenalis roboris excellentiam toris uirili quadam

15 amplitudine renidebat. ac iam pubentes genae seminudiim

eum incedere chlamydeque indutum parua inuelatumque

cetera humerorum cacumen obnubere sine magno

risu Cypridis non sinebant. rationabili igitur proposito

constituit pellere caelibatum. itaque pro industriae digni- 6

» täte quam conueniret accipere cunctamento longae deliberalionis

alternat. nam Sophiam ipse miro quidem cupiebat

ardore, quod prudens sanctaque sit intemeratiorque

cunctis pulchriorque uirginibus, sed quod sororis eius

collactea et indiscreto amica foedere uideretur perindeque

s adinnubas ipsa quoque transisse, eam in Palladis iniuriam

non placuit coaptari. non dispar illum formae desiderabilis

grataque luculentas in Manticen quoque succenderat.

nam et nobilitas generis illam , quippe Pronoae maiorem

filiarum, et prouidum perspicacis prudentiae commendabat

ingenium. sed ipsis diebus forte inmensi amoris

1 Nerinae deleui || 2 afifectio ЬD || traduci del. n D || 3 cububaeque

D quod deleui || permulsum Grotius permulsam В

permulsa D (] 4 Angeronam aid Ageroniam Grotius || iam

Vonckius nam BB || 5 lacrimas ante tantum add. p || memphyticam

BB || 6 non tenta sit Vonckius || 16 clamidaque R chlamideque

В || 17 que от. В \\ 19 pellicere R || 20 cuncta

mento Grotius cuneta merito BR || 21 sophyam R I| 26 coop

tan B1R || 27 mantichen R || 28 pronoaes Ь || maior est R ||

29 praeuidum BlR fl

I 1*

4 MARTIANI CAPELLAE

inpatientia ultro iuuenem consecuta Apollini fuerat copulata.

uoluit saltem Entelechiae ac Solis filiam postu

lare, quod speciosa quam maxime magnaque deorum

sit educata cura. nam ipsi Vuxfl natali die di ad conuiuium

corrogati <multa contulerant. Iuppiter quippe dia

dema, quod Aeternitati filiae honoratiori detraxerat, capiti

eius apposuit. luno quoque ex purgations auri splendente

uena addiderat crinibus sociale uinclum. Tritonia etiam

interula resoluto ricinio strophioque flammarum instar e

coceo atque ipso sacri pectoris ac prudentis amiculo uir-

4 G ginem uirgo contexit. Delius quoque ut ramale laureum

gestitat, diuinatrice eadem coniecturalique uirga uolucres

illi ac fulgurum iactus atque ipsius meatus caeli siderumque

monstrabat. Vranie autem praenitens speculum, quod

inter donaria eius adytis Sophia defixerat, quo se renoscens

etiam originem uellet exquirere , clementi benignitate

largita. Lemnius quoque faber illi insopibiles perennitatis

igniculos, ne caligantibus tenebris nocteque caeca

opprimeretur , incendit. omnes uero inlecebras circa

sensus cunctos apposuit Aphrodite. nam et unguentis¡o

oblitam floribusque redimitam halatu pasci fouerique docuerat

et melle permulserat et auro ac monilibus inhiare

membraque uinciri honorationis celsae affectatione persuaserat.

tunc> crepitacula tinnitusque quis infanti somnum

induceret adhibebat quiescenti. praeterea ne ullum tem- &

pus sine inlecebra oblectamentisque decurreret, pruritui

subscalpentem circa ima corporis apposuerat uoluptatem.

sed uehiculum ei ac uolatiles rotas quis mira posset celeritate

discurrere tradiderat ipse Cyllenius, licet eam auri

compedibus inligatam memoria praegrauarit. his igitur*

Yuxriv opimam superis ditemque muneribus atque multa

caelestium collatione decoratam in conubium Arcas superiorum

cassus optabat. sed eam Virtus ut adhaerebat

1 consecuta £ || 2 endelichiae BR |[ 4 dii BR II 5 dea

dema В dyadema 6 || 9 et coco D |J 13 fulgorum 1)Bl

14 **anie В Л nie D || 15 aditis BD \\ 17 insopibilis D

22 munilibus D || 23 honorationibus D || 26 discurreret pluritui

/il || 28 ueiculum R || 31 ditatamque r \\

LIBER I 5

forte Cyllenio paene lacrimalis nuntiauit in potentiam pharetrati

uolitantisque superi de sua societate correptam

captiuamque adamantinis nexibus a Cupidine detineri.

super his igitur uirginum thalamis dum eum deliberatae 8

ó sortis blandimenta frustrantur nec facile quaepiam praeterea

quae congrua paritate Tonantis nurus deligeretur

occurrit, amplius deliberandum suggerit Virtus. neque

eum sine Apollinis consilio quicquam debere decernere

aut fas ab eius congressibus aberrare , cum zodiaca eum

10 hospitia praemetantem numquam abesse menstrua praecursione

permitteret. igitur constitutum ubicumque locorum

frater esset adiretur. ac tunc uolatilem uirgam 9 5в

uti secum mundi penita permeare aetheriosque recessus

inrumpere parili celeritate posset, Virtuti demere per

и mittit. ipse pedibus talaria nectit aurea et nunc in fanis,

quibus aut uaticinia obliquis fundebantur ambagibus aut

denudata pecudum caede fissiculatis extorum prosiciis

uiscera loquebantur quibusque solitus sortitus excedere

<uel logia personare, sagaci eum inuestigatione disquirunt.

20 sed his adytorum fastigiis specubusque uiduatis absque ю

lauri arentis paucis admodum foliis uittisque semiuulsis,

quas in Cumano antro post Sibyllam tinearum morsus cariesque

carpebant, nihil eius potuit inueniri. per aerios

etiam tractus , quibus formare solitus et uolucrum diuer-

» sos meatus et oscinum linguas et praepetis omina pennae,

frustra incassumque disquiritur. iam pridem quippe offensus

contamine monendorum dedignatur AVGVR Pythius

nuncupari. item eum in Helicona Delon Lyciamque sectantur.

sed alibi lauros primores, aren tesque ederas alibi

» cariantem tripodem crepidasque situ murcidas praesagio-

1 poene R |l potentia В II faretrati BR |I 6 parilitate R \\

8 appollinis R || 9 baud b || 12 at г H 14 demere Grothis

de more BR || 16 anbagibus R \\ 17 denudata cod. Hug. denimtiata

BR \\ physiculatis В || prosicis В || 18 solitus add.

Koppii 'Monacenses' || excidereЛ || 20 aditorumBZ) || specubus;

quiduatis D || 21 uitisque В || 22 sibillam В \\ 25 omena D [\

26 incasumque D || 27 phtius D || 28 elicona D || lyciumqne

BD corr. Nie. Heinsius \\ 29 primos D || 30 carientem D ||

marcidas D \\

6 MARTIANI CAPELLAE

11 rumque interlitam memoriam reppererunt. tandem Fama

nuntiante cognoscunt quod Phoebo gaudet Parnasia rupes,

licet inde quoque ad Indici montis secretum obumbratumque

scopulum nube perpetua posterius migrasse perhibebant,

tamen Cirrhaeos tunc recessusetsacrati specus loqua- 5

cia antra conueniunt. illic autem circumstabat in ordinem

quicquid inminet saeculorum, Fortunae urbium nationumque

omnium regum ac totius populi. uidebantur aliae

transacti cursus emensa fugientes. consistebant aliae sub

conspectu adueniebantque quam plures atque ita non is

nullis eminus uanescebat disparata prolixitas, ut uelut fumidae

caligationis incredibilis laberetur aura. inter haec

mira spectacula Fortunarumque cursus motusque, nemorum

etiam susurrantibus flabris canora modulatio melico

quodam crepitabat appulsu. nam eminentiora prolixarura й

6 G arborum culmina perindeque distenta acuto sonitu resultabant.

quicquid uero terrae confine ac propinquum ramis

adclinibus fuerat, grauitas rauca quatiebat. at media

ratis per annexa succentibus duplis ac sesquialteris nec

non etiam sesquitertiis , sesquioctauis etiam sine discre-so

tione iuncturis, licet interuenirent limmata, concinebant.

ita fiebat ut nemus illud harmoniam totam superumque

12 carmen modulationum congruentia personaret. quod

quidem exponente Cyllenio Virtus edidicit etiam in caelo

orbes parili ratione aut concentus edere aut succentibus »

conuenire. nec mirum quod Apollinis silua ita rata modificatione

congrueret, cum caeli quoque orbes idem Delius

moduletur in sole hincque esse quod illic Phoebus et hic

13 uocitetur Auricomus. nam Solis augustum caput radiis

perfusum circumactumque flammantibus uelut auratam»

caesariem rutili uerticis imitatur. hinc quoque Sagittarius

hinc quoque Vulnificus, quod possit radiorum iaculis icta

14 penetrare. demonstrabat pra eterea Virtuti Cyllenius amnes

\

2 parrasia D |[ 5 chirreos В chyrreos D || 6 ordine D ||

9 emensa scripsi emenso BR spatio add. Monac. 2 et 4 \\ 12 labe

retur scripsi haberetur Bit || 16 acuta В1 || 18 acclinibus R |]

19 sesqualteris Л || 20 sesquioctauis Vossianus octauis BR |¡

21 limata В II 28 ille BlR II

LIBER I 7

quosdam caelitus defluentes, quos transeundos esse perhibebat,

<ut ad deum ipsum, quem repperire curae esset,

peruenirent. uerum eosdem amnes diuersicolor fluentorum

discrepantium unda raptabat. quippe primus difl'u-

5 sioris ac prolixi ambitus gurges liuentis aquae uolumine

nebuloso atque algidis admodum pigrisque cursibus haesitabat.

interius alius lactis instar candidaeque lucis mi

lis omnia quietusque motu undas uoluebat argenteas.

tertius uero nimio rubroque igne rutilantes festinataque

10 rapiditate praecipites fragososque cursus anhela sulphureus

celeritate torquebat. qui hunc sequebatur auratus

ac fulgidas et flammis coruscantibus rutilans sed diuersiate

fluminum utrimque coniunctus quibusdam riuulis

intermixtis quantum pensabat moderatio. temperabatur.

iHierum interior ille electro purior resplendebat amnis,

quem praeter ceteros Fortunarum ille consistens populus

appetebat. quarum alias eius odor et halatus illexerat,

alias lenis undae canori permulsere modulatus. gustum

autem haustumque quam> plures ex eodem dulcissimo 70

-' gurgite sitiebant. nec deerant qui eadem foueri abluique

lympha ac se in illam iacere cupiebant. praeter ea duo

restrictiores sinu ambituque paruo raptabantur interius,

quorum uterque pro aliorum uicinia et confinio coloratus

exiguum proprii saporis haustum multa mutabilis ad-

8 mixtione traxerat. nam alter nimia celeritate festinus ac

plerumque consistens relabensque ferebatur. alius uero

quandam undarum auriginem gestans flexuosisque anfractibus

errabundus spumabat cunctis seminibus fluentorum.

hi igitur cursus discoloris amnes praedictas rerum natio- 15

Sílnumque Fortunas immensis primo sinibus ambiebant.

lunc diuersa undarum uiolensque rapiditas singulas quasque

persuadens ¡nproufsa ui per decliuis aluei praecipites

lapsus rapidis turbinibus pertrahebat, ita ut alius easdem

2 cura В1 II esset scripsi est BR || 8 per omnia bd || 10

hanela В || snlphubrens D \\ 12 choruscantibus D || 13 utrin-

1«e D || U temperabat В |[ 15 illo D \\ 17 alatlis ВЧi || 22 ac

omu Л || 24 ammixtione R || 25 traxere BlR1 || namque b || 27

auriginem scripsi originem BR || 29 hü bR \\ discolores Ä1 ||

1

8 MARTIANI CAPELLAE

plerumque alteri traosfunderet fluuio et quam ille exercitam

longa conlisione uexarat, alter aut ripae redderet aut

amne mersaret. non tamen Fortunas omnes illi sangui

neus aut caeruleus inuolutas gurgites rapîebant. ple

rumque illius lactei praenitens-unda repente correptas 5

eininentis tractus uertice subuehebat. aliquando etiam

sublimatas atque fluctu elatiore suspensas in illum cruentae

similitudinis reiciebat aestum aut in torrentem liuidum

uorandas hiatu piceo despuebat. alterna igitur permixtione

fluuiorum ille Fortunarum populus agebatur. ю

neque enim ulla prorsus erat quae ab omni inmunis in-

16 cursu cunctoque esset gurgite feriata. denique Virtus se

cuta Cyllenium dum sola cunctos interrite transmearet,

licet eam magno fragore <colliserint, tamen opprimere

non quiuerunt. tandem trans fluuios, qui ad quoddam 15

Phoebi spelaeum ferebantur, cum Virtute Mercurius constiterunt.

ac tunc Latoium conspicati edito considentem

arduoque suggestu atque in conspectu quattuor urnulas

adopertas uicissim atque alternis inspectionibus enudare,

8 G quae diuersa specie metallisque formatae. nam una ex 20

ferro quantum conici potuit duriore, alia ex argenti fulgentiore

materie, tertia liuentis plumbi fusili robore uidebatur.

at uero propior deo perlucentis uitri salo renidebat.

singulae autem rerum quaedam semina elementaque

17 gestabant. nam flamma flagrantior et ab ipsis Cecaumenis 25

exanclata fomitibus ex ferri praedicta anhelabat urna,

quae tamen vertex mvlciferi dicebatur. alia etiam,

quae fuerat ex argenti materie, praeferebat serena fulgeotia

et uernantis caeli temperie renidebat. banc dicebant

risvm iovis. illa uero metalli grauioris plena un- зо

dosae hiemis atque algidifrigoris nec non etiam pruinarum,

haec SATVRni uocabatur EXitivjf. at uero sali resplendentis

atque ad ipsius dei dextram sita, aëris totius seminibus

erat referIa. hanc IVNONIS vbera memorabant.

2 uexaret R II 7 adque R \\ 9 uorandum BR corr. p

14 obprimere D \\ 16 spelaeum scripsi spectaculum BD

17 eonspicantur D || 26 hanelabat В \\ 27 mulciberi B1

28 materia D II

LIBER I 9

ex his igitur urnis deus alternatif!i quantum dispositis sat> is

erat hauriebat. nam quotiens orbi complacito uitalis spiri

tus salubres ministrabat auras, ex illa argenti ciementia

aëris hausti permiscens semina temperabat. cum uero

s pestem diram commeritis mortalibus minabatur, aëri si

militer anhelos ignes aut torpentis frigoris uenena miscebat

et in adfligendum meare cogebat orbem. tali dei tem- l»

peramento Virtus admonita magisque cum eum salutares

auras miscere conspiceret, [caeci poetae] Graium uersum

10 Mercurio comprobante commemorat

<t>oißoc àкepceкоцгic XoiuoО verpéXnv àтгepикeь

[ex] quo pestem fugari posse Mercurius, si uoces primis

uestigiis eius accederent, admonebat: subdendae tamen

Clario fidibus personanti atque inter serta laurigera ini5

fularum lubrico inplexoque crine redimito. talia conse- 2»

rentes ut procul Pythius aduentare conspexit causamque

aduentus primis aspectibus recognouit, throno quo insidebat

exurgens Musas iussit occurrere. quae licet in Maiugenae

officium properare uiderentur, ratis tamen inces-

» sibus mouebantur. ac tunc germano in participatum 9 G

operis consessumque suscepto prior orsus est Phoebus

anxia cum trepidis nutat sententia rebus 21

fluctuat incertis aut sors ignota futuris,

consultet mortale genus, quosque indiga ueri

и cura facit dubios uel spes incerta fatigat:

at nobis praescire uacuum, cunctatio nulla est:

2 auriebat R || 4 austi ÍI || 6 banelos BR || 7 affiigendum

В !| 8 ammonita BR '; 9 graeci poetae cod.

Bug.: glossam deleui || 11 Luc. Alex. 36 Ц AYMOY N6<P€A€N

ATTOPYKI BR: priora uerba in BR recle leguntur: a b postea

deprauata sunt \\ 12 deleta ex scripsi primis (primae BR) II

13 ammonebat BR || 15 implexoque В || 16 pithius В ||

19 satis BR1 || 21 consensumque R \\ susce hie desinil fol. в

u. in В: sequitur fol. 7 nostrum ex contiguis ueniro pectus,

fol. 15 r. incipil pto prior orsus est foebus desinit fol. 15 и.

certum est lauripotens decusque diuum cf. praef. || 24 con

sultat D || quosque — dubios Hauplius quoique — dubium BR ||

26 uacum Sahnasius ad script. hist. Aug. erf. Back. I p. 564

uacuum RB \\

10 MARTIANI CAPELLAE

quod superi uoluere licet : de pectore fixis

praeoptare caret: sic quod placet atque <necesse est.

sed tibi quod nondum uenit mansura uoluntas,

consilium uis ferre meum : sic semper ad omne

uelle capis socium , faciunt atque addita mentem. 5

22 est igitur prisci generis doctissima uirgo

conscia Parnaso, cui fulgent sidera coetu :

cui nec Tartareos claustra occultare recessus

nec Iouis arbitrium rutilantia fulmina possunt,

fluctigena spectans qualis sub gurgite Nereus, u

quaeque tuos norit fratrum per regna recursus,

peruigil inmodico penetrans arcana labore,

quae possit docta totum praeuertere cura

quod superis praescire datum : quin crebrius in nos

ius habet illa deos urgens in iussa coactos is

et> quod nulla queat superum temptare potestas,

inuito scit posse Iove. stent ardua magno :

alterutrum cumulat parilem meruisse iugalem.

23 His Apollinis dictis laetabunda Virtus quod tam excellentis

uirginis suasum uidet esse coniugium, ut nihil м

amissum ex supra dictarum duceret dignitate, nomen ta

men eius inquirit. quod ubi cognouit Philologiam esse de

qua foedus instabat, tanta gratulatione alacritateque concutitur,

ut aliquanto de ingenito rigore descendens etiam

corpore moueretur. quippe propinquam esse commemo- я

rat et laudatae illius Mantices patronam in ipsam quoque

Sophiam supellectilis multae remuneratione largissimam.

nam Yuxrçv incultam ac ferino more uersantem apud

hanc asserit expolitam, ita ut siquid pulchritudinis orna

do G tusque gestaret ex Philologiae sibi cultibus arrogant, *

quae ei tantum adfectionis impendent ut eam semper immortalem

facere laborarit. nihil igitur immorandum,

1 da pectora RB de pectora 6 || 2 sic quod seripsi si

quod RB si quid uulgo \\ 3 sed tibi dum quia non uenit D \\

4 ad omne seripsi ab omni BD || 7 parnasio BD || 8 recussus

D || 13 peruertere D || 15 urguens D [] 17 ut ante

stent add. Vulcanius || 20 uldit Л || 26 mantices RB înauticis

r || 27 sophian R ||

LIBER I 11

quippe cum ímpigrum gerendorum sciat esse Cyllenium.

sed acceptis Apollinis fatibus respondit ipse Maiugena

certum est Lauripotens decusque diuum 24

nostrum ex contiguis uenire pectus

5 et quicquid socium ciere numen

iunctus compererim probare rerum.

sed numquam mage uelle disparamus

et fit collibitum manere iussis

quam cum Deliaco meare fatu

i0 cura atque arbitrio monemur isto.

<hunc quippe ambiguum nefas putamus

et quaecumque fuit perit uoluntas.

quocirca officio decentiore

paret praecluibus libens profatis

и Areas in thalamos uenire iussus.

sed tu Delie, quo Tonantis extet

compar propositum uolensque nutus,

instes: nam solitus ciere pectus

et peruersa uigil mouere sensa

» illum contribuas fauere iussis,

ut coeptis sacra fulserit uoluntas.

Haec dicente Mercurio 'quin potius' inquit Virtus 25

'uterque uestrum Iouem uoce conciliet. nam et hic eius

consiliorum conscius et tu praeceptionis arcanus. file

» mentem nouit, tu uerba componis. Phoebo sueuit instanti

concedere, tibi pectus [solitus] aperire. addo quod uos

numquam conuenit disparari et licet hic cursor Apollinei>

plerumque axis celeritate uincatur ac remorata statione

consistens captet demum festinata praeuertere, tamen

m dum consequitur ita libratus anteuenit, ut cessim plerum

que recursitans gaudeat occupari. una igitur uestrum

Iovem pia pignora conuenite. cerium quippe est quod et

1 impigrum Bondamus impiger BR || 15 archas D

19 peruersa — mouere Vonckius praeuersa — monere BD u

21 ut Barthius et BD H 25 instante В \\ 26 sectus solitus

BD pectus Koppius solitus deleui || 29 captet 6 caput It

captat В N 30 cessum R cessem rB l im add. Ь ||

12 .lARTIANI CAPELLAE

Phoebo coniuens splendori succumbat et cum Stilbonte

11Я incedens conubiorum copulis adlubescat.' his dictis

Virtus praecedentis officio ac Mercurialis uirgae perflatione

concussa in caelum itura sustollitur. augurales uero

alites ante currum Delio constiterunt uti quis uellet uectus ь

ascenderet. nam futura plerumque conformans his praesagire

consueuerat. petaso autem ac talaribus concitatis

coepit praeire Mercurius. sed scandente Phoebo Musarum

pedisecus adhaerensque comitatus candenti canoraque

27 alite uehebatur. tum uero conspiceres totius mundi gau1 ю

dia conuenire. nam et Tellus floribus luminabat quippe

ueris deum conspexerat subuolare Mercurio et Apolline

conspicato aëria temperies sudis tractibus renidebat. superi

autem globi orbesque septemplices suauis cuiusdam

melodiae harmonicis tinnitibus concinebant ac sono ultra u

solitum dulciore, quippe Musas aduentare praesenserant.

quae quidem singillatim circulis quibusque metatis ubi

suae pulsum modulationis agnouerant, constiterunt. nam

Vrania stellantis mundi sphaeram extimam continatur,

28 quae acuto raptabatur sonora tinnitu. Polymnia Satur-20

nium circulum tenuit , Euterpe Iouialem , Erato ingressa

<Martium modulatur, Melpomene medium ubi Sol flammanti

muudum lumine conuenustat. Terpsichore Venerio

sociatur auro. Calliope orbem complexa Cyllenium , Clio

citimum circulum , hoc est in luna collocauit hospitium. й

quae quidem grauis pulsus modis raucioribus personabat.

sola uero, quod uector eius cygnus impatiens oneris atque

etiam subuolandi alumna stagna petierat, Thalia de-

29 relicta in ipso florentis campi ubere residebat. interea

tractus aerios iam Phoebus exierat, cum subito ei uitta

1 coniuens D conhibens R cohibens rB conhiuens b Ц

splendore BR corr. in marg. ed. Vulc. || 8 caepit R || 9 pedissecus

R pedisequs b || 11 luminabat Grotius lumina BR luminata

in Bas. Сant. Bodl. altero extare mihi non persuasit Koppius

|| 12 Mercurio scripsi mercurium BR \\ apollinem R |

19 continatur R et Puteaneus cf. Salmos, ad script. hist. Aug. ed.

Hack. 1 564 concinat r concinebat (ebat in ras.) В i it add.b \\

20 polimnia В \\ 22 marcium D \\ 23 terpsicore BD \\ 24 sotiatur

В [| clyo BD l| 26 graues b Ц 27 cignus BD || impaciens D f|

LIBER I 13

crinalis immutatur in radios laurusque , quam dextera retinebat,

in lampadem mundani splendoris accenditur,

fiuntque uolucres, qui currum Delium subuehebant, anheli

ilammis [lucis] alipedes. atque idem pallio rutilante

s ac reserato stellantis poli limine Sol repente clarus emicuit.

Cyllenius quoque in sidus uibrabile astrumque 12 G

conuertitur. atque ita metamorphosi supera pulchriores 30

per Geminos proprietate quadam signi familiaris inuecti

augusto refulsere caelo ac mox Tonantis palatium petiue-

10 runt. qui 'postquam introgressi et coram data copia Candi'

utuiditClarius consortiopatremlunonis haerentem>, quam

nouerat suffragari plurimum ac fauere conubiis, laetus

primo omine ipsamque concilians, in cuius arbitrio positam

mariti nouerat uoluntatem, ita mitis affatur

15 possem minore ambigens fiducia 31

solum Tonantem pignoris pro foedere

pubeda uixdum uel paterna contremens

praecepta adire, ni iugata caelitum

omen pararent prosperum consortia

20 tabensque diuum nunc moneret nexio.

lunone thalamos quis rogare conscia

nolet deorum? cum futura pronuba

eadem proferto quaeque suffragabitur.

iugalis ergo blanda nutus praestrue

25 nostrisque suade quo allubescat nisibus.

te nunc parentem principemque maximum 32

fatumque nostrum, quippe Parcarum chorus

humana pensat, tuque sortem caelitum,

m tuumque uelle est ante praescientias

ac mente gestas quicquid instabit deis:

cuiusque nutu gignitur necessitas,

futura cuius alligat decretio :

instatque quicquid uelle uel serum potes :

3 haneli Ä || 4 flammantis Vonckius || lucis deleui II

6 cylleuiftm D || 10 Verg. Aen. I 520 || 13 homine R ||

15 fidutia R || 17 bupaeda Koppius || 21 thalamus R Ц conetia

Л || 22 nollet В || 25 suade Barthius suada BR ||

33 illigat R || ad decretio add. I dis b ||

14 MARTIANI CAPELLAE

te te igitur illo quo benignus numine es

<deposco, caeli blanda temperatio

piumque culmen, iure qui diuum pater,

concede proli, quo nepotum prouehat

numerum, supernis astra quem uibrant polis, 5

Maiae tuumque flagitat pignus sacrum,

thalamis iugetur uirginis doctissimae.

33 sed te parentis cura si stringit pia,

par est deorum conuoces coetum potens

conubium ipsa sanciens cum coniuge м

quo prolis extent lege supera nuptiae

13 в perpesque uinclum caelitum signet decor.

34 Hic postquam Delius conquieuit, conuersus ad con-

. iugem Iuppiter quid eius uoluntas haberet inquirit. uerum

illa multa ratione permulsa, primo quod ei qui placidita- и

tem afierre solitus Phoebus orabat quique etiam a se

eiusdem filias eruditas ad parentum quoque conspectum

fecerat subuolare, dehinc nuptiis Iuno non solita refragari,>

tunc etiam Cyllenium diligebat quod eius uberibus

educatus poculum immortalitatis exhauserat perindeque »

et matris gratiam conferebat, accrescebat uotis quod

multa eam Clarius conciliatione deuinxerat: faciendum

profecto accelerandumque persuadet, ne itidem Cyllenius

Cypridis lactatus inlecebris Hermaphrodito fratrem gignere

35 succensus optaret. stimulabat paululum Iouem, ne uxoris 25

Cyllenius fotibus repigratus somnolento repente marcore

torperet et iam uelut maritali uacatione feriatus discur-

36 sare sub praeceptis Iouialibus denegaret. ' nam illum iam

pridem' ait ' Philologia e sentio amore torreri, eiusque

studio comparatas habere quam plures in famulitio disci- a>

plinas ipsumque linguae insignis ornatibus fandi nimiam

uenustatem quo placeret uirgini consecutum, deinde barbito

aurataque chely ac doctis fidibus personare. addo

quo br quod BR || 8 te ante

stringit omissum post sed add. bd \\ 15 eam ex Dresdensi Koppius.

sed ei rede habet: Iuno enim intellegitur aer || 19 tum b ||

24 ermafrodito BR || 25 succensus b suscensos BR suscensus

r U 32 consequutum R || 33 chaely BR ||

LIBER I 15

quod celebrat mirabile praestigium elegantiamque pingendi

cum uiuos etiam uultus aeris aut marmoris signifex

animator inspirat, totum certe conplacitum est quicquid

comit decorem iuuenalium gratiarum.' se igitur eos

5 iam pridem amore mutuo colligatos idcirco paululum distulisse,

ne in thalamum primaeua affectione festinans,

cum discurrendum esset, totis noctibus repigratior pau

lulum simularet anomalum. tunc Iuno 'atquin' ait 'eius- 37

dem conuenit uirginis subire uinclum, quae illum etiam

ю quiescere cupientem coniuere non perferat. an uero

quisquam est qui Philologiae se asserat peruigilia laborata

et lucubrationum perennium nescire pallorem ? quae

autem noctibus <uniuersis caelum freta Tartarumque discurrere.

ac deorum omnium sedes curiosae indaginis и в

i5 perscrutatione transire , quae textum mundi circulorumque

uolumina uel orbiculata parallele uel oblique decus

satos polos et climata axiumque uertigines cum ipsorum

puto siderum multitudine numerare nisi haec Philologia

gracilenta quadam adfixione consueuit, quotiens deos

2o super eiusdem coactione instantiaque conquestos, cum

eos concubiae aut intempestae noctis silentio quiescentes

ad se uenire inaudita quadam obsecratione compelleret?

tam uero abest ut sub hac possit pigrescere intricarique 38

Cyllenius, ut commotis ab eadem suscitatisque pennis

25 extramundanas petere latitudines urgeatur. cur igitur

rex optime differuntur cum pro sola Atlantiadae sollertia

duos uigiles repromittam?' haec cum Iuno adfixa, 39

ut adhaerebat elatiori plurimum Ioui, adclinatis eius auribus

intimaret, de quodam> purgations uibratiorisque lu-

30 minis loco adlapsa sensim Pallas corusca descendit atque

1 elegantiamque r elegantiam RB elegantia b || 3 certe

BR ergo b II 4 iuuenalium R iuuenalê (c in reis.) В iuuenilium

r || 7 repigritior BR corr. Grotius || 8 atquin В II

10 conibere BR corr. br [] 11 phylologiae R \\ 13 discutere В ||

14 indaginis b indagis BD II 16 obliqua decuaata polose

limata BD corr. Grotius II 20 instantiaque b constantiaque

BD [] 21 conubiae b \\ 24 pinnis B1 || 26 athlantide D atlantidae

В \\ solertia D |[ 30 allapsa | В descendit b discenà\

tBR II

16 MARTIANI CAPELLAE

ita ut uidebatur uertici Iouiali inhaerere superuolans tan

dem constitit sublimiore quodam annixa suggestu. quam

cum Iuppiter, ut iugali elatior adhaerebat, de proximo

contiguoque suspexit, sic exorsus ro uirgo nostri pars

melior opportune uotis intermixta Maiugenae, quae siue 5

Deliacis uocibus permulsa descendis siue absque te louis

non erat formare consilium seu consensus noster ne mutilus

uideretur approperas: noueris tamen Philologiae

Cyllenium nuptias postulare. nondum mea prompta sententia

est. expecto quid suadeas. noui quippe quam eius- и

dem uirginis incessabilis labor tibi semper acceptus et ut

e tuis numeretur illa pedisequis. par est igitur ipsa praesertim

decernas quicquid de eius conubio prouisura dis-

40 pensas.' tunc Pallas aliquanto summissior ac uirginalis

pudoris rubore subfusa oculosquepeplo quod rutilum cir- ч

cum caput gestabat obnubens improbabat aliquantum

quod super nuptiis uirgo consulitur praesertimque eius,

quam propter consociationis officia manere cuperet sem

is G per intactam. dedignatur praeterea huius modi adbibere

consensum, cum ita expers totius copulae censeatur, ut»

neque de ulla commixtione progenita neque ipsa pro

creare quicquam Arithmetica teste monstretur. ac tunc

septem radiorum coronam soliuaga uirginitas renudauit,

ne futurorum causis et copulis interesset. quia tamen

eius optauerat Iuppiter exegeratque consilium, suadet05

deos maritos dearumque grandaeuas in haec decernenda

conduci. quippe <conuenire Cyllenio ut pro officiorum

praemiis potissimorum fauor caelitum eius uincla sanciret.

augustius quoque fieri Iouiale decretum, cum coetu

deorum adtestante depromitur, ipsamque nupturam deo 00

conuenire non posse nisi si per senatus consultum mortalis

41 esse desineret. id genus plurima suadente Tritonia regum

coniugum uterque consentit. ac mox louis scriba prae

1 uertici b uertice BR || 5 oportune В || 8 phylologiaj3

chyllenium R || Г6 aliquantulum г II 18 consotiationis В II

19 intacta R || 22 arithmethica В || 24 futurarum BR corr.

Grotius || 30 attestante В ¡| 31 si per S. С scripsi super sena

tus consulto BD superi S. С. Grotius ||

LIBER I 17

cipitur pro suo ordine ac ratis modis caelicolas aduocare,

praecipueque senatores deorum, qui penates ferebantur

TonaDtis ipsius quorumque nomina quoniam publicari

secretum caeleste non pertulit, ex eo quod omnia pariter

srepromittunt, nomen eis consensione perfecit. Vulcanum 42

uero Iouialem ipse luppiter poscit, licet numquam ille de

sede corusca descenderet. tunc etiam ut inter alios potissimi

rogarentur ipsius collegae Iouis , qui bis seni cum

eodem Tonante numerantur quosque distichum com

ió plectitur Ennianum

Iuno Vesta Minerua Ceresque Diana Venus Mars

Mercurius> Iouis Neptunus Vulcanus Apollo

item et septem residui, qui inter duodecim non uocantur. 43

post hos quam plures, alti pro suis gradibus, caelites ac

иdeorum omnium populus absque inpertinentibus conuocandi.

nec mora milites Iouis per diuersas caeli regiones 44

approperant, quippe discretas plurimum locis deorum sin

gula mansitabant et licet per Zodiacum tractum non nulli

singulas uel binas domos animalibus titularint, in aliis ta-

я men habitaculis commanebant. nam in sedecim discerni lß fí

dicitur caelum omne regiones. in quarum prima sedes

habere memorantur post ipsum Iouem di Consentes Penates

Salus ac Lares lanus Fauores Opertanei- [Nocturnus] que. in 46

secunda itidem mansitabant praeter domum Iouis, quae ibi

¿ <|uoque sublimis est, [utestinommbusjPraediatusQuirinus

Mars [Lars militaris]. Iuno etiam ibi domicilium possidebat,

Fons etiam Lymphae dique Nouensiles. sed de tertia regione

unum placuit corrogari. nam Iouis Secundani et 47

Iouis Opulentiae Mineruaeque domus illic sunt constitutae.

00 sed omnes circa ipsum louem fuerant in praesenti. Discordiam

uero ac Seditionem quis ad sacras nuptias corro-

7 chorusca 1) Ц 10 arm. 63 Vahl. \\ 12 iuppiter BR corr.

Vulcanius |] 13 ex В || 20 discernitur В || 22 dii BR

23 fabores BlR1 || opertanei br obportanei В obtertanei R

Nocturnus deleui || 25 ut est in omnibus deleui || Praebia

tus О. Müllerus Etruse. 11 p. 129 || 26 lars inducta s В |¡

Lars militaris deleui || 27 ad Fons add. I г (Л. e. Fors) r ||

lympae R || diique BR || ad Nouensiles add. i i (Л. o. lo

uensiles) г ||

MAFITIANüS СAРЕLLА 2

18 MARTIANI CAPELLAE

garet praesertimque cum ipsi Philologiae fuerint semper

inimicae? de eadem igitur regione solus Pluton, quod pa-

48 truus sponsi est , conuocatur. tunc Lynsa siluestris Mulciber

Lar caelestis nec non etiam militaris Fauorque ex

49 quarta regione uenerunt. corrogantur ex proxima trans- 5

cursis domibus coniugum regum Ceres Tellurus Terraeque

50 pater Vulcanus et Genius. uos quoque Iouis filii Pales et

Fauor cum Celeritate Solis filia ex sexta poscimini. nam

51 Mars Quirinus et Genius superius postulati. sed etiam

Liber ac Secundanus Pales uocantur ex septima. Fraudem ¡в

quippe ex eadem post longam <deliberationem placuit ad-

52 hiberi , quod crebro ipsi Cyllenio fuerit obsecuta. octaua

uero transcurritur , quoniam ex eadem cuncti superius

53 corrogati solusque ex illa Veris fructus adhibetur. Iunonis

54 uero Sospitae genius accitus ex nona. Neptune autemis

et Lar omnium cunctalis ac Neuerita tuque Conse ex de-

55 cima conuenistis. uenit ex altera Fortuna et Valitudo

Pauore Pallore et Manibus refutatis, quippe hi in con

56 spectum Iouis non poterant aduenire. ex duodecima San

cus tantum modo euocatur. Fata uero ex altera postulan

57 58 tur. ceteri quippe illic di Manium demorati. ex bis sep

tena Saturnus eiusque caelestis luno consequenter acciti

i7G59Veiouis ac di publici ter quino ex limite conuocantur

60 ex ultima regione Nocturnus Ianitoresque terrestres simi'

61 liter aduocati. ex cunctis igitur caeli regionibus aduocatis*

deis ceteri, quos Azonos uocant, ipso commonente Cyl-

62 lenio conuocantur. tunc elementorum praesules> atque

utilitatis publicae mentiumque cultores omnisque populus

potestatum, qui Numae nulli successori indicantur [qui],

confestim omnes Iouis imperio conuocati, in aulam cae-

й

1 tum Л || 3 Lympha Grotius П 4 et familiaris Grotius ||

faborque BR || 9 sed br sie BR || 10 septima b septimae

BR || 15 sospitae Grotius hospitae BR || 16 et от. BW ||

in cunctalis latere uidetur cum cum nomine dei alieuius Ц Nerina

Grotius sed cf. Prell, myth. R. p. 503 || conse BD cosse b ||

18 faborque pastor BD corr. 0. Müllerus post Gyraldum et

Grotium \\ Ы1В \\ 21 ex от. BD1 || 21 et 23 dii BD Ц 29 qui

Numae nulli successori indicantur scripsi quis Numae multas

successor inäicatur qui BR (sed indicat R) || qui detui ||

LIBER I 19

litem conuibrantibus uenere sideribus. tunc Ianus in 6

limine militesque Iouis ante fores regias constiterunt ingressuros

etiam cunctos nominatim uocabat Fama praeconans.

at intra consistorium regis quaedam femina, quae 64

5 Adrastia dicebatur , urnam caelitem superamque sort em

inreuocabilis raptus celeritate torquebat excipiebatque

ex uolubili orbe decidentes sphaeras peplo inflexi pecto

ris 6íuapuévr|- Clotho uero Lachesis Atroposque, quoniam C5

sententias Iouis orthographae studio ueritatis excipiunt

îoutpote librariae superum archiuique custodes, cum sena

tum curiamque contrahi et ipsum Tonantem exuuiis indusiari

publice cernеrent, senatus in acta caelestiumque

consultum stilos acuunt cerasque componunt. tunc Iup- 66

piter publica et quae senatum contracturus assumit induis

menta percipiens apponit primum uertici regalis serti

flammantem coronam contegitque ex posticis caput quodam

uelamine rutilante, quod ei praesul operis Pallas ipsa

texuerat. debinc uesti admodum candidae obducit amictus

byalinos, quos stellantibus oculis interstinctos crebri ui-

0o bratus ignium luminabant. tunc duos globosos orbes,

quorum unus auro electro alius praenitebat, dextera porrectiore

corripuit, laeua enneaphthongon chelyn innitenti

similis imprimebat. calceos autem smaragdineae fluctu

uiriditatis herbosos uestigiis eius Tellus annexuerat. ina

sidebat autem ex pauonum pennis intertextae oculataeque

pallae, ex qua multicoloribus notulis uariegata pictura uernabat.

sub calceis uero fuscinam deprimebat. huius sug- 67

gestui subditus Iunonis consessus haut indecenter orna- 1S G

1 conuibrantibus b conuibratis В conbibrantig R || ue

nere b nenire BR || 2 foras R \\ ingressurus R || 3 uocabant

Л || 4 ad Д |[ 8 imarmene BR || cloto BR l) 10 arciuique

BR1 || in ante senatum add. b || 11 contrai R Ц 12 publici

R || senatus scripsi magistratus BR || caelestiumque b

caelestumque BR || 16 contigitque R || 19 yalinos BR ||

20 duo />',p duos add. b || 22 enncapthongon В ennaeapthongon

R || chaelin В cbaelyn R Ц 23 smaracdineae b smaracdinae

В gmaracdine R || 24 annexuerat b annexuit BR ||

25 pinnis B1 || 26 uariegata R uari + *cata В uariagata r |)

28 consensus BlR Ц aut R haud В || 29 calumnate В galumnate

b galaumate D eorr. Gfrotius \\

2*

20 MARTIANI CAPELLAE

tus. <ipsa uero tecto capite lacteo quodam calymmate

praenitebat, cui gemmis insitum diadema pretiosis: nam

neque Scythidis uirecta nec Cerauniorum uibrans fulguransque

lumen nec flucticolor hyacinth! credebatur abesse

profunditas. sed totum illud sertum capitis fulgurantis 5

Thaumantias optulisse reginae caelitum ferebatur. ipsius

uero diuae ultus assidua perlucens gratia fratri consimilis,

nisi quod ille inmutabili laetitia renidebat, haec commutationum

assiduarum nubilo crebrius turbidatur. nam uestis

eius hyalina sed peplum fuerat caligosum , quod tamen ю

si adpulsu cuiusque luminis tangeretur inter obumbrantes

nebulas sudae perspicuitatis gratia praeniteret. haec fulmen

dextera, laeua sonorum bombis terrentibus tympanum

sustinens , sub quibus plurimum sudans ima subiecta roscidis

uidebatur inundare fluoribus. huius uero calcei is

admodum furui, quorum maxime solea atrae noctis nigredine

coloratur. nam eiusdem genua zona quidem diuersicolor

ambiebat, quae nunc perfulgido resplendebat orbe

nunc uanescentis gratiae tenuata uarietas ita penitus obli-

68 quabat> tamquam nihil habuisset ante discolorum. his 20

igitur uterque regum indumentis decenter ornati ante

consessum in suggestu sidereo positam quandam sphaeram

caelatam uarietate multiplici conspicantur , quae ita ex

omnibus compacta fuerat elementis, ut nihil abesset quicquid

ab omni creditur contineri natura. illic caelum omne 2s

aer freta diuersitasque telluris claustraque fuerant Tartarea,

urbes etiam compita cunctorumque species animantium

tam in specie quam in genere numerandae. quae quidem

sphaera imago quaedam uidebatur ideaque mundi. in hac

quid cuncti, quid singuli nationum omnium populi cotidia- зо

3 scytidis В scytis D \\ ceraunorum В || fulgorans (que

deleta) В I gurantis add. ¿>[]4: lumen nee — capitis fulgu

rantis от. В || yacynthi D |] 5 f ulgorantis D || 6 taumantias

BD |[ obtulissei) || 8 comutationum D [] 10 yaXina. BD |[

11 appulsu Db || 13 dextra D || tymphanum В typhanum D ||

15 ad fluoribus add. I fluuo b || 19 obligabat В i obliquabat

add. b abligabat D || 21 igiturflue R igitur В uterque

add. Ь || 22 conseusum R \\ opositam R \\ 26 fuerat H ||

27 animantum В ]\ 29 ydeaque В ||

LIBEK I 21

nis motibus agitarent idem in reformanti speculo relucebat.

ibi quem augeri quem deprimi quem nasci quem

occidere Iuppiter uellet manu propria ipse formabat.

quam terrarum partem disperdere quam beare quam ua- 19 g

s stam quamque celebrem cuperet fictor arbitrarius uariabat.

hoc igitur fatum publicum conspicans conponensque deo- 69

rum senatum iussit admitti. quamuis intus quos innominabiles

sacra uis testatur intrarent, tamen etiam primatibus

diuum praesertimque parentibus uterque consurgunt.

10 uerum sator eorum gressibus tardus ac remorator incedit 70

glaucoque amictu tectus caput, praetendebat dextera

flammiuomum quendam draconem caudae suae ultima deuorantem,

quem credebant anni numerum nomine perdocere.

ipsius autem canities pruinosis niuibus candicabat,

is licet ille etiam puer posse fieri crederetur. eius coniunx 71

grandaeua corpulentaque mater quamuis fecunda circumfusaque

partubus tamen floridam discoloramque uestem

herbida palla contexerat, in qua totus gemmarum metallorumque

census atque omnium prouentus <frugesque satio-

»num larga admodum ubertate ferebantur. huic Vesta quae 72

etiam coaeua eius fuerat, adhaerebat. quae quod nutrix

Iouis ipsius suoque eum sustentasse gremio ferebatur

caput regis ausa est osculari. post hos candida cum sorore 73

Sol auratus expetitur. qui mox ut coepit ingressui prois

pinquare, purpurae rutilantis puniceus quidam fulgor anteuenit,

et rosulenti splendoris gratia totam aulae ipsius

curiam obstupefactis ceteris ornatibus luminauit. ast ubi

primos honorati capitis radios ingressurus immisit, ipse

etiam Iuppiter paululum retrogressus sub immensi nitoris

'»1 numine caligauit, spbaera uero orbesque, quos dextera

sustinebat, ueluti speculo cognati luminis refulsere. Iuno 74

1 idem in reformanti speculo scripsi pedae (paediaeAappius)

reformantis speculo Grotius pedeire (corr. ex pideire)

formantis speculo В pidei (pithei r Pythei Koppius) refor

mantis speculo R || 5 cupiret R || 6 componensque R ||

7 amitti R \\ 11 dextra R || 14 canicies b cantices R cani

cie В || 15 coniux R || 17 partibus BlRl || 27 caeteris В ||

caeterorum b |[ 29 sub sub В || 30 sphaera scripsi sphaeraei?.0 ||

22 MARTIANI CAPELLAE

autem diuersicoloris illustris ornatibus ac uaria uelut

speculo cognato gemmarum luce resplendens candentibus

75 serenis> enituit. erat illi in circulum ducta fulgens corona,

quae duodecim flammis ignitorum lapidum fulgurabat.

quippe tres fuerant a fronte gemmae Lychnis Astrites et 5

20 G Ceraunos, quae eius effigiem reuerendam a cognitione

conspicientium uibrantibus radiorum fulgoribus occulebant.

quarum alia Cancri cerebro Leonis oculis altera

Geminorum fronte assumpta tertia dicebatur. aliae sex

ex utroque latere rutilabant, quarum Siuaragdus una, и

Scythis altera, Iaspis tertia uocabatur. inter quarum uirorem

feta mari lumina coruscans fronti quaedam integrior

suauitas resplendebat. Hyacinthos Dendrites etiam

Heliotropios utrimque compacti. qui lapides coloribus

suis terras ratis temporum uicibus herbidabant, quos ei i0

ad obsequium numinis recurrentis Ver dicebatur et Autumnus

munere contulisse. posterior autem pars coronae

Hydatide Adamante et Crystallo lapidibus alligabatur.

hos enim Hiemps undosa genuerat. ipsius uero diui auro

76 tinctam caesariem comasque crederes bracteatas. facie »

autem moxut ingressus est pueri renidentis, incessu medio

iuuenis anheli, in une senis apparebat occidui, licet duo

decim non nullis formas conuertere crederetur. corpus

autem eius flammeum totum pinnata uestigia pallium cocci-

77 neum sed auro plurimo scutulatum. sinistra autem manu 25

clypeum coruscantem, dextera ardentem facem praeferebat,

calcei autem similes ex Pyropo. quem iuxta Luna

3 emicuit Ь || 4 ignitorum p ignotorum BR H fulgorabat

BR || 5 lichnis R || 7 uibrantes В || 9 dicebantur

R || pro sex sed in ras. etiam ex В || 10 smaragdos В Ц

12 foeta В freta R || per in R ante lumina legi falso dixit Koppius

|| coruscans BR corr. Grotius || fronti i fonti BR fontis

r || integrior scripsi interioris BR || 13 resplendebant R \\

yacinctos BR (| dendrides R || 14 eliotropios BR || cöpacti b

copactu BR || 18 ydatite В ydatidae R Ц alligabat R \\

20 bratteatas BR Ц 21 ut от. BR1 || renidentes R renitentis

r || 22 haneli В \\ 24 pennata b \\ 25 scutulatum Burmannus

poetae Lat. min. I 365 rutilatum BR \\ 26 clipeum

BR ||

LIBER I 23

leni quodam teneroque uultu ex fraterna fulgorem Iampade

resumebat. post hos admissi fratres louis, quorum

alter maritima semper inundatione uiridior, alius lucifuga

inumbratione pallescens. in capite uterque dominandi

s sertum pro regni condicione gestabat. nam unus albidi 80

salis instar candidum atque spumarum canitie concolorum,

alter ebeneum acTartareae noctis obscuritate furuescens,

qui quidem multo ditior fratre et semper <eorum quae

gignuntur conquisitionibus opulentus alius uero propter

10 molem elationemque corporis renudatus ac despuens diuitias

obpressione quaesitas. uerum utrique diuersa con- 81

iunx. nam hic nudus omnium nutricem deorumque hospitam

secum ducit, ille puellam accessibus gratulantem, 21 в

quae ita plerumque frugem exposcentibus tribuit, ut magni

is nominis uota sint eidem redhibere centesimam. dehinc 82

admissi Tonantis ipsius filii. inter quos primus quidem

ruber inuenis ac uorax omnium sititorque etiam sanguinis

gradiebatur. alter suauis et comis falcemque dextera,

laeua gestans cratera somnificum ac pronus in petulantiam

2« referebatur. huius gressus incerti atque olacis temeti madoribus

implicati. post hos duorum una qúidem genua- 83

naque faciеs sed alius lucis sidere , opacae noctis alius refulgebat.

dehinc quidam roboris inauditi et extirpandis 84

semper aduersitatibus praeparatus. sed eius miros la-

25 certos rictusque Cleonaeos limis Iuno cernebat. quin inter 85

eos decentes feminae. quarum una uirgo ferebatur. alia

generationum omnium mater. illi> arcus cum pharetra

huic rosis decussatim uinctis sertata contextio. quam et

conspicere nitentem et fantem audire dulces inlecebras et

1 leui BR corr. p [| 2 ammissi B'R \\ 5 conditione

R || 6 canicie b canitiem BR v$ piij? add. b || 7 ebeuum

В || 11 oppressione D || 15 nominis scripsi numinis

BD || redibere D || 18 falcemqne b facemque В facem

D || dextraX> || 19 im D || 22 opace от. BW || 25 sub-

1 irais bD retortis oculis quia omnes priuignos praeter Mercurium

oderat add. b ¡| quis В Ц 26 sequuntur eos decentes

(decernentes BR) feminae Grotius Ц 28 decusatim BR || uincnlatis

b || 29 dulcis В |]

24 MARTIANI CAPELLAE

adtrahere flagrantissimi spiritus halatibus redolentem et

osculis lambere et contingere corpore eiusque uelles cupidine

suspirare. quae quidem licet amorum uoluptatumque

mater omnium crederetur, tamen eidem deferebant

86 pudicitiae principatum. cum his grata Ceres admodum 5

grauis femina alumnaque terrarum ac nutrix mortalium

87 uidebatur. quidam etiam claudus faber uenit, qui licet

crederetur esse Iunonius, totius mundi ab Heraclito dictus

88 est deuorator. tunc etiam omnium garrula puellarum et

contrario semper fluibunda luxu leuitate pernix desultoria ю

gestiebat. quam alii Sortem asserunt Nemesimque non

nulli Tychenque quam plures aut Nortiam. haec autem

quoniam gremio largiore totius orbis ornamenta portabat

et aliis impertiens repentinis motibus conferebat rapiens.

his comas puellariter caput illis uirga comminuens eis- 15

demque quibus fuerat eblandita ictibus crebris uerticem

89 complicatisque in condylos digitis uulnerabat. haec mox

Fata conspexit omnia quae gerebantur in louis consistorio

2 G subnotare, ad eorum libros et pugillarem paginam cucurrit,

et licentiore quadam fiducia quae conspexerat in- 20

opinata descriptione corripuit, ut quaedam repente prorumpentia

uelut rerum seriem perturbarent, alia uero,

quae causarum ratio prospecta uulgauerat quoniam facere

inprouisa non poterat suis tamen operibus arrogabat.

90 post banc uulgus ceterum deuenere. Iuppiter nunc solio 25

resedit praecepitque cunctos pro meriti ordine <residere.

tuncque subsellia flammabunda coetum suscepere sidereum.

uerum quidam redimitus puer ad os compresse

digito salutari silentium commonebat. 'conticuere omnes

91 intentique ora tenebant.' tunc Iuppiter coepit su

1 alatibus Л || 9 deuorator Grotius 'admodum adolescens'

ut Fabricius ait (bibl. Gr. I 802) democrator coniciens demorator

BR || 13 ad portabat in marg. ab ea credebant sibi

omnia bona prouenire; hoc in quibusdam codicibus non ha

betur add. b manu eiusdem saeculi quo codex uniuersus scrip

tus est || 15 comes BlR || 18 facta B4Î || 19 c.urrit BlR "

25 uulgus ceterum scripsi uulgo ceteri BR || iupiter R

tunc b [\ 29 Verg. Aen. 11 1 | 30 iupiter R ||

LIBER I 25

'ni nostra astrigeri nota benignitas

conferre arbitrium cogeret intimum

et quicquid tacito uelle fuit satis

id ferre in medium collibitum foret,

possem certa meis promere ductibus

nec quisquam inlicitis tollere nisibus

concertans cuperet iussa deum patris.

sed tristis melius censio clauditur

atque infanda premit sensa silentium,

ne uulgata ciant corda doloribus,)

at cum laeta patrem promere gaudia

et certo deceat foedere pignora

palam perpetuis iungere nutibus,

cassum est nolle loqui sensa decentia.

uobiscum ergo dei, grata propinquitas,

conferre studium est uota propaginis.

aequum quippe puto foedere caelitum

quae sectanda forent orsa probarier.

nostis Maiugenam pignoris incliti 92

in nostris merito degere sensibus.

quae nec frustra mihi insita caritas,

ut sueuit patria stringere pectora.

nam nostra ille fides sermo benignitas

ac uerus Genius fida recursio

interpresque meae mentis ó voöc acer.

hic solus numerum promere caelitum 23 в

hic uibrata potest noscere sidera,

quae mensura polis quanta profunditas

qualis sit numerus marmoris haustibus

et quantos rapiat margine cardines

quaeque elementa liget dissona nexio,

perque hunc ipse pater foedera sancio —

sed forsan pietas sola recenseat

10 doloris Bl || 18 fuerant B4V || 19 nostis Dresdensis

nostris BR nostri br || inclyti В || pignus id inclytum Vonckius

|| 25 ó voûc acer scripsi honos sacer BR (sater Bl

«ocer r): cf. p. 37, 20 || 31 elimenta R fl 32 sancto R san

cho r

26 MARTIANI CAPELLAE

quae parens probitas munera pensitet :

qui Phoebi anteuolans saepe iugalibus

in sortem famuli nonne relabitur?

hic quoque sic patruis seruit honoribus,

<jit (labium proprium quis mage uendicet. ь

illum conubio rite iugarier

suadent emeritis saecla laboribus

et robur thalamo flagitat additum.

93 at uirgo placuit docta quidem nimis

et compar studio sed cui terreus ю

ortus, propositum in sidera tendere:

plerumque et rapidis praeuolat axibus

ac mundi exsuperat saepe means globum.

cunae ergo officiant quod nihil editae,

censendum, superi quique crepundia is

terris recolitis uestra tenerier,>

quae occultant adytis sacra latentibus.

iungantur paribus, nam decet, auspicie,

et nostris cumulent astra nepotibus.

94 Sed postquam Iuppiter fin em loquendi fecit, omnis 20

deorum senatus in suffragium concitatur adclamantque

cunçti fieri protinus oportere adiciuntque sententiae Iouiali

ut deinceps mortales, quos uitae insignis elatio et

maximum culmen meritorum et ingenium in appetitum

caelitem propositumque sidereae cupiditatis extulerit, in 25

95 deorum numerum cooptentur ac mox inter alios, quos

aut Nilus dabat aut Thebae, Aeneas Romulus aliique, quos

postea astris doctrinae nomen inseruit, designati caelites

nominentur, ut post membra corporea deorum fierent

96 curiales. his quoque annuente Ioue iubetur quaedam зо

grauis insignisque femina, quae Philosophia dicebatur,

24 G hoc superi senatus consultum aeneis incisum tabulis per

97 orbes et compita publicare. tunc luno condicit propter

5 uindicet В1 \\ 7 suadente meritis ВТi || 14 cunae ergo

officiant quoi nihil? edite censendum Grotius || quod scripsi

quo BD || 18 auspiciis br || 23 ud BlR || 24 et от. B¡R ||

26 coaptentur Br II 27 taebae BR || 33 competa b \\

"V

LIBER II 27

praedictorum thalamum iuuenum et nuptialia peragenda

uti postridie onmis ille deorum senatus in palatia, quae in

Galaxia louis habita tionem potissimam faciunt, diluculo

conuenirent. his igitur actis solio rex ipse surrexit omnis-

5 que ille deorum numerus sedes proprias cursusque repetiuit.

< LIBER П

Sed purum astrificis caelum scandebat habenis 98

¡Vox reuocans merso fulgentia sidera Phoebo.

íü ardua tunc senior succendit plaustra Bootes

et spiris torvo nituerunt astra Draconi,

auratis etiam flagrans splendebat in armis

qui trahit aestifero fulgentem Sirion ortu,

hoc quoque Nysiacis quod sparsum floribus ardet

i5 multiplici ambitum redimitur lumine sertum.

uirginis interea trepidas perlabitur aures

fama louis magno dum complet tecta boatu.

Denique ipse compertis> superum decretis adultaque 99

iam nocte Philologia peruigilans multa secum ingenti cura

su anxia retractabat. ingrediendum primo senatum deum

Iouisque subeundos inpraemeditata uisione conspectus

3 i habitationem г arbitrationem BR \\ 6 subscriptum

securus melior felix us (as in ras.B) p (n B) com. consist. rethor

(rhetor B) urt>. (urbis litteris is in ras. В) E ex mendosissimis

exemplaribus emendabam contra legenae (legente B) deutero

(eucherio in ras. B") scolastico discipulo meo romae ad porta

capená consist (coñs B) paulini uic (uc B) sub die non martiaru

Christo adiuuante MARTIANI MIÑNEI FELICIS CAPELLAE

LIBER PRIMVS EXPLICIT (INCIPIT LIBER

SECVNDVS FELICITER add. В) in BR et eadem fere in D

cf. О. lahnius aciorum acad. Lipsiensis V p. 351 sq. || 10 bootb.

es D || 11 dracone D || 13 syrion В || 14 nisyacis В nisiacis

D ||

28 MARTIANI CAPELLAE

100 exiliendumque sibi in superam caelitumque sortem. deinde

25 G ípsi sociandum esse Cyllenio, quem licet miro semper

optarit ardore, tamen uix eum post unctionem palaestricam

recurrentem dum flores ipsa decerperet praelectis

quibusdam herbusculis conspicata. quid quod utrum sibi 5

haec nuptialis conduceret amplitudo anxia dubitabat? nam

certe mythos poeticae etiam diuersitatis delicias Milesias

historiasque mortalium postquam supera conscenderit

se penitus amissuram non cassa opinatione formidabat.

101 ítaque primo conducatne conubium atque aetherii uerticis м

pinnata rapiditas apto sibi foedere copuletur ex nuptiali

102 congruentia numero conquirit. moxque nomen suum

Cylleniique uocabulum — sed non quod ei dissonans discrepantia

nationum nec diuersi gentium ritus pro locorum

causis cultibusque finxere uerum íllud quod nascenti ab и

ipso loue siderea nuncupatione compactum ac per sola

Aegyptiorum commenta uulgatum fallax mortalium curiositas

asseuerat — in digitos calculumque distribuit. ex

quo finalem utrimque litteram sumit, quae numeri primum

perfectumque terminum claudit. dehinc íllud quod 20

in fanis omnibus soliditate cubica dominus adoratur. lit

teram quoque, quam uim mortalitatis asserere prudens

Samius aestimauit, in locum proximum sumit ac sic mille

103 ducenti decem et octo numeri refulserunt. quos per nouenariam

regulam distribuens minuensque per monades 2ь

decadibus subrogatas in tertium numerum perita re-

104 strinxit. suum quoque uocabulum per septingentos uiginti

quattuor numeros explicatum in quaternarium duxit,

qui uterque numerus congruenti ambobus ratione signa-

105 tur. nam et <ille , quod ratio principium medium finem- »

que dispensat, pro certo perfectus est, quippe lineam facit

solus et solidorum frontes incunctanter absoluit. nam

2 sociandum scripsi sociandam BR \\ 3 obtarit R || 5 herbuscolis

R H utrumne b \\ 8 consceuderet B1R || 9 ammissuram

B>R || formidat BlR || 11 pennata bR Ц 21 solyditate

R || cubica r cybica В cybi ac R I] 22 uim В uimuum R sed

cf. Heinsius in Burm. Ouid. 1 p. 254 || 25 distribuens om.BlR ||

26 restrinxit R II 32 fontes В1 II

LIBER II 29

longitudine profunditateque censentur. dehinc quod numeri

triplicatio prima ex inparibus Kúßov gignit. tres

autem symphonias quis ignorat in musicis? Numerusque

inpar maribus adtributus. omne uero tempus tribus uici-

5 bus uariatur. atque idem numerus seminarium perfecto- 26 G

rum sexti uidelicet atque noni alterna diuersitate iuncturae.

rite igitur deo adtribuitur rationis. Philologia autem 106

quod etiam ipsa doctissima est, licet femineis numeris

aestimetur, absoluta tamen ratione perficitur. nam quaio

ternarius suis partibus complet decadis ipsius potestatem

ideoque perfectus est et habetur> quadratus ut ipse Cyllenius,

cui anni tempora caeli climata mundique elementa

conueniunt. an aliud illa senis deieratio, qui ца тr|v тe- 107

ipábcc non tacuit, confitetur nisi perfectae rationis numeis

rum ? quippe intra se unum secundum triademque ipsumque

bis binum tenet, quis collationibus symphoniae peraguntur.

nam tres ad quattuor epitritus uocitatur arithmetica

ratione ac diatessaron perhibetur in musicis. item intra

eum iacent tres ad duo, quae hemiolios forma est sym-

»iphoniamque secundam, quae diapente dicitur, reddunt.

tertia symphonia diapason in melicis perhibetur diplasioque

conficitur hoc est uno duobus collato. igitur quaternarius

numerus omnes symphonias suis partibus perfectus

absoluit omniaque mela harmonicorum distributione con-

« quirit. hanc igitur discutiens numeri congruentiam perita

uirgo gratulatur. denique utrumque consociat et trias 108

quaternario sociata heptadem facit. qui numerus rationis

superae perfectio est sicut et óuaXúJv illa docet plenitudo,

an aliud fatalis temperamenti cursus siderumque circuli

so raotusque testantur intraque latebras uteri septimo mense

absoluta mortalitas? dehinc quod trias triplicata nouem

numeros facit quaternarius autem per birrXáciov gemina-

2 cybon BD || 4 adtributus est D || 12 clymmata R

clin\mata В || 13 deieratio BR dei ratio b || ma nen tetramadan

R ten tetradan В [[ 15 triadenque BR || 19 emiolos R

emiolios В Ц simphoniamque R quod amplius non notabo |[

26 deiude Л || 27 eptaden BR \\ 28 sicut et lAOMAAQN R

sicut €rb-eWÀQN В ][ ille «J || 32 AIATTAACION R ||

У

30 MARTIANI CAPELLAE

tus octo reddit. nouem uero ad octo epogdoi numeri efficiunt

iunctionem tantumque pensat in numeris quantum

symphonia diapason in melicis, quae tonon facit qui est

consonae unitatis continua modulatio. ex quo nihil est

quod discrepet aut resultet in medio consentaneaque con- 5

109 gruit iugitate. ergo praedictorum nominum numerus concinebat.

sic igitur rata inter eos sociatio copulam nuptia-

27 G lem uera ratione constrinxit, ex quo commodissimum sibi

conubium laetabunda alio mentis fluctu multiuida <concitauit.

nam nihil diffidens animo decori formae ac sub- ю

stantiae coepit formidare corporeae. quippe perferendos

llammarum caelestjum globos et ignes ardentium siderum

mortalibus adhuc artubus et macilenta gracilitate siccatis

lio non cassum tremebunda formidat. sed aduersum ilia

quoddam Abderitae senis alimma , cui multa lapillis sur- is

culisque permixtis herbarum etiam nemorumque congesserat,

praeparauit. Colchica etiam in centum uoces continuata

fiducia adamantini cacuminis inpressione signatur,

quod aduersum ignes superos et deorum confinia praeparata

decoris incuriam uenustatis etiam Iumine submoue- »

bat. denique reuibratu corpori mensis apposito irrorati

in liquoris allinebat unguentum. sed cum talia uirgo componit

, pedisequa eius Periergia> utrum a matre uirginis

missa an sua utpote eius collactea trepidatione sollicita

112 quid ageret conspicatur. quam cum disponentem prae- я

dicta rimatim ab ostio speculabunda cognosceret, aliam

eius ancillam, cui Agrypnia uocabulum est, ac quae intra

cubiculum praebebat excubias, adorta est increpare quod

paululum coniuere seruandi decoris gratia uirginem non

siuisset, cum ipsa haec cuncta si Philologia iniungeretso

113 ualeret implere. nam iam multa asserit circuisse manci-

1 reddidit R [] epocdoi В epocdoin R Ц 6 concinnebat

i?'Я || 7 copulam В cupiam R || 10 diffidens Grotius differens

BR |[ 14 cassum В casum О in cassum d \\ 16 membrormnque

concesserat BD |[ 19 quod Dresd. quid BD ||

22 alliniebat В |{ 23 pedissequa Ii || 24 collactia В ||

26 hostio i? Ц 27 agrinia RB agrimnia b II ac quae Grotius

atque BR || 29 conuenire R \\ 31 circumisse BlR |]

LIBER II 31

piaque dotalia quid sollertiae quid ornatus quid denique

indumentorum sumerent comperisse. non sibi quoque

nescitum quid sponsus ipse perageret, quid Iouis palatio

gereretur an Leucothea succenderet facem lumenque pur-

5 pureum et an Solis remigia uigilarent sonipesque Phosphori

comeretur. id genus innumera, quae curiosis perscrutationibus

aspexerat, astruebat. uerum secretum 114

cubiculi repente Phronesis mater inrupit. quam cumuirgo

conspiceret, ad eam adcurrens honorandumque pectus exie

osculans praeparatorum [poematum] consciam fecit. ue

rum illa exuuias filiae ornatusque detulerat quis induta 2$ G

deorum sociari coetibus non paueret. itaque uestem peplumque

lactis instar fulgidum dedit, quod uel ex illa berbarum

felicium lana, qua indusiari perhibent Indicae pruis

dentiae uates accolasque montis Vmbracii et quantum usus

eius telluris apportat ex candentis byssi netibus uidebatur.

dehinc appomt uertici diadema uirginale, quod maxime

median's gemmae lumine praenitebat, ex qua galeata quaedam

obtectaque uultum uirgo instar secreti Troiani peni-

20 tus incisa resplenduit. at cingulum quo pectus annecteret П5

sibi prudens mater exsoluit et ne Philologia ipsius Phro

nesis careret ornatibus eius pectori quo uerius comeretur

apponit. calceos praeterea ex papyro textili subligauit, nequid

eius membra pollueret morticinum. acerra autem

25 multo aromate grauidata eademque candenti manus uirginis

onerantur.

et iam <tunc roseo subtexere sidera peplo 116

coeperat ambrosium promens Aurora pudorem,

cum creperum lux alma micat, gemmata Dione

4 leuchoeta R || 8 fronesis R et hic et deinceps || irrupit В

9 accarrens В || 10 boematnm BR poematum p : glossam deleui

|| 13 iactis R \\ 15 Vmbracii p umbratia BR umbratii b

umbrati Grotius : uidetur Maleum montem ita significare his Plinii

VI 69 (Solin. p. 205, 16 M.) uerbis adductus 'in quo umbrae ad

septentrionem cadunt hieme aestaie in austrum per senos menses' [I

osns В j> usus add. b || 16 telloris R || 19 optectaque R Ц

nultu В || 28 ambosium В ambronum b || 29 Dione Grotius

dea ore В decore bû II

32 MARTIANI CAPELLAE

cum nitet, aurato fulget cum Phosphorus astro :

tunc candens tenero glaciatur rore pruina et

matutina greges quatiunt in pascua caulas :

languida mordaces cum puisant pectora curae

et fugit expulsus Lethaea ad litora somnus. 5

117 Ecce ante fores quidam dulcis sonus multifidis suauitatibus

cietur, quem Musarum conuenientium chorus im-

\ pendens nuptialibus sacramentis modulationis doctae tinnitibus

concinebat. nam nec tibiarum mela nec ex fidibus

sonitus nec hydraularum harmonica deerat> plenitudo, sed 10

in blandum collata cantum ac modificato fine compactum

uoci uirginum complementi spatio ratum fecere silentium.

actuncille omnis chorus canoris uocibus dulcique modulatu

praeuertit omnes organicas suauitates et cum sacrae numeris

cantilenae haec dicta funduntur 15

29 G scande caeli templa uirgo digna tanto foedere:

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

118 tunc Vrania ceteris paulum reticentibus coepit

sidereos coetus et culmina sacra polorum

nil iam coniciens numine fisa uide 20

olim disquirens nexos quid torqueat orbes,

nunc praesul causas raptibus ipsa dabis.

quae circos textura liget quae nexio claudat

ambiat et quantos orbita curua globos,

sidereos cursus quid cogat quidue retardet, 25

quis Lunam flammet uel minuat radius,

qui caelum stellet fomes et quanta reuoluat,

quae sit cura deis uel modus aspicies.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere:

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter. зо

119 tunc Calliope

semper complacitis amica Musis,

cui Magnesia poculum fluenta

1 fulget cum Hauplius et cum fit В et cum sit D et cum

fulgit Grotius || 2 gladiaturi? || 5 lethea.fi loethea D || littora

D || 10 hidraularum В || 23 quid nexio B1R1 || 26 infiammet

r || 27 j-euoluet R || 33 magnesia В pernesia R

add. in marg. I magnesia ||

LIBER II 33

et fons Gorgonei tulit caballi,

uertex Aonidum uirens corollis

cui frondet uiolas parante Cirrha:

tu uatum mela dulcibus Camenis

et scis Pindaream chelyn referre

te dictante fides sacrumque plectrum

nouit Threicium sonare carmen.

о lux nostra sacros probare cantus

<suesce atque organicis beare circis.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa posât astra Iuppiter.

ac sic Polymnia 120

tandem laboris fructus aethram fulgidam

diuumque sedes ad Iouis consortia 30 G

prouecta carpis inditoque numine

distenta dudum quae iugare rhythmica

ac disparan mixta sueta regula,

mox quid iacente quid iugata linea

trigonus recuruet circulusque torqueat,

melos probare ac tonos et crusmata

artesque cunetas^ solita, quaeque caelitum

possunt parare mentem ad alta culmina.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

tunc Melpomene 121

sueta cothurnatos scenis depromere cantus

soccumque ferre comicum

et reboare tua tulimus quae carmina cura

melo fauente rhythmico :

nunc tibi uirgo cano spes atque adsertio nostri

tenore uersa carminis.

2 caualli r || coraullis br || 3 cirra BR || 5 caelyn В

cahelyn b || 7 nouit Orotius mouit BR || 14 ad scripsi ac

BD || 16 distenta scripsi cruenta BD || rithmica BD II

17 disparan scripsi dispari BD || 22 mente В || acta R ||

25 melphomene BlR || 26 coturnatos BR \\ 29 rythmico В

rithmico R |]

MAETIAJiUS CAPELLA. ¿>

34 MARTIANI CAPELLAE

nam thalamum redimire iuuat, tu serta probato

luis placere ritibus.

digna maritali semper uidearis Olympo

decentiorque caelitum.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

122 ac sic Clio

tu quae rhetorico clangere syrmate

atque reum rabido absoluere pectore,

quae nunc sensa ligans horrida nexibus

soritas cumuli accessibus aggerans,

nunc quid grammatica stringere regula,

quid fandi ambiguis conterat ordinem

sollers docticanis ludere sensibus:

nunc stellata poli conspice limina

et candore sacro aetheris utere:

31 G quem uero pretium est uoscere lumine.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

123 mox Erato

caput artibus inclita uirgo

cui panditur < aula Tonantis,

merito tibi subditus orbis

rationibus ante repertus:

sacra fulgura cur rutilescant,

fragor intonet unde resultans,

quid agat per aperta madores

modo nubibus imbrificatis,

quid euntibus agmine nimbis

reuocet nitidissima uerna,

********

rotet omnia circulus anni>

properantia claudere saecla.

8 rethorico R [] 9 rapido В || 12 nunc b num BR || 14 do

ctieanie sollers BR Iransposuit Grotius || 24 subditur D

25 fulgora Bl || 27 madorem B1D ][ 28 ymbrificatis D

31 uersiculum intercidisse uideri indicaui II

LIBER II 35

quod habent rationis operta

canimus tibi cognita soli,

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra luppiter.

ac tunc Terpsichore 124

laetor : honoris mentis conspicis astra uirgo :

hoc tibi sollers peperit ingenium labosque,

ista peritis tribuit cura uigil lucernis.

perdia pernoxque sacris namque operata chartis

quidquid agentes Stoici praescia dant futuris

semper anhelis docilis fomitibus tulisti.

nam Sabaeorum rapidis quid uapor edat aris,

fumida quid turicremis aura paret fauillis

omina uel certa ferant uocibus auguratis

intrepidis nec dubitans fatibus anteuortis.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra luppiter. 32 G

debinc Euterpe 125

uirgo perite

praeuia sortis,

quae potuisti

• scandere caelum

sacraque castis

dogmata ferre,

noscere semet

quis ualuere,

quisque uidentes

lumine claro

numina fati

et geniorum

cernere uultus

1 quod scripsi quid BR \\ opeta BlR ][ 5 terpsicore В

repsicore R || 6 astra uirgo conspicis BR transposuit Grotius ||

9 operata Grotius onerata RB honerata b || carthis R ]| 10 Stoici

Grotius id casi R stoasi В (sed in ras.) et Rm |[ 19 perite

Dredensis peritae BR || 27 quisque Grotii codex quique BR ||

29 numine BlR ||

3*

36 MARTIANI CAPELLAE

quaeque Platonis

Pythagoraeque

esse dedisti

sidera mentes,

tuque caducis

mortalibusque

nube remota

cernere iusti

ilumina caeli:

<iure senatum

scande Tonantis,

quam decet unam

Mercuriali

foedere iungi.

scande caeli templa uirgo digna tanto foedere.

te socer subire celsa poscit astra Iuppiter.

126 deinde Thalia

beata uirgo, tantis

quae siderum choreis

thalamum capis iugalem

ac sic fauente mundo

nurus adderis Tonanti: 9

ah cuius esse diui

tibi contigit maritam :

eius meante pinna

qui solus astra mundi

praeteruolans perrexit .

rapidis uigil procellis,

qui cum superna tranat

freta, Tartarum> recurrit,

qui solus ante currum

et candidos iugales

alti potens parentis

fnemorem ciere uirgam,

qui fata succidentis

2 phytagoraeque В || 17 talia BD \\ 23 ah Lucianus Muel

ler ac BD at b || 25 penna bD || 27 perexit BD \\ 35 facta R ||

LIBER II 37

reparat libens Osiris, 33 g

sationibus grauari

genitalibus repertis

quem scit pater deorum,

s cui lacteam papillam

gaudens dedit nouerca,

cuius uigente uirga

dirum stupet uenenum,

cui uirus omne fanti

и orbem facit gemellum.

est doctus ille diuum

sed doctior puella.

nunc nunc beantur artes

quas sic sacratis ambo,

15 ut dent meare caelo

reserent caducis astrà

ac lucidam usque ad aethram

pia subuolare uota.

per uos uigil decensque

20 voОc mentis ima complet,

per uos probata lingua

fert glorias per aeuum:

uos disciplinas omnes

ac nos sacrate Musas.

25 Dum haec igitur Musae nunc solicanae nunc conci- 127

nentes interserunt uicissimque mela dulcia geminantur,

ecce quaedam matronae sobrio decore laudables nec cоnquisitis

figmentis circa faciem uultuosae uerum simplici

quadam comitate praenitentes in penates uirginis thalas0

mumque conueniunt. quarum una intenta circumspectione

cautissima et omnia rerum uigili distinctione

discriminans dicebatur Prudentia uocitari. huius germana 128

sua cunctis attribuens, nullumque eo quo non merebatur

adficiens Iustitiae ferebatur sortita uocabulum. uerum 129

1 reparat Hauptius separat BR || 9 fanti R sed n punctuatum

|| 10 uersiculus nondum emendatus est || 20 nus BR nys г Ц

28 uerum p rerum BR Ц

38 MARTIANI CAPELLAE

tertia contemptis muneribus atque abstinentia praedi

130 canda ex morum temperantia nomen acceperat. quae

supererat fortissima ac tolerandis omnibus aduersis sem

per infracta subeundis etiam laboribus robore quoque

corporis praeparata, Virium uocabulum possidebat. hae 0

34 G in amplexum eius osculumquedeferuntur atque eam<cum

intra cubiculum conspicerent per omnia trepidantem et

uelut lucifugam haesitationibus torpentem pectus eius

faciemque tractantes in conspectum omnium et publicam

131 uenire faciem compulerunt. post has ingressa quaedamи

grauis crinitaque femina et ex eo quod per ipsam Iuppiter

ascensum cunctis in supera tribuerit admodum glo

riosa. quam cum uirgo conspiceret ad eam omni studio

affectuque cucurrit, quippe quadam fiducia compertorum

ipsa eidem scandendum caelum fuerat augurata et nuncи

ad eam in nuptias corrogandam ab ipso transmissa Maiu-

132 gena. praeterea tres puellae uultu decoreque parili ac

nenustate luculentae sertis religatae in uicem manus rosarumque

spiculis redimitae ad uirginem conuenere. quarum

una deosculata Philologiae frontem illic ubi pubera 20

ciliorum discriminat glabella medietas, alia os eius, tertia

pectus apprehendit, uidelicet> prima ut ' laetos oculis adflaret

honores ', secunda gratiam linguae inspirabat, animo

tertia comitatem. quippe illae Charites dicebantur et

quicquid apprehenderant uenustabant. quae quidem uir- 25

ginem postquam lumine repleuere, Musis admixtae etiam

gesticulatio.nes consonas atque hymeneia dedere tripudia.

133 sed ecce magno tympani crepitu crotalorumque tinnitu

uniuersa dissultant eo usque ut Musarum cantus ali

quanto bombis tympani obtusior redderetur et cum so- з0

nitu introfertur lectica interstincta sideribus, cui ritu

mystico crepitus praecinebant, qua mos fuerat nubentes

134 deas in caelestis thalami perueuire consortia. ante hanc

5 hae add. Hugianus || 9 conspectu D || 10 fatiem D II

14 fidutia D || 16 nubtias В || ' 19 spiculis Koppius speculis

BD || 20 deosculata est D || 22 apprendit Bl || 24 terciad Ц

cantes BR Ц 25 apprenderant Bl \\ 26 ammixtae В ammixte

R U 27 hymeneia R || 32 mistico R ||

LIBER II 39

quaedam augustioris uultus femina ac sacro lumine

aetherioque resplendens uenerabili antistitio praeminebat,

quam cum omnes qui adfuere conspicerent , reveriti

inclitam maiestatem ut deorum omnium mundique custosidem.

huic Athanasiae nomen fuit. 'et heus' inquit 'uirgo,

praecepit deorum pater hac regali lectica in caeli palatia

subueharis, quam quidem nulli fas adtrectare terrigenae 35 G

et nec tibi quidem ipsi ante nostrum poculum licet.' et 135

cum dicto leniter dextra cordis eius pulsum pectusque

i0 pertractat ac nescio qua intima plenitudine distentum

magno cum turgore respiciens 'nihaec' inquit 'quibus

plenum pectus geris coactissima egestione euomueris forasque

diffuderis, immortalitatis sedem nulla tenus optinebis.'

at illa omni nisu magnaque ui quicquid intra

is pectus semper senserat euomebat. tunc uero illa nausea ш

ac uomitio laborata in omnigenum copias conuertitur litterarum.

cernere erat qui libri quantaque uolumina quoi

linguarum opera ex ore uirginis diffluebant. alia ex papyro

quae cedro perlita fuerat uidebantur, alii carbasinis

» uoluminibus impli-<cati libri, ex ouillis multi quoque tergoribus

rari uero in philyrae cortice subnotati. erantque 137

quidam sacra nigredine colorati, quorum litterae animantum

credebantur effigies quasque librorum notas Athanasia

conspiciens quibusdam eminentibus saxis iussit

25 ascribi atque intra specum per Aegyptiorum adyta collocari

eademque saxa stelas appellans deorum stemmata

praecepit continere. sed dum talia uirgo undanter euo- 138

meret puellae quam plures , quarum Artes aliae, alterae

dictae sunt Disciplinae, subinde quae ex ore uirgo effude-

з0 rat colligebant, in suum una quaeque illarum necessarium

usum facultatemque corripiens. ipsae etiam Musae prae

2 aethereoque p athereque BR || antestitio R Ц ad praeminebat

add. I nite b \\ 5 atanasiae BR || 7 subuearis R || adtrectari

В || 8 et scripsi sed BR || ipsi scripsi si BR Ц 12 euo

mueris scripsi uomueris BR || 13 obtinebis R || 15 semper

(ut uidetur) ante senserat erasum in В || nausia B4i || 17 quod

BlR || 19 fuerant В || 21 phyllyrae В philirae D || 22 animalium

b \\ 23 atanasia BD et ita saepius [] 25 egyptiorum.

adita D II 26 stellas D II

40 MARTIANI CAPELLAE

sertim Vrania Calliopeque innumera gremio congessere

uolumina. in aliis quippe distinctae ad tonum ac deductae

paginae in aliis circuli lineaeque hemisphaeriaque

cum trigonis et quadratis multiangulaeque formae protheorematum

uel elementorum diuersitate formatae. de- ь

hinc pictura animalium membra multigenum in imam

speciem complicabat. erant etiam libri, qui sonorum

mela signaque numerorum et cantandi quaedam opera

139 praeferebant. postquam igitur illam> bibliothecalem copiam

nixa imitus uirgo diffudit, exhausto pallore confecta ю

36 G Athanasiae opem, quae tanti laboris conscia fuerat, postulauit.

tum illa 'ut refectior caelum sublimisque conscen-

140 das, hoc tibi accipe sorbillandum.' ac tunc matri Apotheosi,

quae cum illa forte conuenerat et iam pridem li

bros, qui ex Philologiae ore defluxerant, manu contingensis

ac dinumerans consecrabat, auferens quandam globosam

animatamque rotunditatem sumit ac uirgini porrigit hauriendam.

uerum ipsa species oui interioris crocino circumlita

exterius rutilabat ac dehinc perlucida inanitate

albidoque humore interiore tamen medio solidior appa- a>

rebat. quam cum Philologia susciperet, quoniam post

tanti laboris adflictationes aestusque mentis plurimum

sitiebat, reseratis eius rotunditatis arcanis postquam rem

dulcissimam comperit totam incunctanter exhausit

continuoque nouo solidantur membra uigore »

et gracilenta perit macies uis terrea cedit

aetheriumque uenit sine mortis legibus aeuum.

141 uerum diua cum inmortalitatis eam poculum cerneret

ebibisse quo e terris illam caelum pergere inmortalemque

lactam uelut aenigmate redimiculi perdoceret, ex herba so

quadam rurestri, cui deiCujov uocabulum est, uirginem

coronauit praecipiens omnia, quae adhuc mortalis aduersum

uim superam in praesidium coaptarat, expellere!,

8 numerum D |[ 10 nixi R || imitus Pontanus imitatus BR

undanter Grotius animitus Susius || 11 cohstia R || 13 sorbilandum

BlR || 20 nmore R || 22 adflictiones br \\ 23 siciebat

R [] 31 A€IZQC BR corr.p || 33 cooptarat В

LIBER II 41

quippe caducae mortalisque substantiae istaec esse [mi

nima] memorabat.. quae quidem omnia eidem mater abstraxit,

postquam <eam mundana transcendisse studia recognouit.

tunc Philologia ex aroniate praeparato acerra- 142

5 que propria Athanasiae primitus supplicauit matrique eius

gratiam multa litatione persoluit, quod nec Vedium cum

uxore conspexerit sicut suadebat Etruria, nec Eumenidas

et Chaldaea miracula formidarit , nec igne usserit nec

lympha subluerit nec animae simulacrum Syri cuiusdam

i0 dogmate uerberarit nec Phasi senis ritu Charontis manibus

inuolutam immortalitatem mortis auspicio consecrarit.

interea conscendere iussa lecticam, quae in suggestu H3

maximo qùoniam uidebatur, difficile admodum sibi ne 37 G

dicam impossibile deputabat. in quam rem consequeni5

ter implendam alumnum suum dilectum prae ceteris conuocauit,

quo innixa omnem difficultatem superae consessionis

euicit, uerunridem,> qui Labor ab eadem uocabatur,

non solum in lecticae culmen eam sustulit uerum caelum

cum domina impiger permeauit. quippe consociato sibi 144

20 quodam puero renidenti , qui nec uoluptariae Veneris

(Hins erat et tamen Amor a sapientibus ferebatur, a fronte

lecticam subuebere memorantur. nam postica Epimelia 145

et Agrypnia dilecta uirginis sustulere mancipia. sic enim

Atbanasia praeceperat ut uterque sexus cum Philologia

» caelum posset ascendere. praecedit ilico conscendentem

Musarum concinentium pompa et praedictarum comitum

uenerabilis multitudo. Periergia uero alus comitata pe- 146

disequis dotalibusque mancipas curiose uniuersa perscrutans

atque interrogans sequebatur. uerum ad cul-

з0 mina arcis aeriae comitatus ille cum uirgine propinquabat.

et ecce aduenire subito deorum Pronuba nuntiatur, 147—

ante quam Concordia Fides Pudicitiaque praecurrunt.

nam Cupido corporeae uoluptatis illex licet eam semper 148

1 mortalitatisque R Ц iete R Ц glossam deleui: minimanima

nuт Grotii codex re uera habuerit iure dubiíes || 8 ad pro et В ||

caldea D chaldea В || formidauit BD || 9 limpha D || 10 charantis

D || 11 consecrauit B1D \\ 22 morantur BlR (moliunturp)

|| pymelia В \\

42 MARTIANI CAPELLAE

anteuolet, Philologiae occursibus non ausus est interesse.

149 at ubi in conspectum nubentis diua peruenit atque ut mos

uirginis erat litauit aromatis, deam talibus deprecatur

' Inno pulchra licet aliud nomen tibi consortium caeleste

tribuerit et nos a iuuando Iunonem unde et Iouem dici- s

mus nominemus, siue te Lucinam quod lucem nascentibus

tribuas ac Lucetiam conuenit nuncupare, nam Fluoniam

Februalemque ac Februam mihi poscere non necesse est,

cum nihil contagionis corporeae sexu intemerata pertulerim,

Iterducam et Domiducam Unxiam Cinxiam mortales ю

puellae debent in nuptias conuocare ut earum et itinera

33 G protegas et in optatas domos ducas et cum postes un

guent faustum omen adfligas et cingulum ponentes in thalamis

non relinquas, Opigenam te quas uel in partus dis

crimine uel in bello protexeris, precabuntur, Populonam и

plebes, Curitim debent memorare bellantes, hic ego te Heram

potius ab aëris regno nuncupatam uoco: da nosse

poscenti quid haec aeria latitudo atque atomis perlucentes

concurrentibus campi animantum gerant quidue hic dicatur

numinum subuolare. non enim de humilitate aëris 20

illius quaero, qui uolucribus permeatur quem Olympi

montis cacumen excedit qui uix decem stadiorum altitudine

sublimatur, sed elata disquiro et iam fas puto quicquid

тгepi bcuuóvujv lectitans intellexeram conspicari.'

150 hic Iuno conscendentis precibus non repugnans eam se- и

cum in arces ducit aerias atque exhinc multarum diuersitates

edocet potestatum. "illi' inquit 'quos ignitae substantiae

flammantisque suspicimus, ab ipso aetheris

sphaeraeque superioris ambitu usque solarem circulum

demeantes ipsi dicuntur di et caelites alias perhibentur so

causarumque latentium arcana componunt. sunt enim

3 deprecatur b depraecantur R deprecantur В || 5 tribueret

Л || 7 fluuoniam BR corr. Grotius || 10 cinetiam R et deleta

о В || 14 soticenam BR || quas uelint partus R || 15 poplonam

RBl \\ 16 Horam Grotius aeram В aeriam b eram ЛЦ

18 athomis Db j| perlaceutesö [I 23 at BlD || 24 eubтщшУЮc D

CYAAIMONIAC В corr. Grotius Ц conspiran ö | 28 aethere В

aetheris bD ||

LIBER II 43

pudores nec admodum eos mortalium curarum uota sol

licitant cnraGeîcque perhibentur. illic Iouem regnare certissimum

est. at intra Solis meatum usque lunarem glo- Ш

bum secundae beatitatis numina supparisque potentiae,>

5 per quae tamen uaticinia somniaque ac prodigia componuntur.

haec aruspicio exta fissiculant admonentia quaedam

uocesque transmittunt auguratisque locuntur ominibus.

plerumque enim quaerentes admonent uel sideris

cursu uel fulminis iaculo uel ostentarla nouitate. sed 152

•0quoniam uni cuique superiorum deorum singuli quique

deseruiunt, ex illorum arbitrio istorumque comitatu et ge

neralis omnium praesul et specialis singulis mortalibus

Genius admouetur, quem etiam Praestitem quod praesit

gerundis omnibus uocauerunt: nam et populi Genio cum

i5 generalis poscitur supplicatur et unus quisque gubernalori

proprio dependit obsequium. ideoque dicitur Genius, го G

quoniam cum quis hominum genitus fuerit, mox eidem

copulatur. hic tutelator fidissimusque germanas animos

omnium mentesque custodit. et quoniam cogita tionum 153

г0 arcana superae annuntiat potestati, etiam Ángelus poterit

nuncupari. hos omnes Graeci baiuovac dicunt corô тoö 154

barjuovac eïvai, Latini Medioximos uocitarunt. qui quidem

omnes minus lucidae splendentisque naturae quam

Uli caelestes sic ut conspicis approbantur. nec tamen ita

25 sunt corpulenti ut hominum capiantur obtutu. hic igitur 155

Lares hic post membrorum nexum degunt animae pu

dores , quae plerumque si meritorum excellentia subliraantur

etiam circulum solis ac flammatitia saepta transiliunt.

dehinc a lunari circulo usque in ter ram quicquid 156

30interpatet interstitii proprii partitione discernitur et ab

orbe lunari interfusa medietas disparatur. sed superior

portio eos sic ut conspicis claudit quos r|ui0éouc dicunt

2 ATTA,e-eCque BD || 3 intra Vule. infra BD || 6 fessiculant

BR fisiculant b || ammonentia BR || 7 omnibus B1R fl

8 ammonent i?Л || 10 deorum superiorum Л || 13 ammouetur

BR |I 21 demonas В daemonas R || apotu BR || 22 de*meny

(y corr. ex u) S daemenn R daeomenu r |I latine B1R ||

27 sublimantur scripsi subuehantur R subueantur В |l

44 MARTIANI CAPELLAE

quosque Latine Semones aut Semideos conuenit memorare.

hi animas caelestes gerunt sacrasque mentes atque

. sub huma-<na effigie in totius mundi commoda procrean-

157 tur, qui quidem plerumque sui miraculo fidem fecere cae-

Iestium, ut in ortu Herculis geminatae noctis obsequium »

serpentesque idem paruus oblidens uim numinis approbauit,

Tages sulcis emicuit et ritum statim gentisfsypnumque

monstrauit, Hammon apparuit cum cornibus arietinis

et uestimento lanitio ac sitientibus undam fontis exhibait.

158 quid loquar eos qui primi mortalibus usum rerum maiora- ю

que commoda praestiterunt? ut uitem Dionysus apud

Thebas, Osiris apud Aegyptios haustum uini usumque

comperiens, frumentum Isis in Aegypto.Triptolemus apud

Atticos docuere. eademque Isis Uni usum sementemque

monstrauit. comminuendae frugis farrisque fragmenta is

40 G Pilumno assignat Italia. ascribit Asclepio Graecia medici-

159 nam. alii quoque huius generis homines in diuinandP>

usum et praescientiam procreati ut Carmentis in Arcadia

ab effuso per uaticinia carmine memorata, Sibylla uel

Erythrea quaeque Cumaea est uel Phrygia : quas non de- »

cem ut asserunt sed duas fuisse non nescis id est Herophilam

Troianam Marmensi filiam et Symmachiam Hippotensis

filiam, quae Erythra progenita etiam Cumis est

uaticinata. ex hac diuinandi possibilitate Amphiaraus

160 Mopsusque celebrati. a medietate uero aëris usque in 25

montium terraeque confinia Hemithei Heroesque uersantur,

qui ex eo quod heram terram ueteres dixerunt Heroes

nuncupati. ibique Manes id est corpori humano praesu-

161 les attributi, qui parentum seminibus manauerunt. deni-

1 sermones R || 7 sypnumque D sipnumque В ai exitum

add. b haruspicinamque Grotius inspiciumque Barthius \\

9 uestimentum BD corr. p || 11 dyonisius В dionisius D corr.

Munckerus || 12 osyris BD H 16 assignat çod. Vossianus

(Arntzenii misc. p. 211) signat BD \\ 18 arenadla В || 19 ecfuso

Л || sybilla В syllaba R || 20 erytrea BR || cymea BR \\

frygia В frigia R || 21 herophylam В therophylam b therophilam

R \\ simachiam В simmachiam R || ypotensis В \\

23 erytra BR || 26 emithei В \\ herohesque BR || 27 eram

ВlR || edixere B*R || herohes В || 29 parentium BlR |I

LIBER II 45

que haec omnis aëris a luna diffusio sub Plutonis potestate

consistit, qui etiam Summanus dicitur quasi summus

Manium. hic Luna, quae huic aëri praeest, Proser

pina memoratur. uerum illi Manes quoniam corporibus 162

sillo tempore tribuuntur quo fit prima conceptio, etiam

post uitam isdem corporibus delectantur atque cum his ma

neóles appellati Lemures. qui si uitae prioris adiuti fuerint

honestate in Lares domorum urbiumque uertuntur.

si autem deprauantur ex corpore Laruae perhibentur ac 163

is Maniae. Manes igitur hic tam boni quam truces sunt constituti,

quos àтабоuc et какоuc baipovac memorat Graia

discretio. in his etiam locis Summanes eorumque prae- 164

stites Mana atque Mantuona, di etiam quos Aqüilos dicunt,

item Fura Furinaque et mater Mania Intemperiaeque et

15 alii thripes diuorum degunt. circa ipsum uero terrae 165

circulum aer ex calore supero atque exhalatu madoreque

infero turbidatus egredientes corporibus animas quodam

fluenti aestu collidens non facile patitur euolare. hincque 166

tractum Pyriphlegethonta sollertia poeticae adumbrationis

* allusit atque in eo perenni strepitu uolutata colliditur aniniarum,

quas Vedius adiudicarit, impietas [id est <Tluton] и G

quem etiam Ditem Veiouemque dixere. ipsam quoque 167

terrain qua hominibus inuia est referciunt longaeuorum

chori, qui habitant siluas nemora lucos lacus fontes ac

i5 fluuios appellanturque Panes Fauni Fontes Satyri Siluani

Nymphae Fatui Fatuaeque uel Fantuae uel etiam Fanae

a quibus fana dicta quod soleant diuinare. hi omnes post

prolixum aeuum moriuntur ut homines sed tamen et praesciendi

et incursandi et nocendi habent praesentissimam

» potestatem. inter priores igitur Genios tua adhuc mor- 163

talis uirginis diua consistet. nam eccam tibi aetheria Iuno

2 submanus Л ]| 3 manunm BlRl || 5 conceptio b concetio

В concestio R congestio r || 6 hisdemi? || 9 larbae R |J

11 agathos et cacos demonas (daemonas R) BR || 14 furinnaqae

BR furonaque 6 || 15 thripes Grotius triptes BR l| 16 exalata

BR Ц 19 pyrphlegethonta BR || 20 perhenni В || 21 id est

Platon deleuit Grotius ¡| 22 **ioue.mque D || 25 syluani BD ||

26 nymfae В nimphae Ъ || 27 hii В || 31 eccum В |[

46 MARTIANI CAPELLAE

seu Vesta est, ut iam immortali diuaeque praecipit dicens

' iam sede in concilio Iouis dilecta ' demumque de acerra

169 uirginis partem sumit. tunc portitores diuae correpta

lectica magno eam molimine subuexere. sed postquam

centum uiginti sex milia stadiorum aeria subuecti leuitate) 5

conscenderant ac tonum primum ex phthongis compleuere

caelestibus, lunarem ingressa circulum uirgo diuae congruis

nidoribus supplicando de proximo conspicatur globosum

quoddam tenerumque corpus e superni roris leui

tate compactum instar speculi praenitentis adiaculati ful- ю

170 goris radios reuibrare. in eo sistra Niliaca Eleusinaque

lampas arcusque Dictynnae tympanaque Cybeleia uidebantur.

triformis etiam discolorque uertigo terribili quadam

maiestate rutilabat. quae licet cornigera et aspera

crederetur, aggestionibus opportune tamen et felem etu

ceruam et conuersiones bis binas uultibus praeferebat.

171 exhinc medio quam ad lunam conscenderat , ad Cyllenii

circulum uenit. quo hemitonio permeato multiplex ei utpole

nubenti dominae ministrorum populus laetabundus

172 occurrit. inter quos splendentis formae babitusque femina -.

ac promptae ubertatis ornatibus opulenta uirgine salutata

usque in eius osculum confisa peruenit. sed mirabatur

illa obsequentium multitudo , quae sic ut Syrus quidam

42 G astruit in numero duorum milium fuerat constituta , quod

femina, quam Etrusci dicebant ipsi deo nuptam fuisse Cyl- a

lenio, nulla prorsus inuidia titillata uirginem complexa

173 constrinxerat. haec autem Facundia , nam hoc illi uocabulum,

in Philologiae penatibus se ortan> educatamque

memorabat nec indignum esse quod sibi alumna praelata

est quae et sibi semper ornatum et pabulum multis prae- »

174 buerit disciplinis. uenit etiam quaedam decens ac pudicissima

puellarum , quae praesul domus custosque Cylleniae,

uerum Themis aut Astraea aut Erigone dicebatur:

1 praecipit b praecepit BD || 2 in от. BlD || dilecta Hugianus

directa i?Z> || 6 pthongis В phtongis /Í || 8 supplicanda

BlR II 10 cumpactum R || 12 dictinnae/i || cybeleiЯ j] 14 aspe

ra bR sparica ut uidetur В || 15 oportuna BR || 17 chyllenii R Ц

18 quod J?W И 21 uirgini BlR || 33 astrea Rb astra В ||

LIBER II 47

spicas manu caelatumque ex hebeno pinacem argumentis

taiibus adferebat. erat in medio auis Aegyptia, quae Ibis 175

memoratur ab incolis. sed cum petaso uertex atque os 176

pulcherrimum uidebatur, quod quidem serpentis gemini

5 lambebat implexio. subter quaedam praenitens uirga,

cuius caput ^auratum, media glauca, piceus finis extabat.

sub dextra testudo minitansque nepa, a laeua capra. sed 177

dilofon alitem, quae sit oscinum mitior, in certaminis

temptamenta pulsabat. ipsa uero Ibis praenotatum gerit 178

и nomen mensis cuiusdam Memphitici. hanc tabellam cum 179

ingestam sibi cognosceret uirgo uenerata licet spotisi

cognosceret argumentum tamen non ausa est sine supplicatione

transire. tum etiam candidior Atlantidum Iouis 180

congressu pignerisque culmine prouecta superuenit, quae

15 quidem nec in nurus officio sine bilance libra apparere dignata

est. quam uirgo uenerata quoniam satis sociam filio

recognouit duabus cum lucrorum potente dicatis coepit

honorare pecudibus. binc festinatur ascensus et usque in 181

Veneris circulum hemitonio transuolatur ipsaque Venere,

» quae nuptiis adlubescebat,> quantum decebat orata hoc in

ea perhibetur intuita quod admodum pulchra tamen antias

draconibus circumflexa crebroque capillitio uulsa ambifarium

genitalis secum congressos mitificat. mox studium 182

in solarem laborare circum, quippe sescuplo fatigabat л

« ascensum, qui tonos ac dimidius habebatur. ibi quandam 43 в

nanirn totius naturae cursibus diuersa cupiditate mode- 18s

rantem cunctaque flammarum congestione plenissimam

beatis circumactam mercibus conspicatur. cui nautae

septem , germani tamen suique consimiles , praesidebant.

з0 in prora felis forma depicta, leonis in arbore, crocodili in

1 caelatamquè BR || 7 a eras. in В || capra В caprea b \\

13 tune D I| athlantidum D Ц 15 ne * В || 15 bilance uulgo

blance BD || 20 honorata г || 21 anthias BR || 22 ambifarium

genitalis scrípsi (cf. Seruius ad Aen. II 632 'secundum eos gui

dicunt utriusque sexus partieipationem habere numina') ambifarinmque

nital* В ambifariumque nital R || congressos scrípsi

vongresaa BR \\ 25 tonus b || 26 nauem.S'Л || 30 felis тагу.

ed. Lugdun. 1538 felix BR || crocodilli BR ||

48 MAßTIANI CAPELLAE

184 extimo uidebatur. in eadem uero rate fons quidam Iucis

aetheriae arcanisque fluorjbus manans in totius mundi

lumina fundebatur. quo uiso Philologia consurgens totaque

ueneratione supplicans ac paululum coniuens oculis

deum talibus deprecatur

185 ignoti uis celsa patris uel prima propago,

fomes sensificus, mentis fons, lucis origo, '

regnum naturae, decus atque assertio diuum,

mundanusque oculus, fulgor splendentis Olympi,

ultramundanum fas est cui cernere patrem i

et magnum spectare deum, cui circulus aethrae

paret et inmensis moderaris raptibus orbis :

186 nam medium tu curris iter dans solus amicam

temperiem superis conpellens atque coercens

sidera sacra deum cum legem cursibus addis, l

187 hinc est quod quarto ius est decurrere circo,

ut perfecta tibi numerus ratione probetur :

nonne a principio geminum tu das tetrachordon?

188 Solem te Latium uocitat quod solus honore

post patrem sis lucis apex radiisque sacratum *

<bis senis perhibent caput aurea lumina ferre,

quod totidem menses totidem quod confieis horas.

18Э quattuor al¡pedes dicunt te flectere habenis

quod solus domites quam dant elementa quadrigam.

190 nam tenebras prohibens retegis quod caerula luce, -

hinc Phoebum perhibent prodentem occulta futuri,

191 uel quia dissoluis nocturna admissa, Iseum

te Serapin Nilus Memphis ueneratur Osirim

dissona sacra Mithram Ditemque ferumque Typhonem,

192 Attis pulcher item, curui et puer almus aratri, '

Ammon et arentis Libyes ac Byblius Adon.

sic uario cunctus te nomine conuocat orbis.>

4 plicans BlRl || conibens BlR || 12 orbes i Ц 18 a Orotius

ac BR || tetracordon BR tetracordum 6 || 25 luce Минске

rus ad Fulgentium p.43 lucet BD II 27 amissa BD I ad adi.b

legitur et admissa Dm || isaeum BD Lyaeum Grotius

28 osyrim D \\ 29 mitram BD || forumque BD corr. p

31 Hbi*es5 libiesi) II biblius D II

LIBER II 49

.'

salue uera deum faciеs uultusque paterne

octo et sescentis numeris, cui littera Irina 44 6

conformat sacrum mentis cognomen et omen.

da pater aetherios mentem conscendere coetus

5 astrigerumque sacro sub nomine noscere coelum.

his auditis deorum sedes hissa est permeare. uerum hemi- 194

tonio subleuatam Pyrois circulus immoratur, in quo Iouis

fuerat maximus filiorum. ex quo circulo uisus Pyriphle- 195

gethon amnis ad infera demeare. quo transgresse, neque 196

iu enim labor fuerat hemitonii interiecta transcurrere, in

Iouialis sideris peruenere fulgores, cuius circulus Phrygio

phthongo personabat. illic sidus erat temperamenti uiuifici

ac salubris effulgentia blandisque uibratum candoribus.

cuius quidem lucis natura ex calidis umidisque commixtioi5

nibus candens quadam prosperitatis tranquillitate rutilabat.

uerum ibi sidus louis, nam ipse lotius mundi

membra conlustrans ad deorum dicebatur imperium et

senatum caelitem commeasse. hunc etiam praetergressa 197

circum ac parili interiectione sublimis deorum rigidissi-

20 mum creatorem in algido baerentem pruinisque niualibus

conspicata : uerum idem quem circumire nitebatur orbis

melo Dorio tinniebat. sed ipsi praesuli nunc draconis

faciès nunc rictus leonis nunc cristae cum aprugnis denlibus

uidebantur totoque exitialis saeuiebat horrore, cui

a tamen potestas pro circi granditate maior ac praelata ce

teris habebatur. denique harpis bombisque perterrita tam

intoleranda congressione uirgo diffugit. inde maximis 193

conatibus sescuplo itinere euehuntur. nam tono ac dimidio

ad ipsius caelestis sphaerae globum ac laqueatum stellis

30 ambitum peruenitur. sicque sex tonorum conscensionibus 199

stadiorum defecta lassitudine fatigati cum diapason sym-

2 sexcentis Bl || 4mentem scripsi mentes BR Ц 11 Phry

gio phthongo Koppius »pthongio В tpongis R empthongio

Rm || 12 uibrata BR corr. Bas. cod.''\\ 2Ï idemque B1R \\

orbes R || 23 aprunis BR aprinis br \\ 26 arpis BR corr. Kop

pius || bombisque b pumisque ul uidetur В bomisque R [I

27 congressio R |l 28 itineris BlRl \\ 29 caelitis BR corr. b ||

30 peruehitur R || .

MABTIANUS CAPELLA 4

50 MARTIANI CAPELLAE

phoniam quicquid emensi erant aduerterent consonare

perfectione absolutae modulations post labores maximos

200 recreati paululum conquierunt. ipsa quoque Philologia

45 в lectica<desiliens cum inmensos Iuminis campos aetheriaeque

tranquillitatis uerna conspiceret ac nunc tot diuersi- s

tates cerneret formasque decanorum tunc octoginta quattuor

liturgos caelo miraretur adstare uideretque praeterea

fulgentes crebrorum siderum globos et circulorum alterna

201 illigatione texturas, ipsam uero, quae ambitum coercet

ultimum , sphaeram miris raptibus incitatam polosque et ю

axem ex caeli summitate uibratum profundam transmeare

terram atque ab ipso totam caeli molem machi-

202 namque torqueri , tanti operis tantaeque rationis patrem

deumque non nesciens ab ipsa etiam deorum notitia

secessisse quoniam extramundanas latitudines eumis

transscendisse cognouerat , empyrio quodam intellectualique

mundo gaudentem iuxta ipsum extimi ambi

tus murum annixa genibus ac tota mentis acie coar-

203 tata diu silentio deprecatur ueterumque ritu uocabula)

quaedam uoce mentis inclamans secundum dissonas na-*0

tiones numeris uaria sono ignota iugatis alternatisque

litteris inspirata, ueneraturque uerbis intellectualis mundi

praesules deos eorumque ministros sensibilis sphaerae

potestatibus uenerandos uniuersumque totum infinibilis

204 patris profunditate coercitum poscitque quosdam tres deos s

205 aliosque diei noctisque septimo radiatos. quandam etiam

fontanam uirginem deprecatur, secundum Platonis quoque

206 mysteria йпа£ kcù ble èmKoivа potest ates. his diutissime

florem ignis atque illam existentem ex non existentibus

ueritatem toto pectore deprecata tum uisa se cer- »

207 nere apotheosin sacraque meruisse. quippe quidam can

dores lactei fluminis tractu stellis efflammantibus deflue-

208 bant, laetabunda igitur gratesque testata iter in Galaxium

2 quippe í || 7 lyturgos В || 11 sumitate BD ][ 14 ne

sciens Grotius sciens BD || 15 latitudines Hugianus beatitudines

BD || 16 enpyrioi? [] 19 diui?; ex euanidis litteris dm corr.

in D Jl 28 ATTAXkAIAIC - €niKHINA in ras. В AATTAZ€TAIC€

TT€XINA R || 33 gratesque BW ][ galactium BW ||

LIBER II 51

flectit, ubi senatum deum a loue nouerai congregatum.

erat autem ibi louialis domus, quae etiam granditate mira

mundanum ambitum possideret et decore conspicuo fulgorem

siderum uinceret et obliquitate situs signiferum

s circulum decussaret. praeterea tanto splendore renidebat

ut argenti crederetur fabricata materia. ibi septa can- 46 G

dentia culmenque septatum limbis niualibus albicabant.

ubi iam luppiter cum Iunone omnibusque diuis in sugge- 209

stu maximo ac subselliis Jacteis residens sponsales praei0

stolatur aduentus. qui simul Musarum uoces ac dissonis

mela dulcia cantilenis uirgine adueniente percepit, priore

loco praecepit uenire Cyllenium, cum quo Liber et Oelius 210

liili amantissimique germani, Hercules etiam, uterque Castorum

Gradiuusque et quicquid deorum de loue progenii5

tum est Cyllenii adhaerebat officio. elementorum quoque 211

praesides angelicique populi pulcherrima multitudo animaeque

praeterea beatorum ueterum, quae iam caeli

templa meruerant, gressus Maiugenae sequebantur. Linum 212

Homerum Mantuanumque uatem redimitos canentesque

20 conspiceres , Orpheum atque Aristoxenum fidibus perso

nantes, Platonem Archimedemque <sphaeras aureas deuoluentes.

ardebat Heraclitus, udus Thaïes, circumfusus ato- 213

mis Democritus uidebatur. Samius Pythagoras caelestes

quosdam numeros replicabat, Aristoteles per caeli quoque

25 culmina Entelechiam scrupulosius requirebat, Epicurus

uero mixtas uiolis rosas et totas apportabat inlecebras

uoluptatum. Zeno ducebat feminam prouidentem, Arcesilas

collum intuens columbinum, multusque praeterea

palliatorum populus studiis discrepantibus dissonabat, qui

з0 qui de m omnes inter Musarum carmina concinentium audiri

licet perstreperent nullo potuere reboatu. ueniente 214

igitur introgressoquc Cyllenio omnis ílle deorum senatus

3 decora R || 4 obliquitate scripsi nonitate BR J| 5 decusaret

BR || 7 seetatum R Ц 21 archimedenque BR \\ de au

reas D Ц 22 taies В || athomis D || 23 phytagoras В phithagoras

D || 25 endeliciam В edeliehiam b endelchiam D ||

27 arcisilas В archesilas b archisilas D || 30 continentum D

concinentum В \\ 31 reboatu Hugianus rabulatu BD ||

4*

52 MARTIANI CAPELLAE

ueneratus îierticem ingredientis exsurgit. ipse luppiter

eum propter suum consessum Pallade a dextra sociata

215 medium collocauit. nec longo interiectu ipsa quoque

Philologia ambita Musis ac maLre praeambula corrogatur.

qua ingrediente> ac Vestae deum nutrici eiusdemque pe- 5

disequae acerram illam olacem aromatis refundente omnis

ille ordo caelicolum portiones sibi competentes attribuens

216 Arabicis laetabatur halatibus. uerum uirgo ut est per

47 G omnia uerecunda licet a Ioue eius assidere confinio iuberetur

tamen ibi potius uoluit ubi Musas conspexerat ad- ю

217 mota Palladis consortione residere. tunc exurgens uirginis

mater poscit de Ioue superisque cunctis uti sub conspectu

omnium, quicquid sponsalium nomine praeparauerat

Maiugena, traderetur ac demum dos a uirgine non

deesset, tuncque tabulas ac Papiam Poppaeamque legem is

218 sinerent recitari. cuius petitioni iustissimae deorum senatus

attribuit ut in consessu caelitum offerenda probarentur.

hic Phoebus exsurgit fratris officium non detrectans ac

singulas ex famulitio dilectuque Cyllenii incipit admouere,

quae tam pulchrae cunctis quam ornatissimae refulsere. 20

219 Transcursa lector parte magna fabula,

quae tam morosis implicata ductibus

tenui lucernam palpitare lumine

coegit instans inniteus crepusculum,

ac ni rosetis purpuraret culmina 25

Aurora primo conuenustans halitu,

surgens fenestras dissecaret lumine,

adhuc iugata compararet pagina

quocumque ducta largiorem circulum.

220 nunc ergo mythus terminatus, infiunt so

artes libelli qui sequentes asserent.

nam fruge uera omne fictum dimouent

2 dextera D || 3 medium от. i || S alatibus BlR \\

10 ammota BlR \\ 11 exsurgens Я || 12 uti от. R || 15 popeamque

BR popiamque r \\ 19 cyllenio B1R |[ 26 halitu

Bottgerus in lahnii archiui uol. XIII p. 610 habitu BR || 27 dissicaret

BlR |[ 30 mytus В mythos b || 32 demouent D ||

LIBER II 53

et disciplinas annotabunt sobrias

pro parte multa пec uetabunt ludicra.

habes quid instet, si potestas caelitum

faueant-<que Musae et chelys Latoia.

LIBER III 48 в

DE ARTE GRAMMATICA

Rursum Camena paruo 221

phaleras parat libello

et unit amica fictis

commenta ferre primum>

memorans frigente uero

nil posse comere usum

uitioque dat poetae

infracta ferre certa

lasciua dans lepori

et paginant uenustans

multo illitam colore,

atquin prions il le 222

titulus monet libelli,

2 nectabunt D |[ 4 chelis BD II subscriptum FELICITER.

MARTIANI MINEI (corr. ex MINNEI) FELICIS CAPELLE

DE NVPTIIS PHILOLOGÍAE LIB. II EXPLIC. in В Mar-_

tiani, et Minei Felicis Capellae de nuptiis Philologiae LIB

SEÇTDS EXPLICIT in D |[ 5 inscriptum INCIPIT DE ARTE

GRAMÁTICA LIB III in BD (FELIClf add. B) ||

54 MARTIANI CAPELLAE

mythos ab ore pulsos

artesque uera fautes

uoluminum sequentum

praecepta comparare.

ad haec iocante rictu 6

'nil mentiamur' inquit

'et uestiantur artes.

an tu gregem sororum

nudum dabis iugandis,

et sic petent Tonantis ю

et caelitum senatum?

aut si tacere cultum

placet, ordo quis probatur?'

certe loquentur illae

quae quid ferat docendum 15

habitusque consequentur

40 ff asomato in profatu.

'haec nempe ficta uox est

et deuius promissi es,

cur ergo non fateris 20

ni figminis figura

nil posse comparan?'

<his me Camena uicit:

nudis iugabo ludum.

223 Admouerat igitur Latoides unam priori loco Mercu- 25

rialium ministrarum aetate quidem longaeuam sed comitate

blandissimam, quae se inMemphide ortamregeadhucOsire

memorabat diuque obtectam latibulis ab ipso repertam

educatamque Cyllenio. quae femina licet in Attica, ubi

maiore aeui parte floruerat, se assereret incedere pallia- 30

tam, tamen ritu Romuleo propter Latiare numen et Olium

caput propterque Martiam gentem Venerisque propaginem

senatum deum ingressa est penulata. gestabat haec autem

tores quoddam ex compactis adnexionibus ferculum, quod

cd !i mytos Ä " pulsas bR || 10 Tonantis scripsi notandia

BR || 11 et В in R(?) || 15 quae quid Grotius quicquid BR II

24 nudis scripsi fugis BZi\\ 31 olim BD Toli Pignorius ß

LIBER III 55

leuiexteriuselephantopraenitebat. uncle uelutmetlendi sol- 224

lers magistral curandorum uulnerum insignia proferebat.

nam ex eodem scalprum primo uibranti demonstrat acumine,

quo dicebat circumcidi infantibus uitia posse lingua-

5 rum dehincque nigello quodam puluere, qui ex fauilla

confectus uel sepia putaretur illato per cannulas eadem

resanari. tunc etiam quoddam medicamen acerrimum,

quod ex ferulae flore caprigenique tergoris resectione confecerat

rubri admodum coloris exprompsit, quod monebat

io faucibus adhibendum, cum indocta rusticitate uexatae foetidos

ructus uitiosi oris exhalant. demonstrabat etiam

quendam gratissimum gustum uespere multo oliuoque laboratum,

quo depulsa uocis insuauissimae diritate canoros

etiam fieri posse memorabat. arterias etiam pectusque 225

и cuiusdam medicaminis adhibitione purgabat, in quo et

cera fago illita et gallarum gummeosque commixtio et

Niloticae fruticis collemata notabantur. quae uis epithe- so G

matis licet memoriam intentionemque procuraret tamen

natura sui etiam uigilias inferebat. protulit quoque limam 226

20 quandam artificialiter expolitam , quae octo partibus auratis

uelut diuersis nexionibus interstincta uibrabat, ex

qua scabros dentes uitiliginesque linguarum et sordes,

quas in Soloe quadam ciuitate contraxerant, leui sensim

attritione purgabat. haec abstrusa nosse carmina nume- 227

25 rosque multifidos crebrae supputationis opere putabatur.

denique quotiens curandos acceperat mos eius erat de no

mine primo tractare. casus etiam non tacebat quanta uel

uitia creare possent uel prudentissime declinare. tunc

genera rerum, uerba etiam curandorum cum ratione capta-

з0 bat, nc ut fieri ab aegrotantibus moris est nomen pro

nomine commutarent. tum uerborum modos tempora

figurasque [schemata] requirebat iubebatque alios quis

8 resectatione BlR \\ 9 expromsit R || 10 fetidos R \\

11 exalantA1/Î || 16 cummeosque BlR |J 17 ephitematis .5 epitematis

/i || 21 aestua/i et corr. in aestiuai? ai ex qua add.b ||

22 uituliginesque BR \\ 23 quidam 6 || leni Ь \\ 27 quanta scripsi

quanti BR \\ 28 declinare scripsi declinarí BR \\ 31 uer

borum Br morborum R || tempore R \\ 32 schemata deleui \\

56 MARTIANI CAPELLAE

plenitudo obtusior atque immobilis torpor insederat gra

dus percurrere scandereque quam plurimum operum

praepositionibus aut coniunctionibus aut participalas in-

228 sistere totaque curandos arte fatigari. <hanc igitur feminam

tali multorum curatione callentem cum deorum non 5

nulli Iatricen alii Genethliacen diuersis rerum operibus

aestimarent addereturque fidei medendi sollertia quod earn

opitulari posse oris uitiis nec Pallas denegaret nec ipse

Maiugena, inconsentaneum tamen uidebatur incedere medicam

penulatam. idcircoque ab ea et nomen et officium i»

229 suum ac totius expositio artis exquiritur. tunc illa ut fa

miliäre habebat exponere percunctata ac docere facile

quae ab eadem quaerebantur, penula a dextera cum mo

destia uerecundiaqüe releuata sic coepit ' Гpаиисткri dicor

in Graecia, quod Ypauuñ. linea et Ypáщиата litterae is

nuncupentur mihique sit adtributum litterarum formas

propriis ductibus lineare. hincque mihi Romulus Litteraturae

nomen ascripsit, quamuis infantem me Litterationem

uoluerit nuncupare> sic ut apud Graecos Гpациат1cтiкг|

51 G primitus uocitabar, tunc et antistitem dedit et sectatores 2»

impuberes adgregauit. itaque assertor nostri nunc litteratus

dicitur, litterator antea uocabatur. hoc etiam Ca

tullus quidam non insuauis poeta commemorat dicens

'munus dat tibi Sulla litterator.' idem apud Graecos

ТpаицатоЫbácкаXoc uocitatur. 2»

230 Officium uero meum tunc fuerat docte scribere legereque.

nunc etiam illud accessit ut meum sit erudite intellegere

probareque. quae duo mihi uel cum philosophis

criticisque uidentur esse communia. ergo istorum quattuor

duo actiua dicenda sunt, duo spectatiua. si quidem so

impendimus actionem cum quid conscribimus legimusue,

sequentium uero spectaculo detinemur cum scripta intellegimus

aut probamus [et] licet inter se quadam cogna-

1 obtunsior R Ц 3 aut add. p || 6 hiatricem В

genethliacem BD genethliacam bd || 12 percontata В

14 uereeondiaque D || 15 grammate BD || 21 ita quodi?1./î .

24 Cat. 14, в |f sylla BR || 32 sequentum BR corr. p || 33 et

от. Cant. II

LIBER III 57

tione coniuncta sint sic ut ceteris artibus comprobatur.

nam et actor cognoscet primo quae ualeat actitare, et

astronomus quaedam facit ut per ea cognoscat quae debeat

comprobare. miscet etiam utrumque geomеtres

s quippe formas theorematum cum rationibus certis efßcit

et cognoscit.

Partes autem meae sunt quattuor litterae litteratura 23Г

Htteratus Htterate. litterae sunt quas doceo, litteratura

ipsa quae doceo, litteratus quem docuero, litterate quod

10 perite tractauerit quem informo. profiteor autem de orationis

natura usuque tractare. natura est ex quibus formetur

oratio. usus cum eadem utimur appellatur. bis

etiam materies admouetur ut de qua re dicendum sit

aestimemus. oratio ipsa uero tribus gradibus eruditur

15 id est ex litteris, syllabis et ex uerbis. 52 в"

Verum in litteris gemina quaestio diuersatur. nam- 232

que aut naturales sunt aut effectae. natura enim insi

nuante earum nomina in loquendi substantiam procreata,

artificiosa uero formatio earum lineas quas scribimus de-

20 signauit ad hoc utpraesentes una uti, absentes alia potuissent.

atque ita ex hac parte, qua scribitur <mutae, ex illa

qua legitur uoces sunt appellatae, si quidem haec auribus

tantum, illa solis oculis ualeat conprehendi.

Litterae igitur aliae sunt, quae per se efficere totum 23*

25 valeanl, aliae quae nihil. nam uocales, quas Graeci septem,

Romulus sex, usus posterior quinque commemorat, Y uelut

Graeca reiecta. hae tamen inLatio nunc produci nunc

contrahi, nunc acui nunc grauari uel etiam circumflecti,

nunc aggregari nunc distrahi sine iactura sui nominis

so possunt. modo solae syllabas formant, nunc consonantes

utrimque suscipiunt. uocalesque non nullae modo se in

uicem mutant, nunc sibi cum decore succedunt. quippe

A plerumque in E transuertitur, nam capio ce pi facit.

nunc in I Hi salio insilio. nunc in 0 ut plaudo plo

1 in ceteris S || 4 miscet D misit BR || 11 formatur b ||

14= нeго ipsa R || 15 id est от. R || 21 quae RBl || 29 aggra

ri D || 31 nullas BD corr. p || 32 nuper BD corr. Hercherus

33 coepii? || 34 plaudo plostrum scripsi plaustro p\ostroBD

58 MARTIANI CAPELLAE

strum. uel in V ut area arcula. item E litera primum

in A reformatur ut s er о satum. uel in I ut

moneo mo ni tu s. uel in O ut a tegendo> toga. uel

in V uta tecto tugurium. similiter I quoque uocalis

in A conuertitur ut siquis siqua, in E ut fortis forte, 5

in O ut qui quo, in V ut ibi ubi. non aliter O littera in

A transit ut creo creaui, uel inE ut tutor tutela,

uel in I ut uirgo, uirginis, uel in V ut uolo uolui.

item V simili ratione conuertitur in A ut magnus

magna, in I ut telum teli, in O ut lepus leporis, ю

in E ut sidus sideris. sic igitur transformatae nunc

utrimque poterunt copulari nunc ex altero nunc ex neu

tro, nunc aliquas partes orationis terminant nuncque

S3 G millas.

234 Nam A priinum utrimque sibi adsociat V et I litte- is

ras: nam et aurum et uarus dicimus et Ianus etAiax.

ex uno autem latere suscipit E ut Aeneas. ex neutro

uero O. finit nomina Feminina ut dea, masculina ut lu-

. gurtha, neutra in singulari numero tantum Graeca ut

toreuma peripetasma, in plurali autem Latina ut»

monilia. in uerbis imperandi modum ut canta , salta.

235 E autem uocalis duarum Graecarum litterarum uim

possidet. nam cum corripitur e Graecum est ut ab hoc

hoste, cum producitur r| est ut ab hac die. ac ma

xime tunc circumflexum accentum tenet, haec duasй

uocales id est I et V ex latere utroque complectitur ut in

Euro Veientano et in eia iecore. finit uero nomina

neutra ut m о ni le, feminina etiam sed Graeca ut Cal

liope, pronomina ut ille iste, numerum etiam totius

generis ut quinque licet cuttijutov sit. item uerba im-»

peratiui, modi ut sede curre, modi infiniti scribere

scripsisse. I uero littera cunctis utrimque uocalibus

236 sociatur. nam A complectitur cum dicimus ianuariaeet

Aiax, E autem ut teneat docuerunt exempla superius

demonstrata, 0 autem litterae copulatur in nomine Iouisss

1 primum in scripsi in primum BD || 16 dicitur R \\ 18 0

от. R П 27 eio BRD к eia Dm II 33 ad ianuariae add. i us b II

LIBER III 59

et Oinone, oisus etiam dicitur — sic enim ueteres

usum dixere — V autem in iuvando et uita. haec aliquando

uocalis geminam syllabam facit finitque omnium

generum nomen ut f rugi, numerum itidem omnium ge-

5 nerum ut uiginti, item uerba modi <indica tiui ut n ou i

memini, imperatiui sali ueni, infiniti iaculari lu

cia ri. O uero littera quibus uocalibus quaue ex parte 23ï—

cohaereat superius memoratum. finit autem nomina

masculina ut Cato, feminina ut lu no, numerum omnium

иgenerum ut octo, item uerba actiua ut canto laudo,

modi imperatiui tantum modo unum finit ut cedo, ad- 54 в

uerbium ut subito, praepositionem ut pro. V autem 238

littera uocalibus omnibus utrimque coit praeter O antelatum.

. sola etiam V sui generis litteram non geminat

и sed coniungit ut uulgus Vulcanus. finit articulos ut

tu, nomina neutra ut genu cornu, nullum autem uerbum

claudit.

Нac tenus de uocalibus. non enim uocales astruere 239

sed omnes litteras sum iussa monstrare. uerum reliquas

a quae secuntur consonantes esse non dubium est. quae

item discernuntur in semiuocales et mutas. quarum exequar

ratio->nem. quippe F littera, quae est semiuocalium 240

prima, duas tantum modo consonantes praelata complectitur

L et R ut dicimus flauus et frugi. uocales uero

* complectitur ita ut I et V uocales sibi praeferri prohibeat,

nullum autem claudit finitiua sermonem. L uero littera tfipliciter

sonat. nam exilem sonum reddit cum geminatur 241

utsollers Sallustius, medium autem cum terminat

nomina ut sol sal, item leniter sonat cum uocales anteuenit

* ut lapis lepus liber locus lucerna, plenum uero

sonum habet cum ei praeferuntur literae P G С F ut in

Plauto glebis Claudio flauo. L autem numquam

ulli semiuocali uel mutae praeponitur. quae pro D in

praepositione accipitur cum et A praefertur ut allidit

3â alligat. haec etiam praelata praepositione seruatur ut

1 oinone oisus В oenone oesus R oynone oysus r II 6 sili

B1D || 11 modo imperativo В imperatiuoZ) corr.Vonck. \ unum.

finît Vonckius inuenitur BD || 18 asstruere В || 32 glebus R \\

CO MARTIANI CAPELLAE

inlepidus inlotus. utrimque autem uocales amplectitur

et nomina non nulla determinat: in masculino sol in

feminino Tanaquil in neutro A E I praecedentibus ut

bidental mel sil. aduerbia etiam claudit ut semel,

242 M uero littera tam in sermonis initio quam in medio esse ь

et in ultimis potest ut mores umbra triticum. ei

55 O consonantibus solam praecedit NutMemnon, subsequitur

solam S ut Sminthius mutaturque in N non numquam

ut cum dicimus n u n q u i s. terminatque neutra ut

aurum et argentum, item monoptota ut nequam, in и

genere masculino accusatiuum simplicem et duplicem genitiuum,

item participia et uerba et aduerbia ut tr a c tum

legam cursim, numerum etiam omnium generum ut

243nouem decem. N autem littera plenior apparet in

primis et ultimis ut Nestor tibicen, in mediis exilions

ut mane damnum. ex consonantibus sequiturM litteram

utMemnon,Sautempraeceditutfons mons. conuertitur

etiam in M cum eam secuntur B P M ut dicimus imb uit j

impulit imminet. eadem nomina terminantur masculinum

ut tibicen, femininum Graecum ut Siren, neutrum»

244 utculmen. R uero uocales utrimque complectitur. de con

sonantibus S soli praeponitur<ut sors fors, et X duplici

non numquam ut arx. conuertitur in L N et S ut niger

nigellus femur feminis gero gessi. finit nomina

masculina post omnes uocales ut par pater uir nitor»

fur, feminina postE et O ut mulier soror, neutra post

omnes praeter I ut calcar piper marmor sulphur.

finit uerba et aduerbia utuenoruador. S non nulli lit-

245 teram non putarunt. nam Messalla quendam sibilum dixit,

quae tamen utrimque P litterae copulatur ut spado з»

psittacus, et С Q T sequentes amplectitur ut Scaurus

squama stella. in plures etiam transitum facit ut in L.

dicimus enim modus modulus, in N sanguis san

guinis, in R flos floris, in D custos custodia, in

Tneposnepotis. terminat et masculina et feminina з5

8 smithius ñ I 9 numquis R || 18 sequntur b |[ 23 non

nunquam D || in el D || 26 femina В1 Ц 27 praeter s et i В \\

29 messala BD |] 31 psitacus D || 33 et от. D ||

LIBER III 61

post omnes uocales, neutra post AOVutuas os ne

m us. buiclitterae diuus Claudius P adiecit aut C> propter

Ф et H Graecas ut psalterhim sacsa. X autem g*°

nemo litteram pu tat, quoniam duplex est. constat enim

sex G et S ut rex regis aut ex С et S ut nux nu

c¡s. in V aliquando transuertitur ut nix ni ui s, et С

pix pic is. haec in Latinis numquam ponitur prima,

apud Graecos autem ponitur ut Xantho. et mascu

lino et feminino omnibus uocalibus sociatur ut Aiax

l0frutex calix uelox Pollux et feminino ut fax

lex lodix celox lux. neutrum nullum claudit.

Transactis semiuocalibus mutae sunt perquirendae, 247

quae ideo hoc nomine nuncupantur, quoniam nisi í His

uocales adsociatae succurrerint, intra oris sonitum ante

is auspicia moriuntur. B prima omnibus uocalibus utrim- 248

que conectitur, praefertur consonantibus L et R ut

blaesus et breuis. transit in С ut succurrit, in

F ut sufficit, in M ut summittit, in P ut supponit,

in S ut sustulit. fmit nihil nisi tres prae-

2o positiones ab ob sub. С uocales utrimque collateral 249

consonantes quasdam praecedit L TRMN ut clarus

tectum crus Acmon Cnidus. fmit articulos,

quos pronomina uocant hie haec hoc et aduerbia

ut sic hue hie. sola mutarum antecedentem uocalem

23 producit et pro duplici habetur ut hic hoc haec. D 250

utrimque uocales tenet. praeponitur R litterae in

Dru so, M litterae numquam praefertur in Latinis, in

Graecis autem aliquando ut D mol us. sic et N ut

Ariadne. transit in С ut accidit, in R utaggerat,

s0in L ut alligat, in P ut apponit, in S ut arripit,

in S ut assidet, in T ut attinet. finit articulos

ueutralis generis ut illud istud, et praepositionem ut

apud. G omnibus uocalibus praefertur, sequitur A 251

2 P|TT D || propter Y et z (corr. in Ъ) В propter psi et chi

1 xi Ъ propter Y et I R || 3 saxa BR fl 6 С от. R || 7 in t ut

nox noctis post pi ci s add. p || 10 pro uelox coni. ferox

Vonckiиs || 11 celox Koppius uelox BR || 20 С от. R

21 clares R || 22 nidus R \\ 23 pronima Л1 |I 24 hoc BlR1

62 MAKTIANI CAPELLAE

litteram ut in aggere, quae quotiens geminatur ad-

57 G iungitur. praefertur R litterae ut graue, L ut gladius,

N ut ignis. in С quoque conuertitur ut re go

252 rector. nihil [quoque] concludit. H aspirationis notain

esse certissimum est. quae aliquando uocalibus ac- ь

cedit ut hospes et here s. transit in X ut traho

traxi. hanc Graeci diuiserunt. nam pars eius dexterior

aspirationis nota est, sinistra contrariae significa-

253 tionis. К uero nunc nota pu ta tur esse nunc Iittera,

nam eius effectus С integrare <non dubium est absque ш

254 his kapita kalendae kalumniae. P autem conuenit

utrimque uocalibus, R litterae praeponitur ut

prandere, L ut placere, T ut Ptolemaeus, S ut

255 psittacus, N ut in Sypno. terminat uero nihil.

Q quidam litteram non putabant et uincerent nisi in is

equo et equitatu appareret expresse. numquam sine

duabus uocalibus ponitur, quarum prior erit V et sic !

ceterae consequenter ut quartus questus Quirites

quotus equus. constat autem ex С et V ideoque

duplex et composita dicitur nec geminatur. nullam singu- 20

256 larem litteram comprehendit, finit nihil. T uocales ex '

utroque concludit ut in coniunctionibus et praepositionibus.

praecedit L ut in Tlepolemo, M in Tmolo,

N in potnia, R in Troia. finit neutra caput sin

ciput lact. articulos terminat ut quot tot. uerba uts

257 legunt. aduerbium et interiectionem ut ut ****. Za

Graecis uenit> licet etiam ipsi primo С Graeca utebantur,

nam Set hum dicebant, quem nunc Zethum dicunt.

tamen haec geminata etiam ab ipsis habetur, nam

a T et С componitur, quam ut aduertas duplicem, num- "

4 quoque deleui Ц adspirationis R II 5 aliquando b quando

BR |[ accedit Koppius accidit BR |j 8 adspirationis R \\

13 ut prandere b prandere BD II t ptholomeum D t ptolomeus

В t ut ptolomeus b || s psitacus D s psittacus 8 j ut

psittacus b || 14 in от. D || sympnu В oppidum hispaniae

add. b simpno in rag. D \\ 23 tleptolemo D || tmolon D [[ 24 ut

caput D |f 26 pro ut com. atat Orotius (interiectionem : ut

ut at at p) || lacunam indicaui \\ 28 eetum BR ]] zetum BR ||

29 gemina В Ц 30 T от. R

liber m 63

quam poterit geminari. haec praeponitur M litterae ut

Zmyrna. ex his igitur uniuersis XVIII litterae neces- 258

sitatem cunctae conscriptionis absoluunt. placet enim

mihi Y in uocalium numerum congregari. neque sine

5 hoc Hyacinthus aut Cyllenius poterit annotari. sic

igitur erit ut senae fiant uocales, XII semiuocales et mutae. 58 G

si enim H aspirationi dabitur superuacuaeque erunt Q 259

et K, X autem ut duplex in elementi çardine non probatur,

Z uero a Latinis excluditur, XVIII numero sic ut

i0 dictum est supersidunt. quae tamen cum superuacuis 260

reiectisque cunctis ex unius uocis sonitu conformatae

diuersas naturalis harmoniae causas sub oris concinentia

reppererunt.

Namque A sub hiatu oris congruo solo spiritu me- 261—

is moramus.

B labris per spiritus impetum reclusis edicimus.

С molaribus super linguae extrema appulsis exprimitur.

D appulsu linguae circa superiores dentes inna-

20 scitur.

E spiritus facit lingua paululum pressiore.

F dentes labrum inferius deprimentes.

G spiritus cum palato.

H contractis paululum faucibus uentus exhalat.

25 I spiritus prope dentibus pressis.

К faucibus palatoque formatur.

L lingua palatoque dulcescit.

M labris inprimitur.

N lingua dentibus appulsa conlidit.

0o O rotundi oris spiritu conparatur.

P labris spiritu erumpit.

Q appulsu palati ore restricto.

R spiritum lingua crispante conraditur.

S sibilum facit dentibus uerberatis.

з5 T appulsu linguae dentibusque inpulsis extruditur.

5 iacynctus В || si R || 7 in Grotius sine BR || 11 confirmatae

BR1 I] 12 naturales armoniae cansa R \\ 24 conrasis

BR corr. p (| 31 spiritus BR corr. Vule. || 35 extuditur BR ||

64 MARTIAN! CAPELLAE

V ore constricto labrisque prominulis exhibetur.

X quicquid С atque S formauit exsibilat.

Y appressis labris spirituque procedit.

Z uero idcirco Appius Claudius detestatur quod

59 G dentes mortui dum expriniitur imitatur. 5

262 <Perstricta est cursim rationis regula primae,

quae multis tendi sueta uoluminibus.

in qua iuncturis quid nectat littera utrisque,

quo admittat sociam uel faciat latere,

quae quo transiliat conuersis legibus usu, w

et transformatum nomen habere uelit,

quas oris sonitus uel quas modulatio linguae

gignant et pulsu rupta labella suo.

nunc iam compactis cursanda est syllaba formis,

ut fastigetur longa breuisque fuat. »

haec duo percurram, iuncturas littera quippe

praeueniens docuit sub ratione pari.>

hoc igitur subdens nectendum concipit ordo.

si uestrum superi comprobat arbitrium.'

263 haec cum Grammatice diceret eamque progredi luppiter 20

Deliusque praeciperent, hic Pallas 'de iunctura syllabarum'

inquit 'dum haec Litteratura deproperat, partem

historicam praetermisit.' quo uirginis obiectu perterrita

'scio' inquit 'mihi plurima transeunda ne minutiora

nectendo fastidium superae beatitatis incurram. propo- 25

sito igitur per compendiosos calles festina perfungar,

ne densis obumbrata ramalibus uelut senticosae copiae

densitate siluescam.

264 Syllaba igitur dicta est, quod iunctis litteris sonitum

simul aecipientibus informetur. cuius ut dixi tres s0

partes esse non dubium est: de iunctura, de fastigio,

265 [aut] de longitudinibus. iuncturae sunt genera quattuor

duo naturalia, duo historica. naturalia sunt cum quaeritur

una quaeque syllaba utrum ex una an gemina

an neutra parte iungatur, et utrum litterae, quae inter ss

5 dentis morsus Mommsenus Rom. Forsch. p. 304 |I 6 peretrieta

Grotius praestrieta BD Ц 32 aut del. Hercherus ||

LIBER III 65

se copulari non possunt, adiecta alia littera socientur ut

M et N dum non coeant uocali accedente sociantur nt

in amni et somno, quae iuncturarum genera ex hoc,

quod in litteris memorata sunt, transeantur. historica £jj c

5uero illa coniunctio est, cum. ex litteris, quae inter se

poterunt copulari, diuersitas fandi non easdem nec pa

res numero sociaret. scribimus nos enim M us a rum

primam syllabam duabus litteris, Graeci tribus. Lucilius

in datiuo casu A et E coniungit dicens £huic Terentiae

10 Orbiliae' [Licinius] * * * * A et I et Lucretius crebro

et noster Maro aurai pictai. item duae iuncturae 267

sunt cum sociamus syllabas propter pedem uel uersum,

ut duae in una repente depereant, ut in synaloephe

uel cum litterae excluduntur e uerbo ut in ecthlipsi.

is Нac tenus de iuncturis. nunc de fastigio uideamus. qui 268

locus apud Graecos тгepiírpocipbiújv appellatur. hic in tria

discernitur. una quaeque enim syllaba aut grauis est aut

acuta <aut circumflexa et ut nulla [uox] sine uocali est ita

sine accentu nulla. et est accentus, ut quidam putauerunt,

» anima uocis et seminarium musices, quod omnis modulatio

éx fastigiis uocum grauitateque componitur ideoque

accentus quasi adcantus dictus est. omnis igitur 269

uox Latina simplex siue composita habet unum sonum

aut acutum aut circumflexum. duos autem acutos aut in-

25 flexos habere numquam potest, grauis uero saepc. acutum

habet in prima syllaba si dicas Caelius in secunda Sallustius

in tertia Curiatius, inflexum item in prima si

dicas caelum, syllaba- autem paene ultima numquam acuiturnatura

ipsa sed praecedens eius id est ab ultima tertia

so siue breuis siue longa sit ut Cicero Caelius. flexus

autem sonus in ea tantum modo syllaba consistit quae

4 transeantur В transeant R || 5 inter b in BR || 7 in

ante numero add. D || sociarit г || 9 terrentiae BR \\ 10 lucinius

R licinius В uocabulum ex antecedenti Lucilius perperam

repetition deleui. uidetur enim uera in genetiuo sede sua mo

llisse fi 11 aulai В || 13 synalipte В einalipne R || 14 ec

thlipsi Koppius aelipsi В eclypsi R Ц 18 uox deleui \\ 29 post

ipsa add. breuius D ||

MARTIANUS САРЕГЛ.A 5

66 MARTIANI CAPELLAE

praecedit ultimam nec aliter quam ut ipsa natura longa

sit et ultima tamen breuis ut> G alen us. at si longa ul

tima, aut si paene ultima positione longa licet ultima breet

G uis acutus tamen sonus fietGaleniCamilli. inflexi pro

prium hoc est ut nisi longis natura syllabis non ad- ■'

haereat, acutus autem et in longis et in breuibus inuenitur.

omnis autem uox aut acutum aut circumflexum sonum

habeat necesse est, etiam si monosyllaba sit. monosyllabae

enim graui carent. omnis uox monosyllaba cum

aliquid significat siue breuis est siue positione longa, is

acuetur ut dicimus far ars. si autem natura longa fuerit

flectetur ut lux mos. disyllaba uero priorem acuunt uel

cum breuis est utraque ut citus uel cum positione longa

est .utraque ut s oll er s uel alterutra positione longa ut

cohors. si uero prior syllaba natura longa est et se- is'

quens breuis, flectetur prior ut luna, si posterior longa

' erit positione uel natura, prior acuetur ut codex docte,

nulla enim longa inuenietur grauis si in disyllabo prior.

in trisyllabis si media breuis fuerit , quam paene ultimam

dicimus, non dubie graui accentu pronuntiatur , ac statim»

prima eius hoc est tertia ab ultima acuetur ut.in Colulo.

si uero eadem longa est interest quem ad modum sit

longa. si enim natura longa est breuisque ultima, me

dia flectitur ut Cethegus Mancinus, si ueco media

longa erit natura et extrema longa, media acuetur ut Ca-^

ton i Ciceroni, uel si positione longa erit media, acuta

durabit qualiscumque nouissima fuerit ut Catullus

-'70 Camilo Metellus Metello. pronomina autem quae

duplici modo declinantur id est aut corripiuntur aut producuntur

, mediam syllabam in genitiuo casu acuunt -

ipsius illius. horum si secundae breues fiant , primae

acuta erunt ut ipsius illius. si uero longae erunt me

diae, primae graues, secundae inflexae erunt ut oeeidit

3 aut si BRl || ultima от. BlR || natura uel de mo addidit

Koppius ante positione sententiam pessum dans || 8 habet R ||

11 aeuitur b J] 12 flectitur b || dissyllaba BR || 14 al

tera В || 18 si addidi quamquam omitti poterat || dissyllabo В

dysyllabo Я || 26 si от. B^R ||

LIBER III 67

sol et occidit hominem. ergo primae acutae sunt

cum mediae breues. cum uero mediae longae, uel acutae

uelinflexae: acutae cum longae ultimae ut tenebraelatebrae

manipli**. haec a superioribus <[quae sunt alia 271

sutCatullus Sallustius], hoc differunt quod illa conso

nantes discretas habent, haec quamuis et ipsam paene ultimam

positione habent longam, nullam tamen in secunda 62 G

syllaba ex consonantibus sibi retinent sed in tertia sunt

duae. ideoque factum est ut media haec nomina tene-

>0bras et latebras acuto accentu prima syllaba proferret,

atmaniplos et fenestras paene ultima syllaba acuta

diceretur: qüod quidam illud genus syllabae paene ultimae

omnino breue putauerunt, quia non terminaretur conso

nante; quidam quia, licet non terminaretur consonante,

15 próxima syllaba a duabus inciperet consonantibus et quod

natura litterarum L et R quia mollis est nunc longâm nunc

breuem syllabam faciat. nulla autemuox Romana duarum

uel plurium sy 1la bar uin acuto sono terminatur, inflexum

autem non alias postremum habet nisi cuius> posterior

»pars in syllabam natura longam excurritut ergo et pone.

contextus orationis plerumque adimit aut mutat proprios 272

sonos singulis uocibus. adimit his quae referuntur ad

illiquid sequens ut praepositionibus ante urbem. nam

hie ante perdidit acutum sonum prioris syllabae. item

» post muros. mutant accentus adiunctis uocibus que ue

ne, cum tamen conplexiua coniunctio est que, ue [cum]

expletiua ut ' Latiúmque augescere uultis ' et • stimulóue

meum cor' apud Attium in Pelopidis. numquam migrauit

acutus sonus de primis syllabis in postremas, praeter

м particulas coniunctas, quarum hoc proprium est acuere

1 pro et ras. in В || 2 cum uero mediae (longae infiexae

add. mg.) uel (acutae uel add. mg.) inflexae acutae cum longae

nltimae R || 4 exçidit ienestrae |( quae — Sallustius del.Grotius ||,

6 penultimam В || 9 media uidetur dimidia significare || 10 pro

ferrent D || 12 penultimae В || 14 quidam quia — terminaretur

consonante от. D ]] 16 pro quia ras. in D |] 17 faciat В ai efflei

eam add. Ь efficiat D |f 22 adimitie his corr. in ademtis his В

ai adimit add. b || 26 cum deleui ]\ 27 Ennii ann. 455 V.

Ribbeck. trag. p. 172 \\ 28 accium R actium В || migrabit Bl

5*

68 MÄRTIANI CAPELLAE

partes extremas uocum quibus adiunguntur. -Graeca no

mina cum in Latinum uertuntur , nostra regula pronuntiantur

nisi maneant Graeca. Olympus igitur et Cau

casus sic ut Latina proferuntur, quam acuere uel flectere

debeant secundum rationem supra scriptam apparet. sed 5

si manent Graeca et huic regulae in peregrinis uocibus

accedimus , necesse est tamen in obliquis casibus acutos

sonos in mediis syllabis seruent, quoniam apud Graecos

273 quoque non alio accentu haec enuntiari audimus. acutus

accentus notatur uirgula a sinistra parte in dexteram ю

63 G ascendente, grauis autem a sinistra ad dexteram descendens.

inflexi signum est sigma super ipsas literas deuexum.

accentus partim fastigia uocamus quod litterarum

capitibus apponantur, partim cacumina tonos uel sonos,

Graeci тгpocujbiox. sciendum etiam uni uocabulo accedere й

omnes tres accentus posse ut est Argiletum.

274 Memoratum arbitror competenter quae sint et quem

ad modum uertantur fastigia syllabarum. nunc earum

longitudines intimabo. una quaeque enim syllaba aut breuis

est aut longa aut communis. breuis est cum uocalis -

corripitur acnullis consequentibus adiuuatur, autcumcor-

275 repta forma uel littera terminatur. longa <autem duobus

iuodis efficitur natura et positione natura: cum uocalis

producitur aut cum syllaba circumflexum accentum tenet

[uel acutum in paene ultima], aut cum monosyllaba [una й

quaeque uocalis est] aut cum diphthonga repperitur uel cum

prima syllaba sub alia forma cuiuscumque uerbi compo

sita nec uocalem nec acumen mutai, positione, cum bre-

- uem uocalem aut duae consonantes secuntur siue in

eadem syllaba siue in sequenti siue per ambas diuisae aut so

276 in altera tria aut duplex una. duplices autem sunt X et

Z : aliquando I et С fieri possunt, ut si I inter uocales sit

, 3 manent BlR || 4 siut В || 6 ei manente R si manent r

**(fuit si) manente В ai si manent add. b || 9 audiuimus b

11 ascendentem R || 12 signa R \\ 16 argiloetum В

24 sitiaba В || 25 uel — ultima deleui || una — est deleui

26 dypthonga В dyptonga D || 27 compositam В || 31 aut

addidi II

LIBER Ш 69

ut aio Troia, item С ut 'hoc erat alma parens.' hae

autem consonantium uel duplicium quae breues adiuuant

formae tunc possunt, si in eodem sermone claudantur.

ceterum proximi sermonis consonantes nihil adiu-

5 uant praecedentem, licet Vergilius refragetur dicens

'arma uirumque cano Troiae' et item 'fontesque>fluuios- 64 G

que uoco.' diphthongi autem sunt AE OE EV AVEl. abs- 277 •

que his [syllabis] nulla diphthongus memoratur.

Communium autem syllabarum modi sunt octo. nam 278

io primus est cum correptam uocalem sequitur subiecta consonantibus

liquida, est enim longa ut 'uasto Cyclopis in

antro' breuis ut 'uastosque ab rupe Cyclopas'. secundus

modus cum correpta uocalis in unam desinit consonantem

sequente H, est enim longa ut 'terga fatigamus hasta'

is breuis 'quisquis honos tumuli'. tertius cum correptam

uooalem duae' consonantes secuntur, quarum prima S littera

sit, est enim longa ' unde spissa coma ' breuis 'ponite

spes sibi quisque'. quartus modus cum breuis syllaba

partem terminât orationis, est enim longa in commate ut

» est 'nam tibi Tymbre caput Euandrius' breuis 'hoc caput

о dues.' item alter locus , ex diphthongo fit communis :

longa ut 'Musae Aonides' breuis 'insulae Ionio in

magno'. cum uocalis enim sequitur, potest diphthon

gus breuis fieri ut ' sudibusue praeustis'. alius locus, cum

» longam uocalem alia uocalis sequitur, est enim longa ;o

ego infelix quemfugis' breuis 'sub llio alto'. alius locus

cum pronomen С littera terminatur uocali sequente, est

enim longa 'hoc erat alma parens' breuis ' solus hic in

.1 Verg. Aen. 11 664 || 4 semis D || 5 uirgilius bD ||

7 Verg. Aen. Xll 181 || jjypthongae В dyptonge R || 8 syl

labis deleui II dypthongus В dyptongus R || 11 ciolopis R |

Verg. Aen. Ill 689 et 647 || 12 ciclopas R || 14 Verg. Aen.

ViIIi 607 et X 493 || 15 honos В onus R \\ 16 sequuntur

8 || 17 Terent. M. 1103 || Verg. Aen. XI 308 || 18 mo

dus b locus BR || 20 thymbre В timbre Л || Aen. X 394 ||

Verg. Aen. XII 572 || 21 dypthonga В dyptonga R \\ 22 in

sulae] Verg. Aen. Ill 211 || 23 dyptonga В dypthonga b diptonga

Л H 24 Verg. Aen. VII 524 \\ 26 Verg. Aen. V 261 \\

28 Verg. Aen. II 664 et IUI 22 \\

70 MARTIANI CAPELLAE

flexit sensus'. alius locus cum correptam uocalem subsequitur

Z, est enim longa *Mezenti ducis exuuias' breuis

'nemorosa Zacynthos'.

Dicta natura in tribus generibus syllabarum. superest

ut finales dicantur, in quibus artis auctoritas et cano

es в nica forma consistit. ac prius de nomine retractandum.

279 nominatiuus casus singularis A littera terminatus breuis

est ut Catilina Iulia. E littera finitus inGraecis longus

est ut Euterpe. * * * * I autem terminatus longus est

utfrugi. O breuis finitus est in Latinis ut Cato. V ter

minatus breuis ut cornu. AL finitus breuis est <ut tri

bunal, el breuis ut mel, il breuis ut uigil excepto

uno Etrusco Tanaquil. OL longa est ut sol, vl breuis

ut consul. M terminatus breuis est ut tectum, licet

huius raro occurrat exemplum, quia inter uocales M de- is

prebensum uelutmytacismiasperitatesubtrahitur. an fini

tus producitur ut Titan, en in neutris breuis est ut

carmen, in aliis generibus longus utlien siren. ON

terminatus longus est ut Memnon. ar terminatus in

monosyllabis tantum longus ut Nar far. er finitus in»

latinis breuis est ut puer, excepto uno monosyllabo uer.

in Graecis producitur ut a e r. ir terminatus corripitur

ut uir. Or terminatus breuis est ut a uctor. vr termi

natus corripitur ut murmur excepto uno monosyllabo

fur. as finitus in Latinis nominibus producitur ut f a c u l -

taspaupertas, in Graecis> tunc tantum breuis est cum

genitiuus Dos fuerit terminatus ut Arcas Arcados. ES

terminatus in Graecis nomînibus breuis est ut Anchises,

in Latinis, si quintae declinationis fuerit, producitur

66 в ut dies. si tertiae, tunc longus est, cum genitiuus singu- Ц

1 sequitur R || 2 Verg. Aen. XI 7 || 3 Verg. Aen. Ill

270 || zachintus В zacintus R zacinctus r || 8 catulin'a R fl

9 lacunam indicauit Koppius || 10 post Cato add. in Grae

cis longus est ut Dido p || u terminatus breuis (est add.

RD) BRD u terminatus longus p sed ialia retinui cf. p. 71, 32

12 breuis est D || breuis est D || 13 uno et etrusco D

15 currat В \\ 16 moetacismi BlD || 18 longus est D

19 mennon BlD \\ 21 uno от. Blß || or В os D \\ 14 ut fur

BlD II 28 ancises « I[

LIBEK III 71

bris non crescit syllaba ut labes uel crescens E productam

ante ultimam sy 1la bam re tine t ut quies quietis.

nam si eam in I mutauerit ut miles militia,

aut corripuerit ut seges segetis, corripitur exceptis

s his Ceres pes atque his similibus. is lin i tu s breuis

est ut agilis. os termina tus tunc est in Latinis bre

uis, cum genitiuus ante ultimam syllabam non habet

naturaliter longam ut os ossis. in Graecis tunc corri

pitur cum genitiuus diphthongo terminatur ut AnXoc

"|too] ArjXou. vs finitus breuis est ut do et us sed lon

gue fit si genitiuus syllaba creuerit et ante ultimam I

autV productam habuerit ut uirtus et in uno inflexibili

ut pus. T derminatus corripitur ut caput. С

finitus duo nomina tantum facit ut allee quod produ

is citur, et lac de cuius declinatione dubitatur. genitiuus 280

singularis tunc producitur cum aut nominatiuo similis

est ut sen a tus aut diphthongum habet ut Iuliae, aut

I terminatur ut d о c t i , in ceteris corripitur. datiuus

singularis producitur ut Pompeio, in Graecis corri

pitur si I littera liniatur ut Palla di. accusatiuus sin

gularis in Graecis tunc tantum corripitur cum A uel

ON terminatur ut These a Delon, in Latinis uero bre

uis est ut do c tum, uocatiuus singularis A littera ter

minals in Latinis omnibus uel in Graecis femininis

-" corripitur ut tabula Musa, in masculinis longus est

Aenea. Б terminatus in Latinis breuis est ut docte,

in Graecis producitur ut Ту did e, exceptis his quaenominatiuus

Graecus os terminat utPhoebos Phoebe. I

terminatus in Latinis longus est ut Mercuri, in Grae-

80 eis corripitur ut Nai. O terminatus in Latinis breuis

est ut Cato, licet Vergilius contra sentiat, in Graecis вт G

producitur ut Dido. V terminatus corripitur ut

cornu, in <consonantes uero desinens nominatiui sequitur

regulam exceptis Graecis nominibus, quae saepe

1 e В est R 1] 3 mutet Л || 5 pes R spes В || 8 os

oris H || 9 dypthongo В dyptongo R || 17 dypthongam В

dyptongam R (| 26 e om. R || 27 tidide R || 28 foebos

oebe В phebos phebe B. || 31 uirgilius R ||

72 МАКТ1АШ CAPELLAE

mutantur uarietate linguarum ut Dio me des. ablatiuus

singularis semper producitur absque cum E termi

natur in his duntaxat nominibus, quae tertiae fuerint

281 declinationis ut a parie te. nominatiuus et uocatiuus

plurales in masculino et feminino genere producuntur ь

ut fluctus terrae, in neutris breues sunt ut fata, in

Graecis uero cum S uel A terminati fuerint ut rhetores

poemata: in aliis uero longi sunt ut Musae.

genitiuus pluralis breuis est ut do et о rum, in Graecis

longus, sed Graeca declinatione, ut 4>iXmvujv. datiuus ю

pluralis et ablatiuus si is fuerint terminati producun

tur ut doctis, si Bvs corripiuntur ut hominibus. at

si Graeca sit declinatio, in terminatus datiuus corripitur

ut Arcasin, alias longus est. accusatiuus pluralis

in omnibus masculinis uel femininis producitur ut is

doctos Iulias, in neutris corripitur ut moenia, in

Graecis uero si as fuerit> terminatus et ueniat a genetiuo

os finito corripitur ut Arcadas, alias produ

citur ut Musas.

282 In omnibus pronominibus singularis nominatiuus 20

correptus inuenitur exceptis duobus monosyllabis tu et

qui. genetiuus singularis I uel E prolatus longus est

ut mei meae, alias breuis ut illius. datiuus singu

laris semper productus est ut n ostro exceptis mihi

tibi sibi quae indifferenter accipiuntur. accusatiuus»

singularis corripitur ut i ll um exceptis me et te. uo-

68 в catiuus singularis a nominatiuo suo non dissentit, abla

tiuus singularis longus est ut ab illo. nominatiuus

et accusatiuus plurales tunc tantum corripiuntur cum

A fuerint terminati ut nostra, genetiuus pluralis num- *>

quam producitur ut illorum. datiuus et ablatiuus plu

rales is terminati producuntur, bvs finiti corripiuntur.

.—«83 In omnibus uerbi modis temporibus numeris per-

7 rethores D || 10 <t>tXaivшv Hercherus philenon BD ||

17 genitiuo В || 18 arenadas В Ц 20 de pronomine ante in

omnibus add. BR |[ 22 et 30 genitiuus В \\ 33 de uerbo

ante in omnibus add. BR || uerbi scripsi uerbis BR ||

LIBER III 73

sonis coniugationibus haec uniformis est ratio. quaecumque

persona A fuerit terminata produciturut canta.

E finita breuis est ut lege, nisi a secunda coniugatione

ueniat ut doce, tunc enim longa est. I terminata

5 persona semper producitur ut nutri. O quae finitur

correpta est ut audio, licet auctoritas et in his discrepet.

nam primae coniugationis primam personam

Vergilius longam facit ut 'canto quae solitus' et 'terra

tibi mando.' tamen monosyllaba etiam producenda

j0 sunt ut do s to flo. V terminata persona producitur.

AM quae fmitur breuis est ut legebam. OR finita

corripitur ut legor. S littera terminata uerba producuntur

: si paene ultima littera A uel E fuerit ut amas

doces excepto monosyllabo es et his quae ex eo fiunt

«ut a des. si uero I ante S habuerit, corripitur ut le

gis legitis excepta secunda persona indicatiui modi

temporis praesentis numeri singularis a tertia coniuga

tione producta ut nutris audis et a uerbo uolo

uis. si uero V ante S habuerit, correpta erit ut nu-

20trimus. T littera terminata correpta sunt ut legit.

С <finita producuntur ut pro duc. participia licet per

casus flectantur, a nominibus omni tamen ratione dissentiunt.

69 G

Aduerbia monosyllaba ut hue uel quae ex his 284

25 fiunt ut -J- íllue, omnia producuntur exceptis bis et ter.

quae uero A finiuntur longa sunt ut una. .quae in E

desinunt producuntur ut docte pulchre, exceptis quae

aut non comparantur ut rite, aut in comparatione deficiunt

ut bene impune. quae I finiuntur longa sunt

» ut h er i praeter ib i et ubi et quae componuntur ex

ipsis ut sicubi, item quasi. quae 0 finiuntur a se

uenientia breuia sunt, ab aliis ducta producuntur ut

falso, licet auctoritas uariet. quae V finiuntur longa

8 uirgilius br || Verg. eel. II 23 et VIII 93 || 9 monosyllabae

Й || 13 penultima b || 24 ante aduerbia add. de aduerbio

BR || 25 pro illuc (cf. p. 74, 5) requiritur adhuc uel

simile aliquid || 27 producentur Bl || 31 post quasi add. cor

ripitur p ||

74 MARTIANI CAPELLAE

sunt ut noctu. quae L terminantur corripi debent

ut semel. quae M N R finiuntur breuia sunt ut

cursim forsan fortiter. quae S> terminantur tunc

tantum producta sunt cum ante eam A habuerint.

quae С finiuntur producta sunt ut íll u с 5

285 Omnium participiorum temporis futuri nominatiuus

singulafis breuis est ut lecturus, genitiuus et

datiuus singularis producitur ut lecturi lecturo

excepto praesentis temporis participio quod genitiuum

corripit ut a man ti s. accusatiuum et uocatiuum bre- io

ues esse constat ut le durum lecture, ablatiuus

singularis tantum corripitur ut amante legen te.

nominatiuus et accusatiuus plurales in masculini uel

feminini generis participiis producuntur ut lecturi

70 G lectures, in neutris corripiuntur ut lectura. gene- is

tiuus pluralis breuis est ut lector um, datiuus et

ablatiuus plurales IS terminati producti sunt, bvs finiti

breuiantur.

286 Copulatiuae et disiunctiuae et expletiuae coniunctiones

breues sunt, nisi positio fecerit longas. de cau- ¡¡о

salibus uero et rationalibus quae A terminantur ex

cepts ita et quia productae sunt ut propterea

interea. quae 1 terminantur excepta una nisi pro

ducuntur ut si. quae in N desinunt si ante eam I

habuerint producuntur ut sin. alias breues sunt. ce- 25

teras uero omnes correptas esse constat.

287 Praepositiones quae in A exeunt solae productione

laetantur ut contra et extra et una monosyllaba a.

ablatiuae praepositiones omnes corripiuntur exceptis

monosyllabis, quae uel ex uocalibus constant uel uoca- so

libus terminantur ut e et de. utriusque casus prae

positiones correptas esse non dubium est.

288 Interiectiones longae sunt si monosyllabae fuerint

6 ante omnium add. de participio Л К de participio В Ц

13 plurales Ь |l 14 genitiuus В \\ 16 pluralis II \\ 19 de

coniunetionibus ante copulatiuae add. BR || 27 de praepositione

ante praepositiones add. BR || 28 et extra В extra R

33 de interiectione ante interiectiones add. BR II

LIBER III 75

ut he us, si uero disyllabae uel trisyllabae erunt, quoniam

speciem retinent partium orationis, exemplo earum

quarum similes erunt iudicandae sunt ut papae.

Haec ita ut dixi per omnes partes orationis in ul-

5 timis syllabis <obseruanda sunt, exceptis positione longis

et diphthongis.

Expleta cursin» syllabarum pagina est: 289

iuganda demum uerba. nam probabilis

hic ordo rebus quique disgregabitur

и> in bina demum. prima nam proportio

dicenda, Grai analogiam quam uocant.

ac mox repulsa quae nouantur regula

uulgoque docti quae anomala nominant,

bis quarta fandi quis paratur portio

13 uel uulneratur ductus oris integer,

quantumque solo inditum libellulo>

potest probare serium fastidium.

analogía est igitur, quae Latine proportio dicitur, 290

obseruatio similium inter se loquellarum. nam primum

2о omnia nomina Latina duodecim litteris terminantur: uocalibus

quinque et semiuocalibus sex atque una muta T

ut caput. A igitur uocalium prima terminat masculina ut

Catilina Iugurtha, feminina **** ut aduena, feminina

etiam Graeca utHelenaAndromacha, pronomina

25 quoque ut altera sola illa. quibus si detrahas A et

rvs addas, genitiuum singularem feceris ut dicimus alterius

solius, si uero I, datiuum ut alteri soli. illa

uero quae sunt Graeca neutra ut poema toreuma tres

casus in utroque numero similes habent: in genitiuo sin-

з0 gulari tis adsumunt, in datiuo S amittunt, et in E correptam

ablatiuum finiunt, atque in plurali datiuo et ablatiuo

genitiui singularis formam seruant, licet et bvs

possint assumere. E correpta nomina terminata, quae 291

1 dissyllabae В || trisillabae В || 6 dypthongis В dyptongis-

0 || 19 loquelarum br Ц 23 lacunam indicauit Grotius ||

25 detrahis R II 27 solus R II

76 MARTIANI CAPELLAE

Latina sunt, neutra sunt ut monile sedile. haec prae

ter casus, quos similes habent, datiuum cum ablatiuo confundunt

ut huic et ab hoc monili sedili, quoniam

ablatiuus si in E exierit quattuor casus similes faciet, quod

neutrorum nominum declinatio non admittit. nam quae ь

E producta in nominatiuo finiuntur, Graeca sunt generis

72в feminini utAgaueAutonoe Graecorum more sunt declinanda,

ut nominatiuus datiuus uocatiuus et ablatiuus

pares sint, genetiuus S, accusatiuus N finiantur. quae

autem nomina E in A conuertunt ut Andromache A n-м

dromacha sic declinantur ut Latina in A exeuntia. I littera

terminata Latina nomina totius generis sunt ac monoptota

ut frugi nihili. gummi autem et sinapi pe:

regrina sunt neutri generis et tantum numeri singularis

sed casus eodem modo decurrunt excepto genitiuo , qui 1»

S recipit ut sinapis gummis, quamuis recte dicatur

292 haec g_ummis. O littera nullum nomen in neutro finit,

nam aut masculina sunt ut Cicero aut feminina ut lu no

hirundo aut utrique generi communia ut homo. quo

rum declinationes in duas <species exeunt, nam aut O lit- 20

teram in obliquis casibus retinent ut uniounionis, aut

lut cupido crepido cupidinis crepidinis, utraque

autem syllaba crescunt in obliquis casibus praeter

uocatiuum singularem. caro autem praeter hanc ana

logiam ut declinetur consuetudo optinuit, item Anio, quae 25

in sua declinatione unica sunt et sine exemplis similium

declinantur. faciunt enim huius carnis Anienis.

duo et ambo. cum sint semper pluralia, non sunt adnumeranda

his quae supra dixi, sua enim consuetudine de

clinantur. Graeca nomina quae 0 littera finiuntur, ea зо

quae a prima positione in nostram formam transierunt ut

let) draco sic declinantur ut Cicero Milo, ea uero

quae primam sui positionem integram seruant ut Io Ino

Graeco more declinantur, ut faciant in genitiuo lus In us

4 quatuor BR || 9 genitiuus R || acusatiuus В et accu

satiuus R || 15 per ante casus add. Vule. || 22 in i i?12) П

crepedinis D || 32 milio BD ||

LIBER III 77

accusatiuo lun Inun> et ceteris casibus similiter, quamquam

cosuetudo hanc I o (Heat. turbo si no men est pro- V

prium, ut Cicero declinatur, si autem uim uenti signi

fices aut puerilis ludi instrumentum, ut cupido declina-

5 tur. V littera tantum neutra finiuntur ut cornu ueru, 293-

quod in plurali facit uerua. apud ueteres etiam specua ~3 0

dicebant. horum nominum plurales declinationes carent

dubitatione. nam tres casus ut in omnibus neutris similes

sunt, item datiuus et ablatiuus in bvs syllabam exeunt,

lo datiuus et ablatiuus singularis in genitiuo plurali v.\i syl

labam iungit. quaeritur autem de genitiuo singulari quem

alii in vs alii in V litteram egerunt, nec non datiuo quem

alii in I agunt ut genui cornu i, quidam ueteres secuti

ablatiuo similem faciunt huic genu cornu, quoniam

is pluraliter genu bus et cornubus amissaque ultima

syllaba relinquitur datiuus singularis sicut fit in ciuibus

et suauibus, et quomodo genibus et cornibus dicimus,

I littera in locum V litterae transit, et sic ut opti

mum et maximum item dicimus cum optumus et

j.i maxumns diceretur. sunt aliqui qui genitiuo casu ge

nu is et cornu ¡s dicant, sed non debet genitiuus plus

habere syllabas quam datiuus et ablatiuus. quamuis ergo

dissimilia sint senatus et exercitus, tamen sic genus

et cornus genitiuo dicendum est quem ad modum se-

25 n a tus et exercitus. praeterea quaecumque nomina

uel participia genitiuo singulari in is exeunt , datiuo plu

rali syllaba crescunt utCatonisCatonibus, secundum

quam rationem si esset genuis cornuis, genuibus

fecisset, ut syllaba cresceret. L littera nomina finita du- 294

зо plicem formam habent. prima est in qua masculina sunt

ut Annibal Asdrubal neque alia fere propria quam

Punica excepto Solis nomine, item feminina ul Tana qui I

nomen Etruscum, et communia ut uigil pugil, quae

4 etrumentum B1R || 10 in genitiuo plurali от. BR

add. d \\ um В im R \\ 12 alii in i litteram I! litteram

omisxi s ceteris R alii in is syllabam Ji ! 13 quidam b qui

BR || 15 genubus et cornubus BR genibus et cornibus br

18 litterae от. R II transat R II et от. R II 31 hannibal R

78 MARTIANI CAPELLAE

omnia easdem declinationes haben t. Altera species rieu-

■ trorum est ut mel fel, quae hoc differunt a superiore

declinatione quod monosyllaba sunt et L litteram per

obliquos casus geminant. nam in nominatiuo qui E lit.—

tera finiuntur ut proconsule naturam propriae prae- s

positionis intuentur, <pro quippe ablatiuo tantum praefer-

74 O tur. nam respiciunt cum proconsul dicitur non duabus

uocibus sed composito nomine dici ut procurator

propugnator nec quicquam obesse exemplo quod haec

nomina possunt uerba ex se facere ut procuro pro-ю

pugno [nam praepositio perit] proconsulo autem

non Tacit licet consulo faciat. tamen si proconsule dicatur

in casu nominatiuo monoptoton erit, sed propter

consuetudinem proconsul dicatur, ut declinan possit,

quem ad modum illa quae L littera terminantur ut ui gil is

mugil pugil, quoniam in plurali geni tin о mug ílu m

dicimus et pugilum: nam si mug i lis esset nominal i-

295 uus ut agilis, mugilium faceret ut agilium. M lit

tera etiam neutra fmiuntur ut tel um sea m num. sed

hoc animaduertamus, quoniam quae in nominatiuo I ante 20

ultimam syllabam habent in genitiuo singulari item datiuo

et ablatiuo pluralibus eandem gemina->re debent ut

lili um folium, quoniam genitiuus aut pares syllabas

nominatiuo habet ut scam mini scamni aut plures ut

caput capitis, pauciores numquam. praeterea datiuus 25

O littera finitus in I eam conuertit ut scamno scamni,

sed consuetudo et auctoritas ueterum in gen i [et] consili

i m peri per tres syllabas maluit dicere. uasum

an uas dici debeat quaeritur, quoniam quaecumque neu

tra non M littera nominatiuo finiuntur si pluralem reci- зо

2 est от. В || 3 cum BR I quod Rm || 4 nam in nomi

natiuo qui E littera finiuntur ut proconsule naturam propriae

praepositionis intuentur scripsi nam de proconsule in nomi

natiuo qui E littera finiunt «aturam propriae praepositionis

intuentur BR (de punctualum in B) ¡] 7 nam D nоn В ||

9 nee 6 ne BD || 11 glossam deleui || ante proconsulo uidetur

proconsul et ante consulo addendum consul || 20 quae in b

quae В qui D || 21 in от. В || 27 ingenii et (del.p) consilii

imperii B1R ||

LIBER Ш 79

piant, datino et ablatiuo in bvs radimt. ítaque monile

monilibus genu genibus pecus pecoribus nomen

nominibus marmor marmoribus, secundum

quae uas uasibus facere debuit et in genitiuo bor um

' uasum, quoniam quaecumque neutra singularia ablatiuo

E littera finiuntur, genitiuum pluralem totidem syllabarum

habent quot ablatiuum singularem ut a nemore

nemorum capite capitum, sed hoc nomen per anomaliam

decünatur et erit singulari nominatiuo uas, geni

tiuo uasis datiuo uasi ablatiuo a uasi, plural i autem

numero sic declinabitur ut se am n a. Lucretius tamen _

genitiuo u a s i ut 'rarique facit lateramina uasi.' N littera 2ge

term ínant ur masculina ut flamen pecten, communia

duobus generibus uttibicen fi dicen, quod frequenijtissimi

auctores non probant, nam et tibicinam et fldicinam

dicunt, item neutra ut nomen flumen. quae

omnia manifesta declinatione uno modo declinantur. altera

species est generis masculini, quae E litteram ante extremam

N seruat ut lien rien, quae tamen ipsa quoque in

и ceteris ut superiora declinantur. gluten quoque his

simile est licet Sallustius glutinum dixerit. item feminina

quasi similia uidentur.' iam ren singularis nominatiuus

nec ullus alius ablatiuo excepto in usu est. Graeca,

quae N finiuntur, praecedentes habent litteras A E I O ut

s Aleman С ep h en delphinPhaethon, ex quibusquae

an en ш terminantur exemplo superiorum declinantur

ut fulmen numen fidicen, quae uero on finiuntur,

si producta on Graece declinantur <ut Xéujv , eandem litteram

et apud nos producunt ut Cicero Scipio. ea

» autem , quae ex productione nominatiui casus corripiuntur

in reliquis figurationibus ut Amphion Creon Aga

12 Lucr. VI 233 || litteramina R || 18 generis от. R

19 semant R \\ 21 (salustius R) fragm. bist. III1 2 Dietsch

feminina R fiemina В ai feminina b \\ 22 iam scripsi nam

* n . a * u

BR || reo reo R reo ren D reor eoBfsedexglossasupra scripta

apparet sckoliastam cod. В ren legisse) || 25 cefen delfín BR ||

foeton В feton R || 28 Graece scripsi greca BR \\ 31 anfion

BD d agamennon BD ||

80 МАЕТ1ДШ CAPELLAE

m em non, amittuht apud nos N litteram in nominatiuo et

comparabuntur his Latinis quae conuersis casibus correpta

efferuntur ut uirgo turbo. quae apud Graecos

recipiunt T litteram, apud nos quoque eandem habebunt,

297 ut Phaethon Phaethontis. R littera praecedente A

terminatorum ut Caesar lar far par impar una

forma est nisi quod neutrum in reliquis casibus R litteram

geminat ut far far ris. poetarum uero licentia haec no

mina pluraliter dixit, cum omnia nomina , quae pondere

aut mensura aestimamus, pluralem numerum non admittant

ut aurum plumbum triticum oleum. Errant

ergo qui parium dicunt, quoniam haec in plurali tri- !

]>tota sunt ut hi Caesares líos Caesares> o Caega- !

res, nec potest accusatiuus I habere ante S si genitiuus

16 G ante V R habet. uidentur tamen qui parium dicunt i

nominatiuum pluralem generis neutri intueri et quoniam

paria dicuntur ut suauia, facere parium ut suauium.

298 R littera praecedente E terminatorum species sunt sex.

prima quae genitiuo casu nullum incrementum admittit et

in I litteram mutatur ut aper niger macer: apri?

nigri macri. secunda haec tener lacer puer: teneri

laceri pueri. tertia ut imber uter, quae a

superioribus hoc differt quod haec in genitiuo S litteram

accipit et datiuo I finitur et non crescit ut secunda species

et in genitiuo plurali ivm litteris finitur. quarta ut m a t e r *

pater frater, quae datiuis pluralibus non ut prima spe

cies apris sed fratribus facit, nec ut secunda syllaba

crescit et in genitiuo plurali vm syllabam habet, dicimus

enim patrum fratrum non ut tertiautrium imbriuin.

praeterea tres casus similes habet hi patres hos pa

tres о patres, cum imber et uter hos imbris et

utris faciat. quinta species est ut passer anser later

mulier, quae a secunda specie hoc differait quod illa

cum incremento syllabae I littera finiuntur ut gener

4tíeÄ || 5 foeton foetontis BD H littera от. D

9 com D I| 13 ut В u D || 15 habeat R || 19 amittit BlR

21 haec| hoc R || 22 inber R \\ 27 ut от. BR add. Л \\ 29 lit

iitrium R II 30 similiter В II hii BR II

LIBER III 81

generi, haec in S exeunt ut passer passeris et in

ceteris discrepat. piper namque et cicer neutra in

quinta specie habentur, nam ut passer ita declinantur

in numero singulari, quem numquam egrediuntur. sexta

sspecies ut neuter uter. neutrius enim et utrius

facit et declinantur ut cetera pronomina, quae in ivs

litteras genitiuos et in I datiuos agunt. praeterea eos genitiuos

et datiuos communes habent cum reliquis generibus

id est feminino neutroque. l5 littera praecedente I 77 G

ouna tantum species est uir. R littera praecedente O terminatorum

species sunt duae, alia quae per obliquos casus

producuntur ut sopor soporis color coloris, alia

corripiuntur ut arbor arboris, sed uno modo declinan

tur. Castoris et Hectoris genitiuos ueteres produ

is xerunt, sed nos corripimus, quoniam Graeci horum nomi-

: num genitiuos corripiunt. R littera praecedente V termi-

| natorum species sunt duae: prima ut satur quae geni-

I thiol fini tur ut sa tur i, secunda quorum genitiuus in is lit

teras exit ut sulphur sulphuris augur <auguris.

neutra autem quae vr litteris finiuntur alia retinent Vlitteram

ut sulphur sulphuris, alia ¡n O mutant ut ebur

eboris. S littera finitorum nominum formae sunt octo. 299_

nam aut A littera praeponitur ut Maecenas ciuitas

aut E ut uerres moles, aut I ut panis, aut O ut

pcustos nepos, alias V ut uetus Ligus, alias R ut

iners, alias N ut serpens, alias P ut praeceps. S

autem littera praecedente A species sunt duae. prima ut

Maecenas Laenas, secunda ut nostras Priuernas

quae a superioribus hoc differunt, quod communia sunt

I" omnibus generibus et assumere debent I litteram in genitiuo

plurali quae neutralibus in plurali nominatiuo accusatiuo

uocatiuo familiaris est. igitur nostratium

Priuernatium dicemus, quia sunt haec nostratia>

Priuernatia, sed et praegnatium etoptimatium

sdicimus, quia accusatiuus pluralis I litteram habet ut

2 et add. Vulcanius \\ 6 ius p us BR |[ 14 ectoris R ][

19 sulfuris D || 21 in о mutant D immutant В \\ 22 nomiûum

formae sunt В omnium sunt D || 31 acussatiuo D \\

KARTIANUS СЛГЕГХА 6

82 MAKTIANI CAPELLAE

hos et has optimatis et has praegnatis, quamuis

ueteres praegnatum et optimatum dixerunt. praegnas

autem feminini et neutri generis est. as et mas

cum sint monosyllaba , analogia non tenentur sed propria

quadam declinatione assis et maris faciunt et in plurali 5

300 assium marium. fas et nefas aptota sunt. Graeca

nomina, quae apud nos in as exeunt, tres species habent.

prima est ut Olympias Pythias, nam Olympiadis et

Pythiadis facit. secunda ut Pallas Thoas Atlas,

nam Pallantis Thoantis Atlantis facit. tertia ut ю

Aeneas Pythagoras Lycas, nam facit Aeneae Pythagorae

Lycae, quando nostra ratione nomina quae

genitiuo in E exeunt nominatiuo A flniuntur ut Catilinae

7*e Catilina. sed haec Graeca sunt: ideo in nominatiuo S litteram

retinent. quaedam tamen perdunt S litteram in nomi- is

natiuo ut Nicia Mela. Ergo in his nominatiuis con

suetude seruanda est. S littera praecedente E termina-

301 torum species sunt quinque, prima quorum nominatiuus

et accusatiuus et uocatiuus plurales similes sunt, genitiuus

pluralis in VM exit ut Hercules proles, Herculum2o

prolum. secunda species est, quae a superiore hoc differt

quod genitiuum pluralem in ivm compellit accusatiuum

in es ut nubes rupes cautes. in qua forma

masculina non habentur. tertia , quae etiam si aliquam

inter se habent differentiam in declinatione, tamen quo- »

niam incremento syllabarum pares sunt in obliquis casibus,

in unam speciem rediguntur ut Ceres bipes

m er ees, masculina autem exempla non sunt nisi Graeca

ut Chrêmes Laches. quarta species hoc differt a ;

praecedente quod per obliquos casus E in I compellit, »

cum superior E litteram seruat : uidelicet quoniam in no

minatiuo non ut superiora E producunt sed contrahunt

ut hospes antistes ales comes. quinta species a

4 et ante analogia add. r || 5 facit ñ || 6 assum BR

corr. p || 11 phytagoras R || licas BR \\ phitagorae R ||

12 licae BR || 13 flniuntur add. p || 20 ercules В || 24 ha

bentur D habent BR || 28 masculini Rb || exempli in1 ||

30 per obliquos В ||

LIBEK III 83

superiore hoc differt quod genitiuus auctus syllaba I littera

finitur, qui etiam datiuus habebitur, accusatiuo in em

exit, ablatiuo in E productam, cui adiecta rvm syllaba

genitiuum pluralem facit. cuius numeri nominatiuum

5 cum prima positione et uocatiuo (singulari confundit, datiuum

et ablatiuum itvs syllaba finit ut faciеs dies

spes a ci es. sed consuetudo rei et spei corripuit, fortasse

quod monosyllaba sunt. S littera praecurrente I 302

terminatorum alia crescunt per obliquos casus , alia intra

и modum positionis continentur, dumtaxat in numero singulari.

eorum igitur quae nun crescunt species sunt duae,

prima generis masculini ut scrobis mensis, licet Lu -

canus exiguam scrobem dixerit, feminini et com

munis ut canis iuuenis, quorum declinatio liquet.

« secunda species hoc a superiore differt quod ablatiuum 79 G

in I litteram finit, accusatiuum in Ш, ut duo sola mascu

lina Ligeris Tiberis, feminina clauispeluis tur

ns sitis tussis. hanc rationem declinandi manifestam

diminutio facit, quae I producta in omnibus istis pronun-

20 tiatur. itaque quotiens dubitamus de nominum enuntiatione,>

diminutionem eius consulemus. eorum quae syl

laba crescunt species sunt duae, quarum altera corripit

l litteram, in qua forma sunt masculina sanguis puluis

lapis, feminina cuspis cassis, in quibus nihil interest

» quod alia in declinatione I conseruant alia in E transeunt,

item quod alia dis alia Ris syllaba in genitiuo finiantur.

altera species I litteram producit in nominatiuo g lis

lis amnis quam et in obliquis similiter conseruant et

in genitiuo plurali I ante vm syllabam dicimus gli-

»rium litium amnium non ut superiora lapidum

cuspidum cassidum. S littera praecedente O ter- зоз

minatorum cum sit paruum discrimen, una species potest

1 auctus seripsi aucta BR || 6 et от. R || 9 crescunt

Vulcanius crescit BD || 10 continetur BD corr. Vulc. || dumtaxxat

D || 11 species sunt tres BD corr. marg. Vulc. ||

12 Luc. VIII 576 у 14 ut canis от. D || 16 finiunt D || 20 quociens

D || 26 ris syllaba В trissyllaba R || 27 is litteram В II

glis amnis В lis add. b gliris (glis r) samnis R || 29 glirum R ||

30 samnium r ||

6*

84 MARTIANI CAPELLAE

esse. nam cum omnia in obliquis syllaba crescant, hoc

differunt quod quaedam in genitiuo S litteram in T,

quaedam in D, quaedam in R conuertunt ut nepos

nepotis, custos custodis, monosyllaba masculina

ut flos floris, ros roris, item neutrum os oris. in 5

ossibus autem aominatiuum consuetudo facit о s con

tra rationem quoniam in genitiuo R non habet, sed

nec ossum potest dici, quoniam neutra quae nominatiuo

M terminantur bvs syllabam non admittunt nu

mero plurali. ergo in monosyllabo anologia non te- to

304 netur. S littera praecurrente V terminatorum species

sunt sex. in prima genitiuus I simplici, uocatiuus E

terminantur ut Marcus Sextus, genitiuus ut Mar ci

S ex ti, uocatiuus ut Maree Sexte. secunda species

a superiore hoc distat quod genitiuo I geminat et in is

uocatiuo I terminatur ut Antonius Iulius, huius

Antonii lul ii facit etoAntoni Iuli. in ceteris cum

80 G superiore consentiunt. tertia species nominatiuum cum

uocatiuo miscet et genitiuo easdem litteras producte

conseruat, datiuo V et I, ablatiuo V, accusatiuo VM ter- »

minantur ut senatus fluctus exercitus quae pluraliter

nominatiuum cum accusatiuo et uocatiuo in vs

productum agunt, genitiuum in vm, datiuum et ablatiuum

in bvs syllabam. quarta species incrementum

syllabae per obliquos casus accipit ita tamen ut ali- й

quam uarietatem inter se habeant. quaedam enim V

litteram <retinent alias correptam alias productam, ut

Ligus Liguris palus paludis uirtus uirtutis.

quaedam eandem V litteram in E mutant ut uetus

ueteris genus generis Venus Veneris, quaedam so

in O ut nemus nemoris, quaedam tamen uno modo

declinantur. laus et fr aus cum sint monosyllaba et

duas uocales habeant iunctas in eadem specie habentur,

quia similiter syllaba crescunt. quinta species prono-

8 пеc p mine Bli || ä amittunt R || 12 simplici bR simplicem

В || uocatiuo BlR || 24 syllaba R || 30 genus generis

от. В || quaedam in о ut nemus nemoris от. D || 31 quae

dam p quae DB ||

"4

Чь-

LIBER III 85

minum quae vs terminantur ut unus solus totus,

quae hoc modo declinautur unus unius uni unum

une ab uno uni unorum unis unos uni ab

unis. sexta in evs ut hinuleus eculeus a uoca-

5 tiuo E littera geminata efferuntur ut eculee hinulee.

sed quidam malunt in ev ut Ту den uocatiuo

Graece dicere. S littera finita praecedente I neutra 305

monoptota sunt ut tressis sexis. S littera praece

dente V duae species sunt. prima quae in l genitiuum

и agit et pluralem non habet ut uulgus pelagus. uirus

Lucretius uiri dicit,> quamquam rectius inflexum

maneat. in secunda specie sunt quae per obliquos

casus crescunt et genitiuo singulari in kis litteras ex

eunt ut genus nemus, ex quibus quaedam V in E

«mutant ut olus oleris ulcus ulceris, quaedam in

О ut nemus nemoris pecus pecoris. in dubitatione

ueniunt fenus et stercus, in E an in O mu

tent, quoniam quae nvs syllaba finiuntur V in E mu

tant ut uulnus genus funus et funeratus di- si в

s0cimus. fenus enim exemplo non debet nocere, cum

inter dubia genera ponatur. item ueteres s ter cera

tes agros dicebant, non stercoratos. S littera finita 306

nomina praecurrentibus N uel R omnia sunt unius ge

neris, nisi quae ante S R babent interdum D recipiunt

»ut socors socordis, interdum T ut sollers iners.

in plurali quoque excepto genitiuo et accusatiuo

omnibus casibus similiter declinantur. nam quaedam

in VM genitiuo, accusatiuo in ES exeunt utMarsAruns,

quaedam in ivm ut sapiens patiens, et ob hoc ac-

00cusatiui eorum in is exeunt. pleraque autem ex his

nomina tribus generibus communia sunt et I litteram,

quam habent neutra in nominatiuo plurali, dant etiam

3 une p unus BD || 4 in от. В \\ inuleus BD ||

5 inulee BD || 8 monoptata BD || 11 Lucr. II 476 || 17 fae

nas В foenus R (fenus D) || 19 funus RB fenus г foenus b II

funeratus В feneratus lib \\ 20 fenus RB &l fu add. b \\

21 stercoratus R \\ 22 sterceratus R || 25 solers R \\ 28 arruns

В 11 31 et n litteram В II

86 MARTIANI CAPELLAE

genitiuis reliquorum generum cum quibus communia

307 sunt. T littera neutra tantum nomina quaedam pauca

finiuntur ut git quod non declinatur, et caput sinci

put, quidam cum lac dicunt, adiciunt T propter quod

facit lactis. sed Vergilius Чac mihi non aestate nouum ь

non frigore defit' quippe cum nulla apud nos nomina in

duas mutas exeant, et ideo ueteres lacte in nominatiuo

308 dixerunt. X" littera terminatorum quaedam in genitiuo

plurali, in quibus omnia communia, in ivm exeunt, ob

hoc accusatiuo in I et S : plurima uero genitiuo in V et 10

M non praecurrente I et ob hoc in E et S accusatiuo ex

eunt, nam in reliquis consentiunt utpote cum singulariter

omnia nominatiuo habeant X , genitiuum in I et S agant,

datiuum in I littera, ablatiuum E definiant, adiectaque M

accusatiuum definiant impleantque , pluraliter uero dati- is

uum et ablatiuum bvs syllaba finiunt. <nam de ceteris de

quibus dissident ueteres, quidam atrocum et ferocum

qua ratione omnium X littera finitorum una species uidebitur.

huic X litterae omnes uocales praeferuntur ut

capax frutex pernix atrox redux. ex his nomini-20

bus quaedam in nominatiuo producuntur, quaedam corripiuntur,

quaedam consentiunt in nominatiuo, in obliquis

82 G dissentiunt. pax enim et rapax item rex et pumex

item nux et lux primam positionem uariant. at nix et

nut rix item n ox et atrox sic in prima positione con- 25

sentiunt ut discrepent per obliquos. et illud animaduertendum

est quaedam ex his X litteram in G quaedam in

С per declinationes compellere. lex enim legis, grex

gregis facit et pix picis, nux nucis. nam inhis,quae

non sunt monosyllabe , non numquam X littera genetiuo зo

in С conuertitur ut frutex fruticis ferox ferocis.

sup ell ex autemet senex et nix priuilegio quodam con-

5 Verg. Вис. II 22 \\ 7 in от. В || 12 utpute R \\ 14 literam

R \\ in e difiniant R || 15 difiniant R [] 16 et ablatiuum

busi? ablatiuumquibus ñ || de addidi || 21 quaedam/i quaei? II

24 lux В dux D || 26 animaduertendum — quaedam от. D ||

27 his D is В || quaedam ante in g del. in В add. D \\ 28 post e

add. quaedam in о D || 29 quae В quaedam D \\ 30 genitiuo

В || 31 post ferocis add. facit D \\ 32 suppellex BD \\

LIBER III 87

tra rationem declinantur, quoniam supellex duabus>

syllabis crescit; quod uetat ratio. et sen ex ut in nominatiuo

item genitiuo disyllabum manet , cum omnia X litlera

terminata crescant. et n ix nec inCconuertitur ut pix

0 nee in G ut r e x sed in V cum consonans in uocalem transire

non possit. in plurali autem genitiuo ablatiuus singu

lars formas uertit. nam in A aut O terminatus in бум

exit, E correpta in vm, producta in rvm, I terminatus in

IVM, V terminatus in yvm. datiuus et ablatiuus pluralis

иitem aut in is exeunt aut in bvs, quae praecepta in scholis

sunt tritiora. sed quotiens in is exeunt longa syllaba

terminantur, quotiens in bvs breui.

Decursis nominis regulis aequum est consequentia 309

dicere canonesque uerborum. genera uerborum sunt

и quinque: actiuum passiuum neutrum commune deponens.

actiuum est quod in O exit et agendi significationem ha

bet ut lego s cri bo. passiuum in R et patientis signifi

cationem monstrat ut scribor caedor. neutrum in O

et neque agentis neque patientis plenam significationem

»habet ut sudo dormio: nescias enim agat quis an pa- 83 G

tiatur. commune et deponens in R exit, sed hoc inter

est quod in communi duo sunt significationes et agentis et

patientis. cum dicimus enim о s c u l о r , nescis utrum о s c u -

lorteanosculorate. in deponenti autem aut agentis

»effectus est ut luctor, autpatientis ut morior. est etiam

inpersonale ut sud a tur curritur, quod ideo sic uocatur

quod cum omnes personas contineat nullum habet certam.

Verborum autem modi sunt quinque, sed alii sex alii зю

septem alii octo alii nouem pauci decem esse dixerunt.

00quiuero quinque dicunt hos aiunt: indicatiuum impera -

Uuum optatiuum coniunctiuum infinitiuum , quem et perpetuum

dicimus. qui sex memorant addunt promissiuum ;

qui septem , inpersonalem ; qui octo , percontatiuum ; qui

nouem, subiectiuum et a coniunctiuo eum separant; qui

1 suppellex BD || 3 rlissyllabus В || 5 cum ante consonans

add. br || 10 scolis /{ || 11 eiciunt BR exeunt b || 13 nominibus

R || 14 canonasque В || sunt от. B1R || 22 duae r ||

27 babeat Л || 31 infinitum В \\ 33 percunctatiuum R \\

88 MARTIANI CAPELLAE

decem, etiam hortatiuum adscribunt. sed hos superflue

adiectos ratio non admittit.

311 Coniugationes autem, quas Graeci cuZuYiac appel

lant, tres esse non dubium est, quae in uerbis actiuis neutralibusue

in secunda persona tempore <praesenti mon- 5

strantur. nam quotiens finalis syllaba in as exit, prima

est; in ES, secunda; in is, tertia: ut cantas uides

au dis — si producta sit haec tertia, nam si correpta sit

cur r is. harum omnium coniugationum uerba in prima

positione ante ultimam litteram tres tantum uocales reci- »

piunt E I V ut sedeo lanio irruo, consonantes autem

omnes exceptis F К et Q ut libo uaco cado lego

traho inpello amo cano scalpo curro lasso

84 G peto nexo. his accedunt I et V loco consonantium positae

utaioadiuuo. sed nec F excludunt cum dicamus15

triumfo, quamquam a Graecis ueniat et per P et H potius

conscribatur. praeterea ab eo quod dicimus far is et fatur

primam uerbi personam uolunt for. et de Q littera

dubitatur. nam dicimus eliquo et aequo et in huius

modi uerbis V littera nec uocalis locum ut est in r 110»

nec consonantis ut est a diu uo ualeat optinere.

312 Harum omnium coniugationum in de->clinando formae

sunt triginta sex exceptis defectiuis et impersonalibus

et inchoatiuis. primae coniugationis uerba , quae uel

O littera nulla alia praecedente uocali terminantur uel 2s

praeeunte uocali qualibet, formas habent quattuor. secundae

coniugationis uerba formas habent sex. tertiae

coniugationis correptae uerba formas habent uiginti. sic

quaecumque uerba indicatiuo modo tempore praesenti

persona prima 10 litteris terminantur formas habent sex, зо

quae vo formas habent duas, quae nulla praecedente uo

cali O littera terminantur formas habent duodecim. ter-

1 ortatiuum В || 3 synzygias В sinzygias R || 8 cor

recta D || 12 uaco do D || 13 amo от. D || euro D || 14 ac

cedunt Koppius accidunt В ascendunt D || 16 trimfo В triumpho

bD |] ueniunt quae per D || 17 conscribuntur D ||

18 et от. D || 21 obtinere D || 26 habet BlR || secundae

— sex от. В ||

LIBER III 89

tiae coniugationis productae uerba quae indicatiuo modo

tempore praesenti persona prima 10 litteris terminantur

formas habent quinque, quaecumque autem uerba cuiuscumque

coniugationis indicatiuo modo tempore praesenti

apersona prima uel nulla praecedente uocali uel qualibet

alia praecedente O littera terminantur, eorum declinatio

hoc numero formarum continetur, de quibus singulis

dicam.

Primae coniugationis uerba indicatiuo modo tempore 313

'o praesenti persona prima aut O littera nulla alia praece

dente uocali terminantur ut amo canto, autEOut com

ineo calceo, aut io ut lanio satio, autvo ut aestuo

continuo. primae coniugationis uerba imperatiuo modo 85 G

tempore praesenti ad secundam personam A littera pro

ducta terminantur ut amo ama canto canta. infinitiuo

modo ad imperatiuum re syllaba manente productione

terminantur ut ama amare canta cantare. item

prima coniugatio : quae indicatiuo modo tempore praeterito

specie absoluta adiecta ad imperatiuum modum vi

» syllaba manente productione terminantur ut comme о

comme a commeaui, lanio lania laniaui, satio

satia satiaui, eodem modo eodem tempore specie inchoatiua

adiecta ad imperatiuum modum bam syllaba terminatur

utcommeacommeabamjanialaniabam,

*5aestua aestuabam. prima coniugatio <eodem modo

[eodem tempore] specie recordatiua adiectis ad impe

ratiuum modum veram syllabis M terminat partes, ut

commea commeaueram, lania laniaueram, aestua

aestuaueram. prima coniugatione eodem modo

» tempore futuro adiecta ad imperatiuum modum bо syl

laba terminantur ut commea commeabo, lania laniabo,

aestua aestuabo. quae uero indicatiuo modo 314

tempore praesenti ad primam personam O littera nulla

alia praecedente uocali terminantur, ea indicatiuo modo

23 syllabam BlR \\ 26 eodem tempore deleui || 27 syl

labis m terminat partes В syllabam terminantur partes D

syllabis terminant partes ô ff 29 primae coniugationis D ||

31 lanio D \\

S

90 MARTIANI CAPELLAE

tempore praeterito specie absoluta et exacta quattuor

modis proferuntur. et est primus, qui similem regulam

his habet, quae indicatiuo modo tempore praesenti prima

persona penultimam uocalem habent ut amo ama

amaui a ma lia m aman era m am abo amare. secun- 5

dus est qui O in I conuertit et penultimam in praete

rito> perfecto, tertiam ab ultima in plusquamperfecto

[Vj producit utadiuuo adiuui adiuueram. tertius

qui similem quidem regulam habet primi modi sed de

tracta A littera disiungit: seco secui sec. a bam se- is

S6 G cabo secare. facit enim specie absoluta secui et

exacta secueram. quarta est quae per geminationem

syllabae profertur ut sto sta steti steteram stabo

stare. huic simile do da dedi dabam dederam

dabo dare correpta littera A contra regulam in eo 15

quod est dabam dabo dare profertur.

315 Secundae coniugationis uerba indicatiuo modo tem

pore praesenti persona prima EO litteris terminantur ut

uideo uides, moneo mones. secundae coniugatio

nis uerba imperatiuo modo tempore praesenti ad secun- 20

dam personam E littera producta terminantur ut uideo

uide, moneo mone. secundae coniugationis uerba infinitiuo

modo adiecta ad imperatiuum modum ЕЕ syllaba

manente productione terminantur ut uide uidere,

monemonere. secundae coniugationis uerba indicatiuo 25

modo tempore praeterito specie absoluta et exacta se

ptem modis declinantur. et est primus qui formam regulae

custodit. nam forma haec est cum secundae coniu

gationis uerbum indicatiuo modo tempore praeterito qui

dem perfecto adiecta ad imperatiuum modum vi syllaba so

manente productione terminatur ut deleo deleui,

plusquamperfecto autem adiectis ad imperatiuum modum

VErAM syllabis terminantur ut dele deleueram. secundus

est cum indicatiui modi primae personae E et 0

litterae transeunt in I ut sedeo sedi et in exacta se-ss

4 habet Я || 8 u В e R quod deleui |[ 19 secundae — im

peratiuo modo от. R || 30 adiecto R || 33 dele от. В1R ||

35 litteris BlR fl

LIBER III 91

deram. tertius est cum E et 0 in V et I mutantur tit

caleo calui, moneo monui, calueram monueram.

quartus est cum E et O in I mutant et consonan -

tern quae praecedit in S ut mulgeo mulsi mulse-

5 ram. quintus est cum E et O in I mutant, praecedens

uero consonans in X mutatur ut luceo et lugeo luxi

luxeram. sextus est qui per duplicationem syllabae profertur

ut spondeo spopondi spoponderam. septi- 87 G

mus est qui resoluitur in formam passiuorum ut au de о

îoausus. sum es est ausus eram eras erat, <secundae

coniugationis uerba indicatiuo modo specie inchoatiua

adiecta ad imperatiuum bam syllaba manente

productione terminantur ut uide uidebam, mone

monebam. secundae coniugationis uerba indicatiuo

is modo tempore futuro adiecta ad imperatiuum modum bо

syllaba manente productione terminantur ut uide uidebo,

mone monebo.

Tertiae coniugationis correptae uerba indicatiuo modo 316

tempore praesenti persona prima aut O littera nulla

» alia praecedente uocali terminantur ut lego legis peto

petis; aut I, rapio rapis facio facis; aut V ut

induo irruo. tertiae coniugationis correptae uerba,

quae indicatiuo modo tempore praesenti persona prima

0 littera nulla alia praecedente uocali terminantur, eadem

simperathio modo tempore praesenti persona secunda E

correpta, praecedente consonante> primae positionis terminanter

ut lego lege, peto pete; quae V et O, ea

inoperatiuo modo V et E retinebunt ut induo indue,

irruo irrue. tertiae coniugationis correptae uerba

» inflniti modi adiecta ad imperatiuum modum ее syllaba

manente correptione terminantur ut lege legere, pete

petere. tertiae coniugationis uerba, quae indicatiuo modo 317

tempore praesenti persona prima Ю litteris terminantur,

ea praeteritum perfectum et plusquamperfectum sex mo

as dis enuntiant. primus est qui tertiae coniugationis pro-

5 mutant от. В || 6" luceo et от. R || 11 incoatiua В \\

17 mane manebo D \\ 19 personae primae/) JJ 23 personae

Primae D || 24 eadem BD eodem tempore b

92 MARTIANI CAPELLAE

ductae integram regulam sequitur: hic est qui imperatiui

modi regulam in productionem uertit et in absoluta

specie assumit vi syllabam et in exacta veram ut cupio

cupiui cupiueram. haec eadem tamen interdum

sublata V littera in absoluta specie et geminata I, in ex- 5

S8G acta uero correpta eadem pronuntiantur ut cupii cu

pieram, secundus modus est qui primae positionis uerbo

O litteram deponit et praeeuntem syllabam seu mutata

uocali seu perseuerante producit: facio feci, fugio

fugi; in exacta uero specie I deposita et in E mutata »

ram syllabam assumit ut feceram fugeram. tertius

modus est cum I et O in V et I conuertuntur ut elicio

elicui elicueram. quartus depositis i et o litteris et

praeeunte consonante per S geminum enuntiatur ut per- ,

cutio percussi percusseram. quintus qui per X, i»

ut aspicio aspexi aspexeram. sextus qui per geminationem

syllabae enuntiatur ut pario peperi pe-

318 per er am. tertiae coniugationis correptae uerba , quae

indicatiuo modo tempore praesenti persona prima VO litteris

terminantur, ea praeterito et absoluto et exacto duo- »

bus intidís enuntiantur. et est primus cum primae po

sitionis uerba О in I commutant ut indu o indui in

due ram, secundus qui per X pronuntiatur ut instruo

319 instruxi instruxeram. tertiae correptae uerba, quae

indicatiuo modo tempore praesenti persona prima O lit- я

tera nulla alia uocali praecedente terminantur, ea in-<dicatiuo

modo tempore praeterito specie absoluta et exacta

duodecim modis declinantur. et est primus qui tertiae

coniugationis productae integram formam sequitur, ut

supra ostendimus in his uerbis, quae tertiae coniugationis w

correptae indicatiuo modo tempore praesenti persona prima

10 litteris terminantur. ut enim est cupio cupiui

cupiueram sic peto petiui petiueram. haec quo

que V litteram interdum subtrahunt et I geminant ut

9 producitur bR || 13 et punetuatum in В от. R || 19 u et о

litteris Grotii cod. о littera BR uo littera b || 23 quippe хЛ |

24 correpta R || 25 litteram D II 27 specie В persona pri

ma D || 30 coniugationes correpta D ][

LIBEK III 93

petii petieram. secundus est cum 0 in I conuertitur,

qui primae positionis uerbi O litteram in I commutat et

praeeuntem syllabam seu mutata uocali seu perseuerante

producit, deposita etiam consonante si fuerit media, in

s quam) prima uocalis desinat ut ago egi egeram, lego

legi legeram; eorum autem quae in consonantem 89 в

desinunt exempla sunt haec frango fregi fregeram,

fundo fudi fuderam. quartus est qui mediam conso

nantem deponit et praeeuntem uocalem corripit ut fin do

lofidi fideram, scindo scidi scideram. quintus O

littera deposita V et I assumit, ut molo molui molueram,

colo colui colueram. sextus, qui deposita O

S et I assumit ut carpo carpsi carpseram,scribo

scripsi scripseram. septimus qui O deposita et prae-

и eunte consonante per S geminum pronuntiatur, ut meto

messui messueram. octauus qui simili correptione

per unum S praeeunte uocali producta declinatur ut

trudo trusi truseram. nonus qui per X annuntiatur

ut expungo expunxi expunxeram, ungo unxi

^unxeram. decimus qui per geminationem primae sylla

be profertur ut pungo pupugi pupugeram, curro

cucurri cucurreram. undecimus qui uerborum

tompositorum ultimam syllabam geminat ut trado tradidi

tradideram, reddo reddidi reddideram.

85 duodecimus qui in formam passiuorum resoluitur ut f i d o

i fisus sum es est fisus eram eras erat, haec om- 320

j nia tertiae coniugationis correptae uerba indicatiuo modo

j tempore praeterito specie inchoatiua adiecta ad imperati-

I uum modum bam syllaba praecedente consonante primae

81 positionis uocali E adiecta productione terminantur ut

lege legebam, pete petebam exceptls his quae I

ante 0 habuerint in prima positione. ea enim adiecta I

littera ad imperatiuum modum et adiecta bam syllaba

producta E terminantur ut rapio rape rapiebam.

19 expugxeram В || 28 incoactiua В || 30 e add. p

32 in prima positione от. BD add. Rm || 33 modum от. В

94 MAKTIANI CAPELLAE

tertiae coniugatiunis correptae uerba indicatiuo modo

tempore futuro sublata E littera et adiecta am syllaba terminantur

ut lege legam, pete petam, indue induam

exceptis his quae I ante O habuerint in prima positione.

ea enim E in I conuertunt et assumpta am syl

laba faciunt futurum ut rapio rape rapiam, facio

90 G face faciam.

321 Tertiae coniugationis productae uerba indicatiuo

modo tempore praesenti <primae personae aut eo litteris

terminantur ut adeo adis, prodeo prodis; aut ion

audio audis, nutrio nutris. tertiae coniugationis

productae uerba imperatiuo modo tempore praesenti in

secunda personal producta terminantur, ut adeo adi,

prodeo prodi, audio audi, nutrio nutri. haec

infinitum modo adiecta ad imperatiuum modum re syl

laba manente productione terminantur ut adi adire,

prodi prodire. tertiae coniugationis uerba, quae in

dicatiuo modo tempore praesenti persona prima EO

litteris terminantur, ea modo indicatiuo tempore praeterito

specie absoluta adiecta ad imperatiuum modum vi so

syllaba terminantur ut adeo adiui, exacta autem uerba

bam ut adiueram; sed consuetudo saepe breuitatem

appetens V litteram subtrabit et absoluta ingeminat I)

ut adii prodii adieram prodieram. inchoatiua

quoque specie adiecta ad imperatiuum modum bами

322 syllaba terminantur ut a tlib am prodibam. quae uero

indicatiuo modo tempore praesenti persona prima 10 lit

teris terminantur, ea tempore praeterito specie absolutae

et exactae formae quinque modis enuntiantur. et est

primus modus similis superiori ut nutrio nutriui nutriueram

nutrii nutrieram et audii audieram

ut apud Vergilium 'audieras et fama fuit.' specie tantum

inchoatiua distant, omnia enim tertiae coniugationis pro-

5 assnmta R || 10 ut от. D || 15 in infinitiuo b ||

modo от. D || 17 indicatiuo modo D || 21 adiuui D || uerba

от. D || 22 ad ram add. ai uerba Dm || adiuuaram D II

28 speciei b || 29 et R aut В \\ 30 modus от. В (R't) [|

32 uirgilium В (Eel. Villi 11) \\

LIBER Ш 95

ductae uerba, quae indicatiuo modo tempore praesenti

persona prima 10 litteris terminantur, ea eodem modo

tempore praeterito specie inchoatiua E producta manente

nouissimae syllabae adiciunt BAM ut audiebamuenie-

5 bam operiebam; quamquam haec ueteres sine E lit- 91 в

tera pronuntiabant ut Vergilius 'nutribat Tyrrhusque

paler, cui regia parent arnienta'. secundus modus est

cum 0 amissa praecedens syllaba producitur ut uenio

ueni ueneram. tertius cum I et O in V et I mutant

«ut operio operui operueram. quartus qui dèpositis

I et O praecedentem consonantem in S conuertit ut

'. sarcio sarsi sarseram. quintus qui per X enuntiaturul

uincio uinxi uinxeram. tertiae coniugationis 323_

productae uerba, quae indicatiuo modo tempore praesenti

u Eo litteris terminantur, ea tempore futuro eodem modo

I BO syllaba adiecta ad imperatiuum modum terminantur

! ut adeo adi adibo^ prodeo prodi prodibo; quae

uero 10, adiecta ad imperatiuum modum AM syllaba ter

minantur ut audio audi audiam, nutrio nutri nu

tria m, quamuisTerentius protulerit per bо. inde apparet

geminam esse pronuntiationem. dixit enim 'iam scibo ubi 324

siet'. indicatiuo modo tempore praesenti eorum, quae

EO litteris terminantur, sunt uerba quae a diuerso prae

senti ] >гaс ter it um simile habent ut luceoetlugeo:luxi

«enim facit. item <cernit et crescit creuit facit.

sunt alia quae una uerbi positione duas coniugationes teneantut

pando mando: faciunt enim pandas et pandis,

mandas et mandis. uerba casibus iunguntur inlerdum

singulis ita: genitiuo ut misereor tui, datiuo

utsuadeo tibi, accusatiuo ut m o n e o te, ablatiuo ut

utor ¡По: interdum duobus ut ablatiuo et accusatiuo,

ut fungor hanc rem et illa re.

Haec satis ad exempla analogiae dixisse sufficiat.

6 uirgilius b (Aen. VII 485) || tyrrusque BR || 9 mittunt

eorr. in mutant supra script. mittunt В mittunt R П 20 terrentins

6 (Adelph. 361) || 23 diuerbo R || 24 similem BR corr.p ||

26 tenet D II 31 accusatiuo et ablatiuo D П

96 MARTIANI CAPELLAE

quae enim his formis conspecta fuerint non teneri , pro

certo anomala iudicanda. quae strictim exigueque memorabo,

ut contra rationem etiam usum quendam usur-

92 G passe detegamus aut etiam contra regulam defecisse.

325 Cum nominatiuo singulari reus et deus similia sint, 5

quare plurali hi rei dicuntur et usus dicit hi di contra

regulam, cum dei tantum dici> deberet, praesertim cum

genitiuus nominatiuo suo duabus syllabis non debeat longior

inueniri, quod hic eueniet si dicamus de or um? cur

Thoas et Aeas cum similia sint Thoantis et Aeantis u

faciant, Aeneas non facit Aeneantis sed Aeneae?

cur cum hic biceps et triceps dicamus, genitiuus

duabus contra regulam syllabis crescat et bicipitis aut

tricipitis dicamus non bicipis aut tricipis? unde

uenit ut aliger frugifer accipiter habeant omnes is

casus, Iuppiter duos habeat? cum sanctus pius

bonus similia sint, cur dicimus sanctior, et pior non

dicimus? deinde sanctior sanctissimus: bonior

bonissimus non dicamus? cum dicat Vergilius 'fandi

atque nefandi' cum a nefando dicamus nefarius,so

afandofarius non dicitur? quare seiunctus amissa

praepositione dicitur iunctus, securus et sedulus

eadem perdita non ualeant memorari? cum dicamus singuli

uiri, singulae mulieres, singula scrinia;

quare non dicimus singulus uir, singula mulier, «5:

singulum scrinium? cum lienor piscor aucupor

similia sint, cur uenator et piscator dicitur et aucupator

non dicitur sed auceps? cur uolo non ha

bet imperatiuum? cur fare primam uerbi personam non

habet? quare soleo praeteritum perfectum non habet ?зо"

cum canta et laua similia sint, cur cantaui faciat,

et lauaui non faciat? item corusca et tona: coruscaui

facit, tonaui non facit? quid quod ego unum

casum recipit? cum calciatus armatus togatus

-

2 exiguaque В || 6 hi du BD || 7 deberent BR corr. p

12 cur cum В circum R || 19 uirgilius br (Aen. I 543)

33 rego b || 34 calceatus B1 Ц

LIBER III 97

penulatus paria uideantur, quare calceo et armo

dicimus, toga et pe nul о non admittitur? nominatiuus

singularis in vs exiens in omnibus positiuis E productam

habet in aduerbiis, ,ut doctus docte, auarus

sauare, parcus parce: bonus et malus cur corripit

in aduerbio E bene et male? cum habilis ha

biliter dicamus, cur facilis faciliter non dicimus?

item cum difficulter dicamus, cur faculter dici non

poterit? cum audax audacter dicatur, cur uerax

иueracter non dicimus sed uere? cur singulatim

dicimus, binatim ternalimque non dicimus? <et

alia huius modi, quae possem innumera memorare ni ad

cetera properarem.'

Haec cum Grammaticc uelut serum exordium in- 326

и stauratura dixisset, propter superi senatus Iouisque fastidium

Minerua talibus interuenit 'ni fallor octo partes orafionis

uelut incunabula repetitura intimare disponis adiciens

soloecismorum causas barbarasque formas, tum alia

loquendi uitia, quae apud uates inclitos plurimum celeabrata,

quae nunc tropos nunc metaplasmos nunc schemata

[Gguras] ex eodemque cuncta uitia uelut decoris fonte manantia,

quae adtestentur aut nescientis errorem aut adfectatam

doctioribus uenustatem. quae si ab scholaribus

inchoamentis in senatum caelitum ducis, decursae peri-

й tiae gratiam deflorabis. nam si rhythmicum quid metricumque,

sic ut> inter cirratos audes, assumpseris, profecto

Musices impetu, cuius praeuertis officium, discerperis.

formam igitur praedictae praeceptionis absolueris, si

praecipuis memoratis iam te ab inchoamentorum uulga-

»rium uilitatibus uindicaris. his germanae uerbis cum

1 uidebantur B1R || 2 admittit BR corr. p || 5 cur В

cum punctuatum R || 10 uere BR ueraciter r || 14 serum

scripsi rerum BR || 17 adicies В || 19 inclytos b || 20 scemata

JO || figuras deleui ffigurarum D) || 23 doctoribus В "

ecolaribus В || 25 namsyritmicum В || 26 cyrratos R

28 praefectae R ||

MARTIANUS CAPELLA (

98 MARTIANI CAPELLAE

sponso Delius annuebant et Grammaticen ad uirginis

transire obsequia compulerunt. ac tunc aliam feminarum

pari sponsalium munere conferendam Clarius intromisit.

94 g LIBER ПП

DE ARTE DIALÉCTICA 5

327 Haec quoque contortis stringens effamina nodis,

qua sine nil sequitur nilque repugnat item,

in coetum superum ueniens primordia fandi

aduehit et scholicum praestruit axioma

ambiguis memorans uocem consistere uerbis 10;

nil normale putans ni fuat adsocium.

sed licet ipse modos demum bis quinque profatus

pallens afflictim uerset Aristoteles,

Stoica circumeant ludantque sopbismata sensus

perdita neque umquam cornua fronte ferant, Щ

Chrysippus cumulet proprium et consummat aceruum

Carneadesque parem uim gerat helleboro,

ltutlus apex tot prole uirum par accidit umquam

1 grammaticem Й II 3 subscription MARTIANI MINNEI

PELICIS CAPELLAE (AFRI CARTHAGINTENSIS add. B)

DE ARTE GRAMMATICA LIBER III (TERTIVS R) EX

PLICIT 1NCIPIT DE ARTE DIALECTICA LIBER liII

(FELICITER add. B) in BR || 9 aduehit r aduenit BR ]J

excolicum (quod Koppius quo in codice non inuenerit uelim diocisset)

BR corr. p || axiomas BR1 Ц 10 uerbis Orotius uersus

/ill || 14 sotismata BR |J 16 crysippus В || et addidi [|

consumat R Ц 17 elleboro BR \\ 18 prole corruptum uidetur ]|

liber 1m 99

nec tibi tam felix sortis bonos cecidit,

inter templa deum fas est Dialectica fari

et Ioue conspecto iure docentis agis.

Quae igitur introgressa et Delio conuocante pallidior 328

s paululum femina sed acri admodum uisu et uibrantibus

continua mobili-<tate luminibus, cui crines tortuosi decentique

inflexione crispati et nexiles uidebantur, qui tamen

deducti per quosdam consequentes gradus ita formam

totius capitis circulabant ut nihil deesse cerneres, nihil

is superfluum detineres. cui quideim pallium Athenarumque

uestitus sed gestamen in manibus fuerat inopinum ac

prorsus gymnasiis omnibus inexpertum. in laeua quippe

serpens gyris inmanibus inuolutus, in dextra formulae 95 в

quaedam florentibus discolora uenustate ceris sollerter

15effigiatae latentis hami nexu interius tenebantur, sed

quoniam eius laeua sub pallio occulebat insidias uiperinas,

cunctis dextera praebebatur. denique ex illis formulis

siquis aliquam percepisset mox adprensus hamo ad laten

tis anguis uirosos circulos trahebatur, qui tamen mox

"emergens primo> spinosorum dentium acumine uenenato

assiduishominem morsibus adfligebat, dehinc ambitu mul

tiplia circumactum ad condiciones propositas coartabat.

! si autem quamlibet formulam nullus uellet adsumere,

quibusdam obuiis interrogatiunculis occupabat aut laten

ter in eos anguem serpere stimulabat, donec nexilis complexio

circumuentos ad interrogantis arbitrium strangularet.

ipsa autem femina contractioris uidebatur corporis 329 —

habitusque furui, uerum dumalibus hirta sentis nescio

quid uulgo inexplanabile loquebatur. nam uniuersalem

dedicatiuam particulari abdicatiuae obliquam sed ambas

posse uertier asserebat uniuocis aequiuoca conectendo ac

solara se discernere uerum quid falsumue sit uelut quadam

diuinantis fiducia loquebatur. haec se educatam 330

, dicebat Aegyptiorum rupe atque in Parmenidis exinde

18 adprehensus amo D || 28 abltusque R || irta ßR ||

«entis Heinsius in (Md. Burm. II p. 964 setis BR || 32 fal-

»шппе BR corr. p \\ 34 atqui В ||

7*

100 MARTIANI CAPELLAE

gymnasium atque Atticam demeasse illicque uersipelhs

studii calumniante proposito etiam Socratis sibi Platonis-

331 que amplitudinem mancipasse. banc igitur fraudulenta

semper argumentatione uersutam ac de circumuentis pluribus

gloriantem cum Cyllenius KrjpuKeiip geminus anguis 5

assurgens adlambere feminam crebris linguarum micatibus

adtemptaret tuncque etiam Tritonida Gorgo cognoscentis

quodam gaudio sibilaret 'nimirum' inquit Bromius

qui facetior est deorum eamque penitus nesciebat

'haec aut ex arenis Libyae anhelantis adducitur, quod et is

capillitium implexum docet et amicitia uenenorum aut

fidendum pharmacopolam esse Marsicae nationis. ita

namque agnitione uiperea et blanda anguium adulatione

96 в delinitur. quod ni est, ex illius hami fraude colligitur

quod circulatrix pellacissima et petrarum Marsicarum in- is

332 cola comprobatur.' quo dicto cum complures deorum

quantum decuerat arriderent, Pallas aliquanto concussior

iocum emergentis inhibuit memorans hanc admodum sobriam,

quod quibusdam diuis penitus denegatum, etiam

inter germanas quae probandae sunt acriores, a nullo»

posse, <cum asserta protulerit, derideri. illa autem, quae

in argumentum uirosae assertionis acrimoniaeque detulerat,

tradere eam iubet ac se ad insinuandae sollertiae

333 habitum comparare. tunc lubriçi anguis circulatos orbes

et hiatus cum Grammatice, quae insinuatione perada *

propter adstabat, accipere formidaret, ipsi diuae, quae

etiam Medusaeos crines edomuit, cum figuris illicibus et

hamatis illis formulis committuntur. ita crinali decore

mera Cecropis atque Attica comprobatur maximeque quod

2 studi R || 5 ceryceo BR corr. Heinsius in Ouid. Burn-

I p. 605 [] 7 tritonia BR corr. Koppius |[ cognoscens втotius

II 8 quodam Heinsius in Ouid. Burm. I p. 605 quoniam

BR ]] 9 perspiciebat pro nesciebat coni. Heinsius l- l. ||

10 libiae BR \\ anelantis В \\ 11 inflexum Heinsius l. '-

implexum BR \\ 12 formacopulam BR corr. Salmasius exercit.

Plin. p. 739 a F (ed. 1689) || 14 delinitur Heinsius l. I. diligitur

BR || 15 petrarum Heinsius moetarum В metarum R ||

18 irridentis scripsi emergentis BR || ämodum В || 20 inter

6 ter BR || acriorem В acriore b \\ 22 uerosae Db \\

I

LIBER IUI 101

earn palliatorum populus et Graiae iuuentutis electio sequebatur,

prudentiam feminae ingeniumque mirata. Iuppiter

autem iudicandis implendisque uirtutibus posteram

Romuleis uirtutibus Graiam aestimans leuitatem quicquid

5 nosset illa Latiari promere praecepit facultate. ac mox 334

Dialectica quamquam parum dignen Latine loqui posse

crederetur, tamen promptiore fiducia restrictisque quadam

obtutus uibratione luminibus etiam ante uerba formidabilis

sic exorsa

10 ' Ni Varronis mei inter Latiares glorias celebrati mihi 335

eruditio industriaque suppeteret, possem femina Doricae

nationis apud Romuleae uocis examina aut admodum rudis

aut satis barbara repperiri. quippe post Platonis aureum

flumen atque Aristotelicam facultatem Marci Terentii

15 prima me in Latinam uocem pellexit industria ac fandi

possibilitatem per scholas Ausonias comparauit. his igitur 336

praeceptis parere colluctans nec Graia deseram ordine

disserendi nec Laurentis assertionis effamina remorabor. 97 G

ac prius illud compertum uolo mihi Romanos togatamque

sigentem uocabulum nondum nouare potuisse ac Dialeoticen,

sicut Athenis sum solita, nuncupari meique prorsus

iuris esse quicquid artes ceterae prolocuntur. nam neque 337

ipsam quam aures uestrae probauere Grammaticam neque

alteram opimi oris praecluem facultate uel illam forma-

» rum diuersa radio ac puluere liniantem sine meis posse

rationibus explicari quis dubitet ? quippe in dicione mea 338

iureque consistunt sex normae, quis constant ceterae disciplinae.

nam prima est de loquendo, secunda de eloquendo,

tertia de proloquendo, quarta de proloquiorum

00 summa, quinta de iudicando quae pertinet ad iudicationem

poetarum et carminum, sexta quae dicenda rhetoribus

commodata est. in prima autem parte quaeritur quid 339

10 laciares Д Ц 12 exanima R || âmodum В || 14 terrentii

R || 16 scolas BR [| his » nine BR Ц 21 prorsum

B1R || 24 opinions R opinionis r || iraecluen В iraeduen au

dita s R corr. Meursius || illarum В l illam b || 25 liniante R ||

31 rethoribus R II

102 MARTIANI CAPELLAE

1

sit genus, quid forma, quid differentia, quid accidens, quid

uero proprium, quid definitio, quid totum, quid pars, qui in

diuidendo modus, qui in partiendo, quid sit aequiuocum,

quid uniuocum, quid ut ita dicam pluriuocum. debetis

quippe insolentiam perferre sermonis qui Graiam disser- 5

340 tare Latialiter compulistis. quae ergo rebus uerba sua

suit, quae aliena et quot modis aliena <sint, quid sit sub

stantia, quid qualitas, quid quantitas, quid relatiuum, quid

loci, quid temporis, quid situs, quid habitus, quid facere,

quid pati, quae sibi opposita et quot modis sibi opponantur, i0

341 haec in prima nostri parte censentur. in secunda uero,

quam de ebquendo dixi, quaeritur quid sit nomen, quid

uerbum, quid ex his iunctum, quae ex his subiectiua pars

sententiae sit, quae declaratiua, qui subiectiuae modus sit,

qui declaratiuae, quatenus nomen accipiatur, quatenus uer- и

bum, quatenus sit perfecta sententia ut possit esse prolo-

342 quium. excipit hanc pars tertia de proloquendo. in ea

quaeritur quantum ad propositum hodiernae sufficiat bre

as G uitatis quae sint differentiae proloquiorum> in quantitate,

quae in qualitate, quid sit uniuersale, quid particulare, quid »

indefinitum, quae sint aientia quae negantia, quam uim habeant

singula et quem ad modum inter se adfecta sint.

343 hinc progreditur ad quartam partem, quam esse diximus

de proloquiorum summa. in ea quaeritur quid sit sumptum,

quid illy tio, quid syllogismus, quid symperasma, quid и

sit praedicatiuus syllogismus, quid condicionalis et quid

intersit, quot formae sint praedicatiui generis et quae sinl,

utrum certum ordinem teneant et si tenent quae sit eiusdem

ordinis ratio, quot modos habeant singulae et utrum

bi modi certum ordinem teneant et si ita est quae sit eius- s0

dem ordinis ratio, deinde condicionalis syllogismi quot

primi modi ac necessarii sint, qui etiam istorum ordo sit,

quid inter se differant. haec sunt quae praesenti arbitrer

cognitioni asserendisque sufficere.

1 deferentia It |] 2 quid in diuidendo К \\ 1 quod

BlR || 16 sit от. D deletion in В || ut от. B1D || 22 quemàmodum

В \ 23 de progreditur cf. Priscian. I 396, 16 Hertz. ||

25 sylogismus В \\ 31 syllogysmi В || 34 cogniscioni B. ||

LIBER IIlI ЮЗ

Quid ergo genus sit exordia repetens, quo uniuersa

discurram, primitus intimabo.

GENVS est multarum formarum per unum nomen 344

complexio ut animal: formae eius ut homo seu equus

s et cetera, sed non numquam aliquae formae ita generi

subiciuntur ut etiam ipsae aliis sub se positis genus esse

possint, utbominum genus, quod animal i forma est,

barbaris et Romanis genus. usque eo genus esse

potest, donec eius formas diuidens ad indiuiduum aliquod

louenias. ut si homines diuidas in masculos et feminas,

item masculos in pueros adolescentes

etsenes, item pueros in infantes et loquentes,

item puerum si uelis diuidere in Catamitum aut

alium quemplam certae personae puerum , non est genus,

15 quod iam ad indiuiduum peruenit. uti autem eo ge

nere debemus , quod est praesenti negotio proximum , ut

side ho mine quaeratur, eius genus animal debemus

assumere, quod ei proximum est. nam si substantiam 99 в

dixerimus, quantum ad rationem pertinet uerum est, quan

tum ad necessitatem superfluum.

formas easdem dicimus, quas et species, formae 345

ergo sunt, quae subditae generi tenent definitionem eius

et nomen, ut homo equus leo <quoniam formae sunt

animalis, potest et homo et equus et leo animal

25 did, quod nomen et corpus animae participans, quae definitio

generis esse cognoscitur.

differentia est sufficiens ad id quod susceperis 346

discretio, ut si quaeratur quid inter hominem intersit

et equum, sufficit ut dicamus quod homo bipes est,

з0 equus quadrupes. animaduertere autem debemus quod

quia multae sunt in rebus singulis differentiae, unam

quamque rem dissimiliter nos posse diuidere, quotiens in

ea poterimus alias atque alias differentias inuenire. nam

7 animalis br |[ 9 aliquid BR || 21 de formis ante for

ma» add. В || 25 nomen post participans positum in BR: quod

nomen ante et corpus inseruit Grotius || animae Grotius ani

ma BR JJ diffinitio В deffinitio b ||

104 MARTIANI CAPELLAE

si animal uoluerimus diuidere, possumusin sexus quod

alia sunt masculina alia feminina, possumus in aetates

quod alia sunt ortiua alia iuuenilia alia senilia , possumus

inq antitates quod alia suntparua alia magna alia me

dia, possumus in uarielates motus quod alia sunts

gra ientia alia serpentia alia natantia alia uolantia, pos

sumus in habitaculorum diuersi->tates quod alia

sunt aquatilia alia terrena alia aeria alia ut non nulli dicunt

ignea,******* possumusin linguae sonum quod

alia sunt loquentia alia gementia alia latrantia alia ululan- м

tia. sciamus tamen et singulas perfectas esse diuisiones

et omnes in singulis inueniri. nam masculina animalia

possunt et ab ortu recentia et parua et gradientia et terre-

100 G stria et bipedia et loquentia esse. ergo quauis uti licet.

ea tamen debes, quae est apta suscepto negotio. nam si и

tibi sit de hominum laude dicendum, in rationabilia

et s to lid a diuidere oportebit, ut eo facile possit intellegi

inter omnia animalia rerum natura quanti homines habuerit,

quibus solis ad se cognoscendum ratiocinari permisit.

347 ACCiDENS est quod non nisi eidem formae sed non и

semper euenit, ut rhetorica non nisi homini accidit sed

ei potest et non accidere, ut quamuis sit aliquis homo non

sit tamen orator.

348 PROPRivM est quod et eidem formae et ita semper

accidit ut unam quamque rem ab omnium communione»

discriminet ut in nomine risus. nam nec ridere quisquam

nisi homo potest, nec homo cum uoluerit, quantum

in eius natura est, ridere non potest. et differentia pro

prio eo distat quod differentia unam quamque rem ab eo

tantum distinguit unde quaestio est, proprium uero aЬз0

omnibus. nam cum hominem a leone per differentiam

1 uidere D \\ 3 et BD alia b || iuuenilia Grotius iuuentutis

BD || 5 uarietatem Í1 || 6 alia uolantia от. DB1 ||

9 lacunam indicauit Grotius || 14 quamuis R || post licet

«Ai.omnibus Rm || 17 stollida R Ц 19 cognoscendam В II

20 de aecidenti ante accidens add. BR || 21 rethorica R ||

22 quoduis B1R || 24 quid sit proprium ante proprium add.

BR || formae от. В add. Rm || 26 nec от. R I

LIBER IllI 105

uolentes discernere dixerimus quod leo ferus est homo

autem mitis, id solum uidemur discernere quod ad susceptum

negotium pertinet. dicendo enim 'leo ferus est homo

mitis' nec hominem ab aliis mitibus animalibus nec leo-

5nem a ceteris bestiis seiunximus, cum uero hominem

'animal risibile' dixerimus, eo a ceterorum animantium

generalitate discreuimus.

definitio est cum inuoluta unius cuiusque rei notitia 349

aperte ac breuiter explicatur. in hac tria uitanda sunt:

111 ne quid falsum , ne quid plus, ne quid minus significetur. 101 G

falsum est hoc modo 'homo est animal <immortale'. nullus

enim homo immortalis est et ideo falsum est. plus

enim dicitur tali modo 'homo est animal mortale'. et

hoc enim quamuis breuiter dictum sit plus tamen est,

15 pod ad omnia animalia pertinet. minus significatur hoc

modo 'homo est animal grammaticum'. quamuis enim

non sit nisi homo animal grammaticum, non tamen omnis

Jiomo grammaticus. definitio plena est hoc modo 'homo

est animal rationale mortale'. addendo enim mortale

й| separauimus a dis, addendo rationale separauimus a feris.

TOTVM est quod duabus pluribusue in se partibus 350

positis non semper nomen, definitionem tamen numquam

accommodat, et hoc non nisi in indiuiduis inuenitur, ut

si hominem designemus et eius partes singula membra

'faciamus, intellegimus id ipsum totum esse, quia certum

hominem constituimus et definitionem et nomen ipsius

totius non posse in partes cadere. non enim aut brachium

solum aut caput, h о m i n e m> dicere poterimus aut ipsius

definitionem singula membra recipiunt. sed animaduer-

1 tendum est quod aliquando omne pro тото dicere pos-

5 dum R || 7 discreuerimus R |[ 8 quid sit definitio

ante definitio add. BR || 9 аc Л || 11 nullus enim — 13

animal mortale от. В1 II pro uerbis nullus enim-— 13 tali modo

tec leguntur quamuis enim homo animal esse uerum sit fal

sum tamen est inmortalem (aut irrationalem add. d) plus

est hoc modo in D \\ 13 mortale от. D |[ et 6 ex BD \\

20 dus Db || 21 quid sit totum ante totum add. Bm D \\ 22 difinitionem

D \\ 24 menbra D \\ 25 intelligimus D \\ quia В

quod D || 28 capud D ||

106 MARTIAKI CAPELLAE

sumus sed alio quodam intellectu. nam totvm etiam

in singulis, OMNE in multis agnoscitur. nam cum dicimus

homo Cicero, Cicero quia unus est in eo totvs

intellegitur, homo autem quia inperitus et artifex et uir

et mulier esse potest, melius omne accipimus. s

351 partes sunt, quae in toto esse intelleguntur, et ex

quibus totum constat.

*4fi9 DiviDERE usque eo debemus donec ad indiuiduum

ueniatur, et hoc fit cum per differentiae ad paucitatem

genera redigimus et eis ita formas subicimus, ut et ipsae ю

singulae alus sub se positis etiam genera esse possint.

ut animal si breuiter primo diuidere uoluerimus, per

differentias possumus, quod alia sunt gradientia alia serpentia

alia natantia alia uolantia. hinc item , hoc est de

singulis formis possumus genera facere ut dicamus ani- is

malia gradientia genus esse et ei formas subiciamus, quod

alia sunt humana, alia ferina. et ex his possunt esse aliae

formae, per quas si necesse fuerit ad indiuiduum poterit

perueniri. sed hoc non in omni assertione facere oportet,

sed in suptili quadam disputatione. tunc autem in ora- 20

tione hoc modo possumus diuidere cum id exigit obscuritas

causae. quod si causa non sit obscura , diuisionis

quidem ratio inesse et tractari debet sed multum apparere

non debet.

353 PARTiENDi differentiae non frequenter occurrunt at- 25

que ita sine his infinita potest esse partitio, si usque ad

indiuiduum uoluerimus peruenire. nam si certum hominem

pro toto dicamus et eius partes breuiter colligere uo

luerimus, differentiae non suppetunt partium, et certarum

partium nominibus uti cogemur, ut dicamus caput pedes зо

et reliqua, quae si conplecti breuiter uoluerimus, quoniam

differentiae desunt, non possumus singula colligere, quia

юз в multa sunt et aut inpossibile erit aut longum.

3 Cicero addidi || 5 omnem /Í || 0 quid sit pars ante par

tes add. BR || 8 qui in diuidendo modus (modos R) ante di

uidere add. BR || 20 subtili R || 25 qui in partiendo modus

ante partiendi add. BR || 29 ceterarum B1R1 \\

LIBER IUI 107

ínteres tautem inter divisionem et partitionem 354

quod in diuisione per formas currimus, in partitione <per

partes. formae autem sunt, quae generi subiciuntur et

eius definitionem teuere possunt et nomen. partes sunt

9 quae in toto sunt et deânitionem numquam, nomen inter -

dum totius recipere possunt. possumus tamen unam

eandemque rem et pro genere et pro toto accipere sed

alia quadam ui. ut est homo, quem si in adulescentem

senemetpuerum diuidere uoluerimus, genus est

i0 et formae eius. quem si in caput pedes et ma nus

partiri uoluerimus, totum est et partes eius, quia adulescens

senex et puer, quas formas esse diximus, et nomen

hominis recipiunt et definitionem, ut et senex dicatur

homo animal rationale mortale, et puer et

иadulescens. caput uero et pedes, quas partes esse di

ximus, neque definitionem hominis neque nomen acci

pere possunt, quia nec caput) potest dici homo animal

iisibile nec pedes nee manus.

AEqvIVOCVM est quando multarum rerum unum 355

»est nomen, sed non eadem definitio ut leo. nam quan

tum ad nomen pertinet , uerus et pictus et caelestis l e о

dicitur; quantum ad definitionem, aliter uerus definitur

aliter pictus et aliter caelestis.

VNIVOCVM est quando duarum aut plurium rerum 356

25 unum nomen est et definitio ut uestis. nam et birrus

et tunica et nomen uestis habent et definitionem possunt

accipere. ergo hoc uniuocum in generis serie intellegitur,

quod et nomen et definitionem dat formis suis.

PLVRIVOCVM est quando multis nominibus una res 357

00 dicitur ut gladius. nam et ensis et mucro idem signi

ficant.

6 totum D || 8 adolescentem Ii || 11 et 15 adolescens

D || 13 et ante senex от. D || 19 quid sit aequiuooum (equiuocum

R) ante aequiuocum add. BR || 24 quid sit uniuocum

ante uniuocum add. BR \\ 25 byrrus BR || 27 intelligitur

R || 28 dant R || 29 quid sit pluriuocum ante pluriuocum

add. BR || 30 signifieat BW \\

108 MARTIANI CAPELLAE

358 Rebus svA sunt uerba, quae naturalia atque etiam

propria dicimus ut lapis lignum et cetera.

359 aliena sunt quae ratione aliqua mutuantur uel

propter necessitatem uel propter decorem. propter necessitatem

ut dicimus uites gemmare, laetas se-5

get es. hic enim quoniam proprium deficit, alieno usi

sumus. neque enim aut uites aliud quam gemmare

aut segetes aliud quam laetas possumus dicere. pro

pter decorem autem dicimus fluctuare segetes. pos

sumus enim aliud mou er i dicere, sed quoniam orna-io

tum non est, alieno utimur.

360 aliena uerba tribus modis fiunt aut per similitudinem

aut per contraria aut per differentiae, per similitudinem,

ut sunt quae in grammaticae tropis numerantur ut

hoc ipsum quod dixi fluctuare segetes. ex hoc genere«

sunt etiam illa, quae ex toto partem aut ex parte totum

significant in hunc modum ut decenter uerborum habeant

propinquitatem. haec enim similitudinis genere placuit

includi. per contrarium uerba dicuntur quando

contra quam dicimus accipiuntur, ut Parcas dicimus so

Fata cum non parcant, et lu cu m cum non Iuceat. hoc

105 G grammatici кат5 avтiqppcсciv uocant. per differentiam

aliena uerba sunt cum sine ulla ratione ex aliis assumuntur,

ut si hominem <neque corpore durum neque ingenio

stolidum lapidem dicamus. sed his uti non conuenit. 25

stultum est enim aut nihil significantia uerba aut nimis

aliena proferre. propriis autem similibus et contrariis

uti fas est.

. ... aei [Antequam de hac dicam , quaedam docenda sunt.]

omne quicquid dicimus aut subiectum est aut de subiecto so

aut in subiecto est. svbiectvm est prima substantia,

1 quae sunt uerba ante rebus add. BR \\ 3 quae aliena

ante aliena add. BR || 5 of. Сic. Or. 31 || 11 utitur В ||

12 quot modis aliena uerba fiant (aliena sint R) ante aliena

add. Br || 13 aut differentia В ][ 22 cata antifrasin В ca

tan tifrasin R II differentiae R || 27 et similibus D ||

29 quid sit substantia ante antequam add. BD || antequam

— sunt deleui \\ 31 est ante subiectum от. D [] aut de sub

iecto et in subiecto ante subiectum ^w -: - est prima s. add. В ||

te.

LIBER liil 109

quod ipsum nulli accidit alii inseparabiliter, ei lamen alia

accidunt, ut Cicero est non nomen sed quod eo nomine

significatur. de svBIEctO est quod de ipso subiecto dicitur

et dat ei et definitionem suam et nomen ut homo.

5 nam et homo Cicero et animal rationale mortale.

¡ta et nomen et definitio, quae est de subiecto, eidem

subiecto accessit; ideoque hoc, quod de subiecto> dicitur,

in generibus uel in formis inuenitur. in subiecto est

quod neque nomen neque definitionem dat subiecto sed

» in ipso subiecto ita esse intellegitur ut sine eo esse non

pos#t ut rhetorica. nam nec nomen eius potest subiectum

recipere nec definitionem. neque enim aut rhe

torica Cicero aut bene dicendi scientia Cicero:

in eo autem intellegitur cum id ipse uocari non possit.

isaliud est de subiecto aliud in subiecto. in subiecto est .562

disciplina. nam eadem rhetoricae de subiecto est,

Ciceroni in subiecto. prima ergo svbstantia subiectum

est, secvnda quae de ipsa prima dicitur ut sit

Cicero prima substantia, homo et animal secunda. iam

29 in subiecto omnes consequentes praedicationes esse intelleguntur,

itaque de singulis uideamus. quid qualitas? 363

QVALitas est, secundum quam dicimus quale est ut

candor. et ex hoc intellegi licet et qualitatem in sub

iecto esse, cum candor necessario in aliquo sit, sine quo

8 esse non possit: utique ipsum aliquid, in quo est, subiectum

est. quid quantitas? qvantitas est, secundum

quam dicimus quantum est ut biped ale. etiam ista in

subiecto intellegi necesse est. quid relatiuum? relATiÏTM

est, quod ad aliquid uocant ut pater fra ter. et

8 quid sit subiectum ante in subiecto add. BR \\ 10 non

possit î{ non. possit esse r || 11 rethorica BR || 12 rethorica

В || 14 mire turbata haec inde a Vulcanio || esse post

eo add. r || 15 quid de (e R) subiecto et in subiecto est (quod

add. B) ante aliud add. BR || aliud BR aliud est b aliud in

subiecto est R aliud in subiecto В || 16 rhetoricae R rethoricae

В uterque deleta posteriore e || de subiecto est punciuata

in li || 17 est post Ciceroni ponendum esse signification inR

erga R || 18 sit D si BR [| 27 etiam del. in В ista add. bR

29 ad от. Rl ¡| aliqui R

НО МАRТ1АШ CAPELLAE

haec utique in subiecto sunt. nam necesse est ut haec

omnia ad aliquid sint et si non nulla sunt, de quibus dicantur,

illa quae dicuntur, in anima uidebuntur. quid

loci? id est quod dicimus Romae: Roma substantia est,

ipsiRomae hoc accidit. quid temporis? ut her i nuper 5

u e s p e r i. quorum motu tempus intellegitur substantiae

sunt, ut sol, cuius cursu tempus intellegimus, et quae

aliquam intellegentiam morae in nobis faciunt. quid

SITVS? ut puta iacet sedet. quid habitvs? ut calciatus

armatus: substantia est homo et haec illi acci-u

dunt. quid faceré? ut secare urere. quid Лt1?

ut secari uri.

364 Prima svBSTANTIA est quae nec in subiecto est inseparabiliter

neque de ullo subiecto praedicatur. insepa-

107 G rabiliter autem ad hoc definitioni adiectum est, quod omnis u

prima substantia quamuis in loco aliquo sit tamen ab eo

separari et migrare potest, ut Cicero ita in curia esse in

tellegitur, ut inde possit aliquo discedere, et pars primae

substantiae <quamuis in toto sit non tamen inseparabiliter:

nam siue re ipsa siue cogitatione separari a corpore»)

nostro brachium potest. at uero rhetorica ita est in animo

Ciceronis ut etiam si aliquo casu esse destiterit non tamen

intellegatur migrare, quoniam nec cum esse coepit, intel

legitur aduenisse.

365 SECVNDA svbstantia est quae de prima, ut dictum »

est, praedicatur ut homo de Cicerone et animal de

homine et Cicerone. et quicquid genus est primae sub

stantiae, secunda substantia esse intellegitur. ita ergo

substantiis omnibus commune est non esse in subiecto.

prima uero nec de subiecto est substantia nec iiitendi nee *>

remití i potest id est recipere magis et minus. et si qui-

1 subiecta /Í || 2 omnia Ь nomina BR || si ora. B1R

sint от. В || 5 haec accidant (corr. ex accidit) R || eri R

9 calceatus o || 13 item de substantia ante substantia add.

BR || prima addidi || 15 ad В ob R H 17 intelligatur Д ||

21 ad D || rethorica BD || 23 caepit Ii \\ 25 de secнnda

substantia ante secunda add. BD || 29 cummune D Ц 30 pri

mo D et in edd. inde ар || 31 remiti D ||

LIBER liil Ш

dem nemo nomine alio magis homo est et nec ipse unus

homo magis cras erit homo quam hodie fuit, et in diuersis

non magis equus equus est quam homo homo. hoc autem

obseruandum est in sub->stantiis, inter consortes suas id

5 est ut primam primae conpares, secundam secundae. nam

si secundam primae compares, magis substantia est prima

quam secunda. prima enim rem magis declarat, se

cunda uero habet quandam communionum ambiguitatem.

nam cum dico Cicero, iam quiddam indiuiduum ceris

tumque significo : cum dico homo, quoniam cuncti sumus

huic appellationi subditi, incertum est quem significem.

ita ergo fit ut magis sit substantia prima quam secunda,

quia rem certius ostendit. magis ergo et minus sub- 366

stantia non reçipit inter consortes suas. item substantia

Kcontrarium nihil habet, nam nihil homini aut equo contrarium.

sed si quis dixerit Clodium Ciceroni fuisse con- W8G

trarium, intellegit non ipsas substantias fuisse contrarias

sed qualil.ates , quae in ipsis erant ut malitiam bonitati

aut uitium uirtuti aut iniustitiam iustitiae. uidetur autem

*substantiae proprium quod una eademque capax est contrariorum

quadam sui permutatione, ut lapis cum idem

sit, potest nunc albus esse nunc niger, idem tamen lapis

esse non desinit, et Cicero primo stultus postea sapiens

idem tamen Cicero esse non desinit.

QVALITATEM esse diximus, secundum quam dicimur 367

quales. qualitatum forma una est, in qua dispositio quaedam

et habitus mentis esse intellegitur, ut in omnibus

perceptis artibus, sapientia grammatica rhetorica ceterisque

quae ita haerent animo ut difficile amitti possint. sed

"in his aliqua perfecta sunt, aliqua inperfecta. ut siqui

grammaticae arti operam dederit in plerisque tamen fallatur,

nondum potest dici habitvs sed tantum dicitur

3 ecus equs D || 4 obsseruandum D || 8 eommunionem

ambiguitatum BR corr. p || 17 intellegit В intellegat bR

[| 21 snpermutatione BlR || 25 item de qualitate ante qnalitatem

add. BR \\ dicimns quale est r \\ 27 et 32 abitus R ||

28 rethorica В || 30 si quis p И 32 tantum b tamen BR ||

112 MARTIANI CAPELLAE

DiSPOSitio. ita non omnis dispositio habitus, omnis

368 autem habitus dispositio esse intellegitur. secunda spe

cies est earum qualitatum, quas recte passibiles dixeritnus,

ut dulce atque amarum calidum uel frigidum,

non quod ex his eaedem substantiae aliquid patiantur, sed ь

quod sensus nostros aliquid pati cogant. cogit enim ali

quid pati et tangentem calor et dulcedo gustantem. item

quae nobis <ex aliqua passione naturae inoleuerint, se

cundum quas pa Hi dus quisque uel ruber dicitur, non

tamen ita ut quis aliqua repentina causa uel pallet uel is

rubet. nam ipsae passiones rectius, non qualitates appellantur,

si quidem secundum has non dicimur quales. non

enim sequitur ut qui pallet sit pallid us, aut qui amat

ama tor, aut qui est ebrius ebriosus. illae igitur pas-

369 siones sunt, hae qualitates. tertia species est earum quali- is

tatum, quae non ex eo quod iam quisque est sed ex eo quod

esse potest intelleguntur ut dicimus fragile lignum, non

quod iam fractum sit sed quod frangi possit. nam el

palaestricum corpus duobus modis dicimus et id quod

palaestra conpositum est, et id quod natura ita formatum20

ut huic arti accommodatum sit,> quamuis ea non sit inbutum.

illud tamen a palaestra recte dicitur palaestricum

quod ipsius artis habet effectum, non autem inuenitur

ipsius qualitatis nomen unde sit denominatum et deriuatum

palaestricum illud quod nondum est sed esse potest. »

quare cognoscendum est dici quasdam substantias ex qualitatibus,

quarum nomina non inueniuntur. namque ut j

bonum dicimus a bonitate, non ita optimum ab optimitate.

ita ergo palaestricum, quod intellegimus ex eo quod percipere

possit palaestram, non habet certum qualitatis no-»

men ex quo dictum uidetur, constat tamen a qualitate esse

370 dictum. quarta species est earum qualitatum, secundum

quas formas figurasque intellegimus, ut quadrum rotundum

pulchrum deforme et similia. recipit qua

le« 2 abitus Л || 5 eadem R || 7 pati ut R (?) || 8 in

oluerint D || 15 hae D eae В et non b N 19 palestrium D . ||

21 acommodatum В acummodatum D |f inbutum D inbutus

В imbutus R || 24 diriuatum R || 27 nam ñ ||

LIBEK liil ИЗ

litas ш agis et minus, nec tamen omnis. nihil enim

quadrum magis altero quadro quadrum est. magis autem

liquid candido candidum dici potest, et quaestio est in

plerisque utruin magis ¡ustus alter altero dici possit.

i plerisque autem subtiliter uidentur adtendisse qui qualitates

ipsas non dicunt recipere magis et minus sed ea

quae ab his deuominantur, ut iustitia sit ipsa una quaedam

perfecta notio, ut non dici possit 'magis haec iustitia

quam illa est' dici tamen potest 'magis hic iustus quam

mille est' item dici non potest 'magis haec sanitas quam

illa est' dici tamen possit 'magis hic sanus quam ille est'.

ex quo fit ut substantia non recipiat magis et minus,

qualitates quidem per ipsas substantias possint recipere.

item contrarium qualitas habet nec tamen omnis. nam нов

tfsanitati cum sit inbecillitas contraria, nihil est quadro rotundoue

contrarium. uidendum est autem quoniam quicquid

contrarium qualitati est qualitas sit necesse est. dulcedo

autem qualitas, qualitas igitur amaritudo et similia.

qvANTITas bipertita est, quod alia discreta est alia 371 *■""

"continua. discreta ut numeri et orationis, continva

ut lineae ac temporis. item alia quantitatis diuisio est

quod alia situm quendam partium habet, alia non habet,

nam linea situ quodam partium intellegitur, si quidem dici

potest quae pars eius quo loco sit, dextramque ac sini-

«stram uidetur habere. at uero numerus aut oratio aut

(tempus nihil horum habent, quamuis ordinem habere

possint ut sit in his aliquid primum et secundum et ulti

mum et medium , nihil tamen quod in loco intellegatur.

quantitas omnis caret contrario. quid enim bipedali tri- 372

*pedaliue contrarium? et si quis dixerit contraria esse

mains et minus, quae uidentur esse uerba quantitatis,

sciât non esse definitam quantitatem. itaque siquis dicat

aliquid maius esse, uidetur esse ei contrarium quod minus

est. si certum quaesiuero 'quo maius est' ? et responderit

quod tripedali, apparet nihil esse contrarium. ipsa sib i

4 utrumno R || alter addidi quamquam omitti poterat \\

19 item de qnantitate ante quantitas add. BR || 31 maius I)

magis В || 32 quis от B1D |[

4AKTIAHUS CAPELLA 8 jr

114 MARTIANI CAPELLAE

autem quae dicuntur maiora et minora, relatiue dici ma

nifestum est. quodiibet enim minori comparatum mains

est, idemque maiori comparatum> minus est. si igitur

maius et minus contraria sunt, cogimur confiteri, quod

ualde absurdum est, posse alicui rei uno tempore simul eue- 5

nire contraria. rursus aliud absurdum cogimur intellegere

unam eandemquerem sibimet essecontrariam. siquidemres

una diuersis quantitatibus comparata potest eodem tempore

373 maior et minor esse. quantitas non recipit maius et minus.

non enim quinque magis quinque sunt quam duo duo.aut item и

duo aliis duobus magis duo sunt aut magis cras duo erunt

quam hodie sunt. est autem proprium quantitatis quod se

cundum hanc dicimus p a r et i m p a r, ut qualitatis proprium

est quod secundum hancdicimus simile atque dissimile,

quamuis in diuersis rebus utrumque liceat abusiue usurpari. и

374 RELAtivvM est, quod hoc ipsum, quod dicitur, alicuius

est uel ad aliquid quolibet modo referri potest ut

filius non sine patre uel matre et seruus non sine domino

375 potest intellegi neque sine his Uli uicissim. dicuntur au

tem relatiua tribus modis: aut alicuius ut filius, aut ^

alicui ut u i ein us, aut ad aliquid ut du plum, quoniam

duplum ad aliquid simplum est. omnia relatiua his, ad

quae referuntur, uice mutua respondent. nam quem ad

modum filius pa tris filius est, sic pater filii alicuius pater

est. et respondent ita ut aliqua isdem casibus respon- 25

deant, aliqua casus mutent. nam quod de filio dixi, item

de seruo dicere possumus, quoniam seruus domini seruus

est, dominus serui dominus. haec ita sibi respondent

ut eosdem casus in conuersione custodiant. ita quoque

duplum ad aliquod simplum est et simplum ad aliquod :|-

duplum est, ita maior minore aliquo maior est et minor

maiore aliquo minor est. manifestum est ergo ista casus

in conuersione seruare. at uero scientia cum sit relatiua,

11 idem BR corr. p \\ dualis BR duo aliis b || 16 quid sit

ii; bit iuii m ante relatiuum add. BR Ц 22 ante omnia add. К й||

25 hisdem BR || 26 quod от. BlR || 30 ad aliquod simplum

est et simplum ad aliquod duplum est b ad simplum est item

BR H 32 ista Grotius ita BR ||

LIBER ilil 115

alicuius enim rei scibilis scientia est, in conuersione id ad

quod refertur casum mutat. nam quo modo dicimus

'scientia scibilis rei est' non possumus dicere 'scibilis

res scientiae est' sed 'scibilis res scientia scibilis est'.

item sensus rei alicuius sensibilis sensus est, contra sensibilis

res sensu <sensibilis est. haec ergo non ut quae

supra dicta sunt seruatis eisdem casibus sed mutatis con- 112 q

uertuntur. quaedam relatiua his, ad quae referuntur, et 376

in tempore concordant eaque simul esse incipiunt simul

1(1 ilesinunt, ut seruus esse non potest nisi cum esse coeperit

dominus et cum dominus esse desierit seruus esse desinit,

et item dominus cum seruum non habuerit dominus dici

non potest, at uero noscibilis res prior est natura quam

notio. nam si noscibilia tollas notio non erit, at uero si

nolionem tollas potest aliquid esse noscibile, quamuis

rtesit ille qui nouit. relatiua possunt habere) contrarium 377

sed non omnia. namque inscientiae scientia contraria,

»citiae inimicitia, at uero duplo nihil contrarium neque

maiori uel minori : quae quisquis [ista] contraria putaue-

*rit, cogitur confiteri unam eandemque rem uno atque eo

dem tempore posse sibi esse contrariam. si quidem maior

minori comparatus maior est idemque maiori comparatus

minor est uno atque eodem tempore, quod contrariis eueoire

nullo modo potest, nam quo tempore homo stultus,

'ion eodem tempore sapiens esse potest, neque quo tem

pore albus est, eodem tempore niger esse potest: quod

quia euenire non posse in maiore et minore ostendimus,

fateamur necesse est maius et minus non esse contrarium.

item duplum simplo non esse contrarium, quoniam hoc

idem duplum potest esse ad aliquid simplum. non igitur

omnia relatiua possunt habere contrarium. item maius

el minus quaedam recipiunt, quaedam non. nam magis

hie amicus illo est, hoc magis duplum illo duplo esse non

potest propterea, quia si duplum est, ita duplum est, ut plus

2 quo modo br quod BR || 6 res от. В || sensus BR

' hisdem В \\ 10 pro cum bis cо В || 15 notiones D

19 quis R \\ ista deleui || 21 contrariam p contraria BR

-'6 posset BlR || 29 item scripsi ita BR ||

8*

116 MARTIAN! CAPELLAE

aliquid minusue si fuerit non sit duplum. quaeritur ulrum

378 aliqua substantia dici possit relatiue. sed de prima sub

stantia dici non posse relatiue nulla quaestio est. non enim

Cicero alicuius dici potest aut ad aliquid referri. item

equus: nam quis equus ut Rhoebus non alicuius est hoc 5

ipso quod Rhoebus est sed quod iumentum est alicuius

113 в iumentum est. non ergo prima substantia relatiue dici

potest neque pars eius quaelibet, quae sine dubio et ipsa

prima substantia est. nam quem ad modum Cicero prima

substantia est, ita manus eius. manus uero non eius sed .

specialiter manus ita ut secunda substantia relatiue dici

non potest. non enim sua conuersione respondent, ut si

dicamus 'manus Ciceronis', non Cicero manu Cicero est,

neque ipsa manus ob hoc manus, quia Ciceronis est, sed

quia ita adfecta est, manus dicitur, non quod alicuius sit. i0

non ergo ut diximus prima substantia neque partes eius

relatiue dici possunt. quaeritur ergo de partibus secundae

substantiae. nam de ipsa substantia nulla quaestio est

non enim homo alicuius homo sed manus specialiter ali

cuius hominis manus est, et ut mutua conuersione respon- 20

deat, alicuius manuati manus est, ut possimus ita conuertere,

quia et <manuatum aliquid manu manuatum est

item ungula non primae substantiae ungula sed alicuius

ungulati, quia et ungulatum aliquid ungula ungulatum, ut

mutuam possit habere conuersionem , quod relatiuis esse *

diximus proprium. si ergo maneat illa relatiuorum deünitio,

ut relatiuum sit quicquid alicuius dici potest, difficile

resistimus dici partes secundarum substantiarum relatiue.

si uero illa definitio mutata sit, ut relatiua sint ea, quae ad

aliquid referuntur excepto eo quod in aliquo sunt, nulla»

incidit in hanc definitionem substantia. quem ad modum

seruitus excepto eo quod in eodem seruo est id est in

aliquo homine refertur ad dominum. at uero penna ita

5 nam Monacens. 6 iam BR || hroebus R || 6 rhebus Л Ц

9 est add. p || 13 mann В manni R manus br || 16 dicimue

В || parte В || 20 est от. В || 24 est ante ut add. D ||

25 relatiuus D || 27 dificile D || 29 sit scripsi ita BO || 30 excoepto

В || 32 eo от. D || 33 et 117, 1 pinna Bl ||

LIBER mi 117

pennati alicuius penna est ut ex->cepto eo quod in aliquo

pennato est ad nihil referri possit. sane admonendi sumus 379

ne nos pudeat uerba noua facere pro necessitate conuersionis.

nam si mutua conuersio non respondet, non rela-

5 tiue enuntiamus. hoc modo: cum dico pennam uolens

earn ostendere relatiuam, non me pudeat penna tum aliguid

propter conuersionem dicere. est enim pennatum H4G

ita usitatum ut aures non ofl'endat. si de pede agatur,

non pudeat simili deriuatione fingere notum conuersioni

»uerbum. item scire oportet eum, qui relatiuum aliquid

ad quid referatur ignorat, nec omnino utrum ad aliquid

referri possit id quod dicit scire posse. hoc modo: cum

diciraus 'hoc duplum est' nosti simplum eius, id est ad

quod duplum sit, aut si illud ignoras, nec omnino utrum

15 duplum sit scire potes.

faceré et PAti'possunt habere contrarium ut cale- 380

facere refrigerare et calefieri refrigeran. habent etiam

magis et minus ut magis et minus urere et magis et

minus uri.

* SITVS omnis denominatiue dicitur ut sedere ah ses- 38 le

0ione, stare ab statione. et quamuis non numquam no

mina deficiant, ex quibus situs denominantur ratio tamen

non deficit.

De illis tribus quae restant supra dicta exempla suf- 382

к fîciunt. qvando enim dicimus ut heri eras, vbi ut

Romae Athenis, habitvm ut calciatum armatum.

quid horum recipiat magis et minus cum in sermone in

cident facile apparet.

Istae sunt decem praedicationes , ex quibus aliquid 383

"necessario singillatim enuntiamus. nam quicquid omnino

dixerimus quod aliquid significet, nondum tamen intellegi

possit an uerum an falsum sit, unum est de his decem

1 pinnati В1 || 2 pinnato B1R || ammonendi BR || 3 noua

uerba R || pro b ut BR II 5 nuntiamus BlR I| pinnam BlR II

6 et 7 pinnatum B*R |[ 9 diriuatione В || 15 potest R ||

16 quid facere quid pati ante facere add. BR || 18 et D ut

BR || 20 ab BR ab || 25 eri В Ц 26 habitum R || calceatnm

B1 || 27 sermonem b \\

118 MARTIANI CAPELLAE

exceptis dumtaxat illis uerborum quodam modo articulis.

sunt enim pleraque a grammaticis in orationis partibus

enuntiata, quae omnino per se nihil ualent aut aliquid

significant plenum, nisi cum fuerint uerbis adiuncta ut

115 G coniunctiones praepositiones et quicquid tale illi docent.

384 Restat ut de oppositis dicamus. sunt autem opposita

quae sibi ueluti ex aduerso uidentur obsistere ut

CONTRARIA. nec tamen omnia quae opponuntur sibi,

contraria <sunt, sed omnia contraria opposita sunt. oppo

nuntur autem sibi ita ut aut relatiue opponantur ut ma

gnum paruo et dimidium duplo , aut ut contraria ut stultitia

sapientiae , aut habitus orbationi ut cernentia caecitati,

aut aientia negationi ut 'Cicero disputat' 'Cicero non

disputai'. haec autem inter se non nihil differunt. nam

RELATIVVM RELATIVO ita оpponitur, Ut hoc ipslim quod 15

opponitur eius sit cui opponitur, aut ad id quocumque modo

referatur. nam dimidium opponitur duplo et eiusdem dupli

dimidium est. ita ergo illi opponitur ut eius sit , cui op

ponitur. et paruum opponitur magno, ut eius sit ita, ut

ipsum paruum ad hoc magnum cui opponitur paruum sit.

385 contraria uero ita> sibi opponuntur ut non eorum sint

quibus opponuntur, sed tamen ad ea quocumque modo

referantur, si quidem stultitia sapientiae ita contraria est,

ut non eiusdem sapientiae stultitia sit sed ut ad illam sit

stultitia. sciendum tamen est quaedam contraria medium »

habere , quaedam non habere. namque sunt talia, ut in

ea re in qua esse possunt, alterutra uice necessario insint

et medio careant, ut sanitas et inbecillitas. haec duo con

traria natura insunt corporibus animalium atque ita uice

alterutra necessario insunt ut diximus, ut in quo animalis*

corpore sanitas non est, necessario inbecillitas sit, et in

quo inbecillitas non est, necessario [ut] sanitas sit. at uero

10 relatiuo В relatina bD || oponantur D \\ 11 aut contrarium

В || 13 agentia BD || 17 referantur D \\ 18 cui op

ponitur add. p | 22 ante ad ea add. sed tamen b aut R ||

24 sed ut p ut BR ant b Ц 26 talia ut scripsi alia ut BR alia

quae ita ut p || 27 necessarium RBl || 31 inbecillitas est

BlR Ц 32 inbicillitas R || ut от. p ||

LIBER 1Ш 119

candidum et nigrum cum sint contraria et naturaliter in

corporibus inueniantur, propterea medio non carent, quia

non necesse est corpus aliquod candidum esse aut nigrum.

potest enim ita deesse candidum, ut non insit nigrum at-

5 que hoc modo ex alia parte. ergo color aliquis medius m G

inueniri potest ut luteus uel uiridis. habitvs et orbatio 386

ita sibi opponuntur ut in ea re, cui euenire possunt, alte

rum eorum necessario insit ex illo dumtaxat tempore.

quo ea natura esse permittit. ut dentatum eum dicimus,

î0 qui dentes habet, edentulum uero non illum dicimus, qui

dentes non habet, sed cui natura inest ut habeat ex illo

tempore, quo natura permittit ut habeat. nam neque lapidem

recte dicimus edentulum, qui numquam dentes

habet, neque infantem. quamuis enim aliquando habere

и possit, nondum tamen illo tempore ut habeat natura per

mittit. hoc ergo tertium genus oppositorum differt a

primo relatiuorum eo, quod cernentia ita opponitur caecitati,

ut eiusdem caecitatis non sit aut ad eam quodam modo

referatur. a secundo genere, id est contrariorum, illud dif-

» fert ab his dumtaxat contrariis quae habent medium, quod

cernentia et caecitas intelleguntur erga oculos, ut alterum

eorum necessario insit. hoc ergo differant ab his con

trariis quae habent medium, quia illorum alterum non

necessario inest substantiae, horum autem [medium] ne-

25 nessario. ab his uero contrariis, quae medio carent, haec

ipsa opposita differant, quod illa, rei cui natura insunt,

omni tempore <alterutra uice accidant necesse est, ut corpori

animalis sanitas et inbecillitas. nam alterum eorum

semper est in corpore animalis, haec autem possunt ali

00 quo tempore ei rei, cui natura inesse possunt, utraque

deesse aliquando ut infans, dum nondum tempus est, quo

dentes habere possit, neque dentatus neque edentulus dicitur,

et oculi alicuius animantis nondum adueniente tem-

11 et ante ex add. Grotius II 14 enim от. BR1 0 20 post

quae add. Nr || 22 ergo от. R \\ 24 medium post autem add.

ff» от. BD deleuit Koppius || 26 ista В || 27 accedant В \\

28 nam от. В || 31 dum nondum tempus eat В dum non est

tempus D \\

120 MARTIANI CAPELLAE

pore, quo uidere possint, neque caeci neque uidentes di

cuntur et tamen medium non habent. igitur contrariorum,

quae medio carent, duae species sunt id est eorum,

quae alterutra uice accidunt rei in qua esse possunt nullo

medio intercedente ut sanitas et inbecillitas, et eorum quae s

in G simul deesse possunt substantiae, in qua simul esse non

possunt, et tamen cum simul desunt nihil medium intercedit

ut cernentia et caecitas uel habitus et orbitas den-

387 tium. quartum genus oppositorum est) aientia et negantia

ut 'Cicero disputat' 'Cicero non disputat'. haec«

a superioribus differunt quod illa singillatim dici possunt,

haec non nisi conexe dicuntur. a relatiuis hoc differunt

quod illa etiam relatiue dicuntur, haec autem non relatiue.

non enim disputans ad non disputantem refertur.

a contrariis hoc differunt quod illa si conexe dicantur tam и

diu aut uera aut falsa sunt, quam diu est illud in quo inesse

possunt, cum autem hoc esse destiterit neque uera

neque falsa sunt ut 'aut stultus est ille aut sapiens est'

ille quam diu uiuit horum alterum uerum est, cum ipse

esse destiterit, utraque falsa sunt, quia ille, qui non est.20

neque stultus neque sapiens esse potest. at uero ' Cicero

disputat' et 'Cicero non disputat' ita sibi opponuntur

ut et dum uiuit Cicero alterum eorum necessario sit, et

ipso mortuo falsum est quidem quod disputat, uerum

lamen est quod non disputat. hoc modo discernuntur й

haec et ab habitu atque orbatione. nam qui non est, neque

caecus est neque uidens. nec sane moueare quod uidemur

iam de proloquiis aliquid dixisse, de quibus postea

dicendum est. hoc namque factum est occasione oppo

sitorum. M

1 possent D || 2 aliquid post tamen add. D Ц 7 et tamen

— 8 dentium от. Bí || 9 contrariorum В oppositorum D II

4 rei cui inesse D || 6 substantia D || non simul esse D \

7 intercidit b || 9 est oppositorum D || 10 Cicero non dispu

tat от. B1R || 12 haec nixi conexe R || 13 etiam illa BK

corr. p || (13 quod etiam — 14 refertur от. B1) || quod etiam

illa duo a contrariis hoc differunt quod illa si conexe dican

tur R || 17 distiterit R || 19 ille ante quam diu add. B1R) ||

20 distiterit R II

LIBER IUI 121

Nomen est quod aliquam rem significat et per casus 388

flecti potest. uerbum est quod aliquid significat et per ns в

témpora flecti potest. ut Cicero nomen, disputat uerbum.

haec a se in uicem separata non nihil quidem significare,

5 uerum tamen uel falsum dici non possunt. cum autem

fuerint coniuncta, iam possunt et adfirmari et negari, ut

'Cicero disputat' iam dici potest 'Cicero non disputat'.

[esse autem debet ***** nominatiuus casus nominis et

tertia uerbi persona.] prima persona significat aliquid

10 quod iam affirmari et negari possit et in hominem tan-

Uim cadit. in ea autem intellegitur nomen etiam si

non dicatur, ut disputo ftotum] plenum est, etiam si non

llicas ego. item secunda persona et ipsa iam ueritati

aut falsitati obnoxia est sed etiam ipsa in hominem cadit,

15 et ei nec recte dicimus disputas, qui nec audire nec in

tellegere quod dicitur potest. ergo et hoc cum dicatur

sine nomine, tamen ibi nomen intellegitur. aliter figurate

utimur siue prima sine secunda persona ut aut loquentem

pum inducas qui loqui non potest, aut ad eum conuertaä

mus orationem, qui neque audire neque intellegere potest.

tertia uero persona non hominis tantum est sed aliarum 380—

etiam <rerum, et simul ac dicta fuerit non continuo intel

legitur, nisi forte de deo dicatur aliquid, quod de eo solo

potest intellegi, ut cum dicimus pluit: iam potest esse

s uerum aut falsum, cum non addamus nomen: notum est

enim quipluat. cum uero dicimus disputat, cum aliquid

iam significet, non tamen uerum aut falsum dici potest,

si nomen non addetur. et quamuis de homine hoc tan

tum possit intellegi, quia non de uno dici potest, necessa-

%rio subdendum est nomen. et re si s tit cum dicimus,

tertia uerbP> persona est et exigit nomen non hominis

1 de nomine quid sit ante nomen add. BR || 2 ante uer

bum add. к quid uerbum В quid uerbum R Ц 4 a se scripsi ab

BR || 6 fuerit Л || 8 excidisse uidetur proloquium ; sed totam

sententiam ex p. 122, 6 perperam repetitam deleui ¡| 9 prima

persona от. B\R1 || 10 affirmari et от. BlR || possit 6 non

sit BR non possit r || 11 autem от. В Д 12 totum ante plenum

add. R от. В || 22 simul ut b || 23 deo Leidenses Oudendorpii (ad

Apul. metam. p. 311) eo BD || 26 enim от. ВЧ) || 31 et addidi ||

122 MARTIANI CAPELLAE

tantum sed cuiuslibet, quod resistere potest, prima ¡gitur

et secunda persona et de homine tantum possunt intellegi

119 G et solae dictae possunt aut uerae aut falsae dici, quia cum

his etiam nomina intelleguntur. tertia uero et non omnis

sola dici potest et non de solo homine intellegitur. quod

ergo fuerit ex nominatiuo casu nominis et tertia uerbi

390 persona coniunctum, Proloqviväi dicitur, ita ut iam necessario

aut uerum sit aut falsum aut dubium. namque

'homo animal est' omnesiudicamus uerum esse et 'omne ani

mal homo est' omnes iudicamus falsum. dubium est 'ille i

disputat' quamuis necessario aut disputet aut non disputet,

nobis tamen dubium est. alterum [nihil] horum necessarium

esse intellegimus , sed quid uerum sit nescimus.

ubi uero illa uerba sunt, quae inpersonalia dicuntur, non

ex nominatiuo casu impletur sententia sed alios casus recipit

ut disputat ur cum dicitur, plena sententia est si

ablatiuum adiungas hoc est a Cicerone. et paenitet

cum dicitur, plena sententia est, si accusatiuum adiungas

391 id est Ciceronem. [et multa sunt alia.J illud tarnen

constat personalia uerba non implere sententiam nisi cum %

nominatiuo casu et tertia uerbi persona. sunt etiam sententiae

quae quamuis constent ex nomine et uerbo adfirmari

tamen aut negari non possunt. quae non proloqvia

sed ELOqvIA dici non nullis placuit. ut est modus

imperatiuus. cum dicimus curre, iam plena sentential

est. nam nec solum intellegi sed etiam fieri potest quod

dicis. negari tamen non potest, non enim hoc negat qui

dixerit noli currere. hoc enim non est aduersum ei

quod dictum est curre, ut hoc sit uerum illud falsum.

| ut possit nasci quaestio.] nam de aientia et negation'

quaestio sine dubio nascitur ut ill« currit et ill« non

currit: quaestio est utrum currat. curre autem et

2 possunt b poteatBR \\ 4 etsi non omnis b || 10 post falsum

add. esse r |[ dubium est от. R || 12 nihil deleui; eadem de causa

ante nihil add. non 6 fl 13 uerum scripsi horum BR || 17 penitet

BR || 18 et — alia deleui || 20 cum add. p || 25 discimus R ||

29 ad curre add. aiax Rm || currere R || 30 ut — quaestio

deleui || 31 et от. R || 32 post currat add. an non Rm ||

LIBER ilИ 123

noli currere non facit quaestionem utrum currat.

nulla quidem quaestio hic potest intellegi utrum currere

debeat. hoc enim ex aientia et negatione natum est ut

currere debet et currere non debet. hoc facit

5 et opl a tii i us modus. cum enim plena sit sententia cum no G

dicamus utinam scribam, utinam non scribam,

non potest hinc nasci quaestio utrum scribat. sed plera- 392

que talia sunt : haec ad exemplum sufficiant. quod ergo

fuerit iunctum ex nomine et uerbo, si plenum nomen et

10 plenum <uerbum sit , necessario facit sententiam sed non

necessario facit proloquium. si enim est [quod iam est],

adfirmari et negari potest. et supra diximus , multa dici

plena sententia, quae tamen adfirmari et negari non possunt.

plenum igitur proloquium est ' omnis homo animal

liest' et quamuis natura illud exigat ut primo nomen el

postea uerbum dicatur, ut dictum est, non desinit uerum

esse proloquium etiam si dicas 'est animal omnis homo'.

Quicquid accesserit huic sententiae cui parti accedat

diligenter uidendum est. nam sunt proloquii partes duae. 393

» quae in nomine una : svbiectiva dicitur, > quae in uerbo

DECLARAtiva. subicitur enim quid sit et declaratur quid de

illo possit intellegi. cum ergo dicimus Cicerodisputat, si

accedat huic sententiae inTusculano, declaratiue acces

sit, si accedat R 0 m a n u s, subiectiue. item si accedat p r u -

a den ter et copiose, declaratiue. item si dicitur cum

Ca to ne, declaratiue accessit. quicquid igitur nominatiuo

casui accedit, subiectiue accedit. quicquid declaratiue

accedit, uariis casibus et modis accedit. nam subiectiue

non possunt alii casus accedere , declaratiue non nisi alii

m excepto nominatiuo. illud tamen sciendum posse fieri ut 394

uerbum sit in subiectiua, nomen in declaratiua, sed ita

2 curre R || 3 utrum currere debeat r || 5 et add. Vulc. Ц

6 utinam scribam от. BlW || 11 quod iam est ab interpolatore

addition est, gui non intellegebat ad si enim est audiendum esse

proloquium || 13 adfirmari et negari non possunt b affirmari

non possunt et negari non possunt D adfirmari possit et negari

possit В || 21 declinatiua R || 25 item si dicitur — declara

tiue от. R || 26 accessit В cessit R || 29 alii scripsi uarii

BR || 30 est ante posse add. R || 31 declinatiua R \\

124 MARTIANI CAPELLAE

uerbum in subiectiua ut aliquod pronomen secum uice

«íG nominis teneat. ita etiam nomen est in declaratiua ut

teneat secum aliquod uerbum, ex quo eius uicem impleat.

uelut si dicamus 'qui disputat Cicero est' qui disputat

subiectiua est, Cicero est declaratiua, sed ¡llam subie- s

395 ctiuam pronomen facit, banc declaratiuam uerbum. in

hac igitur parte illud dicimus quem ad modum iuncta

sunt nec tamen possunt plenam facere sententiam. et si

faciunt, quem ad modum falsitati et ueritati non sint obnoxiae

sententiae, quamuis sint plenae, et quem ad modum м

ad id perueniatur ut iam non solum plena sententia sit

sed etiam necessario uera aut falsa.

396 Tertia pars sequitur, in qua dicendum iam est de ipsis

proloquiis, ad quorum intellectum in superiori parte peruenimus.

proloqvia igitur differentiae habent binas, is

in quantitate et qualitate. qvantitATis differentia est

quod alia sunt uniuersalia alia particularia alia indefinita.

vniversale est ut 'omnis homo animal est'. parti-

СVLARE ut 'quidam homo ambulat'. INDEFINItvM

ut 'homo ambulat'. quod igitur indefinite dicimus, ne- »

cessario particulariter accipimus, non necessario uniuersaliter.

et quoniam id potissimum enumerandum quod

securum habet intellectum, indefinitum pro particulari

accipitur. erunt ergo duae differentiae in quantitate,

quod aliud est uniuersale proloquium , aliud particular- й

in qualitate item duae, quarum dedicATiva altera, altera

abdicATiva, dedicatiuum est 'omnis<uoluptasbonum',

„~ abdicatiuum ut 'omnis uoluptas noh bonum'.

397 Vniuersale igitur dedicatiuum non necessario sequi

tur conuersio. non enim 'si omnis homo animal est,»

omne animal homo est'. uniuersale autem abdicatiuum

5 cicero est b cicero BR || 7 discimus Ь J 7 et 9 et 10

quemammodum В \\ 8 possint В || 13 ante tertia add. quod est

proloquium BR || 19 ambulat * animal est BR [] 22 quae

quoniam В quae quoniam R et quoniam b || 26 qualia В

quia b quarum alia R \\ altera abdicatiua BR alia abdieatiua

T || 29 quemad (ä В) modum conuertantur ante uniuersale

add. BD N

LIBER IilI 125

necessario sequitur conuersio. 'si enim oiniiis uoluptas

bonum non est, omne bonum non est uoluptas' et 'si

omnis homo non est animal mutum, omne animal mutum

non est homo'. particular(/) autem dedicatiuum habet

5 necessario conuersionem. nam 'si quidam homo animal

est, quoddam animal homo est'. particulare uero abdicatiuum

non habet necessariam conuersionem. 'non'

enim ' si quoddam animal non est rationale , quoddam ra

tionale non est animal'. uniuersalis ergo dedicatiua et

10 particulars abdicatiua non necessario recurrunt. uniuer

salis autem abdicatiua et particularis dedicatiua necessario

conuertuntur, ita tamen ut facta conuersione in declaratiua

particula negatio maneat. nam utique conuersio ita

fit utquae particula fuit declaratiua, eadem subiectiua sit.

и ergo cum dico 'omnis uoluptas bonum non est' omnis

uoluptas subiectiua, non est bonum declaratiua. si

eonuertam 'omne bonum uoluptas non est' facta est quidem

subiectiua quae fuit declaratiua, negatio tamen hanc

particulam tenet, quae facta est declaratiua. et si uelim

a sic dicere ' nulla noluptas bonum est ' conuertendum est

sic 'nullum bonum uoluptas est'. sed propter duo pro- 398

loquia, quae diximus non necessario conuerti, debemus

intendere omnia quae proloquiis attribuuntur, per quae

recte aut non recte proponi possunt, ut uerum aut falsum

»possint ostendere. haec autem quinque sunt iam superius

demonstrata: genus species differentia accidens et

proprium. ex his duo faciunt illa proloquia recurrere,

alia tria nullo modo. namque ' ul omnis homo animal est 123 в

rationale mortale, ita omne animal rationale mortale homo

» est' et 'quem ad modum omnis homo risibilis est, ita omne

risibile homo est'. rursum in particulari abdicatiua uidendum

est quid sit proprium non esse. ut enim pro

prium est hominis esse risibile, ita proprium est risi

bile non esse praeter hominem. ergo si particulare

4 deindicatiuum В || 6 homo animal R || 8 rationalem

Л || 9 et от. В || 23 attribuntur BlR || 27 ex hiis duo add. b

ex his duo sunt quae add. /Ι Ц decurrere В || 30 quemammodum

BR || risibile Ä1Д II 33 homines BlR I

126 MARTIANI CAPELLAE

abdicatiuum proponamus sic 'quiddam risibile non est

praeter hominem ' recurrit sine dubio ' quiddam praeter

hominem non esse risibile'. item ' quiddam inanimum

inrationale inmortale non est homo, quidam homo non est

399 inanimum irrationale inmortale'. item sunt aliae con- 5

uersiones, quae faciunt easdem proloquiorum particulas

indefinitas etiam negatione scilicet de loco migrante. nam

particulae indefinitae fiunt hoc modo homo, non homo;

animal, non animal; et ideo indefinitum est, quia negas

tantum hoc esse, non dicis quid sit. cum ergo dico«

'omnis homo animal est' si uelim recte conuertere, <adhibeo

negationes, ut fiant particulae indefinitae. si enim

uerum 'omnis homo animal est' et uerum est 'omne non

animal non homo'. hac conuersione usus est in rhetoricis

Cicero ' deinde si constitutio et ipsa et pars constitu- и

tionis eius quaelibet intentionis depulsio est, quae intentionis

depulsio non est, ea nec constitutio est nec pars

400 constitutionis', item particularis abdicatiua potest hoc

modo conuerti 'si enim quoddam animal homo non est,

quoddam non homo animal est'> et in hac conuersione и

obseruandum est, quod ubi non est negatio cum directo

proponimus, ibi fit dum conuertimus. hanc uicissim conuersionem

recipiunt duo proloquia, quae illam primara

non necessario recipiebant. solum uniuersale abdicatiuum

non illam aliam recipit. uocetur ergo docendi causa illa w

prima conuersio, haec secunda. haec autem proloquia

j _ quem ad modum inter se adfecta sint hoc modo manife-

401 stius apparebit. quattuor lineis quadrata formula exprimatur.

inprimo angulo superioris lineae scribatur uniuersalis

dedicatiua et in alio eiusdem angulo uni-з0

uersalis abdicatiua, item infra ad primum angulum

inferioris lineae particularis dedicatiua, ad angu-

4 quiddam b || 13 ante uerum b post uerum D add. est J

14 rethoricis D (de im. 1. 10) || 15 constitutionis ex Cice

rone add. Koppius || 17 ea — est от. D Ц 21 quod от. BlR ||

derecte R || 22 si dum BR ibi sit dum b ibi fit si dum г ||

24 necessario от. B1R || 25 aliam от. В || docendi Vulc. dicendi

BR || 30 uniuersalis от. BR1 ||

LIBER IIlI 127

lum reliquum particulars abdicatiua, deinde ducantur

angulares lineae ab uniuersali dedicatiua ad particularem

abdicatiuam et ab uniuersali abdicatiua ad particularem

dedicatiuam. duae igitur superiores simul con-

5 Qrmari non possunt, simul negari possunt. nam non po

test simul uerum esse 'omnis uoluptas bonum est' et 402

'munis uoluptas non est bonum'. possunt autem simul 125 G

esse ' non omnis uoluptas bonum est' 'non omnis uolu

ptas non est bonum'. duae uero inferiores uicissim simul

10 negari non possunt, simul confirman possunt. nam uti-

: que non potest simul negari 'quaedam uoluptas bonum' et

'non quaedam uoluptas non bonum' esse. at uero potest

et 'quaedam uoluptas bonum' esse et 'quaedem uoluptas

bonum non' esse. angulares autem neque simul adfirmari

Kneque simul negari possunt. nam si uer/im est 'omnis

uoluptas bonum est' falsum est 'quaedam uoluptas

non est bonum'. item si falsum est 'omnis uoluptas

non est bonum' uerum est 'quaedam uoluptas est bonum'.

hoc item contingit, si prius particularem uicissim nomines,

¡onam si uerum est 'quaedam uoluptas non est bonum'

falsum est 'omnis uoluptas bonum est'. item si uerum

est 'quaedam uoluptas bonum est' falsum est 'omnis uo

luptas non est bonum'. item uniuersalis dedicatiua con- 403

firmata particularem suam necessario confirmat, negata

» non necessario eam negat. nam si uerum est ' omnis uo

luptas bonum est' necessario uerum est 'quaedam uolu

4 Koppius formulam ex p repetiit: nihil tale in BR inuenitur :

in В formula est sed simplicior quam Koppii \\ 6 et от. BR1 |]

10 ante utique perperam non tolerauit Koppius, quod codd. non

fignoscunt II 11 ante quaedam add. simul non BR simul negari

non b (negari etiam add. Rm ) || post bonum add. est b || post

et от. non i?1Я || 12 post uoluptas от. non BíRi || esse BR

est br || post potest add. simul affirmari bRm \\ 17 falsum В

nerum b ][ 18 uerum В falsum b |] bonum est b non est bo

num В || 20 nam b item BR || 20—23 omnis uoluptas non est

bonum, uerum est, falsum est quaedam uoluptas bonum est.

et si falsum est omnis uoluptas non est bonum, uerum est

quaedam uoluptas bonum est RB, quod in textu exMbui praebent

bD II

128 MARTIANI CAPELLAE

ptas bonum est'. at uero si superiorem negemus hoc

modo 'non omnis uoluptas bonum est' potest fieri ut

'quaedam uoluptas bonum' sit. particularis item dedicatiua

confirmata non necessario uniuersalem suam confir

mat , negata <necessario illam negat. nam si uerum est б

' quaedam uoluptas bonum est ' non sequitur ut 'omnis

etiam uoluptas bonum' sit. si uero 'quaedam uoluptas

bonum non est' , falsum est 'omnis uoluptas bonum est'.

in duabus reliquis hoc obseruabis

404 Plenam sententiam cum proposuerimus aliquid ex м

126 G ea uolentes efficere, cum concessa fuerit svmptvm dicitur.

huic etiam uni sententiae alia certa ratione debet innecli

et utique propter id , quod inferre uolumus , concedenda)

405 et haec cum concessa fuerit, svmptvm dicitur. ex duobus

sumptis ratione sibimet nexis conficitur illatio. quae i0

illatio sumptum propterea dici non potest, quia non ex

pertas ut hoc etiam tibi aduersarius concedat sed eo inuito

sequitur, si modo ratione seruata fuerit illa tum. et

ut hoc planum fiat exemplo, putemus quaestionem esse

utrum uoluptas utilis sit. si proponamus íta ' omnis uo- »

luptas bonum est' plena quidem sententia est: sumptum

efficitur, si hoc aduersarius concedat. quo concesso adiungenda

est alia sententia 'оmne autem bonum utile est'.

si hoc etiam concesserit, efficitur sumptum. ex quibus

duobus sumptis etiam inuito eo sequitur 'omnis igitur uo- и

luptas utilis est'.

406 Hoc totum, quod constat ex duobus sumptis et illatione,

katiocinatio a nobis, a Graecis cuXXoYicuóc

appellatur. est ergo ratiocinatio ex duobus pluribusue

concessis ad id quod non conceditur necessaria peruentio. »

possunt ergo plura esse sumpta sed minus [a] duobus esse

non possunt. et enim est integra ratiocinatio, si ad illud

quod uolumus ostendere, utilem esse uoluptatem, tribus

etiam sumptis peruenire uelimus ut ' omnis uoluptas se-

9 excidisse non nulla perspexit Koppius || 10 quid sum

ptum et quid illatio BD add. ante plenam || 12 rationatione D \\

14 post duobus add. igitur b || 15 pallatio quod R \\ 18 si

moderatione II || 28 Syllogismus IIB || 31 a del. Grotius 0

LIBER IllI 129

cundum naturam est, omne quod secundum naturam est

bonum est, omne bonum utile est, omnis igitur uoluptas

utilis est'. ex hoc apparet plura etiam Hcere addere si

oportuerit. non numquam etiam concludimus inferentes 407

s non quidem id quod conficitur, sed quod ex eo ipso,

quod inferre debemus, necessario conficitur hoc modo

'omnis uirtus bonum est, omne bonum utile est, omnis

igitur uirtus non nocet'. inferendum erat 'omnis igitur

uirtus utilis': ex eo necessario sequitur non nocere, 127 G

iu quod enim utile est numquam nocet, hoc a Graecis

cuцтгepаcца dicitur, a nobis dici potest conpikis C0nclvsio.

Ratiocinatio igitur siue propriam et suam siue conflnem

habens conclusionem diuiditur in duo genera: praei5

dicatiuum et condicionalem syllogismum.

PRAEDiCAtivvs est in quo sumpta ita sibi innexa 408

sunt, utaliquo extrinsecus addito suppleantur, ut hoc quod

supra dictum est 'omnis uoluptas bonum est, omne bonum

utile est'. uidemus itaque non totum quod supra positum

*o est dictum, sed unam inde partem sumptam declaratiuam,

quae secundo proloquio facta est subiectiua. quod proloquium

secundum ut impleret sententiam, aliquid petiuit

extrinsecus <id est utile est. huius illatio conficitur ex

eo, quod accessit et ex eo, quod non est repetitum id est

» 'omnis igitur uoluptas utilis est'. huius generis tres formae

sunt, prima est in qua declaratiua particula superioris

sumpti sequentis efficitur subiectiua, aut subiectiua

superioris declaratiua sequentis. declaratiua superioris

fit subiectiua sequentis ut in superiori proposito exemplo.

зo subiectiua superioris fit declaratiua sequentis si hoc modo

uelis conuertere 'omne bonum utile est, omnis uoluptas

bonum est, omnis igitur uoluptas utilis est'.> secunda

forma est, in qua declaratiua superioris sumpti eadem est

9 est post utilis add. r || 11 symplerosma RBl П 15 conditionalem

R \\ syllogismum add. Monac. 3 et 6 || 16 quid

Bit praedicatiuus Syllogismus (silogismus B) ante praedicatraas

add. BR \\ nexa R || 19 itaque non p utique nee BR II

21 in post quae add. b || 25 utile BlR || 32 utile BlD fl

MARTIANUS CÂPJSLLA "

130 MAKTIANI CAPELLAE

/24 G

-ton

etiam declaratiua sequentis ut ' omnis uirtus bonum est

et omnis uoluptas non est bonum, omnis igitur uoluptas

non est uirtus'. tertia forma est in qua subiectiua superioris

sumpti eadem est etiam subiectiua sequentis ut

'quoddam bonum uoluptas est, omne bonum utile est, s

quoddam igitur utile est uoluptas'. in prima forma et

uniuersaliter et particulariter et dedicatiue et abdicatiue

concludi potest , in secunda forma uniuersaliter nisi per

contrarium concludi non potest, in tertia forma particula

riter tantum concluditur. quapropter non frustra hic est ю

ordo seruatus. nam merito prima dicitur in qua omni

modo concludi potest , secunda item recte in qua potest

concludi uniuersaliter, quamuis per contrarium, tertia

item recte quia in quantitate minor est, in qua nisi parti

culariter concludi non potest. »1

410 Nunc dicendum est singulae formae quot modos re

cipiant. nam recipiunt intra* se certum numerum, extra

quos modos quicquid conclusum fuerit, non est temere

concedendum. recipit autem prima nouem modos, se

cunda quattuor, tertia sex. »!

411 PRIMAE FORMAE PRIMvs MODVS est in quo conftcitur

ex duobus uniuersalibus dedicatiuis uniuersale dedicatiuum

directum ut est ' omne iustum honestum , omne

honestum bonum, omne igitur iustum bonum'. si reflexim

inferas 'omne igitur bonum iustum' non sequitur»

sed particulariter potest inferri 'quoddam igitur bonumiustum'

et efficitur quintus modus. secvndvs modus

est in quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et uniuersali

abdicatiuo uniuersale abdicatiuum directum ut est

' omne iustum honestum, nullum honestum turpe, nullum зo

igitur iustum turpe'. si reflectas ' nullum igitur turpe

iustum' efficitur sextus modus. diximus enim supra uni-

8 in secunda — 9 non potest от. R || ante nisi add. uni

uersaliter et particulariter b || 9 post tertia add. uero deleto

formai{, forma in ras. in В || 10 ordo est R || 13 post uni

uersaliter add. et particulariter bR"> || 18 conolusum R [I

19 autem от. R \\ 23 Koppius directim legendum putat ||

"X^ 29 directim В ||

LIBER 1Ш 131

uersale abdicatiuum posse conuerti. tertivs modus est

in quo conficitur ex particulari dedicatiuo et uniuersali

dedicatiuo particulare dedicatiuum directum ut est ' quoddam

iustum honestum, omne honestum utile, quoddam

5 igitur iustum utile'. at si reflectas efficitur septimus mo- 120 G

dus 'quoddam igitur utile iustum' quoniam supra dictum

est (particulare dedicatiuum posse conuerti. qvartvs

modus est in quo coniicitur ex particulari dedicatiuo et

uniuersali abdicatiuo particulare abdicatiuum directum ut

10 est 'quoddam iustum honestum, nullum honestum turpe.

quoddam igitur iustum non est turpe' reflecti non potest.

diximus enim supra particulare abdicatiuum non posse -

conuerti. OctAVvs modus est in quo conficitur ex uni

uersali abdicatiuo et uniuersali dedicatiuo particulare ablsdicatiuum

reflexim ut est 'nullum turpe honestum, omne

honestum iustum, quoddam igitur iustum non est turpe'.)

NONvs modus est in quo conficitur ex uniuersali abdica

tiuo et particulari dedicatiuo particulare abdicatiuum re

flexim ut est ' nullum turpe honestum, quoddam honestum

20 iustum, quoddam igitur iustum non est turpe'.

SECVNDAE FORMAE PRIMvs modus est in quo СОП- 412

ficitur ex uniuersali dedicatiuo et uniuersali abdicatiuo

uniuersale abdicatiuum directum ut est ' omne iustum ho

nestum, nullum turpe honestum, nullum igitur iustum

s turpe'. hic reflexione si utaris, alius modus non efficitur,

quoniam de utrisque subiectiuis fit illatio. secvndvs

modus est in quo conficitur ex uniuersali abdicatiuo et

uniuersali dedicatiuo uniuersale abdicatiuum directum

ut est 'nullum turpe honestum, omne iustum honeso

stum, nullum igitur turpe iustum'. tertivs modus

est in quo conficitur ex particulari dedicatiuo et uniuer

sali abdicatiuo particulare abdicatiuum directum ut est

'quoddam iustum honestum, nullum turpe honestum, no G

quoddam igitur iustum non est turpe'. qvartvs modus

з5 est in quo conficitur ex particulari abdicatiuo et uniuer

sali dedicatiuo particulare abdicatiuum directum ut est

3 directim В || 9 direetim b || 23 directim ЯЛ1 || 28 directim

В || 32 directim В |[ 36 directim В ||

9*

132 MARTIANI CAPELLAE

'quoddam iustum non est turpe, omne malum turpe, quoddam

igitur iustum non est malum'.

413 TERTIAE FOBMAE primvs modus est in quo conficitur

ex duobus uniuersalibus dedicatiuis particulare dedicatiuum

directum ut est 'omne iustum honestum, omne 5

iustum bonum , quoddam igitur honestum bonum '. se-

СVNDvs modus est in quo conficitur ex particulari dedicatiuo

et uniuersali dedicatiuo particulare dedicatiuum di

rectum ut est 'quoddam iustum honestum, omne iustum

bonum, quoddam igitur honestum bonum*. tertivs m

modus est in quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et

particulari. dedicatiuo particulare dedicatiuum item di

rectum ut est 'omne honestum iustum, quoddam honestum

bonum, quoddam igitur iustum bonum'. qvartvs modus

est in quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et uniuer- is

sali abdicatiuo particulare abdicatiuum directum ut est

'omne iustum honestum, nullum iustum malum, quod

dam igitur honestum non est malum'. qvintvs modus

est in quo conficitur ex particulari dedicatiuo et uniuer

sali abdicatiuo particulare abdicatiuum directum ' quod- *>

dam iustum honestum, nullum iustum malum, quoddam

igitur honestum non est malum'. <sextvs modus est in

quo conficitur ex uniuersali dedicatiuo et particulari ab

dicatiuo particulare abdicatiuum directum ut est 'omne

iustum honestum, quoddam iustum non est malum, quod- ---

dam igitur honestum non est malum'. omnes igitur modi

131 G cerium ordinem tenent eiusdemque ordinis ratio est, quae

in ipsis formis> demonstrata est.

414 CONDICIONALIS syllogismus est cuius propositio et

plenum argumentum et plenum id de quo quaestio est so

cpntinet, ita ut assumpto argumento iam certum inferri

possit de quo quaestio erat ad hunc modum. ponamus

quaestionem esse utrum sit utilis rhetorica , et uolentes

utilem probare, argumentum ab huius definitione capia-

5 directim В || 8 directim BRl \\ 11 in qno conficitur

от. В II 12 item R ut est В || directim BR1 ¡j 13 ut est

от. В II 20 directim BR1 || 29 de condicionan syllogismo

ante condicionalis add. BR ][ 34 huius Br hus R ||

LIBER Ш1 133

mus, quod est bene dicendi scientia. ex huius argumento

et illa quaestione condicionalis syllogismus ponitur sic 'si

rhetorica est bene dicendi scientia, utilis est'. assumimus

argumentum ita 'est autem rhetorica bene dicendi scien-

5 lia', haec duo qui concesserit, etiam inuitus concedat

necesse est utilem esse rhetoricam, quod erat dubium

ante quam propositio et assumptio concederetur. nihil

tamen in assumptione accessit extrinsecus. quod est

proprium praedicatiui syllogismi. hic primvs modus

10 a dialecticis appellatur, qui est ab Antecedentibvs

propterea quoniam argumentum quem ad modum popositum

est, ita et assumptum, hoc tantum modo differens

quod cum condicione positum est et sine condicione as

sumptum. SECVNDvs modus est qui appellatur A con- 415

is SEQVenTiBVS , in quo ipsum argumentum quaestionem

sequitur, non quaestio argumentum hoc modo 'si est rhe

torica utilis, est bene dicendi scientia'. assumitur argu

mentum a contrario id est per negationem sic 'non est

autem bene dicendi scientia, non utilis est igitur'. ter- 416

» Tivs modus est , qui appellatur A bepvgnantibvs , in

quo demonstratur non posse simul hoc esse et illud non

esse, in quo cum fuerit adsumptum unum, aliud necessario

tolletur, ut cum fuerit adsumptum esse, non esse

tollatur hoc modo 'non est bene dicendi scientia rhetorica 132 G

25 et non est utilis, est autem bene dicendi scientia, utilis est

igitur ' : confectum est 'utilem esse' sublato eo quod 'non

esse utilem' propositum erat, hi tres modi ex uno argu

mento possunt confici et unam rem omnes probare possunt.

nee interest in propositione quam partem [in]

зo primo ponas utrum argumenti utrum quaestionis, dum

modo condicionis ratio conseruetur. cum dixeris 'si rhe

torica est bene dicendi scientia, utilis est' potes et sic

proponere 'utilis est rhetorica, si bene dicendi scientia

3 rethorica R quod notare desinam ][ 11 quemammodum

BR |[ 13 conditione bis í J 14 apellatur В || 23 id est

ante ut add. В deletum in Л Ц 24 a post scientia add. R \\

26 utile Br utilis R ][ 27 positum R || hii R |[ 29 in deleuit

Pule. || 32 potes scripsi potest BR ||

134 MARTIANI CAPELLAE

417 est. hoc etiam in duobus alus experiri licet. qvartvs

modus dictus est, qui per disivnctionem efficitur, ita

ut uno assumpto aliud necessario negatum sit hoc modo

'aut sanus est aut inbecillis, sanus est autem, non est igi-

418 tur inbecillis'. QViNTVS modus est, qui etiam per dis- 5

IVNCTIonEM efficitur, ita ut uno negato aliud necessario

sit hoc modo 'aut sanus est aut inbecillis, non est autem

—419 sanus, est igitur inbecillis'. additi sunt alii duo modi,

qui per <argumentum istorum duorum fieri possunt, non

tamen per disiunctionen sed per negationem. est ergo и

SEXTVS modus in quo demonstrate non posse simul et

hoc esse et illud. assumitur per unius confirmationem,

concluditur per alterius infirmationem hoc modo 'non est

sanus et inbecillis, sanus est autem, non igitur inbecillis'.

SEPtimvs modus proponitur sic et in eo assumitur ut in a

420 quinto atque ita concluditur. ad rem facilius intellegendam

his quaedam formae iunguntur ita ut rebus> ipsis,

non dictis ratiocinandi uis intellegatur. est primi modi

forma haec 'si primum, secundum : prinmm autem, secun

dum igitur'. SECVNDi haec 'si non primum, nec secun- 20

í33í?dum: secundum autem, et primum igitur'. tertii haec

'non et primum et non secundum : primum autem , igitur

et secundum'. qvarti haec 'aut primum aut secundum:

primum autem, non igitur secundum. qvinti haec 'aut

primum aut secundum: non autem primum, igitur secun- 25

dum'. SEXti haec 'non et primum et secundum : pri

mum autem, non igitur secundum'. septimi haec ' non

et primum et secundum: non primum autem, igitur se-

421 cundum'. sciendum tamen est ex uno argumento posse

fieri tres superiores modos et ex uno argumento alios з0

quattuor. huius autem ordinis ratio est ut primus modus

2 dictus от. R || 3 absumpto R || 4 inbicillis R || 5 quiiitus

— 8 inbecillis om.BR \\ 7 autem от. В II 8 est от. R ||

19 haec от. R || primum— igitur om.BR add.BmRm \\ 20 si non

primum non secundum non secundum autem non primum

igitur BR deletis prima non in R, prima et secunda in В ; tertio,

et quarta odditis a sec. manu in B, omissis in R || 21 tertia В ||

27 haec от. R II 28 autem от. В 11

LIBER IllI 135

sit qui appellatur ab antecedentibus , quia utique quod

antecedit prius est, secundus a consequentibus eadem ratione

ut ipso nomine suo primum se debere sequi etiam

in ordine uideatur ostendere. restat qui sit tertius in eo-

5 dem argumento a repugnantibus. non enim potest ad

disiunctionem transilire, quae iam non potest ex eodem

argumento fieri. erit ergo quarius modus quasi ad aliud

argumentum primus. et ibi utique antecedere debet, in

quo per confirmationem assumitur. prior est enim conlo

firmatio negatione. quintus debet esse idem sed per dis

iunctionem, sed post eum propterea, quia in eo per con

firmationem assumitur, in hoc autem per negationem. hoc

in duobus reliquis licet intellegi.

Miscentur autem sibi multis modis syllogismi ut in 422

is una ratiocinatione et praedicatiui generis et condicionalis

formas agnoscas hoc modo. si quaestio sit utrum utilis sit

ipsa dialectica, proponendum est 'si bene disputare utile

est, utilis est bene disputandi scientia: at bene disputare

utile est, utilis est igitur dialectica'. sane uidendum est in

» praedicatiuo syllogismo quod de propositione sibi assumptionem

uindicet. nam extrinsecus aliquid eam accipere

manifestum est. in eo autem quod sibi, ut diximus, de 134 G

propositione uindicat adtendendum est utrum recte uin

dicet propter seruatas memoratasque formas. efficitur

» enim ut quod in propositione ad declaratiuam partem pertinere

uidebatur, in assumptione ostendatur ad subiectiuam

pertinere. et item si aliter assumas, hoc ipsum

pertinebit ad declaratiuam hoc modo. notum est in prima

forma ita assumi ut aut declaratiua propositionis subiectiua

зo sit assumptionis, aut subiectiua propositionis eadem et de

claratiua sit assumptionis, ut si proposueris sic 'omnis ars

frequenti exercitatione meditanda est, dictio autem exercitatio

est rhetoricae, <rhetorica igitur frequenti dictione

3 ipse BR || 5 potest br possemus BR || 12 in — nega

tionem от. BlR1 || 17 est R esse В ¡\ 18 aut R || 29 ita

assumi (deinde deleta ut aut) subiectiua assumptionis si pro

posueris sic В omissis ceteris || post ut aut add. aut, deinde deletum

subiectiua in R \\ declaratiua — declaratiua sit от. Rl ||

136 MARTIANI CAPELLAE

meditanda est' in propositione exercitatio ad declaratiuam

partem pertinere uidebatur, in assumptione ipsa exerci

tatio ita ad declaratiuam pertinet. quo modo ergo forma

seruata est? scilicet quia relictum est aliquid in declaratiua

propositionis quod non uenerit in declaratiuam as- ь

sumptionis unde possit fieri conclusio hoc est medi

tanda est. nam si uellem sic assumere 'rhetorica autem

ars est' totum seruaretur ad conclusionem 'rhetorica

igitur frequenti exercitatione meditanda est'. ex hoc

apparet multa esse communia quae possent uel subiectiue 10

uel declaratiue adiungi pro> ut se habuerit assumption

423 Talibus insistente Dialectica et ad quaedam non

minus inextricabilia quam caliginosa properante Pallas

nutu Maiugenae festinantis interuenit

'perita fandi iam progressum comprime, 15

ne implexa tortos stringat intimatio

et multinodos perpeti anfractus diu

Hymen recuset. editum est compendio

quicquid decenter docta disputatio

multo astruendum contulit uolumine, 20

sat est profundae fons decens scientiae,

quae abstrusa promit nil morosum disserens

praeteruolando nilque ignotum deserens,

135 6 nam quae supersunt fraude multa consita,

quis falsa captos circuit deceptio, 25

dum ambage ficta praestruis sophismata

captentulisue ludis illigantibus

pellax soritas cumque sensim congeris

formasue, mendas comprobat quas ueritas,

nefas Tonantis garriat sub auribus зо

facinusque dirum, quippe summi caelites

odere turpis omne falsum feminae.

5 declaratiuaÄ || 8 seruabatur BD corr.Mon. 3 || 9 frequentiae

D от. В || 11 se D si BR || 12 insistentibus В \\

et от. В || 13 caligosa В || 14 nutum BR || 16 infiexa BR ||

tortos В tortus bR || 18 ymen ^Д Ц 21 frons R || 25 quae

Mi || 26 sofismata BR || 32 turpis B*Rl ||

LIBER 1Ш 137

nam si reuoluas, quid cauilla saeuius?

dudum locuta circulatrix indecens

fies profecto decipula, si astruxeris.

facessat ergo uersilis profunditas

5 relicumque tempus liqueris sororibus.'

his auditis Dialectica cunctabunda paululum , tamen diuae 424

praeceptis paritura respondit

'uenerandos mihi fatus reuerendosque secuta

referam iussa pedem atque ilicet exorsa silebunt.

10 licet unam decuit iussae permitiere culpam,

ut honoris pretio cederet inferre relatus,

<populum Cecropidarum bene quo palliatarum

Bromius conciperet contumias nosse dolere,

mage quam crediderat uipeream noscere posset

is et iners Marsica dudum fieret praestigiatrix

neque me conspiceret somnificam uel temulentam

ioca passim blaterantem Iouialibus sub orsis.

tamen uni famulandum> est tibi uirgo : reticemus.'

sohaec dicens uelut repressa conticuit compluresque eam

diuorum, qui inter initia deriserant, horruerunt.

1 uoluas BR1 || 2 locutus BlR1 || 5 reliqnmque b reliquumque

R || 8 uenerandus BR corr. p || renerendusque br ||

9 illio et В || 10 decuit iussae b deouisse BR Ц 11 ut p et

BR || cederet BR cederem b || 12 cicropidarum quo bene D ||

13 contumelias D || 15 fleret BR fieret b II 17 ioca Grotius

loca. BВ || 21 ntia R \\ orruerunt BlRl Ц subscription DE

ARTE DIALECTICA EXPLICIT LIBER IllI in BR ||

138 MARTIANI CAPELLAE

LIBER V

DE RHETORICA

425 Interea sonuere tubae raucusque per aethram

cantus, et ignoto caelum clangore remugit:

turbati expauere dei uulgusque minorum 6

caelicolum trepidat causarum et nescia corda

horrent ne ueteris renouentur crimina Phlegrae.

tunc Amnes Faunique Pales Ephialta Napeae

respectant proceres nulloque assurgere motu

cernunt attoniti uicibusque alterna profantes ю

mirantur placidam per pectora sacra quietem.

tum primum posita Siluanus forte cupresso

percitus ac trepidans dextram tendebat inermem

Deliacos poscens arcus atque Herculis arma,

Portuni trifidam suspirans flagitat hastam, u

Gradiui frameam non ausus poscere, falcem

Saturni bello suetus disquirit agresti,

diffidensque sui respectat tela Tonantis.

426 Sed dum talibus perturbatur multa terrestrium plebs

deorum , ecce quaedam sublimissimi corporis ac fiduciae и

grandioris, uultus etiam decore luculenta femina insignis

ingreditur, cui galeatus uertex ac regali caput maiestate

sertatum, arma in manibus quibus se uel communire solita

uel aduersarios uulnerare fulminea quadam coruscainscription

INCIPIT DE RETHORICA LIBER V in BR |!

7 horrent ne Susius haerent et BR || phlaegrae BR ||

12 tunc b И 13 inermen R |[ 14 deliacos poscens Bm Delia

composcens BR Dellaque composcens rb || 20 sublimissimi

BR" (limis in ras., in qua prima littera t fuerat) subtilismi R ||

23 sertatum arma in manibus В in ras. II

LIBER V 139

Uone renidebant. subarmalis aùtem uestis illi peplo quodam

circa umeros inuoluto Latiariter tegebatur, quod om- 137 G

nium figurarum lumine uariatum cunctorum schemata

praeferebat, pectus autem exquisitissimis gemmarum co-

5 loribus balteatum. haec cum in progressu arma conçus- 4-27

serat, uelut fulgoreae nubis fragore colliso bombis dissultantibus

fracta diceres crepitare tonitrua : denique creditum

quod instar Iouis eadem posset etiam fulmina iaculari.

nam ueluti potens rerum <omnium regina et impellere

10 quo uellet et unde uellet deducere et in lacrimas flectere

et in rabiem concitare et in alios etiam uultus sensusque

conuertere tam urbes quam exercitus proeliantes, quaecumque

poterat agmina populorum. haec etiam senatum

rostra iudicia domuisse in gente Romulea , Athenis uero

15 curiam gymnasia theatraque pro arbitrio reflexisse ac

totam funditus Graeciam miscuisse ferebatur. hac uero 42s

loquente qui uultus uocisue sonus quantaque excellentia

celsitudoque sermonis!> andire operae pretium etiam superis

fuit tantae inuentionis ingenium, tam fecundae uber-

20 tatis eloquium, tam capacis memoriae recordationisque

thesaurum. qualis disponendi ordp, quam pronuntiandi

congruens modulatio, qui gestus in motu, quae profunditas

in conceptu! denique exilis in modicis, in mediocribus

facilis, in clatione flammatrix. reddebatque cunctos in am

is biguis dociles, in persuasione cedentes, in conlisione dis

cordes, in laudibus arrogantes. at uero cum quid commotum

publici nominis attestatione clamauerat, fluctuare permisceri

ardere omnia uidebantur. hanc igitur feminam 429

auratae uocis et quasdam diadematum gemmas regnorum-

з0 que fundentem ingens inlustrium uirorum sequebatur

agmen. inter quos proximi eidem duo diuerso habitu

nalioneque praenitentes, quorum unus erat pallio circumactus

alterque trabeatus. diuersus utrique oris sonus,

licet alius etiam Athenis se diceret Graia didicisse ac

6 fulgureae b II 9 ueluti npotena R uelut impotens В ||

10 quo b quod BD Ц 15 gimnasia D || 19 fecundae Rb faeundae

В || 27 permiscere BlRl || 31 proxime R Ц

140 MARTIANI CAPELLAE

promptus gymnasiorum studiis et reluctantibus semper

138 G Academiae alterca tionibus haberetur. ambo tamen noui

profectique paupertatis sinu. et cum alterum Quirinalis

eques, alium fabrilis procrearet industria, ita praeclues

linguae excellentia floruerunt, ut post curiarum fata im- 5

meritasque mortes uirtute astra conscenderent, immor-

430 talitate gloriae saecula superarent. de uno tamen, quem

Athenarum populus ac palliata agmina sequebantur, haec

fama conuenerat , quod acerrimus idem et procellis indignantis

oceani fremituque uiolentior. denique de illo и

uersus huius modi ferebatur

beivôc àvrip- тaxa кev кcù avaíтiov атóшто.

431 alter uero, quem consularis purpura et coniurationis extinctae

laurea redimibat, mox ut ingressus curiam superum

et in louis gratulatus est se uenisse conspectum, cla- ¡»

mare laetior coepit 'o nos beatos о rem publicam fortu-

432 natam о praeclaram laudem consulatus mei\ post bos

tamen in diuersis agminibus oratores emeriti ac prae se

ferentes insignium culmen meritaque linguarum Aeschinem

Isocratem Lysiamque conspiceres , tum in togatis agmini- M

bus f Sosantios Gracchos -j- Regulum Plinium Fronto-

433 nemque. uerum ante cunctos atque ipsam ducem omnium

feminam sen.ex quidam signum [ac] praeuiam uirgam

gestans lictoris Romulei praecedebat usu atque in eiusdem

uirgae culmine <corax oris aurati uenientis feminae au- й

434 spicio praeuolabat. ille autem, qui gestabat uirgulam,

Tisias dictus cunctisque uetustior atque elatior uidebatur.

nam et suos minores ceteros , ipsam illam ducem respectans

superpositum coruum commune pignus filiamque

435 memorabat. quo .argumento commoti quam plures deorum M

12 Нот. II. XI 654 16 Cic. in Cat. II § 10

3 profectique Susius protectique BR \\ 5 curarum B1R

(duriora fata Vonckius) \\ facta г || 6 conscenderant Bl H 7 de

uno В denuo.« || 9 item В1 || 12 AINOCaNHP.TaKaK6NKaiaNaiTIQN.

HT*OITO(HTIOITI Щеп || 13 alteram В II

14 redimebat R \\ ut ingressus est b ingressus BR || 19 escinem

BR \\ 21 sosantios BR Crassos Antonios Koppius Cato

nes Halmius \\ graeos R || 23 ac deleui fl 27 dictus est b ||

LIBER V 141

eam quidem nobilissimam feminam sed aut Apollinis cognatam

credidere si Graia est, aut si Romulea de gente

Coruini. cui aenigmati illud adiectum,> quod intrepida

et fiduciae promptioris tam Palladis quam ipsius Cyllenii

5 deosculata pectus cuiusdam propinquae familiaritatis indi

cia patefecit. denique non nulli superum cum inter tre- 139 в

pidationem bucinae praecinentis et admirationem amicitiae

superorum incerti diutius diuinatorem Phoebum cuperent

sciscitari nondum loue maximo disquirente, tu-

10 multuarie quae esset inquirunt. ac tunc illa respectans 436

superos uniuersos aliquanto commotiorque sic coepit

'patrem maximum Iouem ceterosque caelites, quos in

causis pluribus saepe sum deprecata atque ipsum conuentum

superae consessionis attestor nihil mihi magis inconu

sentaneum atque indecens aestimari, quam ut quae semper

in foro iudiciisque quam pluribus accusauerim multos aliosque

defenderim et uiribus gloriam deluctationis annixa

mihi de discriminum fatis promeriti euentus praeconia

compararim , nunc apud uos superi , quis placere inmor

al talitatis instar [ac pretium] uidebatur, inuita compellor

scholarium iuuenilium monitus et exilia decantatae artis

praecepta memorare. neque enim hoc nobis adscribit

inopia, cum redundantes turmae suppetant cohsequentum,

cum absque his, qui perturbantes pectora sensusque cun-

25 ctorum cognoscentum quoque perfregere subsellia, etiam

alios habeam qui minutias praeceptorum et artis intimae

commenta perscripserint, inter utrumque uero columen

sectatorum praeniteat Tullius meus, qui non solum in

foro senatu restrisque grandiloquae facultatis maiestate

tonuerit, uerum etiam ipsius artis praecepta commentus

libros quam plures saeculorum usibus consecrarit. quod 437

2 esset Halmius || 3 adiectum est Db || 4 promptionis

tam Pallidis qua R \\ cillenii b cilleni BR || 6 inter Halmius in

BR || trepidationem BR trepidatione br || 7 ammirationem BR

ammiratione b \\ 8 phebum/i || 11 aliquando Halmius || 14 concessionis

B1 ¡| 20 ac pretium deleui \\ compellar b || 21 scholarum

b || 23 suppetunt b || consequentium b ¡| 24 cum scripsi

nam BR || 25 cOgnoscentium b || 28 non forum in solo Z?1 ||

142 MARTIAM CAPELLAE

cum ita sit, emeritae granditatis pudor et celebrati quan

tum pote nominis gloria haec inchoamentorum primordia

detrectaret excurrere, ni et hoc ad immortalitatis praemium

proficeret quod iubetis , ac fiducia me perennitatis

accendat exequi uel primordia tamen loue cum superis 5

imperante. accingar igitur haec aridiora percurrere

minus quidem quam publicitus soleo placitura, quamquam

si Pallados aures atque Arcadicam rationem beniuolae

maiestatis participaret assensio, ne nunc quidem apud uos

i40 G maximi caelites displicebo. quippe sum ipsa Rhetorica, и

438 quam alii artem, uirtutem alii dixere, alii disciplinam. artem

uero idcirco quia doceor, licet Plato huic uocabulo refragetur.

uirtutem autem <dicunt, qui mihi bene dicendi

inesse scientiam compererunt. qui edisci uero dicendi

intimam rationem et percipi posse non nesciunt , fidenter и

me asserunt disciplinam.

439 OFFicivM uero meum est dicere apposite ad persuadendum,

finis persuadere idquodestpropositumdictione.

quae quidem uerba mei Ciceronis attestor, cuius etiam

exemplis me per omnes insinuo praeceptionis ductus con- »

440 sequenter usuram. materies autem duplex est, ubi et

unde fiat oratio: vbi, [ut] cum ipsius membra adgredioi,

quaestionis : vnde, cum res inuentae uerbaque sociantur.

441 qvAESTIO ipsa aut finita est aut infinita. finita

est, cum nascitur de certo facto demonstratque> personam, »

ut in Rosciana quaeritur Ciceronis utrum interfecerit

patrem Roscius. infmita illa est, quae generaliter quaerit

utrum sit aliquid appetendum, ut an philosophandum sit

in Hortensio disputatur. in superiore autem crebro assidueque

conluctor atque eam Graecis placuit íntóGeciv no- s0

2 pote scripsi puto BR || 4 fiducia me Halmius fiduciam

BR fiducia br || 5 accendat Rb accedat В |[ primordia br

primora BR || 7 quam pollicitus b || 8 archadicam D archadiam

BR || 9 assensio, ne nunc Grotius assensione. nunc b

assensionem nunc R ascensionem. nunc В || 11 alii disci

plinam r alteri disc. BR || 17 apposite p apropositae В pro

posite Db || 18' in dictione b || 20 insinuatio D \\ 22 ut del.

Koppius || 24 quaestio autem ipsa Db || 26 ut от. BlRl ||

LIBER V 143

minari. in infinita uero uniuersitatis astruendae sibi fiduciam

uindicante tunc potius uersor, cum otium ac disputationes

adgredior, licet plerumque etiam pars ipsa, quae

thesis dicitur, in causis mihi elatius anhelanti amentatas

5 hastas crebro et pila plurimum ualentia ministrarit. an

aliud in Scauriana succurrit, cum interposita disputatione

tractatur 'ex quibus causis mors obueniat repentina' acuta

pro Milone similiter 'an mundus prudentia gubernetur'.

denique e meis sectatoribus quidam acri admodum ac

и subtilissima ratione commoti nullam esse attestantur hypothesin

[quaestionem] , nam cuncta quae in defensione

pro reis contraque eos in accusationibus retractantur, ad

generales quaestiones poterunt applicari.

lam uero partes officii mei quinque esse non dubium. 442

is nam est inuentio dispositio elocutio memoria pronuntiatio.

íudicatio enim, quae a non nullis dicitur, partibus cunctis

adscribitur idcircoque ipsa pars non poterit rite censeri,

licet dicendum quid silendumue sit dispensatio iudicationis

examinet. inventio est quaestionum argumento

so rumque sagax inuestigatrixque cqmprehensio. disposi

tio est quae ordinem rebus attribuit. elocvtio quae

arripit uerba uel propria uel translata, quaeque noua facit

ueteraque componit. memoria firma rerum uerborumque

custodia est. pronvntiatio uocis motus gestusquc

25 pro rerum et uerborum dignitate moderatio. sed ex his

inuentionem certum est esse potissimam, cuius opus est

causae quaestiones excutere et argumenta probata ido

nea repperire.

Quaestionum uero duplex species. aliae sunt enim 443

зo principales, aliae incidentes. principales sunt status

ex quibus nascitur causa , quas Tullius constitutiones ap-

30 Cic. de Inv. I § 10 et saepius

1 in infinita Rb infinita BD || 4 ammentatas BR || 9 e

от. B1R1 || ammodum В || 11 quaestio BR quaestionem 6: del.

Halmius || nam add. Halmius \\ 14 dubium est b || 15 et 21

eloqutio В eloquutio R || 18 dicendum quid silendumue BR

(silendum R) quid dicendum quid silendum r \\ 24 questusque

Bl || 25 dignitatem R ||

144 MARTIANI CAPELLAE

pellat. incidentes uero, quae dum tractatur causa

nascuntur, dum argumenta uel scripta refutando in plures

U2 в causa diducitur quaestiones, ut sit principalis 'utrum Clodium

iure occident Milo' incidens <'uter utri insidias

comparant'. 5

444 Principales igitur status sunt numero tres, an sit, quid

sit, quale sit. an sit coniectura est ut ' an patrem occi

dent Roscius' çivm sit finis ut 'an minuerit Cornelius

maiestatem' qvale sit qualitas ut 'an Saturninus iure

necatus sit', sed ne forsan moueat, quod praetereo quar-io

tum statum, quem Hermagoras inuenit, subtilior ratio est

eum non statum sed partem dicere qualitatis, quod in eius

expositione monstrabo.

445 Nunc dicendum est quo modo status inueniantur in

causa. inueniuntur igitur per intentionem> et depulsio- is

nem. iNTentio est obiectio eius facti quod in iudicium

uenit. depvlsio quaedam resistens intentioni ut si dicatur

'occidisti patrem: non occidi'. ex his duabus inter

se concurrentibus uocibus nascitur quaestio, quae dicitur

stATvs, quod ibi quasi ad pugnandum actionum acres»

ordinata consistat, sed facile est uidere quid obiecto crimini

respondeatur. illud facile non est quid debeat iutendi,

utrum factum ut 'hominem occidisti' an nomen

facti ut 'homicidium fecisti'. et licet uideatur idem esse,

tamen in superiore obiectione si negabitur, coniectura »

erit, cum dixerit 'non occidi': in hoc ubi nomen rei intenditur,

potest et finis uideri, ut si dicat 'non feci homicidium',

-f quicumque homo an cum innocens occiditur.

quod si non factum obicias sed criminis nomen, negatione

diuersae partis non erit manifestum qui status existat.»

nescias enim quid neget qui ita negat 'non feci homici-

3 deducifur R II 4 incedens r incidentes R || 9 magestatem

D || 14 nunci Bl \\ inueniatnr Bl inuenitur D inueniun

tur d || 17 resistens intentioni negatio b Ц 21 obietto R ||

26 rei nomen R (?) Ц 28 quicumque BR an quicumque br. tale

aliquid latere putem homicidium est enim non cum quicumque

homo sed cum innocens occiditur || nocens b || 31 negat qui

ita negat Rb negat qui ita neget В corr. Halmius ||

LIBER V 14.5

ilium', utrum quia nullum hominem iugularit an quia

t yranni interfectio homicidium non uocetur. est igitur 143 G

intendendum ipsum illud quod factum est, ut si id negauerit

aduersarius habeas coniecturam, si eo concesso no-

5 men criminis excluserit intendas finem. quod si concesso 446

facto factique uocabulo licuisse sibi uel oportuisse facere

dixerit, qualitas in causa uersatur, quae aut de re aut

de actione congreditur : de re ut 'Milonme facere licuisset'

de actione 'an seruo uel addicto tribunos liceat appellare:

lo an habere ignominioso liceat contionem' quae species

qualitatis translatio nominatur. item cauere debemus

ne intendamus auditoris officium et sola status qualitas

fiat. nam qui causam cognoscit, propositum habet efficere

aliquid, id est aut damnare aliquem aut absoluere.

is Auditoris autem sunt genera tria. unum eius, qui 447

secundum aequitatem aliquid statuit et is est perpense

IVDEX. aliud eius, qui honestate uel utilitate incerta dubius

alienae sententiae persuasionem inexplicabilis delibekator

exspectat. tertium genus eius est, qui facti

2о honestatem uel turpitudinem libera aestimatione perpendit,

hunc AESTIMATOREM conuenit nominari. haec igitur

sunt tria causarum genera, quae hypothesi continentur, id

est iudicialis deliberatiua et demonstratiua.

Sed cum omnes praedictarum rerum auditores <du- 448

25 bitatio sui deducat officii, quaerendum discrimen est et

proprietas singulorum. nam et iudex , cuius officium est

damnare reum uel absoluere, possessionem dare uel auferre,

priusquam cognouerit causam , dubitat quo modo

utatur officio. et qui deliberat ambigua mentis opinione

зo differtur. et laudationis arbiter an rite quis laudetur aestimanti

contemplatione dispensat. sed cum in diuersum

haec distrahantur officia, tum illud maxime discrimen adtendimus,

quem ad modum> temporibus uarientur. nam

deliberatio futuri tantum temporis continet quaestionem,

4 concessa Bl || 5 intendas scripsi intellegas BR || 7 ad

de re Bl || 8 Milonine scripsi miloni BR || 15 auditores R ||

16 alius Bl || 22 continetur В \\ 25 officio D || 30 aestimati

Ь || 33 uariantur Ь ||

MARTIANDS CAPELLA Ю

146 MARTIANI CAPELLAE

/./-/íí "I si deliberet Cato an se debeat ne uictorem aspiciat

Caesarem trucidare. at uero iudiciale genus lain praeteriti

quam futuri non numquam temporis inuenitur. sed

in praeterito tantum de facto coniectura. ex futuro qualitas

frequenter innascitur, ut suo loco promptius assere- s

tur. laudatiuum etiam genus in praeteritis factis omne

consistit sed a iudiciali genere fine discernitur. nam aliud

est absoluere innocentera aequitatis imperio, aliud laudibus

prosequi gloriosum insignium contemplatione meritorum.

accedit quod in iudiciali genere ambigit cognitor ю

in rebus alienis |quisque tam de suis quam etiam de rebus

externis], in laudatiuo aestimator auscultat an uera congruaque

memorentur, licet nouella etiam id contulerint

blandimenta ut suae praedicationis fiat arbiter qui laudatur.

449 ergo oportet attentiusintueri, ne ea, quae auditoris officium is

habuerit, intendamus, ut si Verri, quod damnandus sit,

edicatur. ille quippe se damnandum non esse respondel

et utrum damnandus sit sola qualitas apparcbit. igitur

a facti obiectione nascitur intentio, ut si eidem dicas 'Sici

lian! spoliasti' responsuro 'non feci' coniectura componi-20

tur. stultum quippe est id , quod in arbitrio manet iudicis,

aut certum facti nomen, non ipsum crimen intendere.

cauendum aeque ne, cum lex ulla uel scriptura in causa

tractatur, intentio sumatur ex lege, ut si dicas Чех te

murum uetabat ascendere peregrinum' sed illud potiusís

dicendum 'murum ascendisti' ut si uegauerit, non sit pu

gna de lege, sed de facto, cui accedit lex; si confessus erit

factum, tunc contra legem fecisse uideatur. ceterum si

negato facto fuerit lex uel quaeuis scriptura recitata, su-

4 facto BR de facto b alia corr. in В ex facto : in praet.

facto tantum coniectura Halmius || 5 asserentur BR corr. p ||

10 cognitur R || 11 alienis quisque BR alienis in deliberatiuo

uero quisque b m. multo recentiore; in deliberatiuo add. Л™

'est inepta interpolate' Halmius || tam от. BlR1 || 12 an add.

Halmius || 16 habuerint br || 17 damandnm R || respondit BR1

(respondebit Halmius) || 18 qualitate Halmius || 19 affecti

obiectione R || 22 certum scripsi certe BR || 23 scripturae

B1R || 27 confessus erit factum scripsi confessus ex factoid ||

29 negatio Л1 || uel от. В1 \\ superflue p superfluo BR ||

LIBER V 147

perflua uidebitur contentio, quando non iuris sed ueritatis

altercatio contineat quaestionem. hoc uitio plerique

falsi sunt.

Sed et praeter illos tres, quos status asserui, alios 450

-'' qualtuor uel quinque de scripti qualitate manantes esse

dixerunt. qui licet suas in diuisione causae partes obl\-i45G

néant, tamen numquam principal) loco nascuntur, quia nisi

fuerit quod probetur, nemo ad probandum recitat legem

uel aliquam scripti formam. id autem quod probatur sta-

10 tus est, qui ex primo conflictu semper existit. ceterae

quaestio-<nes controuersiae uel incidentes sunt perhibendae.

Sic igitur inueniendi status facilis erit ratio, cum ne- 451—

que nomen admissi neque auditoris officium neque legem

15 aut scriptum aliquod «г^ттимА intentionis loco [quae obici

poterit]. itaque talis intentio ' hominem occidisti ' depulsio

'non occidi': quaestio ex his oritur 'an occident'

in quo statu erit coniectvra. sed cum intentioni ius

facti opposuerit reus, fit qvalitas, ut a Milone non factum

2o negatur sed de facti iure contentio est. occidisse enim se

fatebatur Clodium> sed id iure fecisse. huic depulsioni

subicitur ratio, quae non una simplexue est. nam potest

unum atque idem factum propter uarias causas uideri

probabile, ut hoc idem quod insidiatorem occiderat Milo

»una ratio fuit, alia quod hostem rei publicae et tyrannidis

affectatione suspectum se interemisse memorabat. in quihus

assertis fit quidem qualitas sed diuersae species eius

erumpunt. nam prima relatiua, altera comparatiua qua

litas fulget. quod si intentioni non ius facti sed negatio

* nominis opponatur, quamuis negatio depulsionis uice di-

3 sunt от ВlRl || 4 sed praeter R || 15 ingerimus add.

Halm. \\ quae Halmius qui В, от. Rb || quae —poterit deleiii

16 intentio est b \\ 17 is D || 21 fatebatur Db fatebitur В

22 est Hatmius sit BR || potest В post R || 25 et del. Сhristius

26 affectatione Grotius affectione BR fl suspectum scripsi

(Cell. 2, 35, 3) succensum BR || 27 assertis fit D assertisunt

HR assertis est b || 30 apponatur BR corr. p || depulsionis

uice (ue Ri) dicatur Rb depulsioni subdicatur В ||

S 10*

148 MARTIANI CAPELLAE

catur, tamen non faciet coniecturam, quia non factum sed

nomen facti destruitur ut in hoc 'adulterii actio sit. cum

repudiata uxore stupratorem qui repudiauerat maritus inuenit,

accusat adulterii. reus contra dicit nec factum negat

sed adulterii nomen excludit et quaerit quid sit adulte- 5

rium' quod est definitivae controversiae. igiturcon-

452 iectura ipsius facti negatio est, finis non admissi sed nomi

ne G nis, idcircoque etiam depulsio ingesti criminis, quia cum

facto aliud nomen imponitur, imminens obiecto crimini periculum

denegatur utinhoc obiectu'pocula templi e sacer- 10

dotis domo furatus es : sacrilegium fecisti'. repelllt 'pocula

quidem abstuli sed quia de domo non templo, furtum non

sacrilegium nuncupandum'. in quo etiam facti alia quaedam

uidetur esse negatio. non enim hoc ad deorum iniuriam

spectat admissum sed ad dispendium sacerdotis, cum i5

de domo poculasubtrahantur. hic utraque factum deiinitione

tractandum, id est et quid sit sacrilegium et quid furtum.

453 Nunc de qualitate dicendum , cuius multiplex natura

diuisionem partium primo desiderat, ut ea decursa singularum

proprietas explicetur. qualitas igitur aut de re aut 20

de actione est. de re cum eius facti quod in indicium

uenit ratio causaue tractatur, uel cum quid fieri oporteat

disceptatur ut 'an iure Clodium Milo iugularit' uel *an

domus Tullio restituenda fuerit'. de actione autem cum

quaeritur an admittenda sit actio et iudicium faciendum. 25

quae pars quoniam iuris aequitate perpenditur recte earn

in species qualitatis subtilius adgregamus, aliter autem

Hermagoras, qui quasi constitutionem nouam a qualitate

distinguere et translationem uel prescription em uocare

454 maluerat. sed haec po-<sterius. qualitas aut futuri tem- so

poris aestimata aut praeteriti. et praeteriti ivridicialis,

13 alia Grotius alta BR \\ 14 uidentur В || 1в subtrahuntwtHalmius

|| 18 dicendum est b || 19 primaЯ || 23 iugularit Ar

iugularet R || 27 aliter autem Hermogenes, qui quasi Halmius

aliam autem Hermagoras quasi BR || 28 a qualitate E aut

qualitatem BR || 29 praescriptionem D perscriptionem BR \\

30 aut futuri t. aestimata aut praeteriti. et praeteriti b ut

fut. t. aestimata et praeteriti BD \\

LIBER V 149

Muri negotiates qvaLITAS. in utraque iuris assertio

est. in iuridiciali naturae, in negotiali legis aut consuetudinis

asserta uersantur. iuridicialis autem diuiditur in

absolutam et assumptiuam. absolvta est quae factum

5 ipsum sui natura et iure defendit. assvmptiva quae

cum in facto ipso nihil probabile repperiat, confugit ad

ipsam causam eamque iustam [ut facere deberet] allegat,

ut cum Milo non potest dicere hominem licuisse iugulare, 147 G

causam occidendi astruxit insidias> Clodianas. illinc as

io sumptiuae nomen accepit, quia cum absolute factum tueri

non possit, confugit ad causas.

Haec igitur assumptiua partes habet quattuor : relationem

remotionem comparationem concessionem. re- 455

latio est cum de facto confessus culpam in eum, quem

isperculit, refert ut in Clodium Milo, Orestes in matrem,

Horatius in sororem, qui idcirco a se perhibuit iugulatam,

quia eius prouocatus iniuria in facinus sit coactus. Re- 456

МОtЮ est cum obiectum crimen in alterum uel in aliud

ab eo, qui percellitur, remouetur. in alium ut Tiberius

» Gracchus in Mancinum , qui auctor faciendi foederis fuit,

quod tam senatus quam populus inprobarat. item in tali

causa Megatus nisi intra triginta dies profectus erit, capite

puniatur. quaestor sumptum legato non dedit. tempus

emensum est. accusatus contra dicit et crimen obiectum

2s remouet in quaestorem'. in aliud autem remouet, si

morbo tardatus in infortunium suum causam remoueat

tarditatis. remouetur uero aut ipsum factum si ad alterius

attinuisse dicitur potestatem, aut causa cum alterius uitio

quid accidisse dicatur. COMPAEAtio est, quam сом- 457

1 futuri uero b || in utroque b || asertio D || 3 in iuri

dicialis Bl Ц 6 recipiat 5 J 7 inste В1 iniustam D \\ ut —

deberet deleui || 8 posset Halmius || 9 illic B1R il 14 con

fessus culpam in eum quem perculit scripsi confesso (confessio

B) culpam in eum qui pertulit (pertulerit Bl) BR il

15 oratius R || 18 alium Halmius || aliud habes qui R \\

22 profeeturus Bl || 26 tardatus В tardus Л || 28 causa cum

alterius uitio quid accid. Halm. causam alterius uitio (uitioq;

B) qui accidisse BR causa alterius uitii q accidisse b ||

29 compensionem R ||

150 MARTIANI CAPELLAE

PENSATioNEM noui a posterioribus perhiberi, non cum

crimini beneficium alterius temporis subrogatur sed cum

factum iure defenditur , ut ex eo aliquid commodi sequeretur.

nam si meritum alterius temporis uelut in compensationis

gratiam memoratur, ad deprecatiuam potius 5

admouendum est qualitatem, quae ueniali specie continetur:

haec uero rite se fecisse contendit ut Verris illa responsio

'magno' inquit 'decumas uendidi' quod factum

compensat utilitate beneficii. in hac quippe parte facti

confessio est sed ímmanitatem obiectionis excludit allegatio и

promerendi. at in illa criminis (factique una confessio

148 G est sed aut ab animo se purgat aut purgatione cessante

458 ad humanitatis miseranda respirat. uerum haec qualitas

uenialis in bina asserta discernitur : purgationem et deprecationem.

nam pvrgatio est, cum confesso facinoreis

animum uoluntatemque purgamus: cuius modos tres esse

non dubium id est inprudentiam casum necessitatem. inprudentia

est cum a uoto scientiaque nostra aliquid dimouemus

ut 'quidam in uenando iaculum intorsit <m beluam

et hominem delitiscentem retibus interemit': quae 20

pars error dicitur atque ej subduntur ignoratio umulentia

obliuio fatuitas dementia ceteraque quae errorem admittentis

excusant. casus uero culpam euentus exonerat,

ut qui cum uictimis ad diem sacrum non uenit cum occurrerit

fluminis incrementis. scelus autem necessitate com- 25

misit qui praecepto ducis insontem hominem iugulauit.

inter quos modos hoc interest, quod inprudentia Fallit, casus

prohibet, necessitas cogit. deprecatio autem nihil causationis

associat sed in> exorandi bumilitatem precesque

suspirat. з0

459 Ceteras quaestioues, quas status dicunt incidentes,

aduertant qui f talium didicerunt, sic ut interius demon

7 Cic. Verr. Ill § 40

4 compensationib; Ä1 [ 8 decomas В || 12 se purgat

Christius separatur BR || 13 inhumanitatis B1ñ || 18 demouemus

Л1 || 20 delitescentem bD || 21 dicitur p edicitur BD \\

ignorantia b \\ uinolentia b \\ 24 uenit cum addidi || 32 praecepta

uel rationem talium Halmius ||

LIBER V 151

strationem formet primae noc¡s ingestio. plerumque enim

secunda uim intentionis incutiet, ut in hoc 'uiro forti praeniium

quod uolet: qui fortiter fecit petit praemium nuptias

uxoris alienae'. in quo qui petit praemium, quia nullum

sputat e diuerso, nihil intendit sed maritus contradictor

intendit , licet secundo loco uideatur assurgere. cui per

depulsionem uir fortis obstabit tamquam petitionem praemii

quod poposcerat accusanti, praemium iustum esse

contendens, tamquam si factum aliquod iure tueretur.

10 item quaestiones legales, quas tamquam status causis inci- 460

dere memoraui, non eadem regula percensentur quippe

quae in secunda conflictatione prorumpunt. nam prima

qualitati tribuitur. igitur illa intentionis ac depulsionis 149 G

regula in qualitatis praedicta parte turbatur.

15 Nunc то KptvóцeVbv quod Graeci dicunt consequen- 461-«

ter assumam. nam cum intentio et depulsio statum constitutionemque

signaret, si coniectura fuerit, iudicationi

praebebit pariter rationem. neque enim est quod possit

ponderan iudicio nisi ipsa negatio. in qualitate uero uel

so fine alio loco, quam status apparet, necesse est [confessa]

depulsio facti habeat rationem, quam item accusator infirmet,

et uelut secundaria quaestio procreatur per rationem

inpugnationemque rationis. hic illud iudicabile potest

uersari idque est quod aestimator iusti ratione perpendat,

2» posse in quauis causa et omnis status existere. et multae

rationes infirmationesque numerosae perindeque iudicationum

semina copiosa, cum unum uidelicet factum multiplici

ratione defenditur ut Tullius pro Milone quod insidiatorem

et quod hostem publicae quietis occiderit. in his

50 igitur ille status potius apparebit, quem orator pro utilitate

defensionis sumpserit. illa etiam ratio ex oratoris ple

rumque adstructione colligitur tuncque uelut rationales alii

status emergent ac sic ad probationes scriptura profertur.

1 informet b \\ 5 e от. R || 12 conflictatione R || 18 pa

riter iterationem BlR1 || 19 ponderare BlR || 20 est irt con

fessa b (confessa deleui) |[ 23 posse uersari idque esse BR

quod correxi || 24 idque necesse est esse 6 || 31 illa enim b \\

33 hac R || si BlR || probationis В ||

152 MARTIANI CAPELLAE

462 Hinc iVDiCAtio Legalis orietur, cuius sunt species

quinque, una est, cum scripto aliquid pluraue ambigua

continentur, quae a Graecis àuqnßoAia memoratur, ut ex

<communione nominis res plerumque confunditur ut est

illud 'quidam TAVRVM legauit, quo nomine senium ha- 5

buerat admodum pretiosum. uerum ¡lle heres taurum

hoc est bouem dedit, quia fecit nomen amphibolum quaestionem'.

item ex nominum distinctione per syllabam ut

'quidam habuit propinquos duos unum Lesium nomine

aliumque Milesium, heredemque constituens sic locutus ю

est HERES ESTO MILESI. qua distinctionis ambage cer

oso б tamen exortum dum heres 'esto mi' distinguit,> qui Lesius

dicebatur: alius uero continua nominis iugitat.e 'Mile-

463 sium' dicit heredem. sunt item modi, quos dialectica

conprehendit astructio. item species scriptionalis est15

quaestionis, quae ex uerbis et sententia scriptionis emergit,

ut in hoc 'peregrinus murum ne ascendat. quidam

obsessa ciuitate conscendit hostemque deiecit. arguitur.'

hic reus legis sententia, uerbis nititur accusator.

464 Tertium quaestionis est genus cum contrariae leges 20

titrimque secum colliduntur, ut in illo''mas templum Cereris

ne ingrediatur'. item 'qui parentibus opem non tulerit

puniatur. in templo Cereris uapulanti matri ingressus

opem filius tulit. accusatur.' facit hic conflictum dinersitas

legum, quarum interpretatio colliditur, ut cui po- й

tins auscultandum sit appareat.

465 Quarta de scripto quaestio est, quae dicitur syllogi

smus, cum ex eo quod scriptum est, id quod non est scri

ptum argumentatione colligimus, ut in hoc 'exulem intra

lines deprehensum liceat occidere. quidam ¡nuentum exu- з(l

lem uerberauit. accusatur. a defensore colligitur, quod

minus permisso sit, fieri licuisse'. huic insunt modi quattuor:

a simili, a consequenti, a maioread minus, a contra-

3 et i || 7 amphibolam В corr. ex amphibolum || 9 qui

dam D qui В || 16 sententiis b || 27 descriptio В sed poste

rior i expuncta discripto R descriptionalis rb || 23 id quod

non est scriptum от. BlR \\ 32 lieuisse Grotius debuisse

В II

LIBER V 153

rio. a simili ita ut 'quia patris interfector cuUeo insuitur,

haec poena manere debeat matricidam'. a consequenti sic

5 tyrannicidae praemium. qui suasit tyranno deponere

ilominatum praemium petit. colligit par esse meritum,

5 quia reddidit libertatem'. a maiore ad minus [supra dixi

enim] 'exulem permittitur iugulare, licet etiam uerberare',

a contrario 'si uir fortis meretur praemium, desertor di

gnus est poena'.

Finitiua superest quaestio de scripti ambiguitate de- 46i3

io manans, cum aliquod uerbum in lege uel testamento dubium

est et definitione clarescit ut 'nocte cum telo deprehensum

liceat occidere, quendam cum fuste nocte depre- isiG

hensum magistratus occidit. reus est caedis. lege se

quidem tuetur sed telum quid sit inquirit'. quod quaeis

stionis genus hoc a principalibus statibus difl'ert, quia non

de facto unde orta causatio est, sed de scripti tantum de

finitione disquiritur. discutitur igitur ab his Iegalibus

status principales esse discretos et hos incidentes dici, illos

autem, a quibus causa nascitur, uel constitutiones uel sta-

20 tus rectius appellari.

lam nunc decursis constitutionibus controuersias 467

DELiBERAtivi ac DEMONTRAtivi generis uideamus.

nam et causarum <tria genera esse dubium non est et in

omni causa statum debere uersari, licet in deliberatiuo

25 quidam qualitatem negotialem consistere, quod de futuro

deliberat, existimarint. tamen ita qualitas plerumque

censenda est ut alii quoque status huic generi posse accidere

non negentur. nunc status in talibus ita reperiri

posse firmamus, ut non ex intentionis depulsione, quem

зo ad modum in conflictibus monstratum est, regulam tenearaus.

quid enim aut quis intendet, uel ordine solito per

1 insinuitur B1 || 5 supra dixi enim deleui || 6 licet

eum b || 13 legem R || 16 horta R || 20 rectius Halmius certus

В certius R || 21 controuersis B1 || 26 liberat B1 || aestimarint

В || ita bD id В || 27 accidere BD accedere Hal

mius || 28 repperiri D || 30 regulam tenéamus. quid enim

Rb regulatim; Qui enim i?; 'uidetur toius locus graut uitio la

borare quod tollere nescimus' Halmius ||

154 MARTIANI CAPELLAE

suasor dissuasorue confligunt, cum alterum)> deligere in

astructionibus non uetemur? sed tamen accusatoris partes

dissuasor uidetur arripere. qui enim inhonestum uel in

utile illud quod dissuadet ostendit, pro certo ipsum uide

tur accusare negotium. persuasor uero partes arripit 5

defensoris et negotii tractatum qualibet obiectione contrarietatis

absoluit. ex quo et persuasor depellere et dissua

sor intendere memorandi. ac sic conflictione partium

facta status poterit apparere, ut in tali causa 'crebro

ad muros exercitu fugiente deliberat imperator utrutn ю

diruat'. muros excindi cum dicit, nonne uidetur si fecerit

accusari, deinde grauiter et seditiose id exercitum

perpessurum? in quo coniectura fiet de commotionis

euentu. ac mox si dicat 'uictoriam non uocandam si

praesidium ciuitatis excinditur' finis accessit. definiendum is

152 <? quippe qualis status moenium uictoriam faciat celebran.

tunc si dissuasor addat 'sine consilio senatus id fieri non

debere' praescriptio etiam uidetur accedere. cerium est

igitur et intentionem dissuasori iure assignari et deliberatiui

cunctos status promptius apparere. sciendum tamen 20

ne dissuasor uelut sententiam dicens prohibeat tamquam

iudex , cum eins officium hoc sit ne faciat persuadere inhonestae

rei uel inutilis ratione monstrata.

468 lam nunc in DEMonSTRATIO quem ad modum status

emergat non est facile memoratu idcirco, quia non statim «5

laudem uituperatio consectatur, ut quisquis laudabilis non

est mtuperabilis habeatur, uel contra qui uituperatione caruerit

laudibus fastigetur, utsi laudandus ex eo quisdicatur

quia homicidium non commisit. est ergo medium [nomen],

quod priuationem placuit memorari, propterea quia qui so

laude priuatur non confestim uituperationi permittitur uel

1 diligere ВЧi || 7 dissuasor intendere et persuasor de

pellere Db persuasor intendere et dissuasor depellere В per

suasor depellere et dissuasor depellere R corr. Hnbuius \\

10 post diruat add. muros b || 12 accusare B1R1 || 19 iuris В1

iuri R l iure Rm || assignari Halmius signari BR || delibe

rative BlR || 23 uel codex Grotii uelut BR || 29 nomen rieleui

|| 31 uituperatione R ||

LIBER V 155

contra. sic tamen status demonstratiui generis apparet,

cum laudatorem uituperatoremque constitues, et uituperatori

accusatoris intentionem, laudatori defensoris partes

adiunxeris. aut illud subtilius conformatur, ut auditor

s inter laudem uituperationemque libratus uelut aduersantis

loco ponatur. non enim, antequam laudandum quemquam

laudabilem demonstraris, iam illi talis intentio est, ut laudabilem

nondum credat. aduersum quam intentionem

laudatori <certamen est uel uituperatori, licet in superiori

10 astructione quidam conflictus euidens approbetur, ut cum

alius quempiam laudat et alter accusat, utCatonemTullius

laudans et duobus uoluminibus Caesar accusans. ex quo

colligitur omnium causa ru m genera statibus percensenda.

Hoc reperto naturam causae discuties, quae aut siui- 469

is plici aut duplici quaestione aut multiplici continetur. et

simplex est cum unum quid in tota actione disquiritur, ni 153 G

Clodium Milone iure necauerit. illud uero quod per iudicationem

posteriore loco disquiritur uter utri> insidias

comparant, non est singulare sed iunctum ex duplici con-

2o iectura, quam Graeci àvтiкaтrpropiav nominant : sed incidens

quaestio genus causae facere non potest. duplex

tum ex rebus fit ut pro Caelio de auro et de ueneno, tum

collatione ut pro Roscio, filiusne patrem an inimici iugulauerint.

multiplex uero ex pluribus quaestionibus causa

25 consistit, ut repetundarum omnes Verrinae, et pro Scauro

de Bostaris nece de Arinis uxore et de decimis tribus

exquiritur.

Dehinc DVCTVS causae inspiciendus est. ductus au- 470

tem est agendi per totam causam tenor sub aliqua figura

зо seruatus. sunt autem ductus quinque : simplex subtilis

figuratus oblicus mixtus. simplex est cum non aliud est

1 sic b hic BR || 2 cum В con R || 3 partem b || 5 ad

uersantis scripsi aduersarii Halmius aduersanti BR || 7 demonstraueris

b || iam illi Halmius non illi BR nam illi cod.

Grotii || 10 utque alius В1 || 11 laudet D || accuset D ||

17 milo** В milo anne b || negauerit D || 20 anticatiglorian

B1 anticatigorian R || 22 tune R \\ 26 de add. Halmius || 28 in

spiciendus b spiciendus В speciendus R ||

156 MARTIANI CAPELLAE

in agentis consilio aliud in uerbis, ut si bene meritum

laudes ac noxium accuses. subtilis, cum aliud uult animus

aliud agit oratio ut 'quidam abdicat filium quod amicos

non habeat'. hic non uere abdicat sed ut amicos habeat

terret. figuratus est, cum aperte quid dicere prohibet б

uerecundia propter obscena et significatione alia atque

integumentis uestita monstrantur. oblicus est, cum metus

impedit aliquid dicere libere et per quosdam fandi cuniculos

obicienda monstramus ut in hoc ' tyrannus qui sub

abolitione tyrannidem posuerat, fortiter fecit, petit prae- 10

mii nomine armorum arcisque custodiam. magistratus

contra dicunt'. mixtus autem ex utroque componitur cum

et pudor et metus impedit libertatem ut 'tyrannus, qui

duos filios habuit, quorum uni uxor, in qua infamis fuit,

cuius maritus se suspendit, cog'tt alter um filium eam du- 15

471 cere. contra dicit'. hic non incestum libere пec tyran

nidem potest obicere. hi sunt ductus artificiose tractandi

et per totam orationem subtiliter diffundendi. qui a co-

154 G lore hoc separantur quod color in una tantum parte, du

ctus in tota causa seruatur. 20

472 Ductus reperitur ex causatiuo litis hoc est ex re, quae

controuersiam facit, quae aut praeteriti temporis est ut

'an Aiacem Vlixes occident' quae ductum simplicem tenet,

aut si praesentis uel futuri temporis fuerit, omnes ductus

admittit. ergo ductus de consilio nascitur, consilium ex 25

causatiuo litis exoritur. causatiuum est, quod facit dubitationem

, ut in illo tyranni causatiuum litis est quod ty

rannus <^custodiam et arcis postulat et armorum. ductum

seruatum testatur prima Philippica , quae mira subtilitate

dominatum Antonii latenter insimulat ut omnia dicens nihil зо

aspere dixisse uideatur.

473 His omnibus conquisitis argumenta uidenda sunt,

quibus ad quaestionis ambiguum fides ualeat adhiberi.

fides autem tribus fit modis : concillando docendo permo

3 ratio Л || 7 monstrantur Halmius monstratur BR

8 fundi B1R || 9 abicienda BR corr. p || 10 petit от. В1

18 а от. BlR || 21 repperitur R || 23 uxiles R || 26 causat!

num litis est b II 34 consiliando B1 II

LIBER V 157

uendo. illa prior ethica, sequens apodictica, tertia pathelica

nominatur. conciliations) licet in tota causa uti conueniat,

tamen in principiis uberius insistendum et in commouendo

maxime uigere debet epilogus. docere autcm

5 prae ceteris debet ipsa narratio, quamuis diluendis quaestionibus

obiciendisque criminibus non dissimilis operetur

astructio. nunc de argumentis incipiam. ^

ARGvmENTvm est oratio, quae reí dubiae fidem facit. 474

res dubia est intentio et depulsio uel ratio et infirmarlo

m rationis. cum enim obieceris 'occidisti' ut doceas, argumentatione

firmatione uteris, maxime cum negatur. etiam

ipsum 'non occidi' exigit argumentum, licet ad faciendam

fidem etiam illa quae inartificialia nominantur, debeant

adhiberi ut tabulae testimonia quaestiones, quae post disis

cutienda seruabo. nunc argumenta tractentur, quae aut 155 G

in negotio de quo agitur posita sunt, aut illud attingunt.

in ipso tum totum, tum pars eius, tum nota, quam Graeci

èтuuoXoYÎav dicunt: attingunt uero negotium, quae ad id

relatiuorum ratione ducuntur. et sunt numero tredecim :

so a coniugatis a genere a forma uel specie a simili a differenti

a contrario a coniunctis ab antecedentibus a consequentibus

a repugnantibus a causis ab effectis a comparatione.

cuius sunt partes maiora minora paria. apparet

in omnibus relatiuam inesse rationem. nam coniugatum

25 alterum alteri nominatur, et genus et species ad se relatiua

fiunt. ipsum etiam simile alicuius assimile est, et

omnes loci argumentorum non ex se sed ex alio nomen

accipiunt.

Igitur totum, quod dubium discutitur, definiri primi- 475

8 — p. 469, 6 cf. Cassiod. de dialect. in capite de topicis I

p. 547 sq. ed. Garet.

8 oratio Halmius ratio BR || 10 argumentation firma

tione uteris {uel firmatione eius uteris) Halmius argumentatione

firmationeius В argumentatione firmationem (add. uis r)

R || 13 inarteficialia R \\ 19 ducuntur Br dicuntur R [|

20 adiferenti В || 22 affectis R || 23 sunt partes tres Ь [|

25 relatiua r relata BR || 29 quo Grotius ||

158 MARTIANI CAPELLAE

tus oportebit et sic argumenta tractari hoc modo. sit res

dubia 'utrum utilis eloquentia uideatur'. eloquentiaa

totum est. in toto igitur definiendum sic 'eloquenti

est bene dicendi scientia. bene dicer e autem utile est:

utilis igitur eloquentia'. cui loco tractando subsidio est &

Dialectica, quam nuper audistis, per quam cognitum puto

quid sit genus quid species uel differentia proprium accidens

ceteraque quae eius praecepta tenuerunt. tamen haec

ut potero breuiter strictimque percurram.

476 Genvs est igitur ad multas species differentiasque м

notio pertinens, ut animal, quod refertur ad hominem pecudem

auem piscem ceteraque , quae non tantum numero

sed etiam specie disparantur, quod alia aeria, alia aquatilia

terrenaque, alia ratio-<nabilia, alia rationis expertia, quae

sub uno nomine collecta cum fuerint nomine generis ap- is

ÍS±71 Pe4antur- species est quae a genere pendens alia continet

numero tantum modo disgregata, ut 'homo' continet

et Demosthenem et Ciceronem, quibus una species est sed

478 numero distant, differentia uero est sufficiens quaestioni

discretio, ut si quaeratur inter hominem leonemque 20

quid intersit, respondeatur quod homo mitis, leo ferus sit,

quod quidem nec hominem a mitibus ceteris> nec leonem

479 a feris aliis distinguit animalibus. propbivm est quod

rem aliquam ab omnium communione discernit ut risus.

480 hoc enim non est homini commune cum ceteris. accidens »:

est quod in aliquo positum nec pars eius est nec separari

ab eodem potest, ut per se possit existere ut color in cor-

481 pore, in animo disciplina. A parte uero argumentum non

ad totum probandum dicitur sed ad aliquam partem, quae

continet quaestionem. nec enim probata pars totum pro- so

bat, ut puta si oculus uidet non ideo totum corpus uidet

[cum refutetur totum uidere corpus]. sed dialecticus

iste tractatus est. nunc quem ad modum argumentum a

1 argumentum b || tractari Halmius tractare BR [|

2 eloquentia totum — definiendum est (est от. R) sic от. В1 ¡|

4 post est add. et R \\ 11 pecudem D pecodem BR [| 12 autem

Bl || 14 experta D || 23 distingit В || 24 rem aliam Bl \\

28 imo R anima r || 29 aliquam scripsi aliam BR \\ 32 cum

— corpus deleui f| 33 quem В quae R ||

LIBER V 159

parte ad partem sumatur ostendam 'si pedes si brachia

tueri debemus, utique oculos diligentius asseruare'. cuius

argumenti loco incurrere aliquando et alius potest, qui a

maiore ad minus dicitur. nec tamen ideo principalis iôî G

s argumenti ratio perturbatur, quia geminari aliquando ar

gumenta natura permittit. hoc paene contingere et in

figuris solet, de quibus postea nobis erit dicendum. fit 482

non numquam et [in] hoc modo a partibus argumentum,

cum inducta partitione et propositis partibus pluribus ceio

teris refutatis aliquam concludimus partem in qua sit

quaestio constituta, ut si dicas 'equum hunc, quem habes,

aut emisti aut dono accepisti aut natus est domi aut furatus

es. non autem emisti nec dono tibi datus est neque

natus est domi: furatus es igitur'. a nota uel etymo- 483

is logia, ut Graeci dicunt, sumimus argumentum sic 'si

consul est qui consulit rei publicae, quid aliud Tullius

fecit cum a <l fecit supplicio coniuratos?' quo in loco originem

uocabuli tantum oportet attendere. ab his uero 484

quae negotium uidentur attingere, argumenta ducuntur

» hoc modo : primum a conivgATis cum uno nomine pro

posito principali per eius deriuationem casu aut tempore

commutato aliquid adprobamus ut 'si pietas uirtus est,

quod pie factum est laudari oportet'. constat enim laudabilem

esse uirtutem. qui locus a superiore hoc differt

» quia aliud est unde nomen inpositum fuerit perscrutari,

aliud per cognationem uerbi ab alio deflexi argumenti uim

sumere. a genere autem, cum quod in toto ualet ad 485

speciem <quoque deducitur, ut, si uarium et mutabile

quiddam est femina, Dido etiam uaria mutabilisque uidea- 15S О

jo tur possitque ex amore in odium commutari. hac ratione

illud Ciceronis astruitur 'nam cum omnium prouinciarum

sociorumque rationem diligenter habere debeatis tum

31 Verr. II § 2

4 ducitur rb || 5 aliquando scripsi aliquanta BR || 6 paene

Z? peü sepe r || 8 in del. Halmius || а от. R || 12 accipisti

R || 13 est R || 15 dicitur R || 19 dicuntur R || 20 quo 6

quae BR quom uel quando Halmius \\ 21 diriuatione R ||

22 commutati R || 26 cognitionem В1 ||

160 MARTIANI CAPELLAE

praecipue Siciliae, iudices'. hunc locum ille a toto uidetur

imitari. sed interest íllud quod in íllo definitione , hic ab

ipsa ratione qua genus est argumenta ducuntur, et quod

in genere totum est,> quod totum diuisione perit, genus

486 manet etiam partibus distributum. ab specie uel A 5

FORMA ducitur argumentum, ut fidem generali faciat

quaestioni ut Cicero in Philippicis 'quid tam proprie Caesaris

actum est quam lex?' actum enim genus est, quod

ab specie id est lege lata a Caesare conprobatum est.

quod item confirmai a similibus 'quaere acta Gracchi, w

437 leges Semproniae proferentur. quaere Sullae, Corneliae'.

a simili per se иt 'ut Helena Troianis sic ciuibus belli

semen tu fuisti'. item 'ut saepe homines aegri morbo

graui cum aestu febrique iactantur' et cetera. huic dissi

militudo contraria est, quae a Cicerone differentia is

nominatur. quae res inter se diuersas non aduersas

ostendit, cuius Cicero ponit exemplum in Vflrrem 'sed tu

idem fecisse eris existimandus , si eodem consilio fecisti'.

hoc et in personis ostenditur et in rebus et in tempore et

in locis et aliis, quae nunc memorare longissimum est. -

488 a contrario ut uita et mors, -J- quae ex quibus Terentius

sic

'nam si illum obiurges uitae qui auxilium tulit,

quid facies illi, qui dederit damnum aut malum?'

7 et 10 Phil. I § 18 || 12 Phil. II § 55 || 13 in Cat. I

§ 31 H 15 Top. II 46 || 17 secundum Verr. Ill § 214 ||

23 Andr. II, 115

7 quid — actum add. Halmius || 8 est quam lex BR Cicero

habet ecquid est quod tam proprie dici possit actum eius,

qui togatus in re publica cum potentate imperioque uersatus

sit quam lex? || 11 proferuntur В || syllae BR || 12 per se

от. b || ut add. Halmius y elena BR || 13 sementum (pro

в. tu) R || 19 hoc et personis Bl || 21 ut от. BR add. D \\

uitae mors R || quae ex quibus terrentius BR ex quibus terentius

b: ita suppleuit Halmius ut uita et mors aliaeque res

discrepantes sibimet opponantur || 22 post sic add. ait r |{

23 si ilium E si ut ilium BR || 24 malum cicero BR malum?

Cicero in tertio Philippicarum contra Antonium e contrario

argumentatur dicens p ||

LIBER V '161

Cicero 'si ille consul fustuarium meruerit, legiones quid, 195 G

quae consulem reliquerunt?' a conivnctis autem fides 489—■

petitur, cum quae singula infirma sunt, ea coniuncta uiin

ueritatis assumunt ut 'quid si accedit ut tenuis antea fue-

5 ris? quid si ut auarus? quid si ut audax? quid si ut eius

qui occisus estinimicus?' singula haec quia non sufficiunt,

idcirco congregata ponuntur. ab antecedentibvs 490

ut Cicero 'cum ille non dubitauerit aperire quid cogitant,

uos potestis dubitare quid fecerit?' praecessit enim prae-

»dictio, ubi est argumentum. secutum est factum, unde

est quaestio. a conseqventibvs uero conuersim, ut 491

quaestio in antecedentibus sit, argumentum in sequentibus,

ut si hoc secutum est, illud praecesserit ut 'si pepcrit

cum uiro concubuit'. exemplum de Verrinis 'si finem

is edicto praetoris adferunt kalendae lanuariae, cur non initium

quoque nascitur a kalendis Ianuariis ?' a repvgnan- 492

TIBvs argumentum, cum ostenditur duo sibi cohaerere

non posse, uerbi causa ut et parasitus quis sit et ridiculus

non sit, quae per negationem simul esse non posse

20 praedicantur hoc modo 'non et parasitus est Gnatho et

ridiculus non est'. eius loci exemplum est in re magis

ipsa quam forma uerborum 'is igitur non modo a te pe

ll l'iculo <(liberatus sed etiam honore amplissimo ornatus

arguitur domi suae te interficere uoluisse'. et in Corne- no G

»liana prima repugnare dicit ut 'diuisores, quos honoris

sui ministros esse uoluerat, lege ambitus uellet affligere'.

CAvsARVM locus late patet et multa disputatione tractatur. 493

sed nunc formam eius satis fuerit demonstrare sub hoc

1 Phil. Ill g 14 || 4 p. Rose. Am. § 86 || 8 p. Mil. § 44

14 Verr. I § 109 || 22 p. Deiot. § 15 || 25 fragm. 34 Or. ||

3 infirmata Bl |[ 4 ut quid si В ut quid sit R || 5 sit R |l

6 singula'autem br || quia rb quae BR j| 8 sieut add. p ||

cogitarit rB cogitaret R || 18 quid R || 20 praedicantur p

praedicuntur BR || gnato R ][ 21 trains b \\ 22 post uerbo

rum add. ut Cicero dicit E || 23 liberatus от. В1 || 24 Corneliana

Halmius Cornelia BD || 25 cidit D || honore Db \\

26 uoluerit b || 28 ACAVSIS ante causarum add. D ||

MARTIAN US С APELLA. 11

1G2 MARTIANI CAPELLAE

exemplo 'sed cum ob tua decreta, ob iudicia, ob imperia

dabantur, non est ita quaerendum cuius manu numerarentur,

sed cuius injuria> cogerentur '. sic et Vergilius

494 'mene fugis?' AB effectis fit argumentum, cum in

causa dubitatio est, ut fatum probetur ex eo, quod homi- 5

nes etiam inuiti seruabantur in uita. fatum enim est

causa uel uitae uel mortis: illa uero elfecta sunt fati : uiuere

posse uel mori. Cicero hinc probat 'Auli Hirtii uita

populo cara est, quod ei populus plaudit'. hoc eslVergilii

'degeneres animos timor arguit'. nam timor est causa ю

495 ut degener sit animus, quod timoris effectuai est. a сЪм-

PARATIonE MAIORVM 'quis dubitet a Siculis petisse pecuniam

Verrem cum a Marco Octauio Liguri postulant?'

Vergilius

tu potes unanimos armare in proelia fratres. is

ex hoc utique probat et alienos posse, quod minus est.

Terentius 'nam qui mentiri aut fallere instituerit patrem

496 [aut audiebat], tanto magis audebit ceteros'. a minorvm

comparatione ut 'Publius Scipio pontifex maximus Ti-

161 G berium Gracchum mediocriter labefactantem statum rei »

publicae priuatus interfecit'. deinde iungit quaestionem

ubi gradus est quidam 'Catilinam orbem terrae caede

atque incendiis uastare cupientem nos consules perferemus?'

ex hoc Terentius loco illud 'hic paruae consuetu-

497 dinis causa huius mortem tam fert familiariter'. a parivm *•>

comparatione. Cicero 'et si non minus iucundi atque

1 Verr. II § 26 || 4 Aen. 1Ш 314 II 8 secund. Cic. Phil.

I § 17 || 10 Aen. IUI 13 || 12 sec. Cic. Verr. I § 127 || 15 Aen.

VII 335 || 17 Adelph. I 1, 30 || 19 22 Cic. Cat. I § 3 ||

24 Andr. I 1, 83 || 26 Cic. Cat. Ill § 2

2 numerantur D || 3 uirgilius r || 4 affectis R || 5 factum

Л1 || 6 factum R || 8 aula Л1 || uitam R || 9 curae i || sic

et illud Vergilii Halmius || 10 degenere R || 13 ligore BlR \\

postularet R || 16 alienus R \\ 17 falli BlR || insuerit Hliri

Terentii \\ patrem aut audebit tanto magis audebit ceteros

BR || 18 animorum B'r \\ 22 gradus Halmius modus BR \\

quondam r || catillinam R || 23 cupientem nos cons. perfó

renme b cupientem nos iudiees perferemus Л™ c. N. c. p.

BR H 24 terrentius R || 26 iocundi R ||

LIBER V 163

illustres sunt ei dies, quibus conseruamur, quam illi qui

bus nascimur'. et in Pisonem 'nihil interest utrum ipse

consul improbis contionibus, perniciosis legibus rem pu

blican] uexet an alios uexare patiatur'.

5 His igitur breuiter demonstratis illa, quae non exco- 498

gitantur ab oratore sed a causa aut a reis suggeruntur,

in tribus ut diximus rebus posita sunt: in scriptura ut

tabularum, in auctoritate ut testium, in necessitate ut tormentorum.

AB scripto argumentum petitur cum ad 499

io dubiae rei probationem uel chirographum uel testamenturfi

uel transactions tabulae recitantur ceteraque huius

modi, quae Ua nota sunt ut exempla de oratione non quaerant.

AB AVctORITATE uero ut 'Africanum dixisse iure 500

caesum esse Tiberium Gracchum', aut cum testimonium

io quo ueritas nudetur adfertur ut 'Gnaeum Pompeium de

misso frumento celeriter testem nobis orator inducit'.

auctoritas igitur aut iudicantis aut testis est. huic parti i62G

adiunguntur oracula ceteraque id genus. <nécessitas 501

uero dat fidem ex tormentis aut somno aut furore aut

20 uinolentia, quae uocem alicuius rei extorquet inuitis. quae

omnia cum ad coniecturam ** causa persona facto id est

ipso testimonio uel confessione uel scripto capiunt (idem

uel amittunt. nam et causa dicentis adtenditur et per

sona tractatur et ipsius scripturae secum aut cum causa

25 qualitas comparatur.

Sequitur ut ad ea quae conciliant aut permouent au- 502

ditores> intentionem suam flectat assertor, quoniam ad

fidem faciendam haec quoque pertinere praedicimus. cou-

2 § 10 || 13 cf. Cic. de Orat. II § 106

1 illostres R illiustres r \\ hii BR || quibus conserua

mur quam illi ex Сicerone suppleuii Grotius \\ 2 interê E in

teresse R interêë i? || 9 a scripto b || 11 uel add. Halmius ||

12 modi от. B,Ri || 21 facto id est ipso В facto adduntur

id est ipso Db (sed D sine id est): delete adduntur lacunam

indicauit Halmius ita supplens quae omnia cum ad coniectu

ram adplicantur , ex causa etc. || 23 nam et E nam nee

BD |] 26 concilient В1 || permoueri D ||

11*

164 MARTIANI CAPELLAE

ciliantur igitur animi tum personae tum rei dignitate.

personae aut auditoris aut rei uel ipsius oratoris aut aduersarii.

auditoris sic 'ut, qualem te antea populo Ro

mano praebuisti , cum huic eidem quaestioni iudex praeesses,

talem te nobis et populo Romano hoc tempore im- &

pertias'. rei uero , ut pro Deiotaro ' quem ornare antea

cuncto cum senatu solebam pro perpetuis eius in nostram

503 rem publicam meritis'. oratoris uero, cum de se non

superbe sed moderate loquitur, quale illud est 'cum quae

stor in Sicilia fuissem, iudices, itaque ex ea prouincia w

decessissem, ut Siculis omnibus iucundam Aiuturnamque

memoriam uuaesturae nominisqne met relinquerem

îactumst ut cum summum in ueteribus natronis mulU's,

tum non nullum etiam in me praesidium suis fortunis

constitutum avbitrarentur' . sed haec plenius in exordio- is

rum praeceptis edisseram. ab aduersarii uero persona

conciliatio fit dum illius iniquitate aut arrogantia demonstrata

nostra modestia commendatur. sed haec posterius

in principiis, quoniam nunc non orationis partes sed dicendi

formas et faciendae fidei species numeramus. quo 2"

loco patheticaequoquedictionis attendimus faculta tem, cuius

uis uel in communibus locis uel in epilogis maxime continetur.

ne primordia quidem apud ueteres hac animorum

permotione caruere, quod tunc demonstrabitur cum ordien-

163 G di praecepta tractabimus. interim generatim quibus men- ^

tes affectibus incitentur nulla partium definitione signabo.

504 Commouentur igitur auditores aut miseratione aut

odio aut inuidia aut metu aut spe aut ira ceterisque similibus.

miseratione cum calamitates alicuius magno dolore

tractamus, cum iniquitatem temporis uel periculi so

magnitudinem memoramus, ut in septima Verrinarum

3 Cic. p. Rose. Am. g 11 || 6 § 2 || 9 diu. in Caec. § 2

11 omnibus iu. dl. m. Q. nom. m. R. F. VT. С. S. I. ü.

pa. mult. NNV. 6T. I. P. R. SF. O. AR. BR \\ 17 fit от.

2?1Д1 || 19 quoniam Halmius quamquam BR || 21 patpathetice

Rl ***patheticae В || 23 ne Halmius neme В me (add.

.*. I. neue) R mea b II 27 eommouent Bl II

LIBER V 165

'patres hi, quos mdetis, \udices, iacebant in \imine primo,

matresque miserae pernoctabanl ante ostium careens ab

ex/remo conspectu liberum exclusae, quae nihil aliud

orabant nisi ut Uliorum suorum postremum spiritum ore

5 eicipere Mceret'. ab odio cum aduersarii factum uel

uiris bonis uel iudicibus ostenditür execrandum, ut cum

iudicum corruptio docetur a Verre iactari. item 'cum in

auaritia scelere periurio uos sui similes esse arbitratur'.

inuidia est quae quodam liuore inficit auditores ut est

10 'quod ad tuam ipsius amicitiam ceterorumque hominum

magnorum atque nobilium faciliorem auditum istius habet

nequitia et audacia quam cuiusquam nostrum uirtus et

integritas'. item 'istum rebus omnibus undique ereptis

impune eludentem circumfluere et abundare'. <potestqui- P

i5 dem et illa res anditorum mentes incendere ut si alicuius

exaggeres tyrannicum spiritum aut potentiam non ferendam.

metum uero excitaris uel propriis uel communi- 505—

bus periculis. propriis ut 'hoc est Judicium, in quo uos de

reo, populus Romanus de uobis iudicabit'. communibus

» autem ut est 'uideor mihi uidere hanc urbem lucem orbis

terrarum arcem omnium gentium subito uno incendio

concidentem'. spe quoque animi perturbantur> cum be

neficia aut obsequia promittuntur, ut cum fidem Milonis

Pompeio pollicetur et 'Caelii in omni uita seruitium ob-

23 strictum uobis ac liberis uestris habebitis'. ira etiam uehementer

animos turbat, ut cum exaggerat Tullius ell64G

exclamat in curia sedere socios Catilinae 'o dii inmortales!

1 V § 118 || 7 Cic. Verr. Act. I § 42 || 10 Verr. III § 7

13 ibid. § 9 || 18 Verr. Act. I § 47 H 20 in Catil. IUI § 11

24 seeund. or. p. Cael. § 80 || 27 Catil. I § 9

1 patres hü quos ni DIIA. (ia R) I. L. p. m. a. q. m.

p. an. os. CaR. ав. CONS. LL. (IL R) ex. q: nihil. а. o.

(c R) nihil u F S. post. sp о (c R) €Х. L. BR \\ iudices

от. libri Cic. H limine primo suppl. Halm. limine ipso palimps.

Vat. Verrinarum limine rell. codd. Cic. \\ 8 arbitretur libri Cic. ||

17 metum В metu bD \\ excitaris scripsi excitan BD || 20 uedere

D || 26 perturbat b \\ 27 odii inmort. V. BIN. G.'S. Q.

R. P. HaB. in qua urb: uiuimus hichics .N. I. nump. с BR \\

166 MARTIANI CAPELLAE

ubinawi gentium mmusl quam rem publicam babemusl

in qua urbe uiuimus? hic, hic sunt nostro in numero, p. c'

similes alii permiscentur affectus qui cum ad persuadendum

plurimuift ualeant, extra causam tamen sunt nec apparere

in oratore manifestius debent, ne insidiis iudicem ь

capere, non ratione ducere uideatur.

506 His igitur ad fidem faciendam prudenter inuentis

ordo rerum est sociandus, quae pars dispositio uoçitatur,

qua quid dicendum quoue loco, quid penitus omittendum,

quo modo etiam et quando et ubi prudenter inspi- 10

cimus. duplex igitur huius partis est ratio. aut enim

naturalis est ordo aut oratoris artificio comparatur : natu

ralis cum post principium narratio partitio propositio

argumentatio conclusio epilogusque consequitur : artificio

oratoris cum per membra orationis quae dicenda sunt is

digerimus. et hoc ex causae utilitate non ex teir.poris

serie coaptamus ut pro Milone factum , cum quaestiones

quasdam ante narrationem ut praeiudicia refutaret induxit,

quod non ex ordine naturae sed ex causae utilitate

mutauit: et pro Cornelio primo refutata sunt crimina, 20

quae secuta sunt tribunatum, post ad ipsum tribunatum

recursus est factus, quae dispositio artificialis ut diximus

507 nominatur. in Verrem autem naturalem temporum ordinem

tenuit, ut primum quaesturam, tum legationem, deinde

duas ei praeturas obiceret seruata temporum ratione, 25

quam, nisi causae repugnet utilitas, necessario persequemur.

at ubi maiora quaeque potissimum et inuidiosiora

purganda sunt, ab his sumitur refutationis exordium; ut

pro Cluentio coniecturae partibus expeditis ad praescriptionem

legis accessit ordine uidelicet commutato, ne si зо

Cluentium legis adsertione defenderet, fugere causam dif-

165 G fidentia uideretur.

508 Duabus his officii partibus absolutis elocvtionis

6 ducere BR deducere r || 8 qua Л quia В || 9 poenitus

В || 17 cooptamus BlRl || 20 prima Bl \\ 25 ei b et

BR || 30 commutatio В1R> || 31 defenderet et В1 ||

LIBER V 167

cura est intimanda. quae cum constet in singulorum animaduersione

uerborum, hoc ab eloquentiae nomine separatur

quod illa totius operis <oratorii uirtus est, haec pars

habetur officii, cuius Cicero duo quasi fundamenta, duo

s dicit esse fastigia. fundamenta Latine loqui planeque

dicere, quorum unum Grammatice loquente didicistis,

cum eius uobis insinuata subtilitas est. fastigia uero sunt

copiose ornateque dicere, quod non ingenii sed laboris est

maximi exercitationis etiam diuturnae, qua non solum

10 uberior seel illustrior quoque facultas adquiritur.

I In ins rei duplex ratio est: una qua in singulis uer- 509

bis lumen appareat, altera ut dignitas eloquendi copulationis

ipsius decore seruetur.> in singulis uero uerbis

aut proprium aut translatum mutuatumque conquiritur.

i5 propria sunt uetusta praecipue. nam cum et proceres

uel nescirent haec dicendi ornamenta uel appetere non

auderent, propriis utebantur. sed quia uerborum ueterum

iam exoleuit usus, non sunt audacius usurpanda illa,

quae cum aetate mutata sunt. itaque alvcinari et cer-

20 RiTVM et CAPERATvm similiaque praetereuntes utemur

his, quae consuetudo recipiet nec tamen sordidis nisi cum

rei sententiaeque uis exigit, ut cum Cicero nolens crudelitatis

inuidiam facere ait 'gurgulionibus exsectis reliquerunt'

et 'uirgis plebem Romanum concidere'. nec inde-

25 core Vergilius uitandae humilitatis aucupio lychnos pro

, LVCERNis ait. quod si sua res propria uerba non ha- 510

beat, nouanda sunt aut alienis utendum. nouantur autem

duobus modis uerba aut quadam fictione, aut declinatione

praesumpta, aut duorum quae usitata sint coniunctione

зo composita. finguntur maxime cum transferimus , ut qui

23 p. Tullio 10, 21 || 24 Verr. I § 122 || 25 Aen. I 726

6 grammatica b || 7 est от. В \\ 8 set d || sunt orna

teque Bl || 12 apparet D || 13 uerbis Halmius rebus BR ||

15 cum et В et cum R tum cum b || 20 caperratum BR

corr. p 0 praeterientes B1R1 || 22 ut от. p |f 25 lychinos

R || 29 sunt г II

168 MARTIANI CAPELLAE

тгоютг|таc QVALITATES esse dixerunt, quod nomen

166G numquam fuerat in Latinis, quo et auribus temperandum

et insolentia fugienda. quam uilans Cicero soterem saluatorem

noluit nominare sed ait 'qui salutem dedit'. illud

511 enim nimis insolens uidebatur. deriuatione quoque fiunt ь

uerba , quae grammatici paraooga nominarunt, ut dicimus

florea rura' et 'campique ingentes ossibus albent'

quod satis crispa flexione Horatius albicant dicit. his

plerumque Poetice utitur licet Tullius 'grandiferas possessiones'

dicat et 'grandiloquos oratores'. ю

512 Huic diligentiae subiungitur translatorvm cura

VEEBOßvm cum -res aut sua non inuenit uerba aut cum

uolumus splendidius aliquid explicari. ergo aut inopiae

aut decoris causa transferuntur: inopiae cum dicimus

'gemmare uitem' et 4uxuriare segetes' la e tasque per- ir.

hibemus. desunt enim propria et commoditati sunt

ascita. decoris uero ut 'bellum subito exarsit'. cum potuerit

dici extitit. etitem possumus ab omnibus sensibus

mutuari ut ab oculis 4uce libertatis et odore legum',

et 'silent leges inter arma' et a gustu 'o nomen dulce 20

libertatis'. uerum non debet haec translatorum alienorumque

uerborum adfectatio sine moderatione captari.

nec longe petita debent esse translata ut si dicas <4uxuriosam

Charybdim'. uitandum quoque ne turpis sit similitudinis

usurpatio, ut si dicas 'castratam Africani morte 2ь

rem publicam' aut 'Clodium stercus senatus'. in hoc

1 Cic. Acad. I § 25 H 4 Verr. II § 154 || 7 Verg. Aen. I

430 et XII 36 || 8 Carm. I 4, 4 || 9 Phil. II § 101 || 10 Orat.

§ 20. Tusc. V § 29 || 19 Cic. Verr. V § 160 || 20 p. Mil. § 10.

Verr. V § 163 || 25 ex Cic. de Orat. Ill § 164

1 TTOIOTHTaC Halmius poeoteta BR || 2 quo modo

et b || 4 sed В et R || 5 diriuatione Л || 9 poetice Christius

grammatice BR || 10 grandilocos Bl \\ 14 transferuntur b

transferre BR || 16 commoditati sunt Halmius commodatius В

(sed a ead. m. in i corr.) commodatus R (commodantus corr.) \\

17 assoeiata b \\ 19 odor BR \\ 20 о in В erasum || 23 luxoiosum

B1 II

\

LIBER V 169

genere transferendi etiam allegoriam poetae praecipue

nexuerunt. et Cicero 'cum [dicit] senatum a gubernaculis

deiecisses, populum Romanian e naui exturbasses,

ipse archipirata cum grege praedonum impurissimo ple-

5 nissimis uelis nauigares'. et in Pisonem 'ut qui in maximis

tempestatibus ac fluctibus rei publicae nauem gubernassem

saluamque in portu collocassem, frontis tuae

nubeculam et collegae tui contaminatum spiritum pertimescerem?'

usurpatis ergo haec simul pluribus. uerbis mtg

10 elocutus est, quae suis fortasse angu->stius ant humilius

diceret. item translata quodam modo sunt, quae aut ex

parte totum aut ex toto partem aut ex uno plures monstrant

aut ex pluribus singula. ex parte totum ut ' in

puppim ferit' aut 'me isdem parietibus tuto esse tecum'

ii pro 'eadem domo'. hunc tropum metonymian grammatici

memorarunt, catachresin etiam Graeci, quam nos

abusionem dicimus ut cum perhibemus 'naturam deorum'

pro 'substantia'. in coniunctis uero uerbis orationisque 513^-

contextu seruanda sunt haec ut constructio coagmentata

» et conclusio perfecta proueniat et quodam schemate dictio

uenustetur.

lam COMPOSITIonIS praecepta percurram, cuius 514

uitium maximum est hiulcas et asperas, frenos etiam, iotacismos

mytacismos labdacismos homoeoprophora dyspro-

-5 phora et polysigma non uitare uel cuiuslibet litterae assiduitatem

in odium repetitam ut 'sale saxa sonabant' et

'casus Cassandra canebat'.

2 de domo s. § 24 || 5 § 20 || 14 Verg. Aen. I 115 Cic.

Cat. I § 19 || 15 ex C'ic.Orat. § 93 sq. || 26 Verg. Aen. V 866 ||

27 ibid. Ill 183

2 et BD ut b || dicit del. Halmius || 4 arcipirata B1

impurissimo Halmius impurissimum BD impurissimus b

9 simul scripsi similiter BD || 10 suis propriis D || augustius

Bl Ц 14 hisdem BR || toto BlR \\ 15 metonymiam R ||

16 memorarunt В nominaruut R || 17 ut est b || 24 moetacismos

BR || omoeoprofora BlRl omoeoproforan b ||

dysprophora add. Halmius || 25 polysigmia BR polysigmata

Halmius il 27 casandra B1 \\

170 MARTIANI CAPELLAE

MYTACISMvs est cum uerborum coniunctio M litterae

assiduitate colliditur ut si dicas 'mammam ipsam amo

quasi meam animam'. labdacismvs ubi L plurimum

dissonat ut si dicas

sol et luna luce lucent alba lenî lactea. '->

IOTACISMVS ut si dicas 'Iunio luno Iouis iure irascitur'.

POLYSIGMA ubi S littera crebrius geminatur 'Sosia in

solario soleas sarciebat suas'. homoeprophoron est

cum dicitur

о Tite tute Tati tibi tanta tyranne tulisti. ioj

dysprophoron ut si quis dicat 'persuasitrices praesti-

515 giatrices atque inductrices strigae'. asperae inter paenultimum

ultimumque uerbum maxime uitandae, cuius

exemplum est si dicas 'phaleras ablatas gratis', aut si

¿g*g iuret auriga 'per lora per flagella per frena', hivlcae is

sunt cum in ea parte, quam diximus, similes uocales ac

similiter longae conlisam hiantemque structuram faciunt

ut si quis dicat 'suscepisse se liberos secundo omine', et

ut Tullius pro Milone ait 'auctoritate publica armare',

quod quidem artem dissimulans plerumque appelit uo- 20

luntate.

517 Vitandum similiter ne in eodem loco tres aut quattuor

longas breuesque continue ponamus neue in notissimos

uersus et maxime <heroicos structura fundatur iambicosque

uersus, quamuis eos Cicero non euitet cum tlicit за

'senatus haec intellegit consul uidet' et heroici uersus

10 Ennii Ann. 113 УаЫ. || 14 Cic. Verr. IIII § 29

19 § 2 || 26 Catil. I § 2

1 moetacismus В moetacismos R || M add. in В sup.

lin. || 2 amo * ama BR || 6 ioui b || 7 polysigmia В || gemi

natur ut Db || sosia В com. ex socia \\ 8 omoeoproforon b

omoeaproferon В omoeoproferon R || 10 tali от. В1 || 11 disproforon

Rb disproferon R || praestrigiatrices b || 12 strigae

Halmius triges В tigres Rb || 13 uerborum Й1 || 17 faciunt b

faeiant BR || 18 omine b homine BR ][ 20 uoluptate B1 \\

24 maxime in b || iambicol*** uersus В inter iambicosue uer

sus b II

LIBER V 171

finem uel initium non declinet cum dicit 'o miserum cui

peccare licebat' et in Academicis 'latent ista omnia, Varro,

magnis pbscurata et circumfusa tenebris' et in Verrinis

plenum uersum, una quidem syllaba mutilum, fuderit

5 cum dicit 'cum loquerer tanti fletus gemitusque fiebant'.

nec finem uitauit. elegiaci cum ait 'oderat ille bonos'.

incurrit etiam in hendecasyllabi phalaecii petulantiam

dum dicit 'successit tibi Lucius Metellus'. hic tamen uir

et longo opere et ipsa sui maiestate defenditur. ceterum

10 in clausulis uitiosissimum reperitur. animaduertendum

autem ne cum similitudinem uersus> effugimus bonam

clausulam transeamus, ut si timeas dicere 'strepitumque

plagarum' cum pla longa sit et bonam clausulam fecerit.

Vitandum etiam [eodem loco] cacemphaton uel inter- 518

и positione uel commutatione uerborum. inhonesta enim

exempla sunt ut 'arrige aures Pamphile' ut est 'atque

ereptae uirginis ira'. in his enim sordescit oratio. uitandi

etiam freni, qui fiunt ex asperrimis litteris in unum

concurrentibus, ut est Terentii in Hecyra

» per pol quam paueos reperias meretricibus

fidelis euenire amatores Syra.

et ab isdem litteris incipientia ut est 'non fuit istud iuilicium

iudicii simile iudices'. et in eadem desinentia, ut

'fortissimorum proximorum fidelissimorumque sociorum' 169 в

25 in eodem uitio habentur. item penitus fugiendum breues

syllabas continuare quam plures ut est illud Sereni

perit abit auipedis animula leporis.

2 Acad. II § 122 || 5 Verr. IIII § 110 || 8 Cic. Verr. III

§ 43 || 12 Verr. V 162 || 16 Ter. Andr. V 4, 31. Ц Verg.

Aen. II 413 || 20 I 1, 1 || 22 Cic. p. Cluent. § 96

3 magis BD || 4 syllaba utillum В || 6 elegiaci cum ait

Halmius elegi sicut ait BD (sed В ait*) || 7 endecasyllabi

BD || fallencii В phaletii D || 9 magestate Bl || 12 que

от. В1 ¡| 14 eodem loco deleui || cacenfaton В cacenfatem

R || 16 pamphyle R || 18 freniq;fiunt Bl || 19 haecyra

В haecira R || 20 repperias R || 21 fidèles b ||

22 hisdem BR || istum BlRl || 27 perit abit auipedis

172 MARTI ANI CAPELLAE

519 His breuiter intimatis pedes sunt asserendi quibus

clausulae decenter aptentur. quos quidem Cicero quadam

permixta confusione perturbat dum dicitmodo ditrochaeo

concludendum, modo paeonem primum probat

incipientibus, modo finientibus quartum, modo dochmium, ь

qui constat ex breui, duabus longis, breui et longa, cuius

exemplum posuit 'amicos tenes', item amphimacrum pedem

et rursum dactylicum numerum laudat. modo anapaesticum

modo \ dithyrambum laudat nec tamen certa

sententia est. ego tamen compendiosiora percurram, ut ю

in hac silua quibusdam uidear praeire tramitibus.

5-20 In monosyllabis inspiciendum utrum finalis longa

breuisne sit. si enim longa est, praeire debet Irochaeus,

ut est Ciceronis 'non scripta sed nata lex' aut 'debet esse

legum in re publica prima uox', quae tamen pendente is

sensu apta conclusio. at uero si breuis fuerit monosyllaba,

iambus aut anapaestus antecedat, ut ait Sallustius

4ota autem insula modica et cultibus uariis est'. breuem

uero breuis aut longam longa non sine uituperatione sectatur

ut si dicas 'ista res mea est' aut contra, quod Ci- 20

cero pro Ligario 'non tu eum patria priuare, qua caret,

sed uita uis'. quod uoluntate orator, non errore <composuit.

uerum hoc de monosyllabo superius praeceptum

in colo melius collocamus aut commate non in fine senten

tiae. 25

521 Dissyllaba uero iambico numero non iure clauduntur,

î70Guel si paenultimos spondeus mox iambus aptetur ut si

2 Orat. § 215 sqq. || 14 p. Mil. § 10 II 18 ex Hist. lib.

HI H 21 § 11

1. С. Sealiger poet. II 39 perit auita uipedis BR || 5 finientibusque

B1 || quartum add. Halmius collate Cic. de Orat.

Ill § 183 atque illi philosopho (Aristoteli) ordiri placet a

snperiore paeone (i. e. ab eo, qui a longa syllaba oritur), a

posteriore finire || docimium BR || 7 amphimacrum В ||

8 modo anapaest. — laudat от. E || 9 dytyrambicum R {corr.

dytyriambicum) d**i#ambum В detirambicum b corrupt. Si

gnum add. Halmius || 16 sensui Bl || apta est b || 18 insola

R || 21 eum Rb enim В ergo libri Tulliani \\

LIBER V 173

dicas 'tenui seruos meos', aut pyrrichius pro iambo ut

'consul unlet'. at bona clausula est ex iambo et spondeo

uel ultimo trochaeo ut siquis dicat 'patria continet bonos

dues' uel asserat caput legis'. cauendum est autem ne

5 aut duo iambi aut iambus et pyrrichius in fine ponantur,

ut siquis dicat 'pugnare iuuenes pro parentibus suis'.

cauendum etiam ne pyrrichius post pyrrichium ueniat et

quattuor breues faciat ut siquis dicat 'perdidi bona mea'

aut post pyrrichium trocbaeus spondeusue ut si dicas

ю 'conqueritur sua facta' aut 'imputai sibi demens'.> sed

et trocbaeus et iambus uel pro iambo post trochaeum

pyrrichius malam clausulam faciunt. hoc enim finem elegiaci

pentametri turpiter reddit. quid enim interest utrum

dicas 'omnia nempe uides' an uero dicas 'aspice facta

is mea', bene autem ponuntur uel duo trochaei uel tro

chaeus et spondeus in fine clausulae ut siquis dicat 'haec

est bonorum ciuium magna cura' aut 'haec sunt, quae

maximi principes sola curant'.

Trisyllabis clausulam terminautibus lex est, si modo 522

2o eam uelis molliter fluere, ut trochaeo praecedente paenultimo

molossus subsequatur, siue longam habeat nouissimam

syllabam siue breuem iure metrico, ut illud est

Tullii 'mare fluctuantibus litus eiectis'. fit autem pessima

clausula si pro trochaeo paenultimo spondeum praeloca-

25 ueris, ut si dicas 'mare fluctuantibus rupes eiectis'. item

pessima si pro trochaeo pyrrichium praemiseris ut si dicas

'mare fluctuantibus apex eiectis'. item uitiosa est conclusio

si nouissimi molossi prima syllaba breuis fiat, quamuis

trochaeo rite praemisso. tunc enim heroicum comma

so nascitur ut si qui dicat 'litus amicis'. item bona clausula

23 p. Rose. Am. § 72

3 uel si b || 5 pyrrhicius В et sic plerumque || 6 pro pa

rentibus suis parentibus B1 properantibus suis parentibus D

6 spondius B1 || 12 causulam В item u. 16, 19 et p. 174, 7 \\ hoe r

hunc BR || elegia*c1*penta metri*tur piter В || 18 DC TRI

SYLLABIS (TRISSYL ABIS R) post curant add. BR || 19 trissyllabis

R || 21 molosus R et ita fere semper || 25 fluctibus

Bl || 30 qui В quis b от. R || litus от. В1 \\

174 MARTIANI CAPELLAE

fit si pro nouissimo molosso ionicus minor ponatur post

trochaeum, ut si dicas 'mare fluctuantibus litus agitanti'.

171 G sed in hac clausula cauendum ne pro trochaeo paenultimo

spondeus ponatur. nam tunc si solueris turtiam molossi,

in uitium cadis, quale incidit Cicero cum dicit 'si te semel ь

ad meas capsas admisero'. si autem paenultimo trochaeo

mediam molossi solueris, pulchram clausulam feceris, ut

si dicas 'litus Aemiliae'. item trochaeo paenultimo pulchre

etiain tertia molossi resoluitur ut si dicas 'litus aequabile'.

item si trochaei paenultimi longam soluerimus et primam и

molossi ultimi, fit elegans clausula ut est 'curas regere

animorum'***

623 Gípujveia est simulatio, in qua aliud uerbis significamus,

aliud re ipsa sentimus ut est principium pro Ligario

'nouum crimen Gai Caesar'. irapáXenpic est prae- u

teritio cum quasi praetermittentes quaedam nihilo minus

dicimus. сшocтpоqpr| est in aliquem districta conuersio

frequens apud Ciceronem ac nobilis figura. hoc est cum

in aliquem sic conuertimus actionem ut ex ea iudices doceamus.

biaтгópr|cic est <addubitatio, qua figura utimura

cum ueluti dubitantes ab ipsis iudicibus ¡nchoamenti con

silium postulamus ut est pro Cluentio 'equidem quo me

uertam iudices nescio'. et pro Cornelio 'pugnein contra

nobilissimorum hominum studia consilia rationesque eo-

524 rum aperiam?' et cetera. èpujтгцца est interrogatio, qua*

figura utimur, cum interrogando aliquid acerbamus et

5 diu. in Caeo. § 51 || 12 Caput do figuris ex Aquilae

Komani libri § 7 — 46 sumptum est || 15 p. Lig. § 1 II

22 § 4 || 23 p. Corn. II 1

6 admise В1 [[ 8 pulchra В1 || 11 curas regere animorum

от. BR: in В sic pergitur in eodem uersu clausula ut est ironia

est simulatio, adiectum in marg. manu paulo recentiore D€ FIGVRIS.

item curas gerere animorum. DE FIGVRIS add r in

marg. lacunam indicauit Halmius, quem uide || 15 paralemsisÄft ||

16 quasi Aquila § 8 от. Bit || 17 ad aliquem b \\ 20 dubitatio

Db || 24 'hominum uoluntatesî studia etc. Aquila, ut in Сapelta

quoque scribendum est, nisi error est ipsius' Halmius || cogitationesque

Aquita || 26 acerbamus Halmius aceruamus BD ||

LIBER V 175

exaggeramus eius inuidiam. тгucца est quaesitum, quae

figura a superiore eo differt quod interrogato una uoce

tantum responderi potest, quaesito autem nisi pluribus

responden non potest, ut cum dicimus 'qua igitur ratione

s bellum geremus? quae auxilia nobis parata erunt? quis

erit qui subuenire uelit, cum tam acerbe socios> tractauerimusV

bюгпЗлиucic est descriptio uel deformatio, cum 172 0

rebus personisque subiectis et formas ipsas et habitus

i exprimimus, ut Tullius pro Milone 'si haec non gesta au-

10 diretis sed picta uideretis' et deformat Milonem in reda

sedentem paenulatum cum uxore item Clodium cum equo

et delectis uilla egredientem, et cetera. àvтeiccrfurfri

contraria inductio. haec figura est cum aliquid difficile

est et contrarium conferimus, ut Cicero de rege Ptolemaeo

i5 'difficilis ratio belli gerundi at plena fidei, plena pietatis'

et cetera. bioxupuoc est eleuatio uel f impressio. in hac 525

figura laudantes quae dicuntur ab aduersariis dissoluimus,

qualis est in Mureniana totus ille in Sulpicium locus de

iure ciuili. цeтácтаcic est transmotio quaedam hoc est

so cum rem a nobis alio transmouemus sed non ita ut ibi

totam causam constituamus. alioquin status incipit esse,

non figura.

Hactenus de sententiarum figuris. nunc ad elocv- 526

TIONVM PiGVRAS transeamus. sed uolo breuiter memo-

25 rare quot genera sint elocutionis quotque modis ea utendum

sit. est igitur familiaris omni narrationis generi,

quam graeci eipou¿vriv XéSiv appellant, quae ita conectitur,

ut superiorem elocutionem semper proxima conse-

9 § 54 || 15 fr. de rege Alex. 3, 4 || 18 § 25 sqq.

1 aggeramus В1 || 2 interrogate) Ruhnkenius interrogante

BD || 9 si haec nunc gesta audistis facta uideretis et mi

lonem BR emendauit et suppleuit Grotius ex Áquila || 12 et

dilectis b || antisegoge BR || 14 ptolomeo BR || 16 diasirmos

BR || impressio BR inrisio Halmius || 17 ludentes

Rvhnk. ex Áquila || ab от. В1 Ц 19 transmutatio b || 26 omni

Halmius omnis BR || 27 elpo|Uévr|V Rob. Stephanus (adAquil. 18)

epimonem BR epimonen r || conectuntur b Ц 28 consequatur

Halmius consequantur BR \\

176 MARTIANI CAPELLAE

quatur. ea historiae conuenit et narrationi et non conuersum

neque circumscriptum eloquendi genus desiderat

sed fusum atque continuum ut illa sunt in Miloniana 'occidi,

occidi non Spurium Maelium, quod annonae leuandae

527 iacturis' et cetera. est alia quam тгepiobov Graeci appel- i

lant, quae sententiam quadam circumscriptione definit

atque determinat, quale est in Caeciniana 'si quantum in

agro locisque desertis audacia potest, tantum in foro iudi-

173 G ciisque impudentia ualeret, non minus nunc Aulus Caecina

cederet Sexti Aebuti impudentiae quam tum in ui faciunda и

cessit audaciae'. quae mull¡s constat ex membris quae

кujXа Graeci dicunt, et ex caesis quae кóццата appellant.

528 MEMBRvm est pars orationis ex pluribus uerbis <absolute

aliquid significans hoc modo 'etsi uereor iudices ne turpe

sit pro fortissimo uiro dicere incipientem timere'. caesvm i

autem est pars orationis ex duobus aut pluribus uerbis

nondum quicquam absolute significans. quamquam caesam

dicamus orationem, cum singula uerba quoduis significantia

proferuntur ut est 'quis est iste Lollius , qui sine

ferro ne nunc quidem tecum est? quis est ¡lle Lollius 2

armiger Catilinae, stipator tui corporis, concitator tabernariorum,

percussor, lapidator curiae?' et in Verrinis 'comites

illi delecti manus erant tuae, accensi medici aruspi-

529 ces scribae manus erant tuae'. uerum superior periodos

constat ex duobus membris et ex tribus et ex quattuor, 2

interdum et sex. quamuis ex uno membro putent non

nulli posse> compleri, quam uovókujXov тгepiobov appel

lant, cum sit colon potius. optima igitur oratio fiet si

3 § 72 || 7 § 1 || 14 p. Mil. § 1 И 19 Cic. de domo sua

§ 13 || 22 II § 27

1 ea Halmius ex Áquila et BR |[ 3 sed fusum Ruhnk.

defusum BR difusum b diffusum r || oceidi oceidi В occidi

Rb || 4 melium BR || annonae leuandae iacturis BR annona

leuanda et iact. Halmius annona leuanda iacturisque Сic. et

Áquila || 7 in agro locisque Halmius in alogis quae В in alocisa

R in agris locisque-/) || 10 ebutti В ebuttii R ][ quan

tum BR || 17 nondum quicqam Áquila dum quicquam BD ||

19 iste add. E om. BD || 27 quam Halmius quem BR [|

LIBER V 177

nunc ex ambitu periodico nunc ex illa continuatione perpetuae

elocutionis aptetur, non numquam caesis inter

rupts fuerit, aliquando colo consocietur. differt autem 530

figura elocutionis a figura sententiae hoc quod sententiae

5 figura immutato uerboruin ordine manere potest: at uero

figura elocutionis ipso uerborum mutato ordine manere

non poterit, quamuis plerumque fieri potest ut sententiae

figura coniungatur cum elocutionis figura ut in ironia,

quae figura est sententiae, epanaphora permiscetur, quae

10 est elocutionis.

Sunt igitur figurae elocutionis aliae ad ornandani 531

tantum et quasi pingendam orationem accommodatac,

quibus nunc utimur. àvriGeтov id est compositum e.\ 174 G

contrariis cum uerba pugnantia inter se paribus uocibus

15 colliduntur uel paria paribus opponuntur ut est Ciceronis

Monius tibi ileerat, at habebas: pecunia superabat, at

egebas' aut si dicas 4n pace ad uexandos ciues acerrimus

in bello ad expugnandos hostes inertissimus'. ¡cckujXov

aequatum membris, quod fit non [in] pugnantibus inter se

20 uerbis sed paribus exaequatis, ut si dicas 'classem speciosissimam

et robustissimam instruxit, exercitum pulcherriniuin

et fortissimum legit, sociorum maximam et fidelis

16 uulgo fragm. Scaur., at u. Halmii rbetores p. 30, 1

2 nounumquam Ruhnk. (ad Aquit. § 19) nonnullam Bli1

nonnulla br || 8 consocietur Grotius consociet BR || 5 po

test at uero figura elocutionis ipso uerborum mutato (motato

D) ordine manere add. DE от. BR ' supplementum in codd.

reliquis factum uidetur ac potins ex Áquila sic scribendum

quod sententiae figura inmutato uerborum ordine [manet nihilo

minus, elocutionis autem inmutato uerborum ordine[

manere non poterit' Hatmius \\ 8 figura coniungantur BR

(ted n in R punct.) II 11 DE FIGVRIS ELOCVTIONIS (ELOQVVTIONIS

R) BR ]J ornandum b || 12, quasi ad r || commodatae

BR corr. Koppius || 13 oppositum Ruhnkenius || 14 repugnantia

Grotius \\ 15 ut est ë ciceronis Bl \\ 17 acerri

mus — inertissimus b acerrimos — inertissimos BR || 18 ex

pugnandos b et codd. Aquilae pugnandos BR depugnandos

Halmius || 19 in del. Halmius || 21 extruxit BR em. Ruhnk. ex

Aquila ¡|

MARTIANOS «JATKLT.A 12

178 MARTIANI CAPELLAE

simam manum comparauit'. irápicov prope aequatum.

Iiaec figura differt a superiore, quod ibi omnium membrorum

uerba paria sunt numero, hic uno uel altero addito

532 in quouis loco cetera excurrunt. óuoiótttujtov simile

casibus. nam ex eo nomen accepit, quod cola omnia in 5

eosdem casus cadunt ut est 'huic socios uestros criminanti

et ad bellum uos cohortanti et omnibus modis ut

in tumultu essetis molienti'. óuoiотéXeuтov simili modo

ileterminatum. differt a superiore quod illud et casu et

sono simili postrema <4ierba determinat, hoc uero soni ю

tantum similitudine sub quacumque uerbi enuntiatione

componitur. тгapovouacia leuis inmutatio uerbi ac nominis

id est cum syllaba aut littera mutata diuersa significat

ut si dicas 'praetor iste uel potius praedo'. тгXокr|

id est copulatio, in qua idem uerbum aut nomen continuo is

positum diuersa significat ut est 'sed tamen ad illam diem

533 Memmius erat Memmius'. тгaXiXXoтiа iteratio. haec

figura repetito uerbo aut nomine non diuersa uult intellegi

sed uehementius repetita significat ut est 'nos nos dico

aperte, nos consules desumus'. èтгол/áXr|uдc repetitio. 20

haec figura a superiore distat, quod illa eadem parte ora-

П5 G úoms repetita coniungitur aut uno alteroue uerbo inter -

posito. at haec non una parte orationis> sed prout libuerit

sociatis uerbis ut est 'non potest, iam non potest haec bo

bera ciuitas esse'. - 25

anadiplosis est KEDVPLiCAtio. optima est cum

16 Cie. fragm. p. 468 Or. (1) || 19 or. Catil. I § 3

2 omnium membrorum uerba Ruhnkenius omnia membrorum

genera BR || 4 cetera BR pariter Aquila recte || 8 mo

lienti Ruhnkenius uolenti BR \\ 9 illud add . p || 12 paronomosia

В |[ 14 dicas p dicat BD || iste Ruhnkenius (ad

Aquil. 27) est BO || 15 nomen bis continuo Aquila § 28 ||

16 ilium Aquila |[ 17 erat Memmius add. Grotius ex Aquila |j

palinlongio В palinlogion D \\ 19 nos non dico aperte E nos

aperte BD \\ 20 nos ante consules от. В \\ epanalempsis В

epanalemsis D \\ 23 una parte BD una parte interposita b ||

26 reduplicatio Halmius replicatio BR ]| optima est scripsi

optime BR \\

LIBER V 179

ea, quae in priore membro postrema ponuntur, in poste

riore prima repetuntur ut est illud Terenti

'negat banc sibi cognatam Demipho ?

banc Demipho negat esse cognatam ?'

ь ттpocалоbоcic redditio orationis id est cum nomen in po

strema parte membri aut eadem quaecumque pars oratio

nis redditur, ex qua idem membrum coepit, ut si dicas

'tibi calamitates imputare debet res publica, tibi'. ¿тгava- 534

фоpá relatio, quotiens per singula membra eadem pars

m orationis repetitur hoc modo 'Verres calumniatores apponebat,

Verres de causa cognoscebat, Verres pronuntiabat'.

avтicrpooprj conuersio. haec figura hoc differt a superiore,

quod in illa ab eadem parte orationis saepius inci

pitur, hic in eadem terminatur, ut est pro Fonteio '/rw-

и menti maximus numerus e Gallia, peditatus amplissimae

copiae e Gallia , equites numero plurimi e Gallia'. cuu-

гсXокг| conexio. nam et incipit saepius ab una parte ora

tionis et totiens in imam eandem desinit ut est 'quis legem

tulit? Rullus. quis decem uiros quos uoluit creauit? idem

¿0 Rullus'. tcoXotтштov ex pluribus casibus quod cum 535

saepius initium ab eadem parte orationis fiat, illa ipsa

pars declinationibus aut numeris immutatur per casus,

ut est 'senatus iussit, senatui placuit, senatum certum est

praecepisse, a senatu delectus est'. cuvшvu|uia est com- •

25 munio nominis, quotiens uno uerbo non satis dignitatem

rei aut magnitudinem demonstramus ideoque ad eandem

significationem plura conferimus. тchjтoXoYîa est eadem

3 Phorm. 2, 3, 5 || 10 secundum Cic. Verr. II § 26 || 14 ex

parte amisea 4, 8 || 18 secundum Cic. de lege agr. II § 22

2 Terentii br || 5 proapodosis BR || redditio raditionis

B1R1 || 8 tibi BR publica tibi Ь || immutare debe

res publica BR || tibi add. Halmius || 9 est relatio b \\

13 in add. Halmius || 14 hie В haec Rb || frumenti add. Grotius

|| 16 synploce BR || 19 post tulit? Rulhis colon quis

tribus sortitus est? Rullus uideiur excidisse Haimio || 20 quod

add. Halmius Ц 23 senatus iussit] 'in hoc exemple Capeila Aquilam,

ducem suum, reliquit' Halmius \\

12*

180 MARTIANI CAPELLAE

pluribus uerbis significatio. hoc differt a superiore, quod

ibi singulis uerbis eadem res, in hac plurimis significatur.

1 536 к^Ц*аH est ascensus ut est Ciceronis pro Milone 'neque

uero se populo solum sed etiam senatui commisit, neque

senatui modo sed etiam publicis praesidiis et armis, neque 5

his tan tu m uerum etiam eius potestati, cui senatus totam

rem publicam commiserat'. ácúvoeтov est solutum, cum

demptis coniunctionibus, quibus uerba aut nomina conectuntur,

singillatim <unum quodque enuntiamus utest 'expecto

uim edicti, seueritatem praetoris, faueo aratori, cupio и

[supplico] octuplo damnari Apronium'. bieZeuYuévov disiunctum

appellamus, cum diuersis redditionibus uerborum

cola disiungimus siue duo siue plura hoc modo 'Capuam

colonis deductis occupabunt, Atellam praesidio commu

nient, Nuceriam, Cumas multitudine suorum optinebunt, is

537 cetera oppida praesidiis deuincient.' f <xvтe¿euYu.évov

iniunctum. haec figura a superiore hoc differt, quod ibi

singulis membris singula diuersa redduntur, hic plura in

uno coniungimus ut est 'quorum ordo ab humili, fortuna

a sordida, natura a turpi ratione abhorret'. hoc enim 20

postremum abhorret praedicta coniunxit. тгXeovaqtóc

est plus necessarium, cum uerba quaedam> adicimus non

3 § 61 || 10 Cic. Verr. Ill § 28 || 13 Cic. de lege agr.

il§ 86

5 praesidiis Cic. et Águila sociis BR || 7 cum demptis Halmius

cum ademptis E ut eademptis В ut ademptis Rb ubi

ademptis com. Корр. || 9 unumquemque B1 || enontiamus D

nuntiamus В Ц 10 aratori Cicero oratori В et Águila га-

tori D II 11 supplico del. Halmius || Apronium В Aphronium

D y diezeumenon В dicteumenon D || 14 Atellam p

tadelam BD || 15 numeriam BD || Cumas Águila cum bac

BD || sociorum D || 16 deuincient В deuincent Db || Antizeugmenon

В Antezeumenon D Epezeugmenon Grotius at cf.

Halmius ad Aquilam p. 36, 14 (| 17 hoc add. p || 18 diuersa

BD uerba Ь || 19 umili D || '20 a et natura a add. Halmius ||

sordida nitorpiratione В sordida turpi ratione В natura add.

Ruhnk. ex Águila' || 21 praedicta В corr. ex praeterea |I

22 plus quam necessarium Grotius || adicimus Halmius dicimus

BR ||

LIBER V 181

enuntiandae rei necessaria, sed magnitudini cumulandae

ut si dicasCato ílie cum suffecerit nomen dixisse, ad

ampKtudinem adicimus ill e. t'XXeu|iic est detractio, con

traria superiori figura, cum uerbo aliquo minus dicto rem

5 sentiendam potius praelerimus, ipsa celeritate gratissimi.

hae sunt elocutionis figurae, quas quidem non oportet

uelut studiose copulatas in unius conceptionis sententiam

congloban.

Nunc ordo praecepta memoriae subministrat, quam 538

10 quidem constat esse naturalem sed et arte adiuuari posse m G

non dubium çst. haec autem ars breuibus praeceptis sed

magna exercitatione formatur. cuius partis hoc munus

est ut non tantum firma nerum etiam celeri comprehensione

res uerbaque percipiantur. tenenda uero sunt non

if ea tantum , quae a nobis inuenta sunt sed etiam quae ab

aduersario in agendo tractata sunt. Simonides huius rei

praecepta inuenisse perbibetur poeta idemque philosophus.

cum enim conuiuii locus subito conruisset nec

possent propinqui obtritos internoscere, discumbentium

* ordinem nominaque memoria recordante suggessit. quo

admonitus intellexit ordinem esse qui memoriae praecepta

conferret. is uero in locis inlustribus meditandus est, in

quibus species rerum sententiarumque imagines collocandae

sunt ueluti nuptiarum uelatam flammeo nubentem

.•.'' aut homicidae gladium uel anna detineas, quas species

locus tamquam depositas reddat. nam id quod conscribitur

cera coutinetur et litteris, quod memoriae mandatur

in locis tamquam in cera paginaque signatur. imaginibus

uero quasi litteris rerum recordatio continetur. sed ut 539

9 hoc caput est ex Fortunatiano III 13

1 magnitudinis cumulaTTa BR m. cumulandae b magni

tudini cumulandae Grolius || 2 Cato Шeй antole BR1 antoille

br M. Cato ille Habnius \\ 3 eglipis BR1 eclipsis b || 4 figu

rae b || 5 gratissimam b || 16 contracta b || 18 lacus Bl ||

22 his uero BR \\ 26 locus BR locis b || depositas BR de

positas memoria i || nam BR nam sicut b nam sic r || 27 lit

teris quod В litteris sic quod R (?) b \\

182 MARTJANI CAPELLAE

diximus, magnam exercitationem res laboremque eonquirit,

in qua illud obseruari compertum est, solere ut scribamus

ípsi quae facile uolumus retinere, deinde ut si longiora

fuerint, quae sunt ediscenda, diuisa per partes facilius

inhaerescant, tum apponere notas rebus singulis opor- 5

tebit his, quae uolumus maxime retinere, nec uoce magna

legenda sunt, sed c(murmure potius meditanda et nocte

magis quam interdiu maturius excitan memoriam mani

festum est, cum et late silentium iuuat nec foras a sensibus

auocatur intentio. est quidem memoria rerum atque 10

uerborum, sed non semper ediscenda sunt uerba nisi spatium

meditandi tempus induisent sat eritqne res ipsas

animo tenuisse praesertim, si nihil eius munere naturali

prouenerit.

540 actionem apud ueteves appellabam, quam nunc is

PRONVNTiAtiONEM uulgo dici non nescio. ea praestat

[oratio] ut concilietur auditor, ut ad fidem persuasione

ducatur, ut animorum motibus incalescat. eius partes

sunt tres : uox, uultus, gestus. bis ut plerique putant cultus

uel habitus oris accedit. uox et natura constat et> 20

quadam scientia modifícata seruatur. in natura qualitas

uocis et quantitas dispensatur. scientia uero, quo modo

541 ea utaris, assequitur et quid oporteat obseruare. bonitas

uocis constat claritate firmitate suauitate. quae omnia

nutriuntur cibi potus coitus obseruantia praecipueque, ut 2»

corpus deambulando moueatur intra breue spatium reditu

maturato. qui motus cum digestionem facilem praestat,

sine dubio purgat et uocem. nimia excursio uel longa .

deambulando extenuat ac fatigat. post banc ambulationem

15 — p. 183, 8 cf. Fortunat. III c. 15 sqq.

2 obseruare R || 5 inhaerescant Halmins inhaerescunt

BU || 6 quas Л || 9 nec В coït. e ne || 10 uocatur BD corr.

Halmius ex Fortun. p. 129, 23 || 12 sateritque Halmius saterit

qui В sat erit cui D || 13 tenuissem D Ц 17 oratio deleui

oratori Halmius || 20 uox ex b \\ 23 ea utaris p cautaris BR

caute (cauta b) res br cf. Fortun. p. 130, 13 Ц 20 deambu

lando BR deambulatio r II

LIBER V 183

statim nos ad studia conferamus priusque quam sit dicendum

, uocem lectione coloremus. nec ab initio claman- 542

dum sed tenui murmure inchoaudum, quo sensim uocem

possis efferre. ad curandam autem uocem plerique per-

5 tinere dixerunt, ut sedentes paucissimos uersus lenta et

graui proferant uoce, deinde per gradus paulatim erigant

sonutn, per eosdemque gradus recolligatur oratio, quo sine

damno ad murmur usque perueniat. uultus uero pro 543

sententiae dignitate mutandi sunt sed non ita, ut histrio-

10 nibus mos est, qui ora torquendo ridiculos motus spectantibus

praestant. significanda enim, non spectanda sunt

ista , quae actio uultusque commendat. sed oculorum in

hac parte magna moderatio est, qui tum hilaritate, tum

intentione, tum minaci mouentur aspectu. nec nimium

is grauioribus superciliis premendi aut petentibus frontem

nudandi sunt oculi, quod in Pisone Tullius amare uituperat.

nec mollius agitandi sunt gestus aut muliebriter la

tera deducenda sunt, nec iactanda deformiter ceruix, ne

in illas Hortensii deducatur inlecebras, quibus etsi uenuste, 179 в

го tamen non uidebatur uti uiriliter. ad summam gestus

non is oratori tenendus est, quo scaenae placere uidentur

actores. manus in contentionibus fusa porrectius, in sermocinatione

uel narratione contracta, praecipueque in hac

parte praestandum est ut deceant cuncta, quod prudentia

25 magis quam ulla praeceptionis huius arte seruatur.

Iam липе ordo admonet promissorum ut partes 544

ORAtiONis excurram, quas <quidam subtilius duas, alii

quinque, non nulli plures esse dixerunt. qui autem duas

asserunt, unam qua docemus iudices, aliam qua mouemus,

so aduertunt, et in docendo tam narrationem quam confirmationem

partis adscribunt, in mouendo autem prooe

16 in Pis. § 14 p. Sest. § 19 || 20 cf. Cic. Brut. § 303

2 colemus Grotius || 3 quo sensim scripsi quae in similem

BR quo in similem br || 5 ut от. В1 || 18 nee in illas b I

21 his В || 23 contracta В corr. e contra || 24 deceat BR

26 ammouet Bl ammonet R || 28 nonnulli E non BD \

31 partes b ||

184 MARTIANI CAPELLAE

mium et epilogum nexuerunt, quia et initio praeparandus

est et commouendus sententiam prolaturus auditor. qui

неrо quinque dixere partes, rationalem ordinem persecuntur.

nam est exordium narratio propositio argumentatio

peroratio. 5

545 EXORDivm est oratio noscendae causae praeparans

auditorem. eius uirtutes sunt tres, utattentum ut docilem

ut beniuolum far ¡at auditorem. attentum facimus si magnam

rem geri, si nouam, si publicam aut plurimorum dicimus

, docilem si de causa aliquid strictim, quo instrua- ю

mus iudicem, profe->ratur, beniuolum aut a re aut a per

sona facimus, a persona autem aut nostra aut iudicum

aut aduersariorum. a nostra, si quod t'auorabile gessimus

commendamus, aut si quod obest causae diluimus uel

extenuamus, a iudicum, si eos nobis uel ex causae ipsius 15

blandimentis uel extrinsecus conciliamus, ab aduersario

rum autem persona tribus modis, si eos in odium, in inuidiam

in contemptum adducimus: in odium, si scelestos

180 G crudelesue doceamus; in inuidiam, si eos impotentes esse

546 monstremus; in contemptum uero, si humiles. uerum ex- 20

ordiorum genera sunt duo: principium et insinuatio.

PrinCiPivm est, quo statim simpliciter palamque concilia

mus nobis auditores, insínvATio cum insidioso exordio

iudicem circumscribimus. in quo modi sunt quattuor :

primus cum res ipsa mala est, alter cum aduersum nos 25

iudex aliquid contraria opinatione praesumpsit aut fatiga -

tus est, aut adclamatio uel inrisio ulla interuenit.

547 Ante cuncta discutiendum, quae sit forma materiae.

nam sunt quinque: honesta turpis dubia bumilis obscura,

si honesta est, aut principio non utendum, aut amplift- 30

catione exordium concludendum; si turpis, insinuations

utendum ; si dubia, beniuolus faciendus auditor ; si humilis,

attentus ; si obscura, docilis.

5 48 Insinuatio uero quattuor modis explicatur, cum aut

6 oratio от. В || 9 p urimorum Halmius plurimum В plnrimam

Db II 13 fauor habile В1 II 19 in (ante inuid.) от.

Bl II

LIBER V 185

personam rei subiectione mutamus, aut rem persona, aut

rem re, aut personam persona. nam si in causa meretricis

agendum est, rem potius iudicibus spectandam esse

dicimus. aut si libertus alicuius uel cliens agat, personam

5 patroni, non huius considerandam esse admoneamus atque

ita cetera.

Vitia uero exordiorum ista sunt: uulgare quod in 549

omnis causas cadere potest, commune quo etiam aduersarius

uti potest, contrarium quo melius aduersarius uterei0

tur, affectatum quod aut uerbis inusitatis aut rebus externis

profertur , superuacuum quod neque attentum neque

docilem neque beniuolum facit auditorem. fugiendum

praeterea satis longum et obscurum.

<narrationvm genera sunt quattuor: historia fabula 550

и argumentum, negotialis uel iudicialis assertio. HISTORIA

est ut Liuii. FABVLA neque uera est neque ueri similis

ut 'Daphnen in arborem uersam'. argvmentvm est, 181G

quod non facta sed quae fieri potuerunt continet, ut in

comoediis 'patrem timeri* et 'amari meretricem'. ivdi-

» Cialis autem narratio est rerum gestarum aut ueri similinm

expositio.

Narrationis autem laudes tres sunt, ut lucida sit, ut 551

ueri similis, ut breuis, et his contraria uitia uocantur. lu

cida est narratio, si non confusa, si uera, si usitatis signifi-

25 cationibus, sinon longo circuitu rem monstremus. ueri

similis, si nihil adfectate et quasi ex natura exponere uideamtir.

breuis, si non ultra quam res exigit et prolixe fundatur

assertion

* Narrationum aliae sunt ipsius causae et negotii, aliae

» incidentes. ipsius causae sunt, sine quibus res, quae

agitur, íntellegi non potest. incidentes, quae aut proba

1 utamus Bl \\ 7 sunt от. В1 H 13 b ne sit addidit post

praeterea || 14 DE NARRATIONS tituhit in BR || 16 Hbii

Bl \\ 17 daphim В daphnim D |I uersum b || 23 et is В

et ut his contraria uitia uitentur Halmius ]\ 24 si us significationibus

Bl || 25 longum circumito Bl || 26 extra naturam

b ||

186 MARTIANI CAPELLAE

tionis gratia ant exempli aut augendi aut inuidiae aut uoluptatis

extrinsecus afferuntur. non nulli quinque species

652 narrationis esse dixerunt ut Theodorus Byzantius Graece

discernit irpooirrfnciv uтгooirprr|crv тгapaoir|Yr|civ âvтibir|

Y4clv к0tтabiriY4clv- narrationis etiam elementa sunt s

sex: persona causa locus tempus materia res. item narrationum

aliae continuae, aliae partiles uocantur. continuae,

quae perpetuo contextu sine ulla interruptione dicuntur.

partiles, quibus uel argumentum uel digressio

aliqua interponitur. narramus autem modis sex : augen- м

tes, aliquid attenuantes praetereuntes admonentes docen

tes gratiam uel inuidiam comparantes.

Post narrationem quidem digressionem, quam тгаpéкßaciv

uocant, oportet adiungere, quo uel incitamus iudices

uel delenimus. sed quoniam pars orationis non est ie

et non semper arripienda est, eam placuit praeterire.

553 propositio aut nostra est aut aduersariorum aut

l$2 G communis. nostra ut 'caedem obicio'. aduersariorum

'caedem me fecisse dicit'. communis 'uter.igitur nostrum

554 caedem admiserit quaeritur', propositiones aut princi- 20

palium quaestionum sunt aut incidentium aut simplices

aut coniunctae. simplex est [luxurialis] ut 'meretricem

amas'. coniunctae autem per partitionem maxime proponuntur,

quae dupliciter fiunt. aut enim simpliciter quid

dicturi simus ostendimus, aut ante, quid nobis cum aduer- 25

sario conueniat, quid in dubium uocetur edicimus.

1 aiit augendi codex Grotii aut agendi BR agendi b ||

4 ТТРМACГНСIN УТТОAШГНСIN (INУПОAINГНСIN R) TTA-

РАACШГУСШ (ПАРАACШГУСЩ R) INГiANAAeiHГHCIN

(INnANAAemГCHCIN R) КатаACЮГНСIN BR (аvTibit'i-

•piciv Halmius || 5 sunt VII b \\ 6 modus locus b \\ 9 quibus b

qui BR || 11 attenuantes Halmius aut tenuantesi?7î aut attenu

antes b || admoneutes Halmius aut monentes BR sed ut В in ras. ||

13 parecbasini? parebasin R || 15 delinimusöi || 17 DE PROPOSITIONE.

proposition || aduersariorum ut Db [| 20 ammiserit

B1 || propositionis BlRl || aut В autem R || 22 luxu

rialis Äluxorialis R quod deleui: luxurialis es p luxuriaris Grotius.

post luxur. in В dimid. uers. uiginti fere litt. erasus est (sim-

-plex est luxurialis. composita est meretricem amas cod. Grotii

interpolate) \\ 25 simus Halmius sumus BR || 26 et quid b ||

LIBER V 187

Propositions aut nudae sunt aut ratione subiecta. 555—

nudae ut 'adfectas tyrannidem'. ratione subiecta 'adfectas

tyrannidem. arma enim domi habes'. omnes autem

sumuntur aut simpliciter aut per inductiouem. simpli-

5 citer ut si dicas 'docebo proditorem'. per inductionem,

ut si superioris meminimus et sequentem introducimus

ut si dicas 'quoniam docui <iniustam legem, docebo inutilem'.

proponimus autem aut per concessionem aut per

praeteritionem. per concessionem cum gratiam facientes

llleius quod diximus prius, aliquid introducimus ut si dicas

'concedo interim occisum sed ab hoc interemptum nego'.

per praeteritionem cum ita transimus ad alteram propositionem,

ne superiorem interim concedamus, ut si dicas

'nunc quoniam docui ignominioso actionem de priuatis

¡ rebus tantum negari, docebo de proditionis crimine non

negari'.

PAEtiTio est quae ordinem totius diuisionis breuiter 556

conprehendit, ut est pro Quintio 'negamus te bona Publii

Quintii possedisse ex edicto praetoris'. et primo sic in-

"cipit 'nullam causam fuisse postulandae proscriptionis'.

liuic subicit 'nec ex edicto possidere potuisse' ad extremum

'nec possessa esse. baec' inquit 'tria cum docuero

perorabo'.> animaduertis corpus totius orationis per haec

uniamenta digestum esse. talis autem debet esse parti- 183 G

5 'jo ut singulae partes eius plurimas quaestiones in se contineant.

nam si fuerint et per incidentes quaestiunculas

deriuata, onerabitur ipsa partitio et ex hoc rebuntur iudices

rerum copiam fugiendam. ideo et Tullius in eadem

Quintiana sic partitus est, ut singula capita plures quae-

»stionum articulos continerent. et enim primum illud

18—23 § 36

1 ratione subiecta В rationes subiectae Л1 rationi sub-

¡ectae 6 || 2 adfectasti tyrannidem Ii adfectas tityranni-

"iem В || adfectasti BR [| 8 aut от. D || 15 proditionibus

fil И 17 DE PART1TIONE. partitio BD Ц 18 quinti В Ц

21 nee ex b ne ex BD || 27 diriuata R || 28 rebus R> item Bl

otuidetur J[ 29 capitula b ||

188 MARTIANI CAPELLAE

'non fuisse causam postulandae proscriptionis' uide quanta

contineat 'quod pecunia debita Sexto Naeuio non fuerit

et aliter agi oportuerit, quod Quintius uadimonium non

deseruerit' secundum 'quod ex edicto possidere non potuerit,

quod et procuratorem habuerit et absens defensus

sit et non latitauerit et ceteri creditores quieti sint' et

'quod ante missum sit, ut fundo communi expelleretur,

quam proscriptio eius imperaretur' et 'quia ui de saltu

sit deiectus, contra quam praetor iusserit'. bis igitur

manifestum est intra partitionem quaestiones esse ponen- 1

das, quae in exsecutione sint euulgandae, ut iudex et nobis

attentus fiat et promissorum copia non grauetur. illud

etiam inspiciendum , quae nobis cum diuersa parte conueniant,

quae in controuersiam deuocentur, et ea quae

conueniunt, tunc enumeranda , si nobis prosunt, ut Cicero i

pro Marco Tullio ait 'damnum passum esse Marcum Tullium

conuenit mihi cum aduersario. ui hominibus armatis

rem gestam esse non inficiantur. a familia 1\ Fabii

commissam negare non audent. iam dolo malo factum

sit ambigitur.' uides ergo hic in partitione a concessis г

duxisse quod sibi proderat.

557 ARGVMENTAtio est elocutio, qua argumenta ipsa

uerbis exsequimur, argvmenta uero quibus causa probatur.

argumentatio diuiditur in duas partis: in contirma

16 locus omissus est in edd., quae tantum habent similem

Victorini p. 209, 25 sqq. || 22 caput est ex Fortimatiano II

23 et 24

1 causa Л || 3 quintios BlR1 || 4 quod ex D quem ex

BR quae ex b 'lectio manifesto corrupta fort, sic emendando est

etenim primum illud 'non fuisse causam postulandae proscri

ptionis' uide quanta contineat . . . secundumque illud 'ex

edicto possidere non potuisse', quod etc.' Hatmius || 6 quin

ta b || 8 ui de saltu sit deiectus Halmius uide uita (ui**ta,

ex uisita ut uidetur B) sit eiectus Bit ui deiectus sit p cf. or.

p. Quint. § 28 et 79 || 11 euulgandae Halmius deuulgandae BR

diuulgandae b || 17 ui Br ut Rb || 20 ergo hie R ergo hac r

ergo hoc В || 22 DE ARGVMENTATIONE. argumentatio

BR |¡

LIBER V 189

tione.m et reprehensionem. <argumentorum genera duo

sunt: artificiale et inartificiale. sed artificiale locos prin- шв

cipales habet quattuor : ante rem, in re, circa rem, post

rem. ante rem uero diuiditur in locos septem : a per-

5 sona, a re, a causa, a tempore, a loco, a modo, a materia.

in re autem loci sunt duodecim : a toto, a parte, a genere,

ab specie, a differentia, per septem circumstantias, qui

locus recipit in se etiam a maiore ad minus, et a minore

ad maius, a proprio, a definitione, a nomine, a multiplici

и appellatione, ab initio, a progressione uel profectu, a perfectione

uel consummatione. circa rem loci sunt decem : 558

a simili, cuius species sunt quinque: exemplum similitudo

fabula imago f id est ueri simile, quod de comoedia sumitur).

addunt quidam et apologos ut sunt Aesopi. ergo

15 circa rem locos exequar, qui sunt a dissimili, a pari, a con

trario per positionem et negationem, ad aliquid, quod figuratur

casibus quattuor genetiuo datiuo accusatiuo ablatiuo :

ab inter se collidentibus per habitionem et amissionem,

a maiore ad minus, a minore ad maius, a praecedenti,

» ab eo quod simul est uel a coniunctis, a consequentibus.

post rem loci sunt duo: ab euentu et a iudicato. sunt 559

alii loci otto тг¡c cuZirriac id est a coniugatione siue a

coniugatis, quod quasi iunctum est personae qualitati, ut

si eum qui hostilia sentiat hostem esse dicamus. item a

4 in loco septima persona />'■ || 6 sunt XIII D || 8 etiam

in se I) |i 9 adproprio Bl || 10 ad progressionem uel profectum

BD em. Koppius ex Fortunatiano p. 115, 24 || 11 ab initio (ad

initium b) uel consummatione В uel consummatione ad initium

D glossam sustulit Koppius ex Fortun. || 12 quinque В

IUI D Ц exemple В1 || 13 idë BD item Koppius exemplum

uerisimile, id est quod de comoedia sumitur Fortunatianus uid.

Halmius || 16 positionem Halmius ex Fortunatiano propositionem

Br [sed prosotionem' R) || 17 genitiuo В geno D ||

18 habitionem В hambitionem R habitationem Rmb habitum

Koppius || 20 simul Halmius ex Fortunatiano simile BR \\ Чтто

uel a consequentibus ut habet Fortunatianus' Halmius || 22 apo

tes synzugias BR f| coniunctione RL ut libri Fortunatiani Ц

23 ut** si eum В (si del. b) ut qui eum {deleto qui) R || 24 a

om.В1 II

190 MARTIANI CAPELLAE

qualitate ut 'si iracunde fecit, sine ratione fecerit'. a quantitate

ut 'si seruus est, eodem modo factum sit'. a coniunctis

id est олто тújv + TTT0C60C кai cuvGérujv , ut

fasces et toga, sella curulis magistratuum ornamenta sunt.

item partitio est id est biaipecic per omnes circumstan- 5

tias id est cum partimur per personas tempora et cetera,

quae uarietas grata discriminat.

560 INARTIFICIALIA ARGVMENTA diuiduntur in praeiudicia,

in rumores, in tormenta, in tabulas, in ius iurandum,

in testes. quae similiter quem ad modum et artificialia ю

tractat orator. in arguments autem cauendum est ne in

185 G aliqua parte nobis noceant, ne inter se discrepent, ne mu

garia sint, ne cum aduersario communia, ne alte repetita

aut supra dignitatem causae aut infra dignitatem.

De confirmatione breuiter memoraui. nunc repre- is

hensionis praecepta uideamus. reprehenditur enim

actio aduersarii aut redarguendo, cum aut totum argumen

tum aut partes eius contra facere monstrabimus ; aut re

pugnando cum docemus falsa esse pro ueris assumpta uel

illa ex his non effici ; aut compensando , si ¡contra argu- 20

mentum quod aduersum nos est aliud opponamus.

561 qvAEStiONVM duo sunt genera. dicitur enim тгpог)-

8—21 = Fortunatianus II 0. 25 |I 22 — p. 192, 8= Fortunat.

II 26 sq.

1 Hmmo s. ratione fecit et deinde factum est' Halmius \\

2 si seruus est| u. Halm. rhet. p. 116, 14 \\ coniugatis b || 3 id

от. В1 || ATTOTONTTTOC60C KAI CYNC6TON (uel CYNOE-

TOST; b: CYNTCTON) BR атго Tшv irpocóvTWv etc. ffalmius ||

fasces lictores toga recle Forlunatianus || 5 partitio est (pariitio

* 5 Ä.partitionem Л) id est dieresis (dieresin R) BR a partitione

id est аirô Tf)c btcupéceшc p 'ut est apud Fortunatianum

p. 116, 17, sed uidetur potius Capella errasse'' Halmius || 8 inartificialia

argumenta Halmius inartiflcialia artificia BR inartificialia

b || 9 in (ante ius) от. В1 || 12 nee alte b || 14 aut

supra В cqrr. ex asupra || 17 redarguendo p remarguendum

BR remarguendo br || 18 monstrauimus BlR || 20 ilia addidi

(ex his sumta non effici Halmius) Ц offici R || compensando b

compensandum BR |I 22 praemissus est tiiulus DE QVAESTIONIBVS

in BR || proegumenos BR ||

>.

LIBER V 191

Youuévn., quae a nobis inducitur ut confirnretur. ab aduersariis

autem quae infertur <et repellenda est, dicitur

ávaYксcia. uerum superior quaestio, quae a nobis infer

tur, modis fit duobus, ut aut singillatim separatae inducan-

5 tur aut plures coniunctim. inducimus autem eas uarie :

aut per simplicem propositionem aut per partitionem aut

per figuras, quas dianoeas dicunt. qui locus multiformis

est. nam paene tot sunt occasiones inducendae quaestionis

in hoc genere, quot sunt figurae sententiarum. fit 562

M enim aut per solutionem id est кат5 aváXuciv aut per adiectionem

aut per praeteritionem aut per concessionem

aut per reprehensionem aut per seiunctionem id est афо-

picuóv aut per admonitionem aut per dissimulatam pro

positionem aut per repetitam aut per instructam aut per

is partitam aut per similitudinem superioris quaestionis aut

responsionis, aut per inuersionem id est cum primam

illam> quaestionem tractamus quae secunda est, dein

quae prima.

Etiam.eam quaestionem, quam aduersarii intulerint, 563'""

s0 isdem modis refutare possumus et adicere solemus cum

aliquid aut obscure abuersarius posuerit aut augendi potius

causa dixerit quam probandi ant cum per hypophoran

gradum facimus nostrae propositionis aut cum aduer

sarii propositionem in nostram partem conuertimus, quam lse G

25 peristrophen uocamus, aut cum secunda proposita quaestione

primam tractamus. et hoc faciendum uel cum elegantiam

uarietatis adfectamus uel cum prima quaestio ad-

2 est dicitur bD est igitur В || 5 inducimus Halmius dncimns

BD || 6 praeparationem codd. Fortunatiani || 10 enim

aut D enim et В || cata anteloesin В catantelixin D ката biá-

Xuciv p || aut per adiectionem BD ante id est а(popic|Uóv

habenl, secundum Fortunalianum transposuit Koppius Ц 11 et per

praeter. В1 || 12 aut per reprehensionem от. codd. Fortu

natiani || 14 aut per repetitam non habet Fortunalianus nec

uerum uidetur Halmio || aut instructam В || 16 Hmmo primo

ut habet Fortunalianus uel primum cum Grotio'' Halmius H 20 hisdem

BR || 21 agendi R || 22 per hypophoram add. p cf.Forlunat.

p. 117, 15 || 25 quaestione D quaestionem BR \\

192 MARTIANI CAPELEAE

uersus nos ualde facit et non est in primo loco ponenda.

in hypophora cauendum est ne plene et copiose ponatur,

quatnquam aliquando irridendi aduersarii causa, si hoc

augeat, de quo nulla quaestio est, exagger-anda a nobis

est, aut ut quod discrepat ostendamus. hypophorae tribus s

modis imminuuntur adiectione uerborum, immutatione,

detractione. hypophora est autem intentio aduersae partis,

anthypophora responsio eius.

564 ANAСEPHALAEOSis est ueluti a capite causae breuis

repetitio quaestionum. anacephalaeosi non semper ю

utendum est sed quando aut partitionem fecimus aut

quando in multas quaestiones causa processit, ita tamen

ut summam cuiusque, non partes partium retexamus. qua

quidem utemur etiam in alia parte orationis, cum .iudicis

memoria fortasse succumbet, quae res tunc èiriuepicuóc is

uocatur. anacephalaeosis tamen nulla pars orationis est

sed epilogi quaedam portio.

565 EPILOGVS enim tres partes habet: enumerationem

praedictam, indignationem quam beivujciv dicimus, miserationem

quam otKтov uel lXeoc memoramus. sed di- 20

nosis ex locis argumentorum. nam his non tantum res

probamus, uerum etiam augemus. sed conquestio id est

miseratio isdem ex locis argumentorum sumitur quibus

et indignatio. peroratione tamen non in <fine tantum

orationis utendum sed ubi materia permiserit id est in *i

digressione principiorum aut narrationis assiduae sed et

quaestionum non numquam. in epilogo generaliter obseruandum

ut breuis sit, si quidem commotus iudex statim

dimittendus est ad sententiam proferendam, dum aut

9 — p. 193, 2 = Fortunat. II c 31

3 ei hoc augeat suppleuit Hatmius e Fortunatiano p. 118, 2 ||

4 quaestio quae exaggeramus В II 5 aut add. Halmius || 6 detractatione

BR ,\ 11 facimns b || 20 oîkTov Halmius yotosin

В ystostin R \\ 20 sed[ sumitur uel sed sumitur Halmius jj

23 isdem ex locis Halmius his locis BR || 26 degressione Bl ¡[

29 ferendam Fortunatianus II

LIBER V 193

aduersariis irascitur aut tuis miseretur lacrimis aut reorum

afflictatione commotus est.'

Adhuc adserenti innuit ipse Cyllenius ut ad termina- i87G

tarum coetum nubentisque transiret obsequium. quo con-

5 specto asserta determinans ad Philologiae consessum fidu

cia promptiore perrexit eiusque uerticem deosculata cum

sonitu — nihil enim silens ac si cuperef> faciebat — sororum

se consortio societatique permiscuit.

Tandem loquacis terminata paginae 566

i0 asserta cursim, quae tamen uoluminis

uix umbilicum multa opertum fascea

turgore pinguis insuit rubellulum.

quod si probatur et caret fastidio,

non nulla promet quae nouella texuit

is diditaque fient quae uetustas praeterit:

sin sanna typhi naris imum torseris,

pigebit anna horruisse caelites,

formidinisque tunc locus mouebitur,

Siluane, falcem cum petis Saturniam.

» at tu reclamans rhetorum turbam tuba

clangore uerso Tulliana percrepans

in castra abibis, quo nec osor inuidens

nec liuor ater te sequatur praecluem.

1 reorum scripsi rerum BD || 2 affiictatione BD affiictione

b Ц commotus st (uel si) adhuc В commotus sic adhuc D

commouetur. sed adhuc b || 3 innuet i?1 \\ terminatarum (seil.

disciplinarum) b tminarum corr. alia m. 2 in feminarum В feminarum

D |I 4 nubentesque Bl II 13 qui si В quis si Rl quae

si Halmius || 14 nonuella BlRl \\ 15 diditaque В deditaque

R H 16 tyfi В tifi R \\ torserit b \\ (sin sanna typhum nare sima

intorserit Heinsius adOuid.Metam. XIIII 95) || 20 turbam Hal

mius: от. В scarum Rb || 22 nec В sed eе in ras. Ц 23 libor

BW || 24 MARTIANI MINNEI FELICIS CAPELLAE DE

ARTE RHETORIGA (rethorica R) LIBER V EXPLICIT BR \\

MARTIAKUS C.U'ELLA 13

194 MARTIANI CAPELLAE

< LIBER VI

DE GEOMETRIA / -

188в 'Virgo armata decens, rerum sapientia Pallas

aetherius fomes mens, et sollertia fati,

ingenium mundi, prudentia sacra Tonantis, s

ardor doctificus nostraeque industria sortis

quae facis arbitrium sapientis praeuia curae

ac rationis apex diuumque hominumque sacer voОc,

ultra terga means rapidi ac splendentis Olympi,

celsior una loue, flammantis circulus aethrae 10

етгтаc in numeris, prior igni, tertia Luna,

quam docto assimilant habitu qui agalmata formant :> -

568 hinc nam tergeminae rutilant de uertice cristae

quod dux sanguineo praesulque corusca duello,

uel tibi quod fulget rapiturque triangulus ignis: is

569 hinc tibi dant clipeum, sapientia quod regat orbem,

uel rationis opem quod spumea proelia poscant,

hasta etiam uibrans penetrabile monstrat acumen,

Lymphaseum magis est et scutum circulus ambit :

570 hinc iam uernicomae frondent tibi munera oliuae, 20

artes cura" uigil per te quod discat oliuo ;

571 glaucam dant uolucrem quod lumina concolor igni es,

tuque ignis flos es cluis et YЛаикштпc 'AGnvrian

mage noctiuidae tibi traditur alitis usus 25

quod uigil insomnes ducat sollertia curas?

INCIPIT DE GEOMETRIA (GEOMETRICA D) LIB. VI

FELICITER. inscription in BD || 8 nus BD || 11 etitas D |]

ignis ul uidetur Bl |] limae ut uidetur Bl || 12 formant Grotius

firmant BD || 18 asta BR \\ penetrale ВlR Ц 19 limfaseum В

Hnfaseum R || 22 ad quod add. quae r || lumina scripsi lmnine

BR H 23 claucopis athenae BR \\ 24 undo age BartMus \\

LIBER VI 195

pectore saxificam dicunt horrere Medusam 572

quod pallidum stupidet sapiens sollertia uulgum.

arcibus urbanis ueteres tibi templa sacrarunt, 573

quod ratio amplifient quodque est elatior urbe.

5 hinc de patre ferunt sine matris foedere natam,

prouida consilium quod nescit curia matrmn,

consultisque uirum praesis : hinc dicta uirago. .

о sacra doctarum prudentia fontigenarum jgga

sola nouem complens, Musis mens omnibus una,

l0 te precor ad proprium dignata íllabere munus

inspirans nobis Graias Latiariter artes.

Ago tibi habeoque, diua, persoluensque perpetes de- 575

bebo grates, quae optatis fulgida dignaris annuere. nosco

uenerorque quod uidi. parent denique iam ingressurae

i5 artes obsequio electissimae feminarum , quae decentem

quandam atque hyalini pulueris respersione coloratam

<uelut mensulam gestitantes ad medium superi senatus

locum fiducia promptiore procedunt. sed quae istae sunt

quidue gestitent gerendorum inconscius non aduerto.' hic 576

2о ut lepidula est et quae totam fabellam ab inchoamentorum

motu limineque susceperit, Satura iocabunda 'ni fallor'

inquit 'Felix meus plurimum adfatimque oliui, quantumque

palaestras perluere uel sponsi ipsius posset, superflue

perdidisti dispendiaque lini perflagrata cassum deuorante

25 Mulcifero , qui tot gymnasiorum ac tantorum heroum matrem

Philosophiam non agnoscis, saltem cum per eam

Iuppiter dudum caelestis consultum senatus tabulamque

uulgaret cumque ad Philologiae concilianda consortia

procum adfatum conubialiter allegaret, ne tunc eam no-

зo scere potuisti ? sed quia nunc Arcadicum ac> Midinum 57*-—

sapis praesertimque ex illo quo desudatio curaque distri-

4 quoque Bl || ilia b est BR || urbe Grotius urbes BR ||

10 te precor Barthius in membranis se inuenisse mentitur de

precor BR II 13 quae от. В \\ fulgida Koppius fulcida BR

16 coloratum B*R I| 21 satyra bD || 22 affectimque D

23 superfluuio D \\ 25 gemnasiorum В gimnasiorum b

27 consuRumque tabulam senatus D J| 28 uulgarit b || 30 ar

chadicum D || medimnum b Ц 31 illo от. R Ц

13*

196 - MARTIANI CAPELLAE

ctior tibi forensis rabulationis partibus inligata aciem industriae

melioris obtudit , amisisse mihi uideris et huius

matronae memoriam , et iam eiusdem germanam uoluisse

578 nescire. illa namque parili quam accinctam cernis officio

- rTmbeia uocitatur, femina admodum locuples et quae illas 5

Croesias Dariasque prae suis opes gazasque despiciat.

haec utpote talentorum conscia in omnium rara congressus,

nec cuiquam facile primores saltim uultus superba

committens plerumque tamen adhaesit arrisitque pauperibus,

magisque illis quos aut pedibus nudos aut intonso ю

crine hispidos aut sordenti conspexit pallio semitectos:

190 G denique si Marcum Terentium paucosque Romuleos excipias

consulares, nulluslprorsus erit diues, cuius ista limen

579 intrarit. uides igitur utrique feminae quam insit fastuosa

censura , tamen utraeque Mercurialis ministrae , quae ue- 15

niet, officio praeparantur. ¡llud quippe quod gerulae

detulerunt abacus nuncupatur, res depin'gendis designandisque

opportuna formis, quippe ibi uel lineares ductus

uel circulares flexus uel triangulares arraduntur amfractus.

haec totum potis est ambitum et circos formare so

mundi, elementorum faciеs ipsamque profunditatem adum

brare telluris: uidebis istic depingi quicquid uerbis uisiim

non ualeas explicare'. 'nimirum' inquam 4sta quae iieniet

Apellem Polycletumque transcendit: ita quippe memoratur

posse omnia effigiare ut labyrintheus Daedalus eam »5

580 credendus sit genuisse. et cum dicto prospicio quandam

feminam luculentam radium dextera, altera sphaeram

solidam gestitantem amictamque laeuorsum peplo, in quo

siderum magnitudines et meatus, circulorum mensurae

conexionesque uel formae, umbra etiam telluris in caelum зo

quoque perueniens uel lunae orbes ac solis auratos ca-

581 liganti murice decolorans inter sidera uidebaiur. ipsum

1 fabulationis Br rabulationis bR \\ pastibus В || alle

gata В1 || 3 matroniae R || 5 pedia BR \\ 8 saltern В }

12 terrentium R II 13 diues addidi || ad cuius add. q istius r J

18 oportuna BR || 19 anfractus R II 20 haec scripsi hie BR

22 hie R [] uisum В et uisa b uisu R \\ 24 appellen BR

polyclitumque B¡R Ц . 25 labyrintus BR labyrinteus b- ||

LIBER VI 197

него uernantis aethrae <colore fulgebat, denique etiam

in usum germanae ipsius Astronomiae crebrius commodatum,

reliqua uero uariis illitum diuersitatibus numerorum,

gnomonum stilis, interstitiorum pontlerum mensura-

5 rumque formis diuersitate colorum uariata renidebat.

crepidas peragrandae telluris causa easdemque permenso

orbe contritas matrix infatigata gestabat. quae quidem 582

ingressa senatum deum, licet quot stadia e terris in cae

lum quotque ulnas, quot denique digitos permensa sit inio

staret absoluere, tamen Iouiali caelestiumque maiestate

contacta ad illam abaci renudati mensulam circumspectans

camerae exterioris ornatum et laqueata sideribus

pala->tia properauit.

constitit attonito spectans stellantia uisu 191 в

is et decuit crinis puluereique pedes.

. ; ipsa etiam laeua sphaera fulgebat bonora

assimilis mundo sideribusque fuit,

nam globus et circi zonaeque ac fulgida signa

" nexa recurrebant arte locata pari.

20 tellus, quae rapid um consistens suspicit orbem, 584

puncti instar medio haeserat ima loco.

hanc tener et uitreis circumuolitantibus auris

aer complectens imbrificabat aquis :

quae tamen inmenso quo cingitur illa profundo

25 interriuata marmore tellus erat:

texerat exterior qui fulget circulus orbis

aetheris astrifico lumina multa peplo.

hinc nitidus rutilum ТЦaп succenderat orbem 585

moxque imitata pium lactea Luna diem.

30 sic oculos igitur furuae splendescere noctis

3 uariis Grotius uersis BD || 4 gnominumque D II interstitionum

bD || 5 uariegata Bl \\ 9 instaret absoluere Susius

instanter absoluere BD instanter absolueret Grotius || 11 con

tracta bD || 12 camarae D |[ excelsioris Susius || 15 crinis

br inis В crini R || 20 quo Heinsius in Burm. Ouidio UT p. 12 Ц

suscip.it BlR || 21 pro haeserat coni. sederat Heinsius || ima

Heinsius una BR || 22 circumuolitabilis B¡R || 28 hic ÄlЛi ||

30 (oculo spledescere BlR1) ][ igitur furuae oculos BR: uerba

Iransposuit Vulc. ||

198 МАКТ1АШ CAPELLAE

cerneres ex auro ut sacra flamma micat.

sic Cypris Oceani perfuso sidere lymphis

Lucifero annuerat lumina tota suo.

omnia compar habet paribus sub legibus ordo

nec minus haec mira est quam domus alta deum. 5

hanc mundo assimilem stupuit Trinacria tellus

Archimedea astrificante manu:

о felix cura et mentis prudentia maior

corpore sub nostro aequiperasse Iouem.

586 tandem igitur reglutinatis ab aethrae interuibrantis admi- ю

ratione luminibus decenti conlustrans diuos conspectansque

censura, cum omnibus reuerenda uenerabili dignitate

et magistra <ceterarum quae notae diuis sunt [artibus]

diceretur, exquisitum est eruditionis arcanum ut ab ipsis

praeceptionis cunabulis auspicata depromeret. tum illa is

remoto paululum obstaculo contorti crinis a facie orisque

luculenta maiestate resplendens atque abaci sui super-

587 fusum puluerem mouens sic exorsa 'licet Archimedem

meum inter philosophos conspicata Euclidemque doctissimum

in astruendae praeceptionis excursus potuerim sub- 20

rogare, ne impolitum quicquam subsisteret assertorum

aut profunditas caligaret, tamen congruentius ipsa uobi-

192 G scum , quia Cyllenium excluait ornamentum , illi etiam

Helladica tantum modo facultate, nihil effantes Latiariter,

atticissant quae etiam ipsa eos edocui, quod numquam fere 25

588 accidit, Romuleis ut potero uocibus intimabo.> ac prius

uocabuli mei promenda ratio, ne indecenter squalentior

peragratrix caelicolarum auratam curiam et interstinctum

cylindris gemmantibus pauimentum rurali respersura

puluere credar intrasse. Geometria dicor quod permea- so

tam crebro admensamque tellurem eiusque figuram magnitudinem

locum partes et stadia possim cum suis ratio-

2 cf.Verg.Aen. VIII 589 || 10 ammiratione BR \\ 13 ar

tibus deleui J[ 19 philosofos D II eoclidemque BD || 23 excudit

В || 24 elladica BD || faocultate D || efantes D ||

lacialiter D || 25 ipsa eos scripst ipsos BD || 27 exqualentior

В squalentior b xqualentior R et squalentior Fule, у 30 geo

metrica г Л 31 ammensamque BR || 32 partis ВЩ \\

L1BER VI 199

nibus explicare neque ulla sit in totius terrae diuersitate

partitk) quam non menions cursu descriptionis absoluam'.

quo dicto quoniam fuerant in deorum senatu quam 589

plures qui neque toti terrei essent neque ipsam umquam

5 dicerent se calcasse tellurem, ipse etiam Iuppiter curio -

sius totius terrae latebras uellet exquirere, credo necubi

decentes puellas isto quoque saeculo is uersiformis etiam

cupitor audiret: hoc igitur promere Geometria primum

iubetur ac demum cetera astruendae praecepta artis apeio

rire. tum illa

'Formam totius terrae non planam, ut aestimant 590

positioni qui eam disci diffusions assimilant, neque

concauam, ut alii qui descendere imbrem dixere telluris

in gremium, sed rotundam globosam, etiam sic ut

15 secundum Dicaearchum asseuerant. namque ortus obi- 591

tusque siderum non diuersus pro terrae elatione uel inclinationibus

haberetur, si per plana diffusis mundanae

constitutions operibus uno eodemque tempore supra

terras et aequora nituissent aut item si emersi solis ex-

20 ortus concauis subductioris terrae latebris abderetur. sed 592

quoniam posterior assertio mage despicabilis opinationis

cassae uilitate tenuatur, illam priorem, cui etiam physicus

Anaxagoras accessit, prostat exigere, quamuis non millas

credatur adstruere rationes. quippe dicit planam terram

25 ortu occasuue solis aut lunae perspicue comprobari , qui

mox, primi luminis fulgor ut emerserit, confestim ad obtutus

nostros directis lineis diriguntur, quod magis indubitabilis

probamenti fiet, si in litore consistentes obstacula 193 G

montium <relinquamus. quod si ita esset, cunctis supra

з0 terras degentibus eodem tempore emergentia uiderentur

occasusque uno obitu condita cunctas ualerent tenebrare

4 terrei b terris BR Ц ipsam b ipsi BR || 7 his R |]

8 geometrica r || 11- forma R || 12 positioni В positione b

possitioni R possitionem r || assimulant BR corr. p || 13 discendere

R || 15 secundus dicearcus asseuerat BR quod

correxi || 17 per del. in В \\ 22 ad cassae add. ai causae b

ntilitate R Ц 23 ullas В1 II 24 astruere В Ц 26 ut от. BlR

31 condita inductum in В I|

200 MARTIANI CAPELLAE

terras, ac falsa Bomulei uatis exploderetur assertio qua

docet

nosque ubi primus equis Oriens adflauit anhelis,

illic sera rubens accendit lumina Vesper.

593 quin etiam cunctae noctes ac dies similibus interstitiis ho- 5

risque semper paribus conuenirent nullique parti telluris

uel apparerent certa uel alia sidera negarentur. at cum

Arctoa conuersio supra uerticem uoluatur Hesperiae,

apud Troglodytas Aegyptumque confmem ignoto occultoque'penitus

sidere nescitur: cum Canopum ac Berenices ю

crinem stellas admodum praenitentes Scythia Galliaeque

atque ipsa prorsum non cernat Italia , cum illae> antarcticis

terris conspicuae ac praenitentes et uelut perpendiculatae

capitibus suspectentur: in Alexandria etiam Canopos

quarta parte interstitii signi unius ultra terras emi- is

neat, Trionesque geminos ut deuexa non cernat; cum in

Arabia Nouembri mense sub noctis auspicio Helice non

conspecta secunda uigilia prospectetur, in Meroe solstitio

tantum exiguaque breuitate conspicitur, ubi circa ortum

Arcturi cum die nascitur, quae item in India Patalitano 20

portu prima tantum parte noctis aspicitur, in qua etiam

in Maleo monte quindecim tantum diebus annuis uidetur ;

quis igitur dubitet [et] globi deuexioris oppositu alia inconspicua

fieri atque alia uelut sphaerae curuationibus

594 eminere? additur ad fidem globi rotundioris ambigentibus 25

asserendum quod solis lunaeque deliquia in occasu facta

orientis incolae non uiderunt itemque in ortu si accidant,

a tota Brittania atque uccasiuis regionibus ignorantur;

etiam in mediis plerisque regionibus borarum diuersitati

§ 593 ex parte ex Plinio II 178 || § 594 ex Plin. II 180:

de Martiani errore nid. Harduinus I

3 Verg. Georg. 1 250 || 5 orisque D Ц 8 haesperiae В ||

9 trogoditas BD I egiptumque D \\ 11 crimen В1 || scbytia

В schythia b ) 12 antarticis BR || 15 quarte R || signi

unius Koppius ex Plinio signilis BR \\ 16 non Rb nunc В \\

20 çum В || Patalitano Koppius cf. Plin. Il 184 patauitano R

patauitano В || 23 et deleui \\ 27 que deletum in В [| ac

cedant i?1Л || 29 plerumque BlR ||

LIBER VI 201

bus uariantur ; sic ut in magni Alexandri uictoria lunam

noctis secunda hora defecisse Seruius Nobilis in Arabia 194 G

nuntiauit, quod in Sicilia in exortus primi splendore conspectum.

f Alpiano et Fonteio consulibus undecimo ka-

5 leudas Maias defectus sobs fuit, qui in Campania diei

septima uisus in Armenia eiusdem diei undecima comprobatur.

quod factum est utique sphaerae circuitu moras

per inflexus rotunditatis subinde uariante. denique ipsa 595

nasa, quae boroscopa uel borologia memorantur, pro loio

corum diuersitatibus immutata componuntur alioque gnomone

ultra quingenta stadia discernuntur, umbris pro

locorum aut elationibus celsis aut inclinationibus infimatis.

hinc est quod in Meroe longissimus dies duodecim aequinoctiales

horas et alterius bessem secat, Alexandriae

i5 quattuordecim, in Italia quindecim, in Brittannia decem

et septem. solstitiali uerQ tempore cum caeli uerticem

Sol in-<uectus subiectas deorsum terras perpetui diei continuatione

conlustrat itemque brumali descensu semiannuam

facit horrere noctem, quod in insula Thyle comper-

20 tum Pytheas Massiliensis asseruit. his temporum diuersi

tatibus assertum ni fallor globosam rotunditatis flexibus

habendam esse tellurem. sequitur ut quem mundi locum 5%

quamue granditatem sortita sit approbemus. circulus

quidem terrae ducentis quinquaginta duobus .Tnilibus sta-

25 tliorum, ut ab Eratosthene doctissimo gnomonica subpu-

§ 595 — 201, 12 inBmatis ex PHn. II 182. reliqua ex

PHn. II 186 || § 596 — 598 non uidentur ex Cleomede cycl.

theor. с 10 (cf. Bernhardyi Eratosth. p. 57 sq.) excerpta esse,

quod censet Delambre hist, astron. I p. 310 ||

2 hora add. br || 4 alpiciano b Vipstano apud Plinium ||

calendas В || 5 diei b die BR (hora add. Fule.) || 9 orispica

BR oroscopa b |[ orologia BR oroloejica b \\ 12 infirmatis R II

13 aequinocciales R || 14 oras В || besem BR bissem b ||

alexandreae В alexandria b Ц 17 deorsum Monac. 1 leuorsnm

BD \\ 18 discensu'Ä descensus * || 19 orrere BD

oviri b |J tyle BD || 20 pyteas BD [] 21 rotonditatis D ||

23 circulus scripsi circulum BD || 25 eratostene D || gnomionica

D \\

202 MARTIANI CAPELLAE

597 tatione discussum. quippe scaphia dicuntur rotunda ex

aere nasa , quae horarum ductus stili in medio fundo siti

proceritate discriminant, qui stilus gnomon appellatur,

cuius umbrae prolixitas aequinoctio centrf> sui aestimatione

dimensa uicies quater complicata circuli duplicis 5

598 modum reddidit. Eratosthenes uero a Syene ad Meroen

per mensores regios Ptolemaei certus de stadiorum nu

mero redditus quotaque portio telluris esset aduertens

multiplicansque pro partium ratione, circulum mensuramque

terrae incunctanter quot milibus stadiorum ambiretur ю

absoluit.

195 G Comperta est terrae breuitate rationabili magnitudo :

locus eiusdem ac positio doceatur. quam in medio imoque

mundi immobilem stare multiplicibus monstratur

assertis [quae] siue ante constitutionem mundi in eodem 15

loco fuerit, ex quo moueri non potuit ac dehinc diuulsis

a confusione primae commixtionis elementis undarum in

mensa et uolubilis latitudo aërisque halitus undiquesecus

circa terrae stationem diffusus artarit mediumque fecerit

quod teres ac uolubilis circumclusit ; siue quod in sphaera 20

cfficitur imum omne quod medium est, dum paribus ab

extimae rotunditatis ambitu lineis quicquid eas sustinet

600 constipatur. imum uero iam uecesse est sui extremitate

consistere, quia inferáis quo decidat non est. omnia

etiam pondera in eam desuper cadunt ut imber, grando, 25

nix, fulgura atque ipse, qui in eius penita praecipitatur,

Oceanus et fluenta latentia, quae fundo uoluuntur in imo.

uides igitur eam, quae undas cunctaque sustentat, artatam

ex omnibus nihil subicere quo secedat. media igitur credenda

est, quia postrema. quod praesertim aequinoctialis зо

2 orarum BD § Ь dupliçis R || 6 redidit R || eratostenea

BR || ab BlR \\ suene В syene b sïène Л || 7 ptolomei

В phtolomei R \\ 9 mensuram Bernhardyus Eratosthenica

p. 59 [] 10 quod BlR II 15 quae deleui || siue scripsi sibi

В (deleta иi uidetur s) et R || constitutione R || 18 alitus BR \\

19 difusus В || artarit В (i in ras.) artaret R || fecerat Br

fecerit bR || 20 quod p quo BR || 24 ex В || 26 fulgora R ||

27 ocèanos BlR II 29 subiacere r II medio bR II

LIBER VI 203

temporis interstitia manifestant: nam pares horarum me

tas tam antemeridialium quam etiam postremarum, et tam

diei quam noctis horologia manifestant. quo documento 601

ciarum est tantundem undiquesecus ab terris abesse cae-

5 lum, quod item duobus circulis edocetur solstitiali et brumali.

nam utique quantum interstitii dies habet, cum

caeli culmina sol elatus inlustrat, tantum spatii longior

nox, quam sol in brumam decidens ¡repraesentat. itemque

quicquid singula signa zodiaci intercapedinis luci con-

иtulerint tantundem <sole e contrario rutilante umbris

noctis ignoscunt, quod utique undiqueuersum probat tan

tundem circuios sideraque distare mediamque esse tellurem.

quod si congrue uidetur assertum, iam partes eius,

quas ipsa permensa sum, perhibebo.

i0 Orbis terrae in quinque zonas siue melius fasceasiS6ö

dico pro rerum diuersitate discernitur , quarum tres in

temperies multa contrariorum nimietate relegauit. nam

duae quae axi utrique confines, algore inmenso et frigo -

ribus occupatae, desertionis causas pruinis ninguentibus

» praebuere , media uero flammis atque anhelis ardoribus

torridata propinquantes animantum amburit accessus,

aliae autem duae uitalis aurae balitu temperatae habitationem

animalibus indulserunt. quae quidem per totius

rotun->ditatem telluris incuruae tam supernum hemis

sphaerium quam inferius ambierunt. nam utique terra 603

duas sibi partes hemicycliorum quadam diuersitate dispescit

id est unam habet supernatem, quam nos habitamus

et ambit Oceanus, et aliam irifernatem. sed haec superior

1 orarum BR || 2 an pomeridianarum scribendum? ||

3 orologia BR |] 8 quam scripsi cum BR || im BSR || 9 zo

diaci b zoziazi BR || intercapedinis b intercapedines BR \\

luci i loci BR H 10 eom. В |f contrarian1 || 14 perabeboÄ

peribebo b peribeo D || 15 fascias D sed cf. script. hisi. Aug.

I p. 246, 12 ed. Berol. || 16 ad diuersitate add. ai necessi

tate J || 17 a post multa add. p \\ religauit Bl ligauit D ||

19 dissertionis D \\ ningentibus D 0 20 anelis BD \\ 22 alitu

BlD || teporibus Heinsius in Burm. Ouidio II p. 234 temporibus

BR || 24 emispherium BR || 26 emicycliorum BR |)

dispescit Grotius despicit BR (dispicit Bl) ||

204 МАВТШП CAPELLAE

ii lililí ш habet a solari ortu, illa incobat a lucis occasu,

604 quem circulum Graeci horizonta perbibent. uerum quia

illae zonae uolubilitatem utriusque partis includunt, decem

utrimque circulo suo faciunt regiones, e quibus;baec, quae

a nobis habitatur, est una atqtie ad aquilonem uersus et 5

septem triones ascendit, altera quae contrario ad meri

diem atque austrum fertur, quam habitare illi aestimantur

C05 qui uocantur àvroÎKoi. similiter ex infernatibus duae.

sed hi qui nobis obuersi antipodes memorantur, qui con

tra illos quos аVтоiKоuc diximus, àvтixSovec appellantur. ю

sed nos cum illis diuersitas temporum uelut quadam contrarietate

discriminat, nam cum aestate torremur, illi

frigore contrahuntur; nam cum hic uer pubescit florentibus

pratis, illic edomita aestas teporibus autumnascit ; hic

bruma, solstitium illic apparet; nobis Arctoa lumina spe- is

606 ctare permissum, illis penitus denegatum. antipodes

autem nostri unum nobiscum tractum perferunt hiemis et

flagrantiam communis aestatis, sed noctem diuersam diesque

contrarios ; scilicet aestate nobis grandes dies prolixaeque

hieme noctes, illis aestate grandes noctes pro- ц

í97Glixique hieme dies nobisque septemtrio conspicabilis

illos lateat sine line. ita etiam his qui àvtoíkoi uocantur,

antipodes sui quattuor anni tempora nouere communia,

ac polum qui est ad austrum, antipodibus suis nobisque

607 penitus ignoratum soli suspiciunt. qui autem in media я

fascea sunt, his cotidie ortus occasusque mutantur, et

supra quos sol est his citius exoritur tardiusque mersatur.

aequinoctiali autem tempore et oriens et occidens simi

liter apparebit neque ulla astra sunt quae illorum obtuti-

1 incoat BR inchoat r II 2 orizontam BR orizontem b Ц

3 partes R II 4 ntriqne R e post quae add. p II 10 ANTIkOYC

BR || ANTIKTONCC В ANTIKON€C R || 11 {ad illis

add. ai ab b || 14 autumnescit R || 15 arcto R || 19 scili

cet scripsi licet BR || nobis от. BlR || 19 prolixasque BR

quod correxi || 20 hyeme от. BlR || illis aestate grandes no

ctes prolixosque (prolixique scripsi) hyeme dies in marg.

add. b от. BR || 22 ante lateat от. illos Bl illis от. Rl II

23 ad antipodes add. q. b || ad suis add. ai nostris b \\ 25 ad

soli add. illi b || suscipiunt R \\

LIBER VI 205

bus denegentur, et quae una ¡llis oriuntur, simul ueniunt

iu occasum. <hi dies cunctos pares suis noctibus intuentur

nec ullas meridiano die metiuntur umbras; eorumque

antipodes dies noctesque sub eadem longitudme patiuntur.

5 cum autem solstitii properantia peragendi per eosdem

transeat et iam brumam itidem sol reuertens similiter pet

illos iter ducat et procul ab his utrimque secedat, dubium

non est quin bis hiemem et secundo patiantur aestatem;

quibus cum ortus solis est, eorum antipodibus appa-

10 ret occasus. uerum illae duae regiones, quas fasceas item 608

dixi, quarum una uicinantis Plaustri algore crustatur, al

tera transaustrini halitus desertione contrahitur, antipodas

proprios non habent sed ipsae sibi inuicem contraria fiunt

habitatione antipodes nullosque ortus siderum absque>

lóplanetis utrimque nouerunt, quae quidem illis non supra

caput eunt sed de medio lateris oriuntur. stellae etiam

lixau caeli sex uidentur mensibus, sex itidem non appa

rent, ortiuusque circulus aequinoctialis illis est, senaque

ex zodiaco signa conspiciunt. denique sex mensibus dies-

» que noctesque patiuntur, ut utrisque poli axisque termini

supra uerticem uideantur. sed haec prior Septentrionis,

altera Canopi stellae inlustrata fulgore cetera non no

uerunt.

Quarum regionum habitus prodidit doctissimus Py- 609

¡5 thagoras, sed ego ipsa peragraui, nequa mihi ignota ui- 198 G

deretur portio superesse telluris. cuius terrae totiüs am

bitus omnis plenusque circuitus, ut Romanorum dimensione

percenseam quicquid stadiorum supputatione memoraui,

est in milibus passuum trecenties et quindecies

so centenis : quo loco non puto transeundam opinationem

Ptolemaei in geographico opere memoratam. idem quippe 610

zodiaci tractum omnemque complexum trecentis sexa-

1 cum ante illis add. г Ц 6 in brumam Grotius || 12 alitus

В Л. frigoris add. b || 14 antipodae BlD || 17 ante uidentur

add. eis p || 18 ortibusque BlR || 19 zoziaco BlR quod deinceps

non notabitur [] 24 habitus BR at ambitus add. b ||

pytagoras BR ][ 26 habitus BR at ambitus add. b \\ 30 cen

tenis b centena BR || 31 ptolomei BR ||

206 MARTIANI CAPELLAE

ginta caeli partibus secat, quas singulas in telluris cen

trum ita aestimat peruenire, ut unius partis latitudo istic

quin gen ton in i stadiorum mensura temía tur, singula uero

stadia centum uiginti quinque passibus explicata, quae

octies millenos passus absoluunt, unde quingenta stadia,

quae sunt partis unius, milia passuum colligunt sexaginta

duo passusque quingentos. uerum illa stadia quingenta

trecenties sexagies complicata faciunt semel milies octingentiesque

centena ; ex quibus milia passuum partitione

praeditta collecta faciunt ducenties uicies quinquies cen- i

tena. hoc de totius terrae globo oportuit intimari.

611 Ceterum eius longitudo ab ortu ad occasum, hoc est

ab ipsius Indiae extremitate usque ad Herculis columnas

Gadibus sacra tas, octies quinquies centena septuaginta

septem milia sunt, sic ut etiam Artemidorus auctor asse- i

ruit. nam Isidorus nonagies octies dicit et decem et octo

milia. uerum Artemidorus dimensioni praedictae adicit

quicquid a Gadibus procurrit: nam per Sphenis frontem

circuitu sacri promunturii ad aliud finale promunturium,

quod Artabrum memoratur , procedere dicit terram in s

612 <nongenta nonaginta unum milia. quae dimensio item

fieri compendiosior potest, si per maria quis uectus excurrat.

nam a Gange fluuio ostioque eius, quo se in

199 G Eoum effundit oceanum, per Indiam Parthyenemque ad

Myriandrum urbem Syriae in Issico sinu positam quin- 1

§ 611 ex Plinio II 242 || § 612 ex Plinio II 243

5 oatiea Böttgerus inlahniiarch. uol.Xlïl p. 012 octoÄÖ ||

quingenta В quinquaginta R \\ 7 quingenta В quinquaginta

R || 8 faciunt semel milies octingenties q; sescenta (sexcentena

R) èx quibus BR faciunt milies octuagies centena ex

quibus b || 9 (collecta praed. part. Rm) || 12 orto Л |j

14 LXXX.LXVin mill. pass. Plinius || 16 esiodorus b ||

et В || 18 sphenis p spinam BR || 19 promuntorii b promontorii

R || promuntorium В Promontorium R || 20 cartabrum

BR cantabrnm b corr. p || 21 nongenta nonaginta milia

et unum mille D DCCCXCI Plinius || 23 hostioque D

24 partyenemque BD || 25 my myrandnm В myrandum D

siriae В II

LIBER VI 207

quagies bis quindecim milia. inde proxima nauigatione

Cyprum insulam, Pataram Lyciae, Rhodum, Ástypalaeam

in Carpathio mari, item in insulam Taenarum Laconicae,

inde Lilybaeum Siciliae et Caralim Sardiniae tricies qua-

5 ter quingenta milia. inde Gadibus quadragies bis quinquagena

milia. quae mensura uniuersa ab eo mari officii

octogies quinquies septuaginta octo milia. potest item 613

aliud terra marique iter duci per Gangem Euphratemque

illinium Сappadociam Phrygiam per Aegeum pelagus et

io Laconicum mare itemque per sinus alios usque Peloponnesum

Leucadem Corcyram , Acroceraunium Brundisium

Romain Alpes et Gal->liam per Pyrenaeos etiam montes

in Oceanum uespertinum, Hispaniae oram traiectumque

per;Gades, et omnis mensura attestante Artemidoro asseris

tionibus meis habet milia octogies sexies octoginta quin

que. habetis longitudinem multiplicitei' memoratam.

Latitudo autem eius a meridiano situ in septentrionis 614

caput plurimum minor est. nam utrimque intemperati

aëris nimietate contrahitur. eo accedit quod a septen-

20 trionis plaga Sarmatarum gens copiosaque barbaries accessum

indagandae dimensionis excludit. attamen quicquid

intrepida permeare quiuit excursio competenter admensum

repertaque latitudo habitabilis terrae paene di-

§ 613 ex Plinio il 244 II § 614 et 615 ex Plinio II 245

2 pateram BD || licye D || rodum BD || aslypaleam В

astipaleam D || 3 carpatio В carpatheo D || insula BD corr.

Koppius I| teuarum В teneclarnm ai tenarium b teneclamm

D || 4 lylibeum BD |] sardiniae uiciens et semel CIII M

pass. Plinius || trecies Í || 5 post inde add. a 6 || Gadis duodeciens

CL M pass. Plinius || 7 octoagies D || LXVIII Pli

nius || potestate В potest iter b || 8 iter duci В item duci 6 ||

gangen 6 || eufratemque BD \\ 9 cappadotiam D ¡| frigiam

BD || egeum BD || 10 peloponessum BD peloponnessum b ||

11 leucadam В leocadam D || acrocerauniam BD || 12 pyreneos

BR || 13 spaniae BR hispaniae 6 ispaniae R \\

15 LXXXIX.XXXXV Plinius || 18 utrique R || intemperanti

aeris BR intemperania aeris b corr. p || 19 contraitnr

В |J accidit br || 22 qniebit Bl || ammensum B1R ||

208 MARTIAN! CAPEL LAE

615 midio minor quam dicta est collegisse longitude nam

colligitur in quinquagies quater centena sexaginta duo

milia, quippe a littore Aethiopici oceani, qua habitabilis

2öö<?primum est, ad Meroen, inde Alexandriam Rhodum Cnidum

Coum Samum Chium Mitylenen Tenedum Sigeumque

promunturium, os PontiCarambim promunturium, os

Maeotidis, ostium Tanais praedicta dimensio comprobatur.

qui quidem cursus si per maria transeatur, in compen-

616 dium ducit milia sescenta septuaginta ocio. hue usquu

compertum progressum Artemidorus asseuerat sed Isidorus

adiecit duodecies quinquaginta usque ad Thylen ulti

mam tendi. quae quidem opinatio mihi uidetur incerta.

nam ipsi tantundem latitudinis inesse dico quantum longitudinis

comprehensum. neque enim cum rotundum telluris

orbem astructio superior ratioque monstrarit, impar

latus globo poterit prouenire.

Sed supra dicti scriptores aequabilem dixere tellu-

—_617 rem. rotunditatis autem ipsius circa extima circumfusus

ambit Oceanus, sicut nauigatus undique comprobatur.

nam a Gadibus per Hispaniae Galliarumque flexum occi

618 dentalis plaga omnis hodieque nauigatur. dum auteni

diuus Augustus classe Germaniam circumiret, septentrio

nalem totum permeauit <4)ceanum. nam primum in

Cimbricum promunturium ueniens magno dehincpermenso

mari ad Scythicam plagam ac rigentes undas usque pene

§ 616 ex Plinio II 246 || § 617 et 618 ex Plinio II 167

2 XLIIII.LXXXX milia Plinius \\ 3 litore R \\ etiopici

BR ethiopici b || 4 rome nidum В rodum cnidum b rodum

gnidum R || 5 chyum В \\ 6 promuntorium b Promon

torium R Ц promuntorium b promonturium R \\ 7 meotidis

hostium BR || 8 qui cursus conpendiis maris breuior fieri

potest LXXXIX milia Plinius || 9 sexcenta R \\ 10 esiodorus

b || 11 duodeciens centena milia quinquaginta Plinius ||

tylen BR || 15 monstraret R \\ 17 aequabilem scripsi habitabilem

BR || 18 circa br cir BR || 20 ispaniae br spaniae

BR || 21 odieque R \\ 24 promuntorium bD || 25 sciticam

В sciaticam D || agrigentes D ||

LIBER VI 209

trauit. de confinio item ab orientis principio et Indico 619

mari pars, quae pergit in Gaspium mare, a Macedonum

elassibus remigata , dum Seleucus et Antiochus regnauissent.

palus uero Maeotica eiusdem sinus habetur Oceani.

l item laeui lateris circumflua memorentur. ab ipsis ita- ¿20

que columnis Herculis , quae in Gaditano sunt litore consecratae,

usque in Arabicum sinum meridianus omnis

permeatur.jDceanus sic ut plurimis asseueratur exemplis.

nam eius maximam partem Magni Alexandri sulcauere 621

0 uictoriae. in eodem Arabico sinu constituto Gaio Caesare

Augusti filio, Hispanarum nauium naufragium et eiectae

fragmentorum reliquiae paruere.> item Hanno dum Pu- 201e

nicum floreret imperium Mauritaniae circuitu ac dehinc

meridiani flexus excursu in Arabiae terminos prolixa ad-

¿modum nauigatione peruenit. Cornelius auctor adfirmat

quendam Eudoxum fugientem regis insidias ex Arabia in

Gaditana peruenisse refugia. Caelius Antipater se hominem

uidisse confirmat, qui negotiationis ardore in Aethiopiam

ex Hispania nauigasset. idem Cornelius post captos

Indos per Germa niam nauigauit.

Ostensum puto ambitum superioris terrae permenso 622

in circulum mari undiquesecus nauigato. nunc ipsius

diuisionem terrae quantum patitur succincta insinuatio

memorabo. circulus omuis superae habitabilisque telluris

6 sic ut plerique testantur in tres partes est distributes : Eu-

§ 619 ex Plinio II 167 et 168 || § 620 et 621 ex Plinio

П 168—170 || § 622 et 623 ex Plinio III 3

4 meotica BD || 6 literae D \\ 8 si D || 10 cesare BD

11 spanarum В ispanarum D || 12 Hanno p annio BR

13 maturianiae R || ac p hac BR || 16 eudoxium R || 18 ethio

piam BR || 19 ispania В spania R isspania г || an posuit pro

post et nauigasse scribendum? || captus B' || M. haec Ptinii

uerba corrupit idem Nepos de septentrionali circuitu tradit

Q. Metello Celeri L. Afrani in consulatu conlegae sed tum

Oalliae proconsuli Indos a rege Sueuorum dono datos, qui

ex India conmerci causa nauigantes tempestatibus essent in

Germaniam abrepti || 22 nauigato scripsi nauigatum BR |J

25 europem R ||

MARTIANUS CAPELLA 14

210 MARTIANI CAPELLAE

ropam, Asiam, Africamque. quarum primam atque ulti-

623 mam Interruptio dispescit Oceani. nam Atlantici pro

fundi ex Gaditano freto uis intersecans profunda telluris

Lybicum Hibero latus abscidit et confestim se in propinqui

maris fluenta diffudit. quippe a Gaditano ostio in in- 5

gressum interioris maris per longitudinem cursus uix

quindecim passuum milia numerantur, latitudo uero, ubi

angustior quinque, ubi diffusa septem, ubi prolixior de

cem milibus explicatur. hinc defluxere per diuersos

sinus subsidentesque campos tot maria tot fragores et и>

624 quantum per diuersa aequora tumescit. undarum uero

illa proruptio interfluentis Oceani laeua Europam facit,

Lybiamque dextra, et montibus utrimque concluditur.

nam ab Europa Calpe, Africa Abyla monte despicitur, qui

utrimque prominentes dici columnae Herculis meruerunt, i*

quod testimonio uetustatis laboris Herculei limes in illis

sit consecratus, si quidem ultra eum progredi consumptae

025 telluris inuia prohibebant. denique etiam hoc de eius

sacrae uirtutis possibilitate persuasum, quod, cum antea

202 G natura terris maria dispararet ac tantum cingi circuitu 20

firmaret Oceani, montium praedictorum effossis <radicibus

diuulsoque confinio camporum deuexis lacunisque terrarum

improuisum pelagus in usum impigrae mortalitatis

admisit permutan« orbis faciem naturaeque discrimina.

626 hoc igitur freto laeuorsum Europa distenditur usque in 25

Tanais fluminis gurgitem, a quo incohans Asia Mi itidem

alueo limitatur. qui quidem Nilus eandem Africamque

disrumpens telluris complexum iutersecat multitudine fluuiorum.

Europam tamen terminari Propontidis faucibus

§ 624 ex Plinio Ш 4

2 dispicit R et corr. in dispescit В (dissicit supra add. b)

athlantici В athalentici R || 5 diffundit В || hostio BR

in В || 10 flagores Bl J[ 13 libiamque В lymbiamque R

14 alpe Bi II Abyla p ab aetna BR || dispicitur ÄiЛ

20 disperar et BlRl || 23 inmortalitatis D || 26 incoans В iñcboans

bD H 28 complexu В || intersecans BlD |¡

LIBER VI 211

dixere quam plurimi, quae Propontis per augusta descen

deiá ad Maeotidem quoque perfertur.

Europae tamen principium incobamentique limen 627

Hispaniae contributum fertili frugum opimaeque prouin-

5 ciae, metallorum aurique fetura minii marmoris gomma-)

rumque muneribus praedicandae. quae quidem, quod

Iberi fluminis interriuata tractu, amnis sui meruit cognomentum.

cuius illa portio, quae Atlantico confiuis oceano

in Gaditani freti litus excurrit, Baetica perhibetur etiam

to ipsa uocabulum proprii fluminis nuncupatione sortita,

quae ab Vrcitano fine, qua citerior meat, Tarraconensis

dicitur a Tarraconensi urbe, quam Scipiones condidere.

nam Poeni fundauere Carthaginem conditas ubicumque

urbes amico sibi nomine praesignantes. sed praedictum 628

is latus a Pyrenaei iugis in aliam prouinciam dissecatur, si

quidem Baeticae a septentrionali confinio Lusitania sodatur,

cui nomen fabula a lusu Liberi patris uel cum eo

bacchantium sociauit. hace quoque cognomini fluuio permeatur,

licet eam Tagus quoque arenis inlustret auratis.

» Olisipone illic oppidum ab Vlixe conditum ferunt, ex cuius 629

nomine promunturium , quod maria terrasque distinguit.

nam ab eius ambitu inchoat mare Gallicum et faciеs

septentrionalis Oceani, Atlanticus uero et occiduus terminatur

Oceanus, qui tum Hispaniae limitatur excursibus.

25 in eius quoque confinio equarum fetura uentis maritanti- 203 в

§ 627 ex Solino p. 115, 19 sq. et 117, 4 ed. Momms. ||

§ 628 ex Plinio III 8 et Solino p. 116, 20 || § 629 ex Solino

p. 116, 14 116, 19 117, 1

1 discendens B1D || 3 incoamentique В inchoamentique

D || lymen D || 4 spaniae BD ispaniae b || 5 factura В faetura

b || minii Vulc. miri BD |I marmoris bD arboris В ||

8 athlantico BR || 9 betica BR || 11 urcitano В rucitano ¿

nrticano R || terraconensi В || 12 terraconensi R || 13 cartaginem

BR || 15 pyrenei BR || 18 bachantium BR || 20 solissipone

BR olisipone b || 21 promuntorium b promonturium

R J 23 septentrionales R ¡| athlanticus В athalenticus R ||

24 spaniae BR ispaniae b |j 25 miritantibus Bl mirantibus R

maritantibus 6Л™ ||

14*

212 MARTIANI CAPELLAE

bus inolescit uolucres proli cursus, ipso spirante Fauonio.

nerum Baetica cunctas ubertate fecunditatis prouincias

630 anteuenit. quae quidem habet iuridicos conuentus duo,

Gaditanum Cordubensem, oppida centum septuaginta

631 quinque babitantium multitudine frequentata. eadem 5

uero longitudinis dimensione distenditur a Castulonis oppidi

fine in Gaditanum oppidum, ducentis quinquaginta

milibus amplior aestimatur; latitudo quoque in ducenta

632 uiginti quattuor milia excurrit. at uniuersa prouincia

habet conuentus septem Carthaginensem Tarraconensem ю

Caesaraugustanum Gluniensem Asturum Lucensem Bracarum,

ciuitates uero praeter insulas atque aliis contributas

ducentas nonaginta quattuor tota complexione dinumerat.

tenditur autem per longi-<tudinem quantum

Agrippa dinumerat milibus quadringentis septuaginta is

quinque, latitudine ducentis uiginti quattuor, cum fines

Carthaginem usque protenderet, quae opinio Agrippae

~"-683 non exiguum admittit errorem. nam Hispania omnis ci

terior a Pyrenaeo in Castulonis finem per sescenta septem

milia longitudinem protrahit, cuius ora paulo amplior ae- 20

stimatur, latitudo autem a Tarracone ad litus Iarsonis

trecentis septem milibus inuenitur , a radicibus Pyrenaei,

ubi utriusque maris propinquitate concluditur. nam paulatim

diffusior adiacet in latitudinis excrementum.

634 Idem igitur Pyrenaeus ex alio latere Galliarum fini- 25

§ 630 ex Plinio III 7 I § 631 ex Plinio HI 17 || § 632 ex

Plinio III 18 et 16 || § 633 ex Plinio III 29

1 et post inolescit add. b || poli Bl || 6 oppido BR eorr. p |

9 CCXXXIV M. p. Ptinius || 10 cartaginiensem b || terraconensem

R || 11 lucrensem BR corr. Vutcanius || 12 alias b || 13 numerum

potius esse earum quae aliis contribuebantur Koppius adnotauit

|| 15 agryppa BR || septuaginta BD ai LX add. b ||

16 latitudinem CCLVII M Plinius || 17 cartaginem D \

18 spina В hispinia b spania D || 19 pyreneo BD quod deinceps

non notabitur || sexcenta b \\ 20 longitudine D || protrait'i?

1 || 21 iarsolis b gersonis D Olarsonis Plinius \\ 24 adicit

BlD I!

LIBER VI 213

bus admouetur, a cuius radicibus quicquid interiacet us

que Rhenum et item inter Oceanum et montes> Gebennam

et Iuram, Gallicis regionibus attributum. Narbonensis

autem prouincia appellatur, quae interno mari allui-

5 tur; haec Bracata antea dicebatur, quae ab Italia iugis

Alpium atque amne Varo discernitur, cuius longitude,

sic ut Agrippa dimensus, trecenta septuaginta milia passunm

, latitudo autem ducenta quadraginta octo. in hac 635

prouincia Rhodanus fluuius ex Alpibus ueniens per Le-

10 mannum lacum meat, et causas fertilitatis importat terrae

germinibus ac fecundis, cuius ora diuersis nominibus ap

pellata, nam Hispaniense unum, alterum Metapinum, tertium,

quo plenior meat, Massilioticum nuncupatur. pro

uincia uiris oppidis frugibus memoranda unoque transis

currenda piaculo, quod illic fas fuerat hostias humani ge

neris immolare.

Sed post Alpium montes, qua facies prominentis 636

naturae ortiui solis inluminatione perfunditur, inchoat ac

descendit Italia longe ante alias omnes laudibus ueterum

20 in urbis Romae gratia praedicanda. cuius principium 637

Ligures tenent, dehinc quae nbertate soli sacrata occupauit

Etruria regio, tam indigetis Aeneae foedere quam rcmediorum

origine atque ipsius Tagetis exaratione cele

brata. Vmbri mox Latiumque atque ostia Tiberina de-

25 hincque ipsa caput gentium Roma armis uiris sacrisque,

quam diu uiguit, caeliferis laudibus conferenda. haec a

mari sedecim passuum milibus disparatur. dehinc litus 638

in Vulscorum nomen sortemque concessit, mox Campania

§ 634 ex Plmio IllI 105, III 31 et 37 Q § 635 ex Plinio

III 33 et Solino p. Ill, 12 || § 636—638 Plinii III 38 ratione

habita sed multis de suo admixtis conscripsit

1 ammouetur В \\ 2 renum D || gaebennam R gebennam

В gehennam b || 3 et Iuram p et duris BR eduris b ||

7 agryppa BR || 12 spaniense В ispaniense b spaniensem /{

ispaniensem r || Metapinum p etapinum BR alpinum br ||

22 indigitia i?> || 24 hostia RR [[ „

■-

214 MARTIANI CAPELLAE

Picentesque ac Lucanum latus Bruttiumque coniungitur.

cuius promunturium in meridiem austrumque respectans

in mare procurrit laeuaque alia interioris sinus fluenta

complectitur, ut si a primis Alpibus dextrum latus et prolixi

montis brachium contempleris, prominentias utrimque 5

componens theatrum quoddam spectare uidearisundarum.

lunata quippe et quodam hemicyclio in promunturium

memoratum circumfertur Italia ; denique ab ipsis Gadibus,

qua se fauces freti interfluentis aperiunt, in Bruttium sinum,

qui est <primus Europae, emissa maria conquie- ю

639 scunt. interior uero tellus, quae in superum mare Boreamque

profertur, Graeciae ora, Sallentinis Pediculis

205 G Apulis Pelignis Istris Liburnis et ceteris populis obscurioribus

habitatur. laeuorsum quoque se flectit et item duobus

promunturiis peltae Amazonicae formam reddit, is

dextro cornu Leucopetram tendens, laeuo Lacinium. unde

cum longa sit ab Alpibus Praetoriae Augustae per urbem

Capuam et Rhegium oppidum absque recuruo fiexu decies

centena et uiginti milia passuum, nusquam uero trecenta

milia latitudo eius excedit. a solo igitur Italico Li- so

burnia Istriaque discretae sunt centenis milibus passuum,

quod ab Epiro et Illyrico quinquaginta , ab Africa intra

ducenta milia, ut Varro commemorat, ab Sardinia centum

uiginti, a Sicilia mille> quingenta, a Corsica minus octo-

640 ginta milia , ab Issa quinquaginta. uerum omnis Italiae й

circuitus tenditur uicies centena quadraginta nouem milia.

eius umbilicus in agro dicitur Reatino. angustior pluri-

§ 639 ex Pljnio III 38, 43, 45 || § 640 ex Solino p. 40, 18

— 19 et 17 et 15—16 p. 41, 3—11

1 ad b |[ bryttiumque В || 2 promuturium В promuntorium

b |[ 5 bracchium Ä || ? emiciclio В emicycilio R ||

promuntorium b Ц 9 bryttium BR ][ 12 gratiae D at) add. d |

salentinia D || 13 apulisque b || 15 promuturiis В promuntoriis

bD || pelthae В || 16 leocopetram BlB || 17 Prae

toriae Augustae Fule, praetoribus augustae BD al praetoriis

augustis b К 18 regium BD || 22 affrica omisso intra D ||

24 quingentis BlR Ц coreyra BlR || 26 uieies quadragies

nouies centena codd. Solini II

LIBER VI 215

к

mum est ad portnm, quem Iíannibalis castra dicunt : nam

uix ibi centum triginta milibus passuum lata est. uerum

Italia etiam Pado flumino memoranda, quem Graecia dixit

Eridanum. hunc amnem mons Vesulus inter montes Al-

5 pium elatior gignit fonte mirabili , qui in Ligurum finibus

Humen creat, ac dehinc fluuius mersus in penita telluris

in parte agri Vibonensis emergit. canis ortu diffusior:

nam solutis Alpiuiu niuibus flagrantia solis aestiui exuberat

ultra gurgitis ripas nullique gloriae nobilium amnium

10 cedens triginta receptis fluminibusAdriaticum mare magna

opimus granditate perfundit. cetera Italiae memoranda 641

nec poetae tacent, ut Scyllaeum oppidum cum Crataeide

flumine, quae Scyllae mater fuit, Charybdisque uoraginem

ac uertiginem tortuosam ; Paestana rosaria , scopulos Siis

renarum. in Campaniae amoenis antiquitus nemora. Phlegraei

dehinc campi, habitatioque Circeia Terracina, prius

insula, nunc continenti iuncta, Rheginique ab Sicilia continenti

separati, atque in compensationem conexae telluris

in insulam relegati, Formiae etiam Laestrygonum habita

se tione famosae. _

Hoc loco possem etiam urbium percurrere condito- 642

res, ut a lano Ianiculum, a Saturno Latium, a Danae Ardeam,

ab Hercule Pompeios, cum boum pompam duceret

Hiberorum. ex cuius laboribus in Liguria campi Lapi-

§ 641 maximam partem ex Solino p. 39, 20 — 40, 7 ||

§ 642 ex Solino p. 34, 7—14 et p. 35, 3 et 5, 9—10 et p. 36,

1—6 et 7—8

2 aut XL aut CCCC codd. Solini centum triginta milibus

BR || 3 memoranda R || 5 gygnit BR || 6 hac В || 7 bibonensis

BR || 8 solitis Bl || nubibus Bl || 12 scyllaeum b

syllaetum В sylleum R || grateide BR || 13 carybdisque В

carypdisque R || 14 pestana bR pertana В || riosaria /?' ||

15 nemora D numera BR nunera b Ц hinc Campaniae amoenissimi

tractus Sabnasius || flegrei BR || 17 continenti iuneta

scripsi ex Solino cogiuncta В coniuncta bR || reginique В

regnique R || 19 furmiae b || lestrygonum R lestrigonum

В || 23 herculae В || Herculanium ad radicem Vesuuii a quo

haud procul add. p post Hercule ||

216 MARTIANI CAPELLAE

darii sunt appellati, quod eodem dimicante saxis ferunt

pluisse caelum. idem etiam Ionio nomen dedit. nam

Ionem Autocli filiam obsidentem uias latrocinaliter interemit.

Iapygas Iapyx Daedali filius condidit, Coram Dardanus,

Agyllinam Pelasgi, Tibur Catillus praefectus classis ь

Euandriae. Parthenope dicta ab Sirenis sepulchro hoc

nomine uocitata, quae nunc Neapolis appellatur. Praeneste

ab Vlixis nepote Praeneste, licet alii uelint Caeculum

conditorem, quem pignus <asserunt fuisse flammarum.

Arpos et Beneuentum Diomedes, Patauium Antenor, 10

Pylii Metapontum condidere. sed nihili mea interest ori

gines urbium perscrutari.

643 Nunc quoniam continentis terrae limes ¡nterfluentis

freti coercitione distinguitur, non alienum est inter fluenta

emergentes terras, quae quod in salo sint insula e uo- ifr

citantur, praesertimque nobiles commonere. neque enim

morosa debet esse percursio. transeo itaque Pityussas

a silua pinea memoratas, quae nuncEbusus appellatur, in

confinio Carthaginis nouae, Baleares etiam duas, Colubrariam,

et qua s Gymnasias Graeci dicunt, uel Caprariam 20

naufragalem. in Galliae quoque ora in Rhodani ostio Metina,

mox quae Blascorum uocatur, et tres Stichades, quarum

haec sunt nomina singularum: Prote, Mese [secun

da]) uel Pomponiana, tertia Hypaea; ceterasque exiguas

641 aduersum Antipolim. in Ligustico autem mari est Cor- 2s

§ 643 ex Plinio III 76—79 || § 644 ex Plinio III 80—83

4 YäPYX dedali BR || 5 agyllam agellan agillinam

coda. Solini || 6 partenope В || 8 praesente BlR ]j ceculum

BR Ц 11 Pylii p fylli В psylli b pheli D \\ morigines

D || 14 coercitätione D || 17 percussio 6 || pytiessas В pytieshas

b pytyesses D |] 18 ebnsias D || 19 cartaginis D \\

20 capraliam BD || 21 rodani BD || hostio В ][ mitina D

midma (d in ras.) В |l 22 uascorum BD euasconum b \\ sticades

D atycades В || 23 Prote Mese ex Plinio Wesselingius

protemes *** .ff temesto prima b prima temistho D prima

Themista p || ad exemplum Plinii secunda deleui et uel addidi

|| 24 pomponiona В \\ tertya В \\ ypea В ypeia Ь

ypera ff ||

LIBER VI 217

sica, quam Graeci Cyrnon appellauere, longa centum

quinquaginta milibus passuum, lata quinquaginta. circumitus

eius omnis distenditur milibus trecentis uiginÜ2ö7ff

quinque. habet ciuitates triginta tres. sita autem citra

5 est Oglasa, intra in sexagesimo Corsicae Planasia, fallax

nauigantium mentiensque propinquitas. Vrgo item et

Capraria, quam Aegilion Graeci dixerunt. item Igilium

Dianium. item Columbaria Veneria. item ultra Tiberina

ostia in Antiano Palmaria Sinonia et in Formiano Pontiae,

loPandataria Prochyta, Äbaeneria Inarime a Graecis dicta,

Pithecusa, et Megaris etiam in Neapolitano. a Surrento

in octauo miliario Capreae. item Lcucothea. iam Afri- 645—

cum mare spectans a Corsica in octauo Sardinia est, in

quo angusto freto sunt paruae insulae, quae Cuniculariae

1sperhibentur, item Pintonis et Fossae. uerum Sardinia a

Sardo filio Herculis appellata habet formam humanae

plantae. denique Sandaliotes est appellata et Ichnusa,

quod utrumque uestigii formam significat. uerum ab

oriente centum octoginta octo milibus patet, ab occidente

»o centum septuaginta quinque, a meridie septuaginta se

ptem, a septemtrione centum uiginti quinque milia. habet

a Gorditano promunturio insulas duas, quae Herculis memorantur,

a Sulcensi Enusin, a Caralitano Ficariam [Ga

§ 645 ex Plinio III 83 (Solino p. 50, 15?) et 85 et 84 (Ga

latam ex Plinio III 92 assumpsit)

2 milia ante circumitus (circnitus b) add. b II 3 ostenditur

Л || 4 sita autem citra est Oglasa (oclisa BR oclifa b)

intra Grotius Stipa autem citra est, O. infra p || 6 argo BR

7 elegion BR egian b || elegium В eligium R egilium b

9 hostia b || antino Rb antina В || 10 pantatoria BR

procyta R procita В proenita 6 || abeneria BR abueneria 6

ab Aenaria Plinius cf. Koppius \\ 11 pitecusa BR pytagussa

i pyteguas b || assurento В surento R || 12 ad octauo add.

atacio b || leocotea BR leucotea b || iam BR in b || 13 cursica

BlR || 14 coniculariae BR || 15 Phintonis et Fossae

Plinius Pythonis fossae coni. Grotius || 17 ignosa BR signosa

b || 22 corditano BR || promunctorio b || 23 ficaria BR

figariam b || Galatamque deleuit Lüdeckius cf. ad § 648 ||

218 MARTIANI CAPELLAE

latamque.] quidam item non longe Balaridas dicunt et

Callode et Heras lutra. contra Paestanum Leucasia est

a Sirene ibi sepulta nominata. contra Veliam Oenotrides.

contra Vibonem Ithacesiae ab Vlixis specula dictae.

646 Hinc Sicilia memoranda, quae a Thucydide Sicania, ь

a multis Trinacria perhibetur. Sicania a Sicano rege,

qui cum Iberica manu in eandem terram ante bella Troiana

peruenit. dehinc Siculus Neptuni filius, a quo nomen

eidem commutatum. nam Trinacria, quod tribus promunturiis

triangula censeatur. quippe unum, quod a ю

208 в Fachyno in Peloponnensum in meridiem uersum spectat,

quadringentis quadraginta milibus a Graecia disparatur.

Pelorias autem occasum Italiamque inspicit, quae freto

<(mille quingentis passibus separa tur; Lilybaeum Africae

fines uidct in centum octoginta milibus. ipsa autem pro- is

munturia inter se terreno itinere disparantur sic : a Peloro

Pachynum milia centum septuaginta sex, inde Lily

baeum ducenta, inde Pelorum centum quadraginta tria.

647 coloniae in Sicilia quinque, urbes sexaginta tres, fluuii

fontesque quam plures ac montis Aetnae miracula nocti- 20

bus totis uomentis incendia. cuius crater stadiis uiginti

patens fauilla Taurominium Catinamque respergit magno

§ 646 ex Plinio III 86 Solino p. 54, 4 sq. Plinio III 86

et 87 || § 647 ex Plinio III 88

1 leberidas BR liberidas b || 2 gallode BR || praestanum

BR || sinum post Paestanum ex Plinio add. Lüdeckius II

leugasia Bl || !3 beliam В belliam R || 4 bibonem BO ]|

itacaesiae BR itacaessiae b || 5 tucydide R tucidide В tucbidide

b \\ 7 hiberica BR || trogana Bl || 9 promuntoriis В

promonturiis R \\ 11 pacyno B1R || peloponnessum b cf.

p. 221, 10 et 17 || 13 a. post quae add. b || freto mille quingentorum

passuum coni. Koppius XV M in longitudinem freto,

in latitudinem autem MD p. Plinius III 86 || 14 lylibeum В

lylybeum D || 15 promunetoria 6 promuntoria D || 17 ad

post Peloro add. b \\ pacynum B*D || CLXXXVI M p. PKnius

|| lylibeum В lilibeum D || 18 CLXX Plinius \\ 20 aethnae

i etne D || 21 crater BD atra b \\ 22 fauillam BW ||

tauromenium b II

LIBER VI 219

strepitu mugiens et inmensos fragores intonans obluctatione

flammarum. in Siculo etiam froto insulas esse non 643

dubium est. Africain uersus Gaulos, Melita a Camarina

in milibus octoginta octo, a Lilybaeo in centum tredecim,

5 Consura Hieronesos Coene Galata Lopadusa> Aethusa,

quam alii Aegusam dixere , et ceterae. sunt aliae citra

Siciliam : ex aduerso Metauri amnis in uicesimo quinto ab

Italia septem Aeoliae, appellatae a nostris Vulcaniae, cum

diuersis nominibus prima dicitur Lipara, secunda Theraio

sia , tertia Strongyle, in qua Aeolus regnasse fertur et e

tlamma in proximo prorumpente uel eius fumo qui uentus

flaturus esset intellexisse, quod hodieque eius loci incolas

certum est praesentire. quarta uero insula est Didyme,

quinta Ericusa, sexta Phoenicusa, ultima Euonymos.

i5 Hic primus Europae sinus Ausonii maris patet nona- 649

ginta sex milibus, quique tres sinus habet. Italiae frons

incipit, quae Magna Graecia appellata est, ubi amnium et

oppidorum copia. ac tunc portus, qui Hannibalis castra

dicuntur, ubi latitudo Italiae uiginti solis milibus ae-

» stimatur.

Dehinc a Lacinio promunturio secundus incipit sinus *Jj®_

Europae magno ambitu flexus etAcroceraunio Epiri terminatur

promunturio, a quo abest octoginta quinque milibus

§ 648 ex Plinio III 92—94 || § 649 ex Plinio Ш 95

§ 650 ex Plinio III 97, 100, 150, 151

3 gaulo BD || meleta В melata D || ac marina a ly-

Iibeo (ita В lilbeo D) in milibus octoginta octo consura (cen

sura b) in centum tredecim BD corr. ex Plinio p || 4 milibus

post tredecim add. b \\ 5 eronesros В herohesros D |

cene b || Galata ex Plinio add. Lüdeekius cf. ad § 645 ||

lampadusa BD \\ astusa lili || 7 uiginti quinque milia ab R |

8 apellatae lili || 9 diuTsis В || terasia В terrasia R |]

10 strongile В || 13 dydime В || 14 erepusa BR || foenicus

R fenicus В phoenicos 6 || donymos BR ][ 15 ausoni

BlR || LXXXVI M p. Plinius ]| 17 appellatur b || 18 locus

BR portus b || annibalis BlRl || 19 quadraginta solis BR

CXXX solis 6 |1 21 promuntorio b promonturio R || 22 terminantur

Bl || 23 promonturio R || LXXV M p. Plinius ||

220 MARTIANI CAPELLAE

oppidum Crotona. ex hinc propter oppida sinusque

quam plures in mare Italia plurimum pergens in Hydruntum

urbem uenit, ubi super um inferumque mare decem

et nouem milibus disparatur, unde in Graeciam breuissimus

transitus. ac dehinc Italia per populos sinus urbes s

fluuios montes barbarosque quam plures ducitur in fines

Illyrici, cuius a flumine Arsia ad Humen Drinium longi

tudo pergit quingenta quinqua milia, a Drinio ad promunturium

Acroceraunium centum septuaginta quinque milia.

ora Illyrici habet insulas ultra mille. 10

651 Tertius autem Europae sinus Acrocerauniis inchoans

montibus Hellesponto terminatur, ac sinus habet decem

et nouem, prouinciasque quam plures. nam ibi sunt

Epirus Acarnania Aetolia Phocis Locris Achaia Messenia

Laconia Argolis Megaris Attice Boetia. item ab alio is

latere alioque mari Phocis et Locris Doris Phthiotis Thessalia

Magnesia Macedonia Thracia Graecia omnis. Epiros

autem incipit Acrocerauniis montibus, in qua primi Chaones,

<a quibus dicta Chaonia. deinde mons Pindus, Dryopesque

Molossique Dodonaei Iouis fano inclyto celebrati. 20

a tergo inter ceteros populos Ponto iunguntur Maesia ac

Maedia. Thraces usque ad Pontum. Rhodopae mox et

§ 651 ex Plinio IIII 1—8

1 oppida В || 2 primum b || foruntum В fodruntum R

3 decennouem В decem et nouem b decen et nouem R

7 yllirici В yllyrici R || farsia r ¡| 8 DXXX M Plinius

drino BR |] promuntorium В promonturium R || 10 hora

BlR || inlyrici BlR || 11 acroceraunis R || 12 elesponto В

ellesponto bR |[ 13 et от. BlR || 14 epyrus acarnia BR [|

etholia В aetholia R || focis BR || locis BlR || agaia В

achaia b acaia Л || 15 laconiaca post lacenia add. BRD (laconiana

b) || beotia Bl sed (cf. p. 221, 16 et 222, 12 et Salm, ad script.

hist. Aug. II p. 222 ed. Hack. || 16 alio quoque b \\ focis BR |

lucris R || dori thiotis BR || tessalia magnaesia BR || 17 tracia

BR || epirus b || 18 acroceraunis R acerauniis В || caones

BlR || 19 caonia BD || triopesque D \\ 20 mollossique В

molosique b inolosique D || dodonei BD dodoneique b |l in

clito D || 21 ponte В sponte b || iugitur D || moesia BD ||

22 media BD || traces BD Ц rodopae В rodope bD ||

LIBER VI 221

Haemi uidetur excelsitas. tunc colonia Buthrotum. Ambracius

sinus faucibus angustis aequor accipiens, in quod

defertur amnis Acheron infernae fabulae errore famosus.

post aliquot gentes etiam Actium colonia cum Apollinis

5 templo, ex quo ipsi quoque deo additum cognomen tum,

ciuitasque Nicopolitana. egressos sinu Ambracio in Io- 210 G

nium excipit diuersitas populorum Aetolique, apud quos

inter ceteras urbes oppidum in confinio maris nomine Calydon

Diomedis Tydeique progeneratione notissimum.

io dehinc> influens sinus Aetoliam ac Peloponnensum diuidit.

mox in Acarnania Aracynthus, in Aetolia Ozolei, apud

quos oppidum Oeanthe, in quo portus Apollinis. tunc

deinde in Pbocidis campis oppidum Cirrha, portus Caleon,

a quo in septem milibus passuum introrsus oppidum Del

is phos sub monte Parnasso, clarum oraculis Apollinis. fons

ibi Castalius. deinde in intimo sinu angulus Boetiae

montem Heliconem iuxta. Peloponnensus paene insula 652

inter duo maria Aegaeum et Ionium angulosos recessus

obducens, in circuitu habens quingenta sexaginta tria

20 milia passuum, et per sinus paene tantundem. angustiae,

unde procedit, Isthmos appellatur. in quinque milibus

passuum diuersa maria utrimque conlidunt ac latera mea

tus arradunt. in medio hoc interuallo, quod Isthmon appellaui,

colonia est Corinthus, sexagenis ab utroque litore

§ 652 ex Plinio IUI 9—12, 23

1 emi В hemi bD ||eoIoniam ft || butrotum BD || ambrachius

В ambrocius D || 2 sirus D || quo p || 3 aceron B1D || 4 aliquod

ВЧi || aceium D || 6 egressos D egressis В egresso ft || ambrachio

b ambrocio D || 7 Aetolique Koppius et oblique BD ||

8 calidon BD || notissimus D || 10 aetholiam R etoliam D ||

peloponnessum bR || 11 acarnia В carnia R || araquintus

В arachintus b aracintus R \\ eotalia В etolia ft aetholia

R H azolei В azoeli R || 12 teante BR || 13 focidis BR II

cirra BR || celeona BR Chalaeon Plinius || delphus R ||

16 de boetiae cf. ad p. 220, 15 || 17 eliconem BR Ц pelopon

nessum bR || 11 egeum BR || 19 quinquaginta R1 || tria от.

R H 20 pene BR Ц 21 hismos BR || 23 bismon BR histmon

b || 24 chorinthus R || littore В ||

222 MARTIANI CAPELLAE

stadiis, a summa arce, quae dicitur Acrocorinthos, utrumque

mare prospectans. ab Isthmo autem Achaiae prouinciae

nomen incipit, quae ante Aegialos uocabatur, pro

pter urbes in litore per ordinem constitutas. ibi quam

plures sinus portus montes urbes et pop ul i. ab ipsius s

Isthmou angustiis Hellas incipit, a nostris Graecia dicta.

663 in ea prima Attice antiquitus Acte uocitata contingit Isthmum

sui parte Megaris dicta, in ora autem portus, cui

nomen Scironia saxa', [uiginti] sex longitudine, latitudine

quinque milibus passuum Myrtoo recedentibus Athenae 10

atque Attica. fontes ibi multi, inter quos Callirhoe praedicatur.

nec Athenis cedunt Boetiae, in quis Epicrene,

Arethusa Hippocrene Aganippe Gargaphie. post oppida

montes populique quam plures.

654 Sequitur Aemonia, cuius a tergo mons Oeta, eaque 15

211 G etiam Thessalia nuncupatur. ibi natus rex nomine Graecus,

a quo Graecia dicta. ibi Hellen, a quo Hellenes appellati.

in Thessalia montes notissimi Olympus Pelius

Ossa, cuius ex aduerso Pindus et Othrys Lapitharum sedes

occasum uerticibus intuentes. nam ortum Pelius uidet. so

hi omnes montes theatrali more curuantur, ante quos septuaginta

quinque urbes sunt memorandae. Thessaliae

§ 653 ex Plinio IllI 23—25 Ц § 654 ex Plinio IllI 28,

30, 32 et Solino p. 69, 17 (sed cf. Mommsenus)

1 estadis IIB estadiss b |{ agrocorinthos R agrocorintos

В acrocorintos b || 2 hismo BR histmo b || acaiae BR ||

egialos В eialos R [| 5 popli BlR || 6 istbmou Grotius hismos

R mos В ismos b || ellas BR || graeciae BlR [] 7 atice

R [] atte BR || hismum BR || 8 sui partem mogatitana in ora

R megatitana sui parte (partem B1) В || 9 XX ex antecedenti

saxa ortum deleui: WIPlinius \\ Ptinii sententiam male contraetam

pessum dedit Martianus |[ latitudine от. В add. Л" || 10 myrto

В myro R myrote mare r l| athaenae В || 11 atticae В ||

12 quibus b \\ 13 aretusa В || ippocrene BR || gargani BR |j

14 populusque BlR || 15 emonia BR \\ 16 tessalia BR |

17 elles BR || ellenes BR || 18 thesalia BR \\ pierius R et

corr. in pelius В ai pierius add. b || 19 otris В otrys R |]

lapidarum В lapitarum 6 laphitarum R || 21 hii i ||

LIBER VI 223

uicina Magnesia, cuius fons est Libellais <poetici haustus

nomine celebratus. longitudo Thessaliae habet milia quadringenta

nonaginta, latitudo ducenta nonaginta septem.

Macedonia postea centum quinquaginta populorum 65&

5 maximis regibus inclita praesertimque Alexandro, qui

Philippe cum natus crederetur, eius mater Olympias dracone

eum conceptum esse memorabat. uictor orbis: nam

easdem peragrationis et uictoriae metas habuit quas Liber

et Hercules. haec tamen Macedonia populos, qui Edonii

10 dicebantur totamque Mygdoniam Pieriam Emathiamque

recepit in nomen. haec in Thracium limitem terminum

ducit. a meridie Epirotis habitatur, a uespera a Dardanis

' et lllyriis, a septentrione Paphlagonia ac Paeonia. inter -

ipsam et Thraciam amnis Strymon pro limite est ab Haemi

is montis uertice defluens. in ea Rhodope, quem> Mycdonium

asserunt montem, et Athos abscissus a continenti

Xerxe uiribus utente Persarum , et Orestidem terram , ab

Orestis et Hermionis filio quam uocitari non dubium est.

ibi Phlegra nunc ciuitas, tunc Gigantum proeliorumque

20 immanium temeritate famosa. quae sola etiam diluuio

§ 655 ex Plinio IUI 33 et Solino p. 73, 20 — p. 74, 6

p. 69, 19 — p. 71, 18

1 magnaesia В || libetris BR || poeteci B1D || austus

В H 2 thesaliae D || quadraginta Bl [| 3 latitudo CCLXXXVII

milium Plinius || 5 inclyta В || 6 a philippo b || оlimpias

BD || draconenm BD || 10 micdoniam В et corr. ex macedoniam

D || ematiamque В emathiamque b emiatiamque Ii ||

11 recepit BD recipit b \\ tractum В tracium bR || 12 me

ridiana epirotis corr. in meridiae ab epirotis B: deinde ante

meridiae add. a et supra scripsit ai meridiana parotis b me

ridie epirotis D || 13 inliriis В ilHriis bD || septemtrione В ¡|

paplagonia В paflagonia bD Pelagonia Solinus cf. Valesius

ad Amm. Mare. XXVII 12, 9 || poenia BD peonia b || 14 tratiam

D traciam В || strimon D \\ aemi Ii emi В || 15 rodope

В || mycdonium R micdonium В Mygdonum Solinus

16 atos Bl || abscisus BR || 17 serxe BR xerxe 6 erse r

orestidam Bl (accusatiuus apud Solinum p. 70, 14 est) || hermioni

B1 || induction quam in В \\ 19 fiegra BR || non de

Phlegra haec apud Sol. dicuntur (p. 71, 17) ||

224 MARTIANI CAPELLAE

mundi asseritur non operta , quod utique praestitit montium

celsitudo.

€56 Sequitur Thracia, cuius incolae barbari haben t appetitum

maximum mortis, et qui a dextera parte Strymonis

degunt Bessi et Denseletae, Mestusque amnis, qui Pan- s

2í2(?gaeum ambit. nam Hebrum Odrysiae niues complent,

qui inter diuersos barbaros fluens etiam Ciconas perluit.

quorum confinio Haemus sex milibus passuum cacumen

extollens uicinia perflatur astrorum. cuius item terga

diuersae gentes tenent, inter quas Getae Sarmatae Scy- ю

thae. dehinc Pontum Sithonia gens habet, quae gloriam

Orphei progeniti uatis perfectione sortita est. nam in

- Sperchio promunturio ille uitam aut sacris inpendit aut

657 fidibus. mox regio Maronea ac Tyrida oppidum , in quo

equi Diomediaci stabulati. circa eum locum Abdera, cui is

constructae Diomedis soror suum nomen asscripsit, quod

oppidum Democriti physici ortu potius decoratum. eandem

Thraciam Polydori sepulchro signatum nec poetae

praetereunt. illic promunturium Ceras Chryseon Byzantio

oppido celebratum, quod a Dyrrhachio septingentis 20

undecim milibus distat. eo enim interstitio a se utraque

maria recesserunt, id est Adria et Propontis. illic Hel-

§ 656 ex Solino p. 74, 22 et p. 75, 20—21 et p. 76, 2—7

§ 657 ex Solino p. 76, 9—14 et 20 et p. 78, 8-11

3 trachia D tracia b |] barbari Koppius bardi BR \\

5 Denseletae Solinus denseleusque BR || mesiusque /i mesius

В messiusque 6 Mestus Solinus || pangium R et fortasse

В1 (pangeum b) || 6 ebrum RR || Odrysarum solum

Solinus || 8 conüni B1 || emus BR || 9 austrorum B1R \\

10 gente sarmatae BR gentes sarmatae b corr. Mommsenus

ex Solino || scytae В \\ 11 dein R || sitonia В || habetÄfl

habitat br || 13 sperthio В ai spartio b spartio R Sperchiuo

Solinus || promnntorio В promunctnrio R || 14 maronea BR ma

roma b mauronia r || tyrda BR || 15 circa eum В circeum R II

locum addidi \\ stabulata B1 || abdira b \\ cui BR cuius b ||

17 fisici В fysici R || 18 traciam BR || polidori В || 19 pro

munturium В promuntorium 6 promunctorium Л |I cryseon

BR cryson 6 || bizantio R || 20 dyrratio BR || 21 distant

В1 || 22 adrias D || ellespontus BR ||

LIBER VI 225

lespontus angustior per stadia septem ab Europa Asian»

diuidit. hic quoque duae ciuitates, quarum una id est 658

Sestos, Europae est, Abydos Asiae. deinde promunturia

contraria : Cherronesi , in quo terminatur Europae sinus

s tertius et Asiae Sigeum, in quo Cynossema dicitur locus

Hecubae sepulchro tumulatus. in confinio insula Tenedos,

a qua usque in Chium difTusior sinus interiacet, cuius

dexterior Antandrus. exiguitas insularum denique nauigantibus

caprae simili indine diuulgatur, ab eaque Ae-

10 gaeum pelagus appellatur. sed in Corcyrae Phalario promunturio

<effigiem nauis scopulus imitatur, in quem Vlixis

nauem uersam fabulosa confinxit antiquitas. iam Creta 659

centum urbibus opulenta in ortum occasumque porrigitur,

cui nomen suum Hesperidis filia Nympharum pulchra conis

cessit, aut Curetum rex Cretes, a quo Creta primo, mox

Curetis nuncupata. deinde propter caeli temperiem Macaronesos

est appellata. hace in longitudinem tenditur

milibus ducentis septuaginta , latitudo quinquaginta milia

non excedit. circuitus omnis quingentis octoginta octo 213 €f

so milibus patet, montibus Idaeo et Dictynnaeo sublimibus.

Euboea uero a Boetiae continenti modico atque ita exi

guo mari interfluente discernitur, ut plerumque ponte

iungatur. duobus promunturiis, ad Atticam uersum

§ 658 ex Solino p. 79, 7—13 et p. 79, 17—80, 2 || § 659 ex

Plinio IIlI 58 et 63 et 64 in.

3 sextus BR sextos i | 4 linea sub contraria in В ||

3 promuntoria b promonturia Я || 4 cerronessi BR || 5 Si

geum Koppius ex Solino aegen BR || cimasema BR corr. p ||

6 haecubae В haecurbe R haecube г - || ad confinio add.

aegei b \\ temedus В tenedos b temedos /i |[ 7 cium Bl ||

Martiani ipsius errorem frustra correxit Salmasius \\ 9 eaquae

BlR || aegeum R egeum В || 10 falario BR || promonturio R

promuntorio b || 12 confixit В || iam scripsi nam BD ||

14 aesperidis BR || nimharum D || pulcra D || 15 praeterea

В creta b praeterea creta D || 16 noncupata D ||

macaronisos Db macaronesso*s В \\ 19 circuitum DLXXXIX

Ptinius || 20 ideo BD \\ dictynneo В dictim nec D || 21 euboia

D || boeciae D cf. ad p. 220, 13 || 22 mari от. В || 23 iugatur

D || promuntoriis bD ||

UARIIANUS CAPELLÂ 15

226 MAKTIANI CAPELEAE

Gerasto, et ad Hellespontum Caphareo> decoratur. huius

latitudo ultra secundum miliarium intra quadragesimum

contrahitur, longitudo uero totius Boetiae ab Attica us

que Thessaliam centum quinquaginta milibus numeratur.

circumferentia uero trecentis sexaginta quinque milibus s

explicata. huius oppidum Chalcida ex aduerso Aulis, et

660 Carystos marmore fluctibus concolore. in Myrtoo autem

mari Cyclades, quarum notiores Delos et Antandros: quae

nomina a circulata ordinatione sortitae. item Sporades,

quarum Naxos Homeri sepulchro memoranda, aliaeqae ю

quam plures per septuaginta longitudinem et per ducenta

latitudinem ducunt. inier Cherronesum et Samothracen

quaedam loca uasta nuncque Barbarica.

66t Quartus uero magnus Europae sinus ab Hellesponto

incipiens Maeotis ostio terminatur. nam artum mare is

inter Europam et Asian« in angustias septem stadiorum

¡nterfluens coartatur. quas angustias Hellespontum dicunt:

Xerxes Persidis rex adgregatis nauibus ponteque constructo

exercitum duxit. uerum haec angustiora quadam interriuatione

per octoginta sex milia distenduntur, ac rur- 20

sum diffunditur mare latissimum, iterumque contrahi

tur ; sed maris illa diffusio Propontis dicitur secundaeque

angustiae Bosporos appellantur, quae quingentis passibus

patet. item hac Darius Xerxis pater copias ponte trans-

§ 660 ex Plinio IllI 65 et 68 et 69 et 74 || § 661 ex Solino

p. 87, 5—9 et Plinio IllI 76

1 Geraesto Plinius || eHespontum BD || caphario I)

Caphereo Plinius || 3 ЪоеоМае В1 || 6 calcida BR |] 7 caristos

В II marmore fluctibus concolore Salmasias ad Sol. p.

177 marmore (marmoreis b marmore et R) fluctibus concolora

В || myrtoo В myrteo bR \\ 9 post sortitae add. s. s b

strofades R strophades b || 10 naxo BlR || omeri BR

11 septingenta ex Plinio Lüdeckius || 12 eronessum BR

eamotracem BR samotraehiam b \\ 14 post uero add. ç Л

ellesponto BR || 15 meotis BR meotidis г || hostio BR

18 serxes BR xerxes b xerses r || 21 contraitur B1 || 22 se

cundae R secundae quo r || 23 bosphoros BR bosphorus b ||

24 patent b \\ serxis BR xerxis b xersis r ||

LIBER VI 227

misit. cuius ab Hellesponto longitude- ducentis triginta

nouem milib.us ¡nuenitur. deinde Scythicus diflusi maris 662

sinus. in quo medio Maeotis ostio iungitur lacus Cimmerius,

Bosporus uocatus. is duobus milibus et quingentis 2í4<r

5 passibus, inter quos Bosporos, id est Cimmerium et Thracium

latus interpatent milia quingenta. circuitus uero

totius Ponti uicies semel quinquaginta milibus, ut Varro

quoque non reticet. qui dicit Europae totius longitudinem

habere sexagies ter triginta septem milia passusque quinio

gentos. Histèr fluuius ortus in Germania de cacumine

montis ad nouem sexaginta amnes absumens etiam Danuuius

uocitatur. dehinc litus Scythicum confertum multi- 663

plici <diuersitate barbarica. nam illic Getae Daci Sarmatae

Amaxobii Trogodytae Alani. Germaniae omnis tractus.

is ab Histro ad Oceanum bis decies centum milium passuum

est, in latitudinem milibus quadringentis usque ad Armeniae

solitudines. nec procul fluuius lacus oppidum, sub

uno cuncta nomine Borysthenes , propter Achillis insulam

eius sepulchro celebratam. introrsus degunt Auchetae,

20 apud quos Hypanis nascitur, et Neuri, apud quos Bory

sthenes. Geloni Agathyrsi Anthropophagi et a tergo eorum

Arimaspi. tunc Ripaei montes et regio caligantibus

§ 662 ex Plinio IIil 76 — 79 in. Ц § 663 ex Plinio IIlI

80—83 et 88

2 ad nouem add. VIII b || scyticus В scitycus R ||

3 meotis BR || eimmerius R || 4 bosphoros idos BR bosphorus

* || uocatur BlR || his BlR || 5 bosphoros BR bosphorosque

b || eimerium BR [ tracium BR |] 6 quinquaginta

R1 f[ 7 uiciens semel centena L M Plinius IUI 77 || 8 quia

BlR || post dicit add. ter b || 9 tredeciens centena XXXVII

M. D Plinius IUI 78 || 10 ister Rb hisister В || 11 sub ad

linea in В \\ assumens b || 12 scyticum BR || confestum

B1 l| 13 dai D || 14 amaesobii BD [] trogodyte В tragodite

D || termania B1 || 15 istro BD \\ 18 borystenes В boristenes

D || insula est b || 19 celebrata est b || auceto В

aneete 6 aut cetae D || 20 spanis BD spais b If Neuri Grotius

neutri BD \\ borystenes В boristenes D || 21 agatyr-

8i BD II antropophagi В (erat antropopbagia) antropofagi

D II 22 Ripaei Plinius riphei BD Ц

15*

228 MARTIANI CAPELLAE

664 tenebris iuumbrata. post eosdem montes trans Aquilonem

Hyperborei, apud quos mundi axis continua motione

torquetur, gens moribus prolixitate uitae, deorum cultu,

aëris clementia, semenstri die, fine etiam babitationis humanae>

praedicanda. uerum Sarmatiae Scythiae Tauri- s

cae tractus in longitudine habet milia nongenta octoginta,

latitudine septingenta decem, iam nihil in Europa aestimo

memorandum. [quoniam et Hyperboreos sibi Asia uindicauit.]

665 Si autem laeuorsum post Riphaeos montes redeas per io

Oceani septentrionalis tractus, te denuo per Germaniae

Galliarumque et Hiberos populos in Gaditanum ostium

reuocabis. Arimphaei quippe iam in Asia constituti parilem

Hyperboreis uitam degunt cunctis gentibus uenerandi,

ut ad eos uelut ad quoddam asylum confugiant metuentes. is

215G ultra hos Cimmerii et Amazones ad Caspium mare, quod

in confinio ortus aestiui Scythicum perrumpit Oceanum.

666 post prolixa terrarum et Hyrcania repperitur. ceterum

in Atlanticum litus Oceani remeantes per Aquitaniam extremam

extremaque Europae in Brittanniam reuertuntur. 20

quae insula iacet inter septentrionem et occasum longa

milibus octingentis, lata trecentis. circuitus tricies octies

§ 664 ex Plinio Ш1 89 et 91 || § 665 ex Plinio IUI 94

et Solino p. 101, 4—15 fl § 666 ex Plinio IUI 102—104 et

Solino p. 121, 8—11

2 yperborei В iperborei D || motione bD ratione В ||

4 semestri B¡D || die b de В dei D || finem Í || 5 sarmaciae

R || seytiae Bl || taurice R || 6 longitudinem Bl || post

octoginta add. VIII b || 7 latitudo DCCXVII Ptinius Ul1

91 || 8 yperboreus b yperboreos BR || asiam b \\ glossam

deleui ab interpolatore male docto additam || 10 ripheos bR tripheos

В fontes В1 || 12 hostium BR || 13 arinfei BR arimfei

b arnifei г || 14 yperboreis BR || 15 quondam BR quod

dam b quodam r [| confugiunt B1 || 16 cimmeri RB cimerii

r || quia BR quod br || 17 aestiui Salmasius est ibi BR ||

seyticum BR || 18 yrcania BR || 19 athlanticum BR \\ sub

extremam linea ducta in В || 20 britaniam В brittaniam b

bryttaniam R || 22 eircuitu patere XXXXV1II . LXXV M Pytheas

et Isidorus tradunt Plinius II trecies R II

LIBER VI 229

et uiginti quinque milia lenet. in uicino eius silua Calidonia

insulaeque quam plures, inter quas Orcades quadraginta

paene iunctae. item Electrides, in quibus electrum

gignitur. sed ultima omnium Tyle, in qua solstitiali tem-

5 pore continuus dies, brumalique nox perennis exigitur.

ultra quam nauigatione unius diei mare concretum est.

sed infra confinis est Galliae Hispaniaeque , quibus nisi

Oceani Atlantici prohiberet inruptio Africa misceretur.

nam Velonensis Baeticae ciuitas triginta tribus milibus a

10 Tingi oppido disparatur, quae colonia est Mauretaniae

Caesariensis. huius auctor oppidi Antaeus dicitur.

Africa uero ac Libya dicta ab Afro Libe , Herculis 667

filio, in confinio est Elissos colonia , in qua regia Antaei

luctamenque cum Hercule celebratur, et Hesperidum horti.

is illic aestuarium flexuosum, quem draconem uigilem rumor

uetustatis allusit. nec longe mons Atlas de gremio cacu

men proferens arenarum. hunc incolae Adirim uocant.

is usque in confinia lunaris circuli euectus ultra nubium

potestatem. qui ab occasus parte <litora prospectat

го Oceani, nemorosus, fontibus scatens sed rupibus infecundus.

qua uero Africam spectat, opimus omnis. arbores

praeterea gignit cupressi similes, odore tamen graues,

quae lanam obducunt instar serici pretiosam. per diem

silet, nocte et ignibus micat et tibiis fistula cymbalis tym-

25 panisque percrepat Satyris Aegipanisque bachantibus.

§ 667 ex Solino p. 121, 13—122, 6 et p. 122, 20 — 123,

16 et p. 124, 11

1 sylua В |[ calydonia R || 3 poene Я fl 6 unus Bl ||

7 ispaniaeque В spaniaeque R hispaniaeque r [] 8 athlantici

BR || africae BR corr. p |[ 9 beticae BR || ciuitatis

Bl || 10 mauritaniae R || 11 anteus BR |[ 12 lybia BR ||

libe Rb liber aut libet В (ab Afro Libyis Herculis filio Solinus)

|| 13 lisos В lissos b || antei BR \\ 14 esperidum BR |[

orti BR ortus b || 16 athlans BR athlas b Ц 17 addirim b

adiri BR (cf. Mommseni proleg. Solini p. IX) || 18 his BlR fl

confinio r || 19 littora D II 20 scantens D || 21 oma В

omaes b || 22 cupresse Dl \\ 24 solet Bl || 25 satiris D \\

230 MARTIANI CAPELLAE

21JÍ? ultra ipsum ad occasum litus per quadringenta nonaginta

sex milia saltus feris Lybicis occupati. nec plurimum di

stant septem montes, qui parilitate cacuminis fratres sunt

appellati, sed elefantorum pleni, ac sunt ultra prouinciam

Tingitanam, cuius longitudo centum septuaginta milium 5

est. item Siga oppidum e regione Malacam urbem Hispaniae

contemplatur. in litore quoque Cartenna maiusque

oppidum> Caesarea, item Icosium aeque coloniam. item

Rusgoniae etRusucurus, Saldae etiam ceteraeque ciuitates

atque Igilgili Tubusubtus. flumen uero Ampsaga abest и

669 a Caesarea trecentis uiginti duobus milibus. utriusque

Mauritaniae longitudo decies triginta octo milia, latitudo

quadringenta sexaginta septem. ab Ampsaga Numidia

est nomine Masinissae celebrata. Numidae Nomades dicti.

cuius in mediterraneis colonia Cirta , interius Sicca atque i5

Bulla regia. in ora uero litoris Hippo regius ac Tabraca.

interius Zeugitana regio, quae proprie uocatur Africa,

habet baec tria promunturia : Apollinis aduersum Sardiniam,

Mercurii respectans Siciliam, quae in altum procurrentia

duos efficiunt sinus, Hipponensem proximum ab 20

§ 668 ex Solino p. 124, 1—3 et 20—21 et Plinio V 17 et

19—21 II § 669 ex Plinio V 21 extr. —24

1 nonaginta (nonoginta ante corr.) sex В LXXVI bD ||

2 libicis BR || 3 a parilitate Vulc. parilitate b paritate

BD || 5 tingitaniam Ii || 6 malacam b alacam В malacram

D || ispaniae Bl || 7 cartenna Plinius У 20 in. et titulus Henzeni

5334 carmenna В carnenna b carnennia D || 9 rusogoniae

bR [f rusuccurus BR rusucurms b || Salde Plinius aldae

BR || etiae R et, ut uidetur corr. in etiam, В |[ 10 Igilgili

Plinius igibgi В igilgi R ]| Tubusuptus Plinius et Itin. Anton.

p. 32 et 39 W. tubusubtu BR || et Rusarus add. p ante flumen

от. BRD ][ ambaga BR || 12 mauretaneae Bl \\ ad octo

add. VII b ]] 13 quadrangenta R || isaga В saga bR ||

14 Masinissae add. Grotius || 15 circa bR || 16 regio b || ippos

BR ippus b || tabracca В || 18 promuntoria b promonturia

R || pro Appollinis coni. Candidum Grotius sed Martianum

ipsum errasse agnouit Koppius \\ 20 Hipponensem proxi

mum ex Plinio addidit Koppius |[

LIBER VI 231

Hippone Diarryto. deinde promunturium Apollinis et in

alio sinu Vtica Catonis morte memoranda, flumen Bagrada

ac propinqua Carthago inclita pridem armis, nunc felici

tate reuerenda. demum Maxula Carpi Messua Clypeaque

5 in promunturio Mercurii. item Curubis Neapolis.

Mox alia distinctio : Libyphoenices uocantur qui By- 670

zacium incolunt. quae regio ducentis quinquaginta milibus

passuum circuitur. cuius satio centesimo messis in

cremento feneratur. hic oppida Pupput Adrumetus Leptis

io Ruspae Tapsus Tenae Aues Macomades Tacape Sabrata

contingens Syrtim minorem, ad quam Numidiae et Afri- 217 ff

cae ab Ampsaga longitudo sunt milia quingenta octoginta,

latitudo ducenta.

Tertius sinus diuiditur in geminos duarum Syrtium 671—.

is recessus uadoso ac reciproco mari. sed minor Syrtis a

Carthagine abest trecentis milibus. ad maiorem uero per

deserta pergitur, quae serpentibus diuersis ac feris habitantur.

post haec Garamantes. super hos fuere Psylli.

in deflexu ciuitas Oeensis et Leptis magna. inde Syrtis

го maior circuitu sexcentorum uiginti quinque milium. tunc 672

Cyrenaica regio. eadem est Pentapolitana Ammonis ora

culo memorata , quod a Cyrenis abest quadringenta milia

passuum. urbes maximae ibi quinque : Berenice Arsinoe

Ptolemaida Apollonia ipsaque Cyrene. Berenice autem

§ 670 ex Plinio V 24 et 25 || § 671 ex Plinio V 26 et 27

§ 672 ex Plinio V 31—33 et 39—40

1 ippone diarryto BR || promuntorium b promonturium

r || 2 bagrada В barcada b bagadra R || 3 inclyta

Л || 5 promuntorio b promonturio R || 4 Misua Plinius II

5 curubis BR curiu b || 6 lybiphoenices В lybiephoenices bR ||

byzacium R bizatium В byzancium r || 8 ratio BlR || mes

ses BlR || 9 puput В deest hodie apud Ptinium || adrometus

BR || 10 ne В tene b tenae R || abes bR abies В \\ macosmades

b || 12 ansaga BR || ad octoginta add. ai XC b ||

16 ad milibus add. passuum b || 18 Psylli Plinius spylli BR

ephylli b || 19 oeeusis Л* (in quo rursum in ocensis correctum)

ocensis В || sertis В syrtis b sirtis R || 20 circuitu ita D

circuit BR circuitus p \\ sescentorum Bl \\ 21 cirenaica В ]|

24 ptolomaida В || uerenice i/' ||

232 MARTIANI CAPELLAE

in extremo Syrtis cornu, ubi Hesperidum horti, fluuius

Lethon, lucus sacer, abest a Lepti trecentis <septuaginta

quinque milibus. ab ea Arsinoe quadraginta tribus milibus

et deinceps Ptolemais uiginti duobus, proculque Catabathmon

et Marmarides et in ora Syrtis Nasamones. s

deinde Mareotis Paraetonium. inde Apis Aegypti locus,

a quo Paraetonium in sexaginta duobus milibus. inde

Alexandrea ducentis milibus. totius autem Africae a mari

Atlantico cum inferiore Aegypto tricies quadraginta milia,

ab Oceano ad Carthaginem magnam undecies milies. ab 1»

ea ad Canopum Nili proximum ostium sedecies milies

octoginta octo milia.

673 Interior autem Africa ad meridiem uersus interuenientibus

desertis habet Leucaethiopes Nigritas et ceteros

monstruosae nouitatis, post quos solitudines fugiendae ib

ad orientem uersus. fluuius Niger eius cuius Nilus est

prorsus naturae. inter solitudines degunf> Atlantes, qui

218 G neque ulla inter se nomina habent et Soli inprecantur,

quod eos cum messibus semper amburat. hi numquam

674 somniare uidentur. Trogodytae in specubus manent ue- 20

scunturque serpentibus striduntque potius quam locuntur.

Garamantes uulgo feminis sine matrimonio sociantur.

Augilae inferos colunt. Campasantes nudi et inbelles

§ 673 ex Plinio V 43—45 || § 674 ex Plinio V 45 et 46

1 esperidum BR || 2 leton BR lecon 0 || 3 arasinoe D ||

milibus от. D || 4 ptolomais В Íi || catabatmon В cathabahtmon

D || 6 mareotis В maraeotis b maroetis D || paretonium

D maretonium В || in В || 8 ducenta milia totius

b || 9 athlantico Db athlantoco В deinde circuitus i longitudo

add. b || tricies in D legi falso negat Koppius || 10 cartaginem2)

U adorn. B1 || 11 hostium BD || XVI . XXVIII M p.

Plinius V 40 extr. || 14 leucoetiopes В leueoethiopes 6 leucathiopes

D || nigratis B1 \\ 16 locum rede distinxit Lüdeckius

|| 17 aclantes R aclactes В1 || 19 hi о || 20 trogoditae

b trogloditae В troglodytae R || 21 stridunt neque

Bl || loquuntur b || 23 Augylae Plinius autgilae BR autgulae

г || Gamphasantes Plinius ||

LIBER VI 233

externis numquam miscentur. Blemmyae sine capite sunt

atque os et oculos in pectore gerunt. Satyri hominum

nihil habent nisi faciem. Aegipanes quales pinguntur

existant. Himantopodes debilitate pedum serpunt potius

5 quam incedunt. Pharusi comites Herculis fuere. post

hos finis est Africae.

Aegyptus dehinc, hoc est Asiae caput. quae una ab 675

ostio Canopi ad ostium Ponti habet uicies sexies centena

triginta octo milia passuum, ab ore autem Ponti ad os

io Maeotis sedecies centena septuaginta quinque milia pas

suum. uerum Aegyptus introrsum ad meridiem tendit,

donec a tergo Aethiopes obuersentur, cuius inferiorem

situm Nilus dextra laeuaque diuisus amplectitur, ut Aegyptum

Nili possis insulam uocitare. nam ab ambitu cir-

35 cumfluentis amnis etiam Delta litterae figuram creditur

detinere. sed a principio fissurae ipsius fluuialis ad Canopicum

ostium milia centum quadraginta sex. summa 676,

autem eius pars contermina Aethiopiae multas oppidorum

praefecturas habet, quas nomos uocant, inter quas Mene-

20 laitem Alexandriae regionem , item Libyae Mareotin.

Heracleopolis autem insula Nili est, in qua oppida Her

culis, Arsinoita et Memphita, quae ad summum Delta perueniunt.

Nilus autem ipse incertis ortus fontibus credi

tur, cum Iuba rex eum a monte inferioris Mauritaniae de

25 lacu Nilide oriri significet, quod animalibus isdem et argumentis

feturae parilis approbatur. in omni autem Delta

§ 675 ex Plinio V 47 et 48 || § 676 ex Plinio V 48 extr.

.51 et 59 et 62—63

1 esterais B1R1 || blemmye bR Dlemmys В || sinea Bl ||

3 egipanes ÉR \\ 4 exsistunt В || Himantopodes Plinius iamantopodesi?

imantipodes b imantopedes R \\ 5 farusi BR II

hercules BlR || 7 egyptus В || 8 hostio BR || hostium BR [|

XXVI . XXXIX M p. Plinius || 9 hore R || 10 meotis BR \\

XV. XLV M p. Plinius || 12 ethiopes BR \\ 15 deltae BR ||

18 ethiopiae BR || 19 nom В1 || menalaitem b || 20 lybiae

BR || mareotis 6 || 22 arsenoita b \\ qui B1R || 24 mante

B' I mauretaniae Bl I| de В II

234 MARTIANI CAPELLAE

Nili oppida ducenta quinquaginta fuisse Artemidorus adtestatur.

in litore tamen Aegyptii maris praestantior ur-

-219 G biunfAlexandrea constituta, ab Alexandro Magno condita,

a Canopico ostio in duodecim milibus passuum iuxta lacum

Mareoticum, qui complures insulas habet tra-<iectusque 5

quadringentos , cuius tam longitudo quam etiam latitudo

677 centena quinquagena milia passuum tenent. unde ultra

Pelusiacum ostium Arabia est ad Rubrum pertinens mare,

quod Erythraeum ab Erythra rege Persei et Andromedae

filio uocitatum, a colore etiam dictum Rubrum, nam fons ю

est in litore, quem cum greges biberint in rubrum colorem

incipiunt mutare lanas, huius maris oppidum Arsinoe.

678 Verum Arabia tenditur usque odoriferam ac diuitem

terram sed iuxta est Syria multis distincta nominibus. 15

nam et Palaestina est quae contingit Arabiam, et Iudaea

et Phoenicia et quantum interior habetur Damascene, in

meridiem uergens Babylonia et eadem Mesopotamia inter

Euphraten et Tigrim, qua transit Taurum montem Sophene,

citra uero cam Commagene> et ultra Armenia et 20

Assyria ante dicta. et ubi Cilicia et Arabia quadringenta

§ 677 ex Solino p. 165, 10—18 || § 678 ex Solino p. 165,

18—19 et Plinio V 66 et 67

2 egyptii £ I 3 alexandria R \\ 4 cenobico BR canobico

b |[ iusta В || 5 traiectusque quadringentos[ insulas

quoque pluris amplexus XXX M p. traiectu CL ambitu Plinius

|| 8 ababia D et corr. in arabia (sed r rursus deleta) В 1

arabia add. b || 9 erytreum BD || erytra В erytro D || perseg

Bl || andromaede В andromede D \\ 11 littore D ||

12 inquipiunt Bl || 14 ad add. b ante odoriferam || 15 siria

D II destincta Bl || 16 palestina BD || qua Ptinius || congit

В cingit b || iudea BD iudeam b \\ 17 phoeniciam b feni

cia D ][ 18 babyloniam b babilonia D || et ex Plinio Lüdeckius

ex BD \\ mesophotamia b || 19 eufraten D || tygrin

D || sophone BD || 20 eam BD etiam p || magene Bl |]

et ultra armenia et asyria (asiria RD) ante (antea BlRD)

dicta et ubi Cilicia et Arabia BRD et ultra Armaeniam Adiabene

Assyria an dcâ et ubi Ciliciam attingit Antiochia. L5-

gitudo ei' inter Cilicia & Arabia p || 21 cicilia Bl |]

LIBER VI 235

milia passuum, latitude) autem a Seleucia ad oppidum Euphratis

Zeugma centum septuaginta quinque milia. Ostra- 679

cine Arabia finitur: a Pelusio sexaginta sex milibus pas

suum. Apollonia Palaestinae per centum octoginta octo

5 milia passuum procedens, supra Idumaeam et Samariam

ludaea longe lateque funditur. pars eius Syriae iniuncta

Galilaea uocatur, a ceteris eius partibus Iordane amne

discreta, qui fluuius oritur de fonte Paniade. secunda

elatio Iudaeae ab Hierosolymis, in quo latere est fons

io Callirrhoe. ab occidente Esseni, qui sine concubitu et

cunctis cupiditatibus uiuunt. hinc aliquanto interius Ma

sada castellum, in quo Iudaeae finis est. iungitur Decapolis

dicta a numero ciuitatum. redeuntibus ad oram 680

Phoeniciae colonia Ptolemais. a tergo Libanus et Anti- 22o в

is libanus montes , interiacentibus campis Bargilus item

mons sedet. item Syria desinente inter oppida Phoeni

ciae Antiochia, quae Oronte amne diuiditur. super eam

mons nomine Casius, cuius all iludo quarta uigilia solem

per tenebras uidet. in Syria fluuius Euphrates nascitur 681 —

20 a monte qui uocatur Capotes. ibi quoque Marsyas alius

amnis. inter Syriam et Parthiam oppidum Palmyra moxque

Euphrates fluuius, cuius decem dierum nauigatione

in ipsam Seleuciam Parthorum urbem maximam peruenitur.

sed scissus Euphrates laeuorsum in Mesopotamiam

§ 679 ex Plinio V 68 — 74 in. || § 680 ex Plinio V 74

—80 in. || § 681 ex Plinio V 83 et 88 et 89—90

1 eufratis BR || 2 zeuma BR || ostraciae b || 3 CLXXXVIIII

mil. p. Plinius V 69 || 5 ibymeam R ydime В ydimem b ||

samariam b samarin BR samaria in r (et ante corr. b) || 6 incuncta

Rl || 7 galilea BR \[ 8 paneade bR || secunda latio

В secundum latus i || 9 iudeae BR || hierosolimis В ||

10 callirroe BR || occidente b occidenti В occidentis R \\

essenii Bl || sene В || 12 iudeae BR Ц decaprailis ut uidetur

B' || 14 foeniciae BR || 15 et post montes deleta in BR ||

bargylus BR || 16 sedit Bl || siria В || poeniae Bl \\ 17 antiocia

В1 || 18 Casius Plinius V 80 cassius BU || 19 eufrates

R || 20 marsias В || 21 partiam bR partium В || palmira

BR || 22" eufrates R II 23 seleutiam R II 24 eufrates R ||

236 MARTIANI CAPELLAE

uadit et Tigridi infunditur, dextro autem meatu Babylo-

682 niam petit, quae Chaldaeae caput est. sed redeundum

ad oram Syriae. cui confiais est Cilicia , in qua oppidum

Veneris et Cypros insula et fluuius Paradisus. Cilicia e

Pamphylia sociatur, cuius ultima Phaselis. dehincque 5

Lycaonia in Asiaticam iuris dictionem uersa , quae ab illa

parte qua Galatiae contermina est babet ciuitates quattuor-

683 decim. uerum Pamphyliae iuncta Lycia, a qua incipit

mons Taurus paene mediatenus orbis conscius, quem peragraret,

nisi maria restitissent. quae aliquando flexuo- ю

sus euadit et in Ripaeorum montium iuga sub nominum

diuersitate protenditur. nam inter cetera nomina idem

Niphates est Caucasus et Sarpedon. Portarum etiam no

mine censetur et alibi Armeniae, alibi Caspiae. et idem

Hyrcanius Coraxicus Scythicus Ceraunius appellatur. in is

684 Lycia alius mons Chimaera <noctibus flagrans. haec habuit

oppida septuaginta. nunc triginta sex sunt. Telmesus

oppidum dicitur, quo finitur. hinc Asiaticum siue Carpathium

mare, et quae proprie uocatur Asia, cui ab oriente

Phrygia et Lycaonia, a septemtrione Paphlagonia est. 20

buius longitudo quadringenta septuaginta milia passuum,

685 latitudo trecenta. Armenia altera ab oriente, a septen-

§ 682 ex Plinio V 91—96 Ц § 683 ex Plinio V 97 et 98

et 100 in. [] § 684 ex Plinio V 100—102 || § 685 ex Plinio

V 102—103 in. et Solino p. 185, 6—14

1 babiloniam В || 2 caldeae BR || 3 horam BR || cilia

i?1 || post qua add. 4-i | 4 cipros В eiprus b || et fluuius b

fluuius BR || paradysus bR || 5 pampilia br pamphilia BR \\

6 licaonia BR || ditionem b dictione R || 7 quae galaciae

R || 8 pamphiliae BR \\ liciae В licia R cilicia r \\ a qua

bR qua В || 9 conscius BR constitutus r || 10 quae BR

qui p || 11 Kipaeorum Ptinius ripheorum BR || 13 nifates

est R nifatest В nimfates est b || syrpedon b || 15 myreanus

BR || coranxicus В coraxicus 6 coraxinus R || scyticus

В syticus R || Ceraunius Plinius ceraunias BR [] 16 cimera

BR chimera b || 18 carpatium BD || 19 cui ab b quae ab

В ab D II 20 frigia BD || licaonia BD || paflagonia BD ||

22 latitudinem CCCXX M Plinius V 102 \\ alteri corr. in al

tera В ui alterior add. b ulterior D |]

LIBER VI 237

Irione Pontica. in proximo Caria est, mox Ionia et ultra 221 G

Aeolis sequitur.

In Phrygia Celaene antea , in Apamiam commutata.

illic Marsyas et natus et occidit et fluuio nomen dedit et

5 cum Apolline decertauit. denique pars eius Aulocrene

uocitatur, unde Maeander amnis exoritur. Phrygia Troadi 686

imminet. ab aquilone Galatia est, a meridie Lycaoniae et

Pisidiae Mygdoniae confinis est, ab oriente Lyciae, a

septemtrione Moesiae, Cariae. dehinc Tmolus croco flo-

10 rens amnisque Pacto->lus. hinc loniae Miletos caput.

ibi etiam Colophon oraculo Clarii Apollinis celebrata.

Maeoniae principium Sipylus Smyrna etiam Homero notissima,

quam circumfluit Meles ñuuius. nam Smyrnaeos

campos Hermus intersecat, qui ortus Dorylao Phrygiam

is Cariamque dispescit. iuxta Ilium sepulchrum Memnonis

iacet; supra Troadem in mediterraneo Teutrania est,

quae regio Moesorum fuit, ciuitas uero Teutrana Cayco

flumine alluitur. ibi inter omnes Asiae ciuitates Pergamum

clarius. nam Bithynia initium Ponti est et ab ortu 687

2о Thraciae aduersa a Sagari flumine primos fines habet.

§ 686 ex Solino p. 185, 17 — 186, 3 et p. 186, 13 et 15 et 18

et 20 — 187, 5 et p. 187, 18 et p. 188, 3— 6 et Plinio V 126 0

§ 687 ex Solino p. 190, 3—5 'habet' et Plinio VI 4 et Solino

p. 190, 5 'ante' —12

1 proxima В1 || iania corr. in ionia В ai alania add. b

alania D \\ 2 eolis BD eoles b Ц sequitur. in Phrygia

scripsi redit (redi В1) in frigiam BD media Doride in

Phrygia p || celene В caelene D || apaniam D || 4 marsias

BD || 6 meander BD || frigia troadi В frigia autem

troiadi b frigia a troia D || 7 Lycaoniae Grotius ex Solino lycaonia

В licaonia D || 8 pisidie D || migdonia D micdoniae

В et micdoniae b || liciae D |I 9 VII trione D || Moe

siae Solinus p. 186, 1 mysiae BD || carie D caryae В ||

-4- molus d molus BD || 10 hinc ioniae b hioniae В hinc

meonie r hionie R || 11 clari B1R || 12 meoniae BR || omero

BR Л 13 melis b || smyrneos BR II 14 ermus BR || frigiam

BR || 15 dispicit R dispexit b |] 16 uero teutrana R ||

17 caito b cato BR \\ 19 bitinia В bithinia b britinia R

brithinia r || 20 traciae BR || habitatores post primos add. p

fines ego ex Solino p. 190, 5 addidi ||

238 MARTIANI CAPELLAE

qui fluuius alii fluuio Gallo miscetur, a quo Galli dicuntur

ministri matris deum. haec etBebrycia etMycdonia dicta

est, a Bithyno rege Bithynia. in ea ciuitas Prusias, quam

Hylas inundat lacus, quo puer eiusdem nominis dicitur

interceptus. ibi Libyssa locus Nicomediae proximus. in s

688 eo sepulchrum Hannibalis memoratur. dehinc Ponti ora

post fauces Bosphori et amnem Rhesum Sagarimque sinus

Mariandyni, in quo Heraclea ciuitas, portusAcone, ubi

herba ueneni aconitum procreatur, specus Acherusius,

689 qui mergitur in profunda telluris. inde Paphlagonia, ubi io

a tergo Galatia est. sed hic Enetosa etiam ciuitas, a cuius

ciuibus in Italia ortos Venetos asserunt. ibi promunturium

Carambis, quod a Ponti ostio abest milibus passuum

222 G ducentis uiginti, quantum a Cimmerio. ibi etiam inons

Cytorus et ciuitas Eupatoria, quam Mithridates fecerat, is.

sed eo uicto Pompeiopolis appellata.

690 Cappadocia autem introuersus recedit. quae laeuorsum

ambas Armenias Commagenemque transcurrit, dextrorsum

plurimos Asiae populos ambiens. ad iuga Tauri

succrescit in ortu. praeterit Lycaoniam Pisidiam Ciliciam 20

super tractum Syriae means, Antiochiae partem in Scythiam

pertendens. ab Armenia maiore diuiditur Eupbrate

fluuio, quae Armenia inchoata montibus Panedriis. in Cap-

§ 688 ex Solino p. 191, 1-9 || § 689 ex Solino p. 191,

10 — 15 et Plinio VI 6 — 7 (uel Solino p. 191, 16 — 18) ||

§ 690 ex Solino p. 191, 19 — 192, 8 et 192, 11 — 14 et Plinio

VI 24 extr.

1 fluuios Bl || ali R et corr. in alii В alio b || 2 bebricia

BR || 3 binitio ut uidetur В bitino Ь bytino R bythino r [[

bytiniae В bytinia R bythinia r || prutius * || 5 lybissa

BR || 6 annibalis BR hannibalis r || 7 amnum R || ressum

В ressem R Ц sinus Mariandyni ex Solino p sinusque

ady BR || 8 eraclea R || 9 erba BR || acerusius BR ||

10 paphlagonia R et deleta 1 В || 12 ubi b || promuntorio В

promuntorium b promonturium R || 14 CCCXXV M p. uel ut

aliis placet CCCL M Plinius || quantum scripsi tantum BR ||

chimeris BR || 15 cythorus R |f mitridates BR || 17 liuorsum

R |[ 18 commaginemque BlR || 21 Scythiam Solinus p.

192, 5 sistiam BR || 22 eufratae R || 23 cappadociae b ||

LIBER VI 239

padocia multae urbes eximiae, inter quas Melita, quam

Semiramis condidit, et Mazaca, quam dicunt urbium ma

trem. cui Argaeus mons imminet, qui niues uerticis albicantis

ne aestiuis quidem solibus superfundit. in 'bac

5 Cappadocia longitudo Asiae undecies centena quadraginta.

Assyrii <Adiabene íncipiunt, quos excipit Media in 691

prospectu Caspii maris, quae Caucaseis montibus cingitur.

sed Caucasus portas habet, quas Caspias dicunt, cautium

praecisiones etiam ferreis trabibus obseratas ad externo

lo rum transitum cohibendum, quamuis uerno etiam serpentibus

obcludantur. a quibus ad Pontum ducenta milia

passuum esse non dubium est. in Ponto autem sunt

insulae Symplegades, mox regio Margiane sola in eo tractu

uitifera, inclusa montibus stadiorum mille quingentorum,

is difficilis aditu propter solitudines arenosas, quae sunt per

centum uiginti milia passuum. regionis praedictae amoenitatem

Alexander Magnus delegerat et ibi primo nominis

sui condiderat ciuitatem, quae excisa est, et ab Antioch»

Seleuci filio reparata cum nomine patris> eiusdem, cuius „

so circuitus habet stadia septuaginta quinque. inde Oxus 2гз G

amnis, qui circa Bactram cum eius nominis oppido fluuioque.

ultra Paranda oppidum Sogdianorum, ubi Ale

xander tertiam Alexandream condidit ad contestandam

itineris prolixitatem. quippe ibi a Libero dehinc ab Her-

§ 691 ex Solino p. 196, 1 et 17 et Plinio VI 28 et 30 et

Solino 198, 1 et Plinio VI 31 — 32 et 46 — 47 || § 692 ex So

lino p. 199, 1 — 200, 4

2 sameramis В saemiramis Ь semeramis Л semiramis г ||

mazasa BR Ц 3 argeus BR || 5 capadocia R || duodeciens

centena L M p. Plinius || 6 assirii В \\ adgabene b || inquipiunt

Bl || 8 caucasis В || 10 coibendum В \\ 13 Mar

giane Plinius martianae В martiana D || 15 ac ante propter

add. В1 || solitudinis 2?1 || 18 antioco В \\ 19 cum nomine

BD cognomine Ь || 20 stadiis LXX Plinius VI 47 II oxus b

oxis BR || 21 Bactrum Solinus p. 194, 4 bractani BR bactri

b || 22 paranda BR Panda Solinus || 22 socdianorum BR ||

23 alexandriam R H 24 post quippe add. emensi p || p. 240, 1

ibi R et ferlasse B, quod deleui: mensi in rasura b immensi

p ||

240 MABTIANI CAPELLAE

cule arae sunt constitutae in testimonium laboris [ibi].

illa in terrarum partem Laxates fluuius secat, qui Tanais

putabatur, quem Demodamas dux transcendit aliumque

esse perdocuit et ultra Didymaeo Apollini aras extruxit.

693 Hic Persicus limes. Scythis iungitur." sed Scythico 5

Oceano et Caspio mari, qua in oceanum Eoum cursus est,

profundae in exordio niues, dehincque longa desertio.

post quam Anthropophagi excursus inuios reddidere. post

quos Seres, qui undis aspergunt arbores suas, ut lanugo,

quae sericum creat, possit admitti. aliarum gentium ho- ю

mines aspernantur et appositione mercium sine colloquio

gaudent implere contractum. binc Attagenus sinus Hyperboreis

beatitate consimilis, quo incolae gratulantur qui

circumactu uallium auras nesciunt pestilentes.

694 Dehinc India, nam Ciconas in medio error astruxit. is

sed a Mediis montibus inchoat India. nam in Eoum mare

a meridiano porrecta, salubris Fauonii uegetabilibus flabris,

secundo aestate annis singulis uegetatur bisque frugem

metit. pro hieme Etesias perfert. quinque milia

habuit oppidorum et mundi pars tertia credebatur. Liber 20

primus ingressus Indiam triumphauit. in ea maximi fluuiorum

Indus et Ganges, sed abScytbicis montibus Ganges

uenit. et Hypanis ibi amnis inmodicus, qui Alexandri

Magni iter inclusit, sic ut in eius ripa locatae testantur

§ 693 ex Solino p. 200, 5—6 et p. 201, 17 — 21 et p. 202,

2—5 et p. 202, 11 et 14—16 et 17 — 202, 2 || § 694 ex Solino

p. 203, 3 — 7 et 17 — p. 204, 4 et p. 204, 19 et 12—17 et p.

205, 9—19

1 uid. p. 239 extr. || 3 demodas В1 || 4 didimeo BR || apolloni

Л || 5 scytis BR || scitico BR scithico r |J 8 antropophagi

В andropophagi 6 || reddire R || 9 saos В1 |[ 10 ammitti

BlR || 11 appositione Koppius /ortasse nulla necessitate appositionemBR

|| 12 contractu В || attacenus Solinus p. 202,17 adtagennsBR

adtagenius r || yperboreisZ? || 16 EmodisproMediis ex

Plinio VI 56 restituere uolebat Grotius sed cf. Solinus \\ 17 uigetauilibus

B1 || 18 secunda p bis Solinus p. 203, 6 || uegitatur

R || 19 mittit b \\ 20 mundo BlR || 22 gandes В1 \\

scyticis В || gangens Bl \\ 23 ypanis BR ypamis г ||

LIBEK VI 241

arae. latitudo Gangis ubi diffusior uiginti milia passuum,

ubi angustus octo milia, profundus pedibus centum [mi- 224 Cf

lia], ibi reges gentiumque diuersitas tam exercitibus

quam elepbantis copiosa. ultra Palibotram urbem mons

5 Malens, in quo hieme in septentriones umbrae, in austros

aestate cadunt senis alternatae mensibus. in eo loco per

annum quindecim diebus lantum septentriones apparent,

homines fusciores. iam Pygmaei montibus habitant et qui 695

confines Oceano sine regibus degunt. Pandeam gentem

10 feminae tenent , cui prior regina <Herculis filia. in eo

tractu etiam Nysam urbem esse Libero patri sacram montemque

Merum Ioui, unde fabula est eum Iouis femine

procreatum. ibi etiam insulas duas auri argentique metallis

ac fetura praedicandas, etiam uocabulis approbatur.

15 nam una Chrysea, Argyrea altera nuncupatur. omnes 696

Indi comarum fuco decorantur alii caeruleis alii crocinis

fulgoribus tincti. gemmis comuntur. fenerationes neglegunt

elephantisque uehi eximium putant. sed in Taprobane

insula maiores elephanti quam Indici, ampliores

20 etiam margaritae sunt. quae patet in longitudine stadiorum

septem milia, in latitudine quinque milia. scinditur

fluuio interfluente atque Indiae praetenta est. in quam

septem dierum iter, ut Romanis nauibus approbatum.

illic et illud mare absque canalibus profundis senum pas-

25 suum altitudine> deprimitur. ibi septentriones non ap

parent, uergiliae numquam, lunam ab octaua in sextam

decimam tantum supra terras uident. ibi sidus clarissi- 69T

mum Canopos. sol ortiuus in laeua conspicitur. in naui-

§ 695 ex Solino p. 206, 2—11 || '§ 696 ex Solino p. 206,

14—16 et p. 217, 8—12 et 14 — p. 218, 7 || § 697 et § 698 ex

Solino p. 218, 3 et 12 et p. 219, 7—9 et p. 202, 13—16 (Mommsenus

confert § 693) et p. 219, 9 — 220, 20

2 milia del. Grotius inmarg. || 4 urbeñ || 8 fusciores b fustiores

BR fortiores r || iam scripsi nam BR || picmei BR || 11

¡nisam D || 12 semine b || 15 crysea BD || argirea BD || 16

«erales D \\ 17 fanerationes В faenerationes 6 || neclegunt

Bl || 18 elefantisque D || 19 elephanti« В elephantes b elefanti

D || 22 india D || 26 uirgiliae b \\ 28 gando BlB}D*~

MAKTIANUS CAPELLA 16

242 MARTIANI CAPELLAE

gando nullum sidus obseruant, auium quas uident uolatus

secuntur. quaternis per annos mensibus nauigant. homi

nes ibi corpore grandiores ultra omnium mensuram , rutulis

comis, caeruleis oculis, trucioris soni, nullo linguae

commercio genti alteri sociantur. cum negotiatoribus 5

aliis in ripa fluminis merces apponunt ac uix complacitas

mutant. aetas illis ultra humanam fragilitatem prolixa,

ut mature pereat qui centenarius moritur. nulli per diem

225 ffsomnus. annona eodem semper tenore. aedificia humilia

693 paruaque. uitem nesciunt. redundant pomis. Herculem i»

colunt. regem eum , qui mitior annisque grauior ac sine

prole fuerit eligunt et si in regno prolem susceperit, remouent

hereditarium formidantes imperium. cum quo

tamen alii triginta cognoscunt, et si fuerit prouocatum

septuaginta iudices fiunt. rex Liberi patris cultu compo- i¡>

nitur et si peccauerit interdicto omni usu et conloquio

iugulatur. culturas et uenatus amant nerum tigridum aut

elephantorum. piscationibus delectantur praesertimque

testudinum, quarum superficie domos familiarum capaces

699 operiunt. dehinc habitant Ichthyophagi , quos Alexander эо

uesci piscibus uetuit. nec longe insula Solis quae dicitur,

et Nympharum cubile rubens, in qua omne animal ui feruoris

absumitur. mox Ypanis Carmaniae fluuius, a quo

primum aspici septentriones incipiunt. deinde tres insulae,

in quibus hydri marini uicenum sunt cubitorum. in э&

his Rubrum mare litoribus sinu gemino disparatur. nerum

ortiuus Persicus dicitur propter habitationem Persarum,

qui sinus nicies et sexaginta milia circuitu patet. ex ad-

§ 699 ex Solino p. 223, 14 — 16 et 18 — 224, 8 et p. 225,

12—17

1 auium quas uident scripsi auium quasueut BR auium

quas uehuut b auiumquase ut г || 2 sequuntur b || 3 rutilis

i || 5 commertio BR || alteri bR literi В || 11 colant Л ||

annisque ex Solino p. 219, IS add. Lüdeckius \\ 17 iungulatur

В41 || 20 ictyofagi BR || 22 ferboris Bl || 23 Hyani Solinus

p. 224, 3 || germaniae BR corr. p ex Solino || 25 iJri

BR || 27 ortibus B1R || 28 uicies et sexagies centena milia

Solinus p. 225, 15 ||

LIBER VI 243

uerso alter Arabicus uocatur. Carmaniae quoque Persis 700

adiungitur, quae ab insula Aphrodisia inchoat, quae trans

lata est in Parthicum nomen. littore quo occasui obiacet

milium est quingentorum quinquaginta. oppidum ibi no-

5 bile Susa , in quo templum Dianae Susiae. iuxta Carbyle

siue Barbyta in centum triginta milibus, <ln qua sunt ho

mines, qui aurum in profunda defodiunt, necui sit in usu.

Parthici uero regni nongenta quadraginta quattuor milia

passuum. uerum omnis Media Parthia et Persida ab

io oriente flumine Indo, ab occidente Tigri, a septentrione

Tauro Caucasie, a meridie Rubro mari terminantur. quae

omnes per longitudinem patent tredecies uiginti milia pas

suum, per latitudinem octingenta triginta.

Sed Chaldaeae gentis Babylonia caput est , denique 701

is Assyria et Mesopotamia propter illius claritatem Babylonia 226 G

uocatur. urbs ipsa sexaginta milia passuum mûris amplectitur,

qui ducentis pedibus alti, quinquagenis lati sunt,

nisiquid amplius. nam terni digiti singulis mensurae

nostrae pedibus applicantur. haec interluitur Euphrate.

2о íbi louis BelP> templum, qui inuentor fuit disciplinae sideralis.

haec nunc ad solitudinem rediit exhausta a Seleucia.

item in hunc usum etiam Ctesiphontem tertio ab ea

lapide condidere Parthi, ac nunc caput regnorum est.

habitantur etiam abdita Aethiopiae et adusta Trogodyta- 702

§ 700 ex Solino p. 225, 19 — 226, 7 et Plinio VI 137 ||

§ 701 ex Solino p. 227. 7 — 15 et Plinio VI 122 || § 702 ex

Solino p. 229, 7 — 230, 1 et p. 230, 9 — 231, 9

1 germania BR Ц 2 frondisia BR || 3 particum BR \\

litore л || 5 Susiae Grotius ex Solino p. 226, 3 susae BR \\

6 Babitae Solinus p. 226, 4 || centnm triginta quinque milibus

Solinus || 7 diffodiunt b || 8 partiei В || 9 partia В \\ 10 VII trione

D || 12 latitudinem D || 12 tredecies b dieies В ter decies

D || 13 DCCCXL Plinius \\ 14 caldeae BD || babilonia

BD || deinde b || 15 et siria D \\ 16 uoeantur b || 18 nisi

quod BD || 19 eufrate BD \\ 21 exhausta Grotius exaustate

В exaustae b exauste R \\ a Seleucia Grotius Seleuciae В

seleutiae R \\ 22 tesipontem R ctesipontem В ctesiphontem b \\

23 concidere BR corr. p || parti at BlR || 24 de abdita cf.

Mommsenns ad Sol. p. 229, 7 \\ trogoditarum R ||

16*

244 MARTIANI CAPELLAE

rum et Ichthyophagorum gentibus. sed primi feras cursu

praetereunt. alteri nando marinas beluas uincunt. sunt

et Gorgades insulae obuersae promunturio quod uocatur

Hesperu ceras. has incoluisse Gorgonas ferunt, in quas

a continenti biduo nauigatur. ultra has Hesperidum in- 5

sulae, quae in intimo admodum mari sunt. Fortunatas

autem insulas in laeua Mauritaniae constitutas inter me

ridiem occasumque non dubium est. quarum prima

Membriona dicitur, secunda Iunonia, tertia Theode, quarta

Capraria, alia Niuaria, quae aere nebuloso et con- ю

creto est. mox Canaria, canibus inmensae magnitudinis

plena. omnes auibus plenae, nemorosae palmiferae, nuce

pinea, mellis copia, amnibus ac siluris piscibus abun

dantes.

703 Percursus breuiter terrarum situs , licet ignobilia 15

quaeque praeteruolans immorari non potui, tamen ut orbem

terrae mariaque ammensa cognoscar, mensuram omnem

breuiter intimabo. a Gaditano freto per longitudinem di

recto cursu ad os Maeotis XXXIIII. XXXVII milia passuum.

uniuersus autem circuitus ab eodem exordio per 20

sinus dictos intra Maeotium lacum CLVlI, cum ipsa uero

Maeotide CLXXXlI. XC. Europae mensura solius

LXXXII. XCIIII. Africae longitudo XXXVII. XCIIII, la-

227Gtitudo in Cyrenaicam eius partem DCCCCX. Asiae uero

longitudo LXIII. DCCL latitudo ab Aethiopico mari ad 25

§ 703 ex Plinio VI 206—210

1 hictiophagorum В yctyophagorum R || 3 gordades Ь ||

promuntorio b promuncturio R \\ 4 esperuceras В espereucheras

b esperuteras R || 7 mauretaneae Bl |[ 8 Norion

Solinus p.230,16]On<lrionPUnii libri || 9 de Theode cf. Salmasius

ad Solinum 56, 16 || 19 milia add, p || 21 sinos R \\ C. LVIIII

M p. Plinius VI 207 || 22 CLXXIII . XC M p. Plinius l. 1. ||

24 cuirenaicam R quirenaicam В sirenaicam b [) 25 LXIII.

DCCCL B' (LXni . LXXV M p. Plinius VI 209) \\ ad от. R \\

LIBER VI 245

Alexandream iuxta Mum sitam per Meroen et Syenen

XVÏÏL XXV.

Exposita est terrae, quam ipsa peragraui, aequorumque

mensura; nunc ad artis praecepta, ut iussum est,

5 ueniemus.'

Dixerat, at Paphie paulum contractior ore 704

mora intricante laeditur,

nixaque mox famulis marcentia terga reclinat

magisque lassa pulchrior.

io hic dudum roseas inter resoluta puellas

Voluptas <inquit anxia

'unde haec tam duris immitis rustica membris

peregit orbis circulum,

et tantos montes fluuios freta compita currens

is delere uenit taedia?

banc ego crediderim sentis spinescere membris,

neque hirta crura uellere.

namque ita puluerea est agresti et robore fortis,

iure ut credatur mascula.'

го quo dicto Iocus ministris Veneris suscitatur ipsique Cythe- 705

reae, oui de proximo, susurratim decenter adrisit. quam

Arcas nutu hilaro et quo eanT> solitus intueri propter diuum

reprehensiones circumspectus inhibuit. uerum Pro

nuba propter assidens 'nihil mirum' inquit 'si propere

25 Venus cum deliciis famulitioque tam comi appulsa est

lasciuire. nam et nuptialiter laeta est et blanda semper

arridente Cyllenio'. et cum dicto Geometria praecipitur

ad promissa properare sed ita, ut summa quaeque perstringens

fastidium non suscitet tarditate. tum illa 706

1 alexandriam R || 2 XVIII . LXXV M p. Plinius I. I. ||

es ter

ad XVIII add. ai XV . Ill 6 || 6 ad В || paphie b paple В

paphile R \\ ora r || 9 magisque Lucianus Müllerus magis

quod BR || laxaЯ1 | 12 montis В || 17 neque irritad nee

irta b neque irta D || 18 et agresti b \\ 20 cytereae BD ||

21 arrisit bD || 23 inibuit В || 27 dietu BlR || 28 praestringens

Rb praestinges В corr. p \\ 29 ante tum add. к В \\

S

246 MARTIANI CAPELLAE

'Omnis mea quae in infinitum propagatur assertio,

numeris lineisque discernitur, quae nunc corporea tum

incorporea comprobantur. nam unum est quod animi

sola contemplatione conspicimus, aliud quod etiam oculis

intuemur. uerum prior pars, quae numerorum regulis 5

rationibusque concipitur, germanae meae Arithmeticae

deputatur. alia est linearis atque apodictica huius pul

ías tfueris erudita cognitio, quae quidem ab incorporeis pro

creata ac sensim in multiplices formas effigiata tenui ac

uix intellectuali principio in caelum quoque subuehitur. ю

707 quod quidem incorporeum inuisibileque primordium com

mune mihi cum Arithmetica repperitur. nam monas

eiusdem insecabilis procreatio numerorum. est, mihique

signum uocatur, quod utpote inconprehensibile parte nulla

discernitur, apud illam dyas lineam facit, mihi linea in v,

longitudinein ducta latitudinis nihil prorsus adquirit.

superficies item mihi tam longe lateque diffusa sine profunditate

censetur, illi numerus, qui cunctis accedere speciebus

gregatim singulatimque potest, nisi rebus inci

da! incorporeus inuenitur. ergo incorporea utriusque 20

principia.

708 Verum primae apud me formandorum schematum

partes duae : una quae dicitur planaris , quam èтштeс,ov

Graece soleo memorare, alia solida, quam cтepeóv dicimus.

et prioris principium est cnueîov, quod punctum 25

uel signum Latiariter appellator ; consequentis superficies,

quae èтгupaveia dicitur. punctum uero est, cuius pars

nihil est, quae si duo fuerint, linea interiacente iunguntur.

linea uero est, quam ïpauurjv uocamus, sine latitudine

1 finitum Bl || 6 conspicitur b || aritmeticae Bl \\ 1 apo

dictica b optica BR H 9 sensib- r || in add. p || 10 subueitur

В || 11 incorpoream Bl \\ 12 aritmetica В || 13 progregatio

Bl || 17 itim B1B || 18 accedere В>Л || 19 singu

latimque r || 22 scematum BR || 23 epipedon BR Graecos

terminos in p deinceps emendalos esse singillatim non notaba

24 stereon BR stirion b || 25 simion BR fl 26 latialiter R

ad consequentis (corr. ex consequentes) add. b ai quens

27 epiphania BR || 29 grammen R gramen В ||

LIBER VI 247

longitudo. <linearum aliae directae sunt quas eùGeiac 709

dico, aliae in gyrum reflexae quas кuкXiкóc, non millas

etiam éXucoeibeîc , alias каитгиXаc pro obliquitate discri

mino. quae tamen lineae punctis utrimquesecus inclu-

5 duntur, sic uti ipsae quoque superficiem circumcingunt.

superficies est, quae longitudinem et latitudinem tantum

habet, profunditate deseritur, ut est color in corpore.

hanc èтгiqjaveiav Graeci dixere, et ut dixi eius termini

lineae sunt, siue plana sit siue sinuosa.

710

lo Planus autem fit angulus in planitie duabus lineis se 22Э $.

in uicem tangentibus et non imam facientibus ad alterutrum

inclinationem. quando autem aeque intra se tenent

angulum lineae et directae fuerint, directilineus dicitur

angulus et Graece èиGиYpаицoc. quando autem directa

is super directam iacentem> stans dextra laeuaque angulos

aequales fecerit, directus uterque est angulus, et illa superstans

perpendicularis dicitur, sed Graece кáбeтoc.

angulus maior directo obtusus dicitur, minor directo acu

tus. definitio est res, quae alicuius est terminus. forma est

2о res, quae exaliquo uel aliquibusterminiscontinetur. circulus

est figura planaris, quae una linea continetur. haec linea 711

irepupépeia appellatur, ad quam ex una nota intra circulum

posita omnes directae ductae lineae aequales sunt. punctum

autem est circuli media nota. diametros est directa linea

25 quaedam per punctum supra dictum ducta , quae orbem

aequalibus partibus diuidit. hemicyclium est figura, quae

diametro et peripheria media, quam eadem diametros di

stingui!, continetur. lineae tres directae diuersa positione

faciunt trigonum, quattuortetragonum, multae polygonum.

I 6Yrias В ertias D ¡I 2 girum D \\ cyclicas В cididas

i I 8 elicoides BD || campelas BD cambelas b || discriminis

Bl || 5 sicut bD || 8 epiphaniam BD || 9 figuras margini

cod. В deinceps appictas omisi || €УГУ (Ti D) ГРAММОС

BD У 17 catetos BR || 18 directa BlR \\ 19 ex aliquo bil

alico В || 20 alico corr. in aliquibus В ex add. b alîquibus R

21 ex ante una add. r \\ 2 perepiphania BR perypiphania b

26 emicyclium В emiciclium R || 27 perepiphania BR

media| cf. ad p. 67, 9 Ц 29 poligonum BR \\

248 MARTIANI CAPELLAE

«t hae planae figurae dicuntur. quarum sunt genera tria,

quorum unum directis lineis clauditur, quod Graeci eùOú-

тpauuov uocant. aliud quod inflexis, quod кацтгuXó-

TTpauuov dicunt. tertium quod directis simul curuisque

712 lineis aptatur, quod uiktóv dicunt. euGúTpauuoc igitur 5

et тpiтгXeupoc et тeтpáтгXeupoc et тгоXúтгXeupoc dicitur.

тpíтгXeupoc tres habet formas. nam trigonus est aut

кóтгXeupoc, quod Latine aequilaterum dicitur, quod tri

bus paribus lineis lateribusque concurrit ; aut 1cocкeXг)С

230 G quod ex tribus lineis duas aequales habet, quibus quasi io

cruribus insistit, denique aequicrurium uocitatur; aut

cKCtXr|vóc, quod omnes tres lineas inter se inaequales

habet. eйОутpациoc item тeтpáтгXeъpoc quinque species

habet: primam quae quattuor aequalibus lineis et directis

angulis sustentatur, quod schema tetragonon dicitur. se- i»

cunda species, quae directiangula est, non aequilatera, et di

citur етepоцтткпc. tertia aequilatera est non tamen directi

angula et dicitur poußoc. item quae ex aduerso sibi latera

aequalia et contrarios angulos inuicem sibi aequales habeat

et neque omnia latera in uicem sibi aequalia neque angu- 20

los directos et dicitur poußoeibn.c. [item quae nec latera

sibi in uicem aequalia nec angulos directos sed acutos et

obtusos et dicitur poцßoeibr|c]. extra has formas quicquid

quadrilaterum est тpcnréCiov uocatur. parallelae

sunt directae lineae, quae in eadem planitie <constitutae 2»

1 hae BR eae br || 2 €YTYrPAMMON BR \\ 3 КАМП!-

(Y/i)rPAMMON BR \\ 4 curuis BlR || 5 MI (Yü) KTON BR ||

cutygrammus В eutygramnus Л || 6 tripleuros et tetrapleuros

et polypleuros BR || 7 tripleuros BR || est add. p I

8 isopleuros BR & isoaequus idë ê add. i II 9 partibus R |

TICOCK€A€C В IСОСK€ЛCС bR |] 11 uocitatur В \\ 12 CKA-

Л (A R) €NON BR || 13 habeant BlR || eútygrammos BR eutygramnos

b |[ tetrapleuros BR I[ 15 scema BR || 16 post

species add.-i-b || 17 €T€pOMHK€C BR || 18 PONBOC R II

latere В1 || 19 qualia Bl || 20 quae ante neque add. b |

21 PONBOIANC В PONBOCTANC b PONBOIAN€ R || item

quae — et dicitur PONBOHCTANC (ацфйгXeupоc p) от. BRD

add. b in marg. nihili sunt neque leguntur Euclid. I 33 || 25 plantia

R planitia В planitie b \\

LIBER VI 249

atque productae in infinitum nulla parte in se incidunt.

dictum de tetrapleuris, quorum similitudo polypleura

schemata potest docere. in his autem pentagona hexagona

et cetera euthygrammi generis continentur.

5 Sequitur secundum schematum genus, quod curuis 713: —

lineis informatur, quod KauTCuXóтpauuov appellatur, cuius

species duae sunt, una quae integri circuli rationes tenct,

nam integer est cum ad eius circumferentiam ab uno

centrali lineae protentae undique aequales sibi sunt, alia

10 quae obducti circuli diuersitates ostendit. tertium genus 714

est planorum schematum, quod uiktóv uocant. quod

partim curuis lineis, partim directis includitur, ut est semicirculus,

cuius ut supra dixi gyrum curua linea facit et

alia directa, quae linea sic ut dixi bкхиeтpoc dicitur, La-

15 tine distermina, > quae si in circulo pleno sit, per centrum

eius ad utramque circumferentiam peruenit. 231 G

In his generibus planorum alia schemata dicuntur 715

ergastica, alia apodictica. ergastica sunt, quae faciendae

cuiuslibet formae praecepta continent, apodictica quae

20 probandi quod asseuerant adferunt documenta. uerum

Graecis nominibus sic appellantur. primus cucтcачкóc,

secundus титциолчкóc, tertius отатpасрoc, quartus е'ттpа-

qpoc, quintus тгepÍтpaqpoc, sextus irapeußoXiKóc, septimus

тгpoceupeтiKóc. тцгщатпcóc est qui clocet quibus argu-

25 mentis lineas praecidamus ad imperatum modum. cucтатжóc

dicitur quo docetur, quibus argumentis propo-

2 polipleura Ö || 3 scemata BD || pentegona D \\ exa

gona BD || 4 eutygrammi В eutigrammi D || 5 sccmatum

BD || 6 KANTTYAOrPAMMON D KANTTYAOrPAMMON-Ä

7 post integer add. est BD || 10 post ostendit add. k В

11 scematum BD || 12 partem bis BlD || ineludit bD

13 girum D || 14 diametros BD \\ 15 disterminato D dime

tiens coni. Böttgerus I. 1. \\ 21 systaticus BR \\ 22 тцгщопп-

kóc et hic et postea Grotius itmematicus BR || anagraphos b

anagraphas BR || engraphos b engraphas BR |j 23 perigraphos

b perigraphas BR || parembolicus BR (| proseuretieus

BR (prosenretibcus B1) |f тцгциопкоc Grotius systaticus R

systatias В || 25 cucтатгкоc Grotius itmematicus (corr. ex

anagraphos) В itmematicos R || 26 anagraphos (ita etiam R)

dicitur quo docetur от. В1 || dicitur от. R ||

250 MARTIANI CAPELLAE

sitae lineae adiungi et adscribi possint. àvOYpacpoc dicitur

quo docetur reliquum schema quod imperatum est.

«YYpaopoc est qui monstrat quibus argumentis dato cir

culo uerbi gratia imperatum trigonum uel quid aliud in

medio possimus conuenienter ascribere. тгepíYpacpoc 5

tropus est qui docet quem ad modum datum circulum

uerbi gratia quadrato coucludamus schemate. тшpeи^о-

Xiкóc est qui docet quem ad modum uerbi gratia dato

tetragono immittamus datum trigonum, ut trigoni spatia

crescant, non schema mutetur. тгpoceиpeнкoc tropus est ю

qui docet quem ad modum uerbi gratia inter datas impa

res lineas inueniamus mediam, quae tantum cedat maiori

lineae quantum praecedit minorem. hi sunt tropi gene-

716 rales ergasticorum schematum. apodictici autem tropi

ideo transeuntur, cum mihi cum Dialectica, quam audistis, is

communes sint. sed omnia schemata quinque partibus

communibus intexuntur, quae a Graecis sic appellantur :

prima тгpобecic, secunda biopiquóc, tertia катаcкeш],

quarta cVгróbeiHtc, quinta cицтгepаcиа. Latine autem sic

possumus interpretan : prima schematis propositum , se- 2о

232 в cunda determinatio quaestionis, tertia dispositio argumentorum,

quarta demonstratio comprobatioque sententiae,

postrema confinis conclusio. hoc de generibus planorum

dictum sit: ad theorematum membra redeamus. nam

utique membra sunt linea et angulus. и

717 Angulorum natura triplex est. nam aut iustus est

2 ascribi Л || 2 puo modo concludendum est ante reli

quum (relieum В reliqum b add. D от. BR || scema BR ||

3 engraphos BR || 5 k post ascribere add. В || perigraphos

В perigraphus R \\ 6 sub tropus linea ducta in В ||

6 ei 8 quëamodum В \\ 7 scematae R || parembolieus BR Ц

9 immitamus BR || trigoni Bóltgerus tetragoni BR || 10 scema

BR || proseureticus BR || 11 quêammodum В || 12 lineas

bis scriptum a Bl \\ maiorae Bl \\ 13 generalis BlR \\ 14 scematum

BR || 16 scemata BR || 17 communes R et corr. in

commune В I nibus add. b || sintextuntur B' || 18 protasis

BR || diorismos BR diarismos b \\ catasceue BR II 19 apodixis

R apoxidis В apodoxis b \\ symperasma BR || 20 scematis

BR Ц 23 confinis add. bd от. R \\ 25 utrique b ||

LIBER VI 251

aut an-<gustus aut latus. iustus est qui directus et sem

per idem, angustus autem acutus est et semper mobilis.

latus uero obtusus mobilisque similiter. nam cum latior

fuerit directo siue multum siue exiguum , obtusus tamen

serit, et cum moueris in forma eadem permanebit, quae

mobilitas in lineis constat, cum maiores minoresque formantur.

huius autem collationis quattuor sunt species:

prima dicitur icónic secunda óuóXoYoc, tertia àvàkofoc,

quarta óíXoYoc. icóтric est cum duae lineae pares uni

îo mediae duplo pariliue conferuntur, óuóXoYoc cum collata

consentiunt, dváXoYoc cum linea ab alia duplo uicta

aliam tantundem superat. áXc-Yoc uero est quae neque

aequalitate uel media tertiaue parte neque duplo triploue

alteri ullaue parte consentit. omnis autem linea aut pryrfl 718

is dicitur aut âXoYoc.> pnтri autem illa est quae prior proponitur

aut quae propositae lineae communi mensura

confertur. pr|тóv autem dicitur quicquid conuenit. pro

posita autem linea, quamuis collata non sit, tamen quia

adhuc non est äXoYoc alii collata, et habet quiddam quod

2о e se sola perficiat rationabiliter, appellatur pгyrri. cíXoYoc

autem iam collata linea efficitur, si dissonare per omnia

repperitur. lineas autem quae sibi consentiunt cuuué- 719

тpоиc dicimus, quae non consentiunt аcиццeтpоиc. et

non mensura sola sed et potentia cиццéтpоиc facit et di-

25 cuntur ouváuei cuuueтpoi. in mensura autem pares cúu-

иeтpсч appellantur. ergo cum tam mensura quam po

tentia conferantur, omnes quae uel potentia uel mensura

2 et от. D \\ 8 et 9 isotes BD isotetes b || 9 котг|c est

cum collata consentiunt ópóXoYoc (omologos BD) cum duae

lineae pares uni mediae duplo pariliue conferuntur BD:

uerba duce Euclide transposuil Böttgerus || 8 et 11 analogos

BD Ц 9 et 12 alogos BD || 10 collata В cola D || deplo parili

Bl \\ 14 ante omnis add. kÄ || autem от. D \\ rete

BD || 15 alogos BD \\ 14 et 20 rete BR || 17 reton BR ||

18 collocata В || 19 et 20 alogos BD || 19 aliae b\\ 20 e se r

esse BR \\ 22 et 24 CYMM6TPA (A R) С BR \\ 23 ametras

BR || 25 dinami CYMNieTPOI BR i trae add. b || cúuuerpoi

Bättgerus mete CYMM6TPOI (A€ b) BR || 26 quam poten

tia — uel mensura от. В1 ||

252 MARTIANI CAPELLAE

720 discrepant аcиццeтpог sunt. ex his alogae tredecim fiunt.

quarum prima dicitur uécri аXoYoc. secunda èк búo

ovouarujv cíXoYoc: huius species sunt sex. quarum prima

233 G dicitur тгpштri ocXoYoc, secunda similiter beитepа, item

тpiтn et ceterae deinceps. item tertiurh genus dicitur èк 5

búo uécujv тгpштп аXoYoc et similiter ut supra. quartum

èк búo uécujv beитepа аXoYoc. quintum genus dicitur

ueiCujv аXoYoc. sextum pnтôv кcù uécov buvauévri

аXoYоc. septimum búo uéca buvauévri аXoYoc. octauum

àтготоиn. аXoYoc. huius species sunt sex : prima io

secunda tertia et deinceps dicuntur ut supra. nona цécnc

атготоит] тгpштn аXoYoc. decima атготоиn. beuтépа

аXoYoc. undecima èXomuv аXoYoc. duodecima цeта

pnтoО uécov то ôXov тгоioОcа аXoYoc. tertia decima

цeха uécou uécov та ÔXov тгоioОcа аXoYoc. hae omnes is

mixtae ceteris lineis dum aut trahunt suas aut alienas

1 a (от. R) CYMMCTPAI BR || sequentia ex Euclide X\112

(uol. II p. 137 Aug.), ex quo desumpta sunt, emendauit Bötigerus

H 2 М€С€*AОГ*ОС (alogos Ь) В mesolotos R || decim

(«ей. tredecim) — secunda от. Rl || eK BR || búo óvouа-

TU)v Bôttgerus AYONON (O add. В) MATON R et punctis sup

posais В МЕСИ DYNAMIN add. 6 || 3 АAОГОС BR || 4 prote

alogos BR || deutera BR alogos add. b \\ 5 tritae В trite R ||

ec (eti?1) dio (dyo R) meson prote alogos BR || 7 ec (et Bl)

dy (o add.B) meson deut- (e add.B) ra alogus (alogos b) BR \\

8 mizon (micton b) alogos BR \\ sextem R, deinde reton

KAIMCOI AYNAMCNH АAОГОС (АAОЮС R) BR (ec dimese

dinamin alogos add. b) corr. Bôttgerus || 9 A (АЛ) YOM6CA

AYNAM6NH BR (mese dinamin alogos al omesa dinamene

alogos add. b) eorr. Koppius || АAОГОС R МОГОС В || octaua

BR corr. p || 10 аuотоиг) p attoto R ATTOTO В || MNAAОГОСÄ

apotome alogos add. b МНАAОЮС R || 11 цеcпc

Bôttgerus МССН BR II 12 АТТА|(ОЛ)ТО MH TTPOTH АAО-

VOCBR || АПОТОМН BR ATTATOMH b || CTCPA В ACYTCPA

bR H 13 et 14 АAОГОС BR || 13 èXaтTiuv Bôttgerus

CAACCON В (supra AA add. me b) ACCON R || MCTAPHTÖY

MCCON TOAON (N от. &) TTOIOYCA (nOYOICA В

nOYIC b) АAОТОС BR || 15 M6TA MCCOY (MCCON b)

MCCON (CO del. b) OAON nOYOICA (TTOYOC i nOIOYCA

R) АAОГОС (AОГОС R) BR (то add. Bôttgerus || haec Ä1 ||

16 certus BlR ||

LIBER VI 253

uires accipiunt , diuersis rationibus certos spatiorum mo

dos, quos Graeci xujpia appellant, demonstrant.

Haec de plains dixisse sufficiat. nunc de solidis, quae 721

cтepeо dicimus, uideamus. crepeov schema, quod longi-

5 tudine latitudine altitudine constat, cuius extremum su

perficies est, ut in (ilanis linea. subsistit autem solidum

schema planorum schematum superficie. nam subiacenti

trigono pyramis imponitur , circulo conus aut cylindros,

quadro cubus, et cetera similiter. sphaera sane intrinse- 722

ю cus capaх omnium circulis subsistit, in quos resoluitur.

soliditas uero efficit schemata generalia, <quae dicuntur

a Graecis pyrames. item prisma, id est sectio, quae instar

schematis est. item cubus. item conus. item cylindrus.

item sphaera. his adduntur nobilia schemata ex

is his composita октáebpoc item bujоeкáebpoc item eiKо-

cáebpoc. quae cuncta ut ordine suo monstremus in puluere,

haec primitus concedenda fas sit. ab omni signo ad

omne signum directam lineam ducere et terminatam dire- 234 G

etam per continuum in directam emittere, et omni centro

20 et interstitio circulum scribere, et omnes directos angulos

in uicem aequales sibi esse, et omnem directam lineam

terminatam quantum uidetur producere, et si in duas di

rectas lineas directa linea incidet intus et eadem parte

duos angulos duobus rectis minores faciat , ex illa parte

25 qua sunt minores duobus rectis directas lineas conuenire.>

communes animi conceptiones sunt tres: quae eidem ae- 723 -'

qualia sunt, et in uicem sibi aequalia sunt; et si aequalibus

aequalia addas, tota aequalia esse; et si aequalibus aequa

lia adimas, aequalia sunt reliqua.' haec cum permissa 724

2 хшp1а Böttgerus coras BR \\ 4 sterea В steria R stiria

b || stereon BR stirion b || 4 et 7 scema BR || 6 solum

R || 7 soematum BR || 8 cilindros BR cilindrus b || 9 cibos

В cubos * cybos R || similia b || 11 et 14 scemata BR \\

11 quoa D || 12 pyramis В || 12 scematis BD \\ cibus BD

cubus b || cilindrus D || 15 octaedros BD || duodece- (ae B)

dros BD || icosaedros BD || 17 primitus В || concidenda

Bl || 23 incidens В (ad fuerit add. s. fuerit ¿1) || ad eadem

add. s. in b || ad parte add. s. sua b || 25 ad conuenire

add. s. fas sit b || 26 communis BtRl ||

254 MARTIANI CAPELLAE

conspiceret, lineam in abaco rectam ducens sic ait 'quem

ad modum potest super datam directam terminatam lineam

trigonum aequilaterum constitui?' quo dicto cum plures

philosophi, qui undiquesecus constipato agmine consistebant,

primum Euclidis theorema formare eam uelle &

cognoscerent, confestim adclamare Euclidi plaudereque

coeperunt. cuius laudibus etiam ipsa Geometria plurimum

gratulata, se per sectantis gloriam sublimari prouehique

cognoscens ab eodem, libros eius, quos casu apportari

conspexerat, festina corripuit, atque in ceterae astru- jo

ctionis doctrinaeque documentum loui ac senatui caelitum

offerens intiniauit. quo facto et doctissima cunctarum et

benignissima comprobatur.

< LIBER VII

DE ARITHMETICA

725

235 G Postquam conticuit prudens permensio terrae,

Innuba sollertes curam quae instigat in artes,

sic abacum perstare iubet, sic tegmine glauco

pandere puluereum formarum ductibus aequor.

altera tunc etiam gerularum accire iubetur 20

germanam doctae mundum quae admensa sororis.

2 eupra i || 5 eoclidis B*R || 6 oclidi BR eoclidi b

8 gloria b II proueique В \\ 9 apportare BR corr. p

10 inter br I) asstructionis В || 11 ioui b obi В iobi R

mbscriplum MARTIANI MINNEI (MINNEI B) FELICIS СЛ

PELLAE AFRICANI CARTHAGINIEÑSIS DE GEOMETRIA

(GEOMETRICA В) LIBER VI EXPLICIT in BR \\ 14 inscriptum

INCIPIT DE ARITHMETICA (ARITMETICA B*) LI

BER VII (SEPTIMVSfl) in BD FELICITER add. В II 18 ciati

co Ä1 H

LIBER VU 25^

nec mora digreditur. tunc rursus dia Voluptas

ipsius aetheria Cylleni immurmurat aure

'cum doctas superis> admirandasque puellas

adprobat Armipotens, tu optati lentus amoris

5 gaudia longa trahis captumque eludis honorem ?

seria marcentem stupidant commenta maritum.

talia conplacita spectat fastidia uirgo:

nec te cura tori nec te puer ambit herilis

nec mea mella rapis? quaenam haechymeneia lex est?

ío in Veneris agro Pallas sibi uindicat usum:

quam melius thalamo dulcis petulantia feruet.

casta maritalem reprimit Tritonia mentem,

et nuptae non aequa uenit: poscenda Dione est

conueniensque tibi potius celebrare Priapum.'

is bis Atlantiades auditis licet risum inhibere uix posset, ne 725

infacetus tamen et impar lepidulis haberetur, hilaro susurramine

sic respondit

'licet urgeas Voluptas

thalamos inire suadens,

20 tamen exeret peritas

breuis ambitus puellas:

demumque nec iugalis

cessator intricatus 2360

tardabo fulcra lecti

25 et siquid illa nostrae

Veneris feret Voluptas

nec uobis abnegabo:

furtis modo adlubescat,

et clam roseta paruae

5 eludis b laudis BR || 7 fastidia nescio quis post Vulcanium

sed ante Grotium f'astigia BR || 8 herilis b || 9 haec от.

В1 NEC R |[ hymeneia lex in rasura В HYMELEA R ñ imenela

Rm || 10 uendicat b || 11 feruit ÊW *|| 13 dionae

B1R1 || 14 piapum B1 || 15 atlantiades В athlantiades b

alantiades R adlantiades r || 16 infracetus r || lepedulis

B1 || habetur R \\ 18 urges BR urgueas b II 19 talamos

R>B || 22 demum b || 24 fulchra b || 25 si от. Ä' || 26 fer

uet Л1 il 28 furiis b H

256 MARTIANI CAPELLAE

liliaque det papillae.

ne nunc sensu iugalis ,

ferat pudore morsum

et uulsa fellis atro

laceros trahat capillos.' 5

727 quo dicto <renidens et plus solito laetior Voluptas ad Venerem

regressa cuncta eius auribus intimauit. quae deli

ciosa mollitie et interrumpente genas rubore paene prodidit

susurrata tuncque marcidulis decenter paeta luminibus

Maiugenam conspicata quodam aspectu promittentis к

inlexit, quam Saturnia de propinquo uelut deprehendentis

728 castigabat obtutibus. quae dum geruntur '\Ludia, quae

egressa dudum , cum alia femina miri decoris ingreditur,

cui quaedam maiestas nobilissimae uetustatis et ipsius

Tonantis natalibus ortuque praecelsior uultus ipsius lu- 15

mine renidebat. quae etiam miraculis quibusdam capitis

reuerenda uidebatur. nam primo a fronte uno sed uix intellegibili

radio candicabat, ex quo item alter erumpens

quadam> ex primo linea defluebat. dehinc tertius et quartus

tumque etiam nonus decuriatusque primus bonorum 20

reuerendumque uerticem duplis triplisque uarietatibus

circulabant. sed innumerabili radios multitudine prorumpentes

in unum denuo tenuatos miris quibusdam de-

729 fectibus contrahebat. huius autem multiplicem pluriformemque

uestem quoddam uelamen, quo totius naturae 25

opera tegebantur, abdiderat. digiti uero uirginis recur

santes et quadam incomprehensae mobilitatis scaturrigine

uermiculati. quae mox ingressa septingentos decem et

237 в septem numeros conplicatis in eos digitis Iouem salutabunda

subrexit. tum Philosophia ut Tritonidem propter so

2 NEC Rue В nunc add. br || sensu scripsi sensus BR [|

3 ferat pudore morsum scripsi feralis cura morsum BR |]

7 delitiosa BD \\ 9 peta BD poeta b |[ 10 conspicatur

B^D || 11 deprehendentis D de prudentis В ai dephendentis

add. b |J pedia В poedia D \\ 16 ei iam b \\ 20 decoriatusque

b || 21 duplicis Bl || 24 contraebat В1 p plurimiformemque

В || 27 nouilitatis Bl |[ 28 septingentis b II

29 numeris Ь || eius r || 30 surrexit Bl || tritonidam corr.p ||

t LIBER VII 257

astabat, quid numero tali Arithmetica intulisset exquirit.

cui Pallas 'proprio' inquit 4ouem nomine salutauit'. ac

tunc illi radius, qui primus emerserat, conliniatae lucis

nitore porrecto ipsius Iouis uerticem luminauit. quibus

s miraculis radiorum innumera repente multitudine prorumpente

non nulli tellustres siluicolaeque diui Herculem

conspicati opinantes eam hydreo germine pullulare. ac

tunc oborto terrigenis mussantibus murmure puer ille piceus

iussus admonere silenLium. uerum feminam Pythao

goras ut inter sapientes stabat usque abacum consecutus

idemque iam artem promere cupienti quandam lactei luminis

facem officioso consistens munere praeferebat.

tum illa antequam ¡uberctur quid adportet expromere, sic

exorsa

ib 'Non ignota caelo nec rebus mundanis ignorata quas 730

genui adueni, superi, uestrum quidem nil dedignata con

cilium, quamuis singulos uos uniuersosque recenseam ex

meis ramalibus germinare. tuque potissimum, quem prin

cipalis ante cunctos procreauit emissio, tuae singularis

20 primigeniaeque naturae fontem Iuppiter recognosce. nec

despicabilem uetrum omnium matrem Mercuriale quod

habeo me faxit officium, cum prosapiam arcanae sortis

originisque primordialem uobis studeam comprobare,

quae cum in terris exerceor, astrorum populus recogno-

25 scat honorandam suae multitudinis genetricem.

<Trae cunctis igitur adiata sacra monas esto, quam 731-

ante cuncta uibrantem sociati postmodum numeri prin

cipia docuerunt. quae si species est accidens cuilibet extanlium

primo, priusque est quod numerat quam illud nu-

1 aritmetica BR || inqnirit R1 \\ 2 inquid Bl \\ 3 ille b ||

qui от. BlR || 6 tellustres Vulc. telluristres В tellurestres

bR || 7 ydreo BR || pollulare BlR || 8 murmorent Bl \\

<j pytagoras BR \\ 10 stabat b estabat В exstabat r || consecatus

BR ** consecutus 6 || 12 'pacem BlR || ad munere

add. at Iumine b || 14 est post exorsa add. b \\ 16 su

peri scripsi super BR || 20 primigeneque b [| 21 descapicabilem

R ]] mercoriale B¡Rl || 22 prosapientiam R \[

23 primordialim BlR1 \\ 25 genitricem br Ц

MARTIANUS CAPELLA 17

258 MARTIANI CAPELLAE

merandum, rite eam ante ipsum, quem principem dixere,

ueneramur. nec dissimulabo ex eo quod monas retractantibus

unum, solum ipsam esse ab eaque cetera procrean

^¿Commumque numerorum solam seminarium esse solamque

5 mensuram et incrementorum causam statumque detrimeft- 5

torum. quae tamen ubique pars est ubique totum, dum

per cuncta perpetua : neque enim quae est ante extantia

et quae post absumpta non absconditur, potest non esse

perpetua. hanc igitur patrem omnium Iouem rite esse

nomina tum , quod quidem idealis illius intellectualisquc ю

speciei uis causatiua testatur. ad cuius exemplum unum

deum unum mundum> unumque solem singularemque

lunam, elementa etiam, IIHquae extant, singula memorari.

licet Aristoteles, unus e sectatoribus meis, ex eo quod

unum solum ipsa sit et se quaeri semper uelit, cupidinem ic

adserat nominatam quod se cupiat, si quidem ultra nihil

>. habeat et expers totius elationis aut copulae in se proprios

detorquet ardores. hanc quoque alii concordiam hanc

pietatem amicitiamque dixere, quod ita nectatur ut non

secetur in partes: tamen rectius Iuppiter nuncupatur 20

quod sit idem caput ac pater deorum.

732 Denique cum unum facta in quodcumque defluxerit,

licet eius linea insecabilis ac sine latitudinis significatione

fundatur, dyadem tamen facit. quae dyas quod sit prima

procreatio a non nullis genesis dicta. quod autem inter 25

eam ac monadem prima coniunctio est consortiumque

consimile, Iuno perhibetur uel coniunx uel germana praecedentis.

est autem medietatis capax. nam bona malaque

participat, eadem discordia ex qua aduersa oriantur,

utpote quae prima poterit ab adhaerente separari. in bonis зо

3 ab eaque D ab ea adqne (com. in atque) В |[ 8 absconditur

D abscenditur В scinditur b || 10 supra illius add.

omnibus b И 13 IIII quae extant scripsi in quo extant BR ||

memoraui b || 14 aristotiles BlR ]| 16 ad ultra add. se b [|

17 proprium BlR || 20 iupiter R || 21 fit B1R II 24 diadem

BR || dyadas Bl || 25 а от. R || -н post dicta add. о "

29 ex qua Vule. et quae BR || oriuntur b riantur В

30 utpute R || aderente В1 II

i"-

LIBER VII 259

uero eadem iustitia, quod duobus acquis gaudeat pariter

ponderatis. eademque societas, quod uinculum quo media

conectantur habeatur utrimque commune. ab hac nume

rus auspicatur et est opinabilis corporatio motusque

5 primi probamentum. elementorum ctiam mater: nam de

dyade quartus elementorum [etiam mater] numerus procreatur,

primaque forma paritatis est. 239 G

trias uero princeps inparium numerus perfectusque 733

censendus. nam prior initium medium finemque sortitur

ю et centrum medietatis ad initium finemque interstitiorum

aequalitate conponit. denique Fata Gratiarumque germanitas

et quaedam uirgo, quam dicunt 'caeloque ereboque

potentem' huic numero colligatur. ex eo etiam perfectus

quod perfectos gignit senarium nouenariumque.

15 cuius auspicio preces tertio ac libamina repetuntur. tres

symphonias continet harmonia id est diapason hemiolion

diatessaron. in tria se spatia temporis cursus alternat

ideoque tribus diuinatio memoratur. idem mundana perfectio

est. nam monadem fabricatori deo, dyadem mate-

20 riaeprocreanti.triadem idealibusformisconsequenteraptamus.

animam uero rationis et iracundiae cupiditatis-<que

distribuere trigario.

Quid TETRADEM dicam? in qua soliditatis certa per- 734

fectio. nam ex longitudine ac profunditate conponitur

25 decasque plena his quattuor numeris gradatim plicatis integratur,

id est uno duobus tribus quattuor. item hecatontas

a decade quaternario cumulatur id est decem uiginti

triginta quadraginta, qui sunt centum. et item a

centum quattuor numeri reddunt mille id est centum duso

centi trecenti quadringenti.~sic decem milia ceteraque ex-

1 ante quod add. -fi || ! medio B1R \\ 5 elimentorum

Bl aliorum supra add. b || 6 diade R || etiam mater от. p ||

nam ante numerus add. Bl || 12 Verg. Aen. VI 247 || 16 sin

fonias В symphonias b sinpbonias R \\ ¡irinonia BR || emiolion

bR emotion В \\ 17 tria se В trias R || alternae R ||

19 materiel b || 20 procreandi b [j 22 trigario Grotius trica -

rio BR H 25 plieatis Monac. 1 plicitis BD Ц 26 unum b ||

tres BD corr. p || aecatontas В ekatontas D ||

17*

260 MARTIANI CAPELLAE

crementa complentur. quid quod quattuor anni tempora

frontesque caeli elementorumque principia esse non dubium

est? hominum etiam quattuor aetates quattuor uitia

quattuorque uirtutes. hic numerus quadratus ipsi Cyllenio

deputatur, quod quadratus deus solus habeatur.> 5

735 Sequitur pentas. qui numerus mundo est adtributus.

nam si ex quattuor elementis ipse sub alia forma

240 G quintus, pentade est rationabiliter insignitus. qui quidem

permixtione naturali copulatur. nam constat ex utriusque

sexus numero. trias quippe uirilis est, dyas femineus ю

aestimatur. apocatastaticus etiam dicitur et siue cum alas

inparibus siue cum suo genere sociatus se semper ostendit.

nam quinque per quinque habes uiginti quinque, et

quinquies terni quindecim, et quinquies septeni tricies

quinquies, et quinquies noueni quadragies quinquies. item is

zonae terrae quinque, in homine sensus quinque, totidemque

habitatores mundi generibus ut homines quadrupedesque

reptantes natantes uolantes. hunc numerum

quis neget esse diametrum? nam decadis perfectio circulusque

huius hemisphaerio dissecatur. 20

736 SENAEIVM uero perfectum analogicumque esse quis

dubitet cum suis partibus impleatur? nam et sextam sui

intra se continet quod est unus, et tertiam quod duo, et

medietatem quod tres. item naturalia officia sine quibus

esse nihil potest sunt sex : magnitudo color figura inter- 25

uallum status motus. item motus totidem differentiae

sunt, nam mouemur prorsum retrorsumue, dextra laeuaque,

sursum deorsumque. nam ille aeternus quidam mo

tus est circuli. hic autem numerus Veneri est adtributus,

quod ex utriusque sexus commixtione conficitur id зо

3 aetas B1 || 5 deputatur от. В || 6 modo BlR II 7 elimentis

В \\ 9 utroque BlR \\ 11 apocatasticus supra addito

singi b || 12 suo p sio RB (in quo tamen о in ras.) || 14 tri

cies scripsi (trigies p) tries BR || 15 quinquès В quinquis

b || quinque noueni BR || quadrages quinques BR quadragis

quinquis br || 17 habitores В || 20 eius b || emisferio

R emis*ri*o В phe add. b || dissecatur b edissicatur

В dissicatur Л Ц 22 sextum BlR || 23 tertia R ||

4

LIBER VII 261

est ex triade qui mas quod inpar est numerus habetur, et

dyade quae femina paritate: nam bis terni sex facit. so

lida etiam figura quadrati sex superficies habet, totius

harmoniae toni sunt sex id est quinque toni et duo hemi-

5 tonia. idem per primum motum hoc est dyadem collatus 737

duodecim facit, inter quos duos numeros duo medii inueniuntur

id est octo et nouem. quorum unus ex meo nomine

regulaque censetur: nam arithmeticus memoratur

id est nouenarius: eodem enim numero superatur a duoio

decim quot numeris superat senarium id est tribus, alius

autem numerus, id est octo, musica ratione confertur. 241 G

ea enim parte superatur a duodecim qua ipse superat

sextum, idesttertia: nam sexti tertia duo sunt, duodecimi

<tertia quattuor. quod geometrica ratione conponitur.

i5 ea enim possunt per collationem media, id est octo per

nouem, quae extrema, id est sex per duodecim: nam utraque

faciunt septuagintn duo. item et in maioribus nume

ris media extremorum rationibus conponuntur sub praedicta

senaria ratione. nam sexies LXXII [dipondius]

го facit quadringentos XXXII [dipondius] : similiter octies

LXXII [dipondius] quingentos septuaginta sex. item nouies

LXXII faciunt sescentos quadraginta octo. similiter

duodecies faciunt octingentos LXIHI. quae media inter

se multiplicata reddunt numeros extremorum inter se

25 conuenientium. hic primus numerus [id est senarius]

2 diade BR || femina В femme R feminina b \\ ternis

Bir || sex facit scripsi sex his facit R sexis facit В ||

3 quadratis BlR || ex BR sex br || 4 armoniae BR || emitonia

BR || 6 numerus R || medi B1 || 7 eo BlR || 8 aritmeticus

BlR || 10 quod BR quo b || numeris BR numero b ||

15 id от. В1 I[ 17 facit[ В Ц et от. D || 19 LXXII scripsi

et hic et postea Koppio obsecutus septuagies b septuages В septuagesies

D \\ 19 et 20 et 21 dipondius deleuit Koppius ||

20 quadringenta (a ¿я ras.) В fl XXXII scripsi tres D tries

dB [] octogies BlD || 21 LXXII-«crip«t seqtuagies (septuagesies

D) dipondius BD || quingentos D quingenti В quingenta

b || 22 duo D || sexcentos b \\ XLVIII В || 23 post

duodecies add. septages dipondiu D sed LXXII in В omissum

facile auditur || 25 id est senarius del. Grotius \\

262 MARTIANI CAPELLAE

harmonias ostenditur genuisse, quippe sex ad duodecim

est> symphonia diapason, sex ad nouem hemiolios, sex ad

octo epitritos id est symphonia diatessaron. unde Venus

Harmoniae mater perhibetur. item hic senarius quadrato

et solido quaternario sociatus horas diei noctisque dime- 5

titur: nam quater seni uiginti quattuor facit.

738 Quid autem te, heptas, uenerandam commemorem?

quae quod naturae opera sine feturarum contagione con

formas, inter deos Tritoniae uirginis uocabulum possedisti.

namque omnes numeri intra decadem positi aut w

gignunt alios aliisque gignuntur aut procreantur: hexas

octas generantur tan tum modo, tetras autem et creat et

creatur, at heptas [autem] quod nihil gignit eo par uirgini

perhibetur, sed quod nullo nascitur, binc Minerua

est, et quod ex numeris tam masculinis quam femininis is

constet, Pallas uirago est appellata. nam ex tribus et

quattuor septem fiuni, qui numerus formam lunae complectitur:

nam primo est corniculata quam unvoeibí)

242 G Graeci uocant, deinde medilunia quam bioVrûuov, dcliinc

dimidiato maior quae dicitur àцqpСкupтoc, mox plena quae 20

dicitur тгAipocéAnvoc. item tres formas praedictas deficiens

repetit. hic numerus lunae cursum signifient : nam

unum duo tria quattuor quinque sex septem uiginti octo

faciunt. item septem sunt circuli et tot planetae tot dies

2 et 3 synfonia В symfonia b II 2 emiolios tí || 3 sinphonia

II || 4 armoniae HR || mater p maior HR || 6 uiginti

quattuor Koppius uies quartus В uîges quartis b nies quattus

B. uies quartis r \\ 7 qui BlR \\ 8 natura BlR \\ opera

D opere BR || conformans b || 10 nam quod BlR \\ in

ter b || 11 aut ante gignuntur add. В1 || exas BR \\ 13 adT"

BlR || eptas BR || autem от. p || nil R |[ eo per in ras.

В || uirgo b || 14 a ante nullo add. p \\ nullo от. R1 ||

hinc Koppius hic BR || 17 forma R \\ 18 menoidem BR monoidem

b || 19 diatomon 6 dicotomon BR diatomenoiden

r || 20 maior in ras. in В || amfleirtos В amfycirtos R |[

21 pleroselinos В plerosolenos R plerosilenos b || 22 luminae

corr. in lumen BR lunae add. b \\ cursus ante signifleat

от. BR add. D || 24 fiunt R1 || planae R planate r; deinde

et add. R ||

LIBER VII 263

totque transfusiones elementorum : nam ex informi materie

primus ignis, ex igne aer, ex aère aqua, ex aqua

terra : item fit adscensio et ex terra aqua est , ex aqua

aer, ex aëre ignis, ex igne in materiem inconprehensam

s iam non poterit peruenire. quid quod omnium natura 739

nonne huic probatur numero deseruire? in principio septimani

partus hominem absolutum perfectumque dimittunt.

dehinc ideo homo septem meatus habet in capite

sensibus praeparatos , duos oculos auresque et nares totiio

dem et os unum. dehinc paruulis mense septimo dentes

emergunt ac septimo anno imitan tur. item secunda

hebdomas pubertatem mouet gignendique possibilitatem,

tertia florem genarum , quarta incrementa staturae finiuntur,

quinta iuuenalis aetatis plena perfectio est. septem

i5 etiam natura abstrusit membra uitalia: linguam cor pulmonem

lienem iecur et duo ren.es. item septem corporis

partes <hominem perficiunt: caput tenus imum collum,

pectus, uenter, duas manus pedesque. totidem stellae in

uertice axis caelestis.

го At ocTONABivs numerus primus cubus est et per- 740

fectus, Vulcano dicatus. nam ex primo motu id est

y dyade, quae Iuno est, constat, nam dyas per dyadem

facit tetradem, at bis facit octadem. perfectus item quod

a senario tegitur : omnis enim cubus sex superficies habet.

25 item ex inparibus consecutis impletur. nam primus inparium

trias, secundus pentas: ambo octadem faciunt.

1 transfusions В4Ï || 2 igni BlRl § || 4 igni BlRl ||

5 quid quod b quid R quod В || 6 incipio BR principio b

c'orr. p |] 10 paruolis R1 || 11 secundae BlR || 12 ebdoma В

ebdomadas R ebdomadis r corr. Fule. || ubertatem BlR || 13

incrementa« ñ || 15 natura* В || abstrusit b abetrusa В abstrusi

R || 16 splenem in ras. В lienem R et b in mg. || iecor

£1R || 17 tenuis D |[ inum Bl \\ 18 ter in uenter in ras. in

В ][ totidemque pedes totidemque tellae p || 19 post caele

stis add. septem stellae sunt Ь || 20 ad B1 || cybus В \\

21 primotu B1 || 22 diade D \\ dias D II diadem BD \\ 23 aut

Bl || ad bis add. ducta p i tetras d (| 24 cibus Bl \\

264 MARTIANI CAPELLAE

idem cubum, qui a> triade uenit id est uiginti septem sequentes

inpares reddunt id est heptas enneas et undeci-

243 emus, qui omnes faciunt XXVII. item tertius cubus, qui

a tetrade uenit id est LXlIII: nam quater quaterni: sede- |

cim, hoc quater LXIHI fit, et hic ex inparibus quattuor, 5

qui superiores secuntur, id est XIII XV XVII XVIHI:

fiunt simul I. Mill et sic omnes cubi per inparium incre

menta inueniuntur sui dumtaxat numeri. sane hic octonarius

cubus ita omnium cuborum primus est ut monas

omnium numerorum. cubus autem omnis etiam matri ш

deum tribuitur: nam ideo Cybebe nominatur.

741 enneas quoque perfecta est et perfectior dicitur,

quoniam ex triade perfecta forma eius multiplicata perficitur.

deinde quod primi uersus finem tenet, et ideo

Mars appellata, a quo finis omnium rerum. quadratus is

quoque finis est eorum, quae per collationem augentur.

nam et harmoniae ultima pars est, ad enneadem enim ab

octade collatio percussionis sonus efficitur. non minus

nouem Musas dixere. in mundo etiam nouem sunt zonae

id est sphaerae et deorum septem et terrae duae. 20

742 DEOas uero ultra omnes habenda. quae omnes nu

meros diuersae uirtutis ac perfectionis intra se habet. ^

quae licet primi uersus finis sit, secundae monadis implet

auxilium. haec primi uersus numerorum regulas analo

gias genera species differentiae perfectiones et inperfecta 25

concludit daturque Iano, quamuis eam plurimi apocatastasin

memorarint.

1 cybum D cibum Bl || id estt R item г || 2 eptas

BR || nndeeim b || 3 XXVI R || cybus BR || qui a Rb qua

В |[ 4 faciunt post quaterni add. b (quaternis decies R qua'-~~~^

terni sedecies В || 5 quatuor BR |J 6 tredecim quindecim

Я || 7 cybi R cibi В || 9 cybus BR || cyborum Bß || 10 cu

bus b cybus R quibus В || 11 tribuetur BlR || cybele r II

nenominatur Bl \\ 13 ter forma b performa В forma R ||

14 primus R primis r |J 15 Mors Grotius \\ 17 ennadem

BlRl || 19 addixere Bl \\ in mundo BR immo b || 20 sperae

BR || duae addidi || 24 finis sit — primi uersus от. В1 \\

secundi Л1 || 25 diferentias В \\ 26 ad apocatastasin add.

adstantes b ¡| 27 memorarit Bl memorarent Rl \\

LIBER VII 265

Dictum breuiter quis numerus primum uersum facit,. 743

quos dec-rum contineat quasque uirtutes. iam mine quid

ipse numerus sit quasue inter se analogias seruet et for

mas breuiter intimabo. numerus est congregatio mona- 244 &

5 dum uel a monade ueniens multitudo atque in monadem

desinens. sunt autem numeri simplicis regulae quattuor:

prima est quae appellatur a paribus par, secunda a pari

bus inpar, tertia ab inparibus par, quarta ab inparibus

inpar, quas inferius memorabo. sunt etiam qui primi nu- 744

io meri appellantur, qui a millo numero diuidi possunt, nisi

a monade tantum non diuidi sed componi uidentur ut puta

V VII XI XIII XVII et cetera similia: nullus enim eos

numerus diuidere uno ordine potest. qua propter primi

appellantur, quoniam a nullo numero exoriuntur nec aei5

quis portionibus discernuntur. a semet igitur nati alios

ex se creant numeros, quoniam ab inparibus paria fiunt,

a paribus inpar fieri nullo modo potest, ergo et primi

numeri ñecessario habendi pulchrique. sed omnes <nu- 745

meros primi uersus sub his regulis retractemus. monas

го quidem numerus non est. dyas par est. trias et ordine

et uirtute primus. tetras a paribus par pentas primus.

hexas a paribus inpar et ab inparibus par unde et perfectus

nominatur. heptas primus. octas a paribus par.

enneas ab inparibus inpar. decas ab inparibus par.

25 sic uti in primo uersu ita) et sequentibus hae regulae colliguntur.

primus igitur uersus est a monade usque ad

enneadem, secundas a decade usque ad nonaginta, tertius

uero ab hecatontade usque ab nongentos, quartus qui et

ultimus a mille usque ad nouem milia, licet non null i

so Graeci etiam uúpiа adiecisse uideantur. mihi uero solus 746

numerus adprobatur, qui digitis coercetur : alias quaedam

1 quis add. r et deleta s 6 II 2 contineant b || 3 serbet

Bl || 6 simplices bli |[ 7 secunda a paribus от. BlR1 || 9 interius

BlR || 11 putas BlR || 12 V от. BlR || 16 numerus

R || 18 necessario p necessari BR necessarii br || omnis

R1 || 22 exas BD || 23 eptas BD || ocdas D || 25 haeç В ||

26 est b et BR || 28 ecatontade BR || 30 myria br myrea

В minea Я ||

266 MARTIANI CAPELLAE

brachiorum contorta saltatio sit, qua fit ut numeros germanae

praecedentis formis ac lineis concinnemus. nam

mihi in primo uersu monas, illi in signo principium quod

non habet partes. in secundo uersu a decem numeri

nelut linea distend untur. in tertio uersu quadrati ex cen- 5

tum reliquisque fiunt, quae uelut latitudo primae longitudini

sociatur. in quarto uersu iam cubi sunt: ideo ex

245 G mille reliquisque soliditas. fines ergo uel limites mihi sunt

monas decas hecatontas et mille, geometriae uero nota

linea figura soliditas. nam monas ita indiuidua est ut nota, w

decas in numeris ut linea longitudinis solius, hecatontas

quadratus, qui est superficies et in longitudinem latitudinemue

diuiditur. item decas per decem fit centum qua-

747 dratus, hoc per decem fit cubus mille. omnis inpar progressus

a monade per singulas positiones necessario qua- is

dratos eflicit. primum ipsam monadem, adde triadem:

facit quattuor. primum quadratum, adsocias quinque: fecisti

secundum quadratum ViIIi, hinge VII : implesti qua

dratum XVI, adicis item nouein et perficis quadratum

XXV. eodem modo progreditur ratio usque in infinitum. 20

sed ad superius diuisa regrediar. omnem numerum aut

parem aut inparem esse aut utroque finiri , quicquid nu

mero adiciatur finito, finitum adici, neque ex infinitis fini-

1 11 m fieri posse.

1 braciorum Bl || ad saltatio add. I exal b || qua r que

R quae В quo b || numeris B1 R || 2 procidentia Bl || concinamus

В concinnem b concinnamus R quod correxi II 3 mo

nades BR corr. p || 6 quae uelut — cubi sunt от. В || 7 cybi

В II 8 soliditas b partim in ras. deinde deletum sotas in В ai

sociaetas add. b sociatas R solidiatas r || finis p Ц 9 et 11 ecatontasÄ

« || 9 geumetriaÄ1 || 11 in В si R \] numerus Д1 || -"'

in ante linea add. R || 12 latitudinem add. b (ue ut uidetur В

que b) || 13 item Vulc. id est BR || decae per decem Grotius

decus per decus BR || 14 cybus BR \\ 15 necessaries BR

corr. p || quadrat By quadratus R || 16 primam В al um

add. b prima R || adde (ad te R) triadem add. br || 17 fecit

В || 18 VIII iunge — quadratum XVI от. BlRl || 19 nouem

Grotius nonas BR \\ ad sedecim post nonas add. D \\ perficit

b || 20 in от. B1R II 22 esse et Ä1Л1 || utreque R || certum.

est post finiri add. r || 23 infinitum fieri BlRl II

LIBER VII 267

Omnis uero numerus aut par aut inpar est. par est 748

qui in duas aequas partes diuiditur ut II IIII VI, inpar qui

in duas aequas partes diuidi non potest ut III V VII.

deinde [ex inparibus] quidam ex inpari tantum inpares

s sunt ut III V VII, quidam etiam multitudine constant ut

nouem quindecim uiginti unum, quos тгepiccаKic irepiccoúc

Graeci appellant, at in his qui pares sunt plura

discrimina sunt, an pares sint et diuidi possint. ceteri uel

ex paribus pares uel ex inparibus pares uel ex paribus

io impares. et illos Graeci àpткшc àpтiouc uel uepiccáKic

dpтiouc uel àpткшc тгeptccoúc nominant. pares ex pa- 749--

ribus sunt quattuor quia ex bis binis, octo quia ex bis

quaternis constant, pares ex imparibus sunt, qui pares

impari multiplica tione fiunt, ut bis terni sex, aut quin

is quies quaterna uiginti, quod genus Graeci тгeptccсшc

àpтiouc uocant, et hi qui inparem numerorum multitudinem

pari multiplicatione consummant, ut cum bis terni

sex, et quater quina uiginti fiunt, quod genus аpткшc 246 в

тгeptccóv Graeci uocant. qui numeri quamuis idem sunt,

го rationes tamen in crescendo diuersas recipiunt. atque ex

his ipsis <quidam in duas partes diuisi protinus in pares

numeros reccidunt, quidam semel saepiusue per pares re

plicati citra singularitatem in impares resoluuntur: nam

duodecim et uiginti semel per pares diuidi possunt, at

2 -г- post inpar add. b || 3 ut от. BlR || 4 ex inparibus

del. Böttgerus || ex inparibus Bl || TT€PICCAKIC in ras. В

TT€OICCAKIC Л || 8 sunt BlR || diuidi p dici BR || pos

sunt BlR || uel ex paribus impares от. BlRl |[ 10 APTIAK€

IC RB, cuius manus secunda quo modo Graeca huius loci uocabula

amplius corruperit non notabo || TTCPICCAKÊIC В П€-

PICCAK€C R || 11 APTIAK€IC В APTIAK€IN R || €PICCOYC

R || 12 IUI В || 13 post constant add. qct genus greci

APTIAK€IC APTIOYC 6 in marg. || sunt b et BR \\ 14 ternis

exsis BR terni sexis b corr. Vulc. || quiques Bl || 15 qua

terna г quater ÄЛ Ц uies BR uiges b || n(NЯ)€PICCAK€IC

APTION BR || 16 hii Л 0 17 ternis ex his RB terni sexis b II

18 APTIAK€IC BR || 20 Crescendi BlR || aut quae R ||

21 is В his b от. R \\ in inpares Ii in impares b || 22 recci

dunt Bl recidunt Ы) II

268 MARTIANI CAPELLAE

quadraginta octo nimirum bis uicenos quaternos, índe bis

duodenos, deinde bis senos omnes adhuc pares efficiunt,

nouissime in temos impares decidunt. itaque nemo longius

procedere simili multiplicatione potest, quin ut duplicatione

reuoluta scanderit sic per replicationes item in s

plures partes digeritur. nam uiginti) et bis dena sunt et

quinquies quaterna et decies bina et quater quina.

750 Quattuor deinde species omnes numeros excipiunt.

quidam euim sunt per se incompositi, quidam per se

compositi, quidam inter se incompositi, quidam inter se 10

compositi: ex quibus duo priores primi numeri, duo sequentes

secundi nominantur. sed ea res quo facilius addisci

possit, planius indicanda est. prima et minima omnis

numeri mensura singularitas est, quia nullus numerus

non in singula diuidi potest. deinde eum etiam aliae 15

mensurae excipiunt ut duplicationes quae duplo , triplicationes

quae triplo increscunt. cum hoc ita sit, quibusdam

numeris in singularitate sola mensura est, qui nisi in sin

gula digeri non possunt quales sunt tres. quidam tantum

in pares. quidam in inpares ut sunt IIII et ViIIi: nam bis 20

bina IIII, ter terna nouem sunt: ita illa duplicatione, haec

triplicatione metimur. ac saepe non una quidem talis

mensura numero est sed plures, si quidem octo metiri et

quadruplicatione et duplicatione facile est cum et quater

bina et bis quaterna octo sint, itemque euidens est quic- 25

241 G quid aliqua multiplicatione metimur metiri nos etiam sin

gularitate posse, sed non ubicunque singularitatis mensura

1 XLVIII В || ni miro uis В1 || deinde D inde in ras. Ь ||

2 bis in ras. В от. D || 3 impares temos D || 5 seanderit

scripsi (adscenditur p) scapet D *scabe*t В I u& add. b \\

6 digeritur b dirigitur В degeritur D \\ XX В || 7 quinquies

D quinque BR || bina bR una B; deinde et от. BlRl || quat

tuor BR eorr. Vulc. \\ quina от. B'R || 8 quattuor add.

p 0 omnes от. BlR j| excipiuntnr BlR ai excipiunt

add. r || 10 quidam inter (intra r) se compositi add. rb sed b

tertio loco || 12 adisci b adici r || 19 quidam от. B1R1 Il

20 quidam in (от. r) impares от. BW || 23 est D от. BR |]

25 itemque D iter (inter b) quae (que R) BR || 27 sed

от. В1 ||

LIBER VII 269

est, esse alicuius etiam multiplicationis. ita singularitas

omnibus commums mensura, quibusdam unica est. cum 75t

hoc ita sit, per se incompositi numeri dicuntur qui nullam

mensuram habent nisi singularitatis , per se uero

5 compositi quos metiri non tantum singularitate sed alia

quoque multiplicatione licet, et haec quidem singulorum

numerorum aestimatio est. bini uero pluresue iuncti

inter se incompositi esse dicuntur, qui nullam communem

mensuram nisi singularitatis habent ut tres et quattuor.

10 neque enim interest an quattuor dupli mensuram habeant,

cum eadem illa in tribus non sit. at inter se compositi

sunt quibus alia quoque quam singularitatis mensura com

munis est ut nouein et duodecim, quorum utrumque licet

triplicatione metiri, cum ter terna nouem, ter quaterna

15 duodecim fiant, cum uero alii numeri in singula tantum, 752

alii etiam in aliquos solidos numeros diuidantur, ut re

ipsa discreti sunt, sic etiam uocabulis discernam nequa

indiligentibus confusio oriatur, et cuiusque numeri mem

bra nominabo solidos numeros in quos is deduci poterit

2ü ut in duodecim fiunt, at singula et siqui etiam solidi nu

meri inmixti singulis inserentur, partes appellabo, ut in

septem , uel totidem singula uel etiam bis terna singulo

adiecto.

Ex numeris quidam perfecti sunt, quidam ampli- 753

25 <or es perfectis, quidam inperfecti: тeXeiouc et uтгepтe-

Xeiouc et штотeXeкшc Graeci appellant, perfecti sunt

qui a partibus suis pares sunt, amphores perfectis qui plus

in partibus suis quam in se ipsis habent, inperfecti in quo

rum partibus minus quam in ipsis est et exempli causa

30 sumamus sex. hi et in singula diuidi possunt et in bina

et in terna, cum et sexies singula et ter bina et bis terna

1 etiam от. В1 || 4 habet R || 5 meriri b; quid primitus

scriptum fuerit non dispicio l| 10 habeant от. В1 habent R ||

15 fiunt b || singulari r || 17 discreta BlR || 18 indelegentibustfr

П 19 didiciÄ1 || 20 ad B1R || 22 singula 2?1Л ¡I

23 adicto В || 25 T€A€YC D et cetera similiter ]f YTT€PTfc-

Л€0IС В К 26 graece b || apellante || sunt post perfectis

add. b H 30 hii В || 31 ad sexies add. I sex b II

270 MARTIANI CAPELLAE

248 G fiant sex. ergo) partes eius sunt I II III. nunc in uniim

eae conferantur, iiunt VI. hoc est esse purem partibus

suis et hoc numeri genus in aliqua uirtute est, cetera in

uitio, uel ex superante uel ex deficiente. ut puta sumamus

duodecim. et duodecies singula et sexiens bina et 5

quater terna et ter quaterna et bis sena duodecim fiunt,

itaque eius partes sunt unum duo tria quattuor sex, quae

iunctae in unum sedecim efficiuntur. hic amplior per

fecto numerus est. at sedecim fiant iunctis sedecies sin

gulis , octiens binis, quaternis quater , octonis bis, neque ю

praeter has [si facias] ulla eius numeri mensura est, collati

autem in unum unus, duo, quatuor, octo non ultra

faciunt quam quindecim, minus eo ex quo orti sunt, hic

inperfectus numerus est.

754 Alii etiam plani numeri sunt, alii crassitudinem quo- is

que in se habent. planum numerum esse Graeci dicunt,

qui duobus numeris continetur. id eius modi est: in ratione

mensurarum tantum de norma contineri, quantum

a toto quadriangulo, cuius pars in ea norma sit, ex ist i -

mant. item ad numeros planos referuntur qui in duo га

latera ordinantur, sic ut rectum angulum faciant et normae

similitudinem representent. igitur si in alterum

latus quattuor, in alterum tres porriguntur, hi duo numeri

lege eorum duodecim capiunt planumque eum numerum

nominant. at crassitudinem aiunt a tribus numeris. sint 25

in alterum puta latus quattuor, in alterum tres, supra

deinde quattuor adiciuntur. his numeris altitudinem quo-

2 VII R || 5 sexies br || 8 ad efficiuntur add. I fiunt b

9 sexdecies R II sedecies singulis от. i?1 || 10 octies b

benis B1 || quater (priore loco) от. Вi |] octonis bis от. В1

11 praeter Koppius pariter BR \\ si facias deleui || post

mensura add. non r || 13 quindecim add. p || eo p quo

BR || 14 interfectus В || 17 a ante duobus add. B¡R

18 noma В || 20 idem BlR || plani Bl || feruntur RlR

21 et от. BlR \\ faciunt et repraesentant BR corr. D

23 hii BR || 25 aiunt a BR iunctam br \\ tres b \\ sunt *

26 laterum tres BR corr. p |[ 28 nornam В ||

LIBER VII 271

que super inferiorem norma m impleridicunt includique uiginti

quattuor. inquibusobscuritateex superuacuoquaesita

euidentissimum est planum esse numerum sic singulis íun

cus, nequid super alterum sit, crassitudinem fieri numeris

5 super numerum inpositis. ipsa autem planities uarias 755

formas habet numeris ad similitudinem aliquarum figurarum

ordinatis, quae incipiunt a linea, tum uel triangulae

fiunt, atque eae quae quattuor angulos habent uel quadratae

sunt uel altera parte longiores, quas етepоиnшc 249 G

lo Graeci appellant. praeterea plures quoque anguli possunt

interdum etiam inaequalia numeri latera esse, ut cum

deinde in crassitudinem insurgat figurasque plures offi

ciat, tessera perfectissima esse inter eas uidetur. est au

tem triangulum in paucissimis tribus, quadratum in pau-

15 cissimis quattuor. id autem quod imparia latera habet

in paucissimis V. altera parte longius quadrangulum in

paucissimis sex. crassitudo item, quae tessera, in paucis

simis ocio. nam duo simplicem ordinem faciunt, tres sic

componi possunt ut totidem angulos habeant, quattuor in

2о quadram positi in omnem partem binos babent, quinque

sic colligantur ut in altero latere duo, in altero tres sint:

sex [ut] quadrangulum faciunt quod in duobus lateribus

<binos. in duobus temos habet, at si quattuor ponuntur

et crassitudo oritur et paria omnia latera in planitiem at-

25 que altitudinem sunt, binis in omnem partem ordinatis.

similes autem plani numeri sunt, quorum latera eandem 756

rationem habent ut sex et sexcenta, cum Ulis in altero la

tere duo et in altero tria, his in altero ducenta, in altero

latere trecenta sint. eodemque modo similes etiam in

so crassitudine numeri sunt,> quorum latera sub eadem

ratione sunt ut uiginti quattuor et nonaginta sex. nam ut

in illis alterum latus quattuor, alterum tres habet, quo fit

5 numeris b numero BR || 7 ad triangulae add. I qua

drangiae b |I 8 uel quae г || 12 in add. Orotius || 14 trian

gium от. BlR || 16 quinque p VI BR || 20 onnem В || 22 ut

del. p \\ quadriangulum Bl || 23 habent ac D || 24 omia D "

26 fiunt ante similes add. Ь II similes b similis В simile D

272 MARTIANI CAPELLAE

ut planities duodecim , crassitudo uiginti quattuor capiat,

sic in his alterum latus octo, alterum sex recipiat, quo fit

ut planities quadraginta octo, crassitudo nonaginta sex

comprehendat. quod est autem inter duos et tres, est

inter CC et CCC; ratio quae est inter III et IIII, sex et 5

octo. manifestum erit simul atque rationes, quae inter

numeros sunt, subiecero.

757 Omnis enim numerus pars est alicui numero maiori,

qui aut multiplicatione procedit, aut ratione membrorum

aut partium , aut simul et multiplicatione et ratione mem- io

I»riinm) uel partium. ratio membrorum in uno membro

250 G pluribusue, ratio partium in una parte pluribusue est,

minor uero numerus aut replicatione minuitur aut ratione

membrorem uel partium , interdum etiam simul replica

tione et ratione aut membrorum aut partium. neque ulla is

ratio numeri ad numerum quae non intra haec est. Graeci

multiplicatos numeros тгоXXолтXаciouc , replicatos ътго-

тгоXXатгXаciouc, membro membrisue antecedentibus èm-

цоpiouc membro membrisue inferiores úтгeiriuepeíc ap

pellant, binis deinde nominibus utuntur in eis in quibus 20

758 binae rationes sunt, cum hoc ita sit, numerus comparem

rationem habet aequalitatis, quam кóтята Graeci uocant

ut duo ad duos, tres ad tres, quae ratio etiam perfecto

numero ad suas partes est ideoque is numerus potior ce

teris habetur. quid enim aequo esse melius potest? at 25

ubi alter numerus maior, alter minor est, protinus inter

eos distantia est, quod in omnibus fil qui ratione membro

rum uel partium aut antecedunt aut anteceduntur, ideoque

hi numeri peiores sunt, inter quos partesque eorum ali

quot] discrimen est. sed ut distantia inter duos numeros зо

4 est inter от. BlR || 5 haec est inter ante sex add. p \\

8 maior BlRl || 9 qui от. B1R || 15 rationem Л || 17 ad

ratio add. minuitur Ь || quae от. B1R || 17 TTOAATTAACIOY

R || YTTOAAATTAACIOIY R || 18 €TTIMOPIOYC BR ||

19 YTTOM€P€IC BR corr. Koppius || 20 his R iis В || 21 cum

parem В || 22 eisoteta R eicoteta В || 28 aut antecedunt

om. BlR || 29 hii В || 30 discriminent sed R 1 discrimea

non est add. r II

LIBER Vil 273

maiorem minoremque eadem est, sic ratio inter eosdem

contraria est: tantundem enim distat inter tres et quattuor

quantum inter quattuor et tres, at ratio inter hos

ipsos diuersa est eaque quae sit infra patebit.

5 Cum proposuerim uero primas in multiplicatione 759

rationes esse, multiplications ratio est senioni ad ternionem,

octonario numero ad quaternarium; contra replicationis

ternioni ad senionem, quaternario numero ad octonarium.

membrorum uero ratione uincit is numerus qui

io solido membro membrisue antecedit, qualis est nouenarius

ad senarium: ternione enim uincit, quae eadem bis

in senario numero inuenitur. contraque membrorum ra

tione uincitur senarius a nouenario. at partium ratione

uincit qui in se et ipsum minorem <numerum habet et

is aliquam partem eius partesue, ut si septem cum quattuor 251в

conferantur: si quidem in septenario numero et quattuor

sunt et horum tres partes : contra uero partium ratione

uincuntur quattuor. at idem numerus et multiplicatione

et membrorum ratione antecedit, si puta VIII et III iun-

20 guntur: nam octo et bis terna habent et praeterea membrum

in duobus. et multiplicatione> uero et partium ra

tione uincunt quinque si conferantur cum duobus: nam

in quinque bis bina sunt et praeterea duorum pars una.

contra in bis ipsis numeris minores a maioribus simul et

25 replicatione uincuntur et aut membrorum ratione aut par

tium. sed ut genera rationum inter numeros haec sunt, 760

sic species in singulis plures. nam ut ad multiplicationem

primum replicationemque ueniamus, inter hos aut

dupli ratio est aut tripli aut quadrupli ac procedere quo

so que ultra multiplicatif) potest per eosdemque rursus gra

due idem numerus replicatur. ergo rationem habent

3 аcб J 5 posuerimñ || 9 his Я || 11 uis В || 13 noaenarius

a senario В1 || 14 et R || 16 et от. D || 17 partes

от. Вl || uero b ergo BD || 18 uincuntur a septem. at D uin

cuntur IIII at В |) 22 post uincunt add. ut 6 ][ conferatur

BR1 || 23 propterea R [| 26 hae br || 28 ad hos add. I

quos b И 29 аc В a R ||

MAUTIAXUS CAPBLLA 18

274 MARTIANI CAPELLAE

duplo maiorein duo ad unum, quattuor ad duos, octo ad

quattuor; duplo minorem unus ad duos, duo ad quattuor,

quattuor ad octo. item triplo maiorem tres ad I, nouem

ad tres. triplo minorem I ad tres, tres ad nouem. qua

druplo maiorem quattuor ad I, sedecim ad quattuor. qua- 5

druplo minorem I ad quattuor > quattuor ad sedecim,

eademque in ulterioribus multiplicationibus et incrementi

et diminutionis ratio est.

761 At ubi inter maiores minoresque numeros ratio

membrorum est, maior aut superdimidio uincit, quem io

f)uióXiov , aut supertertio , quem èmтprrov , aut superquarto,

quem èтатeтаpтov Graeci uocant et sic ad superquintum

supersextum ulterioresque ratio procedit. superdimidius

est qui ipsum aliquem numerum et dimidium

eius habet, supertertius qui ipsum aliquem et tertiam eius, 15

superquartus qui ipsum aliquem et quartam eius, eadem-

252G que in ulterioribus ratio est. contra ex isdem numeris

minor maiori aut subdimidius est queф ифпиioXюv. aut

subtertius quem йтгóтpггov, aut subquartus quem йтго-

тéтаpтov Graeci appellant. superdimidii rationem habent 20

tres ad duos, CСC ad CC, quorum supra facta mentio est.

contra subdimidii duo ad tres, CC ad CCС at supertertii

quattuor ad HI, octo ad sex, qui ipsi quoque supra positi

sunt. subtertii 1res ad quattuor, sex ad octo. superquarti

quinque ad quattuor, decem ad octo. subquarti quattuor 25

ad quinque, octo ad decem.

762 Partium uero ratio proxima in quibusdam numero

supertertio est, in quibusdam superquarto, id que proce

dere ultra potest. supertertio similis est ubi maior nu

merus minorem ipsum et aliquas eius tertias partes com- so

1 ante duplo add. in post duplo add. i pH b || 3 in ante

triplo add. В || 4 nouem В VIII R || 6 maiorem — quattuor

от. B1R [| 8 deminutionibus corr. in deminutionis В \\

11 HMIOA60N R || 12 eniTT6PTATON R || 13 ad super

sextum b || ultioresque B1R || 14 ipsam R II 16 ipsam B1R ||

17 hisdem BR || 18 €<t>HMIAION В YnOMIOAION b 6ФН-

JVIIOAION R Ц 19 TTPOTPITON BR YnOHniTPITON Ь \\

teptaton R || 22 ad B1R ||

LIBER VII 275

prehendit, superquarto ubi et illum ipsum et quartas eius.

sumamus quinque ad III et decem ad sex. antecedit quinarius

ternionem, quod et illam ipsam et eius duas tertias

habet. item in decade sunt et sex et de sex duae tertiae.

5 at proxima superquarto ratio est inter septem et quattuor,

inter quattuordecim et octo. in septem et ipsa quattuor

sunt et eius tres quartae. atque ut ea ratione, quae supertertiae

et superquartae proxima est, maiores in his

numeris uincunt, sic ratione proxima subtertiae et sub

io quartae minores cum maioribus habent. illo neminem

decipi conuenit, ut aliquam <partium rationem superdimidiae

similem putet. nam si numerus aliquis numerum

aliquem et dimidium eius habet superdimidius est, si nu

merum aliquem et eius duo dimidia habet pars est. nam

и ut duae quidem tertiae rationem supertertio proximam

habent, sic duae quartae rationem superquarto proximam

recipiunt. nam siquis ipsum et eius duas quartas habet)

superdimidius est, ut si sunt sex et quattuor: in sex enim

et quattuor sunt et eius duae quartae. contra uero ut

20 ea ratione, quae supertertiae et superquartae proxima est, 253~G

maiores in his numeris uincunt, sic rationem proximam

subtertiae et subquartae minores cum maioribus habent

eademque ratio procedit, sic ut superquintae ulterioribusuc

similis est. hinc rursus plura discrimina oriuntur, si qui- 763

25 dem unus numerus potest duplo generari aut superdimidio

aut-supertertio aut superquarto ulterioribusue et multiplicationum

et membrorum rationibus. ponamus quat

tuor et decem. ex his decem duplo et superdimidio aucti

sunt. nam bis quaterna octo sunt, deinde dimidium quat-

з0 tuor in duobus. apponamus quattuor et quattuordecim ;

ex his quattuordecim triplo et superdimidio aucti sunt.

nam ter quaterna duodecim sunt. deinde dimidium quat

tuor est in duobus. progrediamur ultra usque ad IIK et

2 ad| et В || ad] et В Ц 4 decus BR corr. Vule. H sunt VI b fl

5 ad В41 || 11 aliquis b || 14 pare est В par est b pars

eius est J) || 16 duae BD III b || 25 generari Vulc. geri

BR || 28 ex b et BR || 30 est b sunt BR || 33 sunt ante

in duobus add. B1R \\ post ultra add. sex R sextum Bl \\ ad

18*

276 MARTIANI CAPELLAE

XVIII. ex his XVIII quadruplo et superdimidio increuerunt.

nam quater quaterni XVI sunt, deinde dimidium

quattuor est in duobus. at si sint III et septem, ex his

septem duplo aucti sunt et supertertio. nam bis terna

sex sunt, deinde pars tertia trium est in uno. sint III et 5

decem, ex his decem triplo increuerunt et supertertio.

nam ter terna nouem sunt, et deinde pars tertia trium

est in uno. ponantur III et tredecim. ex his tredecim

quadruplo aucti sunt et supertertio. nam ter quaterna

duodecim sunt, deinde pars tertia trium est in uno. acci- и

piamus nunc quattuor et nouem : ex his nouem et duplo

plus habent et superquarto. nam bis quaterna octo sunt,

deinde [quattuor] quarta pars est in uno. quattuor uero

et quattuordecim tripli et superquarti. inter quattuor

uero et XVIII quadrupli et superquarti ratio est. idemque &

in ulterioribus numeris fit perindeque numeri minores ex

his et replicationes alicuius et subdimidii uel subtertii uel

subquarti uel alicuius ulterioris rationis cum maioribus

254 g habent. ut apparere autem ex his potuit, multiplicatio a

minima ratione incipit et subinde ad maiores maioresque 20

transit ratio, membrorum uel partium replicatio a maxima

ratione incipit et subinde ad minores minoresque transit,

maior ratio dicitur quae plus, minor quae minus adicit:

ergo maior ratio tripli quam dupli, maior quadrupli quam

tripli est : contra minor dupli quam tripli , minor tripli 25

765 quam quadrupli est. incipit igitur multiplicatio a duplo,

inde ad triplum ad quadruplum semperque ad maiores rationes

transit, at ratio membrorum incipit a superdimiom.

BlR |[ 2 XVI от. В add. post sunt b || 3 est b sunt BR

4 aut r || 5 trium sunt Bl || 6 et ex b II 7 ter от. BlR

ex BR et de b || 8 unum BlR || 13 deinde quattuor quarta

pars est in uno quattuor uero et XIIII b deinde quattuor

uero et XIIII В deinde IIII - IUI û q quarta pars est in uno et

^tuordecim R || 15 uero от. В1R || XVII p XVIII Л X et

VIII В || 16 per quem R per quae В ai pindeq. add. b ||

17 ils B1 || replicationes p replicationis BR Ц 22 minores

от. BlR I| 25 contra minor — quam (quamquam R) quadrupli

est от. В1 И

LIBER VII 277

dio, deinde supertertium superquartum semperque ad

minus et minus pеrцешЧ. quae omnes rationes inter duos

fines sunt ita [numeri sunt] ut puta dupli ratio est inter

II et I , tripli inter III et I <quadrupli inter quattuor et

5 unum. et sub eisdem rationibus nominum fines minimi

suaque comparatione multo minores, uel sub duplo quam

duo et unum, uel sub triplo quam tres et unum, uel sub

quadruplo quam quattuor et unum possunt. super hos

deinde quantumlibet eisdem rationibus solius fines his

1o numeris augentur.> ideoque eos fines , qui minimi sunt,

TcuOuévac [Thermacides] nominant quod ut uas super

suum fundum sic numeri rationis eiusdem super istos ad- »

iunguntur. idemque etiam ratione membrorum. minimi 763

enim fines sunt superdimidii inter II et III, supertertii

is inter III et quattuor, superquarti inter quattuor et quinque,

tum deinde sub isdem rationibus numeri conplentur. ne

que alia condicio est, quae ipsa incipit a tertia parte, sic

ut membrorum ratio dimidia, deinde primum minimos

fines conprehendit, tum ad maiores transit, ex his autem 767

го ueri simile est primam multiplicationem esse inuentam,

deinde rationem membrorum, tum partium. ñeque enim

difficultas ad duplum deinde triplum et quadruplum apparuit.

tum ex duplo superdimidii facta condicio, ex

triplo supertertii, ex quadruplo superquarti est, idemque

25 in ulterioribus incidit. nam qui duplum uidebat, hoc 255 G

ipso coepit intellegere dimidium, quia ut duplum quattuor

duorum sunt, sic dimidium quartae rationis duo: ut igitur

duobus adiciendo quattuor fecit, sic rursus quaternioni

3 numeri sunt deleui Ц 5 hisdem bD \\ 8 ad possunt add.

ai sunt b \\ 9 solis b ][ finis Bl || 10 hii ante eas add. BlR ||

eas BR corr. Koppius I] qui BR qua b || minimi sunt Kop

pius minime eunt BR || 11 ini9|Liévac Koppius pytagoricus В

phythagoricus R \\ Thermacides deleuit Koppius || nominant

scripsi nomina dant В nominabat b nominat R || uos R et

corr. in uas В ai os add. b || 12 sic p sit BR ita add. b ||

istos b istis В histis R || 13 rationem BR || minime BR

corr. p W 16 hisdem R \\ 17 ad quae add. I quia b || 18 dimi

dia r ai adimidia 6 demilia R et corr. in ab emioliaÄ || 19 ante

ex add. at R aut B1 \\

278 MARTIANI CAPELLAE

duos adiciendo fecit superdimidium, utque ex duobus

triplo sex impleuit, sic senario numero duos adiciendo

supertertium inuenit. idemque in ulterioribus incidit. deinde

cum incurrerent numeri sine iudicii quidem rationibus

positi , quaesitum est quot quotaeue partes alterius 5

numeri in altero essent, et his eo uentum est, necuius

liumeri non aliqua ratio ad alium numerum exploratissima

sit. post haec non diCficillima animaduersio gemina ratione

in numeris fluxit.

768 Quoniam genera numerorum rationumque inter eos ю

orientium exposui , rursus ad ea singula reuertar et quae

, in quoque animaduersiones sint indicabo. incipiam de

paribus atque inparibus. par omni multiplicatione sic

procedit ut par maneat: duplo augentur duo et quattuor,

octo et XVI, triplo II sex XVIII, quadruplo I et quattuor is

sedecim, sexaginta quattuor, CCLVI idemque in ulteriori

bus fiat. inpar pari multiplicatione protinus interit et in

numerum parem recidit. inpar inpari multiplicatione increscere

potest ut inpar maneat. nam bis terna sex, item

bis quaterna octo fiunt, eodemque modo quater terna duo- 20

decim, quater quina uiginti. at ter terna nouem, et ter

nouem uiginti septem. item quinquies terna quindecim,

quinquies quina uiginti quinque. idemque in omnibus

multiplicationibus euenit, quo fit ut sine par sine inpar

parium numerorum multitudo est, id quod consummatum 25

est par sit. ut duo quattuor sex octo, quae par numero

rum multitudo est, fiunt uiginti. duo quattuor sex, quae

inpar numerorum multitudo est, fiunt duodecim: ambo

769 numeri pares. item par inparium numerorum multitudo

pares facit. ergo tres et quinque fiunt octo, qui pares зо

2 sex scripsi sexis В sex his R || adicienda rBl || 4 sine

от. В1 || iudicis BR iudicii br || 5 quod R || 6 nee R || 7 explo

ratissima Koppius exploratis ultima BR || 8 gemina BR germa

na b || 9 in] si R || numeros Ь Ц 15 XVI p XV BR H ante

triplo add. V post triplo add. est b || H corr. in et in В || 16 et

ante XVI add. b || et post LXIIII add. Ь Ц 18 impar от. BlR ||

20 quater terna В quaterna R \\ 21 ter nm. R || 22 terna

VIII R || 28 est fiunt — numerorum multitudo от. R Ц

liber vn 279

<sunt. inpar tantum modo inparium multitudo inpare, 256 в

seruat. nam III et quinque et septem fiunt quindecims

illi quoque inpares. eadem de causa quotiens par nume

rus uel parem uel inparem multiplicat, qui efficitur par

s est. nam duplicatio siue duo multiplicauit, fecit quattuor:

siue III, fecit sex, ambos pares. at inpar numeras si

parem multiplicat facit parem, si inparem tum) demuni

inparem reddit. nam triplicatio si duos multiplicat, efficit

sex ipsos quoque pares, si HI efficit nouem, qui inpa-

10 res sunt. tum si pari par adicitur, par manet ut si duo- 77»

bus quattuor adiciantur, sunt sex. si inpari inpar adicitur.

par fit, ut si tribus quinque adiciantur, sunt octo. uno

autem modo inpar numerus procedit, si numero numerus

non adicitur eiusdem generis sed par inpari, et inpar pari.

is nam siue quattuor quis adiectis tribus auxerit, siue tria

adiectis quattuor, fient septem, qui inpares sunt. deinde

numero pari quale demitur tale superest. numero in

pari contrarium est, ne quod demitur supersit. ergo si

pari par demitur, id quod superest par est, ut si ex octo

20 duo auferantur, supersunt sex. si numero pari inpar de

mitur, id quod superest inpar est, ut si ex VI tria auferantur,

supersunt III. si numero inpari par demitur, id

quod superest inpar est, ut si ex septem duo auferantur,

supersunt quinque. si numero inpari inpar demitur id

25 quod superest par est ut si ex VII HI auferantur super

sunt IIII. par deinde ex paribus est numerus quisquis 771

2 et от. BlD || 4 post efficitur add. numerus 6 || 5 post

duplicatio deleta siue duo multiplicatio in В || 6 aut B1 atque

D || 7 multiplicat p multiplicatiouem BO || 10 si от.

BR add. p || 12 adiciatur BlR || 14 pari BR corr. p || et

impar от. BR add. D || pari deletum in В || 18 nee b II 19 pars

B>R || VIII corr. in VI in В || 20 supersint BlR || VI BR

IIII br || si numero pari (impari R) inpar demitur — III au

ferantur supersint (corr. in supersuut in B) IIII deleta in В ||

impar D par BR || 21 inpar est В inpares В || 22 supersint

Bl || III D IIII BR || 24 si numero inpari inpar demitur —

supersunt (ita Grotius sup D) IIII от. BR add. D quem codicem

Koppius ante oculos habuit cum Grotio eadem ex suo cod. inseri

iubenti non obsequebatur ||

280 MARTIANI CAPELLAE

dimitlium par habet ut est in duodecim, quorum dimidium

in senario numero est ipso quoque pari. item par ex

paribus est quisquis a duobus duplo increuit ut quattuor

octo sedecim, aut quisquis ab aliis sic increuit ut recidere

in paran possit, quod euenit etiam quadruplo uel octuplo 5

similibusque auctis. at quisquis numerus dimidium inpar

habet par ex inparibus est, ut senio cuius dimidium in

tribus est. siquis uero neque duobus per duplicationem

increuit nec dimidium inpar habet, par quidem ex paribus

est, oritur tamen ab eo qui par ex inparibus est ut 10

duodecim. hic enim numerus neque per duplicationem

257 G a duobus ortus est neque dimidium inpar habet sed a se

nario numero per duplicationem increuit. ille autem par

ex inparibus id est ternis est.

772 Transeamus nunc ad numeros incompositos , quos 15

etiam primos secundosque nominare proposui. incompositi

per se numeri nulli pares sunt exceptis, ut supra

posui, duobus. ceteri quicunque per se incompositi sunt,

omnes inpares sunt ut III quinque septem XI tredecim

XVII XVIIlI similesque. per se uero compositi numeri го

sunt omnes pares, qui uel ex paribus uel ex inparibus

sunt, nam et quattuor atque octo duplicatione metimur,

quorum alter numerus in binos , alter in quaternos replicatur

et idem facere in sex aut decem facile est, cum ille

in ternos, hic in quinos resoluatur. praeter hos multi in- г&

pares per se compositi sunt, ¡d est qui cum inpari nu

mero multiplicantur. nam siue ternio siue quinarius nu

merus siue quis alius inpar inpares numeros multiplicauit,

qui sic effectus inpar est et per se compositus. multiplicet

2 ipso BR ipse br \\ pari, item p parietem R pariter

r pariter eorr. ut uidetur in par item В || par ex par

inparibus BR par ex paribus b ex inparibus r \\ 4 alis BlR II

reeeidere Bl ,\ 5 ad parem add. ai imparem b || posset b ||

euenit Vulc. uenit BR || 6 inpar R impar b par В || 9 inpa

ribus R || 10 inpar В1 у 12 a duobus от. Вi || a duobus —

per duplicationem от. Rl || 14 est del. b || 15 ante quos add.

& cöpositos b || 17 ut supra posui del. b ][ 19 III b IUI BR "

XI b Villi BR || 24 aut in X b || 26 ad cum add. que r

28 siquis BlR || 29 sit B1R []

LIBER VII 281

ternio se ipsum , fiunt ter terna nouem. multiplicet quinarius

numerus se ipsum, fiunt quinquies quina uiginti

quinque. at multiplicet uel ternio quinarium numerum

<uel quinarius numerus ternionem, fiunt quindecim.

5 omnesque hi numeri nouem quindecim uiginti quinque

per se compositi sunt et quicunque inpares partis eiusdem

sunt. inter se uero incompositi nulli duo pares sunt 77»

siue ex paribus siue ex inparibus sunt, quia nulli non

aliquam com mu nem mensura m). habent. nam ut suma

lo mus duos pares numeros alterum ex paribus , alterum ex

inparibus, id est quattuor et sex, tamen inter se compositi

sunt, quia communis eis duplicatio est, qua bis bina quat

tuor, bis terna sex sunt. at inpares primum omnes, qui

per se incompositi sunt. neque enim possunt aliquam

15 communem mensuram praeter singularitatem habere qui

ne propriam quidem ullam habent. ergo tres quinque

septem similesque omnes ut per se sic etiam inter se in

compositi sunt et in eadem sorte is quoque numerus est, 258 G

qui par sub eodem iure est: duo. nam ne hic quidem

2о cum tribus aut quinque aut cum similibus componitur.

tum quisquis ex his numeris , qui per se incompositi sunt, 774

iungitur cum altero numero quamuis per se compósito

efficit ut hi duo numeri inter se incompositi sint ut si tres

et quattuor iungantur. quid enim interest si in alteráis

25 mensura aliq.ua pars et eadem singularitate sit, si alteri

non est? ac licet etiam duo pluresue numeri non per se

tantum sed etiam sint inter se compositi, incompositus

efficit ut omnes inter se incompositi sint, quia quamuis

aliqua mensura pluribus communis sit, nulla tamen om-

з0 nibus praeter singularitatem. quod euenit si quattuor

sex octo et quotlibet similes ponantur, adiciantur deinde

5 XXV XV B1D || 8 ad sunt add. ai fiunt b || non nulli J9 ||

9 aliquam b alia quam В aliam quam D \\ 12 iis В his ft

hiis b || 16 nec b H 20 simili В1 ¡l 23 hii BR || 24 ad in

terest add. ai inter se b || si от. BlR || alteri Bl || 25 ad et

add. ai ex b \\ post eadem add. in b \\ s.i. R || altera b

27 sint от. BlR || compositi от. В1R |] incompositos R

efficiat r || 28 sunt B1 || 29 sit от. B*R || 31 quoulibet B'R

282 MARTIANI CAPELLAE

his tres: nam quamuis tres priores numeri inter se componi

possint, tamen quattuor hi inter se non componun-

775 tur. non tantum uero adiectio eius numeri , qui per se

incompositus est, efficit ut plures numeri inter se non

componantur sed potest etiam euenire, ut qui per se com- 5

positi sunt, in unum dati inter se incompositi sint, ubi

quamuis aliquas mensuras, diuersas tamen recipiunt; idque

euenit et inter impares duos numeros, et parem atque

inparem. sumamus nouem et uiginti quinque. horum

uterque per se compositus est. habet enim mensuram ю

nouenarius numerus in ternione, habet uiginti quinque in

quinario numero. inter se tamen hi non componuntur,

quia neque nouem quinarii numeri mensuram ne

que uiginti quinque ternionis admittunt. idem fit inter

octo et nouem, parem atque inparem numerum. nam is

neque duplicatione aut quadruplicatione nouem neque ter

nione octo metiri possumus. itaque per se etiam inter se

incompositi sunt, qui per se componuntur non protinus

etiam inter se componi possunt.

776 Compositi uero inter se sunt omnes pares, ut appa- 20

259 G rwe supra quoque potuit, quicunque uel ex paribus uel

ex inparibus sunt. deinde quidam inpares ut nouem et

quiudecim cum uterque numerus in ternos recidunt. tum

quidam pares et quidam inpares ut nouem et duodecim,

si quidem his quoque triplicatio communis est: ter terna 25

nouem, ter quaterna duodecim sunt. at illud animaduersione

dignum est quod cum inpari numero numquam is

par componi potest, qui ex paribus sed qui ex imparibus

ortus est: adeo mutata quoque sorte iuris tamen aliqua

societas superest. ergo nouem neque cum quattuor ne- зо

que cum octo neque cum sedecim <neque cum ullo simili

1 his III b ut coni. Böttgerus duo tres R III s. Ill В ||

2 possunt BlR 0 5 uenire BlR || 8 et del. b \\ 10 compo

siti (i corr. in u) sunt est R || 13 hii BR || 13 mensuram nu

meri R || 19 post etiam add. compositi b | 20 sunt от. R Ц

21 quicum В || 22 XVI BlR \\ 23 recedunt B^R || 26 quater

BR corr. Vuk. II ad del. in R at от. В1 Il

LIBER vu 283

numero componi possunt. conponuntur uero cum duodecim

et uiginti quattuor, quae a tribus mitium suinpse-

'+- runt, ac ne cum omnibus quidem, qui pares ex inparibus 777

sunt, componi potest omnis inpar numerus qui per se

5 compositus est, quia potest non in eandem mensuram reccidere.

ergo nouem et quinquaginta componi non pos

sunt, quia quinquaginta nullam triplicationem recipiunt,

quae) nouenario numero sola praeter singularitatem men

sura est. euenit autem hoc, quia ne uiginti quinque qui

lo dem , quae duplicata quinquaginta fecerunt, ternionem

recipiebant. ergo siquando inpar numerus, ex quo par

factus est, eandem mensuram, quam alter inpar tenet,

habuerit, tum demum cum illo inpar i par, qui ex hoc

factus est, componi potest, ubi illud non antecessit, ne

it hoc quidem sequitur. ideo nouem et quinquaginta inter

se non componuntur at nouem et triginta inter se componuntur.

orta sunt enim triginta duplicatis quindecim,

iam autem nouem et quindecim inter se componi poterant,

cum communis his mensura in ternione esset, et ex his

20 cetera oriuntur quae ad hoc genus numerorum pertinent.

Ex duobus numeris inter se incompositis siue uter- 778

que siue alter per se compositus est, mensura alterius cum

altero non componitur. sint quattuor et nouem. hi per

se compositi sunt, inter se incompositi sunt, mensura 260 G

25 autem quattuor in duobus, nouem in tribus est neque duo

uero cum nouem neque tres cum quattuor componuntur.

lit sint quinque et quattuor, alter per se incompositus,

mensuram quaternio habet in duobus. duo autem et

quinque non componuntur. si duo numeri inter se in-

30 compositi sunt et alter ex his se ipse multiplicauerit , is

qui sic effectus est cum priore illo non componitur. sint

1 conputuntur В conpununtur b conputantur D || 2 qui

b || sumserunt В || 3 nee b |j 5 eadem B1 || recidere D ||

9 nee b || 16 поп от. BlRl || 19 is ВЩ1 \\ 23 post hi add.

qui b || 24 inter se incompositi от. Лi || 25 nonus in BlR "

27 ut sint ut uidetur В ad sint b at sint R at si sint г

30 ipsum Ь || multiplicabit B'R ||

284 MARTIANI CAPELLAE

tres et quattuor. hi inter se incompositi sunt: siue ternio

se multiplican t, nouem et quattuor, siue quaternio idem

fecerit, sedecim et tres inter se incompositi erunt. si duo

numeri inter se incompositi se ipsos multiplicarint , qui

ex eis fient inter se incompositi erunt, ut si eosdem tres ¡

uel quattuor sumpserimus et uterque se multiplicarit,

779 nouem quoque et sedecim inter se incompositi erunt. si

duo numeri inter se incompositi sunt, et alter ex his se multiplicabit

effectusque sic numerus rursus ipse se multiplicabit,

qui sic effectus est numerus cum altero illo non w

componitur. sint duo et 1res. uterlibet numerus se multiplicet,

fiunt bis bina quattuor, ter terna nouem. rursus

hos numeros eidem multiplicent. fient bis quaterna ocio,

ter nouem uiginti septem. sumantur nunc duo et uiginti

septem uel duo et nouem : aeque inter se incompositi 15

sunt. si duo numeri inter se incompositi sunt et uterque

se multiplicauit , deinde effectum ex se rursus multiplicauerit,

hi quoque qui sic effecti sunt, ut in eis ipsis qui supra

positi sunt inter se incompositi sunt. nam ex duobus

octo, ex tribus uiginti septem sic facti inter se non com- 20

ponuntur. si duo numeri inter se incompositi sunt et in

unum iunguntur, hic numerus qui sic effectus est conponi

cum alterutro ex prioribus non potest. si tres et quinque

in unum iunguntur, fiunt ocio. hi neque cum quinque

780 neque cum tribus componi possunt. si numerus in duos 25

inter se incompositos diuisus est, componi cum alterutro

261 в eorum . non potest. diuidantur nouem in quattuor et

quinque. neque cum quattuor neque cum quinque com

poni nouem possunt. si duo numeri cum <4ertio iuncti

sic fuerint ut omnes inter se incompositi sint, deinde ex so

2 multiplicaret R multiplicauerit r || 4 multiplicarent

B' || 5 eis от. B1 his R \\ 6 multiplicauerit b || 8 multipli

cauit BR || 9 rursus — est numerus от. Л1 || ipse se BR

ille b II 13 idem BR f| 15 inter positi Rl || 18 iis В hiis b

his R |I 19 inter se incompositi sunt add. Koppius || 22 hie

R hi В del. b || numeri R || 24 iunguntur b || cum V ne

que b communeque BR commune neque 7- || 26 incompositus

R || post componi add. olim b ||

LIBER vu 285

duobus alter alteram multiplicd, qui sic effectus erit cum

eodem illo tertio componi non poterit. sint duo numeri

quattuor et octo. adiciantur bis tres, inter se incompo

siti> sunt. multiplicent duo priores alter alterum, quater

5 octo aut octiens quaterna fiunt triginta duo. hi et tres

inter se incompositi erunt.

Omnis numerus qui per se incompositus est, com- 781

poni cum altero non potest, nisi cuius ipse mensura est.

ergo componuntur 1res ad nouem, quinque ad quindecim,

io quia ter terna nouem, quinquies terna quindecim sunt , in

quo numero, qui dimensionem eius non babebunt, cum

eo componi non poterunt. si duobus mmimis positis

minor maiori detrahitur et is qui superest non est mensura

eius, qui proximus ante eum demptus est, hi numeri

is inter se incompositi sunt. sint tres et octo. tollantur ex

maiore numero terni quotiens possunt. supersunt duo.

in his trium mensura non est. ergo tres quoque et octo

inter se incompositi sunt. si tres iuncti sunt ex omnibus,

qui sub eadem ratione sunt, ex his duo quilibet in unum

20 dati cum tertio non componuntur. sint tres numeri no

uem, duodecim, sedecim. horum insequens semper priori

supertertius est nec ulli tres minores duo iuncti reperientur.

confundantur in unum nouem et duodecim. fiunt

XXI. hi cum sedecim non componuntur. si inpar nume- 782

25 rus cum aliquo componi non potest, nec cum duplicato

quidem eo componitur. sint quinque et octo. hi inter se

incompositi sunt. duplicentur octo. fiunt sedecim. nec

cum his quidem quinque componi possunt. si duo et alteri

1 multiplicet D multiplicat b multiplicant В || post

erit add. atque corr. in atqui В || 2 poterint B1 || 5 aut BR

uel b || octies 6 || hii BR || 7 quippe a se R et corr. in

quippe si a se /Í al qui per se add. b || et ante componi

add. BW || 9 ad В et R || 10 sunt от. В1 || 11 quid eius

R et corr. in qui id eius В ai qui dimensionem add. b ||

12 cumponi В || potuerunt BlR || 13 e maiore BlR || is 6

hiis В his R || 14 hii BR || 17 et R || 22 duo del. b || reperiuntur

В repperientur R repperiuntur г Ц 24 componentur

B1R || 25 alico В alieno b || 26 componuntur b || hii

BR || 27 compositi BlR || 28 quinque Koppius quoque BR ||

286 MARTIANI CAPELLAE

262 G duo numeri ponuntur sic ut neuter ex prioribus cum

alterutro ex insequentibus componi possit, ne is quidem,

qui de duobus prioribus factus est, componi cum alterutro

insequentium potest. sint duo numeri quattuor et octo,

itemque alii duo [et] quinque et septem, neuter ex priori- 5

bus componi cum altero insequentium potest. confundantur

in unum quattuor et octo. fiunt duodecim. ne hi qui-

783 dem cum quinque aut septem conponuntur. minimi nu

meri ex eis qui sub eadem ratione sunt inter se incompositi

sunt, ut in dupli ratione minimi sunt duo et quat- u>

tuor, in tripli duo et sex, hique inter se non componuntur.

at quamuis magni numeri sumantur, qui inter se

incompositi sunt, minimi sunt ex omnibus qui sub eadem

ratione sunt. sint CC et С hi inter se non componuntur.

est autem inter eos partium ratio, quod CC et centum et is

I dimidio et nonaginta nouem partibus antecedunt. neque

784 id esse inter ullos minores numeros potest. cum uero

mensurae ratio efficiat ut quidam per se inconpositi compositiue,

quidam inter se inconpositi conpositiue sint, non

alienum uidetur documenta his protinus subicere. omnis so

numerus aut per se inconpositus est aut si per se conpositus

est in aliquo per se inconposito mensuram habet ut

Ш quique ab eo per triplicationem increscunt nouem in

tribus, item quindecim in quinque. sed eorum qui pares

ex paribus sunt, minima mensura in duobus est. eorum 25

autem qui pares ex inparibus aut etiam inpares sunt, po

test minima mensura "<(etiam in maioribus numeris esse,

omnibus tamen imparibus. unius autem compositi mensura

uel minima uel maxima facile repperitur. replicato

1 cum alterutro — duobus prioribus от. В1 || 3 qui de ora.

Л |] 5 et от. p || 7 hii BR || 9 is Л his В || 10 dupli

ratione R et corr. in duplici ratione В ai duplicatione add. b ||

11 triplici bII || hiique В hique R hi qui r || 13 sunt RB

sint r || sint от. R || 14 ut in duo ad unum post sint add. p ||

15 et * II at 1 add. b \\ 17 numerus R || 19 inconpositiue b \\

20 post alienum add. tamen b || documenta his Koppius timentis

BR his b tamen his r |I 23 IUI В1 \\ quinque b ||

Villl от. B1R || 28 tamen BD etiam b || 29 reperitur D repperietur

b || replicatio Bl ||

LIBER VII 287

enim numero proxima mensura maxima, ultima minima

est. ut puta sint quinquaginta. hi repiicentur. dimidia

pars eorum uiginti quinque, in his maxima mensura est.

rursus animaduer->tamus quas inferiores mensuras ha-

5 beant. sunt autem decies quina quinquaginta, item quinquies

dena , item bis quina uicena nec ulla ex his minor

est ea quae ex dupbus est: haec igitur minima measura

quinquagenarii est. at si duo numeri inter se compositi 7g5

sunt, maior et minor, quo modo repperiatur communis 263 в

lo his maxima minimaque mensura quaeri potest, oportet

autem minorem numerum maiori detrahere quotiens po

test, deinde quantum ex priore superest, tantundem demere

ex minore quotiens potest, qui sic intererit nume

rus, is erit eorum numerorum mensura maxima. sint

is duo numeri CCCL et С demantur ex CCCL quotiens

possunt centeni, id est ter: reliqui sunt quinquaginta,

ex altero centenario numero detrahantur quinquaginta.

supererunt ex eo quinquaginta. hic numerus CCCL et

С communis mensura maxima est. nam quinquagiens

го bina centum , quinquagiens septena CCCL sunt, ex hoc

etiam illud apparet quod quisquis numerus minor maxi

mum in supra dictos numeros metitur, is quoque eorum

minimam mensuram metietur. minima autem mensura

eorundem numerorum sic inuenitur. ubi maxima reperta

25 est, illius ipsius minima quaeritur. eadem etiam prioribus

numeris communis minima est. ut hic quoque minima

quinquagenarii mensura in duobus est: igitur eadem etiam

priorum numerorum minima mensura est. at trium nu- 786

merorum, qui inter se compositi sunt, maxima minima-

30 que mensura sic inuenitur. duorum mensura maxima

2 hii В || 8 quinquagenari В corr. p quincuagenaria bR ||

10 is BlR || 11 minorem b maiorem BR |] maiori b minori

BR || 12 tantumdem В || 14 mensuram BlR || maxima * В ||

19 bis quinquagies b \\ 20 ex hie corr. in ex hinc В ai hoc

add. b ex hie R ex hinc r || 21 maximam BR corr. p || 22 duos

BR dictos 6 || is от. BlR || 23 minimam add. Fule. ||

mensuram metietur (mitietur B1) minima in ras. in В || 26 ad

hie add. at huic b \\ 27 quinquagenium BlR ||

288 MAKTIANI CAPELLÄ.E

quaeritur. si ea tertio quoque eorum minium communis,

repertum id quod desideratum est: si non est, medii minimique

maxima mensura eodem modo requiritur eaque

tribus omnibus communis est. sint tres numeri trecenti

quinquaginta, centum, septuaginta quinque, quae sit men- 5

sura maxima communis bis qui trecenti quinquaginta et

his qui centum sunt, repertaque sit in quinquagenario

numero, consideremus an hic tertium illum, qui septuaginta

quinque habet, metiatur. si metiretur, omnibus

tribus communis esset, non metitur autem. ergo iungi- ю

mus centum et septuaginta quinque et horum maximam

mensuram requiramus. demo ex centum septuaginta

quinque, supersunt uiginti quinque, hos quotiens possum

demo ex eo numero, qui septuaginta quinque habet, id

est bis. supersunt uiginti quinque, hic numerus maxima is

mensura est communis his qui centum et his qui septua-

264 в ginta quinque sunt, in his etiam omnium trium numerorum

maxima mensura communis est. nam uiciens quinquiens

terna septuaginta quinque sunt, uiciens quinquies

quaterna centum, uicies quinquies quaterna dena trecenti so

quinquaginta. consideremus nunc horum uiginti quinque

quae minima mensura sit. ea peruenire neque ad duos

neque ad tres neque ad quattuor potest, sed est in qui

nario numero et haec eadem mensura minima communis

omnibus tribus superioribus numeris repperietur. nam 25

duo qui et trecentos quinquaginta et centum metiuntur,

septuaginta quinque non metiuntur. tres, qui septuaginta

quinque metiuntur, <CCCL et С non metiuntur. quattuor

qui centum metiuntur, rursus CCCL et septuaginta quin-

1 ел Koppius ex BR al in b || quoque eorum p eo quo

que b quoque eo BR || 6 & С & inier CCCL et LXXV add. b N

in ante his add. b || et his qui ñ et is qui В et in hie qui b ||

7 ad sit add. ai fit b || 9 si metiretur от. Rl || 10 iungamus

p || 13 supersunt XXV от. Rl || 18 uicies br || quin

quies br || 19 uicies bR || C — quaterna от. R || 20 CCCCL

BlR || 21 orum R || 25 reperietur R || 26 post duo add. et

Л1 || et pott qui от. R ][ et ante С от. R1 Ц 28 С metiuntur

от. В add. post rursus 6 || 29 post et add. С metiuntur Bl \\

LIBER Vil 289

que non metiuntur. quinque primum omnes íllos metiri

possunt, quia quinquies quina dena septuaginta quinque,

quinquies uicena centum, quinquies septuagena CCCL

sunt. duobus uero numeris datis quem minimum illi 787

s metiantur> sic inuenitur. sint'dati numeri duo et tres.

hi inter se incompositi sunt. ex his alter alterum multiplicet.

bis terna uel ter bina fiunt sex. hic minimus nu

merus est quem illi duo metiuntur. maximum quem me

tiri possint nemo dixerit, sed omnem idem numeri me

to tientur quicumque senario numero multiplicato fiet. addantur

duo numeri inter se compositi nouem et duodecim.

simplici multiplicatione eodem non peruenitur, quia potest

etiam minor numerus quam qui sic efficitur in his mensuram

habere. alia igitur uia reperiendum est. uidea-

15 mus qui minimi numeri sub eadem ratione qua hi 788

sint. est autem in nouenario numero minimus rationis

eiusdem in III, in duodenario in duobus. nunc multiplicet

ex minoribus numeris uterlibet non suum numerum sed

alienum id est uel III duodecim, uel duo nouem. ter duo-

20 dena triginta sex, bis nouena XVIII, mensuram habeat et

in nouem et in duodecim. habet autem in nouem et in

duodecim non habet. dimittatur igitur et maior adprehendatur

qui est triginta sex. hic minimus est quem me

tiri et nouem et duodecim possint. nam et nouiens qua-

25 terna et duodecies terna XXXVI sunt. eadem ratione

omnem numerum quicumque triginta sex multiplicatis 265 G

fiet idem illi duo numeri metiuntur. tribus autem nume- 789

ris datis numerus quem minimum illi metiantur, sic inue-

3 septagena B' \\ 6 compositi Bl || alter bis positum in

В || 8 metiuntur D metiantur BR \\ mitiri В etiri R || 10 quicum

b N addentur В || 12 simplici scripsi simili BR || 13 quam

del. b |J 14 habere. alia scripsi aliam habere BR aliam ha

bere alia Vale. || 15 quam b || 16 sunt b \\ 17 in III (tribus

R) in duodenario от. Ä1Л1 || 19 II ni Villl В || 20 is BlR ||

& in Villl iteratum а В1 || 21 et ante in XII от. R || 22 sie

ante maior add. b || 23 hie minimus — 25 quicumque XXXVI

от. Rl || 24 nam et nouiens (nouies Rh nobiens B) quaterna

et duodecies terna XXXVI sunt от. Koppius \\ 27 metietur

Ä1 || 28 quem (corr. ex qui m) ***** illi В ||

MARTIANU9 CAPELLA 19

290 MARTIAN! CAPELLAE

nitur. sint dati tres numeri duo tres quattuor. summits

is numerus qui minimus et in duplicatione et in triplicatione

mensuram habet. is est senarius. consideremus an

hie etiam tertium ex tribus id est quaternionem metiatur.

si metiretur, repertum id esset quod requisitum est. nunc 5

non metitur. aspiciamus ergo quem minimum quattuor

et tres metiantur. is est duodecim. ergo is est minimus

quem omnes illi tres metiri possunt. nam et bis sena et

ter quaterna et quater terna duodecim fiunt. et hic quoque

omnem numerum, qui duodecim multiplicatis net, ю

790 idem ílli numeri tres metiuntur. ubi duo numeri nume

rum aliquem metiuntur, qui minimus in illis duobus men

suram habet, eiusdem illius numeri mensura est. sint

dati duodecim. hos et duo et tres metiuntur. minimus

autem numerus, quem illi duo metiuntur, senarius. atquin is

idem etiam duodecim metitur. nam sexiens bina duode

cim sunt. idem fit in eo numero, quem tres aliqui me

tiuntur. nam hunc quoque metitur qui minimus in illis

tribus mensuram habet. ponantur niginti quattuor. hos

et duo et tres et quattuor metiuntur, minimus autem 20

numerus, qui est duodecim, in isdem illis tribus men

suram habet. atquin hic quoque eos qui uiginti quattuor

sunt metitur. nam duodeciens bina uiginti quattuor sunt.

791 si bini numeri maiores minoresque ponuntur sic ut eadem

ratio inter maiores minoresque sit, quotiens maior maio- 25

rem, totiens minor minorem metitur. sint numeri duo et

tres. deinde octo et duodecim. eadem inter maiores mi

noresque numeros ratio est. nam et tres duobus et duo-

2 his B1 || 3 ad is est add. ai id est b \\ 5 esset b est

et В est Л || 7 metiatur R || in ante XII add. b || id est

corr. in is est В ai idem add. b [I minimus BR numerus b \\

8 possint BlR || 9 hie BR is b || 10 qui a XII b || fient BR

ai et add. b || 14 & IUI ante metiuntur add. b || 15 atqui

b || 16 idem scripsi isdem BR || sexies br || 18 hine B1R1 \\

post metitur add. atquin quinarius quoque numerus sexiens

metitur Bl || 21 qui BR id b Ц numeris post illis add. b \\

22 atqui b \\ 23 binis R || 24 numeris RBl \\ maioresqne

omisso minores B1R1 || 26 ad minorem add. i maiorem b \\

et III (corr. ex ilИ) В ui add. b ||

LIBER VII 291

decim eis qui octo sunt superdimidii sunt. metiuntur autem

tres eos qui duodecim sunt quater. nam ter quaterna

duodecim sunt. <atqui duo quoque eos qui octo sunt

quater metiuntur. nam quattuor bina octo sunt. [quo- ™¡*

5 tiens singularitas aliquem numerum metitur, totiens alius

numerus metietur.] eueniet ut , quotiens singularitas ex

secundis priorem numerum metietur, totiens is, qui ante

in singularitatis mensuram ue->nerit, ulteriorem numerum

metiatur. sint unum et quinque et sex et triginta. singu-

ю laritas quinarium numerum quinquiens metitur. idem

facit senio in triginta. rursus ipsos sex singularitas sexiens

metitur. atqui quinarius quoque numerus sexiens metitur

eos qui triginta sunt. si duo numeri alter alterum multi- 793

plicant, eum uero numerum qui sic effectus est aliquis

is qui per se incompositus est metitur, idem necesse est

etiam utrumque ex prioribus metiatur. multiplicet decas

octonarium numerum, fîunt octoginta. hos duo metiun

tur. nam bis quadragena octoginta sunt. atquin idem

octo quoque et decem metiuntur, cum bis quaterna octo,

20 bis quina decem fiant. quotienscumque numeri propor- 794

tionis eiusdem, quam àvaXoYíav Graeci uocant, in ordinem

ponuntur, primus si ultimum metitur, secundum

quoque et deinceps omnes metietur; si secundum metitur,

ultimum quoque et medios metietur ; si quemlibet deni

ze que unum metietur, omnes metietur. contra si ultimum

non metitur, ne secundum quidem neque quemquam

alium; si secundum non metitur, ne ultimum quidem

aliumue ; siquem medium non metitur, ne alium quidem.

sint tres et nouem et uiginti septem, LXXXI CCXLIII.

1 is BR his br || 2 ter quaterna BR quater terna r || 3 eos

от. В Ц 4 glossam deleui \\ 6 post numerus add. alium b || 7 prio

rem scripsi ulteriorem BD |[ his (deletum in) В || 9 et ante XXX

от. R || 10 quinquies b || 11 sexies b \\ 12 atquin R II atqui—

sexies metiatur (sic) от. B1 || 16 decusJw? corr. Vulc. || 17 octonarius

B1R || numeri? numerus R J| 18 post idem add. si BlR ||

19 metitur br || 20 fiuntZ> || 21 anaTTOTTAAN (logian;i) В ANATTOTTAANЛ

|| 25 omnesmetieturom.iî || 26 non metieturi?1 || neb neo

В nec R Il neque quem В neque quam b nequemquamЛ corr.p ||

27 metietur Л fl nec b || 29 et ante XXVII om.RBl \\ CCLIII B1 ||

19*

292 MAKTIANI CAPELLAE

inter hos omnes tripli ratio est. ternio autem metitur eos,

qui ducenti quadraginta tres sunt, ter octogena singula

ducenti quadraginta tres sunt, idem ergo metitur nouenarium

numerum, cum ter terna nouem sint, et quia hunc

metitur, etiam ultimum, et quia utrumlibet, etiam ceteros, 5

et quia medium quemuis ex illis, et priores quoque et ul

teriores, at duo quia non metiuntur ducentos quadra

ginta tres, ne nouem quidem aut medios; quia nouem non

metiuntur, ne ducentos quadraginta tres quidem aut me

dios; quia nullum ex mediis metiuntur. ne ulteriores qui- 10

795 dem. si quotlibet ab uno numeri conueniunt proportionis

eiusdem, quot per se incompositi numeri ultimum nume-

267 G rum, totidem etiam eum qui ab uno proximus est metientur.

sint numeri qui duplo increscunt: I duo quattuor ocio

sedecim. ex his eos qui sedecim sunt duo, et idem se is

ipsos metiuntur. at sint I, XII, СXXXXIШ, MDCCXXVIII:

sunt per se incompositi numeri II et III, quia bis DCCCLXIIII

in MDCCXXVIII: itemque ter DLXXVI. atquin eidem duo

et tres et duodecim quoque, qui ab uno proximi sunt, me-

796 tiuntur, cum bis sena et ter quaterna duodecim sint. si 20

quotlibet ab uno numeri proportionis eiusdem sunt, minor

numerus maiorem semper per aliquem aliorum, qui sub

eadem ratione sunt, metitur. sint I duo quattuor octo se-

1 omnis triplicatio R || metietur R \\ 3 et 5 metietur Rl .,

8 ne от. BlRl ][ post Villi add. quidem r || 11 quodlibet

BR || portionis BlR |L 12 quod Л Ц 16 at sint - I - XII -

CXLlI . I - 4>CC - IUI st jp se incôpositi numeri - II - et III -

qui ab_his octingenta quinquagena bina I 4>CC - IIlI - st;

itë quet quingentena sexagena octo£if na - atquinidê - II В (in

his qui bis leguntur numeri I "D in ras. sunt) : at sint I - XII -

CXLII a CCIIII sunt per se incompositi numeri duo & tres

qui ab bis octingenta quinquagena bina m SCCIIII sunt

(p se incôpositi numeri duo et tres 4 аЬ is octingenta quinqgena

bina m septingenti quatuor sunt add. in marg. inferiore)

itemque ter quingentena sexagena octogena atquin idem

R: to tum lotum restituit Koppius || 19 post sunt add. f r ||

20 sunt В || 21 quodlibet R \\ portionis BlR || 22 eorum b

aliorum BR \\ 23 ratione marg. Fule, portione BR Ц

LIBER VU 293

decim , triginta duo , sexaginta quattnor. ex his duo eos

qui quattuor sunt, quattuor eos qui octo sunt, octo eos

qui sedecim sunt, sedecim eos qui triginta duo sunt, tri

ginta duo eos qui LXIIII sunt, duplicatione metiuntur. at

5 duo eos qui octo sunt quadruplicatione metiuntur. eadem

eos, qui sedecim sunt [qui] metiuntur quattuor, [sunt]

VIII eos qui XXXII sunt, XVI <eos qui LXIIII sunt. itemque

octuplicatione metiuntur duo eos qui sedecim sunt,

quattuor eos qui triginta duo sunt, octo eos qui sexaginta

10 quattuor sunt, neque inuenitur numerus qui non et maiort'iu

metiatur et nulla alia mensura id facit, quam quae

in isdem numeris est. si quotlibet ab uno numeri pro- 797

portionis eiusdem sunt> et is qui ab uno proximus est

per se inconpositus est, maximus ex his in mensuram non

15 ueniet nisi qui eiusdem proportionis erit. sint I tres nouem,

uiginti septem. inter hos tripla proportio est, et uni

proximus numerus per se inconpositus est. igitur eos,

qui uiginti septem sunt, nullus numerus metiri potest nisi

aut tres aut nouem, quia sub eadem proportione sunt,

20 quod non ifa euenit, siquando ab uno proximus numerus

conpositus est. sint I quattuor sedecim, sexaginta quat

tuor. proximus ab uno numerus per se conpositus est.

ergo ultimus qui est sexaginta quattuor, alias quoque

mensuras quam quae in hac serie sunt admittit, et duo et

25 octo et triginta duo, cum bis XXXII octiens octona bis

2 qui IUI sunt IUI eos от. B'R || 3 XXXII В XXII

R О qui ante XXXII add. B1R || 4 LXIIII В LX R

XL r || at — metiuntur от. Rl || 5 ad eadem audiendum est

quadruplicatione || 6 qui от. p || IIII В quater R || sunt

Vm eos qui XXXII sunt XVI eos qui LXIIII sunt от. p et

deinde omnes edd. etiam Koppius quamquam in BRD plene perscripta

Д 8 quadruplicatione 6 || 10 ante neque add. XVI b \\

11 faciat BD || 12 hisdem bD || quodlibet BlD || 13 por

tionis Bl porcionis D || his R

15 uenient b || portionis B1R

BW1 || 19 qui b Ц portione В

14 ad maximus add. lob

erunt BR || 16 triplo portio

21 post est add. numerus

b || 22 ante proximus add. faciunt r \\ 24 quae b quam BR

quem r || 25 VIII R VHII Br || XXXV B1 || octies b \\

octone b || & bis b ||

294 MARTIANI CAPELLAE

et triciens bina , sexaginta quattuor faciant. quem mini

mum numerum duo per se incompositi metiuntur, eum

nullus alius per se inconpositus metietur. sumantur quin

que et septem. nullum minorem numerum triginta quin

ze« в que metiuntur. nam quinquies VII et VII quina triginta 5

quinque sunt. atque nullus alius numerus per se incon

positus hunc metiri potest, non duo non tres non unde-

798 cim non tredecim non XVII. multo uero minus ulteriores

numeri. si quadratus numerus quadratum metitur, in la

tere quoque eius alterius mensura est. sint duo quadrati io

numeri quattuor et sedecim. metitur eos qui sedecim sunt

quaternio, quater enim quattuor sedecim. atquin in latere

quattuor duo sunt, in latere eorum qui sedecim sunt

quattuor sunt. duo metiuntur quaternionem, bis enim

bina quattuor sunt. ex hoc etiam illud apparet ex duobus is

quadratis numeris, si in alterius latere mensura est, in

799 ipso quoque quadrato numero alterius quadrati mensuram

esse. si quadratus numerus quadratum non metitur, ne

in latere quidem alterius mensura alterius est. sint qua

drati numeri quattuor et nouem. quaternio nouenarium 20

numerum non metitur. ergo ne duo quidem, qui in la

tere quaternarii sunt, tres, qui in latere nouenarii numeri

sunt, metiuntur. ex hoc etiam illud apparet ex duobus

quadratis numeris, si in alterius latere alterius lateris

mensura non est, ne in altero quidem quadrato numeri 25

800 alterius quadrati mensuram esse. si tessera tesseram me

titur, in latere quoque alterius lateris mensura est. sint

dua« tesserae octo et sexaginta quattuor. eos qui sexaginta

1 et triciens BR tricies b || faciant p faciunt BR fiunt

b || 4 ante XXXV add. quam b || 7 XI b XII BR \\ 8 XVII

BR XVI r || ulterioris R || 9 post numeri add. metiuntur b |I

quadratus metitur BR || 10 alterius p lateris BR || 12 atqui

r || 13 quattucw В eorum qui quattuor sunt b || duo sint i?1||

14 sint ante duo R || 16 post latere add. eius b || 18 metietur

Bl || nee b || 20 noúem p VIII BR || qua ** В ternarii

add. b quaternä R || 22 nouenari BlR || 25 alio В || 26 tes

sera p eam BR etiam b || metietur Rl || 27 alterius alterius

lateris В alterius tesserae lateris b II

J

LIBER VII 295

quattuor sunt octo metiuntur, si quidem octies octo sexaginta

quattuor sunt. atquin si in latere eius tesserae, quae

octo habet, duo sint, in latere eius, quae sexaginta quat

tuor habet, quattuor sunt, duo quaternarii mensura sunt.

5 ex hoc etiam illud apparet, si ex duabus tessens duo alterius

latus, alterius lateris mensura est, eius quoque tesse

rae alia tessera mensura est; atquin si tesseram tessera

non metietur , ne in latere quidem appareils lateris alte

rius mensura est. <sint duae tesserae octo et uiginti se-

10 ptem. eos qui uiginti septem sunt octo non metiuntur.

ergo cum in latere eius tesserae, quae octo habet, duo

sint, in eius, quae uiginti septem habet, tres sint; duo

ternionem non metiuntur. ex hoc etiam illud apparet

quod si in latere tesserae non est mensura, ne ea quidem

is tessera eam tesseram metitur. in omni uero numero, goi--

qui mensuram in aliquo numero habet, ex eodem etmen>-

surae nomen adquirit, qui mensuram facit. sint nouem,

hos ternio metitur, et est nouenarii numeri tertia pars in

tribus. sint sedecim, hos quaternio metitur, et est quarta

2o eorum qui sedecim sunt lШ. idemque in ceteris omnibus

numeris reperietur. sequitur autem ut si numero membrum

sit, in eo numero mensuram is habeat, cui cum eo

membro commune nomen sit; ut nouenarii numeri membrum

in ternione est, eumque tres metiuntur.

25 Hos sat erit cursim numeros memorasse modosque. 802

cetera Cecropias aequum perhibere cathedras.

si tamen ullus inest nostris super halitus aris

aut rite in ueterem cultum replicantur abollae.

me spatium admonuit iam claudere fatibus orsa,

1 octies b || 2 in latere b altere В in altere R || 3 habent

b || in от. R || 4 sint BlR || quaternarii p quat

tuor BR || 5 hac B1R || duo alterius latus (latius B) alte

rius BR in alterius latere alterius b duo alterius r || 8 apparens

BR alterius b || 16 alico Bl || 18 numeri inductum

in В H 21 reperitur R || 22 his Bl || 25 hos В nos iД ||

26 cecropeas r || aecum B1R ||

296 MARTIANI CAPELLAE

ne superum nostri capiant fastidia coetus

et uetus astrigero pellar Numeraria caelo.'

sic ait ac reticens propiori adiuncta sorori est.

LIBER VIII

DE ASTRONOMIA *

270 G Quae dum geruntur et deorum sacer senatus illos

numerorum concinentium repugnantiumque admiratur

anfractus ipsamque feminam quadam uenerabilis éxcellentiae

celsitudine reuerendam non cassum parentem supe

rum creditam recognoscit, multitudo etiam quae iuxta ю

constiterat sapientium praesertimque Pythagoras cum sectatoribus

cunctis Platoque Timaei sui caligosa discriminans

arcanis eam laudibus uenerantur, nupturamque uirginem

saepius conspicabunda Pallas quid super dotalis

eruditione feminae comprobaret exquirit et ipsa nutum 15

admirantis adsocians, Cyllenius autem nullius magis alu

mnae splendore ac luculentia gloriatus huius se feminae

euehit granditate: sic Phoebo diutule aliam dotalium intromittere

remorante, ne prions propere admiratio labe-

3 riticene Л || propriori B1R1 || est от. R1 Ц subscriptum

MARTIANI MINNEI FELICIS CAPELLAE DE ARITHMETICA

(ARITMETICA В) LIBER .VII- EXPLICIT in

BR || inscription INCIPIT DE ASTR0L06IA LIB. (LIBER R)

VIII (FELICITER add. B) in BR || 10 creditum bR || iuxta

Grotius iussa BR || 11 sapientium b sapientem В sapientum

Я || pytagoras BR || 12 timei BR || discrimans В || 13 ueneratur

r || nuptiaramque R nuptaramque r \\ 15 exquiret

BlRl || 16 nullus Bl || 18 foebo BR II 19 propere r et (p in

ras.) В ai proferae add. b profère R || laueretur B1R ||

LIBER VIII 297

retur, sacrum paululum fuit reuerendumque silentium.

Silenus interea ut Euan consecutus pone uietus atque ad- 804

clinis adstabat seu marcore confectus aetatis siue anxia

inter doctae uocis miracula intentione conpressus, an alias

5 poculis turgens tunc etiam nuptialis gratiae nomine prolectatus

inundantis se temeti infusione proluerat, iam dudum

laxatus in somnos, forte repente blandum stertens

<ranae sonitum desorbentis increpuit. quo terrore et

rapiduli sonitus raucitate concussi eodem se quam plures

io conuertere diui senisque proflantis somnum atque umentis 271 G

crapulae exudatione conspecta risus circumstantium eo

maxime quod claudebatur excussus. tunc quoniam credita

iocos nuptialis licentia> non uetare, famulitium Vene

ris uernaculaeque Bromiales tantos cachinnos concussis

is admodum tulere singultibus, ut quam plures alios conisos

cohibere risum hoc maxime in petulantis proruptionis

sonitum effusique cachinni libentiam prouocarint. denique,

ut semper inpatiens atque inuerecundis procax ac

proteruus adsultibus ad eum alacer Cupido atque bilarus

2o adcucurrit atque ut depile rubellumque caluitium senex

baculum adclinatus adfixerat, palmae uerbere percrepantis

adploso eoque sonitu reclamanti risum uelut etiam permissum

paene omnibus suscitauit,

tunc uix senex reclusis 805

25 creperum uidens ocellis

circumspicit ridentes

ictuque suscitante

stupidum dolens tuetur,

2 adque Bl II 3 ancxia Д || 4 compsus BR conpressus b

Ï uietus add. b \\ 5 proiectatus Л1 || 6 inundatis Bl \

7 glandum BR clandum b sterteny bR sterneny В corr. p

8 raniae bD || terrore D sterope В ai terrore b || 9 concussi

ai confusi b confusi D || 10 somnum BD somno b || humentis

bD || 12 quod scripsi quo BD || excusus D deinde

-f- add. bD || 13 nuptiales D et ut uidetur B1 \\ 14 ad uerna

culaeque add. i bernulae b || cacinnos B1R || 15 tuleri B1R \\

ut in ras. В ad R \\ quemplures R || 16 coibere Bl || 17 cacinni

BlR JJ 19 ilarus B*R || 20 adque Bl || 21 baculo b ||

adfiixerat BlR \\ ueruere B1 II 28 tueretur R ||

298 MARÏIANI CAPELLAE

frictuque palmulari

madida detergit ora.

tunc motus increpante

baculum rapit Lyaeo,

ac dum mouere gressum s

cupit auocante Lyde,

tandem recepta luce

superum uidet senatum :

percellitur repente

silicerniumque nutans 10

temptat celerare cursum ;

tunc motibus negatis

magis inuolutus astat,

cessimque formidantes

abeunt pedes tremore и

titubansque moliensque

haeret redit recurrit,

tunc uicta palpitansqae

turgens cadit senectus.

fil maior inde risus 20

.272 G nec scit modum uoluptas,

donec iubente Baccho

Satyrus rapit iacentem

<scapulisque dat supinum

uuidumque> quadrimembrem 25

colloque complicatum

utribus parem reportat.

806 bac ¡ocularis laetitiae alacritate feruente Satura illa, quae

meos semper curae babuit informare sensus 'ne tu' ait

'Felix uel Capella uel quisquis es non minus sensus quam îo

4 lyeo BR || 6 an cupit ac uocat Lyaeum? || ad lyde

add. dea 6 || 11 clere BR celere b celerare r || 18 uita palmitansque

ñ1 || 21 nec seit r nesit В nescit bR || 23 saturus

Bl || 24 scalpulisque Bl scapilisque D || sopinum D \\ 25 et

iatimembrem BR || 27 parem R darent В daren b || 28 iacularis

R || ferbente Bl || satyra BR || 30 quisquis guies R

quisquis quis es В eraso postremo quis ||

LIBER VIII 299

Hominis pccudalis, huius incongrui risus adiectione desipere

uel dementire coepisti? ain tandem non dispensas

in Iouiali cachinnos te mouisse concilio uerendumque esse

sub diuum Palladiaque censura adsimulare quemquam

5 uelut cerritulum garrientem? at quo etiam tempore Cu- 807

pido uel Satyrus petulantis ausus procacitate dissiliunt?

nempe cum uirgo siderea pulchriorque dotalium in istam

uenerabilem curiam ac deorum uentura conspectus! apage

sis nec post hos nugales ausus lege hymeneia et culpae

1o uelamine licentis obnuberis ! saltim Prieniae ausculta nihilum

grauate sententiae et ni övoc Xúpac, Kaipav тvúj6i'.

tam tristibus asperisque Saturae alioquin lepidulae uerberibus

demulcatus, cum excusamentis admissi uelut procacis

inuolutus, tandem quae puellarum intromittenda pa

1s ratur inquiro, ac sic illa nondum stomacho senescente,

quo in me inuehebatur, exorsa

'astrigerae iam sedis iter cursumque polorum 808

et sacra multiuagos qua tollunt sidera flexus

dicere tempus adest : uideo splendescere pulsu

2o icta corusciferi subito laquearia caeli:

illinc bis septem solitus seruare Triones

pastor Hyperborea resplendet luce Bootes,

hinc qua deuexo tellus subducitur axe,

ignoto Canopos sese infert fulgidus astro:

25 Phoebeos pariter currus rapidosque meatus

1 inconcruiri R || adiectione R \\ 2 an tandem bR |[

3 cacinnos BlR || 5 uelut Susius in Gurlitti animaduerss. IV

p. 10 uel BR || cerritulum В cerriculum bR [| ad BlR II

9 post hos scripsi post id haec В post id b post haec R [|

leges menega В leges himenegia (sed hi rursum delet.) b le

ges menegia R corr. p ([ 10 ohnuueris Bl || saltem Br \\ priaeneiae

(iae in fine uoc. deteta) Ä | 11 NIONOC AYPAC i«

ras. В ni onos аУРАС R \\ KAIPON BR rNOTO В rNOTY b

TNOti R || locum restituit Grotius || 12 satyrae BlR || lepudulae

BlR || 13 demulcatus Grotius demulgtatus BR demulgtatis br ||

14 pararetur В1 || 20 iacta b \\ subi ubi tunc В ubi tunc b

subitunc R corr. Vulc. Ц 22 yperborea Rb iperborea В ||

24 icnoto BlR || 25 foebeos BR II cursus br II

300 MARTIANI CAPELLAE

et totiens uariae flammantia cornua lunae,

quin etiam medios quos nectunt culmina circos,

273 G oblique et rutilis quo se rapit orbita signis,

cernere iam uideor: tu fingere ludicra praestas

uiliaque astriloquae praefers commenta puellae.' 5

809 talia adhuc canente Satura uetitus ille ac durissime castigatus

denuo me risus inuasit. 'euge' inquam 'Saturam

artem poeticam feci colere ! coepistine Permesiaci gurgitis

sitire fontes? iamne fulgores praeuides et uultus deorum

? ubi illud repente discessit quod inrisoria semper 10

lepidaque uersutia inter insana semper deridebas uatum

tumores dicabulis cauillantibus saleque contenta nec minus

poetarum rhetorumque cothurno inter lymphatica derelicto

et quod rabido feruebas cerebrosa motu ac me Sileni

somnum ridentem censorio clangore superciliosior 15

incre-<pabas ? ergone figmenta dimoueam et nihil leporis

iocique permixti taedium auscultantium recreabit? Peligni

de cetero iuuenis uersiculo resipisce et ni tragicum

ride si sapis o puella ride!' 20

810 his me Saturaque mea alterna diutule obiurgatione rixatis,

aliam dotalium uirginum Delius intromissurus> egreditur.

et ecce globus quidam lucis aetheriae et concaua perspicui

ignis adiectio, ut apparebat, intra se quandam uirginem

claudens, miti uertigine sensim uolutus inlabitur. 25

quo candore luminis propinquantis plures inradiati refulsere

diui fatalesque maxime, quorum etiam habitus motusque

et quicquid in his ignotum credebatur emicuit.

1 toties ВlR || 2 nectunc BlR || uolmina Л1 || 3 obli

qua В || qua Ь Ц obita ñ |[ 4 pestas В1 || 6 satyra BR ||

7 Saturam artem poeticam feci colere scripsi Satura me ar

tem poeticam fecit colere Koppius satyra me ante poetriam

(potetriam Bl) fecit colere (colera BlRl) BR Ц 10 inrisuria

B1 || 12 dicabilis Bl || 13 coturno inter lymfatica BR \\

14 et scripsi est BR II rapido R || ferebas Bl || 16 ergo nee

BlD || 17 iecique D || 20 Martialis II 41 \\ 21 mea ut uidetur

B1 ; ante me add. a b || satyraque BD || 24 adiectio scripsi

adiestio BR aggestio p || 25 mitti R ||

LIBER VIII 301

tunc et ipsa extimi caeli contextio eiusdem lucis fulgoribus

reuibrauit. quo miraculo stupefacti aerii terrestres

marinique diui et siquos clausa telluris operiunt, Astraeamque,

Vranien, certe Libyssam apparuisse rati, locum

б consessionis honoratissime praebuere. et ecce subito pro- 811

silit quaedam gemmata nec minus totis artubus decenter

oculea. huic sidereus uertex uibrantesque crines. uerum

alae cum pennis hyalinis et uolitandi per mundum remigia

crebrius aurata crispantur. gestabat in manu cubitalem

10 fulgentemque mensuram, in alia librum, in quo praemetata

diuum itinera et cursus recursusque siderei cum ipsis 274 G

polorum cardinibus praenotati ex metallis diuersicoloribus

apparebant. quae ubi in medium quam pluribus sibi dis

adridentibus uenit, ceteris pulchritudinem splendoremque

i5 eius admirantibus, ita coepit

'Multae admodum rationis nec eiusdem despicabilis 812

temnendaeque contuitu me, siqua sunt industriae nostrae

opera, conuenerat reticere. haec enim uerecundae arbi

tror probitatis motus cursusque proprios ipsis edisserere

20 qui mouentur docereque deos uelle quod faciunt, tum

etiam quod per inmensa spatia saeculorum, ne profana

loquacitate uulgarer, Aegyptiorum clausa adytis occulebar.

quippe per quadringenta ferme annorum milia illic reuerenti

obseruatione delitui, atque utinam post diluuialis

25 consternationis excursum Athenarumque urbem longa

intercapedine restitutam nullae me in Graecia terrestres

inlecebrae nec iactantes crinitorum scopas palliolis con

1 et li ex BR |[ 3 claustra in В a manu recentiore

corr. || astreantemque R astrea ** tem ** (uidetur fuisse ro)

que В || astreantemque b corr. Koppius ,\ 4 aut ante Vranien

add. Koppius || lybyssam В lybissam R \\ 5 subitum b || 6 artibus

BR corr. p || 8 pinnis B1 |[ yalinis b salinis В ialinis R ||

10 praemeta Bl || 12 populorum B1R || 13 dus BR || 16 dispicabilis

BlR || 17 tempnendaeque b || contuitus r et fortasse

Bl || 22 aditis R [] oceolebar B1 l| 23 quadraginta b \\

25 athenarumque b * (uidetur fuisse n) atnarumque В aeternarumque

R ethernarumque r || 26 graetiam R et ut uidetur

B1 || terrestres b taerestris R taeretuis В || 27 scopae Grotius

sed structura est rphilosopbi qui cкотгаc iactabant' || pallio302

MARTIANI CAPELLAE

tegendam potius quam diuulgandam cognouissent! nnmquam

profecto itineris rationes reditusque uestri in notitiam

hominum ac mortalium curarum inluuiem perueni-

813 rent. sed quoniam utcumque in Graiam notitiam erra

bunda perueni, sufficere oportuit quicquid ab Eratosthene 5

Ptolemaeo Hîpparcho ceterisque uulgatum, ne me ultra

loquendi necessitas ingrauaret. tamen quia me alumnantis

erudientisque Cyllenii reticere non permittit officium,

nostrique studii secreta discludere sollertia quoque nubentis

inuitat, apud uos superi caelestesque qui uestra recen- ш

sebitis meacula non tacebo.

814 Mundus igitur ex quattuor dementis isdemque lotis

in sphaerae modum globatis, terram in medio imoque

<defixam aeternis caeli raptibus circumcurrens circulari

quadam ratione discriminat. quamquam auscultare phy- is

sicis in ipso astruendi limine non dedigner, qui subtilium

corporum teneritudinem suis coactibus circumductam in

275Gquasdam sectas uias et circulorum intercapedines non

aestimanf> disparan, sed suis fluctibus adhaerentes natu

ras undiquesecus globoso ambitu orbibusque diffundi. so

quarum circa medium, quod dixere centron, aquae primum,

aërisque sequens, tertium ignis кОца commemo

rant; et tunc quinto quodam corporeae substantiae tem

peramento aetherios circumuolare fulgores, quo loco solis

lunae ac siderum signiferique orbis se obliquitas circum- 25

ducit, quod кикXoфоpг)тжôv кииа gymnasia rettulerunt.

lis Grotius contegendam Koppius palliolos (nec add. r) non

tegendam BR || 1 quam diuulgandam от. R \\ post diuulgan

dam add. potius Bl || cognouissent b cognossem В cognoscendam

R || 2 iteras BR iteris b initeris r corr. p || 5 quidquid

B1 || eratostene R heratostene В || 6 ptolomeo ipparco

BR || 7 et ante tamen add. Bl || 8 cylleni B1R |f 9 stndi

B1 || 10 aput B1 || 12 hisdemque BR || 13 spere R sperae

В || globatis Br globatus bR \\ 15 fysicis BD || 22 comme

morat br Ц 23 post quodam add. loco br || temperamento b

temperato r temperata BR \\ 24 aeterios В aethereos b ||

26 ciclo foreticum cima В cido foreticus et cima b cydo foreticum

cyma R in quo a manu saec. XVI add. locus corruptus

forte кикXо<роpг|T1коу хОца || retulerunt b retullerunt R |

LIBER VIII 303

cuius naturae tranquillitas etiam illum extimum tenet

ambitioremque cursum, qui ex eo, quod nullis sideribus

occultatur, ávаcтpoc perhibetur. si igitur sui similis 815-

omnis circumagentium naturarum ambitus repperitur,

6 nulli possunt aetherium tractum circuli uariare. nos igitur

circulos non ita dicemus, ut linquentis naturae discrimina

corpulenta fingamus, sed ut ascensus descensusque ad nos

errantium demonstremus. neque enim uel axem prolosque,

quos in spbaera aenea, quae кpжujтr| dicitur, ad inlo

tellegentiae conpendia adfixere mortales, ego robori mundanae

rationis apponam, cum nihil solidius terra sit quod

eam ualeat sustinere; deinde cum poli uelut perforatae

exterioris sphaerae cauernis emineant, et hiatus quidam

cardinesque fingantur, quod utique subtilibus aetheriisque

is accidere non potuisse conpertum. sicubi igitur intelle- 816

gentiae edissertandique proposito uel axem uel polos uel

circulos perhibebo, ideali quadam prudentia, non diuersitate

caeli discreta sed spatiorum rationibus dispensetur.

sicque habeatur cum euexum deuexumque mundum di-

20 xero, cum similis cunctis suis partibus sit sublimeturque

uel lateat pro condicione horizontis positioneque terrarum.

Hoc igitur praemonito illud insinuo, quod quidam 817

Romanorum non per omnia ignarus mei stellas a stando,

25 sidera a considendo, astra ab Astraeo dicta fuisse comme- 276 0

morat, fabulosisque commentis Grai conpleuere caelum.

ego praecepta potius edisseram disciplinae ac decem dici

mundi circulos adseuero. quorum alii parallel], quos aequidistantes

Latine possumus memorare, eosdem polos

go habent quos ipse mundus. poli enim sunt qui a centro

circuli linea usque in circumferentias ducta medietatis

2 syderibus BR || 3 occulatur BlR || anastros В anros

Л || 6 liquentis BR |] 8 enim induction in В || 9 feraenea R

sferaenea r sferaenea В spherecia b || cricote BR circote

br || 13 faere R || cabernis Bl II 14 cardinisque BlR ||

18 depensetur В || 21 orizontis BR || 24 meis Bl mihi Ritschetius

de Varr. discipl. libris p. 10 II 25 astreo BR || 28 aequistantes

В equistantes R corr. p \\ 29 eosdemque b ||

304 MARTIANI CAPELLAE

818 sectae mensuram aequa ratione discriminant, uerum ex

parallelis primus est is, qui et semper apparens et contingens

confinia finitoris numquam mersus adsurgit, qui

septentrionalis circulus perhibetur ex eo quod cum cete

ris, quae promentur, etiam gemina sidera Septentrionis 5

810 includit. secundus autem ex parallelis maximus solstitialis

est, ad quem sol aestiuus accedens solstitii fine repulsus

820 abscedit. tertius aequinoctialis medius maximusque cunctorum,

per quem sol secundo, uel cum in aestiuam flagrantiam

surgit uel cum in hi-<berna descendit, quadam ю

munili medietate peruectus mensuram noctis lucis aequa-

821 litate conpensat. huic propinquus brumalis, in quem hiemali

fine perueniens in aquilonem denuo repulsus assur-

822 git. quintus autem idemque ultimus australis quique antarcticus

perhibetur. hic mersus ac uix altiore circuli i5

extremitate> horizontis defixa contingens tanti tamen

2~7<? spatii quanti septentrionalis circulus ratione monstratur,

ei etiam inuenitur obpositus.

823 Consequens reor coluros demonstrare, quorum pars

desuper, quaedam alia in imo uersatur occulta. de qui- 20

bus non nescio scriptorum uariare definita, nam alii a

septentrionali cardine meridianum duci circulum perhibent

exindeque sub terras meantem denuo in arcticum

apicem sublimari, alii uero contra a cardine meridiano

inchoamenta circuli perhibentes , eundem per arcticum 25

uerticem unde ortus denuo retulerunt; qui quidem alium

ab ortu circulum decussantes in quattuor quadras mundi

824 ambitum discreuerunt. uerum ego, quod Hipparchus

meus scriptorum ueritatem complexus, hos dico a signis

1 aeque BlR [] 2 his Bl [| 3 assurgit b || 4 circuios R ||

5 etiam in ras. in В || 7 fini В1 [| 14 post australis add. est b

antartiens BD |[ 16 orizontis BR |l 17 post spatii add. est h I

20 obculta Bl [| 21 ali BlR |[ 23 articum BR \\ 24 а от.

BlR || 25 ad eundem add. ai eodem b [| articum BR || 27 decusantes

В decursantes bR \\ 28 ipparcus meus BR ypparcus

meus b alumnus meus a recentiore manu add. in В ||

29 ueritatem scripsi ueritate BR uarietate г || ante hos add.

est r ||

Л

LIBER VIII 305

zodiaci cycli uenientes et tam inter se secundo coniunctos,

quam omnes parallelos angulis aequalibus persecantes in

cardines peruenire. nam unus ab Arietis octaua parte

natus ambito mundo per polorum uertices ad eandem re-

5 currit, alius simili conplexu mundum a Cancro exortus

includit, quod planius postmodum faciemus.

Verum nunc obliqui sunt edicendi. quorum signifer 825

duodecim discriminibus interstinctus ex parallelis duos

solstitialem brumalemque contingens, aequinoctialem me-

1ü diuin secat secundo nec ad pares augulos aut findit aut

finditur. qui soli lunaeque iter praebet cum quinque side- 826

ribus. Galaxeas uero lacteus obliquorum multo maiore

ambitu porrectus etiam uisibus adprobatur. nam confmio

septentrionalis circuli natus in finitorem antarcticae reis

gionis adclinans paene totum uidetur permeare caelum.

quem quidem mini desipere uidentur qui circulum negauerunt.

superest iam unus e circulis, quem quidem, quod 278 G

Iocis momentisque omnibus nana tur, dubito quid appel

lent hic tamen nouissima supernaque discriminaits atque

2o undique in superficiem telluris lineae flexu ambientis incumbens

horizon uel finitor [uel oriens] perhibetur.

Sed quoniam expositi circuli breuiter claruerunt, 827

nunc eorum spatia, unde primo coeperam, perbibebo. ac

prius ad septentrionalis circuli redeam granditatem. in

2S quo more geometrico duo primo signa conposui ad circu

lum perducendum id est unum quod centron, aliud quod

peripherem demonstraret. itaque in ipso mundi cardine

posui clarius sidus atque ab eo ad Draconis caput, quod

iam notaueram usque ad finitoris circulum peruenire,

so Iineam duxi. quam postea manente centro mente cirenmagens

circulum designaui atque ab omni parte spa-

1 zoziaci BlR || cicli b cili BR || uenientis В1R \\ 2 aequa

libus seripsi aequalesi?./{ || 3 arietes R || 4 eolorumB1R || 5 cancro

b leoneBR || 8 duoÄ1 || 10 necBR nam b || 12 post uero add.

id I» || 14 antarticae BR II 16 ante qui add. illi b || 17 quod R quo

В quia b || 21 orizon BR )| glossam del. Grotius ][ 23 primo concipere

В primo conciperem R primo conceperem r ceperam (mducto

primo) b \\ 25 ad от. R \\ 27 perferian BR || 30 doxi

corr. in duxi Biài add. b [f manente b manante BR de/, г Ц

MARTIANUS CAPELLA tiO

306 MARTIANI CAPELLAE

tium aequale conplexa per haec sidera peripheria circumducta

peruenit: a capite Draconis et dextro pede eius qui

appellator Engonasis ad medium Cephei pectus, <tunc

ad pedes priores maioris Vrsae, inde rursus ad Draco

nis caput.

828 Huic circulo confinis solstitialis , quem itidem lineari

dimensione a cardine mundi in octauam Cancri partem

ducta , quo Sol accesserat solstitio , repperimus> eundem

circulum ambitu potiorem per haec tamen signa curuari:

incipit ab octaua parte Cancri , cuius omne corpus in Ion- ы

gitudinem secat, ad Leonis pectus ac uentrem; inde ad

Ophiuchi umeros, deinde ad caput Cygni, deinde ad un

gulas Equi ac protinus ad dextram Andromedae manum,

deinde ad sinistrum Persei crus eiusdemque sinistrum

umerum, inde ad utraque Heniochi genua et proxime ad is

Geminorum capita, a quibus rursus ad octauam Cancri

ipsius partem.

2j9ff Aequinoctialis demum circulus bis admensus a poli

termino circumactus tam in Arietem quam in Libram

linea permeante per haec signa circulum cludit: ab octaua 20

parte Arietis per totum corpus eiusdem ad reductum

Tauri pedem, inde ad mediam Ononis aluum, deinde per

edictas curuationes Hydri Crateraque et Coruum ad octa

uam Librae partem inter duas lucidas signi illius stellas;

inde ad utraque Ophiuchi genua ac tunc per Aquilam ad ss

Pegasi caput, a quo rursus ad octauam Arietis partem.

830 Brumalem uero circulum similiter signo in octaua

Capricorni parte defixo per haec meare conperimus: ab

octaua parte Capricorni per totum corpus eius ad pedes

Aquarii; inde ad Ceti ultimam caudam, ac debinc ad Le- s0

1 perferia BR || 3 aengonasis В engonasis R engouosis

r |] cefei BR || 6 quem p qua * В qua D ubi add. b II

9 ambitum Bl || potiore BR corr. p || curbare B1R \\

12 ofiuci R * * offiuci В || humeros 6 II cygni b cynni В

cycni R || 15 numerum В humermn R || enioei BR eniochi

b || 22 album B1R || 23 editas BR || ydri bR ydi В \\

crateramque В || 25 ofiuci BR || aliquam B1R || 26 capad

B1R || parte Л || 30 aquari B1R || ac dehinc b ad behinc

LIBEK VIII 307

pоrеш prioresque Caniculae pedes; inde per Argo tergusque

Centauri ad Scorpionis aculeum, deinde per Sagittae

ultimam partem ad octauam Capricorni partem circulus

reuocatur.

5 Vltimus ex parallel!*, qui uocatur antarcticus, tan- 831

tundem spatii quantum septentrionalis includit. quem

quidem meantem, quibus sideribus circuletur, ego potero

memorare. neque enim mihi ulla caelestis globi portio

habetur incognita. sed quoniam per ignota superioris

io partis uisibus hominum distenditur, dicere praetermitto,

ne inconperta falsitatem admiscere uideatur adsertio.

Melius coluros demonstremus, licet ipsi quoque all- 832

quid curuationis abdentes non se totos uisibus repraesen- 28eo

tent, tamen quia coniectura non errat, poterunt demonis

strari. atque ita eorum primus, qui ab aequinoctiali parte

sumit auspicium, ab octaua Arietis parte contingens ulti

mum Deltotou angulum, ac mox summum contingens

Persei caput dextrumque eius brachium, proxime manum

secans per septentrionalem circulum ad cardinem perue-

20 nit mundi; a quo per caudam Draconis ad sinistrum Arctopbylacos

proximeque ad Bootis stellain ductus dextruin

Virginis pedem sinistrumque contingit, in quo octaua pars

Librae est; unde ad dextram manum Centauri, qua pantheram

tenet, diuisus baud procul ab eo loco, quo sini-

25 strain Centauri ungulam tetigit, in regionem inconspicuae

nobis partis obruitur; unde emersus infra Cetus per

corpus eius auersique ceruicem ad caput atque inde ad

octauam partem Arietis redit, alter autem colurus, qui 83S

etiam tropicus dicitur, ab octaua parte Cancri <consurgit

so ad sinistrum ex prioribus Vrsae pedem per ipsum pectus

eius ceruicemque; inde ad cardinem peruenit mundi, at

que inde per clunes minoris Vrsae et inde per Draconem

В ad debinc R II 1 argonem b || 5 antarticus BR || 12 de

monstramos bR || 14 poterat BlR \\ 17 Deltotu Grotius deltotos

BR || 18 ei В \\ 20 artofylacos BR arctofylacos b ||

24 ant BlR || 25 regionem R regions b egioni В Ц 26 cое-

tum BR || 29 tropicos BlR || 31 at В (?) Ц 32 inde b bis Л

et a manu recentiore in ras. in В \\

20*

308 MARTIANI CAPELLAE

ad sinistram alam Cygni ceruicemque perductus ultimum

Sagittae spiculum et proxime rostrum Aquilae contingit,

a qua ad octauam partem Capricornio descendit. inde

baud procul niersus in regionem inconspicuam infra Argo

resurgit, cuius et gubernaculum et rectam puppim secans s

arl octauam Cancri partem redit.

834 Duos iam superesse circuios dubium non habetur,

quos quidem obliquos dici superius memoraui. quorum

unus signifer non ut ceteri, quos linealiter feci, sed latissirnus

omnium conprobatur. quem cum in duodecim spatia ю

discernerem , singulis triginta partes non nescia rationis

2Si G ascripsi. uerum eius latitudinem circuli tetendi in duo

decim portiones, ut tantum spatii habeat latitudo, quantum

longitudini duodecim partes adtribuunt. quod cur factum sit

facile est locoeo, quo de sole loquicoepero, demonstrare, qui is

per mediam circuli eiusdem lineam solus fertur. cuius cir

culi ambitum per duodecim signa admodum clara circumagi

dubium non habetur. nam galaxias non magis ratione

SM) quam oculis adprobatur. cuius ultra regulam et plerumque

deficiens latitudo a Cassiepeae astro in Scorpionis 20

8¡6 aculeum longitudine conpensatur. superest circulus solus

finitor, qui ex eo, quod semper surgentis demeantisque

mundi diuersitatibus uariatur, cerium astrorum ordinem

non poterit retinere.

837 Iam nunc inter circuios uniuersos quid interstitii uel 25

spatii intercapedo naturalis inmiserit aequum explicare.

nam inter s<>• entrionalem circulum, quem in spatia octo

resecaui, el inter solstitialem interpatet tantundem, quan-

!um interest inter octo et sex. nam idem interiectus spatiis

similibus continetur, in quo fit, ut circulus maior sit so

1 ad p ac BD \\ cycni B\D || 4 aut B1R || argo resur

git В argonem surgit b argon consurgit R || 5 puppin B1R ||

13 tuntum b tandem BR || 20 caeiphaeae {sed iphae in ras.)

В casiepiae b casiepie R casiapia r || 21 longitudine inter

polates Ellenheimuensterensis latitudine В latitudinem R

circuli b || 22 finitur R orizon add. b |I 23 uarietur BSR

24 poterat Bl || retineri R | 26 aecum В aeqnm b

27 septemtrionalem /i ||

LIBER VIII 309

ab eodem interiectu pari spatio et eiusdem tertia portione.

alia intercapedo inter solstitialem aequinoctialemque cir

culos minor est a superiore interiectu, quantum quattuor

numeri ad sex. ab aequinoctiali ad brumalcm similis.

5 a brumali autem ad austrinum talis qualis illa, quae inter

septentrionalem solstitialemque circulos interiecta, circulusque

ipse austrinus tantum habet ad cardinem suum

quantum septentrionalis ostendit.

Peracta iam spatiorum circulorumque breuiter ra- 838

lo tione, sidera quae appellantur inerrantia percurramus.

dubium enim non est triginta quinque signis omne splendescere

caelum, nisi forte uelit quis eorum gestamina so- 282 G

ciare, licet animalium uocabulis censeantur. ut Capra,

quae Heniocho superposita, aut Haedos qui eius humeris

is sustinentur, uel Serpentem quem Ophiuchus tenet, aut

Pantheram quamCentaurus gestat, quae sidera uelut par

tes habendae sunt potiorum. haec igitur quinque et tri

ginta signa circuli interiacentis ambitu discernuntur. nam

alia sunt aquilonia, alia austrina. a regione quippe zodiaci

го quae Septentriones uersus defixa sunt aquilonia perhibentur,

interius autem numerantur austrina. Aquilonis igitur

habent <(partem utraque Septentrio, Draco qui inter

utramque flexuosus inlabitur, Arcturus quem alii Booten

appellant, Corona Ariadnes, Nixusque quem alii Engonasin

25 dicunt, Lyra Cygnus Cepheus Cassiepia Perseus Deltoton

Heniochus Andromeda Pegasus Ophiuchus Delphinus^

Aquila Sagitla. austrina autem haec sunt: Hydrus Crater

Coruus Procyon Orion Canicula Lepus Eridanus qui ab

Orionis pede defluit, Cetus, Centaurus, nauis Argo, Piscis

4 brumalen BlR || 10 sidera scripsi cetera BR || 11 du

bio BlR || ad quinque ada\ I III b || 12 quisque BR || 13 post

capra add. est b || 14 enioco BR || edos R || 15 ofiucus

BR || 16 panteram В \\ 19 а от. BlR1 deleuit rursus b ]I

zoziaci BlR || 20 defixa scripsi (cf. p. 310,17) depicta BR ||

aquilonalia b || 23 arturus BR |[ 24 nixusque b nixosquo

BD || engonesin D || 25 cycnus BlD || casiephia (iephia

in ras. add. b) В casiepia D \\ 26 enioeus BD || ofiucus BO ||

delfinus BD || 27 ydrus BR || 28 proqon В procion b

proon R || 29 defluxit R defluit r diffluit В || caetns В

310 MARTIANI CAPELLAE

austrinus, Caelulum Ara. nam et aquam, quae ex cratere

Aquarii fluit, melius partem signi credimus, et stellam,

quam quidam Canopon, quidam Ptolemaeum appellant,

quae superioribus inconspicua iu confinio Alexandriae

incipit apparere, ut partem Eridani fluminis aestimabo. s

839 haec discernit Zodiacus, qui quidem aequales duodecim

signorum integrat portiones sed undecim habet signa.

Scorpius enim tam suum spatium corpore quam chelis

occupat Librae , cuius superiorem partem pedes Virginis

occupant, maiorem uero Scorpius; denique Chelas — quam 10

Libram dicimus — quidam dixere Graii. horum ergo si

gnorum duodecim nomina, quod uulgo nota sunt, praeterinit

to.

840 Intellego ordinis hoc fuisse, ut quo circulo spatioue

quae signa sint demonstrarem, sed et magnam partem is

283 G astructionis exquirit contra propositum breuitatis, et quod

mediatenus tertiaue parte quaedam signa defixa diuersis

circulis sua membra discerpant, hanc obscuram caliginem

derelinquo. quippe, ut cetera transeamus, maims interior

Arcturi intra septentrionalem circulum ponitur relicumque го

corpus parti alteri deputatur, Cephei corpus mediatenus

[septentrionali] thorace partito diuersis circulis adtribuitur.

Nixus uero sinistro pede septentrionalis Draconis

uerticem calcans, capite solstitialem circulum ascendit,

unum brachium Lyrae, alteram dans Coronae; et alia 25

huius modi non minus insuauia quam morosa.

841 Illud potius adtendendum quibus surgentibus signis

coetus Л || 1 ad caelulum add. turibulum b sed cf. Scaliger

adManiliump.411ed.ie00 || aqua В || 2 aquari В1 aqua Л ||

3 ptolomeon BR || 5 eridariZ?'.ñ || 6 zoziacus BlR || aequalis

R || 7 ha** bet В || 8 scorpi+us (u scripsit b) В || caelis

i?' || 9 occuparunt BR ai occupant add. b || 10 scurpius

R II heleas B1 [] 11 s. dicimus post libram add. b от. R II

grauiorum ergo BlRi [\ 14 intelligo bR || 15 sunt b []

16 exquirit BR acquirit b || 17 defixa Bondami codex (Bond,

uarr. lectt. p. 59) defixis BR || 18 discrepant 6 || 19 arturus

BR || 21 cefei BR II 22 septentrionali del. Grotius || torace

R toraca В toracae b \\ post partito add. cetero toto b \\

24 capitem B¡R || ascendit BR ostendit 6 ||

LIBER VIII 311

quae ortum faciant occidantue. nam oriente Cancro occidit

Coronae Ariadnes et austrini Piscis pars dimidia,

Ophiuchus a pedibus usque umeros, Serpensque quem dctinet

praeter fauces caputque totum, Bootis etiam medie-

5 tas ; oriuntur uero Orion totus Eridanique principium et

in lingua Caniculae lucida stella. cum autem Leo oritur,

Coronae reliqua conteguntur, austrinusque Piscis et

Ophiuchi Serpentis Bootisque partes, itemque Aquila, Nixique

pars dextra; oriuntur uero Hydri caput, Lepus et

10 Procyon, Caniculaeque pars prima, oriente autem Virgine

occidunt Lyra Delphinus et Sagitta, Cycnique pars prior

Eridanique pars ultima et caput ceruixque Pegasi; oriun

tur autem Hydri pars prior usque ad Craterem, Caniculaque

tota et nauis Argonis puppis. Libra surgente occi- 842

is dunt Pegasi et Cycni reliquae portiones Andromedaeque

caput Cepheique umeri, Cetus, et flexus fluminis Eridani;

oriuntur Coronae medietas, Nixi dexter pes, et Bootes et

Hydri reliquum praeter ultimam caudam Centaurique

pars, quae in equi speciem figuratur. Scorpione autem 2S4G

го nascente occidunt Andromedae pars reliqua, item Cephei

pars, quae extra septentrionalem circulum posita, et Cassiepeae

et Orionis pars. eodem tempore oriuntur Ariadnes

Corona tota <et caput Ophiuchi, Nixique corpus omne

praeter sinistram manum, Hydri cauda ultima, et Centau-

25 rus totus praeter priores pedes. Sagittario nascente mergitur

Orion et Canicula et Heniochi pedes , oriuntur uero

totus Ophiuchus et Nixi sinistra manus et Lyra et Cephei

1 occidantque BlR || occidit coronae Bondami 'excerpta'

occidunt corona BR \\ 2 et В cet Я || 3 ofiucus BR Ц hume

ros В |[ 5 principio R principia г | 7 reliquiae В || 8 offiuci

BR I| 9 ydri BR II 10 procion R proquion В prochion corr.

ex prochiron b || ad autem add. 1 uero b || 11 delfinus BR ||

cygnique 6 || prior b potior BR \\ 13 ydri BR || crateram

R || 15 cygni b || 16 cefeique BR |[ humeri b || coetus R II

17 autem post oriuntur add. b N 18 ydri BR ][ relicum В |[

20 cefei BR || 21 pars ont. B1 |] cassepia R cassiapia r casi

ephia В (siephia in ras. add. b) \\ 23 enioci BD ophiuci b

24 ydri BD I] 26 enioci В eniochi bD || 27 ofiucus BD

nisi Dl || lira D II cefei В II

312 MARTIAN! CAPELLAE

843 caput umerique et Centauri priores pedes. Capricorno

oriente occidunt Heniochus totus et eins Capra Haedique,

Persei pars sinistra, et Argonis> puppis etProcyon; in

uicem oriuntur Cycnus et Aquila et Sagitta, et Altarium.

Aquario oriente occidunt Centauri pars equina, Hydri ca- 5

put; oritur et equus Pegasus. Piscibus ortis occidunt Hydrus

totus et Centauri pars reliqua et Crater; praeterea

oriuntur Andromedae pars dextra et Piscis austrinus.

Arietis signo surgente occidunt pedes Centauri et Altarium,

oriuntur uero Andromedae sinistra pars et Persei caput ю

usque ad aluum et Deltoton. signo Tauri oriente occi

dunt Bootis pedes, Ophiuchus a pedibus ad genua usque;

oriuntur autem Ceti pars reliqua et sinister Orionis pes.

Geminis orientibus occidit Serpentarius usque ad genicula

; oriuntur uero Fluuius Cetus Orion. i6

844 Temporum quoque ipsorum, quibus oriuntur aut

occidunt, habenda distantia est. nam quae transuersa

oriuntur et recta occidunt, celeriores ortus habent quam

occasus; contra autem quae recta oriuntur et transuersa

285 G conduntur, tardius oriuntur quam occidunt. nam Cancri so

signum recte oritur inclinatumque mersatur, licet hoc in

Capricorno parua inflexione curuetur: oritur duabus horis

et duodecima parte horae, et hora occidit ac deunce ; mi

nima in isto distantia est. Leo autem oritur duabus horis

et tertia parte horae, occidit uero hora semis et sexta 25

parte horae. Virgo oritur horis duabus et dimidia et sexta

1 humerique b || 2 eniocus BD eniochus b || aedique О

di* В edique b || 3 argue Bl || et ante puppis add. br ||

prochyon b |[ 4 cygnus b || 5 ydri BR || 6 ad ortis add. I

orientibus b || ydrus BR Ц 7 crátera 6 || 11 album Bl ||

12 oflucus BD || 13 caeti В coeti R || 14 geminis orientibus

— fluuius (heridanus supra add.) coetus (sic) orion от. BlRD \\

17 abenda BlR \\ distentia BlR \\ quae от. R || 18 recto

BlR |] 22 capricornu R || oritur decima В oritur duodecima

R oritur et duobus horis duodecima r oritur duabus horis

et duodecima b \\ 23 orae BlR || ora В1 || deeunce R ]I

24 est от. BlR || oris BR || 25 orae В \\ accipit R || ora В |[

26 horae от. В [I oris В I

LIBER VIII 313

parte horae, similiterque Libra, occiduntque hora et tertia

parte. at Scorpius diminuit ortum et auget occasum. ori

tur enim horis duabus et tertia parte, occidit bora semis

et sexta parte horae. at Sagittarius oritur horis duabus

5 et duodecima parte horae , occidit hora et deunce horae.

at in uicem quae transuersa oriuntur et recta occidunt, 845

breuiores ortus occupant quam occasus. denique ex his

est signum Capricorni, quod oritur hora et deunce, occidit

duabus horis et duodecima parte horae. Aquarii uero

10 proximum signum oritur hora et dimidia et sexta parte

horae, occidit horis duabus et tertia parte horae. sequens

Piscium signum oritur hora et tertia parte horae, occidit

duabus horis et dimidia et sexta horae parte. eandem

mensuram Aries utrir.sque temporis seruat. Taurus oritur

i5 hora et dimidia et sexta parte horae, occidit duabus horis

et tertia parte horae. at Gemini oriuntur hora et deunce,

occidunt duabus horis et duodecima parte horae.

Haec est inaequalitas, quae dierum spatia uoctium- 846

que discriminai, nam cum Solis lumen eorum signorum

20 principium, quae tardius oriuntur, ingreditur, dum sequentia

signa nascuntur, diei prolixitas procreatur; ubi

uero haec intrarit, quae cito orta tardius demersantur, 280 О

diebus exiguis noctes efficit grandiores. denique haec

ratio et illis respondet, qui uelut miram efficiunt quaestio-

25 nem talia proponentes: si spatiis aequalibus signa omnia

percensentur ac necesse est diebus noctibusque cunctis

sena signa supra terras esse, omnes dies noctesque pares

esse debuerunt. sena autem signa superstare non dubium

est totidemque delitescere, dies quoque noctesque uariari

30 diuersitatibus spatiorum. <nam solstitialis dies habet ae-

1 orae BR || ora BR quod notare desinam Ц 2 augit BlR II

4 ex sexta R || 5 occidet BlR || dehunce В || 7 is Bl \\

9 XII R || aquari BlR || 11 sequens о В sequens b eed

quaeso R sequens r || et от. BlR || 14 taurus oritur— 16 et

tertia parte horae от. BlR1 \\ 16 dehunce В || 17 duobus R \\

horae от. BlR || 18 ad haec est inaequalitas add. qua ratione

dies accrescunt noctesque breuiantur Bm || 21 procuratur

BlR1 || 22 intra** В intrarit b intraret R \\

314 MARTIANI CAPELLAE

quinoctialis mensurae horas XIIII et sextantem, brumalis

uero horas noucm et dimidiam ac tertiam portionem, uicissim

brumales noctes solstitialis diei temporibus porriguntur,

cuius lucis tempora suscipit nox aestiua. in tanta>

uarietate diuersitateque temporum illud profecto colligi- 5

847 tur signa aequalia non habenda. cui conclusioni et rerum

ueritas et nostra regula refragatur. multiplici enim clepsydrarum

adpositione monstratum omnia signa paria spatia

continere. cum enim diuersa tempora in ortu babeant

atque occasu, tamen si omnium ortus occasusque conpen- ю

ses, uidebis ad plenum conlata mensuris aequalibus re-

848 spondere. uerum hac quaestione consummata alia subtilior

de spatiis inparibus obiectatur. dicunt enim: si spatia

signorum aequalia sint aut Sol tardiore cursu quaedam

signa transcurrit, aut [in] dierum ratio diuersitate men- is

titur. sed constat Solem Geminorum signum trigiata et

duobus diebus excurrere, Sagittarii autem XXVIII, ceterisque

signis aut adici aut detrahi aliquas portiones; quod

profecto non fieret, si aut Sol aequali cursu ferretur aut

signa spatiis paribus tenderentur ; Sol autem eadem ac *»

perpetua celeritate festinat ; relinquitur ut signis spatio-

849 rum aequalitas denegetur. sed hunc quoque errorem

opinio inueterata conposuit, quam omnes hactenus credidere,

quem ad modum ipsi mundo sphaeraeque postrenme

centron est terra, ita et solaris circuli eandem centron 25

287 G esse, quod omnino falsum esse non dubium est. nam ut

diuersa spatia sunt caelestis ambitus circulique medialis,

ita et diuersis centrorum signis punctisque torquentur,

quo fit, ut terra solaris circuli centron non sit sed eccen

9 tempora от. B1R || 12 summata corr. ut uidetur in summota

В consnmmata br summota R || 13 ante si add. et r ||

15 in от. Ettenheimünsterensis interpolates || 17 sagittari

B1R || 19 perfecto R || 21 post relinquitur add. et del. ergo b II

22 hunc quoque errorem add. r et in ras. b hanc nem R [|

23 actenus B*R \\ 24 mundus R || sphereque R sp {corr. ex f) eraeque

В || 27 in ras. aequistantibus b caelestis ambitus /Í

et supra add. ab || 29 eccentron В ecentros b haeccentros R

terra add. br Д

LIBER VIII 315

tros habeatur. per uices enim propinquitates descensusque

ad terras solaris orbita cursusque submittit itemque

pro signorum condicionibus sublimatur, et cum medietatem

linearem in latitudinem zodiaci Sol libratus excurrat,

5 orbem tamen Solis obliquitas meatus aut inprimit aut extollit.

quis enim dubitet Cancrum Geminosque uerbi gra

tia in mundi ardua subliman rursumque Sagittarium Capricornum

pererratis deflexibus infimari? quod cum ipse

zodiacus signaque caelo cohaerentia tantundem a terris

ю undiquesecus interstitii detineant, solaris tamen circulus,

qui subtermeat, aut euehitur aut descendit. hinc uenit

ut a Sole signa cum uariis transcurri diuersitatibus uideantur.

Transcursa ratio est signorum caelestium atque etiam 850*

is circulorum; nunc planetarum orbes edisseram, quos quidem

non ab erroribus suis — nam isdem Solis rationibus

commeantes nihil licere patiuntur erroris — sed quia diurrsa

uarietas mortalibus caligines intentionis oiTundit,

non planetas sed planontas, sic ut ratio asserit, memorabo,

s0 licet eos propriis nominibus insignitos etiam aliis nominibus

appellarint. nam Saturnum Phaenona dicunt louem- 851

que Phaethonta, Pyroenta Martem, Venerem Phosphoron,

Mercurium Stilbonta nominarunt; Soli uero Lunaeque diuersitas

gentium innumera uocabula sociauit. horum igi-

25 tur septem illa eo maxime cum fixis sideribus habenda

distantia, quod illa caeli tantum modo cursibus commouentur

propria statione seruata, <hi uero tam mundanis

1 discensosque ByRl || 3 per iî1/?1 || conditionibus bR ||

4 linearum br || zoziaci B1R || 6 uerbi et in ras. gratia add.

b q v V (h. e. uelnti cf. not. lat. Momms. 281, 3 et 314, 2) R \\

7 caprieornum et r |[ 8 perratis R perarratis г pererratis in

ras. b supra add. transcursos b || infirmari Bl \\ 10 inter****

8 ransitii add. b ersticii supra add. b || 11 eueitur В uehitnr

R || euenit b || 12 diero В uariis bR \\ 15 disseram bR Ц

quas R et ut uid. B1 || .16 idem in ras. R hisdem b \\ 17 errori

bus BR corr. p || 19 sicut ratio scripsi strator R sic orator r

sicut В in ras. oratus add. b \\ 21 phenonam Rb plenonam ut

uid. В || 22 phaetontam BR \\ pyroin BR || 25 confixis В II

26 distantia est b || 27 seruata scripsi ornata BD || hii В ||

316 MARTIAN! CAPELLAE

raptibus auferuntur quam propriis cursibus commouentur.

852 nam quantum eos retulit diei noctisque rotatio, tantum

nituntur diuersis conpensare temporibus, id est aut mense

ZSSGüt Luna, aut anno ut Sol, aut triginta annis ut Saturnus,

et ceteris temporibus adtributis pro spatiorum quae cir- 5 :

853 cumeunt latitudine> aut breuitate. quae cuncta sidera

licet in ortum pergere uideanlur, non tamen aduersum

mundum rigido motu sed obliquo per zodiaci defixa moliuntur.

alioquin ex contrario partium suarum motu mundus

stare non posset, denique etiam Peripatetico™ m io

dogma contendit non aduersum mundum haec sidera promoueri

sed celeritate mundi, quam sequi non potuerunt,

praeteriri. quod quidem etiam ut uerum sit, meis non

poterit rationibus obuiare. siue enim Saturnus nimia cum

mundo celeritate concertans uix exiguis cursibus supera- is

tur, ac Luna, quod tardius incedat, intra tricesimum diem

a mundi parte eadem praeteritur; siue contra mundum

nitentibus ideo celerior quia breuiore ambitu orbem cir

cuit Luna, tardiusque Saturnus propter latitudinem orbis

effusi; utrum uelis, meis regulis non obsistit, si quidem so

354 suis motus istorum rationibus dispensatur. quibus tamen

septem sideribus unus est communis motus, quod omnes

ortum petunt. alius quod temporum omnes diuersitatibus

atque accidentibus uariantur. nam ex his quinque sidera

stationes recursusque patiuntur, Sol uero Lunaque cursu 25

continuo rapiuntur. item haec lumina uicibus obscurantium

occultantur, quinque uero sidera nesciunt obumbrari.

tria item ex his cum Sole Lunaque orbem terrae

circumeunt, Venus uero ac Mercurius non ambiunt

terram. зо

855 Licet generaliter sciendum cunctis orbibus planeta -

2 ratatio d || 4 aut luna В1 \\ 5 circumagunt b || 10 periphatheticorum

BR II 11 docma В || 12 potuerunt Й poterunt

В poterant b || 21 dispensatur b depensatur BR dis

pensante r [] 25 stationes b stationibus В stationis R \\

26 obscurantium corr. in obscurantur В -i- occultantur add.

b || 27 sydera В || 28 item BR igitur г f[

LIBER VIII 317

rum eccentron esse tellurem, hoc est non tenere medium

circulorum, quoniam mundi centron esse non dubium, et

illud generale septem omnibus aduertendum, quod cum

mundus eiusdem ductus rotatione unimoda torqueatur,

s planetae cotidie tam loca quam diuersitates arripiant cir

culorum. nam ex his nullum sidus ex eo loco unde pridie 289 0

ortum est eleuatur. quod si est, dubium non est centum 856

octoginta tres circuios habere Solem, per quos aut ab solstitio

in brumam redit, aut ab eadem in solstitialem lineam

io subleuatur. per easdem quippe mutationes commeat cir

culorum. sed cum Sol praedictum numerum habeat, Mars

duplos circuios facit, louis stella duodecies exercet, octies

uicies cumulatur Saturnus eos circuios qui paralleli etiam

dicti sunt circumcurrens ; qui motus omnium cum mundo

is proueniunt, et terras ortibus occasibusque circumeunt.

nam Venus Mercuriusque licet ortus occasusque cotidia- 85?"~

nos ostendant, tamen eorum circuli terras omnino non

ambiunt, sed circa Solem laxiore ambitu circulantur. denique

circulorum suorum centron in Sole constituunt, ita

го ut supra ipsum aliquando, infra plerumque propinquiores

terris ferantur, a quo quidem uno signo et parte dimidia

Venus disparatur. sed cum supra Solem sunt, propinquior

est terris Mercurius, cum infra Solem, Venus utpote quae

orbe uastiore diffusioreque curuetur. nam Luna quae 858

25 propinquior terris est, per quos feratur amfractus inferius

memorabo. post cuius orbem alii Mercurium Veneremque,

alii ipsius circulum Solis esse concertant; <deinde

._ —od

1 eccetron R || 2 que В que b que R || cetron Л ||

post dubium add. est b || 4 ratione ñ1 || 5 post loea add.

alia b || arripiunt b || 8 et tres R || 9 in BR ad h || 12 exercet

Ettenheimuenslerensis excrescere BR || 13 nices R || cumulatus

Л || ad eos add. ai hos b || 15 in ante ortibus add. b ||

19 de Copernico cf. Delambre hist. de V Astronomie 1 p. 512 et

Koppius || 20 intra В || 22 uenus bR mercurius В H disperatur

R || propinquior est terris В propinquior ei est b pro

pinquiores terris R || 23 intra BR || utpute R || que R

quia r || 24 uastiore Koppius castiore BR || 25 inferius scripsi

interius BR ||

318 MAKTIANI CAPELLAE

Mariis Iouis ac Saturni, quos omnes ut suis amplitudinibus

metiamur, quod non facile astrologi uoluere, ab uno geometriae

concesso assertio est inchoanda, quod et ipsa

suggerit in praesenti et ab Eratostbene Archimedeque persuasum,

in circuitu terrae esse CCCCVI milia stadiorum s

et decem stadia ; ita ut ab hoc ergo indubitatis rationibus)

adprobetur, Lunae circulum centies esse maiorem , qui

quidem circulus ipsa Luna sexcenties potior inuenitur.

859 quae duo ex defectibus Solis assiduis, quantum umbrae

Luna subiecta reddiderit et ipsius umbrae conlatione cum 10

290 G ipso Lunae corpore uera dimensione monstrantur. quae

nisi morosa sint, quem ad modum dimensa si m demonstrabo.

crebro in climate Diameroës proueniens Solis de

lectus eiusdem ex omni parte totum obumbrauit orbem,

sed propinquo climati, id est Diarrhodu , portio obscura- is

tionis apparuit, in climate него Diaborysthenis nulla obsistente

parte Sol totus eluxit. unde quoniam clima Diar

rhodu quot stadia contineat manifestum est, repperi duodeuicesimam

partem terrae umbram quam Luna fecerat

continere. sed quoniam maius corpus est, quo umbra me- го

taliter iacitur, quam ipsa umbra, ex climatibus, quibus

pro parte Sol obscurabatur dextra laeuaque, conpertum

triplo maiorem esse ipsam Lunam umbra sua. ergo collectum

est Lunam sexies minorem orbe terrae praedictis

860 rationibus inueniri. Luna autem minor est orbe suo sex- 25

centies. quod clepsydris intellegi potest, duobus eniin

4 eratostene BD || 6 ergo от. Л J 6 post maiorem add.

et del. tellure b || quiq.idem R || 8 sescenties Bl || 9 ex J?

et BR || 11 demensione BlR || 12 sunt BlR || 13 climmate

ВlR || 15 climate b climmati R || diarodu BR || climmate

Br || 16 diaborystenis R diaboristenus В diaboristenés b |!

17 climma BR || dyarodu В diarodu R \\ 18 quod R \\

repperiri BlR repperitur r || 21 climmatibus В climmantibas

¿1 || 25 sescenties B1 || 26 post quod add. si b || post clepsy

dris add. intelligi potest — p. 319, П corporis lunae in marg.

eiusdem quo В saee. manus ita ut ego textum reliqui: ceterum marginis

particula resecta aliquot uocabutis paucae litt. desunl, sed

BR post clepsydris ita pergunt fusile inponas (ponas В) atque

(ea in ras. add. В) emersa (prior e in ras. in В, in eodem

LIBER VIII 319

uasis aeneis fusilibus positis un um inferius uacuum, aliud

superáis aqua plenum pone. obserua autem Lunae ortum,

et stellam fixam simul cum ea orientem. et cum coeperit

corpus Lunae ex superiore parte supra terras apparere,

s cito superioris uasis aquae uidelicet pleni centron aperi,

ut simul cum incipiente Luna oriri aqua fluere in uas in

ferius incipiat, et donec totum corpus appareat fluat. cum

autem tota supra terras apparuerit Luna, statim primum

uas in quod aqua fluxit subtrahe, et aliud apponas in quod

10 aqua fluat, donec nocte alia renascatur illa stella, quae in

priore nocte cum Luna oriebatur, et cum illa orta fuerit,

superius uas unde aqua fluxerat tollas. deinde metire

totam aquam, quae in spatio XXI I II horarum fluxerat, ad

mensuram illam primam, quae cum corpore Lunae prius

is in primum uas fluxit et inuenies sexcenties aquam excrescere,

quod in Lunae circulo fieri non dubium est, id est

sexcenties superare spatium corporis Lunae: uides luna- 291 G

rem circulum centies maiorem esse tellure.

Quo monstrato alios circuios uideamus. sed quis du- 861

so bitet solarem circulum duodecies quam Lunae esse maio

rem, cum quod illa mense, ille duodecim currat? Martis

uero circulus uicies quater potior inuenitur, iouis centies

et quadragies quater, Saturni trecenties tricies et sexies.

unde si numerus interiectionibus suppütetur, et quot sta-

25 dia Saturni circulus habeat, et quota eius portio omnis

uocabulo s corr. in n b) omni subtrahas primum et aliud

uas apponas (corr. ex opponas B) donee nocte alia renasca

tur adiecto ad circuli spatia & quod excurrit partibus et

(et in ras. in В) ipso item lunae corpore qiñ de circulo hoc

quoque è"ë non dubium est inuenies sexcenties (sescenties B1)

aquam excreecere unde colligas (aquam — colligas от. К)

circulum (circulus ft) eius (maior luna supra add. b) uides

lunarem circulum centies maiorem esse tellure (tellurem B1)

quo monstrato BR || 6 infer Í« || 7 cor 5» || toto Bm ||

9 subtrahe scripsi subtrahi Bm \\ 12 uas in resecta folii parte

legebatur || 13 to Bm || XXII (alia reseda) Bm \\ 21 illam esse

R || 22 potius B>R || 23 quadrages BlR || CCCXXX. et BR ||

sexties В' || 24 interiectionibus Ellenheimuensterensis intentionibus

BR || quod BlR ||

320 MARTIANI CAPELLAE

terra sit, ínuenitur stadiat -|-DLVI et passus XíШ. nam si

centies Lunae circulus maior est terra, Lunae autem cir

culo trecenties tricies sexies maior Saturni, maior est

igitur Saturni circulus omni terra tricesies ter milies et

sexcenties. 5

862 Nunc iam Lunae meatum , quae terrae propinquior

est, uideamus. quam quidem menstruum habere lumen

physicorum assertione persuasum et [cum quod sit] sem

per pleni orbis esse non dubium est. nam si ab illa sola

parte qua se subicitSoli, omni hemisphaerio conlustratur, ю

etiam cum nobis tricesima nullum lumen ostendit superne,

qua Solem speciat pleno lumine relucescit; denique cum

discedens a Sole a latere eum coeperit intueri, pro parte

etiam inferius lumen adquirit, donec e regione posita ab

803 hac parte qua nobis est uisibilis conlustretur. circuit enim 15

eius globum undiquesecus Solis nitor, et ei parti, quam

totam tunc aspicit, lumen indulget, cuius luminis radii in

terras quoque luculentiores perueniunt, ut siquis ex speculo

lumine repercusso effigiem lucis <excipiat. quae qui-

„.. dem Luna cum eum in orientis partibus conprehenderit, 20

202 G obscuratur, et cum in occasu deseruerit, lucescit. cuius

primi luminis effigies quibusdam uelut cornibus circulata

ur|voeibr|c dicitur, cum uero XC partibus a sole discedens

orbem eius mediatenus idem radius luminarit, bioVrouoc

perhibetur; sed praedictis]> partibus cum alias quadra- 25

ginta quinque adiecerit, аифкиpтoc perhibetur id est

maior dimidia , minor plena ; cum uero centum octoginta

partibus a sole discesserit contrario posita totam partem

1 stadia ~oLVT & passus Хilil от. BR add. b 'vielleicht

rear 6.048000000 geschrieben: VI . IIL . milia stadiorum (

/'Un. VI 23, 24).... et pars (statt des vorhergehenden portio)

XXXIII . DC ' Böttgerus p. 618 \\ 2 circuios R || 3 CCCXXX

sexies B1Ï || 4 XXXIII milies et sexcenties BR Ц 8 et scripsi

est BR || cum quod sit deleui || 9 illa sola b illo BR ||

10 hemisplerio BR hemispherio b \\ 15 quo Bl || 18 lucubrandiore

В lucubrantiores b lucubrandiores R lugubrandioes

r || ex В: от. Rar Ц 21 eum ante lucescit add. b ||

23 menoides ВО monoides bd \\ 24 illuminant D || diatomos

В diatomus D Ц 26 amphicyrtos BR amphicyretos b ||

LIBER VIII 321

quam terris opponit inluminat, тгavcéXrivoc perhibetur;

ac dehinc deficiens seruat cum praedictis partibus nomina

menwrata. quae qu'idem tredecim orbis sui partes die

nocteque transcurrit, cum pro latitudine circulorum,

5 quos obeunt, eodem interstitio Mars dimidiam, Iuppiter

duodecimam unius partis, Saturnus uicesimam octauam

unius portionis excurrat. uerum Luna circuit totum signi- 865

ferum diebus uiginti septem et besse, sed Solem XXVIIII

diebus et media diei noctisque parte consequitur, quod

lo ideo tardius prouenit, quia cum suum peregerit circulum,

ex quo ipse Sol ab eodem loco, qui ei lumen dederat, excurrit

et in signo proximo aut etiam altero repperitur.

nam si in Librae aut Scorpii aut Sagittarii ultima parte

lumen acceperit, non cum in sequepti signo, sed in altero

is consequetur. haec enim tria signa aliquando transcurrit,

quem ad modum his contraria plerumque bis inuenit. nam

quoniam ibiSol triginta diebus et in Geminis triginta duobus

moratur, Luna, quae XXVIIII diebus et dimidia parte eum

consequitur, ibi utique poterit inuenire. uerum eadem 866

2о Luna aliquando quattuordecim diebus, aliquando quindecim,

plerumque sedecim plenum perficit lumen, ita

tamen, ut in eodem deponendo conpenset. nam si decimo

quarto die lumen inpleuerit, quindecim diebus amittit, ut

dierum ratio integra concludatur. uerum eadem implet

25 annum suum CCCLIIII diebus. nam duodecim eius coitus

hoc numero peraguntur, sicque fit ut annus solaris die

bus undecim maior habeatur, quod intercalationum diuersitatibus

conpensatur.

Äfi*7

De latitudinis partibus, per quas Luna commeat, edi- 293 G

so camus. nam in zodiaco duodecim esse latitudinis partes

1 TTANC€A6NOC В TTANOEA€NOC R || 2 cum Etlenh. tum

BR || 7 excurrit 6 Ц 8 et z D i- bisse add. d et z R & se in

ras. b U 9 de media cf. ad p. 67, 9 || 11 excucurrit Bl ||

12 proxumo i?' || 14 sequeute BlR || 16 is В in his b |¡ con

traria BR contrariis his b || uenit b \\ 17 XXXII В ||. 18 obmoratur

r || XX nona R XX nono В XXVIIII diebus b \\

22 decimo quarto Koppius XIIII BR || 29 comeat BR ||

MARTIANUS CAPELLA *1

322 MARTIANI CAPELLAE

superius intimaui, per quas diuersis mtidis sidera spatiantur.

nam alia per tres partes, alia per quattuor, alia per

quinque, alia per octo, quaedam per omnes duodecim deferuntur.

Sol enim in nullam excedens partem in medio

libramento fertur absque ipso Librae confinio. nam ibi '

se in austrum aquilonemue deflectit ad dimidium fere mo

mentum. Luna autem per omnes duodecim currens nunc

in aquilonem prouehitur, nunc in austrum deueniens inlimalur,

utrimque momentis excurrens, sic ut Hipparchus

868 quoque consentit, denique obliquitati eius uocabulum ю

constitutum , ut fere éXucoeibr|c dicatur, ita tamen ut descendens

ascendensque ipsam solarem lineam, quam inediam

inter senas utriusque lateris partes esse monstraui,

aut acutis aut spatiosis angulis secet, nec possit tamen ad

idem, hoc est ita ut est posita, eodem mense eadem parte is

sic ad Solem reuerti eadem latitudinis portione, nisi mense

ducentesimo tricesimo quinto hoc est anno undeuicesimo.

nam ut sub eadem die isdemque propinquitatibus siderum

inerrantium ad idem redeat, faciunt anni quinquaginta

quinque ; ut uerum etianr planetarum isdein rationibus 20

sub eadem specie <contingat, anni magni prolixitas spe-

869 ctanda. uerum eadem Luna cum secans solarem lineam

in aquilonem scandil, uocatur uцюc úiyouuévг), cum ab

aquilone ad solarem lineam redit dicitur (iipoc татгeп/оufiévT),

cum a solari in austrum> descendit татшvujца та- ss

7ieivouuévri , cum deinde rediens ad Solem resurgit та-

1 sydera BR || 2 alia per quinque от. В \\ 3 diffe

runtur BlR [] 6 aut ante in add. В || 9 ipparcus BR || 11 be

Hquoides В helicoides bR \\ discendens BlR || 13 litteris R

17 CCXXXV BR || XVIIII BR || 18 dieque hisdem Л1Л1

proprietatibus * || 19 redeant BlR \\ ad LV add. XXXII r

20 radiationibus Л1 [I 21 contingent Bl N YTTCOC delei'a

priore С В от. D \\ YTTOM€NH В YYWMfcNH D \\ 24 reddit

D [[ YYWC D YnOC В || TATTINOM€NH BD || 25 post

descendit add. dicitur г || Taireivuiцa Sabnasius exerc. Plin. p.

530 ed. 1689 TATTINOMA В TATTINOC ¿ TAPINOCOA Я та-

ttíivóc uel TaтгeivúJc Grotius || TAnNOYMHNH В TATTINOMHNH

Ь YyOYC0€NH R \\ 26 pout resurgit add. di

citur r II

LIBER VIII 323

тieivujua úvuouuévn. sed idem ascensus descensusque

faciunt utriusque luminis obscurationem. nam cum Luna

scandens descendensue in solarem lineam incident, si tri

cesima est , hoc est omni corpore subiecta Soli, obscura-

5 tionem Solis terris facit : suo enim corpore subter se positis

obscurat, aliis partibus terrae Sole qua non tegitur

relucente. quam obscurationem eadem non cunctis men- 294 в

sibus facit, quia non semper tricesima in eadem solari linea

repperitur, sed aut sursum aut deorsum posita obstare ne

îo possit transmittit. item Lunae defectus fit, cum in con- 870

trario Luna posita, hoc est decima' quinta, in eadem linea

Solis umbra terrae metaliter infuscatur. nam Sol umbram

terrae in suam lineam mittit, quam si Lunae corpus intra

nt, quoniam uidere lumen Solis terra obstante non poterit,

is luminis soliti ademptione furuescit. alias cum in superiore

aut inferiore latitudinis loco fuerit, pleni luminis

effigie relucescit. denique ideo intra sextum mensem de- 871

fectus non potuerunt iterari, quia aut decima quinta aut

prima in eadem Solis linea per duodecim partium latitu-

20 dinem spatiatur, deinde non poterit inueuiri. unde si ah

aquilone rediens ad Solem in latere proximo posita non

obsistit, тгapaXXaSiv èv cuvóbuj facere perhibetur; quae

si a latere septentrionis transcurrens coit nec obsistit, тгapáXXaSiv

èv ßopeiuj cuvóbiu facere memoratur ; si ab au-

25 stroueniens nec obsistens lumen acceperit, irapáXXаSiv èv

1 TAPINOMA BR TAPINOC b || YOYMÉNH В ГTTОМб-

NH Ь YYOYOOCNH R || diseensusque R || 3 descendens BR

ue descendens b descendensue r || 7 eadem p idem BR \\

9 obstare posse В ut obstare ne possit b ut (от. R1) obstare

non possit R || 11 XV Bli || 12 nam BR item r [\ 15 ademtione

B1 || feruescit ВЩ || 17 VI В || 18 potuerunt В

poterunt b potuerint R || XV В ma add. b Jl cuper R cam

per В || 21 proxumo B1 || 22 TTAPMAAZIN€N (corr. in

nAPAMHKHN€N) CYNOAWC В TTAPAWAZIN€NCYNOAM

R corr. Salm. |[ 23 пеc В et bR || 24 TTAPAAAAZINCN

(corr. in KATABIBAZINH) BOPIOCYNOAQ В TTAРAAAAZIN€

NBOPIQCYNOA(0 R || facere add. Salm. || 25 TTAPAAAAZIN€

N CYNOAONOTICO В HAPAAAA^IN€N CY-

21*

324 MARTIANI CAPELLAE

cuvóc-uj votiuj fecisse dicitur ; si autem ad solarem circulum

ueniens ab austro obstiterit Soli, àvaßißáCovta

cúvbecuov fecisse dicitur. hae species diuersitatesque

Lunae superae mutabilitatis uarietate confundunt.

872 Nam Solem gemino diximus meare motu, quippe ab 5

ortu aut cum mundo corripitur, aut ipse suum circulum

contra mundum per obliqua distendit, uerum ex ea parte,

qua cum mundo uoluitur, cottidie ortus sui lineam mutat,

et quoniam omnes ductus per quos uoluitur circulos appellamus,

centum octoginta tres eosdem esse dubium non ю

habetur. nam siue a Cancro descendat, per eosdem

usque ad brumalem circulum currit, siue a bruma in sol-

.295 Gstitium ueniat, per ipsos denuo reuoluitur, qui quidem

secantes secundo zodiacum contrariis signis perpetuo lineantur.

nam primus Arietis circulus primus est Librae, is

item secundus secundus, Arietis tricesimus tricesimus est

Librae, item Tauri prior Scorpionis est primus. sic igitur

trecentis sexaginta sex partibus fiunt centum octoginta

tres circuli, quos omnes parallelos appellamus , et ex con

trario, ut dixi, signa isdem partibus secant, ergo hos 20

circulos annuos trecentis sexaginta quinque diebus et

quadrante diei peragit siue ad solstitialem circulum tendat

873 siue exinde reuertatur. illud etiam non tacendum quod

cum duo sint hemisphaeria, unum ab aequinoctiali circulo

in septentrionem, aliud in austrum ab eodem aequinoctiali, »

tamen Sol diuersa utrumque <Vatione transcurra!, cum ut

dixi paria sint signa partis utriusque. uerum id quod ad

solstitialem consurgit centum octoginta quinque diebus et

NOAONOTIGÛ R || 2 anabiba ZONCYNA€CMON В anabibazon

CYNAÊCOOON R corr. Salm. || 4 superae mutabilitatis p

sui martalitas BR sui mortatis b sui martalis r || 5 solem

br sol quem BR [[ 11 descendent b || 12 discurrit b \\

brumma Bl ][ solstitialem b || 15 librae item arietis (hoc ноc.

in ras.) tricesimus item tauri prior В librae item secundus

secundus item arietis tricesimus tricesimus est librae item

tauri prior b librae item secundus ac tricesimus item tauri

prior R || 20 hisdem BR || post ergo add. bis br || 22 triente

diei В corr. p quarta diei parte b XXX diei R ][ 24 ab от.

ВЩ Ц circuli BlR II 28 octoaginta В ||

LIBEK VIII 325

qu adrante diei noctisque, id autem quod ad brumalem

* deprimitur centum octoginta diebus peragitur. quod utique

¡lla res facit, quod eccentron solis circulo dixi esse

tellurem et in superiore hemisphaerio> altius tolli, in in-

5 feriore ad terrae confinia appropinquare. dubium autem

non est citius transcurrere breuiorem sinum tardiusque

diffusum. uerum Sol, cum ad Cancrum ab aequinoctiali 874

parte conscendit, aestatem praestat hominibus, quos inter

solstitialem septentrionalemque uiuere dubium non habeio

tur; cum ab eodem Cancro in aequinoctialem Libram de

scendent, auctumnum facit; cum ueroad brumalem lineam

recedit, hlems habetur propterea quod calore dimoto

torpor inuadit. rursum cum a Capricorno hiemali in

aequinoctialem Arietem surgit, uernum tempus adridet.

i5 exhinc denuo in Cancro aestas torrida renouatur. sed e

contrario perferre omnia non dubitatur ant¡podas; quo

rum aestatem Capricornus facit, hiemem Cancer, Sol tenens

aequinoctia utrique parti temperiem.

Iam illud superfluum puto noctium accessus defectus- 875

го que memorare, cum pares pro rata sint aestiuis diebus

hiemis noctes, et hiemalibus diebus noctes aestiuae, una- 296 G

que aequinoctialis nox, quae bis anno contingit, par sit

diei suo. nam cum ab aequinoctio uerno in Cancrum Sol

meat, omnes dies maiores sunt noctibus suis. item ab au-

25 tumnali aequinoctio usque ad brumam minores dies nocti

bus dilatatis.

Minimus autem anni dies brumalis est, qui habet 876

horas nouem ; maximus solstitialis habet horas XIHI licet

hoc pro climatum rationibus uarietur. nam climata octo

so sunt, sed proximum solstitiali Diameroës, deinde alterum

Diasyenes, tertium Dialexandrias, quod ducitur per Cyre-

1 quadrante b'D triente В |[ die D || 3 ecentron b \\

4 hemisperio D [] post tolli uoc. Solem aegre caremus \\ 5 apropinquare

Л |[ 11 autumnum В || 12 hiemps г || 17 hyemem

R || 20 pro В per R || rata Grotius rota BR latae b || 26 di

latatis rb lateritis Л lateratis В || 28 oras В || XIIII BR

XII b XVI r || 26 climmata BR \\ 30 proxumum Bl || diametoes

Л1Л1 II 31 di**alexandrias В dioialexandrias Л II

326 MARTIANI CAPELLAE

nas in Africam Carthagini ab austro adiacentem, quartum

et medium ex omnibus Diarrhodu, quod per mediam Pelo- *

ponnensum Siciliamque ductum ad ostium Bзeиэ peruenit,

quintum est Diarrhomes per Macedoniam et alteram par

tem per Gallias et Lusitaniam ad Tagum descendens, s

deinde sextum per Hellespontum Thraciamque et confinem

Germaniae Galliam, septimum Diaborysthenis per Ponticum

mare et ab altera parte Germaniam Brittanniamque

praecidens, ultimum est ultra Maeotis paludes et infra Riphaeos

montes. 10

877 Ergo secundum climata dies dicantur. Diameroës

maximus dies habet aequinocliales horas tredecim, mini

mus dies undecim; Diasyenes maximus dies horas habet

quattuordecim, minimus decem. Dialexandrias maximus

horarumXIIII, minimus decem. Diarrhodu maximus boras is

quattuordecim, minimus nouem. Diarrhomes maximus

quindecim, minimus nouem; Diahellespontu maximus

horas quindecim, minimus octo. Diaborysthenis maximus

2 diarodu BR || peloponnesum R peleponnesem г || 3 hostium

¡t \\ beutis BR beotis b I meotis add. b boatis r ||

4 diaromes BR || 5 ad tagundens R corr. p ad tagongens г

adtin**g**ens В ptingens 6 || 6 VI BR tum add. b Ц ellespontum

traciamque BR || 7 diaboristhen В diaboristhenes

per h diaborystenes per R || 8 brittaniamque BR \\ 9 meotidos

R maetis В maeotides b \\ ripheos BR \\ 11 — 327, 11

ex Strabone 179,3 — 182,18 Mein. non excerpta esse docent ter

mini maiorem partem a Strabone non abhibili et minimorum dierum

mensurae ab eo omissae \\ 11 climmata BR \\ dicuntur 6 ||

12 aequinoctiales deleuit Böttgerus p. 618 sed Strabo 179, 4

Mein. (p. 133 Cas.) habet icrmeptvibv || 13 dies del. b ante XI ||

diassienes R dia*senis В diasienes b || Diasyenes maximus

dies horas habet tredecim et bessem, minimus decem et bes

sem coni. Böttgerus; ibpûiv krmepivûiv ècTi тp1cка(6eко каl

r)|uiujpiou Strabo || 14 diaalexandrias BR \\ 15 decem Böttg.

Villi R et in ras. В || diarhodu b diarodu BR || 16 et bisse post

quattuordecim add. p (et bessem Koppius) uüpújv icr||uepivûiv

bгатeттаpшу каI гцакоиc Strabo 134 Cas. 180, 21 Mein. ||

et bessem post nouem add. Böttgerus |! diaromae BR ¡j

17 diaelepontu В diaellespontu 6 diaelespontu R || 18 diaborusteu

В diaboristenes 6 diaboristhenes R II

LIBER VIII 327

horasXVI, minimus octo. Diarrhiphaeon maximus sedecim,

minimus octo. deinde cum prope cardinem accesseris, 297*7

longior dies semper, breuiorque nox fiet. denique colligitur

sub ipso uero cardine semper diem esse. interea hic 878

s climatibus quibusque crescunt decrescuntque luces, sciendumque

a bruma ita dies adcrescere, ut primo mense duo

decima eiusdem temporis quod additur aestate adcrescat,

secundo <mense sexta, tertio quarta, et quarto mense alia

quarta, quinto sexta, sexto duodecima. illud quoque maio

nifestum quod zodiacus circa Cancrum Capricornumque

flexior aequinoctialem paene directum secat.

Hactenus de Sole. nunc planetarum cursus> conuenit 879

intueri eorumque praecipue qui circa Solem peragratione

mundana uoluuntur. nam Stilbon paene anni circulum

is ducens per octo latitudinis partes alterna incitus diuersitate

discurrit. huius Venerisque circulos epicyclos esse

superius memoraui, id est non intra ambitum proprium

rotunditatem telluris includere sed de latere quodam modo

circumduct qui ut oriri subinde occidereque uideantur,

го muirdani motus raptibus inuoluuntur. sed idem Stilbon, 880

licet Solem ex diuersis circulis comitetur, ab eo tamen

numquam ultra XXII partes poterit aberrare nec duobus

signis absistere, nunc praeteriens nunc consistens aut

certe regrediens. qui quidem diuersis schematibus ua-

25 riatur. nam licet exiguos paruique temporis faciat, tamen

1 post octo add. et bisse p || XVI BR XVI et bisse p ||

et trientem ante Diarrhiphaeon add. p || diaripheon BR ||

sedecim[ èv be Toic ... ßopeio-repoic oOa тг)c Мтшт(6оc ri

be цeтктг) г^цеpа èc-riv üüpújv icnuepivûiv beicaeirrá Strabo

135 Сas. 182, П Mein. || 3 breuior noxque R || fiat B1R ]|

4 uere BlR || hie Grot. his BR || 5 climmatibus В clymmatibus

R || quibus BlR || post crescunt add. ita b || 6 quia

bruma r que bruma R |[ post duodecima add. s pars r

12 actenus В || 13 eorumque 6 earum quae В eaque R

14 poene R || anno BR1 | 15 ad incitus add. incitatus 6

19 uiderentur b || 21 comitetur p contineat bR continet В

22 XXII R XXXII В XXII Plinius (II 39) ex quo tamen haec

non excerpta uidentur || 25 exiguos (s in ras.) В exiguus R

spatia post temporis add. et del. b || facit b ||

328 MARTIANI CAPELLAE

et ortus facit et occasus. quippe ubi radas solaribus con

dicione partium liberatus ante emergentis splendorem

iubaris uibrabundus apparet, ultra terrarum horizon tem

subleuatus. nam áxpovuктíuj ortu hic numquam poterit

eleuari: quippe in diametro Solis positis potest euenire 5

sideribus; diametrum in signo septimo perhibetur; ita fit

ut iste , qui ultra signum et alteram exiguam portionem

sequentis abesse non poterit, non illi contingat ortu акpо-

298 r vикт*4' subleuari. denique nec contrarium eidem nouit

occasum sed ortum itidem uespertinum facit, cum post ю

occasum Solis luminis sui libertate clarescit. item occa

sus duos babet, unum cum ante Solem parere solitus claritate

radii superuenientis occulitur, alium cum idem retrogradatione

sua uiciniae Solis admotus idem patitur in

occasu. ab eo quippe Solis lumine intra uiginti momenta v

abesse non poterit, licet maioribus partibus aberrarit, qui

ultra secundum signum non poterit inueniri. et has tamen

obscurationes ortusque perspicuos quarto quoque mense

nec id tamen semper offendit.

882 At Venus, quae ab aliis Phosphoros nominatur, a 20

Pythagora Samio cum suis ostensast terris rationibus peruestigata,

et ipsa circa anni confinia ambire circulum pro

prium perdocetur. nam diebus trecentis et aliquot, latitudinis

uero partibus duodecim Lunae similis peruagatur,

quinquaginta momentis a Solis orbe discedens, licet plus 25

quadraginta sex partibus aberrare non ualeat. et in suo

posita circulo eum uaria diuersitate circumdat, quia aliquando

eum transcurrit, aliquando subsequitur nec con-

1 ortum B1R || occasum B1R Д 2 libratus br || emer

gentes BlR || 3 orizontem BR Ц 4 ÓкpovuкTíU) Bötig. acronico

BR || nisi in cod. Grot. |J 5 posse В potest R et (sed rurs.

del.) b non potest cod. Grot. || 6 post perhibetur in mg. В add.

aut in quadrate partibus XC aut in tric&ro partibus CXX

aut in aduerso partibus CLXXX || 8 illi bR illic В || acronico

BR || 10 orsum Bl || ortum sumit R || item R1 || facit del.

in R || 14 sui* В || 15 integra b intra BR || 21 pytagora В ||

ostensa est p ostensas BR ostensa b \\ 26 plus a XLVI par

tibus В || 27 quia XLI quando (aliquando r) R quia ali

quando (a ali in ras. add. b) В ||

LIBER VIII 329

prehendit, aliquando superfertur, non numquam subiacet,

quippe quae non annis omnibus reuocet cursum. tunc 883

etiam cum retrograditur, ultra anni circulum tardior conlustrat

orbem, cum autem directo cursu meat, etiam un-

5 decimo mense circulum complet. nunc faciens ortuui

matutinum Lucifer, nunc post occasum Solis effulgens

Vesper uel Vesperugo nominatur. sola de quinque sideribus

umbram reddit ut Luna, solaque fulgori Solis emergentis

diu conspecta non cedit. quae quidem in ortu ma-

ю tutino plerumque quattuor mensibus inmoratur, in uespertino

uero numquam plus uiginti diebus. uerum tam uisus

eius quam occultationes <decem et nouem mensibus restaurantur.

lam Pyrois siue Martium sidus ultra Solem means 299 G

15 proprium etiam ipse circulum telluris eccentron meat

annis prope duobus, in latitudinem quinque partes excurrit.

cui licet cum duobus superpositis ortus occasus

stationesque ac reditus uideantur esse communes, tamen

et altitudinem propriam> et stationem primam et absidem

20 suam exceptam ceteris nouit. nam eius altitudo, id est

ubi se eius circulus altius a terra tollit, sub signi Leonis

regione consurgit ; statio uero specialis eius prima. nam

utpote Soli coniunctus de proximo etiam in quadratura

eius positus radios sentit, quippe in nonagesima parte ex

25 utroque eius latere remoratur. absidem etiam habet recessumque

sublimem in Capricorni confinio hoc est sub

eius uicesima nona parte.

Stella uero Iouis salutaris ad omnia utpote superior 885,

2 cursu R || 5 ortuin matutinum scripsi ortum at ut in В

ortum ut in b ortum in R || 6 Lucifer scripsi luciferum

BR || 8 fulgoris (del. s) R' omisso solis || 11 diebus BR

duobus b || 12 XVIIII D || 14 iam scripsi nam BR || martis

B1D || 15 ad circulum add. circa b || etcentron D excentron

В || 16 quinque BD secundum pi IUI 2>m || 17 hortus D ||

18 cummunes D || 19 stationem primam BD stationem propriam

b Ц 21 tollitur b || 22 ante eius add. est b || super

prima add. et del. 1 secunda 6 || 23 utpute R || 24 nongesima

B1 0 25 recensumque BlR || 27 XVIIII BR || 28 utpote b

aut tua R ut tua В \\ super****** В superior b supero re830

MARTIAN! CAPELLAE

duodecim annis longitudinem propriae circumactionis excurrit,

per latitudinem uero quinque partium spatiatur.

altitudo eius circuli in Virgine repperitur, absis uero in

Cancri quinta decima portione. qui ascensus descensusque

jeccentron esse terrae ipsum quoque circulum con- 5

testantur.

886 Phaenonis autem hoc est Saturni praelatius omnibus

sidus modico minus annis triginta circulum suum per lon

gitudinem circumcurrit, in latitudine uero tribus tantum

aut etiam duabus partibus peruagatur. altitudo quidem ю

cuius circuli in Scorpionis signo grandescit, uerum absis

ipsius in Librae uicesima portione. ortus tam ei quam

.300 G duabus inferioribus sunt similes, cum ultra partes duo

decim eos matutini radius non praecesserit Solis. tunc

quippe matutinum ortum facere peihibentur, occasum is

autem cum Sole dimerso remotae tot partibus poterunt

887 apparere. est et alius ortus, qui акpоvОктioc perhibet'ur,

cum Sole intra horizontem demergente de orientis

facie clarum planetae nascentis sidus emergit. occultationes

uero eorum fiunt, cum radio Solis consequente pro- 20

prii luminis uibratum amittunt. denique a partibus cen

tum uiginti stationes matutinas efficiunt moxque in con

trario in centum octoginta partibus exortus faciunt uespertinos,

itemque in alio latere in centum uiginti partibus

uicinantes stationes faciunt uespertinas, quas etiam secun- 25

das dicunt, qui superiores primas esse dixerunt, consecutus

autem radius intra duodecim partes eas opprimit et

occultat, sed cursus diuersitatem altitudinisque causas

consistendi retrogradiendique atque incedendi omnibus

ctor R supera rector r \\ 4 discensusque Л || 5 ecentron rb

centron R centro В \\ terram BlR || 7 faenonis BR || praelatis

r II 8 modicömunus R || 11 nuing (h in ras.) В quis R

cuius r || Signum b || 12 XX BR || 13 XII partes В || 14 non

от. RB1 || praesserit BR corr. p || 16 demerso b ||

17 AKPONYKOYC BR uid. p. 328, 4 || cum sole R \\ arizontem

R orizontem В || ante de add. cum r || 20 solis add.

Koppius К consequentes B1 || 28 diuersitates Bl ||

LIBER Villl 331

supra dictis inportat radius Solis adfulgens, qui eas percutiens

aut in sublime tollit aut in profundum deprimit

aut in latitudinem declinare aut retrogradan facit.'

LIBER Villi

5 DE MVSICA

888

lam faeibus lassos spectans marcentibus ignes 301 G

instaurare iubet tunc hymeneia Venus.

'quis modus' inquit 'erit? quonam sollertia fine

inpedient thalamos ludere gymnasia?

10 deriguit comis blandisque adsueta Voluptas,

et noster pallens contrahit ora puer.

ipsa etiam fulcris redimicula nectere sueta

Flora decens trina anxia cum Charite est.

nec melicum recinens modulatur tibia carmen,

15 <nec dulcis temptat psallere Melpomene.

omnia quae tenero moris feruescere ludo

in cumulum doctae uocis honore tacent,

nec Suada inlecebris sponsalia pectora mulcet;^

nec Stimula intenso allicit aculeo :

20 quin etiam interulos gaudens dissoluere nerus

1 radiis r || 2 tollit от. В1 || tollit aut in — facit от. В1

aut in — facit от. R || MARTIANI MINNEI (MINEI b)

P. O. DE ASTRONÓMICA LIBER VIII FINIT in В, nihil

subscriptum in Л || 4 INCIP. DE ARMONÍA in В, nihil inter.

in Л || 7 hymeneia deleta i in ras. В hymenaea R te Hymenaee

Heinsius in Burmanni Ouidio 1 186 || 8 uis В || quoniam

R || 11 contrait B1R \\ 12 fulchris R et sic legebat scholiasta

luuenalis VI 22 || 13 trina Flora decens Vonckius ||

carite R caritate В1 || 14 reticens rb || 19 intenso Grotii

margo incensa b incenso R || 20 renexns ñ1 ||

332 MARTIANI CAPELLAE

blandificaque libens stringere corda face

nictantes oculos reprimit stupefacta pauore

nec perferre ualet Gorgonos ora trucis.

si erudita placent certe sponsalia diui,

saltem docta ferat carmina Calliope: 5

nam simul oblectans uocis modulamine mentes

taedia dulcisonis auferet illa tonis.

quippe scrupposis, fateor, lassata puellis

insuetis laedor maestificata moris.

Pronuba si uolupe est haec seria carpere Iuno, ю

nec cura astriferi te stimulat thalami,

ast ego subcubui, lepidisque adsueta choreis

non ualeo tristes cernere Cecropidas.'

889

302Geícam ^'cto resupina paululum reclinisque pone consistentis

sese permisit amplexibus Voluptatis. cuius uerbis is

assertionique ruricolae omnes cunctique fluctigenae quam

plures etiam astriluci adsensere diui praesertimque

Lemnius Mulciber fabrilium tantum operum sollers maritus

promtiore adtestatione conlaudat: tunc denique, quod

decenter innixa atque ipsa relabentem lassitudo decuerat.2o

Mars eminus conspicatus tenerae cum admirationis obtutu

languidiore fractior uoce laudauit profundaque uisus est

traxisse suspiria, nec Bromius in fauoris gratiam dispar

fuit: quin etiam ipsum Atlantiadem tam flammatae cupiditatis

cura concussit ut omitiere uellet quae circa spon- 25

salem coetum ornatiora disposuit. tanti quippe uisum

890 numquam Veneri displicere. uerum superum pater licet

insinuatione germanae ut properaret admonitus tamen nequid

nuptialibus derogaret ornatibus aut tantae eruditionis

examen deliciosa festinatione conuelleret, qui probandarum so

891 numerus superesset nihil afferens festinationis exquirit. cui

DeliusMedicinam suggerit Architectonicamque in praepara

1 blandifiaque R || 2 pauore D uapore BR sopore br Ц

taedia R \\ 8 scruposis R || puellis ÊR salebris D duellis

Oudendorpius Apul. I p. 484 || 9 modis b || 10 si Koppius

sic BR |f 13 caecropidas bR caetropidas В \\ 16 rnriculae

B1R || 18 muleifer b || 24 flammate R \\ 26 centum BR

corr. p || post uisum add. est b ||

LIBER Villl 333

tis adsistere 'sed quoniam his mortalium rerum curaterrenorumque

sollertia est nec cum aethere quicquam habent

superisque confine, non incongrue, si fastidio respuuntur,

in senatu caelico reticebunt ab ipsa deinceps uirgine ex-

5 plorandae discussius. una uero quae potissima caeli

sid er umque dilectio est, examinis huius tam fauore quam

uoluptate disquiritur tuisque conspectibus non poterit

sine scelere uiduari. sed illud prae cunctis intimatum 892

uelim, quod dotis offerendae cumulandaeque reciproco

lo alias <aduexit uirginis mater puellas , quas opulentis coornatura

muneribus examine isto explorare constituit.

hae igitur nec dispares numero nec disgregae uenustate,

eruditionis etiam dignitate paucis adstantium conferendae

in penetralibus quoque uirginis secretisque sanctioribus

is alumnatae quo odio quibusque> deliciis ac prorsus enerui 303 G

mollitudine sideralis curiae transeuntur, Iouialis uigoris

maiestate percensae?' hic Tritonida 'atquin' ait 'uirgines 893

quas Phronesis educauit superum incessabiliter pectorum

arcana tenuerunt nec fuit uestrum quisquam qui non illis

20 uoluntatis abditae interpretamenta commiserit. denique

ex his quam plures antistitium professae diuum, ac ni per

illas nefas in terris sanctis libare numinibus , certe litare

penitus abnegatum. uerum transactae uirgines eruditio

nis castae praestitere miracula, hae familiaritatis uestrae

25 praeferunt documenta. nam inter diuina humanaque discidia

solae semper interiunxere conloquia. has igitur ingres- 894

sas agnoscetis probabitisque diui.' quae dumDeliusPallasque

dissererent. earum disquisita uocabula. tunc Phoebus

'Genethliace prior' inquit 'astabit, quae rationis aetheriae

2 quidquam B1R || 4 senatuque r || reticebant r ||

10 uirgines D || coornatura scripsi conlatura (atura in ras-) В

i tas add. b collocatura D \\ 12 non dispares B1D || 14 se

cretisque sanctioribus p secretis sanctioribus R secretioribus

D || 15 quo scripsi quamne ni fallor В quone bD ||

16 curia BlR || franseantur b || 18 fronesis BR \\ 19 archana

R \\ 20 commissent B'R || 21 antistitiam Bl antestitiam

R || 22 librare B1 liberare R il 23 eroditionis B1R ||

24 caecae corr. in caustae В I a. add. b || haec В1 || 27 probatisque

B1R || quaedam В quae cum b || 28 generiace /{ ||

334 MARTIANI CAPELLAE

conscia pensa Lachesis adoperta atque instaniiiun saeculormii

generanda denuntiat. deinde Symbolice, quae uarietatibus

ominatis uentura conponens auspiciorum prouentus

pensat uicibus futurorum. Oeouistice tertia est,

per quam tripus illa uenlura denuntiat atque omnis emi- &

nuit nostra cortina. denique in argumentum praescientiae

mihi coruus adludit, cycnus etiam sociatur, ut diei

noctisque prouentus nos auibus praesentire concolor temporum

pluma testetur. ipsaque tripus trini cursus prae-

895 sagia pollicetur hoc est exstantis instantis et rapti. demum i

trigarium supplicantis semper germani talis adueuiat, quod

nostra uulgo suffragia pollicendo incerto3 mortalium sensus

primum in spem opis superae proritauit praesidiique

indigam in cultum fecit procedere nationem. banc igitur

siue trigeminam feminam siue tres in unius nominis uoca- is

bulnm conspirantes quis in caelum uenientes inexaminatas

adtemptet explodere, cum per eas in terras nos cer-

896 tum sit demeare? post has uero adstabit decens illa sidereis

fulguransque luminibus, quae epistularis tua et dicta

est et probata. huic semper pater tuas adsereris credi- 2u

disse manubias ac trisulcae lucis commisisse fulgorem

304 в quae uias uestigia aduentum exitusque igniuagae denuntiationis

agnoscit. buic igitur feminae conloquium denegamus,

per quam edictorum tuorum admonitus mortalibus

innotescunt? cur igitur pater optime remoraris et intro- 25

—597 mittere eas alacer et probare?' postquam baec Latoius

dixit Iuppiter Harmonien uenire, quam suggestum est

Mercurialium solam superesse, praecepit, tuncque alias

in ordinem continuan. hic Luna íam gemina emensi diei

1 lacessis R || adoperta Koppius adopertae BR Ц 2 ge

renda b il symbolicae BR || 4 uicibus scripsi uiribus BR

cf. Amin. Marc. XII11 11, 26 \\ oenestice Ä || 5 tripos b

uenturi R \\ denunciat В || emicuit Л || 6 argumenta D

cicnus R || eciam В netiam D || 9 ipsa quoque tripos b

11 adueniet В || 12 uestra BlR || 13 pruritauit г || 19 fulgoransque

R || epietolaris b \\ 20 adseris R || 21 commusisse В

(sed si in ras.) y 22 ad inuentum г || 23 adnoscit R il 25 quur

R |I 27 armonien BR II 29 ordine R II emense Ä1Л1 II

LIBER Villl 333

portione commonita 'ingressuram mox' inquit 'feminam

possüm explorare uobiscum. ceterum propinquante confinio

noctis consequentibus tempora inpertire non possum.

quippe Plaustrum mihi Taurusque ac mundanae decursio-

5 iiis iter subeundum nec ceterarum me auscultare commentis

stelligeri raptus meta permittit. et fateor uellem

siqua examinationem uirginum <prorogaret auctoritas,

ipsa quoque tam praecluis eruditionis adserta cognoscere:

praesertimque cum perendinatio rationabiiiter expetatur,

10 ne lassata cognoscentis curae fatigatione fastidia omnem

doctae intimationis excursum grauatae laboris intentionis

excludant, et illa expetendae cognition is adprobandaeque

subtilitas in> odium noscendorum obtusa multiplici prolixitate

uertatur. aequius igitur duco ampliandam discusis

sionem tantam in ardentem sitim aurium uiuidarum.'

quae cum Luna dissereret, omnes certatim adsensere diui, 89Й

dehincque utrum repensatrix data diesque conferendae

dotis prorogari iure publico posset inquiritur. quo dicto

arcanus ille prisci iuris adsertor magna nepotum obsecra-

2o tione consulitur responditque regulariter etiam matrimo

nio copulato dotem dicere feuiinam uiro nullis legibus

prohiben. ac tunc luppiter periti patris eruditione commonitus

'babeo' inquit 'mea pignera gratulandum quod

fas adseritur quicquid uos uelle cognoui. neque enim

25 fastuosa rigidus elatione defugiam aut uestrum crebrius

adcelerare consilium, aut doctarum uirginum examinare

sollertiam desidis ignauiae dissimulatione piguerit, prae- 305 G

2 propinquante confinio noctis b propinquante confinioque

nocte BR (sed noctis R) || 3 consequentis r || inpertinere

8 impertiri b || 4 mundana R || discursio R || 5 sit inter В

inter R iner r itiner b \\ 6 stelligeni B1R \\ 7 siquam В || uirginem

r || 8 precluis BD || erudicionis В || asserta D ||

9 prehendinatio 6 || expetatur scripsi expectatur В exspectatur

R || 15 tantam scripsi tantum BR || arium B1R \\

inuitarum Koppius || 17 dato B*R \\ 18 ducto BlR \\ 16 archanus

Rb \\ adsertur R || 21 ducere b \\ uiro BR iure b

23 ante quod add. ob b \\ 24 assertur B1R || quidquid В

26 accelerare margo Grotii celebrare R adcelebrare В

17 pigebit В ||

336 MARTIANI CAPELLAE

sertim cum terris indecenter expulsas solis oporteat ad-

899 haerere sideribus. nunc igitur praecellentissimam feminarum

Harmoniam quae Mercurialium sola superest audiamus.

haec quippe est quae superum curas prae cunctis

poterit permulcere aethera cantibus numerisque laetificans s

et nostra tantum modo cupit celebrare palatia exosa terrigenae

stoliditatas ignauiam, quam melicorum indocilis auget

sine fine mortalitas. denique íam pridem homines dirutaque

gymnasia abscedens orbe terrisque damnauit ac uix

Cyllenidae indagantis excursibus nunc conprensa post ю

longae occultationis obliuia de fugae reuocatur reducitur-

900 que latibulis. hanc igitur repertam post saecula nume

rosa et tandem in usum melicum carmenque reuocatam

tam uolupe est quam conducit audire. ceterae uero eruditionis

doctissimae sacraeque germanae cum renouata is

lux fuerit intromissae intentions curae examine proba-

901 buntur.' his orsis Iouialibus Phoebus admonitus uirginem

sibi prorsus adcommodam admissurus egreditur.

uerum Paphia remeantis filiae gratulatione concussa adnuit

puero praecineret nuptiale carmen. itaque Hyme- 2о

naeus alacri tandem uigore luminatus nec ipsa iam re

nuente Tritonide sic coepit

902 'aurea flammigerum cum Luna subegerit orbem,

rosis iugabo lilia.

uirgo deusque sacro sociabunt foedera lecto: и

fulcris parate cinnama.

Hesperus intactam seruet licet usque puellam,

nuptam uidebis Phosphore :

nec iam artos lacrimae pressi nec crinibus ungues

nexus ualebunt rumpere. so

5 armoniam BR || 4 est quae от. B>Rl || 6 coepit Bl \\

8 deru.taque B1R \\ 10 conprehensa b \\ 11 fuga R || 14 eruditiones

R || 15 sacraque R || germinae R \\ 16 intentioris Br

intentiones R intentionis b || 18 admieurus Ii || 19 paphiae

R phaphiae В || 20 puero ut br \\ praeeiperet r praecinere

В preeineret D || hymeneus BR || 21 rennuente BR |

29 iam artos Barlhius ad Claudianum p. 461 matris BR ¡j

prensi Burmannus Anthol. I 747 || crinibus Heinsius in Burmanni

Ouidio II 330 uirginis Roeuerius uiribus BR ||

LIBER Villi 337

ne Uialamos metuas : eris hoc quod Inno Tonanti est,

quae nunc sorore dulcior :

<si placuit docti sollertia sacra mariti,

magis placebunt oscula.

5 Aurora> exoriens roseis spectabit ocellis

floris resecti praemia :

ipse ego pallentem speculabor luce puellam

sese occulentem uisibus.

conscia iam Veneris noua serta parate Napeae зов в

lo crocumque lecto spargite

inque torum uiolas certatim fundite conchis:

puluinar almum comite.

crinalem spicum pharetris deprome Cupido,

Iibens capillum soluere.

is flammea uirgineum quae obnubere sueta pudorem

regina demet Pronuba.

te blandum teneri quae conscia sola doloris

Venus decens solabitur.

quae nunc dura nouo nescis committere amori

2о parabit illa pectora.

tu modo quae mando oculos deiecta decoros

reconde mentis intimo :

doctilocum chelis iuuenem complexa lacerti

facunda redde pignera.'

25 his Hymenaeo diutius uelut fescennina quadam licentia 904

personante geminanteque crebrius placuisse ratus maxima

circumstantium multitudo Tritoniden Dionenque comitata

5 spectauit В41 || 6 fiores BHi || proemia li || 8 oculentem

Br || 9 in napeae peae in ras. in В || 11 thorum Rb \\

12 cometis BR corr. p || 13 crinalem Scaliger crinali BR cri

nale Ь (crinale spiclum Orotius) \\ 15 que R || 16 regni de

bet Rl regni demet Bl || 19 nescis p noscens BR \\ cummittere

RB1 || amore RB1 || 20 parauit B'R II 21 delecta

BlR || decoros R || 23 doctiloquum b || chris Ä1Л1 || lacerti

Gronouius obss. p. 305 Frotsch. lacertis BU || 24 feconda В il

pignere RB1 J| 25 hymaeneo R || 26 crebriusque BR ||

27 tritonidae B*R || dionaeque RB' ||

MAIÍTIANUS CAPELLA 22

338 MARTIANI CAPELLAE

digreditur et ad os reductae tandem uirginis studio pro-,

perante concurritur. uerum tam puellarum quae deas

dominas consecutae pone forte constiterant, quam heroum

populus qui iussus aduenerat properabat: illae ut psallendi

materiem discerent, hi ut sacri uultus memoriam

905 recenserent. nec mora et ecce quaedam suauitas intemptata

aulicaeque dulcedinis cantus insonuit, ac melodiae

ultra cuncta rerum oblectamina recinentes auditum mirantium

conpleuere diuum. non enim simplex quidam et

unius materiae tinnitibus modulatus sed omnium organi- i

carum uocum consociata permixtio quandam plenitudinem

cuncticinae uoluptatis admisit. quo canore diutius

circumstantium pectora deorumque mulcente illae egressorum

paulo ante turbae aduentum uirginis praeeuntes

ac, tanti comitatus, praeambulare uisuntur. sed non i

cassae dulcedinis nec sine aliquo sonori modulaminis ar

gumento aut opere reuerterunt. nam Eratine Cypridis

filia et Himeros Cupidinis adsecutor itemque Terpsis e

307 G famulitio Dionae continentes gratissime intrauere primum.

906 sed puer monauliter sonabat. post hos psallentes Pitho .

Voluptas <et Gratiae admixtis lyrae uocibus atque ipsae

harmonicis dissultantes motibus aduenere. dextra laeuaque

interea praecedebat numerus heroum crinitorumque

sapientum, qui omnes modulatione quidem leni paruaque

noce qualibet> dulcedine murmurantes sed alii laudes 2,

deorum hymnosque quam plurimi alii musicos tonos quos

modo conpererant retexebant, uerum per medium qui

dam agrestes canorique semidei, quorum hircipedem pandura,

Siluanum harundinis enodis fístula sibilatrix, rurestris

Faunum tibia decuerunt. uerum sequens heroum a

1 degreditur BlR Ц os scripsi nos BR || properanter p Ц

3 dominas Vulcanius domine R dominae i J 6 interiectata

r || 7 aulidaeque BR || 8 obiectamina B1R || 17 eratime

тВ || 18 imeros BR Ц terpsiss bR \\ 19 dione BR || 20 moniliter

r monauliter b monauloter BR || pito BR || 21 graiae

Ii || lirae D || 22 armonicis BD || 24 in sapientum in В u in

ras. H 26 ymnosque BR \\ 28 hyrcipedem R || pandora b ||

29 sibilatris ni fallar В1 sbilatris R f1

LIBER Villl 339

praecluis enituit admiratione conuentus. nam Orpheus

Amphion Arionque doctissimi aurata omnes testudine con

sonantes flexanimum pariter edidere concentum,

nam Thrax quo duri rumpere regna Erebi

quoque suam meruit inmemor Eurydicen,

quo cantu stupidae tigridis ira ruit,

quo fertur rabidas perdomuisse feras,

quo uidit rigidas glandibus ire comas

Ismaros et siluas currere monte suas,

carmine quo Strymon continuit latices

et Tanais uersis saepe reflatus aquis,

quo inpune accubuit rictibus agna lupi,

et lepus inmiti contulit ora cani —

hoc nunc permulsit insonuitque melo

adcumulansque magis carmina sacra Ioui.

Amphion rigido in corpore mentis iter 908

quoque dedit montes sumere posse animas,

quo sensus duris cautibus inseruit

et docuit rupes carmina uelle sequi :

nam muros Thebis dulcisonis fidibus

praesidiumque dedit carminis arbitrio.

sed nec Arioniam marmora surda chelyn

tempsere, extremam cum flagitaret opem,

et licet indomiti dira procella noti

spumea Scyllaei uerreret ima maris,

delphinas totis sollicitauit aquis,

et melicos cantus belua grata tulit.

о uere antistans numina magna deum,

quae istorum laudes protulit Harmonia, 308 в

quae domitare erebum marmora saxa feras

et potuit rupes sensificare tonis.

1 preclui BR1 || 2 amfion R || 3 fiexeanimum Bl || 4 trax

R H herebi b || 5 euridicen BlR || 7 quod R || 8 quod R ||

clandibus B1R \\ 9 istmaros BlR || montes r || 10 strimon

В || 11 tanaus r || 14 promulsit r || 15 sacro BlRl ||

16 anphion RB || 22 chelen В chelin b || 23 temsere BlR ||

24 nothi br || 25 spumea scynei BR spuma cyanei b spu

mea cynei r || uerteret b II 29 armonia BR \\ 30 domitar

BR domitat r domitare b \\ f erebum BlRl I|

22*

340 MARTIANI CAPELLAE

post bos honoratior fontigenarum uirginum chorus Pegaseae

uocis nectare diffiuebat, qui Phrygii cuiusdam pubedae

cicutis geminatis <interstinctus omnes praecedentium

909 suauitatum dulcedines anteibat. tandem inter Phoebum

Pallademque media Harmonia sublimis ingreditur. cuius

sonorum caput auri coruscantis bratteis comebatur

caeso etiam tenuatoque metallo rigens uestis et omnibus

ad motum gressumque rata congru->entia temperatum

blandis leniter crepitaculis tinniebat. cuius incessum

mater Paphia ut eam contigue sequebatur licet pulchris

rosea numeris ac libratis passibus moueretur uix tamen

poterat imitari. dextra autem quoddam gyris multiplicibus

circulatum et miris ductibus intertextum uelut clypeum

gestitabat, quod quidem suis in uicem conplexionibus

modulatum ex illis fidibus circulatis omnium modorum

concinentiam personabat. laeua autem uirginis

quam plures ex auro adsimilatae paruaeque effigies thea-

910 tralium uoluptatum religatae dependebant. uerum ¡lle

orbis non chelys nec barbiton nec tetrachordon apparebat

sed ignota rotunditas omnium melodias transcenderat

organorum. denique uix ingressa atque eiusdem orbis

sonuere concentus : cuncta illa quae dissona suauitas commendarat

uelut mutescentia tacuerunt, ipseque tunc Iuppiter

caelestesque dim superioris melodiae agnita granditate

quae in honorem cuiusdam ignis arcani ac flammae

insopibilis fundebatur, reueriti intimum patriumque car

men paululum in uenerationem extramundanae omnes in

1 uirginem RBl || pegasaeae R || 2 defluebat В difluebat

b [| phygii B1 phigit R frigii r || pubedae b pubidae В

pudide и | 4 foebum D \\ 5 armonia BD || 6 brateis in

ras. В blatteis D cf. Lachmamms ad Lucretii Illl 727 ||

comeatur B1 || 8 motu D || 9 necessum R (inces in ras. B) ||

10 paphiae BR phaphiae b || contigua b || pulchi В pulchis

b || 13 clipeum R || 14 gestitebat R || conplexibus br ||

15 ilis R || 16 concinencium R || leua BR || 17 adsimulatae

BR1 || paruoque BlRi || 18 religatae dependebant scripsi

religataeque pendebant BR [] 19 chelis R Ц tetracordon

BR || 21 uix scripsi mox BR || 26 patriumque scripsi patrimumque

BR ||

LIBER Villl 341

tellegentiae surrexerunt. tunc egersimon ineffabile uirgo 911

concludens ad Iouem reuersa aliis modulis numerisque

uoce etiam adsociata sic coepit

'te nunc astrisono carmine Iuppiter

5 quo gemmata poli uoluere sidera

sueuit lege rata sacra recursio

praefandum ueneror, quippe potissimus 309 G

nectis sceptrifero sub diademate

omnigenum genitor regna mouens deum

lo mundum perpetuo dum rotat ambitu

mens, quam sidereo sufficis inpete.

te nam flammigeri semina fomitis 912

spargentem ret'erunt astra micantia:

te Pboebea sacro munere rumina

is terris purpureum dum renouant iubar

testata ambrosium splenditicant diem:

Cynthia noctis honos lampade menstrua

aural ís rubuit praedita cornibus:

sub te plaustrilucis luminat ignibus

20 anguis Parrhasias disiciens feras.

sic solidi tenerum èorporis ambitum

tellus non prohibens axibus inditur

<alternisque regit et regitur polis ;

sic Nerea freti noscere limitem

25 sicque ignem superum lambere pabula,

ul nullisy scateant dissona litibus

atque ita perpes ament dissita uinculum,

ut semper metuant foedifragum chaos.

1 infabile RBl H 4 astrisono Grotius astrisonum BR ||

8 necdis В nectis bR || 10 rogat RBl || 11 sydereo В || sufeicis

RB subiacis r sufficis b |J 12 te от. B1R || fiammigeris

R || 13 fererunt BlRS || 14 Phxmbea Heinsius in Burm. Anthol.

1 137 foueant BR potata b || fiumina BR || 17 Cynthia

Heinsius sic tna BR || 18 rubuit Heinsius cremt BR || prae

dita Heinsius premia В praemia R praeuia Grotius || 19 plaustrilueas

BR1 || 20 parasias BR parnasias br || dissiciens

BR || 21 habitum RB1 \\ 22 proibens R || 25 labere D "

26 nulli D || lit ibus D libus BR || 28 ehaus R caus В chaos b

342 MARTIANI CAPELLAE

tu rector superum tu pater optimus

conplexuque pio sidera colligans,

natos perpetuo corpore uiuidans,

salue, nostra cui perficitur chelys,

bis plenum omnisona cui recinunt mela.

913 lam uos uerenda quaeso caeli germina,

quae multiforme scit ciere barbiton,

adnata nostris ferte corda cantibus,

miscilla sacrae dum geruntur curiae,

mulcere uestrum quae uelim consortium.

iam uos uicissim proque lege numinum

posthac sonabo disgregato plasmate

suisque cunctos adlubescentes tonis

deducit urget atque delenit iocis

stimulosque rursum lene permulcet melos.

914 Nunc igitur alma quae senatum lumina

deum uerendo culminatis uertice,

bis sena quamuis uos Etrusci numina

ritus frequentent atque opiment uictimis,

tamen gemellis quae refulgent cursibus

310 в natura honoro protulit fastigio

Phoebeum utrumque praeferens uocabulum :

Phoebus coruscus ac decens Latoia :

lunare quippe haec uenit consortium,

Phaethontos ardens scandet axem Delius.

nunc uos pudici nostra fratres culmina

precabor ipsa, ne uerendos contrahant

uultus iugandis quae feram dis carmina

Hymenque nostrum inuehat fastidium :

3 uiuidas BR corr. Корр. || 8 atfata г || 9 geruntur scripsi

feruntur BR || 10 ualent b uelent В uellent R || 14 deducet

BR corr. Vulc. || adque R || delenit iocis scripsi debebit (debit

Bl) Iocis BR || 20 refulgent scripsi refulgens BR refulget b ||

22 Phoebeum scripsi foebea BR || utrumque scripsi utero BR

cithero b uero p || praeferes BR corr. p praeferre b ||

uocabulo R || 23 Phoebus coruscus scripsi Pallas corusca

BR || latolae B1R | 24 haec scripsi hac b ac R banc Br ||

25 fotontos R foetontos В || 28 quae del. in В Ц feram dis

Grotius ferendus RB ferent dus r ferendo £ , II

LIBER Villl 343

psallente plectro concinentur nuptiae

fidibusque iuncta fescennina prodient.

lam nunc blanda melos carpe Dione, 915

durus quippe rigor cedit amori.

s Nouit nam tenerum probare carmen

<ipsum spumigenae salum Cytheres,

Nerinaque> chelys mouet Camenam,

dum conchis Galatea personantes

nantes fluctigenas chorumque Phorci

io flagrans cura trahit niualibusque

inrestinctus aquis triumphat ardor.

lam nunc blanda melos carpe Dione, 916

durus quippe rigor cedit amori.

Carmen Maenaliae tulere pinus,

is percussaque modis sonat Lycaeis

sollers Arcadiae nemus cicuta :

pernix semiferi puella Panos

nam uersa in calamos sonat loquaces,

quam dum forte deus premit labellis,

20 suspirat uelut osculis canorem.

lam nunc blanda melos carpe Dione, 917

durus quippe rigor cedit amori.

Puer ipse uersiformis

fídibus studet Cupido,

25 arcusque dulcinerues

roseo ligans ramali

feriato liquit arcu

calamos parante Musa.

in carminis leporem

1 concauentur R cumcanentur br con**nenter В || 2 iun

cta scripsi luxa BR || 4 amore В || 7 cheli R chaeli В chaelis

b || 8 galathea BR || personantes Grotius personante BR ||

9 forci BR || 10 niuabibusque R || 11 ad inrestinctus cf.

Heinsius in Burm. Ouidio II 678 || 14 menaliae BR || 15 liceis

BR || 18 loquacis B1R1 || 19 quam dum BR quam cum b

quantum г || 23 uersiformis b uerniformis В uernisformis R

ueris formis г Ц 24 fidibus scripsi facibus BR || 27 arcu p

actu BR arcii D \\

344 MARTIANI CAPELLAE

curam negat sagittis

tenerumque arundinetum

nostrum in melos reliquit.

nunc ergo corda mulcent

311 G amor et canor iugati : e

placet ac decet, uicissim

cantemus atque amemus.

918 lam nunc blanda melos carpe Dione,

durus quippe rigor cedit amori.

Prudens puella pulchrae io

mater fuit Lacaenae,

inlecta sed canогe

nescit dolum cauere.

nam candidus niuosis

olor inuolutus alis, is

argenteis minorem

<plumis uidens decorem

nec posse purpuratis

nimium> placere ocellis,

teneros ciere cantus 20

Phaethontiasque Musas

coepit repente fieta

fraudem parans senecta:

sic admouetur ori

roseumque circumactae 25

rapit osculum puellae,

gremioque conplicatus

pretium tulit pudoris.

919 lam nunc blanda melos carpe Dione,

durus quippe rigor cedit amori. so

Carmen Latmiadeum

lucis diua secundae

sacris praetulit astris.

antrum quippe secuta

linquens culmina caeli з5

5 amor scripsi uapor BR || 6 cecet r Ц 11 lacenae RB

26 faetontiasque В foetontiasque R \\ 31 ladmiadeum BR

LIBER Villl 345

pastoralibus anlens

palmam dedit cicutis

pulso et luminis auro

pandit saepta balantum

5 sordentique adoperta

pratis gaudet amictu:

hoc tunc comite noctli

pascit monte capellas:

spectans sidera mundi

10 mage percrepat flagello

nec curare deorum

pensa aut ferre susurros 312 в

íllex carminis ampli

aegram cura coegit.

i5 temnit noctis honorem,

praefert antra suhulci

rupe et dura quiescit,

et post regna Tonantis

stramen dulcius herba est.'

2о <talibus Harmoniae carminibus oblectati omnes permulsi- 92o

que diui nec minor quippe ex fidibus suauitas quam uocis

modulamine resultabat. denique qua industria conparatum

quibusue adsequendum ediscendumque opibus uigil

cura re->promittat, ut in tam dulcem eblanditamque mol-

25 litiem intima mentium liquescat aflectio , loue admirante

disquiritur. ac tunc uirgo cum artis praecepta a se expeti

examinandac eruditionis intentione conspiceret, paululum

melicis temperans exhortante quoque Delio Palladeque

sic coepit

зo 4am pridem quidem exosa terrigenas et fastidiosa 921

mortalinm caeli orbes stellantes inspicio' in quibus artis

4 septa BR [| 7 hoc scjipsi ac BR l, comite scripsi

conscia В constantia R constia r || 10 fagello В || 14 curam

B1R || 15 tempnit b \\ honorem b horem RB horrorem r

20 armoniae BD || oblectatis Bl || 23 assequendum D

27 paulum b || 28 exortante R \\ 30 quippe b quidem BR

31 inspicio scripsi incutio BR 0

346 MARTIANI CAPELLAE

praecepta edissertare prohibitum, cum melodiam omnisonis

conuenientem pulsibus modulorum machinae obeuntis

ipsa rapiditas et conciliai et agnoscat. sed quoniam

emersa terris uirgo nuptura uanescentia intercapedinatae

prolixitatis obliuia iam supero debet uigore discutere, 5

iussa percurram, si prius ingratae mortalitatis commoda

922 repudiata recenseam. dum me quippe germanam gemellamque

caelo illa incogitabilis effigientiae genuisset

inmensitas , sidereae reuolutionis excursus atque ipsa totius

molis uolumina comitata superos incitosque fulgores i0

modis adsocians numeros non reliqui. sed cum illa monas

intellectualisque lucis prima formatio animas fontibus

emanantes in terrarum habitacula rigaret, moderatrix

earum iussa sum demeare. denique numeros cogitabilium

motionum totiusque uoluntatis inpulsus ipsa rerum dispen- 1"

923 sans congruentiam temperabam. quam rem dedere mortalibus

uniuersis Theophrastus laborauit. Pythagorei etiam

313 G docuerunt ferociam animitibiis autfidibus mollientes cum

corporibus adhaerere nexum foedus animarum. membris

924 quoque latentes interserere numeros non contempsi. hoc 20

etiam Aristoxenus Pythagorasque testantur. denique benignitate

largissima sensim ipsam notionem meae oblectationis

aperui. nam fides apud Delphos per Deliacam

citharam demonstraui; tibiae per Tritonidam nostri comitem

Marsyamque Lydium sonuerunt; calamos Mariandyni 25

et Aones in laudes inflauere caelestium; panduram Aegyptios

adtemptare permisi ipsisque me pastoralibus fistulis

uel cantus auium uel arborum crepitus uel susurros fluminum

imitantibus non negaui. psaltas cordacistas sam-

1 edissertare deleta t Л || omnissonis г || 7 repedita В

repediata R i repudiata b \\ 8 effitientiae r || 11 mones R ||

13 Amanantes RBl ¡| 14 numerus R || 15 uolumtatis R uoluptatis

r |¡ 16 dedere scripsi debere BR || 17 theofrastus

BR || pytagorei RB || 18 tybiis bR || 20 interse Rl intersere

Bl || non deleta in R || 21 pytagorasque BR || 22 sensi

R H obieetationis BlR || 23 delfos В delfus R Ц 24 cytharam

В || 25 marsiamque lidium BR || mariandini BR ||

26 pandurum BR pandoram b || 29 negabi BlR || paltas BR

peltas b || cordacistas BR cortialistas b II

LIBER Villl 347

bucos hydraulas per totum orbem ad commodum humanae

utilitatis inueni. per me quippe uestrum homines 925

inlexere succursum irasque inferas per naenias sedauere.

quid quod bella uictoriaeque undique meis cantibus con-

5 quisitae? nam Cretes ad citharam dimicabant, Lacedaemonii

ad tibias, nec ante adgrediebantur fata proeliorum

priusquam illis contigerat litare Musis. quid Amazones

nonne ad calamos arma tractabant? quarum una quae

concipiendi studio uenerat, cum Alexandrum salutaret

io donata tibicine ut magno munere gratulata discessit. Lacedaemonios

in Graecia, in Italia Sybaritas tibicines ad

proelia praeire quis nesciat? tubas non solum sonipedes

atque bella sed agonas acuere certamenque membrorum

nunc quoque conpertum. quid pacis munia <nonne 926

15 nostris cantibus celebrata? Graecarum quippe urbium

multae ad lyram leges decretaque publica recitabant. perturbationibus

animorum corporeisque morbis medicabile

crebrius carmen insonui. nam phreneticos symphonia

resanaui. quod Ascle->piades quoque medicus imitatus

2о cum consulentibus urbium patribus plebis inconditae uulgus

infremeret seditiones accensas crebriore cantu inhibuit.

ebrios iuuenes perindeque inprobius petulantes Da

mon unus e sectatoribus meis modulorum grauitate perdomuit.

quippe tibicini spondeum canere iubens temu- 314 G

25 lentae dementiam perturbationis infregit. quid adflictationibus

corporeis nonne adsidua medicatione succurri?

febrem curabant uulneraque ueteres cantione. Asclepiades

item tuba surdissimis medebatur. ad affectiones animi

tibias Theephrastus adhibebat. ischiadas quis nesciat ex

1 ydraulas В draulas R (| 5 critarum R cytharam В ||

demicabant R H 6 preliorum В || 10 tubicine b H 11 sibari

tas bR subaritos В || 12 praelia В || 16 liram D \\ 18 insonuit

D || freneticos BD || symfonia D syfonia В || 20 consolentibus

BtR || 21 sedicione В \\ crebrior cantus BR eorr.

Mon. 3 Ц inbuit BR inibuit b || 22 ebrios от. R || 24 temulentiae

B'R \\ 25 adfiictationis RB adfiictionibus b \\ 26 meditatione

r || 27 asclipiades BlR \\ 28 turba BlR || meditabatur

В || effectiones RB affiictiones b \\ 29 theofrastus

BR || adibebat В || sciadas BR corr. p ||

348 MARTIAN! CAPELLAE

pelli aulica suauitate? Xenocrates organicis modulis lymphaticos

liberabat. Thaletem Сretensem citharae suaui

tate conpertum morbos ac pestilentiam fugauisse. Herophilus

aegrorum uenas rhythmorum conlatione pensabat.

927 animalium uero sensus meis cantibus incunctanter adduci 5

saltem Thracius citharista perdocuit. in quo non fabula

sed ueritas gloriam procreauit. unde enim cerui fistulis

capiuntur, pisces in stagnoAlexandriae crepitu detinentur,

cycnos Hyperboreos citharae cantus adducit? elephantos

índicos organica permulsos detineri uoce conpertum, ю

fistulis aues allici conprobatum, infantibus crepitacula

uagitus abrupere, fides delphinis amicitiam hominum per-

928 suaserunt. quid canticis adlici disrumpique serpentes,

glandem ferunt messesque transire ! manes cieri lunamque

laborare nonne ipsius uetustatis persuasione conper- is

tum? in Lydia Nympharum insulas dici, quas etiam recentior

adserentium Varro se uidisse testatur, quae in me

dium stagnum a continenti procedentes cantu tibiarum

primo in circulum motae, debinc ad littora reuertuntur.

929 in Actiaco litore mare citbaram sonat. Megaris saxum 20

ad ictum pulsus cuiuscumque fidicinat. possem innumera

mortalibus a me conlata percurrere, ut non me terras fugiendi

studio reliquisse sed ingratae humanitatis ignauiam

uiderer iure damnasse. sed iam ad artis praecepta desiliam,

ut nupturae uirgini promissum munus inpendam. 25

930 et quoniam officium meum est bene modulandi sollertia

quae rbythmicis et melicis astructionibus continetur prius

315 G de melicis dissertabo. dico quicquid rite sonuerit aut

tonum esse aut hemitonium aut quartam toni quae diesis

1 senocrates BR || lynfaticos BR || 2 taletem BR || chitarae

В || 3 erofilus BR || 4 ridmorum R rytmorum В ||

6 tracius В tratius R || chitarista В || 9 cienos R || yperboreos

В || cythare BR || elefantos BR || 12 abrupere scripsi

adrumpere В abrumpere bR || delfinis BR || 13 cantibus b \\

allici b || 14 ferrant R || 16 lidia nimfarum RB || 17 asserentium

b || disse B1R1 || ante testatur add. eas r || 19 litora

R || 21 fidicinnat R Ц 24 dampnasse b || 25 uirgine

B>R || 27 ritmicus R ritmücis В rithmicis b || 29 temitonium

BR emitonium b II

LIBER Villi 349

appellatur. uerum tonus est spatium cum legitima quantitate,

qui ex duobus sonis diuersis inter se in uicem con

tinetur. hemitonium dicitur quod toni medium tenet.

diesis uero distantiae tres sunt. nam prima breuior, quae

5 tetartemoria nominatur ex eo quod quartam partem toni recipiat.

enarmonios quoque dicitur propterea quod enarmonionmodulandi

genus per hanc maxime demetimur. secunda

ab illa maiorest: nam tritemoria nominatur quoniambabet

partem tertiam toni itemque chromatice appellatur, quod

10 chromaticum modulandi genus per ipsam funditur <tertia

uero habet toni quartam partem ac dimidiam quartae et

uocatur hemiolia ex harmoniae diuisione quoniam hemiolium

modum conplet. tonus igitur idem plerumque ap

pellatur et sonus. uerum soni sunt per singulos quosque 931

is ac per omnes tropos numero XVIII. > quorum primus

dicitur apud Graecos 7rpocXau.ßavóuevoc, apud Romanos

uero idem dicitur adquisitus; secundus йтсáтn. UTtcVrujv hoc

est principalis principalium, qua eadem uoce nos uti summus

Iuppiter statuit; tertius тгаpштáтг) йтгcVrujv id estsub-

20 principalis principalium, quartus úttoiтujv biáтovoc id est

1 spartium B1R || 3 emitonium BR \\ 5 tetrartemoria b

tetaremoria R || nominatus R || 6 enarmonius R || armonior

R inarmonion rb || 7 post hanc add. quoque h || demitimur

/{ || 9 cromaticae BR || 10 cromaticum BR |l fun

ditur scripsi finditur BR || tertiam et deinde tertiae BR corr.

Meihomius || 12 emioliae enarmoniae diuisionis В hemio

lia et harmoniae diuisio D ex harmoniae diuisione loannes

Gratins ab harmoniae diuisione Meihomius || hemiolium Mei

homius emiolii В hemiolii D || 14 soni uero in ras. h uerum

add. b uero soni Л || 16 TTPOCAAWBANOCOeNOC BR ||

17 ypate spaton R ypate ypaton В || 18 post principalium

inserenda uocahula qua eadem uoce uti summus Iuppiter sta

tuit {quae ila: quia eadem uoce nos uti summus Iuppiter sta

tuit exhibent BR) post apud Romanos uero in codd.posita intellexit

Grotius || 19 principalium — 350,3 subprincipalis от. R \\

18 principalium — 350, 1 id est principalis от. В1 || 19 TTAPITTATeYTTATON

В || id est D -i- in ras. В || 20 ici mediarum

extenta В I principalium add. h || 'duabus primis oiaTóvoic

uox Xixávou adiungenda, duabus posterioribus тгapavr|Tr|c' Gro

tius 11

350 MARTIANI CAPELLAE

principalium extenta , quintus итгатг] uécujv id est princi

palis mediarum, sextus autem тгаpитгáтт] uécшv quod est

subprincipalis mediarum , septimus uécшv biáтоvoc id est

mediarum extenta, octauus uécr| hoc est media, nonus

тp(тг| cuvnuuévujv id est tertia coniunctarum , decimus 5

ciw|uuévujv biórrovoc hoc est coniunctarum extenta, undecimus

viíтíi cuvtiuuévujv id est ultima coniunctarum

duodecimus тгаpацécг) hoc est prope mediam , tertius de

cimus тpггri bieZeirruévujv id est tertia diuisarum, quartus

decimus bieZeuYuévujv bióVrovoc quod est diuisarum ю

316 G extenta, quintus decimus v^тti bieZeuYue'vujv id est ultima

diuisarum, sextus decimus тpггri úтгepßoXaujuv id est

tertia excellentium , septimus decimus inrepßoXaiujv biá-

тоvoc hoc est excellentium extenta, octauus decimus \y\u\

UтгepßöXaiujv id est ultima excellentium. 15

Hi sunt igitur soni, qui modulationem apte et cum

932 ratione conponunt. constat autem omnis modulatio ex

grauitate soni uel acumine. grauitas dicitur quae modi

quadam remissione mollescit, acumen uero quod in aciem

933 tenuatam gracilis et erectae modulationis extenditur. ex 20

supra dictis itaque sonis, qui et singulis et omnibus tropis

rite conueniunt sunt symphoniae tres , quarum prima est

bià тeccápujv, quae Latine appellatur exquattuor, etrecipit

sonos quattuor spatia tria productiones duas et dimidiam,

nam prius tonum productionem uocaui, est autem 25

1 MHCON В M6CON D || 2 COHCON D II 3 AIATONOC

BR et sic deinceps || 4 MHOE В || 5 ЬРIТ€ Л TPYT6 ВЛ\ CYN6NM6NON

BR et sic deinceps || 8 ПАРАС0СОС BR || medisi

R y 9 TIPITH R H AiezeYCOeNON R aieZeYGMHNON

В N 10 AI€Z€Y00€NON R aieZ€Yaca€NON В || AIATO

NOC R ATONOC В || 11 N€TAI€Z€YC0€NON R NCT6Aie-

Z€YGM€NON В || 12 Yn€PBOA6CHÄjON RB \\ 13 Yn6PBOA6(

HÄ)(iuN RB et sic paullo post || AIATONOC Л AIATO

NOC В || 16 hü Л || 18 pro modi mauult modulationis Meibomius

Ц 19 remissione loannes Grotius emissione BR \\

20 rectae Л || 22 sunt от. RB1 || synphonie Л synfoniae В

symfoniae b \\ 23 qua Л || 24 tres r || dimidia BlR \\ 25 nam

prius tonum Bomb. 393 nam sonum fiat id est tonum Л nam

sonum fiat ideo tonum В nam sonum id est tonum b ||

liber vim 351

hemitoniorum quinque [quae ad productiones plenas et

integras mediatenus ualent] bieceujv decem, diesis uero

[interpretatio] est sic ut supra dixi quarta pars toni. sed

haec symphonia est in epitriti ratione. epitritus autem

5 dicitur qui et numerum ternarium habet et trium tertiam,

quod est unus, ut sunt quattuor ad tres. alia symphonia 934

quinaria est et dicitur biа тгévтe atque constat sonis quin

que, qui inter se quattuor spatiis diuiduntur. productio

nes habet tres mediamque praecidit, hoc est tonos tres ac

1o medium, hemitonia septem, diesisque quattuordecim, atque

hemiolii possidet rationem , quae forma et eundem nume

rum circa conlata detinet et eius medium, ut sunt tres ad

duo. tertia biа ttcicújv, quae ex omnibus dicitur, octo

sonos recipit, spatia septem, productiones sex, hemitonia

15 duodecim, diesis uiginti quattuor, atque constat ex ratione

diplasia, hoc est dupli.

Tropi uero sunt quindecim sed principales quinque, 935

quibus bini cohaerent , id est Lydius cui adhaerent uтгep-

Xúbioc et ínroXúbioc, secundus Iastius cui sociatur ътго- зпв\

го lóXтioc et imepiácnoc , item Aeolius cum mroaioXiuj et

úтгepaioXiuj, quartus Phrygius cum duobus úтгoqjpirfiuj

et ûirepqppuтÎuj , quintus Dorius cum ímobujpiiu et ътгepbujpiuj.

uerum inter hos tropos est quaedam amica con

cordia , qua sibi in uicem germani sunt , ut inter uтгоbuj-

1 emitonium BR || quae ad productiones plenas et in

tegras mediatenus ualent delebat Meibomius || 2 AI€C€WN

RB |] ante decem add. uero В || 3 interpretatio deleui |l

4 simfonia BR quo in uocabuk quae uarient libri notare desinam \

9 praecidet R \\ 10 emitonia BR |[ AICCICque BR \\ 11 emiolii

BR || 14 emitonia BR \\ 16 duplici г ö 17 quinque от.

В || 18 coerent BR \\ hyperlidius В yperlidius R || 19 ypolidius

В ypolydius R H YTTOIACTIOY(Y del. b)C BR 11

20 Yn€PIACTIOY(Y del. b)C BR II eolius BR \\ YnOÊOAION

(Al in ras.) В YTTO€OCQON R || 21 YTT€P€u)AION

(AION in ras.) В YTT€P€ONQ R \\ frigius BR || YnO deinde

in ras. ФРIrКЗ В YTTOAPItó R \\ 22 YTT deinde ex parte in ras.

€РФРIПО secuntur inducla OPIQ В YTTбРЛОРЮ) R || quin

tus AОРIOС cum YTTOAOPIO & YnHPAOPIO от. BlR ||

23 tropus R 0 24 YnOAOPIOY (Y del. b) M BR \\

352 MARTIANI CAPELLAE

piov et úтгoqppÚтiov, <et item inter ùttokxctiov et úтгo-

аióXiov, item conueniens aptaque responsio inter úttoqppuтiov

et úttoXúc-iov, qui tamquam duplices copulantur.

mediae uero grauiorum troporum his qui acutiores sunt

тгpocXaußavóuevai) fiuni, uerum tropi singuli quoque 5

tetrachorda faciunt quina. tetrachordum autem est affectio

quaedam sonorum quattuor per ordinem conpositorum,

quorum extremi sibi debeant conuenire. sed haec po

sterius. nunc ac incoamentorum ratum ordinem redeamus.

praedicta enim ideo prima dicta sunt, ut altiusu

tenerentur.

936 Primo quippe cumLasus ex urbe Hermionea harmoniae

uim mortalibus diuulgaret, tria tantum mei genera

putabantur elbiKôv áтгepтаспкоv èEаттeX-riKóv , quod

etiam épjunveimKóv dicitur. et eibncóv est, quod ex per- и

seuerantibus et similibus consonabat, id est sono numeris

atque uerbis. sed quae ex bis ad melos pertinent, har

monica dicuntur; quae ad numeros, rhythmica; quae ad

uerba, metrica. ттepтаcпкоv est quidam materiae tractus

efficiens exercitium eius , cuius tres itidem partes id »

est ueXoтгoiia XfjijJic тгXокг). èHaтTeXriKóv autem ad ex-

1 in€POPiriOYIVl В YN€P<t>PIOYm/i [] YTTOACTIOYM

В YTTOIACTIOM b YnOIACTIYM D || ITT€РеОЛI0УМ В

IТТCРОЛIAIOМ b YTTOAIAluM D |J 2 ipofrigium et ipoiolion

D YTTOOPITIOYM et ITTCPAIAIOYM В || 3 tamquam

loannes Grotius tantum BD || 6 tetracorda BR || tetracordum

BR || 9 inchoamentorum b || 11 tenerestur BlR ||

12 cum uulgo quam от. BR add. b || latus r iasius b || ex

urbe Ermionea Scaliger exorsus harmoniae uim Grotius ex

urse (surse B) ermionaea (ermioniaea R) uir BR ex suse armeniae

uir Л || 14 YAIKON Л (Y b) TT€PrACTIKON- €ZANTÊA

(C add. b) TIKON BR || 15 €PM€N€YTIKON BR || YAI

KON BR || 17 armonica BR || 18 rytmica BR || quae ad

uerba metrica от. R ][ 19 YTTCPrACTIKON BR corr. Meib. \\

quidem br || tractatus pro tractus coni. Meib. || 21 'legendum

censeo цe^oiroiia pu9|Uотгoua тго(г|c1c. Melopoeiae autem partes

sunt tres \г\щc (pro quo hic inepte Xé£ic) цiHic каI xpг)cic- Quo

rum partium subdiuisiones rursus adferendo perueniremus tandem

ad irXoKr|v' Meibomius || moelopeia В melopeia R || Xfjuuc

Meibomius lexis BR || TTAOK€ В || €ZANTCACTIKON В 2ANLIBER

Villi 353

positionem pertinere uidetur et habet partes tres оpта-

vikôv ibbiKôv ÚтгоKpiтiKóv , quae inferius rerum ordo

disponet. nunc de prima uoce uelut de sonitus totius

parente dicemus.

5 Omnis uox in duo genera diuiditur, continuum atque 937

diuisum. continuum est uelut iuge conloquium, diuisum

quod in modulatione seruamus. est et medium, quod in 318 G

utroque permixtum ac neque alterius continuum modum

seruat nec alterius frequenti diuisione praeciditur, quo

lo pronuntiandi modo carmina cuncta recitantur. horum

illa, quam in diuisas partes certasque deducimus, Diastematica

nominatur et ei parti quae Harmonica uocatur

aptanda est.

Quae quidem Harmonica habet partes disputationis 938

is septem, primam de sonis, secundam de spatiis, tertiam de

systematis, quartam de genere, quintam de tonis, sextam

de commutationibus, septimam de modulatione, quam

melopoeiam uocamus. ac prius de sonis, ubi artis est

elementum. sonus quippe tanti apud nos loci est, quanti 939

го in geometricis signum, in arithmeticis singulum. phthongos

sonos dicimus. uerum phthongus dicitur uocis modulatae

particula una intentione producta. est autem intentio,

quam dicimus tasin, in qua uox consistit ac perseuerat.

sonus phthongus uel speciatim uel generaliter

25 appellatur; sed generale uocabulum et specialia habent

quae IbióTnrec Graia ùoce perhibentur. ut si quem ad

modum nobis scribendum sit cogitemus, ita haec uirtus

phthongi docet quid uel acutius exeramus uel lenius re-

THTIKON R || 2 OAIKON Rb (quid in В primitas scriptum

fuerit non dispicio) || interiua BR corr. p || 3 de от. R ||

8 utrumque BlR || 9 quo Meibomius ut BR || 12 et 14 armonica

BR armonia b || 16 diastematis b || quarto BlR |[

quinto BlR || sexto BlR || 17 VII in ras. b || 18 melopeiam

R || est artis ñ || 20 aritmeticis BR [] ptongos BR I]

21 ptongus BR || 23 tasin Leid! tasis BR || 24 ptongus BR \\

25 uocabulo BlR || speciale R speciali В aliquae В quae R

habent et specialia quae p \\ 26 ibiOTr|Tec Grot, ideotetra Л

idioteta corr. in idiotheta В ai ideit&ra add. b \\ perhibetur

b || 27 hae R \\ 28 ptongi BR || acutius Grot, acuminis BR ||

MAETIAKUS CAPELLA 23

354 MARTIANI CAPELLAE

940 mittamus. uerum ex istis alia faciunt, alia patiuntur.

faciunt intentio uel remissio, patiuntur acumen et grauitas.

productio autem est — hoc est ётптаcic — uocis commotio

a loco grauiore in acutum locum, fivectc uero contra, nam

ab acuminis culmine in graue quiddam seriumque descen- 5

dit. fit autem soni grauitas cum ex intimo quidem spi

ritus trahitur, acumen uero ex superficie oris emittitur.

sunt igitur innumerabiles soni sed specialiter per singulos

tropos <duodeuiginti tantum poterunt conuenire, quorum

941 nomina superius memoraui. quorum prior est adquisi- ю

319 G tus, qui ideo tali nomine nuncupatur, quoniam eorum

quae tetrachorda nominantur nulli omnino consentit sed

extrinsecus uelut adqui->situs accedit propter consortium

mediae, cui concinere consueuit. qui adquisitus uno tono

a principali principalium separatur, quae principalis prin- is

cipalium, quia prima in tctrachordo conlocatur, quasi

cuiusdam rectoris nomen accepit; subprincipalis denique

942 dicitur , quae principali subiecta coniungitur. principa

lium uero èvapuóvioc et хршиатжoc, quam nos uix forsan

recte colorabilem memoramus, et ideo hoc nomen 20

accepit, quia inter principales colores album tetrumque

quicquid interiacens inuenitur colorabile Graia significatione

perhibetur. ergo enarmonius chromaticus itemque

diatonus, quam extentam dicimus, indicia sunt generum

modulandi. multiplex quippe tetrachordorum ratio sic a

firmatur. principalis autem mediarum, quia prima est

medii tetrachordi, ideo id nomen accepit; cui subnexa

subprincipalis mediarum esse dicitur. denique reliquae

tres sui similibus oboedient. dictum uero hoc tetrachordum

mediarum, quia in medio locatum est inter principa- s0

3 est del. in В || 6 quidam BlR || 7 traitur BR || 9 XVIII

Bamb. 393 uiginti ooto ВП || 12 tetracorda BD || 16 tetracordo

BD: omissam h in hoc uoc. notare desinam \\ 17 rectores

B1R У 19 6NAPMONIOYC BR || KPOMATIKOYC BR ||

quam R quae В quem 6 || 23 cromaticus BR || 24 diatonos

BR ||_ indicio b || genera В I rum add. b || 27 cuius B1R ||

29 suis b || similibus p simili usu R et fortasse В similes sub r

similes b II ubedient B1 ||

LIBER Villi 355

Hum tetrachordum et tetrachordum coniunctarum. post 943

supra dictas autem quae sequitur media nominatur : quae

ideo media dicitur, quia tam grauis modi finis est, quam

in tropis omnibus futuri acuminis caput, atque ipsius quo-

5 dam modo uinculo tam grauis modulatio quam acuta conectitur,

ut in Lydio modo, ubi rectum iota est. uerum

post mediam extendentem hemitonium coniunctarum erit

tertia, quae in eodem modo, id est Lydio, L litteram pro

nota habebit. post hanc illae quae a nobis superius exlo

pressae sunt tres sequentur èvаpuóvioc xpujцат1К0c et

chátovoc, quae et paranete dicitur, quam Latine paene

ultimam perhibemus. post quam ultima sociatur, quae

ideo dicta est coniunctarum ultima, quia in hoc tetrachordo

linein tenet, omne autem tetrachordum coniuni5

ctarum ideo dictum , quia mediae ipsi , quae perfectam

symphoniam prima conpleuit, adiungitur ac producente

media sequentem tonum ille qui sequitur sonus irapáue- 320 в

cое nominatur, quod nunc satis proximum sonus adiunctae

modulationis offendat. dehinc diuisarum tertia, quae ple- 944

20 num systema diapason finit, unde diuisarum tertia perbibetur.

post hanc soni ceteri consecuntur. sonus uero

diuisarum ideo hoc nomen accepit, quia uno et dimidio

tono a mediae fine diuellitur. post hoc tetrachordum excellentium

conlocatur, quod ideo excellens nomen accepit,

25 quia in singulis tropis in omne acumen erigitur, in singu

lis modulationibus fastigiatur. horum igitur sonorum, id 945

est phthongon, sunt alii quos consistere et perseuerare

necesse est, alii uero sunt uagi. denique alii ßаpimuicvoi

nominantur, alii uecóтгuKvoi perhibentur. spissum uero

7 emitonium BR |[ 8 id est inducla in В I1 litteram scripsi

litteram BR labda supinum codex Grotii | 10 KPOMATI-

КА(ЛЯ)I BR KPOMATIKOC Ь || 11 AIATONOC BR \\

poenaeultimam R poenultimam r penultimam В || 12 ulti

mam BlR || 15 media R || 16 synfoniam BR || 20 diuisarum

Ь coniunctarum R et ut uidetur В || 26 fastigatur BlR

27 ptongon BR N aliquis BlRl || 28 ВAРYПYПМО! BR

29 MCCOTTYrNÖl В MCCOnYrNOY/{.- deinde alii ЬШи-

Kvoi add. codex Grotii ||

23*

356 MÀRTIANI CAPELLAE

dicitur trium sononim conpositiua quaedam qualitas.

ßapúпuKvoi autem sunt qui uelut regiones primas spissi

retentant, ueccmuKvoi <uero qui media possident, ÓSú-

тгuKvoi qui ultima tenent, аmJKvoi qui in positionem sonorum

trium, qui sunt spissi, nullo genere aut lege iun- 5

946 guntun stantes autem perseuerantesque dicuntur uel

¿muKvoi uel ßapúiruKvoi) qui ueluti quandam speciem

et formam sibi principalium uindicabunt. - ideo autem a

quibusdam statarii nominantur, quia diuersas extentiones

recipere non possunt. alii autem uagi et errantes haben- ю

tur, quia interdum largiora, interdum minora spatia receperunt

: sed hi alii тгаpштатсюbeíc alii Xi/avoetbeíc uocantur.

uerum primi ideo sic dicuntur, quod statim prioribus

subnectantar. Xixctvoeibeíc dicuntur a digito, qui

minister artis et cantus singulos mouet. est autem pri- is

947 mus a pollice. hi uero alii sibi in uicem congruunt, alii

discrepant et resultant, sed illi óuóqpujvoi quia sibi in

uicem coniunguntur, biáqpujvoi autem id est dissentientes

sunt qui cum percussi fuerint in uicem discrepant , óuó-

ФШУ01 qui uocis quidem aliam significationem gerunt, 20

eundem tamen inpetum seruant. sunt autem et aliae sonorum

diuersitates. et prima quidem per intentionem,

ut aut acumine aut grauitate dissentiat. secunda per spa-

321 G tiorum perceptionem , cum uni aut plurimis coniungitur

spatiis. tertia per coniunctionem systematis , quo aut 25

unum aut plura recipit, et quod secundum morem dicitur

2 BAPYnYrNOI В ВЛРYПYПМОС R || aute В || spissis

В II 3 retantant R || M€COnYrNOI В MCCONYrNOI

R I ante media add. in Bl || OKYnYrNOI В OKYnYrNOY

В || 4 et 7 AnYrNOl В АПYПМОY D || 7 BAPYnYrNOI

В BAPinYrNOY D || 8 a quibusdam b quidam

BR || 9 extensiones i || 12 his & || ПAРYПATЮ***С В ПЛ-

РIПЛTОIЛIСЛ II ЛIКAОNIA|Се AYKAONIAIC R ][ 14 ЛI-

КАОМAIС В AYKAONIAIC R \\ dio.unt R \\ dicito BW \\

quos b II 15 etBR ad i || 16 his '&' [|"ОМОФОМ BR pro eo

Grotius coni. cviutpшvot у 18 ЛIAФОМ В AIATONI R ||

19 sunt R || ОМОФОМ RR \\ 23 aut post ut от. R || 25 communionem

Meibomius coniunctionem BR II

LIBER Villi 357

id est кат5 fjBoc : alium quippe morem acuta significant,

alium grauiora.

Nunc iam de diastematis disserendum. diastema est 948

uocis spatium, quo acuta et grauior includitur. sed in dia-

5 stematis alia breuiora illa, quae sunt in diesi enarmonia;

maiora uero sunt, quae per singulos tropos bis ex omni

bus faciunt, quo nihil maius in tropis possumus inuenire.

atque in spatiis alia sunt conposita, alia disiuncta atque 949*

asyntheta. et conposita sunt quae per ordinem currunt,

lo inconposita autem quae ex diuersis sibi in uicem copulantur.

item alia logica, alia aloga memorantur. ac rationabilia

illa sunt quorum consensu possumus praestare rationem,

inrationabilia quibus non subest ratio. item alia

conuenientia, alia discrepantia , tuncque alia enarmonia,

i5 alia chromatica, alia diatonica, item alia artia, alia perissa.

sed prima aequalia, secunda excurrentia memorabo.

uerum aequalia sunt , quae in aequas partes poterunt se

paran, ut tonus in duo hemitonia ; perissa autem, quae in

tria hemitonia discernuntur. deinde alia diastemata spissa, 950

го alia rariora. spissa sunt, quae per diesis colliguntur; rariora,

quae tonis. et in his alia sibi congruunt, alia dis

crepant, sed discrepantium nimia multitudo, conuenien

tia uero per singulos tropos sex sunt, id est diatessaron

quod de quattuor dicimus, diapente quod de quinque,

25 dehinc diapason quod ex omnibus concinet; illud etiam,

quod ex omnibus et ex quattuor constat uel ex omnibus

et ex quinque uel bis ex omnibus, quod bis diapason dicitur.

sed illud quod diatessaron, hoc est ex quattuor dici- 951

1 KATA€ON R || 3 nunt R || desserendum R || 4 post

acuta add. uox b Ц 5 post alia add. sunt b || 6 quod b ||

8 diiuncta В || 9 post uarias correcturas asinteta 6 syntetae

R assytetae r || et от. R || 11 ita BlR || 12 consensu scripsi

consensui 6 consensus BR \\ rationem p per portionem

R proportionem b partionem В ][ 14 conuenientia Grotius

conhibentia В conibentia bB || 15 cromatica BR || diatotica

В || archia BR \\ 18 et 19 emitonia BR || 23 singulos BR

omnes 6 || aiateccapan R |[ 25 AIAPACON В lAIAnACON

R || continet B1R || 26 ex от. R ante quattuor || 28 illut R ||

AlATeCCApan В ||

358 MARTIANI CAPELLAE

322 G tur, recipit sonos quattuor, spatia tria, tonos duo semis,

hemitonia quinque, diesis uero decem, et est in epitriti

<ratione, ut sunt quattuor ad tres. diapente quod ex

quinque est, sonos recipit quinque, spatia quattuor, tonos

tres semis, hemitonia septem, diesis XHII et est in he- 5

miolia ratione, quod sunt tres ad duo. diapason autem

sonos habet ocio, spatia septem, tonos sex; hemitonia geminat,

diesis quadruplicat atque in diplasia ratione uer-

952 satur, quae est unum ad duo. quod uero ex omnibus et

ex quattuor dicitur,> sonorum est undecim, spatiorum ю

decem, tonos habet octo, hemitonia duplicat, diesisque

praedicta ratione multiplicat, et est in diplasi et diametri

regula ut sunt octo ad tres. quod uero ex omnibus et

quinque constat, recipit sonos duodecim, spatia undecim,

tonos nouem semis, hemitonia geminantur, diesis tetra- 15

plantur, et est in triplasia ratione ut quattuor ad duo-

953 decim. quod disdiapason dicitur, habet sonos quindecim,

spatia bis septena, tonos decem ac duo, hemitonia dupli

cata, diesis quadraginta octo atque est in tetraplasi ra

tione ut sunt duodecim ad tres. est autem tonus in epogdoi 20

ratione. ubique diesin in enarmonio debemus accipere,

quae est in quarta particulatione.

954 Nunc quid sit systema perhibendum. systema est

magnitudo uocis ex multis modis constans, quae licet

multa diuisionum genera recipit, tamen quia eadem et in 25

diastematis memoraui , praeteream. sunt autem absoluta

et perfecta systemata numero octo. et primum est, quod

ab adquisito quem тгpocXaußаvóuevov dicimus, ad me-

1 duos 0 |[ 2 emitonia BR quod amplius non notabo ||

6 XIIII Db septem b || emiolia BD || 8 duplasia b \\ 11 octo

et semis p || emitonium BlR \\ duplicat 6 eadem BR ||

12 et est от. R || 15 aiesis R Aietic В Aiecic b I[ tetraplicantur

b || 17 aicaia TTACON В BICAIATTACON b ACAIATTACON

R || 19 est от. R || 20 autentonos R \\ epocdoi

BR || 21 in ост. BlR [] 22 est Л её* || 23 num B1R || systima

BlR \\ 24 ex multis modis add. in margine R : sed hodie

solum ex m comparent || 26 praeterea BlR if 28 TTPOCAAMBANOM€

NON В nPAAC0BANOC0€NON R II

LIBER Villi * 359

tliam , quam mesen diximus, omne conlicitur. secundum

quod a principal i principal him in parameson usque tenditur.

tertium quod a subsprincipali principalium in diuisarnm

tertiam iungitur. quartum quod ab extenta principalium

5 usque in diuisarum diatonum profertur. quintum quod a

principali mediarum in neten diuisarum usque progreditur. 323 G

sextum quod a subprincipali mediarum in tertiam excellentium

trahitur. septimum quod a mediarum extenta in

excellentium diatonon excurrit. octauum quod a media

lo excellentium in ultimam ducitur.

Quibus excursis genera tetrachordorum modulandi- 955

que discurram. tetrachordos est IШ chordarum cum

certa qualitate diuisio. genera modulandi sunt tria èvap-

Hóvtov XPÚJua bteVrovov. et enarmonion quidem dicitur, 950

15 quod pluribus spatiis et angustioribus separatur, diatonon

uero, quod tonis copiosum; chroma, quod de hemitoniis

conponitur. sic ut enim quod inter album nigrumque

est, color dicitur, ita hoc chroma, quia inter utrumque

est, nominatur. et enarmonion quidem cum ab inmuta- 957

20 bilibus sonis cingitur, modulation! oboediet in acumen per

diesin et diesin et diatonon inconpositum ; in grauem uero

sonum e contrario modulatio tota submittitur. chroma

autem hoc modo melos accipit: per hemitonium et hemitonium

et tria hemitonia, quae inconposita prouenient;

25 in grauem uero ex diuerso recurret. at uero diatonum

ipsis contentum sonis in acumen quidem ita accipiet modulationem,

ut per hemitonium et tonuin modum integrum

compleat. at uero grauiorem per contrarium <ordinem

1 quam B1R || mecen b mexen BR || 2 1T(N Л)АРАМН-

CON BR || 4 tertiam 1oannes Grotius tertium BR diatonum

b || 6 netem В || 9 diaton R П 10 ultimum BR corr. Vulc. ||

12 IIII от. i?1Л l| eordarum BR (genus est quatuor chordarum

coni. Meibomius) \\ 13 enarmonia (armonia BlR) KPOMA

BR || 14 AIATONON R || 14 et 19 et armonia BR et enar

monia * || 15 AIATONON В || 16 et 18 croma BR II 19 ab

от. R || 21 diesim BlR \\ et diesin add. Meibomius || diato

non 6 diaton В ditoni R ditono г || 22 sonum a BlR || totq

BR || croma BR || 25 diuersum BlR || 26 is ipsis coni. loànnes

Grotius N

3G0 - MARTIANI CAPELLAE

958 persequetur. sed nunc maxime diatono utimur. sed horum

alia modulamur per agogen, alia per plocen. per

agogen est cum per ordinem sonus sequitur, ploce autem

dicitur cum diuersa sociamus. exhinc in modulando alia

en l hia dicitur, quod est recta; alia anacamptos, quod est 5

reuertens;> alia peripheres, hoc est circumstans. euthia

est quae a graui in acumen erigitur, anacamptos quae e

contrario deficit, peripheres quae ad utramque aut com-

959 modatur aut seruit. sed cum tetrachordorum, quos qua-

324 G drifidos appellamus, diuisiones innumerabiles sint, sex io

sunt notae: enarmoniae una; chromatis tres, quarum

prima quae, mollis ac soluta, secunda quae hemiolia est,

tertia quae est toniaea ; diatonicae duae, mollis una, altera

robusta. et modos quidem accipit enarmonia a tetartemoria

diesi, id est toni parte quarta; illud uero, quod a

ш ol litis diximus, per tritemoriam diesin copulatur; ipsum

uero chroma hemiolion fit ab hemiolia diesi eius quae sit

enarmoniae.

960 Sed nunc de tonis. tonus est spatii magnitudo, qui

ideo tonus dictus, quia per hoc spatium ante omnes prima 20

uox quae fuerit extenditur, hoc est de nota qualibet in

notam ; ut a media in paramesen, ut est in Lydio, si a iota

directo in sigma iacens signa concurrant. uerum quia

hemitonia diesisque quid uel quantae qualesue sint docui,

troporum etiam nomina numerumque monstraui, nunc и

de tetrachordis eloquemur. nam singuli quique tropi

tetrachorda quina custodiunt, sic ut superius quoque non

tacui. uerum horum extremos sibi aptandos esse non

1 persequitur B!R И 5 eutia BD || anacantos BD

6 periferes BR |! €YTTA R || . 7 ANAKANTOYC BR

8 utranque BlR || 11 inarmoniae BlR || cromatis BR

12 emiolio bR emiolis В || 13 toniaea Meibomius tonia BR

AIATONIK€C (Hpro eCR) BR || una altera om.BlR adque R

14 post rob: ta (tía В) add. at uero bis tria sunt 6 I] armonia

R || 15 in ante illud add. BlR |[ 16 per В peri R \\ Aiesi В

A1CСI R || 18 €NAPC0ON€ R \\ 21 de nota qualibet del. Mei

bomius II 22 paremesen BlR \\ lidio BR || 23 simma BR corr.

Grotius in Zeta coni. Meibomius || concurrent b \\ 27 non ta

cui b notaui В nontacui R П 28 execremos R I

LIBER Villi 361

dubium est. tetrachordum quippe est quattuor sonorum

in ordinem positorum congruens fidaque concordia. sunt 961

autem tetrachorda principalium mediarum coniunctarum

separatarum excellentium. et primum tetrachordum,

5 quod est grauius, incipit a principalium principali et desinit

in principalem mediarum****** uerum principa

lium et mediarum conexum , quod coniunctarum uocatur,

erit tetrachordum a media in neten coniunctarum usque,

atque ab his diuisum longeque discretum, quod est quar-

10 tum, diuisarum a submedia in neten separatarum usque

coniungitur. quod autem ex diuersis coniunctum est, in

acutiorem sonum et quintum excellentium profertur. sed

de tetrachordis satis dictum.

Nunc de pentachordis uideamus. ac similiter haec 3okq

is quoque quinque esse non dubium est. primum igitur,

quod est grauius principalium esse dicemus, quod incipit

ab adquisito et in principalem mediarum terminatur. sequens

in acumen eius modi est et constat a principalium

extenta in mediarum illam, quae in Lydio iota rectum

20 habet, tertium autem coniunctarum est, quod a media

rum extenta in ultimam coniunctarum ducitur. quartum

uero, quod per diuisionem est, a media in tertiam diuisa

rum conecti solet. quintum in acumen erigitur, atque in

nete excellentium terminatur. haec quae dixi artis nostrae 963

25 doctis-<simis adprobantur. nam non sum nescia asserere

quosdam pentachorda ab hemitoniis initia posse sortiri,

quod est in modulatione diatonica situm, de qua superius

multa dixi. sane notum atque intimatum uelim adquisitum

in omnibus quidem aliis conlocari, in his autem, quae

4 tetracordo BlR [| 6 excidisse secundum a mediarum

principali ad mediam extenditur uidentur Meibomio || 9 atque

от. В1 absque R || 11 coniunctum et quintum est et a nete

separatarum in neten excellentium profertur coni. Meibomius ||

14 -j- ante nunc add. b || аc Л hac В et b [[ 17 sed ante sequens

add. b || 19 ilia RBl ][ lydio iota b ludiota BR || recto

BlR || 22 tertiam В tertia R ultimam coni. Meibomius Ц 23 solent

BlR || 24 terminantur BlR || artes BlR || 26"quaedam

I) quasdam B1 \\ pentachorda Meibomius tetracorda BD []

AIATONIKAÄ AIATONIKA.» II 29 intra D II

362 MARTIANI CAPELLAE

non per sonos fiant, in tetrachordis fieri non posse. in

his enim semper ab hemitonüs principia ducuntur, in

aliis autem, quae pentachorda nominantur, nec tamea mo

dulation! subiciuntur, ut per sonos constare uideatur, apponitur.

secundum enim in his hemitonium possumus 5

ponere.

964 Nunc de transitu modulantium. transitus est alienatio

uocis in figuram alteram soni. fit autem transitus modis

quattuor: per genus , ab enarmonio aut in chroma aut in

diatonon ; uel per systema , ut a principali principalium si u

forte in subprincipalem aut in aliud forte systematum,

aut cum de coniunctis ad diuisas transitum facimus; uel

per tonum, cum a Lydio uel in Phrygium uel in alium

tropum cantilena transducitur ; uel per modulationem,

cum ex alia specie modulandi in aliam desilimus, uel cum is

a uirili cantilena transitus in femineos modos fit.

11^, De genere modulandi consequenter edisseram. melopoeia

est habitus modulationis eflectae. melos autem est

actus acuti aut grauioris soni. modulatio est soni multi

plias expressio. melopoeiae species sunt tres: hypatoidesso

mesoides netoides. et hypatoides est quae appellatur tra

gica, quae per grauiores sonos constat; mesoides quae et

dithyrambica nominal ur, quae tonos aequales mediosque

custodit; netoides quae et vouikóc consueuit uocari, quae

plures sonos ex ultimis recipit. sunt etiam aliae distan- и

tiae, quae et tropica mela dicuntur, aliae ouoioXoтiko.

sed haec aptius pro rebus subrogantur, nec suas magis

poterunt diuisiones afierre. hae autem species etiam tropi

9 croma BR oromata b || in от. BlR || 10 AIATONON

В AIATONO R || CICT€MA BR || aut a B¡R [] a principal!

principalium— 11 systematum (sistematum bR sustematum B)

del. Meibomius || 12 uel ante facimus add. BlR П 13 lidio В ||

frygium b frygiam BR || 14 tropum В locum R || uel inductum

in В || per melopoeiam legendum censet Meibomius || 20 УФATOides

В YTTATOIA€ct R || 21 N€TOA€C R ]j ypatoides R ||

traica BR || 22 M€COIA€C qua R II 23 AYnpANIBIKA В ai

lipraniambisji add. b AYTTPANIBIKA R || 24 N€TOIA€C BR "

26 mele BlR || alia b \\ comiologica BR tomeologica b

28 diuisionis В П efiferre b II haec BlR II

LIBER vim 363

dicuntur. dissentiunt autem melopoeiae ipsae modis plu- 966

ribus inter se et genere, ut alia sit enarmonios alia chromatice,

alia diatonos; specie quoque, quia alia est hypatoides,

alia mesoides, alia netoides ; tropis ut Dorio Lydio

5 uel ceteris. omnis tamen , qui melos incohat , prae cunctis

systema debet aduertere, dehinc sonos miscere atque

conponere. haec de septem partibus artis nostrae dixisse

sufficiat.

Nunc rhythmos hoc est numeros perstringamus, quolo

niam ipsam quoque nostri portionem esse non dubium est.

rhythmos igitur est conpositio quaedam ex sensibilibus 967

conlata temporibus ad aliquem habitum ordinemque co

nexa. rursum sic definitur: numerus est diuersorum modorum

ordinata conexio, tempori pro ratione modulatiois

nis inseruiens, per id quod aut efferenda uox fuerit aut

premenda, et qui nos a licentia modulationis ad artem

disciplinamque constringat. interest tamen inter rhythmum

et rhythmizomenon. quippe rhythmizomenon ma- 968

teria est numerorum, numerus autem uelut quidam artifex

2o aut species modulationis apponitur. omnis igitur nume- 327 в

rus <4riplici ratione discernitur, uisu audituque uel tactu.

uisu sic ut sunt ea quae motu corporis colliguntur ; auditu

cum ad iudicium modulationis intendimus; tactu ut ex

digitis uenarum exploramus indicia. uerum nobis adtri-

25 buitur maxime in auditu uisuque. sed rhythmice est ars 969

omnis in numeris, quae> numeros quosdam propriae conuersionis

accipiat flexusque legitimos sortiatur. est quo

que distantia inter rhythmum metrumque non parua, sic ut

posterius memorabo. sed quia uisus auditusque numero

з0 dicti sunt accedere, hi quoque in tria itidem genera diuidentur:

in corporis motum, in sonorum modulandique

1 M€AOTTON(l i)H В CO6AONONH R Ц 2 inarmonios

BlR fl cromaticas BR || 3 spatoides BR sypatoides b ||

5 incoat В inchoat bR || ante prae add. inOACA R \\ 9 rytmos

BR quod amplius non nolabo \\ 10 ipse r \\ portione R portionis

r || 18 rityzomenon R ryttizomenon В || ritizomenon

BR U 20 modnlationi b || 21 uel В et bD || 25 ritizete В

irstiovti zete D \\ 30 dicti sunt p dictus BR || in от. R ||

364 MARTIANI CAPELLAE

rationem, atque in uerba, quae apta modis ratio conligarit.

quae cuncta socia perfectam faciunt cantilenam. diuiditur

sane numerus in oratione per syllabas, in modulatione

per arsin ac thesin, in gestu figuris determinatis schematisque

conpletur. 5

970 Verum numeri genera sunt septem. primum de

temporibus. secundum de enumeratione uerborum, quae

in numerum cadere non possunt, quae rhythmoides id est

similia numeris iudicantur quaeque tribus uocabulis

discernuntur hoc est enrhythmon arrhythmon rhythmoi- u

des. tertium de pedibus. quartum de eorum genere,

quintum est quod agogen rhythmicam nominamus id est

quo genere numerus modique ducantur. sextum de conuersionibus.

ultimum rhythmopoeia id est quem ad modum

procreatio numeri possit effingi. is

971 Primum igitur tempus est quod in morem atomi nee

partes nec momenta recisionis admittit ut est in geometricis

punctum, in arithmeticis monas id est singularis

quaedam ac se ipsa natura contenta. sed numerus in

uerbis per syllabam , in modulatione per sonum aut spa- и

tium quod fuerit singulare, in gestu incipiente corporis

328 в motu quod schema diximus, inuenitur. atque hoc erit

breuissimum tempus. quod insecabile memoraui. conpositum

uero quod potest diuidi et quod a primo aut duplum

est aut triplum aut quadruplum. eatenus enim tempus й

omne numeri profertur atque ei finis est, qui plenae rationis

est terminus atque in hoc numerus toni similis in

uenitur; ut enim ille per quattuor species hoc est diesis

diuiditur, hic etiam quaternaria temporum modulatione

concluditur.

972 Sed eorum temporum, quae ad numeros copulantur,

2 sociata p |[ 4 tesin BlR || scematisque BR || 5 conplet

BlR || 7 numeratione R || 8 rytmoide BlR || 11 tertio

B¡R || 12 quod В de R || 18 aryt (h add. b) meticis BR ||

19 contempta BlR \\ 21 singulari R \\ gestum 6 || post gestu

add. et BlR \\ ineipientem BR || 22 motum BlR \\ scema BR ||

31 et post sed add. R ||

LIBER Villl • 365

alia sunt quae enrhythma tempora nominantur, alia quae

arrhythma , tertia quae rhythmoide perhibentur. et en

rhythma quidem sunt, quae ratione certa ordinem seruant,

ut in duplici uel hemiolio, ut in aliis, quae alia ra-

5 tione iunguntur. arrhythma sunt, quae sibi nulla omnino

lege consentiunt ac sine certa ratione coniuncta sunt.

rhythmoides uero in aliis numerum seruant in aliisque

despiciunt. quorum temporum alia cтpcrfYÚXa hoc est 973

rotunda perhibentur, alia тгepтXeш. et rotunda sunt,

io quae procliuius et facilius quam gradus quidam atque ordo

legitimus expetit praecipitantur, тгep(тгXeш uero quae amplius

quam decet moras conpositae modulationis innectunt

seque ipsa <tardiore pronuntiatione suspendunt.

Sed temporum alia simplicia sunt, quae podica etiam 974

is perhibentur. pes uero est numeri prima progressio per

legitimus et necessarios sonos iuncta, cuius partes duae

sunt , arsis et thesis. arsis est eleuatio,> thesis depositio

uocis ac remissio. sed pedum differentiae sunt septem. 975

per magnitudinem cum alios simplices alios multiplices

2о pedes ponimus: et simplices quidem ut est pyrrhichius,

conpositos uero ut sunt paeones uel eorum pares. et

simplices quidem dicuntur qui temporibus diuiduntur, 329G

conpositi autem qui in pedes etiam resoluuntur. alios

uero alogoshoc est inrationabiles nominamus, quorumque

25 ratio nulla praestatur sed incondita quaedam conpositio

profertur. alia deinde differentia est, quae per diuisionem 976

quaeritur, qualis existit, hoc est iroia, cum uarie et multipliciter

ea quae conexa fuerint diuiduntur. atque illi, qui

1 et 2 enrythma b erytma bR || 1 temporum В (u in

ras.) || 2 et 5 aritma R et similiter В || 2 rytmoides b || 4 et

ante ut add. b || in ante alia add. rBl П 7 numeros b ||

8 stryngyla BR tirigilla Rm Ц 9 et 11 ТТеРИТA€С (С ex О

corr.) В '¡| 9 TT€PINA€0 R corr. Meibomius || 11 expetitur BR

expetit b expeditur r || TT6PITTA60 R \\ 12 modulationes

BlR || 15 poes D || 17 tesis В || tesis BR 1 extensio add. b ||

20 pyrrichius BR || 21 poeones BR || post pares lacunae

signum posuit Westphalius (fragm.rhythmicorumGraecorump.51) ||

28 ad illi add. ai illos b || ilia qua (ita uulgabatur) delere uidetur

Westph. ||

366 MARTIANI CAPELLAE

simplices pedes esse multiplices nominamus. alia est,

quae per diuisionem fieri consueuit. septima quae per

oppositionem fit id est cum duobus pedibus acceptis unus

habet prolixius tempus, quod praecedit ex ordine. illud

autem tempus quod insequitur angustius , uel cum per 5

contrarium ordinem tempora praedicta uertuntur.

977 Rhythmica uero genera sunt tria, quae alias dactylica

iambica paeonica nominantur, alias aequalia hemiolia duplicia.

denique etiam epitritus sociatur. et enim unus

semper, cum sibi fuerit aptatus, ut aequalis conuenit. tria и

uero ad duo numerus hemiolius est. duplex uero qui

fuerit ad singularem , geminam rationem tam syllabarum

quam temporum seruat. quattuor uero ad tres epitriti

modum facit. sed quae aequalia diximus, eadem dactylica

esse dicemus. denique in dactylico genere signa aequali и

sibi iure nectuntur: uerum ad alterum uel ad numerum

geminum duo uelut forte aequalitas numerosa decurret.

sequitur iambicum genus, quod diplasion superius expressi

; in quo pedum signa duplicem rationem ad in uicem

seruant siue unus ad duo siue ad quattuor gemini uel 2u

quicquid ad duplum currit. hemiolium sane quod paeonicum

memoratum tunc est cum pedum signa hemiolii

rationem iusque sectantur ut ad duo tria sunt. accidit

autem etiam in epitriti ratione saepe numerus, cum pes in

eo accipitur , qui sit ad tres quattuor. sed íam ad ordi- s

nem recurramus.

330% Aequale est igitur numeri genus, quod a disemo us

que in sedecim pedes procedit. disemus autem appella-

1 ante pedes add. & r II esse del. r || ante multiplices add.

& г || nominamus от. B1R || 2 Septimus В1R || 7 dactilica

BR || 8 ianbica R || poeonica В peonica R || alias BR alia

br || alia emiolia alia duplicia b || 9 unus b unis BR uni г J

11 emiolius BR quod notare desinam || quae bR qui В |;

14 esse post aequalia add. b \\ dactilica BR quod notare desi

nam || 15 dicimus Rl || genera BlR \\ 16 uerum BR uel

unum b || 17 decurrent г У 18 ianbicum b || 20 unius BR Д

21 poeonicum BR || 23 sunt br erunt BR || 26 redeamus

b || 28 procedunt BR corr. p ||

LIBER Villi 367

tur pes, qui per arsin et thesin primus constare dicitur ut

est leo. duplum uero incipit a trisemo, decem et octo

autem syllabas in finem usque deducet. hemiolium sane

a pentasemo ducit exordium, impletur autem in quindecim

5 numero, epitritus ab heptasemo principium facit, quattuordecim

similibus idem ponens, cuius difficilis est usus.

atque hos quidem omnes numerorum ordines ideo memorauimus,

ut singulorum leges per uniuersa seruentur.

Sed numerorum alii sunt conpositi alii inconpositi 979

10 alii permixti. <et conpositi e duobus generibus uel pluribus

cohaeserunt. inconpositi qui uno pedum genere

consistunt ut sunt tetrasemi. mixti uero qui aliquando)

in pedes, aliquando in numeros resoluuntur ut in hexasemo

numero accipere debemus. at uero eorum, qui

15 conpositi esse dicuntur, alii per copulas alii uero per periodum

colligantur. et enim cuEtrfia id est copula

duorum pedum in unum est ascripta conexio, qui [in]

dissimiles sibi positi esse uidentur. periodos sane est

pedum conpositio plurimorum, quique dissimiles sibi in-

20 paresse sociantur. dissimilitudinum sane differentiae 980

tres erunt: per magnitudinem per genus per oppositionem.

per magnitudinem cum ex disemo uel tetrasemo

conponitur numerus. per genus, cum diaplasium aut hemiolkim

simul iungimus uel quod ex pluribus aequaliter

25 copulatur. per oppositionem , id est per antithesin , cum

aut primos disemos ponimus insequentibus longe potioribus

aut tetrasemos disemis insequentibus applicamus.

uerum notum esse conueniet unum etiam pedem posse

sufficere ad conplendam periodon, si solus ceteris inaeso

qualis inseritur.

2 tesin BlR || 3 sillabas В || 4 pensasemo ВЧ0 \\ 5 eptasemo

BR || 6 pones R || 7 hi Bl hii R || 11 coeserunt В || 13 pede

В || exasemo BR || 16 colliguntur b Ц sizigia В sinzygia b ||

17 pedum inductum in В || in del. Westphalius || 18 uideantur

BlR || est post sane del. et post positio add. b || 20 pares b ||

que add. Westphalius \\ 25 per от. R \\ antitesin BR ||

26 dissemos В || aut post ponimus add. BlR || longioribus pro

longe potioribus cord. Westphalius || 27 dissemis BR || aplicamus

BlR || 28 esse notum R II 29 sic BlR II

368 MARTIANI CAPELLAE

981 Sed eorum, quae in pedem reccidunt, dactylicum genus

331 G primum est, in quo genere pedes inconpositi uocabuntur,

qui numero sunt quinque, id est proceleusmaticus dactylus

anapaestus spondeus simplex et spondeus maior. ac

proceleusmaticus quidem est, qui et positionem breuem s

et elationem breuem retinet. utetur autem hic idem tetrasemo

frequentius. namque et disemus, id est qui duobus

temporibus inpletur, proceleusmaticus quidem sed breuior

nominatur. ille uero maior est, qui ex quattuor breuibus

efficitur. at uero breuior id est disemus syneches uoca- a

tur, quia ipsa adsiduitas et frequentia conprehendentis se

in uicem syllabae nec magnitudinem aliquam nec modum

diuisae potestatis extendit ideoque eo raro uti decet, ne

adsiduitas breuis syllabae carmen ipsum, quod cum dignitate

aliqua proferri oportet, incidat. in permixtione uero ч

aliorum pedum, qui longiores ponuntur, decenter aptatur,

ut illorum prolixam moram interueniente sua celeritate

conpenset. quare proceleusmaticus, qui ad numeros apta-

982 tur, quadrisemo exordium debet accipere. anapaestus

qui uocatur accipiet elationem pedis unius temporis, posi- м

tionem uero duorum temporum faciet. monochronon

quippe dicitur tempus etiam cum longa ponitur, quae

longa duo tempora recipere consueuit; uel cum tria tem

pora simul breuia conlocantur, uel cum sunt quattuor

numero, quae omnia ad conparationem longae syllabae »

conputantur. igitur maior anapaestus elationem quidem

suscipiet, quae monochronos esse dicatur, positionem dichronon

habere monstratur. quare utriusque temporis,

quod in positione fuerit, aequali sibi posito oportet elatio-

1 im pedem R II 3 pro quinque ex Aristide scripsit sex

Westphalius \\ 3 TTPOK€A€YMATICOYC ANATTCCTOYC

spondeus В nPOK€A€YC0ATICOYC ANATI€CTOYC spon

deus R dactylus add. codex Grotii || 5 proceleumaticus BR et

sic semper || 6 et elationem breuem от. R || utimur b l| hoc

b || idem BR id est br || 10 effingitur BlRl \\ ad BlR || dissemus

В || syneces BlR II qui ab ipsa BlR Ц 16 aptantur

BlR || 21 monocronon В monocron R \\ 22 cum от. BlR ||

27 monocronos BR || dicronon BR || 28 — 29 monstratur —

fuerit от. R1 |l

LIBER Villi 369

I

nis geminum tempus accipere , ita tamen ut utroque insequenti

tempore par priori esse uideatur. quare anapaestus

опrо ueiCovoc dactylicus a nobis esse dicitur, at uero

anapaestus, qui an* èXqccovoc nominatur, ex duabus

б <T>reuibus, quae in elatione sint, et ex una, quae in positione

sit, copulatur. simplex uero spondeus erit, qui ex 983

producta tam arsi quam thesi iungitur. maior> uero di

citur, qui quaternariam non solum elationem sed positioncm

etiam uidetur admittere.

10 Per copulam uero duplices accedunt numeri, quo- 332 G

niam alter ex maiore erit ionicus, alter ex minore. atque

ille qui ex maiore procedit, constabit ex spondeo simplici

et proceleusmatico , quem disemum esse non dubium est.

qui uero ex minore est contrarium facit. atque hi quii5

dem in dactylico genere ponentur rhythmi inconpositi ac

conpositi, qui septem numero omnes erunt. dactylus 984

igitur est dictus quia ordinem syllabärum consimilem digito

hominis informat, anapaestus uero quia per ordinem

redeat sursum , pyrrhichius uero id est proceleusmaticus

го quia hic adsiduus uel in certamine uel in ludo quodam

puerili, spondeus, quia plerumque orovomc inseruit, ioni

cus sane propter numerorum inaequalem sonum: habet

enim duaslongas duasque correptas, quo pedum carmine

multi saepe reprehensi sunt, ac de dactylicis satis.

25 Nunc iambica memoremus. in quo genere numeri 985

inconpositi erunt quattuor, conpositi per copulam duo, at

uero per periodum sunt duodecim. qui igitur inconpositi

erant isti sunt, iambus ex dimidia elatione et positione

quae gemina est. trochaeus ex duplici positione et elatione

1 uroque R |[ 2 priori b priore Br prior Л || 3 apo mi

zonos BR [) 4 appellasonos BR || 5 elationem sunt D |[ 7 subiungitur

J Ц 10 post duplices add. uero R || 11 erit — maiore

от. R || ionico BD corr. Koppius \\ 13 et Koppius uel BR II

disimum В || 14 hii R || 15 at positi R deinde sunt add. b ||

21 cirovbaîc от. BR add. Grotius II 24 аc В a R \\ de ont.

B'R |] 26 erant BlR || 28 erent B1 || ianbus В || praepositione

BlR || 30 duplice BlR || positione et inducla in В Ц post

elatione add. ~ geminaê & positione b ||

MARTIANUS CAPELLA 24

370 MARTIANI CAPELLAE

'

quae breuis est. orthius uero qui ex tetrasemi elatione

id est arsi et octasemi positione constabit, ita ut duodecim

tempora hic pes recepisse uideatur atque habet propinquitatem

aliquam cum iambico pede; quattuor enim primis

temporibus ad iambum consonat, reliquis octo tempo- 5

ribus adiunctis. dehinc trochaeus qui semanticus dicitur,

id est qui e contrario octo primis positionibus constet,

reliquis in elationem quattuor breuibus artetur.

986 Conpositi sane sunt qui per copulas colliguntur.

sunt autem hi. bacchius, qui ex trochaeo deducit auspi- 10

cium , fine autem iambici terminatur. qui uero bacchius

est ab iambo, a iambo principia sortitur atque a contrario

his quos diximus pedibus aptabitur. per periodum uero

333 G est quod uelut per se certam uiam prouenit. in hoc ge

nere cum sint duodecim numero, quattuor quidem peris

singulas periodos accipere docetur, unum iambum ac tres

trochaeos. ac de isdem quattuor, primum quidem quod

iambum habere monstratur, trochaeus a iambo nominatur.

qui uero rhythmus secundum iambum recipiet, a hacchio

trochaeus uocabitur. qui uero iambum tertium recipit, »

bacchius a trochaeo poterit nominari. ille uero, qui

quartum admittit iambum, appellatur epitritus iambus,

eorum uero qui ex uno trochaeo fiunt, iambus a trochaeo

appellatur a doctis. secundus iambus a bacchio dicitur

1 orcins BR || 2 ogtosemi D eptasemi R optasemi В

oddosemi b || constauit BlR || 3 praecipisse R || 5 consona

В1R || reliquis p reliqua BR |[ В elatione В elationibus b []

breuitus R et corr. in breuibus В ai breuius I breuitas

add. b || 10 baccius BR antibacchius b || auspitium R []

11 antibacchius r || 12 ab iambo add. Koppius || sortiretur

BlR || e contrario b || 17 hisdem BR || 18 а от. BlR \\

dominatur Bl || 19 bacchio b bocceo В baccio R || 20 trocheus

b troceos В trocheos R || 21 baccius BlR \\ troceo

BlR quod amplius non notabo \\ 22 ante iambum add. etiam

R et B1 |[ 23 fiunt Westphalius fit b sit BR: aliquid excidisse

ratus sic locum restituit Grotius eorum uero qui ex uno

trochaeo fiunt et iambis tribus, qui primum trochaeum habet,

iambus a trochaeo appellatur \\ ante iambus add. et BiR ||

24 a doctis b haec dotis BR ][ bachio b bactio BR ||

LIBER Villl 371

aut certe bacchius medius poterit nominari. qui uero ter-

I tium recipit, bacchius ab iambo nominatur. qui uero

quartum recipit trochaeum , <epitritus trochaeus appellatur.

octo uero **** et quattuor de his, quos duodecim 987

5diximus per periodum, illi esse dicuntur, qui binos trochaeos

atque iambos> per periodum seruant. atque ille

qui primos trochaeos recipit , duplex bacchius a trochaeo

esse dicitur. qui uero secundos iambos habebit, duplex

bacchius ab iambo nominatur. cum autem trochaei medii

м conlocantur , trochaeus medius iure dicetur. cum autem

in medio iambi, medius iambus uocatur. omnes uel qui

inconpositi per periodon uel qui per copulam colligantur,

rhythmi decem et octo numerati sunt.

Sed iambus dictus est ab eo, quod iaußKeiv Graeci 988

is detrahere dixerunt et hoc carmine quibusque ueteres detrahebant.

item hoc nomen est ab eo, quod uenenum

maledicti aut liuoris infundat. trochaeus uero ab eo di

ctus, quod celerem reuersionem faciat ueluti rota. orthius

propter honestatem positionis est nominatus. semanticus

20 sane quia cum sit tardior tempore, signification em ipsam

productae et remanentis cessationis effingit. bacchii uero

sunt dicti, quod Bacchicis maxime sonis congruunt, isque

Bacchi ludus est, qui illis carminibus aptatur.

In eo uero genere, quod paeonicum nominatur, in- 334q

26 conpositi duo rhythmi esse dicuntur. quorum unus paeon

1 bachius Л || 4 ad VIII add. s. hii sunt b his qui accedunt

add. Westphalius reliqui uero quattuor expectabat Koppius

|| et от. BD ¡I 5 periodum Westphalius pyrrithium b pyritium

В pyrricium R || 7 qui primos trocaeos recipit b pri

mus trocaicus recipit В qui primus trocaicus recipit R || bac

chius a trocheo esse dicitur (dicatur b) — habebit duplex от.

R iterauit Bl (ubi scriptum dicetur) || 9 a diiambo coni. Grotius ||

10 dicitur i Ц 13 ante decim (ita R) add. et sint BlR || 14 iambizin

BR || graece R || 15 detraere В \\ dicunt b f| 16 ueneno

BlR || 17 infundaut b || 18 ortius В orcius R || 19 semanicus

R || 21 bacchi b bacci В bachi R H 22 baccis R

bacchis В || sonos BR sonis b || bisque BR |l 23 Bacchi p

bacchius Westphalius bacchis BR bacchius b |] in ante illis

add. r || ipsis b || 24 poeonicum BR ||

i .

24*

372 MARTIANI CAPELLAE

biáYuíoc appellatur ex longa positione et breui et longa

elatione. ac paeon èтгißaтOc thesi duplici positione pro

ducta et arsi longiore iungitur. hi sunt paeonici generis

numeri, quos inconpositos esse praediximus. neque uero

per coniunctionem hoc est cuEirfiav neque per periodum 5

in isto genere rhythmus accedet. inde biáYuioc quidem

dictus est id est quasi duplicia membra discernat, èmßaтOc

autem quia membris ueluti utens quattuor et duabus diuersitatibus

copulatur.

990 Verum haec genera cum permixta fuerint speciebus ю

numerorum, primae species erunt istae , quae dochmiacae

nominantur. ex quibus prius quod fuerit , hac lege conponitur

ut sit ex iambo et paeone , qui bláYuioc uocatur.

hunc biáYиiov posteriores Graeci creticum nominarunt.

secunda est species , quae ex iambo dactylico et paeone is

991 constare monstratur. qui autem deducti numeri nomi

nantur, propter adsiduum et conpositum sonum appellari

uidentur.

Fiunt autem numeri, qui et prosodiaci uocantur.

quorum alii per ternos pedes fiunt, pyrrhichio iambo et 20

trochaeo. alii uero quattuor, ut his tribus pedibus iambus

primus aptetur. alii uero ex duabus syzygiis id est copulis,

bacchio et ionico àтгô uetëovoc constare consuerunt.

992 Sunt sane qui etiam irrationabiles esse dicuntur,

1 biaYmoc Weslphalius ex Aristide AYAHOC В AУA ЮС Ь

AУЛГУОС R || breui et ex Aristide add. Westphalius || 2 ас

duplici BRD alter paeon epibatis id est in thesi ac p || 3 hi В

om.R his add. r || poeonici BR || 5 sinzygian b sinzigian BR ||

per от. BlR || peridum В periodon b || 6 diagios cod.Bamb. 393

\laeck.) interpolate saec. X ЛУAГУОС В AУAЮС 6 ЛУATYOC

R || 7 membra В |J 6TTIB (TT 6) A (AЛ) TOYC BR ||

11 prima B1R || 11 docimine BR docimiae b corr. Westpha

lius I| 12 ae BR || 13 poeone BR || diagios cod. Bamb. 393

AYAГOYC В AYÄIOC b AУГОУС R || 14 hune от. R ||

diagiom cod. Bamb. 393 AYATOYM В AYAIOYM b AYAfOYCO

R X0k€iov Orotius Aúkiov Kühnius (de dochmio. Halis

1863 p. 22) |l creticum 6 graeci cum BR || 15 poeone BR II

20 pyrrithio b pyrritio В pyrrichio R || 21 tracheo R ||

22 sinzigiis BR sinzygiis b || 23 apo mizonos BR || 24 rationabiles

B'R II

LIBER Villl 373

quos alogos uocitamus, quos etiam chorios appellare consueuimus.

sunt autem numero duo, quorum alter cliiambi

figuram respicit, et constat ex elatione quae longa est et

duabus positionibus. et numero quidem est ad dactylicum

5 similis, partibus uero ad numerum ionicum iungitur et iam- 335в

bicum. alius uero est numerus qui trochaeides nominatur

id est qui figuram quandam speciemque <trochaei habere

uidetur, ex elationibus geminis et longa positione consistens

per contrarium prioris effectus.

io Sunt autem mixti generis quinque id est> dactylicus 993

per iambum, dactylicus in bacchio incidens is qui ueniat

ex trochaeo, dactylicus per bacchium qui ex iambo manauerit,

dactylicus per chorium qui ex iambi similitudine

exordium mutueLur, dactylicus per chorium, qui ex simi-

15 litudine trochaei uideatur expressus. et creticus quidem

consonans ex trochaei positione et initio iambi*******

*** positione et indicio numeri conponendi, et om- 994

nium figurarum plena perceptio. diuiditur haec in eas

quas et melopoeia partes, quae sunt istae : ¿mXг)uuc id est

2о perceptio , per quam scimus quo quantum numero utendum

sit. Xpficic íd est usus, per quem positiones aut elationes

decenter aptamus. uigtc id est permixtio, per

quam quod opportunum fuerit ex arte miscemus. tropi

uero, ut in melopoeia, et in rhythmopoeia tres sunt, quos

25 systalticos dicimus et in harmonicis eos superius memoraui.

numerum autem marem esse, melos feminam noue- 995

rimus. et enim melos materies est, quae sine propria

1 corios BR || 2 numero inductum in В || diambi bR diambus

В || 4 numeri BlR || 6 iambo uicinum i iambicinum

BR || 11 par iambus BlR || his В || ueniet В || 12 manaberit

BlR || 13 dactilius per corium(î7a BR) — ex ordine (exor

dium p) mutuetur (ila BR) inducta in В \\ corium BR ||

16 trocheo b troceo BR || positione et dicio numeri В posi

tione et iambo et indicio numeri b positione et inditio nu

meri R lacunam indicauit Meibomius Rhythmopoeia add. Westphalius

|| 17 et BR haec est b || 19 €ТТlA€МСIС BR ||

21 cresis BR || 23 oportunum BlR || 24 ut BR et 6 || quos

от. BlR || 25 systalticos BR ai sistaticos add. b \\ armonicis

BR || 27 matees est R materies est r mat В eries est in

ras. add. b ||

374 MARTIANI CAPELLAE

figura censetur, rhythmus autem opere quodam uirilis

actus tam formam sonis quam uarios praestat effectus.'

Quae cum Harmonia intentis tam diuis quam heroum

996 populis augusta quadam suauitate percurreret, ad cantus

carminumque dulcedines decenter regressa conticuit. 5

tuncque loue adsurgente diuisque praeambulis кoiunciv

modulata in thalamum quoque uirginis magna cunctorum

uoluptate peruenit.'

Habes senilem Martiane fabulam,

336 Q miscilla lusit quam lucernis flamine м

Satura, Pelasgos dum docere nititur

artes creagris uix amicas Atticis,

sic in nouena decidit uolumina.

haec quippe loquax docta indoctis adgerans

993 fandis tacenda farcinat, inmiscuit 15

Musas deosque, disciplinas cyclicas

garrire agresti cruda finxit plasmate.

haec ipsa nauci rupta conscientia

999 turgensque felle ac bile 'multa chlamyde

prodire doctis adprobanda cultibus 20

possemque comis utque e Martis curia,

Felicis' inquit 'sed Capellae flamine,

indocta rabidum quem uidere saecula

iurgis caninos blateratus pendere,

2 affectus bR Ц 3 armonia BR armonias b || eroum

B1R || 4 angusta bR || percurrere В deinde deletum et in В ||

5 continuit B1R || кoi|Liticiv Vulcanius cymesin BR chymesin

b || 7 talamum В || 9 marcianae BR marciane b ||

10 miscilla Scaliger miscillo BR || quem BR corr. p || 11 satora

BR satyra b satira r || pelasgas 6 || 12 creagris b cagris

BR diacriis Meursius theatris Heinsius in Burm. Ouidio I

p. 90 || uix Br suis R || 14 pro loquax coni. linguax Heinsius

I. I. || 17 deoque B1 \\ ciclicas В ciclidas R || 17 agrestis

Bi || crura Rl || placmate B' || 18 hac BlR || nauci br uauque

BR || an seribendum haec ipsa nee corrupta conscientia? ||

quae ante rupta add. r || 19 uile В uili bR || clamitae В cla

mide i clamytae R clamydae r || 22 inquid B>R |I capillae

Bl || famine coni. Grotius || 23 rauidum BlR || 24 iurgis| foris

Heinsius in Burm. Ouidio 1111 p. 21 ||

LIBER Villi 375

proconsulari uero f dantem culmini,

ipsoque dudum bombitante flosculo

decerptum falce iam canescenti rota,

<be->ata alumnum urbs Elissae quem uidet

5 iugariorum murcidam uiciniam

paruo obsidentem uixque respersum lucro,

Dictante cura somnolentum lucibus —

ab hoc creatum Pegaseum gurgitem 1000

decente quando possem haurire poculo?'

и testem ergo nostrum quae ueternum prodidit

secute nugis nate ignosce lectitans.

1 Proconsolari B1 ]| uero dantem BR' iura dantem Scaliger

perorantem ad sensum recte Koppius desudantem Bottgerus in

Iahnii arch, suppl. uol. XIII p. 612 \\ 2 bombitante scripsi bombinatorem

В bobinatorem R || 3 deeertum BlR || fulquem BR

falce b falcem r || canescente rotam B1 || iam falce decerptum

canescenti rota Böttgerus decerptam falce iam canescenti rosam

Grotius || 4 uidit bR || 5 iurgariorum b || 6 obsidem BlR \\

7 nictante BR nictantem b || somnulentum BlR || 8 ЛВ Br

AD R ob p || creata peeaseum R || 9 posse i?1Л || MARTIANI

MINNEI FELICIS CAPELLAE AFRI CARTHAGIN (I add. b)

ENSIS DE ARMONÍA LIBER У1Ш EXPLICIT (FELICITER

add. B) subscriptum in BR |[

SCHOLIA IN

CAESARIS GERMANICI ARATEA

P = codex Puleaneus

В =s codex Basileensis

С =з uterque codex

Bl Pl = lectio codician correctora anterior

pb s=5 secunda codician manus

V = codex Vrbinas

О uncinis obliquis circumscripsi quos locos Catasterismorum

scholiasta interpretatus est

margini exteriori adiecti sunt numeri paginarum editionis

Buhlianae

Ab loue principium]

Quaeritur quare ab loue coepit et non a Musis ut 36 В

Homerus. conueniens magis hoc aestimauit principium

Phaenomenis, ut Jouem inuocaret, quoniam et ipsarum

5 Camenarum est origo Iuppiter. non solus autem ita coepisse

uidetur Aratus sed et Crates comicus ab isto incipiens

[et] profari carmina. et Sophron in mimo qui

'nuntius' scribitur [a Vesta incipiens] 'omnes inuoco deos,

Iouem omnium principem'. et quaeritur cuius louis me-

10 minerit, utrumne fabulosi an naturalis. et philosophorum

quidem plurimi naturalis aiunt eum louis meminisse, Cra

tes autem Iouem dictum caelum. inuocatum uero merito

aerem et aetherem quod in his sint sidera. et Homerum

Iouem dixisse in aliqua parte caelum

i5 übe b' бтe таpepeím vecpéXcu Дкк èютотéovтш

et ipsum Aratum

оштаp ó "Ittttoc

èv Aiôc eíXeíтcu

cum dicit Hesiodus Iouem [dictum] aёгa et Crates eius- 37 В

Inscripíum CLAVDII CAESARIS ARATI PHOENOMENA

in P\\i uti В || quo et В || 5 et В || 6 ab isto incipiens profari

scripsi a uesta a incipiens et profari С || 8 nuncius P \\ a Vesta

incipiens del. Meinekius fragm. com. 11 p. 251 \\ omnis В ||

deos от. В || 13 aere В J| is В || sunt FJ 15 T 357 || COC

AOTOY 1AРФ6IAI N€ФeЛAI AЮС eXTTOTOANTOI В QC

AOTOY IAРФ6IAI ЫбФбAAt ЛЮС exnOTOANTOI P ||

17 u. 223 AYTAP О IППОС €N AЮС 6IЛ6IТAI В AYTAP

О iniTOCei 6IA6IТAI P || 19 Hesiodus Suringar cf. schol.

Arati p. 49, 24 ed. Bekk. 'Hcioooc "irávrа ibdiv Aiôc ОфвоЛ-

|aóc" Tôv àépa обтии koiXûiv herodotus В Erodotus P ¡| di380

SCHOLIA IN

dem opinionis esse et testem [quem esse] Philemonem

comicum dicit

ov oûbè ek AéXnQev oûbè Ъ ttoiújv

oûтe кoкôv ouт' óíp' ècGXóv, ooтóc eí|u3 ifdi

3Ar|p, öv âv тic ovouáceie кш Aía. ь

hoc autem constat et ipsum Aratum dicere

тôv oubé тгoт5 civbpec èûiuev

äppnjov.

namque quoniam nihil aliud est uox quam percussus aer,

uidetur conuenienter dixisse auctoritatemque ueri prae- it

stat 'plenas loue uias' referens et 'omnis hominum conuentus'.

nihil eorum quae in terra sint sine aëre est. ratione

etiam 4ouis omnes usum desideramus'. nam cuncti

mortales ostendunt usum suspirio et per quem uiuimus

aëre indigent. at quod ait 'dextra monstra' ad auguria u

pertinet auium. propter quod et Stoici louem esse adfirmant

qui per materiam manat spiritus [et] similis nostrae

animae. Zenodotus Aetolus et Diodorus aiunt nec fabu

loso Ioui sufficere huius modi opinionem. esse enim

natalem causam louem et conuenire omnes uias eo con- н

fertas, quas tamquam loco eius describit. dicendo autem

ctum deleui || 1 esse oppinionis В || quem esse (que B)

deleui || Philemonem Mein. fragm. com. Graec. 1111 p. 32 qui

uerss. restituit Philonem С || 3 ON OYA€ 6IC ACAIOHN

оуде eN.noiojN oytc kaku оуте re ec-e-AN oyt

ceiMei eiAQ ahp on antic onomac€i€ kai aeia в

ONOYA6 €IC A€AI6N NOYA6 6NITOYG) NOYTO KAKU

оуте reec -e-aNOiceY M€iei» anponanti conomacc

I6KAIA6IA P¡| 7 u. 1 TON ОУAегТОТ AN ANAP6C €(0Мё

APPITON В TON OYA6NOT ANAP6T ШМё APPITON

? || 8 nox quo mihi nihil (mihi detetum) В || 10 ueri scripsi

rei С || 12 ratione Breys. rationi С || 13 Iouis Breys. (omnes

cuius B) cuius P || cuncti uulgo cune sequente uacuo spatio

sine ras. P cuneta В || 14 ostendunt bis scriptum in P || et per

quem Breys. sed per quae P sed q:, per В || 15 at uulgo ad С ||

auria В Ц 16 pertinent О corr. Г | 17 et deleui |] nostra

anima С corr. УП 17 Nenodotus P\\ eotolus С |j 19 iouis deinde

deletum esse in B\\ efficere С corr. V officere Breys. || eius В ||

oppinionem В || natalem Hertzius talem С || 21 tamen P ||

CAESARIS GERMANICI AKATEA 381

'nos etiam genus eius' ostendit animae inmortalitatem.

bene praeterea quod lenem. nouerat enim uirtuti aliquid

aemulum futurum. de um igitur aduersus delicta

lenem. sed quoniam omnium in Ioue bonorum causa

5 est, rationabiliter et omnium parens adfirmatur et non

solum hominum sed etiam deorum.

Cetera quae toto] w. П

<Hanc Hesiodus dicit Lycaonis filiam in Arcadia so- 38B

litam cum Diana uenari et in montibus uagari. quae ui-

10 tiata ab Ioue celauerit Dianam. quam grauidam nudam

lauantem cum aspexisset irata dea, efferauit eam, et dum

esset ursa Arcada esse enixam.> Amphis comicus poeta

refert Iouem Dianae effigie transfiguratum in uenatione 39 В

Callistum compressisse. tempore partus pleno cum uexa-

15 retur Dianae culpam indicasse. iratam Dianam in ursam

transfigurasse. <quae dum in montibus uagaretur, a quibusdam

pastoribus conprensam cum puero et perductam

ad Lycaonem post tempus in Lycaei Iouis templo confugiens

cum eam Arcas filius persequeretur ubi nefas erat

sointrare, cum ab Arcadibus utrique interfici possent, Iuppiter

utrosque caeli astris intulit VRSAMque eam nomina-

Ш.у Ouidius a lunone ob pelicatum in ursam transfiguratam

eam scribit. <habet stellas in capite VII et in sin

gulis umeris singulas obscuras, [duas] in armo unam, in

8 Catast. p.239, 1—8 ed. Westerm. || 16 Catast. p. 239, 8 —

240, 3 || 23 Catast. p. 240, 4—241, 5

1 nos Breysigius поп С || 3 deum scripsi deo С || 4 loue

scripsi totum С || causas & С corr. Heinsius || 8 hesidiosus В \\

ducit ante corr. P || solitam Heinsius solitum С || 9 ueneri

P || 11 et ferrauit В \\ 12 Archada P | esse enixam Hein

sius esset enixa С || poetam P || 13 refert P rep В \\ 14

conpressisse В \\ 17 comprensam Heinsius compressam P conpressam

В || perdueta P perducatam В || 18 liccaonem P \\

lycei В lice P || 19 persequetur В II nephas P || 20 cum

scripsi eum P eam В || 22 in add. V || appelicatum В ||

transfiguratum В || 23 et pro eam В \\ 24 humeris P ][ duas

deteui ||

382 SCHOLIA IN

pectore duas, in pede priore claras duas, in summa cauda

claram unam, in uentre claram unam, in crure posteriore

duas et in extremo pede duas, in cauda tres: fiunt XXIII.

VRSA MINOR a pluribus Phoenice uocatur. ex eadem

ratione qua superior astris inlata uel beneficio Dianae. s

hemc priusquam luppiter eam infamasset efferasse. quod

cognita miserata inmortalitati douasse, submutasse et

aliam posuisse ursam , ut essent duo eius beneficio [duas

40B ursas fecisse]. Aglaosthenes autem inquid in Naxiacis

Cynosuram [dicit] louis fuisse nutricem unam ex Idaeis и

Nymphis, a qua in Cretae oppido 'Icтoí, quam Nicostratus

composuit, portas et circa eum locum Cynosuram appellatam.

[haec Cynosura fuit cum Teichines qui dicuntur Cu

retes Idaei. J Aratus Cynosuram et Helicen Cretensis Iouis

nutrices fuisse dicit. ob quod sunt eaelesti donatae ho- 1=

nore. habet stellas> in ipso latere IIII <in qu'attuor angulis

claras et in cauda claras tres: fiunt VII. sub eis maximum

apparet sidus quod uocatur polus a quibusdam. circum

quod putatur totus orbis uerti.> praedicti autem duo reliqui

uocantur -J- chore ut e decem et VII. »

41 В <Hic est amplissimus inter utrisque septemtrionibus

positus medius. qui putatur hortorum Hesperidum custos

fuisse et ab Hercule interfectus a Iunone astris inlatus

21 Catast. p. 241, 6 — 16

1 in pectore unam С quod correxi ex êirl тоО cтг)Oоиc ß'

Catast. || 2 cruce ante corr. pr. m. P || 4 phenice В || 5 et 6 uel

et hanc et luppiter addidi || 5 dianam В \\ 6 priusquod В II

7 inmortalitati miserata В || submutuasse ante corr. В ||

8 duas ursas fecisse deleui || 9 Agaphenis Heinsius 'AYXaocOévric

Catast. agluostenens P aglaostenens В Ц inquid au

tem В || 10 dicit del. Heinsms || 11 nimphis В \\ crete С deest

in Catast. || 'IcToîc Catast. iste P istoe Bp || 12 portus В || 13 haec

— Idaei desuni in Catast. |] cynosora B1 \\ 14 idaei pB daei

P || Cynosura P || heliten B1 \\ 15 nutricis В || quod Heinsius

quos С || honore donate В N 17 maximum corr. in maximle

В || 18 sydus С || s. app. В || 19 quod Breys. quo С || 20 uo

cantur P putantur corr. in uocantur В \\ ohore P chore В ||

21 cf. p. 393, 18 || 22 medius positus В || ortorum В || I

CAESARIS GERMANICI ARATEA 383

quoniam eum horti sui custodem posuerat. dicitur enim

cum Iuno Ioui nuberet auctore Pherecyde deos omnes ei

munera attulisse. Terrain mala aurea cum ramulis suis

attulisse muneri. quae in hortis suis limo inserí iusserit.

5 cum a filiis Atlantis saepe uexarentur, custodem horti DRACONEM

adposuisse, quem Hercules occiderit.> hunc alii

Iouem memoriae uirtutis Herculis astris instituisse dicunt,

alii a Minerua gigantïbus obiectum , quem illa contortum

caelo inmiserit et in septentriones locasse. <habet stellas

10 in capite claras V, in corpore toto usque ad caudam com

pares. quae fiunt XV.>

Haud procul efficiens] u. 65

<Hic est Hercules super anguem incumbens claua 42 B~

reiecta, pelle leonis opertus. dicitur cum ad mala aurea

is profectus esset > ut refert Panyasis Heraclea < serpens

hortorum custos> magnitudinis inmensae insomnisque

fuisse. <cui cum Hercules obstiterat uictorque maximo

periculo [Herculis]*** ab loue, hunc laborem memoriae

dignum honorauit et utrosque sideribus intulit ita ut in

2о certamine fuere eorum habitus : serpentis caput iam de

fectum Herculem super genu prementem, altero pede caput

calcantem dextra manu clauam*** sinistra leonis pelle

13 Catast. p. 241. 22 — 242, 15

1 quem eum В \\ dicitur scripsi dicit С || 2 omuis В ||

3 attulisset В || suis от. P || 4 munera P || ortis В || Iuno

от. С dum a Iunone ad custodienda aurea mala esset constitutus

V || 5 athlantis В || uexaretur С corr. in apographo

Heinsiano || 6 posuisse В || cum pro quem В || hanc С corr.

in apogr. Heins. || 7 dicunt Mineruae obiectum C: sententiam

expleuit ex Луд. poet. astron. II 3p. 362Munck. Breys. || 8 comtortum

В || 9 immiserit В II cónlocasse В1 || septentrionem

В1 || 10 Xauupoiic Y Catast. \\ 13 incombens P || 15 Panuassis

С fragm. X ed.. Tzschirneri (p. 47) || 16 custus inm. magn. В Ц

his omnisque P || 17 cui scripsi qui С \\ Herculis post corr. P

herculi В || obstiteret В || 18 Herculis delete uerbum excidisse

significaui || post loue add. maximum Bl || 19 utrisque B1 || syderibus

P || 21 altero pede Breys. етеpш тгоМ Catast. altero P

altero de В || 22 claue С quod correxi || dextra post claue

add. В quod uerum expulisse uidetur || pelle от. P ||

384 SCHOLIA IN

obuoluta. habet stellam in capite unam, in brachio unam,

in umeris singulis claras, in sinistro cubito unam , in ipsa

manu- unam, in ilia utraque una: clarior in sinistra parte,

dextro femore II, ím. усл/атoc unam, in crure duas, in

pede unam, supra dextram manum unam, quae appellatur 5

CLAVA, in leonina pelle quattuor. summa decem et nouem.)>

Clara Ariadneae] u. 69

<Haec CORONA dicitur esse ARIADNES, quam Libe-

43 В rum astris intulisse ut eius nuptias dei in insula Dia celebrarent

cogitans praeclaram facere, qua primum noua nupta ю

coronata est. quam acceperat ab Horis et Venere.^ sed

qui Cretica conscripsit, refert cum Liber ad Minoem uenisset,

ut eam uxorcm duceret, coronam donum Ariadnae

dedisse <Vulcani opere confectam ex auro et gemmis.

fab eodem jjeo] dicitur Thesea ex labyrintho liberasse: is

tali fulgore fuit. quae post astris adfixa)> cum in Naxo * * *

ut eis qui uidissent signum amoris esset. et <crinem esse

qui fulget sub cauda leonis. habet stellas corona nouem

in orbe positas, quarum III clarae, quae contra caput leo

nis sunt ei, qui est in septentriones.> so

Hic OPHIVCHVS erit] u. 71

<Hic est qui supra Scorpionem stat tenens duabus

7 Catast. p. 242, 16—26 || 22 Catast. p. 242, 27— 243..13

2 humeris P || cubito от. P Ц 3 ilia В || una addidi Ц

4 femori В femere P |I II add. Kiesslingius || 6TTITONATOC

unam ex Catast. addidi || cruris una В || 6 XVIIII Kiesslingius

uiginti quattuor (Л. e. XXIIIÏ) С || 8 arianes В Ц 9 ut P at

corr. in ad В || diiPfl 10 praeclaram (h. e. celebrem) scripsi

praeclarum С || nupta от. P || 11 acciperat В Ц oris С || 12

praefert В \\ libera P || minonem С || 14 uulgani В || factam

В J| 15 ab — deo deleui quamquam seholiasta Catast. uerba bià

TouTou fortasse male intellexit || labyrinteo P || 16 tali scripsi

tale С [| noxo В || nuptias celebrassent uel simile aliquid excidisse

significant || 17 is qui uidissent scripsi utrique uenissent

С || esset et scripsi ëë et corr. a sec. m. in eius P eius et В "

crinem scripsi ex Catast. crimen С \\ 19 positus P \\ capud В

20 eius В || septentrione P ||

CAESAKIS GERMANICI ARATEA 385

manibus anguem qui esse dicitur. Aesclapius rogatu

Apollinis patris ab Ioue astris inlatus, qui ab eo fulmine

erat interfectus , quod esset indignatus luppiter eum arte

sua rursus post obitum defunctis animas restituere ad

s uitam. cuius stella clarior est. habet stellas ipse XVII et

ANGUIS quem tenet stellas XXIII. habet stellas in capite

claram imam, in singulis umeris claras, in singulis pedibus

claras, in sinistra manu III, in dextera IIII, [ex his duas

in dextera manu] in singulis cubitis singulas, in singulis

10 genibus singulas, in dextro crure clariorem. summa XVII. 44 В

serpentis in oreficio duas, in capite spissas IIII, usque ad

manum Asclepii aliae duae et ad manum eius clarior, cum

corpore Asclepii VIII, flexura IIII, et secunda flexura ad

tertiam usque ad caudam sex: omnes serpentis fiunt

is XXVIII.)

<Hic ob magnitudinem in duo domicilia partitur. et 45 b

enim alio tendunt brachia eius, alio corpus et cauda intenduntur

atque aculeus. hunc ferunt ex terra ortum submissumque,

quiOriona interficeret ob eius loquacitatem, quod

20 ex uenatione nullam se feram relinquere diceret. isque

Oriona percussit et occidit. ob quod a Ioue astris inlatus

est, ut eius naturam futuri homines intellegerent.) Nigidius

ita dicit: SCORPIONEM ad perniciem Ononis in insu

16 Catast. p. 243, 14 — 244, 2

1 Asclapius P l| 2 inlatum С quod correxi !| 5 clarior

est P clariorem Ä |] 6 immo XXVII || 7 humeris P || singu

las В \\ 8 Êirl Tfjc beh&c X^ipoc f\ eirl rfjc dpicTepctc b' Catast. ||

ex — manu deleui || is В ||. 9 in — 10 singulas от. P || 9

cub. sing. В || 10 clariorem В clariore P || XVI С || 12 est

pro eius В || 13 corpere P. || Villi B1 || 14 sex Heinsius ex

С |[ 15 immo XXVII || 16 dominicilia В1 П 17 alio tendunt

scripsi ut iam fere F alii (aliud В) attendunt С || eius В

ei P || alio scripsi alii С || cauda intenduntur scripsi caudam

intelleguntur ( intelliguntur P) С || 18 et aculeus V ob aculeum

В аc baculeum P |[ mortum summissumque В || 19 ob

eius V ab eius В ab ei P || Ioquacitate С corr. V\ 20 hisque

P || 21 percussussit В || 22 ut от. В ||

MAKTIANUS CAPELLA 25

386 SCHOLIA IN

lam Chio in monte Pelinaeo ortum uoluntate atque ope

Dianae. nam quodam tempore memorat is Iouem cum ce

teris inmortalibus apud Nisaeum regem Bisthoniarum

hospitio dapsili copiosoque adfectos [praediti] hilaritate

constitisse in uno loco et in corio tauri, qui tum. deis in- 5

molatus sit eorum gratia, minxisse. eoque loco [in] corium

terra obrutum. ex quo natus sit Orion. quo ex facto adulescens

digna deorum forma atque egregia uirtute incitatus

inmortalia [memoria] operabat optemperabatg'Me quibus

ortus dicebatur. nam cum in monte Pelinaeo uena- ю

retur, inridens Dianam contemnebat eius opera, quae in

monte constituebat, obterens. itaque Dianam misisse scorpionem

qui Orionem uita priuaret, et postea inpetrasse

ut scorpiosXII signorum memoria constitueretur. Iuppiter

[memoria] porro Oriona uita priuatum sideribus consti- 15

tuit. <Scorpio habet stellas XVJIII: in singulo cornu binas,

primas maiores, insequentes claras et obscuram unam, in

fronte III quarum una clarior in media, in dorsum III

clarae, in uentre duae, in cauda V, in aculeo IIII, summa

X et nouem. ex his priores, quae sunt in cornibus eius 20

IIII duae clarae duae obscurae, Librae adsignantur quae

CHELAE dicuntur. stella autem una, quae est in ore canis

, Sirius dicitur.>

1 in monte Pelinaeo Rutgersius monte chelippio P monte

chaelippio В || 2 caeteris P || 3 inmortalibus Heinsius mortalibus

С || 4 hospicio P || adfectos scripsi adfectu С || predita

P praedito В quod deleui || 5 deis Breys. eis С || immolatus

В || 6 sit add. Breys. |I gratiam С || minxisse Heins.

exisse С || loco corium Breys. lotium (locium P) in corio С ||

7 obruptum P || adolescens С \\ 8 egregia от. P || 9 inmortalia

scripsi inmortali С || memoria deleta operabat et que addidi \\ 10

celcinio С || 11 condemnebat В || 12 obterens corr. ex obteres а

pr. m. P obterens condemnebat В || mississe В || 15 memoria de

leui || orion nauita В orion uita P || syderibus P |l 16 scorpios

8 || decem et u В || 17 insequentis P || ciaras et obscuram

scripsi {aliter lamen Cat.) clara et nos С || 18 ia media В ||

19 èтгt ТОО кévTpou b' Cat. in aculeo II С \\ 20 et от. В ||

iis В || 21 libra P y 22 chelea P chaelaea В || 23 syrius

P I

CAESARIS GERMANICI ARATEA 387

Inde Helicen] u. 89

(Hunc dicunt Arcadem esse Iouis ex Callisto /ilium.

quem Lycaon, cum Iouem hospitio recepisset, infantem

membratim lacerauit cum exitio, louique in epulis posuit,

5 cumque Iouis domum Lycaonis fulmine incendissét Lycaonemque

in lupum uertisset, Arcadem autem conpactis

membris ad uitam reduxisset, pastori cuidam dedit nutricandum.>

qui cum adulta aetate uenisset, matri inscius

uim ferre uoluit, quos utrosque incolae Lycaei montis 4бВ

io cum occidere uellent, luppiter utrosque ereptos astris

intulit, qui ut res gesta est ita manent: illa ursae na

tura, ille inpetum faciens, quem BOOTEN Homerus uocat.

ARCTVRVS est stella media. <habet stellas in dextera

manu IIII, quae non occidunt, in capite unam claram, ex

is singulis umeris singulas , in mamillis singulis singulas :

lucidior est in dextra. s.ub mammam una obscura, dextro

cubito una clara, inter genua utraque una clara et magna

quae est Arcturus, in singulis pedibus singulas: fiunt nu

mero XIIII.>

2о Virginis inde subest] u. 95

<Hanc Hesiodus Iouis et Themidis tiliam esse dicit

nomine Iustitiam, quae cum mortalibus in terris moraba- 47 В

tur> uirorum aspectu se abstinere solitam cum feminis

consuetam ludere <nondum inter homines nequitiam> ne-

25 que nauigationem fuisse sed omnia terram oratam edi-

1 Catast. p. 244, 3—20 || 22 Catast. p. 244, 16 — 245, 8

2 archadem В || ex scripsi et С || 3 tum P \\ ospicio

corr. alt. m. in hospicio P Ц 5 cumque scripsi quamque С ||

licaonis semper P || fulminis P || incendisse В If licaonemque

P || 6 archadem P \\ 8 mari С \\ 10 uellet В || 12 ille scripsi

illorum С || impetum В Ц botem P \\ 13 dextra P \\ 15 humeris

P || singulas В || singulas ex Catast. addidi || 16 lucideor

В || 21 dicit add. V || 24 consuetam Heinsius consultam С ||

25 terram oratam edidisse quibus uitam alerent scripsi senteniiam

exempli causa explens terra morata uitam alere С terra

moratos uitam agere consueuisse Breysigius ||

25*

388 SCHOLIA IN

disse quibus uitam alerent aequitatemque eis praestitisse

eo saeculo, quod aureum dicebatur. <sed postquam mi

nus aequi essent homines , minime cum eis cenuersatam.

postquam uero hominum mores in deterius uersi sunt, in

toto se e terris abstulit et in ea parte caeli habitauit qua 5

et nunc moratur. alii dicunt eam esse Cererem quod

spicas teneat. alii Atargatin. alii Fortunam. ob quam rem

sine capite astris refertur.> Nigidius de VIRGINE ita re-

48 b fert: uirginem Iustitiam dici siue aequitatem. quae ab hominibus

recesserit et ad inmortales merito peruenerit. ю

cum inter mortales conueniret, omnibus locis conciliabulisque

solitam consistere et praecipere hominibus, ne

temere ab aequitate atque iustitia discederent. quam diu

mortales monitis obedissent, tam diu in uita sine cura ac

sollicitudine futuros. sed cum neglegentius aequitatem ob- is

seruarent in insidiasque declinassent, cupiditate et auaritia

alter alterum deciperent, ab hominibus discessisse.

digna caelesti numero inmortale praemium pietatis possedit.

sunt qui aliter memorent. ErigonenAtheniensem Icari

filiam fuisse. quod cum Liber inuentum suum uinum sua- гo

uitate inter mortales inlustraret, ueritum ne cum ciuibus

suis obtulisset saporis nobilitatem, ebrietatis iucunditatem

arbitrarentur maleficium, persuasit Icario amicissimo sibi,

ut is inferre in ciuitatem suam uellet [hoc est uinum].

quod et libens amico Icarius tulit et distribuit in Attice. я

hi capti nobilitate uini languore subito uacillantes, ueriti

ne non augendae uoluptatis sed minuendae ualetudinis [id

est] sensum sibi sublatum ***** commoti uino praecordia-

1 aequitatem eius P aequitatemque eos Breys. || 2 minutae

qui В || 4 sunt от. В [] 5 a&eris P || 6 nunc moratur P

numeratur В || 7 ob P ab В || 9 dedici В [] 10 inmortalis

P || 13 timere P \\ 14 iam В || in uita Heins, uitam С II

15 neglegentes ante corr. P || 16 in add. Heins. || 19 memorant

P || origonem P || micari В \\ 21 mortalitates P \\ 22

ebrietatis iucunditatem scripsi aebrietatem iocunditatis С \

24 inferre in ciuitatem suam uellet scripsi inferret in ciui

tatem quam uellet С \\ hoc est uinum deleui II 25 amico

scripsi animo С || 26 capite P || langore P [[ 27 id est

deleui || 28 sentirent uel tale aliquid excidisse significaui \\ praeCAESARIS

GERMANICI ARATEA 389

que transpulsi Icarium interfecerunt. quod pro iucundissimo

praemio est adeptus. contra corpus patris Erigone

cum miserando ululatu [mortem] requirens canis

tenens ueste eam accersitam ad patris corpus perduxit.

5 quae eius corpus sepelit, ipsaque se in Hymetto monte

contulit ibique sibi laqueo mortem adsciuit. tum dicitur

Liber ab Ioue petisse propter quod Icarius pater Erigones

fuisset, siderum signis nobilitaretur , ad eaque uirgines

Athenienses quotannis diem festum instituerunt аtujpac

lö — quos oscilla Latine dicimus — ideo quia illam pendentem

[qui] iactari conspexerunt, quod est apud Graecos qpépecGai.

ex quo factum est ut soli oscillo iactarentur homi

nes. Icarius autem pater uirginis nominatur stella ARCTVRVS,

quae cum exoritur spurcissimas tempestates mari

is terraeque efficit. quod meminit sibi pro beneficio exitium

fuisse a mortalibus. canis autem Icarii qui ululans ante

pedes pendentis uirginis mortuus est, astrum KYQN nomi

natur, quod nos CANIS stellam nominamus. qui ob eandem

causam, quando exoritur, summam pestilentiam mortalibus

2o portat. <TIRGO figuratur stellis XVIIII. in capite obscuram

nimis I, in singulis umeris singulas, in sinistra ala 49 В

obscuram, in dextra ab umero et ab ala extrema una:

uocatur тгpoтpirfrrrrjp. in singulis cubitis singulas, in sincordia

P || 1 icarium pB icarum P || interficerunt В || iocundissimo

P || 2 corpus scripsi morem С || 3 commiserando

P || mortem (mortem mortem B) deleui || cani P1 || 4 tenens ueste

scripsi leni uestigio С || accersitam scripsi accensam С || patris

scripsi matris С || 5 hymeto BP1 || mente P1 || 6 tibique Bl ||

7 erigonis В origonis P || 8 syderum P || nobili daretur С |J

eaque scripsi ea quae С [ 9 aîiupac quas oscilla Latine

scripsi (aiiúpotc iam Schaubachius coni.) aras quos nos latine

С (1 10 illam scripsi illa С || pendente P \\ 11 qui deleui \\

iacturii> || roépecem scripsi Ф€Р€С0М В ФбРбСбA! P || 13

carius Д1 || nominatus В || 14 terreque В \\ 15 exsitium G ||

16 moralibus Pi || Icarii scripsi carii В Icarius P Ц 17 cyon

8 cion P || nominatus В || 18 cап В1 || 19 qui pro quando В ||

21 humeris P \\ 22 humero P \\ ad В || ala extrema scripsi

ToO акpоu Tfjc HTépuтоC Сatast. altera С || una scripsi inna

С \\ 23 protrygeter В protrigetur P correxi ex Сatast. ||

J

390 SCHOLIA IN

gulis manibus [in] ultimis singulae, (in sinistra clarior quae

uocatur Spica) , in tunica stellae obscuraeVI, in singulis

pedibus singulae. summa XVIIII.>

Qua media est} u. 140

50B Hi dicuntur Castor et Pollux <fratres maxima con- 5

cordia iuncti.> ex quibus cum unus excidisset in pugna,

quam aduersusAthenienses gerebant, partem alternam inmortalitatis

accepit. <quos Iuppiter caelo intulit sideribusque

Geminos nominauit,) qui salutares sunt appellati.

alii uolunt Zethum et Amphionem esse, ideo alter citba- 10

ram habet, <quorum prior habet stellas VilII, alter eorum

TRIPVS appellatur. GEMINI figurantur stellis XVIIII. qui

iuxta CANCRVM est habet stellas in capite unam claram,

in singulis humeris singulas claras, in dextro cubito I, in

eadem manu unam , in singulis genibus singulas , in pedi- 15

bus singulis singulas: fiunt priores VIlII, alter in capite I,

.'//>• in mammis singulas, sinistro cubito ll, in manu ultima I,

sinistro genu I, in pedibus singulas, sinistro pede distans

ultimo I, quae uocatur тгpóтгоuc: fiunt X.> duodecim autem

signa haec sunt, sed in medio circulo aequinoctiali tropici 20

hiemalis, quae notia appellatur, sita sunt sidera quae Nigidius

deos Samothracas ** * * quorum argumentum nefas

5 Catast. p. 245, 10 || 8 Catast. p. Ыь, 13 || 11 Catast.

p. 245, 14 — 21

1 in deleui || singulae scripsi primis С || quae scripsi

quod С .|| 2 tanica P || 3 immo XVII || 5 haec a pr. m. corr.

in hie P || dicitur castur castor Z?1 || 6 excidisse В |[ 7 atanienses

P || gerebat P || alternam scripsi alteram С |[ inmortatis

accipit В || 8 Iupiter В ][ syderibusque P \\ 10 zephum

С || chitaram P cytharam В || 11 eorum scripsi cum С || 12 gemini

figurantur stellis XVIIII Breys. gemini figura is С || 13 uxta

ante corr. primae т. P \\ habet Stellas add. ex V Breys. || una

clara В || 14 singulos umeros В || in add. Breys. ex V ,

in — unam ex V add. Breys. \\ 15 singula pro singulas В ||

16 singulas ex V add. Breys. || 18 genum P || 19 quae uocatur

nponoyc В quae uocatur TTРОТ70IС P || duodecem P II autem

um. P || 21 sidera quae addidi \\ Nigidius V nidius С ff 22 samotrhacas

В || lacunam indicaui II

CAESARIS GERMANICI ARATEA 391

sit enumerare praeter eos, qui mysteriis praesunt. item

dicit Castorem et Pollucem Tyndaridas Geminorum ho

nore decoratos, quod hi principes dicantur mare tutum a

praedonibus maleficiisque pacatum reddidisse. et quo in

s tempore nauigauerint cum lasone atque Hercule ad pellem

inauratam auferendam multis laboribus tempestatibusque

conflictati, periculorum atque nimborum experti inpendio

potius quam libentius nauigantes, laboribus liberare studuerunt

[auxilium ferre precantibus studuerunt. ] itaque

lacum ab loue sunt elati, petiuerunt a patre sibi liceret in

eo caelo constitui, unde mortalibus auxiliantes prospicere

possent. quas ob res uenia data inmortali memoria locoque

constituit nl plerisque mortalibus auxiliandi gratia conspectum

exhibeant. sunt qui dicunt Herculem Theseumi5

que esse Geminos. eorum memoriam hunc locum possidere

ideo, quod duo maxime dicuntur artissimi sodalitate

parique industria atque egregia uirtute decorati sapientiaque

ceteris mortalibus praestantes. namque Hercules

duodecim athlis perfectis, quae ab Eurystheo sunt ei im-

20 perata, propter Iunonis Iouisque certationem, immortali

memoria contentionis aeternatus, purgandae *** causa

1 mysteriis Cauchius ministeriis С || praesent corr. a pr.

m. P Ц iter P || 2 tindaridas P || 3 hii С || tutum a Heins.

totum С || 4 malificiiöque В || reddisse В || 7 nimborum scripsi

animorum С quod pro àvéuiuv dictum pulat Breys. \[ 9 'rhetoricam

amplificalionem' agnouit Schaubuehius (instituerunt B) ||

12 uenia data Breysigius ueni ad В iienit ad P || immortali

В || 13 ut addidi || auxiliandi scripsi auxiliantis P auxiliantes

В || conspectum scripsi conspectu С \\ 14 exhibeant scripsi

praebent P liberantur В \\ f Thesbiumque esse Geminos.

eorum memoriam hunc locum possidere ideo conieceram Theseumque

(qund iam Merkelius coniecerat) esse qui Geminorum

memoriam publicam possident Breys. thesbium (tesbium P)

qui esse genitorum (genitorom B1) memoria populum possi

dere id (hi В) С || 17 decorati sapientiaque scripsi decoratis

a pia quae (que В) С || 18 mortalibus praestantes scripsi

inmortalibus restantibus P immortalibus restantes В \\ 19 atlis

€ || euristeo P eurysteo В \\ ei от. P \\ 20 immortali scripsi

mortali С || 21 aeternatus scripsi animantibus С || purgandae

scripsi et terrae excidisse indicaui putandae В eputandae P impntandae

marg. apogr. Heinsiani ||

392 SCHOLIA IN

atque ceteris hominibus auxiliandi gratia egregios memorandosque

labores perpessus eximia nobilitate praeter ceteros

est peruulgatus. eorumque alter est Iouis, alter

Neptuni filius. quorum non abest propinquitas.

<CANCER astris positus esse dicitur beneficio Iuno- 5

nis, quod cum Hercules cum Hydra ad fontem Laernium

depugnaret, hic cancer Herculis pedem morsu deprehendit,

ut Panyasis auctor dicit. quem iratus Hercules calcatum

contribulauit beneficioque Iunonis magnis honoribus

decoratus XII signorum numero adnumeratur. sunt in 10

hoc signo> in eius textu <aliae stellae, quas ASINOS ap

pellant)). Graeci enim ovouc dicunt. <quos Liber astris

intulit.> quod cum ab Iunone insania obiecta fugeret ad

occasus, ut in Dodonaei Iouis templo responsa peteret,

ut Philiscus refert, magnus imber cum grandine ortus 15

est, cumque transiturus erat inundata, detinuerunt iter

eius asini ex contrario transeuntes per aquas. ex his

uno insidens et ipse transuectus esse sine periculo insaniaque

liberatus dicitur. uno itaque ex his fecisse ut uoce

humana loqueretur [alterum] cetera uita. qui cum sensum 20

accepisset [cum] paucum tempus, cum Priapo de membro

naturali contendere coepit. Priapus conprehensum asinum

occidere uoluit. quem Iouis beneficio surreptum et

pro eo alterum subpositum occisumque. ambosque inmortali

honore donatos astris intulit. <est autem eis ad- 25

positum et praesepium. est et altera origo, quae infertur

5 Catast. p. 245, 22 — 246, 6 || 25 Catast. 246, 6 — 20

1 atque scripsi partem G || auxiliandi scripsi auxiliandae

С |[ 2 perpessos В f| 3 louis от. P [] 6 ydra С || 8 paniasis

fir. 4 ed. Tzschirneri (p. 44) \\ 9 magis В ][ 11 texto В \\ 12 ovoic

P || 14 ut addidi in add. V |[ dodonai В dedonaeius P dedonaei

p || 15 filiscus С || magnus imber scripsi magnis imbribus

С || 16 cumque scripsi eaque P eaquae В || innudata С

quod correan \\ detinuerunt iter scripsi detinerent inter С ||

17 aseni В \\ transientes В ]] is В || 18 esse scripsi est С ||

19 is В || 20 alterum deleui \\ cetera uita scripsi laboreauit С || 21

accepisse В || cum deleui \\ 22 conpressum В || 23 surreptum

scripsi suo tractum С || 24 suppositum P || 25 eis P eius В ][

CAESARIS GERMANICI ARATEA 393

aliis. cum aduersus gigantas di bellum gererent, Liber et

Vulcanus et Satyri asinis sedentes profecti ad pugnam.

quod genus inuisum gigantibus. magnam uocem cum audirent,

territi gigantes hac uoce fugierunt. ob quod sunt

5 astris inlati et in signo notabilis Cancri positi. cuius

cursus ad occasum tendit. Cancer habet stellas in pectore

II claras, hi sunt Asini, — PRAESEPIVM autem ut

nubes iuxta paret — dextris pedibus singulas. fiunt IIII.

obscurae in sinistris priores II , clarae in altero II, in ter-

10 tio I, in extremo minore l, in dextro cornu III, similes

non magnae in sinistro II : fiunt XVII. ex quibus super

textum Cancri sunt II clarae quae ôvoi appellantur. quod

autem nubium circa eum uidetur Praesepium dicitur.

Asini autem stellas habent IIII, duas claras duas obscuras.

i5 reliquae fiunt XII.> 52 b

Quam media est] u. 146

<Hic notabilis et maximus inter signis est Iouis bene

ficio, quod uirtute praeter ceteras bestias praecellat. aliis

placet quod primus Herculis labor esset, memoriae hono-

20 rificae traditum , ut Pisandrus Rhodius.> Nigidius refert

hunc leonem nutritum apud Lunam iussu lunonis ad Her

culis exitium dimissumque caelo a Iunone in terrain Arcadiam

in regionem Nemeae. in qua speluncam esse, ubi

hic leo uictus memoratur quae -f- Mihidymon nomine fuerit.

25 Hercules iussu Eurysthei interfecit cum Molorcho hospite

suo, cuius clauam, quam uiribus tributam tum principio

18 Catast. p. 246, 21 — 247, 10

1 gigantes jP1 || 4 a pro hac В || 12 aenoi P || 17 signis

С cf. p. 382, 21 || 18 praecellat V cellei С || 19 hercule P

hercules В || labor esset scripsi labores sed С \\ 20 Pisan

drus Hygimts Periandrus С TTiv&apoc codd. Сat. || hodius

С corr. V || nigidius В nigius P || 22 archadiam С || 24

quae scripsi quia Pb qua В || Didymos Munckerus || 25 Her

cule С corr. V || euristhei В || molorcho Strozzianus molocho

С II 26 tum add. Bücheier mus. Rhen. пои. XIII p. 183 ex

Ampelio II

394 SCHOLIA IN

est adeptus, eaque leonem interfecit. itaque postea claua

pro gladio, pelle pro scuto in reliquo tempore uti instituit

et apud omnes mortales gratus ob uirtutem haberi coeptus

est. Iunoni porro magis in odio peruenerat. qua propter

leonem caelesti memoria donari uoluntate Iunonis arbi- 5

trantur. plerique Nemeae gymnicos ludos ab hoc arbitrantur

leone institutos. hic totus figuratur. <LEO habet

stellas in capite III, in collo duas, in pectore I, in spina III,

in cauda media I. in ultima cauda clara I, sub pectore II,

53 fi prioribus pedibus clara I, sub uentre clara I, in medio 10

uentre claram I , im too icxiou I , in posteriore genu I,

èm тгobôc акpоu claram I, summa XVIIII. uidentur aliae

iuxta caudam eius stellae obscurae VII. quae uocantur

crines Berenices Eüepтéтiboc.) dicuntur et earum uirginum

quae Lesbo perierunt. 15

Est etiam aurigae] u. 156

<Hic ERICHTHOiMVS dicitur, qui primus equos IIII

iunxit. quem> Hesiodus <miratum similitudinem solis quadrigis

uexisse et quod primus Panathenaea constituisset

astris receptum memoriae tradit habitu agitatoris. de so

huius initio deinde Euripides refert Vulcanum Mineruam

dilexisse, et quae secuntur dum Erichthonius nasceretur.

in hoc signo et capra est, quae Iouem nutriuit itemque

haedi eius filii. ut Musaeus refert dat Rhea Iouem infan-

17 Catast. p. 247, 11 — 248, 29

2 ut В [] 4 quampropter С corr. V |[ 5 caelestia P1 ||

dignari В |[ 6 cymnioos В cynnicos P I 1 7 institutus В || 8 èirl

Too сг^Эоuc ß' Сatast. || 11 etrl тоО icxiou Catast. inschium

С ¡¡ 12 èiri irobóc акpоu Сatast. in propodâ С || 14 Ciiepyé-

Ttboc Сatast. €Y€PS€NAOC P eyeptenaoC В |] 15 iesbo С ||

17 eriotonius В ericthonins P Ц 18 funxit В (| Hesiodus miratum

scripsi louis miratus С || quadrii B¡ \\ 19 uexisse scripsi

fecisse С (от. B1) || primus scripsi тipûiтov Сatast. prius С ||

pannathenaea P pannathenea В [| 20 habitu scripsi habitum

С || 21 initio scripsi initia С ][ Euripides add. Breysigius II

22 ericthonius С ][ 24 fili В || museus В || dat Rhea scripsi ex

Сatast. datur P datur supra scripto eodem datur В ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 895

tem nutriendum Tbemidi et Amaltheae Themis [amalthea] 54 В

eum Iradidit. haec fuit domina caprae. quae ex ea Iouem

nutriuit. esse autem banc capellam Solis filiam, cuius

aspectus tam atrox fuisse dicitur, ut Titanes eam timerent

5 rogarentque matrem Terram ut eam abderet. Terra autem

in antro clausani Amaltheae tradidit custodiendam. íbi

que Iouem infantem cum Curetibus Amaltheam educasse.

qui cum esset iuuenis et contra Titanas inermis uellet

pugnare, eius pellem dicitur arreptam, pro scuto usum ea,

lo quod semper Titanas agitator timori fuerit et quo dicebatur

media parte Gorgoneum capud habere. eo tutus tegimento

illius caprae terga alia pelle tecta restituit uitae

et inmortalitate donauit caeloque et astris intulit. etiam

Aegiochus appellatur id notat agitatorem ***** Myrtilum

is Mercurii filium Oenomai aurigam a patre astris inlatum.>

habet stellas VIII ex eis quae CAPRA dicitur stella I

in sinistro genu eius clara , qui HAEDI dicuntur in sini

stra manu eius sitae stellae sunt II. Agitator stellas habet V,

capral, haediII. fiunt stellae VIII. <habet stellas in capitel,

20 in singulis umeris singulas sinister clarior qui appellatur

caprae. in singulis genibus singulas , in manu ultima II, 55 в

item in sinistra duae, hi uocantur Haedi summa VIIII.>

Aurigae pedibus] u. 173

Hunc Iuppiter Neptuno fratri per gratiam dicitur ob-

25 duxissse. qui figuram tauri, sensum humanum haberet,

1 nutriendem P1 || amaltheae cum В || 4 esse P || 5 ter

rae ut in В || 6 amatheae С || 7 cum Curetibus Amaltheam

scripsi curematheae P cura ematheae В cum cura Amaltheam

V || 8 tytanas P || 9 pugnare P1 || arrepto P arreptam p acceptam

В || 10 titana sagittator В || 12 illius scripsi alique

P aliusque В \\ alii P || pelle В parte P || 13 et inmortalitate

scripsi ex Cat. etiam mortalitate fi || et от. C\\ etiam P et

eius В || 14 aiochus С || apallatari (apallaturi p) id ñt P,

apallaturii dicunt agitatorem В || aliis placet add. V || 15

cenomai С || 16 habet stellas — 19 fiunt stellae VIII desunt

in Calast. neque cum eis quadrant quae secuntur || quae от. P ||

17 aedi P1 |f dicitur S< || 18 sitae sctipsi sita С \\ 19 aedi P ||

20 humeris P Ц 21 man pro in manu В || 22 iter Pl \\ тоОc

TfávTac r\ Catast. || 24 frater С corr. in apogr. Heins. ||

396 SCHOLIA IN

quem louis Sidonem misit ut Europam Agenoris filiam ad

se portaret. is per pelagus Sidoniam venit ibique Euro

pam inter aequales suas ludentem in templo Aesculapi

conspexit eamque repentino abreptu in dorso conlocatam

suo deuexit ad Iouem in insulam Cretam. ob banc igitur 5

causam Iuppiter sideribus taurum dignatus est inmortalique

memoria adfecit. haec Nigidius. <Eratosthenes dicit

Ionem esse> quae fugit. cuius priores partes parent, reli-

• cum corpus non adparet. spectat autem orientem ob id

ab love honorala. signum autem tauri frons quam faciem w

Hyades uocantur, quas Pherecydes Athenaeus nutrices

56 В Liberi dicit septem. quot et stellae sunt. quae Dodonides

nymphae uocantur. quarum nomina Phaesula et Ambrosia

Coronis Eudora PolyxoPhaeo Thyene. quae cum aLycurgo

captiuitatem timentes fugerunt Thebas subito ne ab lu- is

none aliquid paterentur. Iovis caelo inlatas sideribus

honorauit, Hyadas appellauit, quod nascente Libero eas in

uerni temporis signum posuit, quod sint pluuiales. öeiv

enim plu ere est et eorum ortus imbres concitat. Musaeus

ita refert: haec Thia ex Oceano procreauit filias duodecim. 20

ex quibus quinque stelhs figuratas Hyadas, septem autem

Pliades. his unus fuit frater Hyas, quem omnes sorores

dilexere. quem in uenatu alii ab leone, alii ab apго interfectum

dicunt. quae eum flentes obierunt Pliades nuncu-

7 Catast. p. 249, 5—18

1 sydonem P fl 2 sydoniam P sidoneam В || 3 suos P II

ascolapi P || 5 suo от. P || 6 syderibus P || immortalique P \\

7 affecit P [| eratostenens P || 8 Ionem .scripsi ex Cat. bouem

С || fugit scripsi fuit С || cuius В cum P || priore parentes В ||

reliquum В \\ 9 apparet P || 10 frons p frons P fros В \\ 11

hiades P || ferecydes В fericides P || atheneus В || 12 quot

scripsi quod С || Dedonides P || 13 quorum В \\ Praesula P ||

14 Coronis Hyg. p. 395 Cotonis С || pholixo P || Phaeo Thyene

Kiesslingius Phriotenis С \\ lycurco captiuitate В ligurgo captivitatem

P|| 15 subi В || 16 inlatus В || syderibus P || 17 hia

des P || 18 uerni scripsi uener P uenerit В || yein Bp uein

P || 19 ortus in ubris В || concitet В || musaeus ex ista В II

•20 haec от. В || thia В tibi P || 21 hiadas P || 22 hias P ||

24 fi. eum В || nunccupatas P1 Ц

CAESARIS GERMANICI ARATEA 397

patas. alii Hyades. alii contra sentientes dicunt, quod hoc

signo largi imbres fundantur, quod iieiv plu ere dicatur,

Hyades appellatas. alii ob eandem causam, quae supra

est, uelut quidam septentriones id est arcton aut amaxam

5 dicunt, ursa maior ab aliis, quod Graeca lingua a retos

sine a m a x a dicatur. Myrtilus autem Hyades quinque filias

Cadmi esse dicit. habet stellas taurus *** caput eius V,

quae Hyades appellantur, reliquas XIII, ab abscisioneque

Tauri usque ad brachia uocantur Pliades. sunt per stellas

10 VII, quas dicunt Atlantis filias esse septem. ex quibus sex

clarae sunt, una obscura, quod sex cum deis concubuerunt,

ex quibus tres cum Iove: ex Electra Dardanum natum,

Maia Mercurium, Taygete Lacedaemona. cum Ne

ptuno II: Alcyone ex quibus Hyrieus; Celaeno e qua

15 Lycus. cum Marte Sterope , ex qua Oenomaus. Merope

.cum Glauco ex qua Sisypho. magnam apud homines di

gnitatem habent, quod omnibus honoribus significant.

<TAVRVS figuratur stellis * * * in fronte utriusque partis

— clarior sinistrae — id est in cornibus singulae, in

20 oculis singulas, in naso I. hae stellae quinque Hyades ap

1 alias В || hiades P || 2 dicatur scripsi dicantur С ||

3 hiades P |[ apellatas В || alii scripsi alias С II 4 id est del.

Breys. N 5 ursa maior Breys. uersa minus С || Graeca Breys.

ea С i] 6 siue amaxa Breys. amata С || hades pro Hya

des В [] 7 excidisse numerum indicaui || capud В ][ ei P || 8 abscissioneque

В || brachin С || 9 Pliades sunt — honoribus

significant bis leguntur in В et hoc loco et infra ad u. 258—269

post scholion quod incipit ex Danae et imbre — per caliginem

uix uidentur: haec distinxi litteris В et ß J[ 10 anlantis В

atlindis P || fuisse В [] 11 clares В || eis С corr. Beins. ||

12 eleta P eletra В eledra ß quod correxi Ц tardanum ante

corr. В [| Maia] nata С \\ 13 taygetem В taygeten (5 tyagetem

P || lacedaemona В lacedemon ß || 14 duo alchione ß II alcione

P || quis B\\ Hyrieus scripsi (cf. Munck. ad Нуg . p. 396 p)

hercus С II caeleoneque P ][ 15 lycus ß tycus С || cum arte С

corr. ß || saterope ß \\ qua addidi || ex — merope om. ß || 16

Glauco ex qua addidi ex Hyg. \\ sisypho ß sisyptona В sysiptone

P ¡| 17 horis P oris В || 18 post taurus excidisse non

totus putat Breys. || stellis scripsi stellas С et numerum ex

cidisse significaui || ut priusque parti solarior В || 20 quinque

В V РЦеф' екатеpшv Tüíiv шцшv Сat. ||

398 ЙСНОЫА IN

pellantur. in sinistro genu I, in dextro I, in ungula I, in

eollo II, in dorso III: ultima clarior. sub uentre I, in pectore

I clara. fiunt XV. ab scissione tauri ad id, quod

uocatur rachis, septem stellae, quas Atlantides appellant.

quae non uidentur simul nisi sex : septima obscura. У 5

Iasides etiam] u. 183

57 В <Hic in ordine quarto loco situs, quem septentrioualis

circulus occupat a pedibus usque ad pectus. reliquus

medius est inter et aestiui et tropici circulum. ut Euri

pides dicit, hic Aetbiopum rex, pater Andromedae. cuius м

filia obiecta ceto a Perseo seruata eiusque causa et ipse

pater sit astris inlatus beneficio Mineruae. habet siellas.

in capite claras duas, in dextera CEPHEVS manu claram

I, in cubito obscuram I, in sinistra manu claram

unam, in sinistro umero I, in cincto tres obliquas, in dex- is

tera coxa II, in sinistro genu II, in pede ultimo I, supra

pedem alitis III : fiunt XVII.> [haec autem in septentrionali

climate posita sunt.]

Qua latus afflexum] u. 191

<Hanc refert Sophocles praeposuisse formam suam 20

Nereidibus. ob quod ira Neptuni ceto inmisso uastabatur

eorum terra expostulatamque Andromedam et ceto prae-

7 Catast. p. 249, 19 — 250. 10 || 20 Catast. p. 250, 11—21

1 genu scripsi ex Catast. cornu С || I scripsi (etil Tüjv

xriXûiv a' Catast.) Ill C\\ 2 dosso B1 || 4 uocatur scripsi uocantur

С || adlantides В || 5 sex scripsi si ex С || 7 qui uasto P \\

9 et ante tropici от. В || erides P eripides p || 10 ethiopum p

etiopum P || 11 obieeta p obiecto P obiect В || 12 sit ante

pater add. Pl \\ beficio В || 13 marram- erasa mi|| stellae aliler

«numerantur è,rci тг|c кeфаХг^c Xaupтгouc ß', èф ' екатеpшу ОЬцшу

a' кai èirl xeipOùv éкaripuuv a', in' ¿Ykujvшу екатеpшу a',

èiri Cujvr|c Y XoEoùc ацаиpоиc , èirl кoiXiac ц¿cr|c Хацтгpоу a'.

éttI beEiâc XoYovoc a', è,rci YóvciToc a', èiri uobôc акpои a'

in Catast. |l 14 cubitu P1 \\ 15 in от. BP1 || humero P || cinctum

BP1 || 16 II P duas corr. in duo В \\ 17 alias В || hae В ||

haec — sunt deleui ut ex u. 7 repetita || 18 posite В || 20

Sosodes P sofocles В \\ fiammam P \\ 21 inmissa P1B ||

22 expostolatamque С Ц peto P1 || propositam В ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 399

positam.> ob quam rem longe habitus eorum diuersus est.

<id est autem Cassiepia in sella anaclito sedens. habet in

capite stellam elaram uuam, in singulis umeris singulas

claras , in dextra mamilla claram unam , in dextro umero

5 ad manum claram l magnam, et clarae in sinistro femore

II, in genu claram I, in basem sellae in qua sedet ***58B

in utrisque angntis claras singulas : summa XIIII.>

Nec procul Andromedae] u. 200

<Haec quoque in sideribus recepta dicitur beneficio

io Mineruae, ut labor Persei aeternus pareret, manibus eius

passis quem ad modum ceto fuit proposita. quae cum a

Perseo esset liberata neque patri neque matri uoluit commorari

sed continuo cum Perseo Argis est profecta ita ut

Euripides proferí. habet stellas in capite stellam splendiis

dam unam in umeris singulis singulas, in dextro cubito I,

in manu claram I, in sinistro cubito I claram, in bra- 59 В

chio I, in cinctuIII, supra zonam quattuor, in genibus sin

gulis claras singulas, in dextro pede II, in sinistro I:

summa XX.>

so Andromedae radiat] u. 207

<Hic dimidius est in priore parte parens usque ad

umbilicum> [dicitur] super geniculatorem situm. <Aratus

hunc dicit qui Hippocrenem fecit. alii hunc Pegasum dicunl

ad astra uolasse posteaquam Bellerophontem a se

9 Catast. p. 250, 22 — 251, 7 || 21 Catast. p. 251, 8 —

252, 2

1 deuersus В || 2 id autem est В || casepia p casipia P \\

stellae aliter enumerantur in Catast. || 3 humeris P || 4 humero P \\

6 sellae V stellae, C\\ 6 numerum excidisse indicaui\\ 7 utriusque

P Ц 9 syderibus P II 11 ruit В et corr. in fuit P || 13 itautem

B\\ 14 proferet В \\ 15 singulas addidi \\ ètrl oeüioO irobôc

ß' èir' ápicTepoO a' add. Catast. \\ I от. P\\ 16 in sinistro cu

bito I non legitur in Catast. || in braehio I non legitur in

Catast. || 17 supra — quattuor от. P || 19 immo XVIIII ||

22 dicitur deleui || Aratus post umbilicum positum in С post

situm reieci Ц 23 hipocrenem P || nunc pegasium В || 24 euolasse

В lI belorofonten В belerofontem P II

400 SCHOLIA IN

excusserit. Euripides Melanippen Chironis filiam esse

astris inlatam [cum esset interfecta in Pelio monte eamque

naturalem speciem conseruaret]. namque cum ab

Aeolo conpressa, grauida profugit ob pudorem Pelio monte.

quam cum pater requireret, ne ei se offerret aduenienti, 5

deorum misericordia uersa in equum puerum genuit.

quam eius patrisque pietate Diana astris intulit unde

CENTAVRO nomen appareat. Chiron autem dicitur is

esse ideoque auersa caeli parte ab eo positam filiae effi-

60 В giem ut non agnosceretur. habet stellas in facie claras II, 10

in capite I, in coxa I, ad singulas aures singulas claras, in

collo IIII, proximo capiti claram unam, in armo I, in

pectore I, in umbilico ultimam claram I, in genibus prioribus

duobus duas, in ungulis singulis singulas: fiunt

summa XVIII. y 15

Inde subest ARIES] u. 223

<Hunc putant quidam esse qui Phrixum et Hellen

Colchos portauit [pertulit]. Nebula eum his dedit aureo

uellere кат' 'Hciobov qui eos perferret. deinde iungit

decidisse Hellen a qua Hellespontum dictum. quam Neptu- w

17 Catast. p. 252, 3—17

1 excusent in excusserit eorr. pr. m. in P || euripiden

melanipen В euripidem menalii appen P euripides dicit Melanyppen

V || 2 uerba praeter sensum scholiasiae oblrusa deleui \\

3 namque cum scripsi nam cum qui С || ab eo locum BP ao

eolo p || 4 compressa p cumpressa P || 5 ne eis se offeret

В || 6 misericordi aduersa В \\ equom corr. in equam В || 7

adastris В || 9 ideoque auersa Breys. eoque aduersa С \\

caeli parte caeli В || 10 claras] ацаиpооc Catast. || 11 auris

В || claras| áцaupóv Catasterismus || 12 unam post claram

(clara В) addidi ex Catast. \\ èirl cтг)воиc a', èirl рахeшc о'

Cat. || 13 ultima clara BP1 || prioribus Breys. {ex Cat.) posterioribus

С || 14 in ungulis . . in singulis В |J duas et singu

las addidi ad exemplum Cat. || 17 quidem P (?) || phrisum P1

phrysum В || eilen P \\ 18 colehos P coicos p colohos В ||

portauit deleto pertulit Büchelerus mus. Rhen. nоu. XIII 184

portam pertulit С || Nebula eum his scripsi nebulae is P et

corr. in nubulae is В Д 19 cathaesiodum P cata besiodum li \\

20 a от. P || quam nessum comy ressum C'\\

CAESARIS GERMAN1CI ARATEA 401

num compressisse. ex qua filios genuerit. Pbrixum autem

perlatum Colchos eius arietem immolasse pellemque eius

auream Ioui sacrasse. ideo eum pallere ait Eratosthenes, 61 В

quod deposito uellere aureo in caelum sit receptus. habet

5 stellas XVIII. caput autem eius ad TAVRVM uersum spectat.]>

Nigidius hunc ARIETEM dicit ducem et principium

esse signorum , inmortali autem memoria douatum , quod

cum Liber exercitum in Africam duceret, aquarum inopia

deminuebatur eius multitudo. post deinde aliquot dies

lo casu repentino apparuit Liberumque et exercitum dux ad

aquam diuinitus perduxit. ab hoc facto Liber eum arie

tem Iouem Ammonem appellauit eique fanum eo loco,

quo reperta est aqua, magnificum aedificauit [memorauitque]

eumque [locum] inmortali nobilitauit honore. id fa

is num abest ab Alexandria iter dierum VIlII, harenosum est.

serpentium est multitudo. quod ab harena Hammon eat

nominatum. igitur propterea aries dux atque inmortalis

nobilitatus est caeli sidera consecutus. cetera ut superius

scripta sunt refert. CARIES stellas habet in capite I, in

го naribus III, in collo II, in imo pede dextro I claram et in

dorso IIll, in cauda I, ***** in imo pede sinistro I:

fiunt Wl.y conuertit autem caput ad TAVRVM. ipse au

tem signis adsignatur.

Et etiam propiore] u. 234

25 <Hoc est super caput ARIETIS situm. quod obscu- 62 В

rum esse dicitur ***** jioc ei Iuppiter signum posuit. alii

25 Catast. 252, 18 — 253, 3

1 ea С || phryxum В phrisum P || 2 colchus BPl || arietis

P\\ 3 sacrassed В |[ pallere ait Eratosthenes Büchelerus 1. 1.

parere ut heraoides С || 5 capud В || 6 nigius В || 7 dignatum

В [| 9 aliquod P || 10 causa В || 11 diuinitatio /" || 12

hammonem В \\ 13 memorauitque (memoriauitque B) — honore

deleuit Büch, (deeorauitque Breys.) II 14 locum del. Büchelerus ||

15 ëxandrea В || 16 arena P || hammon deleta h P || 18 sydera

P ]J 20 nanibus В || claram — 21 sinistro I add. m. paullo

rec. in В || 21 exciderunt haec Сatasterismi uerba into Tr|V koi-

Xiav т' è-nrl ToO tcxiou a' || 22 XIIÏ В \\ capud В || 23 adsigna

tur Breysigius adsequitur С || 25 capud В || 26 plenam sententiam

uel cerie Mercurii nomen excidisse ex Сatast. patet [|

MARTIANUS CAPELLA 20

402 SCHOLIA IN

clicunt Aegypti esse effigiem stellis figuratam in tribus

angulis id est in trigone et Nilum inundationem facientem.

habet stellas III in singulis angulis singulas.>

Stridentis aureas] u. 243

<^Hi sunt maioris PISCIS troven, cuius originem suo 5

loco dicemus. horum autem piscium singuli in diuersis

locis siti sunt situm inmutantes quorum alter Boreas ap

pellatur, alter Notius. habent inter se alligamentum continentem

usque ad priores peches Arietis. BORIVS piscis

habet stellas XII, NOTIVS XV, linea autem qua continen- и

tur in partem Borii stellis III, in NOTII Ш, ad occidentem

tres***: fiunt stella e fXXVI.> Nigidius hos dicit pisces in

Euphrate flumine ingentis magnitudinis ouum inuenisse,

uoluentes eiecisse in terram atque ita columbam insedisse

et post aliquot dies exclusisse deam Syriam benignissi- is

mam maximeque misericordem multaque quae ad homi

nes pertinebant [ad utilitatem hominibus uterentur] ea

dicitur inquisisse. quae quoniam louis a Mercurio saepius

laudari [nominarique se saepius] audiret quod in deos re

ligiosa, in hominibus officiosa diligenter fuerit, rogata ab »

loue quod sibi obtanti tribui postularet, illa ait, pisces, qui

suam originem servarent, ut inmortali praemio adficerentur.

itaque Iuppiter in XII signis siderum splendore de-

5 Catast. p. 253, 4—12

1 Aegyptii С corr. uulyo || 5 hii В | maiores pisces eggoni

C: correxi ex Catast. || 6 dicimus В [\ 7 situm addidi || immutan

tes В || borius В boreus P\\ 8 nocius P\\ 9 priores corr. in prio

ns В || boreus P\\ 11 borei P || motu P \\ 12 èiri Toû cuvc,еcцои

Y' add. Cat. || XO' Cat. || 13 eufrate С \\ 14 columba В \\ 15 aliquod

P || benissima В || 16 maximaeque В \\ misericors С corr.

Büch. || multaque quae ad homines pertinebant Büch. ad ho

mines pertinebat quae multa quaeque (multaque quae В) С ||

17 ad — uterentur del. Büch. \\ quaeque P quae В || ulitatem

P1 || 18 quom pro quoniam Bitch. |I Iouis V foui С Ц saepius a

mercurio С (sed a P) || 19 nominarique del. Büch. |I se saepius

del. Breys. \\ 19 quod est В \\ 20 homines Buch. j] 21 optanti

P || postulare В || illi В \\ piscis В || 22 semassent В \\ premio

В || 23 syderum P \\

CAESARIS GERMANICI ARATEA 403

corauit uncle hodieque Syri neque hos pisces edunt et

columbas deorum potestate decorant.

Tantus ubique micat] u. 251

<Ex Danae et imbre aureo natus Perseus. qui missus

5 a Polydecte rege insulae Seriphi ad Gorgonem interficien- 64 В

dam, qui accepit talaria et arpen a Mercuric per aerem

uectus est. Aeschylus hanc arpen adamantinam a Vulcano

dicit eum accepisse. Gorgonum custodes ferunt tres uno

oculo inter se communicantes seruare uigilias, Persea aulo

tem inter traditionem oculum intercepisse et inTritona lacu

deiecisse. qui cum Gorgones dormientes inuenisset, caput

Medusae abscidit, tum pectori Mineruae inposuit, ob quod

a Minerua astris inlatus. habet stellas in singulis umeris

singulas claras, in dextra manu claram I, in manu sinistra

is in qua putatur tenere caput Gorgonis III, in uentre I, in

dextero latere claram I, in genu I, in pede I claram, in

sinistro femore claram I , in tibia II , in sinistra manu I,

circa caput Gorgonis claras HI: summa f XXVIIII. caput.

4 Catast. p. 253, 13 — 254, 13

1 unde hodieque В undeeque corr. a pr. m. in undieque

P || sirene hos P syri ne quos В corr. V\\ dicunt В || 4 Danae

et imbre aureo uulgo Daneam et imbream Verro P danea et

imbre auerro В || perseus В p sidus P \\ 5 polytecte В

polideote P || insule P ( Breys. teste) || seripe p eripe P

seripehi В || 6 qui accepit Breysigius quae accepta С || taliaria

P1 || aera В || 7 aescylus P et corr. in aescilus В II

hanc arpen scripsi ex Catast. ham В ar P || damantinam P [|

uoleana В uulcana P || 8 dici В || Gorgonum Breysigius Gor

gonem С || custodem P || 9 seruare scripsi seruarent С || perse

С || 10 inter traditionem Breysigius introductionem С | 11 domientes

P1 || capud В || 12 tum scripsi cum С || pectore P \\

imposuit В || 13 èirl тг|c к€фаXг}c а add. Castast. \\ utrisque

umeris В singulis humeris PV¡ 14 singulas от. P||èir' ¿nfкuivoc

a' add. Catast. \\ 15 capud В |] III] a Catast. J eтгi Tf|c кoiXiac

a' non agnoscunt codd. Catast. N 16 dextera P\ тгоbоc а' ацаи-

póv non agnosc. codd. Catast. \\ 18 capud В | тооcтгаутаc ie'

Catasl. || capud В ||

26*

404 SCHOLIA IN

autem et harpe singulis stellis non notatur : per caliginem

uix uidentur.>

-Sidera communem] u. 258

65 В <PLIA1)ES sunt per stellas VII, quas dicunt Atlantis

filias fuisse VII. ex quibus VI clarae sunt, I obscura. cum ь

66 В deis concubuerunt. ex quibus tres cum loue: ex Electra

Dardanum, Maia Mercurium, Taygete Lacedaemonem.

cum Neptuno duo: Alcyone ex qua Hyrieus, Celaeno ex

qua Lycus. cum Marte Asterope, ex qua Oenomaus. Merope

cum Sisypho. magnam apud homines dignitatem "

habent quod omnibus honoribus significant.>

Tempora laeua] u. 273

<Haec nono loco posita est lyra Musarum, quam ini

tio fecit Mercurius de extensa testudine et de Apollinis

bouum cornibus intenditque chordis septem Atlantiadum 15

numero. quam postea Apollini datam, alii Orpheo dicunt

Calliopes musae filio : chordas ViIIi fecit a numero musa

rum. qui tantam mollitudinem eius expressif ut ad cantum

saxa arbores ferasque mulceret traheretque. qui>

cum ob coniugis Eurydices desiderium ad inferos deseen- 2ü

6TB disset, quam ibi esse animadvertisset <neglegentius Li

berum colеre coepit solemque Apollinem **** dicit esse.

is adsidue nocte in Pangaeo monte adscendens, ut orien

4 Catast. p. 254, 14—27 || 13 Catast. p. 255, 1—25

1 Is! äpirri Cat. arpes С || lion addidi: ävoxrpoc оpатод

Cat. || 4 stelle Pl || 5 clares В || obscuram В || 6 diis P || concubuerint

В || eledra bardanum В Ц 7 taygeten В tiageten

P || Lacedaemonem scripsi lacedaemon P lacedemou В \\ 8

alchione С || qua V quibus С || Hyrieus scripsi ex Cat. ercus

В hercus P || celeno В || 9 licus P || martes В || aterope В |I

ex qua — Merope cum от. В \\ cenomaus P || 10 magna В f)

111 omnibus P\\ 13 nono scripsi ex Cat. non C|| 14 mercurios

Pl || extensa testudine scripsi extensitudine С || 15 intendisque

P || cordis С Ц Atlantiadum scripsi atlantidam P atlantidum В ||

17 numusarum P || 18 mollitudinem scripsi multitudinem С II 19

mulceat trahereque В || 20 euripidices С || discendisset В || 21

quam scripsi quae С || esset P || 22 et maximum deorum excidisse

ex Cat. patet || inter esse et eis ras. in P: uidetur fuisse se |¡ 23

is scripsi eis С || assidue P adsiduae В 11 ascendens С II

CAESARIS GERMANICI ARATEA 405

tem solem uideret unde surgeret. Liber indignatus misit

Bacchas ut Aeschylus scribit. quae eum membratim discerpsere.

recollectis membris sepelierunt in Lesbiis montibus

eiusque lyram Musaeo dederunt louemque rogauerunt

5 ut eius memoriam astris inferret. habet stellas in utrisque

pectinibus singulas, in cacumine chordarum singulas,

in umeris singulas, in fundo I, in dorso I: fiunt VilГ>

Aut medii fulgoris] u. 281

<Hic est CYGNVS, in quem ferunt Iouem se trans

io figurasse et transuolitasse in terram Atticam Rhamnunta

ibique conpressisse Nemesem, ut ait Cratinus tragoediarum

scriptor eamque edidisse ouum, unde nata sit Helena.

sed quoniam Iuppiter rursus in caelum in cygnum trans

figuraos se receperat, ut fuerat pennis tentus simulacrum

is eius sideribus reliquid. habet stellam in capite claram Í,

in alis utrisque quinas, in corpore I, in cauda I, quae est os В

amplissima: fiunt omnes XIII.>

Oceano mersus] u. 287

<Hic nomen accepisse dicitur, quod eius exortu im-

20 bres plurimi fiant. quidam uolunt Ganymedem eum esse

quem figuratum in ministerium oenochoi et quod imbres

infundit suo sidere ******* nectar dici. habet stellas

AQVARIVS XVIII, sed fusio aquae fit ex stellis XXXI, ex

9 Catast. p. 256, 1—14 || 19 Catast. p. 255, 15 — 257, 10

2 bahcas С || aeschyius В aescilus P || discerpere В ||

3 recollectis membris Musae eum sepelierunt in Libethris montibus

Breys. ex Catasterismo || lezbiis Bp letbiis P || rogauere

В || 5 utrisque V utraque С \\ èq>' екаcтои тгпхeшc а',

еu ' акpотг|Т1 о|ао(шc а' || 6 cordarum V cornearum В cог-

naearum Р || 7 in numeris corr. in in humeris P || 9 cignus

P Ц 10 attiga rhamnum tii С correxi ex Cat. Ц 11 compressisse

P || 12 scriptor eamque scripsi scriptorque P scriptoremque

В || natus B1 || 13 cignum С || 14 fuit В || tentus В utentus

met uteritus P\\post eius add. a P\\ 15 syderibus P\\ habens

В || èirl той трахпХои Xa^irpàv a' Catast. || 16 alisque P \\ 20

ganimedem P \\ 21 ministerium Breys. ministrum P mistrum В \\

enochoi С || 22 sydere P || excidisse aliquot uerba ex Catast.

patet: fusio enim ah aquario facta nectar dicebatur || 23 extellis

В || ïxouca аcтате ß', oï eict Xa^irpoi Catast. ||

40G SCHOLIA IN

quibus duae clarae sunt, reliquae obscurcie.'} Nigidius

HYDROCHOEA siue AQVARIVM existimat esse Deucalionem

Thessalum, qui maximo cataclysmo fertur relictas

cum uxore Pyrrha. et posteaquam se et uxorem suam

in terra relictos sensit orbita tem [quae] uastitatis misera- 5

tus ab inmortalibus precari coepit ut aut et ipsi interirent

aut hominum genus restitueretur. Iuppiter responsum

ei per sortem indicauit, ut lapides quos ante se

repperissent post se iactarent. reuersi itaque quosquos

Deucalion misit uiri fiebant , quos Pyrrha feminae. quoи

pacto rursum hominum genus esse natum. ex quo Graece

la oe homines uocarentur. ab antiquis quidem dici AristaeumApoIlinisfilium.

quare nobilitatem possidere. quern

Apollo fertur ex Cyrena procreasse, quam conpressit in

monte Orpheo, qui Cyrenis appellatur. Aristaeus dicitur 15

omnibus modis artibusque adfinis fuisse, quibus artibus

ceteros homines ad bonas fruges utilitatemque perduce-

69BhaL isque cum caniculae signum pestiferum oriretur,

et statim praesentes fructus lacerarentur interciderentque

homines aut diuturnis morbis aut pestilentia , [aut pesti- 20

lentia] res diuinas maxime Ioui, parenti, Neptuno, aliis,

tempestatibus et uentis summa diligentia precans faciebal,

ne paterentur genus hominum indignis calamitatibus adfici:

factum est ut ab his impetran possit. itaque uenia

data constitutum est ab inmortalibus uti post caniculae 25

1 clares В || relique В || obscurae addidi || 2 hidrochoia P

hydrochoia В || 3 thesalum С || cataclismo P || 4 posteamquam

В || relictus censuit orbitatis (orbitatem P) quae uastitatisque С

relictos sensit orbitatem qua uastitatemque Heins. apogr. \\ 6 inmortalitatibus

praecari В || cepit Pl || et от. P || interirent Bp

interire cepit P\\ 8 ei Breys. et С || uti С |l 9 reperissent В \\

10 quos V quod С || 11 pecto Bl || rursus В || esse natum scripsi

est natum P est senatum В || 12 luoe P \\ aristeum В aristheum

P || 13 nobilitate С corr. Breys. || 14 cyreanea P \\ procreare С ||

compressit P Ц 15 aristheus С || 16 homnibus P \\ 17 ceteri С

corr. V || 18 perstiferum В \\ 20 diuternis P1 || morbis Breys. moribus

С || aut pestilentia add. P || 21 res diuinas Breys. rei diuinae

С || Ioui parenti Breys. Iouis parentem С || 22 praecans

facebat В || 23 parentur В || 24 iis inperari В \\ 25 constitutum

et ab С || immortalibus В || caniculas P \\ post Büch. per С ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 407

exortus [stellae] uenti perflarent circiter dies quadraginta

eiusque pestilentiae uim absciderent. quapropter Aristaeus

dicitur a deis splendido loco dignatus esse. <AQVARIVS

habet stellas in cаpite II obscuras, in umeris singu-

5 las utrasque amplas, sinistra cubito unam claram , dextro

cubito I, in manu I, in mammis singulas, dextro crure in

pedibus singulas claras: summa XVIII sed quae fusio ***

fit ex stellis XXXI, ex quibus clarae II, ceterae obscurae.>

<CAPRICORNVS similitudinem Aegipanos habet. ab

ío eo enim est factus. habet posteriorem partem piscis sed 70 В

prioreni caprae cornua habentis. hunc honorem adsecutus

dicitur , quod cum loue esset nutritus. Epimenides

dicit in Ida utrosque nutritos et ad Titanorum bellum cum

loue profectum,- quem uictor Iupiter astris intulisset,

is quod eius opera dei armati essent. item matrem eius capram,

et quod кóxXov inueriisset in mare ideo piscis cauda

esse notatum. habet stellas XXVI.> Nigidius de Capricorno

sic refert. inmortali honore donatum quo in tempore Py

thon in monte Tauro speluncam haberet et Aegyptum in-

20 coleret: inmortalis consilium habuisse num possint ei obsistere,

cum eis consilium Pan daret, si neque terras

relinquere uellent neque Pythonis inmanitati resistere

9 Catast. p. 257, 11 — 258, 2

1 stellae del. Büch. || 2 aristheus P || 3 dicitur aliis splendidae

et loco С corr. Breys. || aliter stellae enumerantur in Catast. ||

5 una clara В || èir' акpаc x€lp0c °eEiâc Catast. \\ crure * В || 7

qua P || efusio corr. in effusio a rec. m. in P || 8 fit P sit В : excidisse

uidetur appellatur. ceterum idem antea legebatur p. 405, 22

sg. || tellis Pl || cetere В || 9 capricornus hae similitudinem В ||

hab P || 10 poscis corr. in pescis В || se В \\ 11 priora P || capri

В || 13 in Ida utrosque nutritos et V inid austrosque nutritero

sed С || at В || 14 quem Iupiter uictor astris V uictorque Iupiter

astris eum С || intulisset scripsi intulisse С || 15 operam В ||

iter Pl || mater Pl || 16 kóxXov Catast. icholaon С \\ 17 notañtum

P || кb' Catast. I| 18 quod P \\ tempore Phyton V tempfore phico

P tempore pycho В || 20 consilium habuisse num Merkelius prol.

in Ouid. Fast. p. LXXXVIII cohibuisse dum P conhabuisse

dum В cohibuisse dum eum Breys. \\ 21 Pan daret Merkelius

panderet С || 22 phitonis P || inmanitatis В ||

408 SCHOLIA IN

possint, ut consulte figuras inmutarent in quam quis uellet

seu bestias seu uolucrem piscem pecudem, dum tempus

ad ulciscendum se ostenderet. namque terras relinquere

non dari potestatem inmortalibus, considere autem cum

sceleribus eius indignum deorum potestatis , sed ratione 5

impios poenas pendere diuini consilii. itaque inmortales

mutatis figuris ignoti Typhonis ante oculos crebro uersabantur,

unde adhuc multas bestias pro deis obseruant

coluntque Aegyptii. eo Typhon conuenit et neminem deo

rum ibi uidet aduersari sibimet, uacuam terram cognouit m

dominantibus. arbitratus deos se ueritos fuisse propter

metum dominabatur et inperitus fortunae uarietatem et

periculi instantis magnitudinem. nam post XVIII dies ut

dicitur consilio deum repentino ab dis discerptus. ob id

HB factum hodieque quoque in Aegypto hos dies XVIII festos 15

perpetuos quodannis institueruut. in quibus diebus siquid

nascitur amplius quam eos dies non uiuit. Python autem

interficitur in templo Aegypti Memphi, ubi mos fuit solio

regio decorari reges qui regna ineunt. ibi enim sacris

initiantur : primum ut dicitur satis religiose tunicatum tauro 20

quem Apim appellant iugum portare, quem deum maxi

mum Aegyptii existimant. et eum per uicum unum quemque

perducentes, ut labore periti existimentur : ut humanae

1 ut consulte Breys. inconsulte С || 2 pecodem í || 3

ostendere В || 4 inmortalibus Merkelius inmortalium С |

considere Merkelius configere С || 6 poenas pendere Merkelius

punire splendore Breysigius poeni splendore С || immortales

8 P 7 ignoti Merkelius ignotis С || tiphonis P || 8 dus P \\

9 aegypti В |[ 10 simet В Ц 12 inparatus ad f. uarietatem

Merkelius imperitus f. uarietatis Strozzianus (teste Breys.), sed

'arma uirumque peritus' ex Ausonio (epigr. 137, 1) et 'nil iam

mihi noui | offérri pote, quin sim peritus'' ex Plauto (Pers. 270)

laudant || uarietate В || 14 consilio Merkelius consilium С I]

я i?|| discertus В || 15 hodie В |[ 16 quid add. Merkelius ||

17 phyton P || autem от. P || 18 in templo Apidis lablonskius

|| 19 decorari Rothius in marg. apogr. cod. В decorati

В II 20 ut corr. in in В || relegiose В || tunigatum В tonicatum

P II 22 aegypti В || et eum (seil. Apim) per uicum

unumquemque perducentes Büch. uicumque unum perducen

tes С || 23 ut hum. nec. scripsi hum. nec. ut С \\

CAESARIS GERMANICI ARATEA 409

necessitatis, crudelius quae sub eis sunt amputantur. deducuntur

a sacerdote Isidis in locum , qui uocatur аbитoc

et iure iurando adiguntur neque mensem neque diem intercalaturos

[iurarent] neque festum diem inmutaturos

5 sed CCCLXV peracturos sic ut institutum sit ab antiquis.

deinde alterum illis ius iurandum inponunt sementim per

terram aquamque custodiendam conparandamque. tum

demum diademate inposito potiuntur Aegyptiorum regno.

sed ut illo reuertamur unde digressi sumus, igitur dei im-

10 mortales posteaquam Typhonem digna poena adfecerunt

— nam Panis consilio sine turba tumultuque interfecerunt

— Pana astrorum memoria decorauerunt et ei nomen

Aegipana inposuerunt, quod cum ceteri se in bestias

conuertissent. Pan se in capram transfigurasse^ oppidumis

que magnificum in Aegypto aedificauerunt idque Panopolin

nominauerunt. <CAPRICORNVS habet stellas in

singulis cornibus singulas, in naso I claram, in capite II, 72 в

sub collo I, in pectore II, in pede priore I, summo pede

*** I, in dorso VII, in uentre V, in cauda II claras. sunt

20 in summa XXIIII.>

1 abutantur В || deducimturque В || 2 sacerdoti В || Isidis

(uel Apidis) Iablonskius eius dei Büchelerus eisidis С \\ uoca

tur аbитоc Hauplius notatur adyios (yio in ras. В) С || 3

mensem Rothius mentem С || iutercalaturos se neque Rothius

intercalandum iurarent quem in С || 4 inmutaturo В || 5 sit

Mommsenus Chronol. p. 259 ita С || 6 alterum illis ius Merkelius

proleg. fast. Ouid. p. LXXXVIIII et Buch. aliter illius

С || inponunt Merkelius imponis В inponis P || sementim

Mommsenus statim С statum Merkelius \\ 7 que Mommsenus qui

С || 8 deumum P || 9 dii Bp || immortales В \\ 10 digna

Wöl/flinus'sei ideo С || affecerunt P || 11 nam Panis scripsi

quamque С || interficerunt В || (quamquam — interfecerunt

delet Büch.) || 12 Pana Merkelius sea С \\ 13 Aegipana Heinsii

apogr. aegyptii pana (pana post pana add. т. sec. in В) С ||

ceteris si P || 14 pan sa В || 15 aegyptum P \\ ibique P || 16

capricornis В || 17 in naso I от. Catasl. \\ 18 етгг тpахлХои

f' Cat. || 19 excidisse posteriore uel tale aliquid significaui:

от. Catast. ||

410 SCHOLIA IN

Et cum terrores] u. 291

<Hic SAGITTARIVS, quem quam plures CENTAVRVM

putant, alii negant, quod quadrupеdes esse non uideatur

, sed stans bipes sagittetur , neque centauras ullus

sagittis usus est. hic autem homo equinis pedibus est et 5

caudam habet ueluti Satyri. hic dicitur Crotus Euschemus

Musarum nutricis filius, ut Sositheus tragoediographus

refert, inhabitasse Helicona atque Sagittarium uenatu

uitam exigere [aetatis]. qui inter Musas saepius moratus

plausu cantus earum distinguebat, id est ad pedem mani- ю

bus plaudebat quae arriderent. hunc Musae beneficio íouis

astris intulere. cuius artes inter mortales mansere plausus

et sagittari. sub hoc sita est NA VIS. habet SAGITTARIVS

stellas XIII et nauis VII.> Nigidius de Croto eadem dicit,

sed non conuersatum multis, sed cum íllae cantus choros- 15

que celebrarent, hunc procul abditum repentino plausu

ad pedem ferientem oblectabat canentes. ob hoc ei ab loue

inmortali memoria earum rogatu datum, quod [et] esset

nutricis earum filius, Oceani nepos. alii eum Chironem

esse dixerunt Saturni et Philyrae filium, quod iustissimus 20

maximeque pius atque hospitalis esset, a quo Aesculapius

medicina, Achilles cithara, in astrologia Hercules, ****

2 Catast. p. 258, 3—28

2 Sagittarius V sagitta С \\ 3 quadrupe В || uideatur В uideantur

P || 5 aequinis С || 6 €йфг|Цr|c Catast. || 7 tragoedio

diographus С || 8 refer С || atque V adqui C\\ uenatu V uena

С || 9 exiger etatis (deinde tatis del. in В) С (aetatis deleui) || 10

earum Breys. eorum С || 11 quae arriderent scripsi quem alii

timerent С quod alii imitarentur Schaub. propter Cataslerismi

uerba öOev opiùvTec ToOTov кai oí äXXoi iirpсnröv то aoтó ||

12 inter от. P || mortalis В \\ 13 sagittarii P \\ 14 XlII| 10'

Catast. H Croto scripsi Crotone С || 15 ille С ||. chorus qui В corosque

P || 17 post oblectabat uacat spat. 10 litt. in В || ob У

ab С || 18 immortali В || et post quod add. С от. V || 19 eum'

scripsi cum С || cyronem P \\ 20 dixerunt scripsi dicerent С ||

filore corr. pr. m. in filire in P || quod addidi Ц iustissimos corr.

pr. 771. in iustissimus P || 21 pius scripsi plus C[\ aescolapius

P H 22 medicana ante corr. pr. m. P || cythara В || astralogia P |'

herculis В || nome7i herois excidisse significaui

CAESARIS GERMANICI ARATEA 4Ц

litteras didicisse dicantur. propterea deorum numero

uidetur esse relatus. Sagittarius habet stellas in ca- 73B

pite II, in acumine sagittae II, in dextro ancone I, in

manu I, in uentre I claram , in dorso II, in cauda I, in

5 genu priore I: fiunt summa XI. in summo pede I, in

posteriore genu I: fiuni XIII. NA VIS autem VII stellae

reliquae sub crure similes sunt posteriorum, quae non

ostenduntur, quod Centaurus duplex sit.>

Vnguibus innocuis] u. 318

10 <Haec esse dicitur SAGITTA Apollinis, qua Cyclopes

interfecit eos, qui louis fulmen fecerunt, quod eo telo

Aesculapius filius eius a loue esset interfectus. quam sagittam

astris inlat^m memorial» uirtutis suae reliquisse.

habet stellas IIII: in summo I, in medio I, ultra II in fundo

15 sagittae.

AQVILA haec est, quae Ganymedem rapuit in cae

lum Ioui ministrum. est enim ea et signum louis, quod

sola auium solis radiis non terreatur. namque ita est

spectans ad orientem pennis tensis. Aglaosthenes dicit

20 louem cum ex Naxo aduersus Titanas [cum] proficisceretur

et sacrificium faceret, aquilam ei in auspicio appa- 74 в

ruisse, quam bono omine acceptam tutelae suae subiecisse.

habet stellas IIII. ex eis media clara est.>

10 Catast. p. 259, 1—13 || 16 Catast. p. 259, 14 — 260, 2

1 dedicisse В didicissae P\\ 3 èiri TOO TóHou ß', èirl тf|c

акíbоc ß' Catast. J| anchone P || 5 summa pede В || in posteriore

genu от. Catast. || 6 nauis autem VII (VII ex VIII eorr. pr. m.

in P semper corr. in VII B) Stellas sub crure I posteriorum qui

non ostenduntur quod centaurus duplex sit С relique uero

Septem subtue crura similes quidem Ulis sunt posterioribus

quae non ostenduntur quod centaurus duplex (omisso sit) V:

Breysigium fere in explendo loco secutas sum fl 10 qua scripsi

quae C\\ 11 interficit В || fulmem В \\ 12 aescutepius В aescolepius

P || 13 relinquisse В \\ 16 ganimedem В gamnimedem

P || 19 aglosthenis С corr. uulgo (Alghostenes V) \\ 20 natu

7" j| cum add.P || 22 omine uulgo animo P homine В \\ tutelle

В || 23 his В ieius P \\ ката то |aécóv аuaupóv a' Catast. ||

412 SCHOLIA IN

Sidera quae mundo] u. 324

"(Hic causam talem habet cur astris sit inlatus. Neptunus

cum Amphitritem deligeret [diligeret] uxorem quam

haberet, et illa intellexisset, confugiit ad Atlantidem , ut

suam uirginitatem custodiret. quae cum se occulisset 5

Neptunus misit qui eam rapеrent , inter quos et DELPHINVM.

qui cum circa insulas Atlantides rimaretur, repperit

eam nuntiauitque Neptuno. quam ílle persuasionibus

ad suam perduxit uoluntatem delphinoque maximos

honores in mari tribuit, quem in astris intulit consecra- ю

uitque et ipse in manu sua habere instituit ut Artemidorus

refert. habet stellas ViIIi indeque musicum signum dici-

75 В tur quod numero Musarum stellas habet: in ore I, in

Xocpiqi II, in uentris pinnulis III, in dorso I, in cauda II.}

Tela caput magnisque] u. 331 15

<Hunc Hesiodus ait Neptuni et Euryales filium, cui

donum datum, ut supra fluctus ambularet ueluti super

terram. qui cum Chio uenisset, Meropen Oenopionis filiam

conpressit. quem Oenopion ob iniuriam excaecauit et

finibus suis expulit. ipse cum Lemnum uenisset, Vulcani 20

auxilio usus dedit ei Cedaliona qui eum ferret. quo cum

ad ortus solis uenisset, a Sole <licuntur ei lumina restituta

2 Catast. p. 260, 3— 19 || 16 Catast. p. 260, 23 — 261, 22

2 hine B* || quur В Ц austris P || 3 deligeret scripsi dili

geret С diligeret add. P || uxorem от. P Ц quem В Il 4 confugit

В || 6 Neptunus V niltus С || raperet P peterent В Д

delphimum P delfhinum В || 7 cirea scripsi ureas P urea

В if 7 Athlantis V plantides С || 8 nunciauitque P || 9 delphino

P || maximas В \\ 10 in P et В || conseerauitque Breysigias

proereauitque С || 11 artemmidorus С || 12 in libris

quos de amore fecit post refert add. Heinsius (cf. Breysigius

Philol. XIII p. 662) ex Catast. || ducitur В || 13 stellam В

stelt Ц abet P \\ unam post ore add. V || 14 Xoqnt|i Catast.

folia В et a pr. m. corr. ex filia P solio mägo folio V || 16

Euripides P euripyles В Euryales V || 18 ehio С || filiam bis

scriptum in В || 19 exeecauit В || 20 expulsit В \\ Vulcani

Kiessling. Vulcan С || 21 Cedaliona Breysigius caballuna С ||

quo scripsi qui С || 22 ortus В hortus P H et corr. in a Ä||

luminaria P II

CAESARIS GERMANICI ARATEA 413

esse. uersus ad Oenopionem, qui cum a ciuibus terrain

absconderetur , Orion desperata eius inuentione Cretam

est profectus. ibi cum inmodicum uenaretur et ab Diana

et Latona corriperetur , ait se nullam feram in terris

5 relicturum. Tellus indignata scorpionem extulit inmani 76B

magnitudine qui poenas magniloquentiae eius exigeret.

Orionem ob uirtutem Iouis astris intulit. idem rogatu

Dianae et Latonae scorpionem caelo inter astra XII locauit.

y quorum contra magnitudinem stellae quoque eorum

io amplissimae sunt, ceterique auctores de eis haec proferunt.

Aristomachus ait Hyriea quendam Thebis uoto petisse

ut filium haberet. penes quem Iouis et Mercurius

et Neptunus in hospitio deuenerunt inperaueruntque ei

hostiam deiceret uti filins nasceretur. cuius pelle [bouis]

i5 detracta dei in eam urinam fecere iussuque Mercurii terra

obruta unde supra dictus sit natus, quem Oriona appellauerunt.

inlationem astris ****#. similem originem re

fert Hesiodus. hic Latine Iugula appellatur, quem ad

modum et apparet stellis figuratus VIII. <ORION habet

го stellas in capite III claras , in singulis unions singulas cla

ras, dextro cubito I obscuram, in ipsa manu I, in hal

ten III, in enchiridio III claras, in genibus singulas

1 oenepionem Pl || cibus a pr. m. corr. in ciuibus P ||

2 Orion scripsi Opion С Oenopion f\\ disperata P\\ uentione

С corr. V \\ Creta С corr. V || 3 immodicum P |[ ueneraretur

P || ad В || Diana et scripsi Dianae С |[ 4 feras P1 ||

5 intulit P || inmani scripsi intali С || 6 magnitudinem P \\ 7

Orionem от. P || 8 latone В || inajter P \\ astris В || 10 eis

haec scripsi eisdem С praeferunt aristhomachus В \\ Hyriea

scripsi uid. Munck. myth. p. 407 caubrisa С || 13 ospitio В

hospitio P || deuenirent P || inparaueruntque С \\ 14 ostiam В ||

pelle bouis P bouis pelle addita de ante pelle В bouis deleiii

|| 15 d~i P || mercuri В \\ 16 obrupta P || ductus P1 || orion

С || apellauerunt В || 17 inlatione in В || lacunam indicaui (inlatus

a loue astris Breys.) || originem corr. in origenem В II

18 iugala В \\ 19 figuratus scripsi figuratis С f' duaupoúc Сat. ||

post orion add. Kórión В \\ 20 humeris P || 21 dextro humero

P || obscuram deest in Сatast. (obscu В) П lir ' акpаc xEфоc Сatast.

|[ 22 enchiridio scripsi echiridion С || f' ацаupоúc Сatast. ||

414 SCHOLIA' IN

claras, in pedibus singulis singulas: fiunt XVII. y et

ingumII. et temo II singulas claras: omnes reliquaeX stellae

obscuriores fiunt stellae XVII. aeternae balteus eius

et gladius esse existimantur.

Cum tetigit solis] u. 336 5

<Hunc dicunt custodem datum Europae una cum

dracone, quae utraque postea Minos accepit. eadem postea

ob medicinam Procridi muneri ab eo data, quae postea

Cephalus utraque possedit uir Procridis. quem Cephalus

ad Thebas adduxisset ad uulpem, quae Thebanorum agros ю

infestabat. huic enim cani fuit fatum ne ab ullo posset

interfici. item fuit et uulpi. lupiter uulpem in lapidem

conuertit, canem in caelo astris intulit.> cuius exortus

origine continetur tali, ut Amphion tragoediarum scriptor

refert. cum subito hominibus segetes'delinquerent, ilico 15

missus legatus canis ad Oporam. cum uidit eo tempore

tempestiuam esse, adamauit. qui cum flagraret amore nec

posset frui, magis asperius urebatur. at homines calamitate

accepta deos adiutores ínuocare coeperunt. tunc

Aquilo misit filios adulescentes qui Oporam cani trade- 20

rent. ipse flatu suo canis ardorem sedauit. qui flatus

etaesiae dicuntur. amoris autem memoria remansit eo

tempore quo est отшpa, quo homines aestu mori fre-

5 Catast. p. 261, 23 — 262, 12

1 singulis P singulas В || singulas addidi ex V (in quo in

singulis pedibus singulas) || XVI В || 2 et iugum scripsi ut inga

С II temos В || 6 eurupae P || uno В1 \\ 8 Procridi V Procride

С I] 9 caphalus В || possèderít p possiderit BP possedit V || quem

Cephalus ad Thebas scripsi quem cum ad Thebas P quemeumque

a thebas (thabas В1) В Ц 10 uulpemque P || 11 possit P ||

12 uulpis С uulpi V || 13 in astris В || 14 orige P || amphiam

С || 15 subito hominibus segetes delinquerent, ilico Breysigius

sub hominibus stellae relinquerent locum С \\ 16 Oporam Meineckius

dolorem corr. in doloram В doloram P Auroram Schaubachius

|| 17 temptatiuam P1 || amore V amorem С || 18 ad С

corr. Schaubachius || calamitatem P H 19 accepti С corr. V II

adnitores et corr. a pr. in adiutores et P || 20 adolescentes P ||

operam С || 22 amoris V moris С \\ 23 est opera P opera est

В || quo homines aestu mori frequentissimum scripsi id est

pomatio eseu moriri feruentissimum С ||

CAESARIS GERMANICI ARATEA 415

quentissimum. quae autem est stella in capite eius ISIS

dicitur, quam quidam Sirium dicunt ab ardore <alii autem

hanc esse dicunt Ononis canem eumque omnibus feris

inmitem fuisse cum Orione sideribus collocatum. habet

б stellas f XX. sed CAMS habet stellam in lingua> I quam

CANICVLAM appellamus claram <4n armis singulis sin- is в

gulas obscuras, in pectore II, in pede priore III, in uentre

II, in sinistro femore I, in extremo pede claram I, in

cauda IIII: fiunt f XX.> situm signum inter hiemalem tro- so в

lo picum et arcticum subterraneum qui australis notius

uocatur. [quae est in lingua eius CANICVLA dicitur.]

Sic utrumque oritur] и. 342

<Hic dicitur Orionis canem fugere uenantis.> nam

cum oportebat eum uenatorem finxisse, uoluerunt etiam

is significare qua de causa. itaque LEPOREM eius ad pedes

fugientem finxerunt, <quem non nulli a Mercurio consti

tutum dixerunt eique datum praeter cetera genera animalium

ut **** + * alios haberet in uentre.> qui autem

ab hac causa dissentiunt negant [oportere] tam nobilem

1 stelt P D 2 quidem В || syrium С corr. uulgo || ardore scripsi

(cl. schol. Ap. Rhod. II 517 Ceipioc rJToi impà Tï]v Zeciv Zeipioc

кai ceipioc) odore С || 4 immitem В || 5 stelt P \\ 6 cIaras ante

corr. pr. m. P \\ èirl тг|c Y^djTTr]c add. Catast. \\ 7 priore bis

scriptum sed alterum inductum in P\\§ extremo pB dextro P ||;

claram от. Catast. || èiri beboü uobóc add. Catast. || 9 it'

Cat. H hiemale (hyemalem p) tr°pico et arctico (artico P)

subterraneo (subterreano P) С hiemalem tropicum et articum

subterraneum V quae Schaubachius ita expücat ' cards signum

situm est inter tropicum Capricorni, qui est hiemalis, et circulum

antarcticum qui est auslralis. subterraneus aulem uocatur circulus

quod illa sidera definit quae proposita aliqua poli altiludine numquam

ex horizonte emergunt. at Canis sidus usque ad circulumpolarem

fere. qui Romae est, ut ueteres definiunt, quamquam ex

ambiguo oculorum iudicio extendilur' || 10 qui australis uocatur V

quod notium (nocium P) uocatur С || quae — dicitur (dicur

B) deleui || 15 qua scripsi aliqua С \\ laporem Pl || ei В || 16

figientem В || 17 eique ex Hygino Breysigius isque С || prae

ter cetera ex Hygino Breysigius propter (praeter В) lepora

С || 18 exeidisse alios parere significauit Breysigius ut alios Bp

ut lios P H 19 oportere del. Breysigius ||

416 SCHOLIA IN

tamque magnum uenatorem, de quo ante in scorpione diximus

signo et postea in ipsius figura dicemus, oportere

fingt leporem uenari. Callimachum quoque accusari quod

cum Dianae scriberet laudes, eam leporino sanguine gaudere

et eos uenari dixerit. itaque Oriona cum tauro de- 5

certantem fecerunt, leporis autem banc historiam memoriae

prodiderunt. apud antiquos insula Lero nullum leporem

fuisse sed ex eorum ciuitate adulescentulum quendam

studio Veneris inductum ab exterae gentis finibus leporem

feminam praegnantem adtulisse et ad eius partum diligen- ю

tissime quae opus essent administrasse. itaque cum peperisset,

compluris eius civitatis ad studium incidisse et par

tem pretio partem beneficio mercatos [esse] omnes lepores

alere coepisse. ita non longo interuallo tantam magnitudinem

leporum procreatam, ut insula ab eis occupata uide- 15

retur. quibus cum nihil uacaretur, in semine eorum

inpetu facto insulam calamitas adflixit. totius consilium

ciuitatis fuit ut [ex] eos ex insula abigerent. itaque postea

leporis figuram in astris contulissent ut homines meminissent

nihil esse tam his exoptandum in uita , quin si 20

Si s insolenter utantur, plus doloris ex eo quam laetitiae

1 magnum В magnam p magne P || de от. P || scorpione

P || 2 dicimus P et corr. in dicemus В [j oportere corr. in

oportare В || 3 fingi ex Hygino add. Breys. || callimacum p

callimatum P || accusari Schaub. accusare P accussare В || 4

scribet В || eius P eum В corr. uulgo || leporine P1 У gauderi

P || 5 eos scripsi deos С || 6 memoria P storiam P I] 7 aput

В || 8 aduliscentulum В || 9 Veneris scripsi generis С || in

ductum ex Hygino add. Breys. \\ exteris С corr. Breysights \\

10 preguantem В || adtulisse ex Hygino add. Breys. || 13 par

tem pretio benefitio (beneficio В) С partim precio partim be

neficio V || esse deleui || laebores corr. ex labores В || 14

coepisse Breys. cepisset P coepisset В || tamtam P || 15 leborum

В || ut P ita В || 16 uacaretur scripsi daretur С || 17

impetu corr. in impetus В || adfu l P1 \\ 18 fuit ut eos ex insula

scripsi uti ex eos ex (ex add. pr. m. sup. lin. in P) singula С

uti uix eos ex insula Breys. || 19 constituisse Breys. ex Hygino,

|| 20 esse tam et quin et ex eo add. ex Hygino Breys. ||

21 plus Breys. ex Hygino ius С \\

CAESARIS GEBMANICI ARATEA 417

capere posterius cogantur. < stellas habet in oculis singulas,

in corpore II> in extrema cauda I <in posterioribus

pedibus singulis singulas. fiunt VII.>

Vt cum decurrens] w. 347

б <Haec beneficio Mineruae astris inlata quaeque prima

nauis ab ea fabricata dicitur et uocalis fuisse exemplar

posteris nauibus futura. quam non totam caelo figurauit

sed a gubernaculis usque ad malum animi aequitatem

nautis factura. habet stellas XXVI, in puppe IIII, in cata- 82 В

1o stroma V, in malo summo HI, sub carina V, summa XVIL>

Diuerso posita] u. 359

<Haec est cui Andromeda proposita erat, quam Per

seus interfecit. cuius ut memoria actus maneret ab Ioue

astris inlatus. habet stellas XIII. in cauda claras duas, et 83В

J5 a cauda usque ad flexus eius V, sub uentre VI. fiunt XIH.>

Planxere ignotis] u. 366

<Huius initium ad pedem Orionis sinistrum est, qui

кат1 "Apaтov ERIDANVS uocatur sed nullum exemplum

praeuertens. aliis placet aequius istum NILVM appellari. 84 В

го piscium unus a meridie fuit et subest etiam eius stella,

quae CANOPVS appellatur. qui contingit gubernaculis

Argo , qua nullum sidus ¡nferius reparet. ob quod terre-

5 Catast. p. 262, 21—263, 6 || 12 Catast. p. 263, 7—14 fl

17 Catast. p. 263, 15—25

1 oculis[ ùmujv Сatast. || èirl тоО cиОцатоc f' Catast.

3 singulas a pr. m. corr. in singulis in P |[ 5 quaequae В

6 fribricata ante corr. pr. m. P \\ 7 futuram P || 8 a add.

Breysigius || animi aequitatem nautis factura Breysigius animi

aequitas nauis futura С || 9 numerus contra sequentia ex Catast.

desumptus, qui tomen kZ' || àq>' évl irr|baXiui e' ка! èiri Tiîi ÉT¿piu

î1' add. Catast. \\ catasrema P catasrôma В || 12 praeposita

P || quem С quod correxi || 14 XIIII P ][ caudali В ||

claras * II £ || ß' duoupoúc Сatast. \\ dirô bè тfjc oiipöc тоО

кupти[iцатоc"2иic тоО KeveCDvoc e' Catast. \\ 15 XIIII P ' Ц

17 pedem scripsi ex Сat. tede С \\ 18 cata Aratum С \\ heridanus

Р || 18 oùbeц(av &è dirooeiEiv irepl аотоО q)épei || 19

aequius istum scripsi aequi usum С || 20 piscium unus scripsi

piscem (piceni B) munus С || etiam scripsi enim COstelt Pli

21 canobus В || contigit P \\ 22 qua scripsi quod С \\ sydus P ||

MARTIANUS CAPELLA *7

418 SCHOLIA IN

stris uocatur. habet stellas primo flexu III, secundo III,

in tertio suque ad nouissimum septem, quae dicuntur ora

Mi. summa stellae tredecim.>

Infimus Hydrochoeus] u. 382

<Hic est qui MAIOR PISCIS uocatur , quem dicunt 5

85 В Aquarii fusionem urna ebibere. hic prima memoria ката

Baußúкnv fuisse fertur , in quod Derceto decidens in pi- *

scem est transfigurata. quam Syriam deam nominauerunt.

huius dicuntur et priores pisces duo ex genere esse. quos

omnes ob eam quod Veneris esset filia honorauerunt et io

in caelum retulerunt eaque regionë pisces religose colunt,

aureos argenteosque sacrant in templis. habet stellas XII. У

[haec sunt astra siue signa quae planetae appellantur.]

Oceanum occasu] u. 396

<Hoc est, in quo dei primum coniurationem fece- 15

runt, cum Iouis contra Saturnum fecit. quod memo-

86 В riae non solum astris inlatum, sed etiam hominibus hoc

habere instituerunt, quod et in agonibus [sed] et in ludis

quinquenualibus coronae habetur ut foederis testem adhiberent,

itemque uates per hoc per ignem futura re- 20

sponderent, et in symposiis domibusque consecrarunt. ha

bet stellas IIII, duas in carbonibus et in base II.)

5 Catast. p. 263, 26 — 264, 6 || 15 Catast. p. 264, 8—15

1 ètrl Tfjc кecpaXf|c a' add. Catast. N3 stelt P\\6 PISCIS

ex Cat. addidi || 6 urnae В || KATA^CANBICI infuisse С corr. ex

Cat. Schaub. || 7 in quod Derceto decidens in piscem partim

uulgo partim Schaub. quod faceus С \\ 8 quam V quem С || Syriam

deam Heynius ex Cat. Syri deum С \\ 10 honorauerunt scripsi

honorati erunt С || ea quae В \\ 11 colunt aureos scripsi coluntur

eos С || 12 sacrant in scripsi sacrantis С || XXII P || 13 haec —

appellantur del. Schaub. \\ quae planta appellantur Grotius \\ 15

dii V diei С || cum iurationem P || fecer В || 16 ècTpoVreucev

Catast. feit P fecit В bellum fecit Schaubachius || 18 in add.

pr. m. inP\\ sed deleui || 19 quinq. malibus P quinqueniunalibnss

В II comae b || federis С \\ 20 hoc Breys. quos С \\ futura V fura

С У 21 simposis P symposis В \\ domibusquae В fl consacrarunt

В || 22 auasin В || Breys. ex scholio quodam Arateii-

Latirás in codicibus Paris. et Brux. addito (uid. progr. Posnaîi.

1865 p. 10) ita latum locum restitebat quod memoriae causa non

CAESARIS GERMANICI ARATEA 419

Inde per ingentes] u. 417

<Hic est CHIRON. qui dicitur Saturni et PhilyraeS7#

filius. habitauit Pelium montem. inter homines aequissimus.

magister Aesculapii et Achillis aliorumque heroum.

5 cuius hospitio Hercules usus ex pharetra delapsa sagitta

Chironis pedem uulnerauit, quo exutus inmortalitate ab

love astris inlatus. in manu fert quod 0HPION appellatur.

situs contra Argo. habet stellas CEISTAVRVS in sin

gulis umeris singulas, et in cubitis singulas, in pectore

io IIII, in reliquo corpore X, in pedibus II, in ueste VI, in

thyrso IIII, in bestiola quam tenet in manu X, in capite V,

ipsius in manu II: fiunt LIII.> 88 В

Hic primos ortus] и. 429

<Hoc signum commune est quod est factum êvapYéc.

is oratus est autem coruus ab Apolline sacrificium facturo

deis reddendam aquam adferre de lacu quodam, quod fuit

castum, antequam uinum ostenderetur. qui cum uidisset

[et] ad fontem ficus grossos arbores habentes, uolans consedit

in eis donec maturae fierent. post paueos dies per-

20 acto sacro ille ficus comedit. cum sensisset se peccasse,

2 Catast. p. 264, 16—265, 17 || 14 Catast. p. 265, 18

266, 15

solum astris inlatum sed etiam homines hoc in symposiis domibusque

habere institueront et eonsecrarunt quod et in agonibus

[id est in ludis quinquennalibus| qui coronas tribuunt

ut foederis testem adhibent. itemque uates in hoc per ignem

iurantes responsa dant || 2 phylyrae В phylirae P || 4 aescolapii

P || aliorumque heroum scripsi cl. p. 410, 21 auctorque eorum

С || 5 hospicio P || pheretra PB1 || 6 exueus P || immortalitatis

P || 7 therion С || 8 setus P || aliter slellae enumerantur in

Cat. || singulis от. В || 9 humeris P \\ in cubitis binas В \\

10 uesti В || 11 thyso P || IUI orion bestolo quem В \\ 12

immo XXXXVII || 14 èvapYéc ex Cat. scripsi arcis С (quod

•?st fictum äкupov Merkelius l. I. p. LXXXX) || 15 oratus

Merkelius honoratus С l| Apollini С \\ sacrificium facturo Mer

kelius sacrificio facto С \\ 16 deis reddendam aquam Merkelius

ie his respondenda (respendenda ante corr. pr. m. P) С \\

1 . castuni P I| 18 et deleuit Merkelius \\ mature В || 19 per- ,

acto sacro Merkelius peractos agro et С ||

27*

420 SCHOLIA IN

eripit ex eo fonte anguem. attulit cum ipso cratere dicens

ebibisse quae fuerit in fontem aquam. re cognita Apollo

corno inter homines poenam ad paucum tempus dedit sitim

, ut Aristoteles dicit in eo libro qui de bestiis scribitur>

item Isidorus in naturalibus id est physicis memoriae 5

tradidit <ut ipse peccatis poenas daret. quem postea astris

intulit. cratera autem cum qua medio posuit angue, caudam

autem anguis in medio coruum rostro adpetentem

89 В neque posse iuxta ascendere ut bibat. habet ANGVIS

stellas in rostro III, claras in prima flexura VI, una ob- ю

scura. ex eis ad ultimum in secunda flexura III, in tertia

IIII, in quarta II, in quinta usque ad caudam VIII

claras: fiunt XXVII. CORVI in cauda I spectans occasus.

qui habet in acie stellam I claram, in pennis II, in

cauda II, in pedibus singulas, ad ungues 11, fiunt VIII. is

paulum ultra prima flexura crater situs est inclinatus ad

genua VIRGINIS. habet in labris stellas, obscuras duas in

medio III, in fundo II, liant X. stellas in angulis XII.

Coruus autem , qui est ad ultimam eius caudam spectajis

occasum, habet stellas IIII. Crater> in primo Coruus et 20

Anguis <positus ad genu Virginis habet stellas X.>

Sub gemmis Procyon fulgenti sidere lucet] u. 433

<Hic PRIOR dicitur. qui oritur />ri«squam MAIOR

23 Catast. p. 266, 16—25

1 erepit В || fonte anguem Merkelius fontem (fonte В)

aquam С || dicent В1 ]| 2 ebibisse quae fuerit in fontem aquam

scripsi ex Сatast. excidisse quod fuerit in fontem aqua С excidisse

quod fuerit in fontem anguis Merkelius || 3 pro inter

homines (hominibus B) Merk. coni. in certo mense sed scholiasta

hac catasterismi uerba expressit тф uèv коpена èv Toîc

àvGpiiiroic èiriTÎuiov ê6r|Kev íKavóv ... || 4 (aristotiles P)

G. Rosii Aristotelis pseud. p. 338 sq. et p. 345 sq. || besteis В \\ .

5 idem P || phisicis С || 6 paenas P || 7 cetera P || 8 in medio

от. В || como P || 9 accedere corr. in accendere В Ц 13 corui

in cauda I scripsi coruus in cauda С\\ 14 itelt P \\ aciem В \\

г

claras В || pinnas В ][ 15 singulis P || unguis В || II addidi \\ 17

II от. В [] 18 in add. uulgo || 19 cauda В \\ 20 Ш1 P -Uli- В \\

an in imo ? || 23 dicitur от. В || prius addidi \\

CAESARIS GERMANICI ARATEA 421

CANIS, qui ORIONIS CANIS dicitur eique tributum quod

studio uenandi est deditus, ob quod ursa ei proxime apparet

et aliae bestiae. habet stellas III. cuius prior est et

eidem paret ut CANIS MAIOR. ideo et PROCYON uocatur

5 quod ante maiorem oriatur. haec quae sunt [stellae] duodecim

signa Sol circulo, quarum f sola appellatur, in XII

mensibus *** quod et ipsae duodecim sint.>

Quique aliae stellae diuersa lege curantur

et proprio motu mundo contraria uolunt

10 curriculo exccduntque loco etuestigia mutant] u. 437 sq.

<De quinque stellis quas PLANETAS uocant ob adsiduos

earum motus *** quinque deis adsignauerunt.> de

his hae non quae Heraclides Ponticus refert Prometheo

pulcherrimum Actum hominem. quem cum occulisset **

15 ****** et cupido et uitia. ut indicasset misit Mercurium

qui eum tamquam ad inmortalitatem uocaret, qui non ante

adnuit quam potione accepta caelo receptus honoratus.

<louis est stella Phaenon, secundus Phaethon , qui cognominatus

dicitur ab Solis filio> Phaethonte qui post fulminis

го ictum caelo receptus. hanc stellam quidam Saturni dicunt.

<tertium sidus Martis, qui Pyrois uocatur.> nam

propter maximum ignem caloremque putatur iuxta Vene-

11 Catast. p. 267, 1—14

2 stadium В || est scripsi et С \\ ei proxime apparet scripsi

et proxima paret С || 3 aliae bestia В alia bestia P corrextt

Schaub. И priorem et В || 4 pares С || prochyon С || 5 maiorem

oriatur scripsi maiorem oria С || stellae от. P II XII scripsi ab

b ob BP II 6 signa sol scripsi signorum СЦ circula P1 || an qui

ZiubiaKóc appellatur ? ][ 7 uidetur excidisse percurrit ][ ipse XII

P || 11 quae С quod correxi || 12 lacunam indicaui: in Сat. idem

fecit Heynius || deis scripsi dies С || 13 an Eratosthenes pro hae

non scribendum? || 14 factum ante corr. В || 15 excidere poterant

Iuppiter uirginem fingi iussit quae hominibus afferret

thecam in qua inerant [[ uitia scripsi uitio С \\ 17 annuit P ||

18 stelt В [f phenon С \\ secundum P || ph&ton P phethon

В [| cognominatur P || 19 phethone В phetone P || qui addidi \\

fluminis P || 21 sydus P || pirois P || nam propter maximum

scripsi nomnaximum P non maximum В \\ 22 caloremque

scripsi cólóri qui В colorique P \\

- s

422 SCHOLIA IN CAES. GERM. ARATEA

rem situs. Цac ex causa petisse, quod Venerem ipse [Vulcanus]

haberet uxorem, missi de sideribus ei esset iunctus.

Pyrois dicitur a suo feruore et celeritate. <quartum sidus

Veneris, Phosphoros colore aureo, maior omnibus sideri

bus. quemHesperum etPhosphorum esse dicunt.> est au- 5

tem pes f et caput. ob amorem ex f apice rapuit et cum eo

concubuit. ex hoc caelo honoratus ex utrisque eius partibus

PHOSPHORVS et HESPERVS uocatur. <quintum si

dus MER CVRIVS (uocaturStilbon) est quidem pusillum sed

clarum : Mercurio adtributum quod isprius constituit orbem ю

caeli et stellarum et horarum. Stilbo uocatur hac ex causa.

Ostenditur autem inter circulos caeli unus qui

lacteus uocatur, quod albis nubibus [uocatur] denotetur

circuitus eius, quod Iuno lac effudisse dicitur cum audisset

Herculem filium suum non esse.> alii dicunt per Sa- 15

turnum factum cum *** [in] lapidem ei pro Ioue attulit

dicens hoc esse [et] quod peperisset, quem cum ob naturam

Saturnus non crederet eam peperisse, mamillis elatis

expressisse et ostendisse lactem iratam: effusum est

lacte: facta est circuli albi species. 20

12 Catast. p. 267, 15—23

1 flcus P || Vulcanns deleui || 2 pro missi requiriiur ut II

3 phyrois deleta h В || quartos P\\ sydus P||4 Cosphoros P\\

aureo scripsi auro P iro corr. in airo В || syderibus P || 5 Cosphorum

P || tale aliquid uidetur subesse est Auroras et Cephali

filius. ob amorem Aphrodite rapuit aliter narrat Hyginus p. 417 ||

6 pes от. P || capud В || apyeeranuit et В || 7 honoratus caelo

В || eius scripsi eis В от. P |[ 8 phosphoros В Cosphoros P || sy

dus P || uoeatur stilboni uocatur quem/1 || 9 quidem pusillum

scripsi quem post ilium С || 10 attributum Р || his P || 12 ostenditur

autem usque ad finem bis posita in С || circuios от. priore loco

С || 13 nibibus pr. l. P1 || uocatur от. posteriore loco С II 14 circuíus

pr. t. В |] lac addidi || effusisse pr. I. С II dicaturi? || circum

audisse pr. I. cun audisset post. I. В || 15 suum filium utroque l.

В || perSaturnumpoii. l.С ope saturno pr.l.P opem saturno pr.

l.B\\ 16 in от. post. I. С || ei] post. I. orsoP orsB || 17 esse post.

I. P ea se post. I. В est pr. I. С || et от. post. I. С || quem cum

scripsi qui С || ob pr. I. С or post. I. С || 18 iam perisse pr. I. P iam

peperisse pr. I. В || elatus pr. I. С || 19 lactem iratam scripsi

lacte mirate С (mirata post. I. miratae pr. I. B) || 20 lacte facta

est 0;«. P et pr. I. В || circulis pr. I. В \\

INDEX

RERVM ET NOMIMVM

A 59, 34. 60, 3.

A litterae pronuntiatio 63, 14

usus in fine vocabulorum

58, 17 sq.

transitas in alias

vocales 57, 33 sq.

eoniunctio cum aliis

vocalibus 58,

15 sq. et 33 sq.

A littera nomina finita 70, 7

A terminatorum uerborum

personarum quantitas 73, 2

abacus 254, 1

abacus 254, 18

Abaeneria 217, 10

Abdera 224, 15

Abderitae senis alimma 30, 15

abdicatio filii 156, 3 sq.

abdicatiuum proloquium 124,

27. 127, 1

ab inter se collidentibus argu

menta 189, 18

ab isdem litteris incipientia

uerba 171, 22

ablatiui pluralis pronominum

quantitas 72, 31

ablatiui pluralis quantitas 72,

11 sq.

ablatiui singularis quantitas

72, 1 sq.

ablatiui singularis pronomi

num quantitas 72, 27

abollae 295, 28

absis 329, 19 et 25. 330, 3

absoluta qualitas 149, 4 spe-

- cies 89, 19 sq.

abusio 169, 17

Abydos 225, 3

Abyla 210, 14

Academia 140, 2

Acarnania 220, 14. 221, 11

accentus 65, 15 sq. 68, 10 sq.

accidens definitur 104, 20 sq.

158, 25

accusatiui pluralis pronomi

num quantitas 72, 29

accusatiui pluralis quantitas

72, 14 sq.

accusatiui singularis prono

minum quantitas 72, 25

accusatiui singularis quanti

tas 71, 20

aceruus in syllogismis 98, 16

Achaia 220, 14. 222, 2

Acheron 221, 3

Acherusius specus 238, 9

Achillis insula 227, 18

Acone 238, 8

aconitum 238, 9

de actione qualitas 148, 24 sq.

Acroceraunii montes 220, 11

et 17

Acroceraunium promunturium

207, 11. 219, 22. 220, 9

Acrocorinthos 222, 7

Acta deorum 19, 12

Acte 222, 1

Actiacum litus 348, 20

actio 148, 24. 182, 15 sq.

Actium 221, 4

actiuum Grammaticae offi

cium 56, 30

У

424 INDEX

actiuum uerbi genus 87, 15

acumen soni 350, 19. 354,

2 sg. 356, 23

acutus accentue 65, 24 sq.

angulus 247, 18

ad aliquid argumenta 189, 16

adamas 22, 18

adclamatio 184, 27

addictus 145, 19

addubitatio 174, 20

Adiabene 239, 6

adiectio in rhetorica 191, 10

Adiris 229, 17

admissum 148, 7 sg.

admonitio 191, 13

Adon 48, 31

Adrastia 19, 5

adquisitus tonus 349, 17. 354,

10 sq. 358, 28. 361, 17 ei 28

Adria urbs 224, 22

Adriaticum mare 215, 10

Adrumetus 231, 9

adsimile 157, 28

adsocium 98, 11

adstructio oratoris 151, 32.

154, 2. 157, 7

aduerbiorum in fine quantitas

73, 24 sg.

S. Aebutius 176, 10

Aegeum pelagus 207, 9. 221,

18. 225, 9

Aegialos 222, 3

Aegilios 217, 7

Aegipanes 233, 3

Aegipani 229, 25

Aegusa 219, 6

Aegyptia auis 47, 2

Aegyptii 39, 25. 44, 12. 301,

22. 346, 26

Aegyptiorum litterae 39, 22

commenta 28, 17

rapes 99, 34

Aegyptium mare 234, 2

Aegyptus 44, 13. 200, 9. 232,

6 ei 9. 233. 7 ei 11

A'emonia 222, 15

Aeneas 58, 17. 213, 22

inter deos relatui 26, 27

aenigma redimiculi Philologiae

40, 30 sq.

Aeoliae 219, 8

Aeolis 237, 2

Aeolius tropus 351, 20

Aeolus 219, 10

aequale rhythmicum genus

366, 8 sq. et 27 sg.

aequalia diastemata 357,

17 sg.

aequalitas 272, 22

aequicrurium trigonum 248, 11

aequidistantes 303, 28

aequilaterum trigonum 248,

8 et 16 sg. 254, 3

aequ noctialis circulus 304,

8 sq. 306, 18 sq.

aequinoctialis nox 325, 22

aequiuocum quid sit 107, 19 sg.

aequo 88, 19

aer 42, 20. aêr 70, 22

Iuno 21, 31 sg.

Aeschines 140, 19

Aesculapius 3, 1

Aesopus 189, 14

aestas 325, 8 et 15 sg.

aestimator 145, 21 et 30 sq.

151, 24

aestuarium 229, 15

aetates hominum quattuor

260, 3

Aeternitas 4, 6

aetber Iuppiter 43, 2

Mineraae adtributus

16, 30 sq. 194, 15

aetberia Iuno 45, 31

aetberius fomes 194, 4

aetherii fulgores 302, 24

Aethiopes 233, 12

Aethiopia 209, 19. 233, 18.

243, 24

Aetbiopicum mare 244, 25

Aethiopicus oceanus 208, 3

aetbra 138, 3

aethrae circulus 194, 10

Aethusa 219, 5

Aetna 218, 20

Aetoli 221, 7

INDEX 425

Aetolia 220, 14. 221, 10 sq.

Afer 375 extr. adnot.

affectua in persuadendo quo

modo ab oratore adhibendi

sint 164, 27 sq.

Africa (regio proprie sic dicta)

230, 17.

Africa 210, 1 et 14 et 27.

214, 22. 218, 14. 219, 3.

229, 8 et 12 et 21. 231,

11. 232, 8 et 13. 233, 6.

326, 1.

Africae mensura 244, 23 sq.

Africanus 254 13 adnot.

Africanus uid. Scipio

Africum mare 217, 12

Aganippe 222, 13

Agathyrsi 227, 21

aggerat 61, 29

aggestiones 46, 15

agoge música 360, 2 sq.

rhythmica 364, 12

Agrippa 212, 15 et 17. 213, 7

Agrypnia 30, 27. 41, 23

Agyllina 215, 5

ai et ae in datiuo 65, 10

Aiax 58, 16. 156, 23

aientia 102,21. 118,13. 120,

9. 122, 30.

AL litteris finita nomina 70, 11

Alani 227, 14

Alexander Magnus 201, 1.

209, 9. 223,5. 234,3. 239,

17 ei 22. 240,23. 242,20.

347, 9

Alexandrea 232, 8. 234, 3.

245, 1

Alexandrea Sogdianorum 239,

23

Alexandria 200, 14. 201, 14.

208, 4. 310, 4. 348, 8

aliena rebus uerba adduntur

108, 3 sq.

aliena uerba 167, 27 sq.

allegoria 169, 1

aloga diastemata 357, 11

alogi numeri 373, 1 pedes

365, 24

Alpes 207, 12. 213, 6 et 9 et

17. 214, 4 et 17. 215, 4

et 8

f Alpianus 201, 4

Altarium 312, 4 ei 9

alternatae litterae 50, 21

alucinari 167, 19

AM terminatarum uerborum

personarum quantitas 73, 11

Amaxobii 227, 14

Amazones 228, 16. 347, 7

Amazonica pelta 214, 15

ambages 162, 11

ambigua 162, 2

ambifarium f nital 47, 22

ambo 76, 28

Ambracius sinus 221, 1 et 6

amissio 189, 18

Ammon 48,31. cf. etiam Hammon

Ammonis oraculum 231, 21

Amnes 138, 8

amnes caelitus defluentes 7,

3 sq.

amor geminus 41, 21

Amphiaraus 44, 24 sq.

amphibolia 152, 2 sq.

Amphion 339, 2 et 16

amphimacer 172, 7

Ampsaga 230,10eil3. 231,12

AN littera finita nomina 70, 16

anacamptos modulatio 360,

5 sq.

anacepbalaeosis 192, 9 sq.

anadiplosis 178, 26

analogia 75, 11 sq,

analogiae numerorum 265, 3 sq.

analogicus numerus 260, 21

anapaestus 172, 8 et 17. 368,

4e<19s?.369, 18

diró luet'Zlovoc 369, 3

ehr' èXdccovoc 369, 4

Anaxagoras 199, 23

Andromeda 234, 9. 306, 13.

309,26. 311, 15ei20. 312,

8 et 10

angelicus populus 51, 16

Ángelus 43, 20

426 INDEX

angulus planus 247, 10 sq.

directilineus 247, 18. dire

ctus 247, 16. obtusus 247,

18. acutus 247, 18

anguli 250, 25 sq.

Anima Entelechiae filia 4, 2

animae partes tres 259, 21.

simulacrum 41, 9

animae puriores uti maneant

43, 45 sq.

beatorum ueterum

51, 16 sq.

fontibus emanantes

346, 12

animalia musica adducuntur

. 339, 6 sq.

animantium diuisiones 104,

1 sq. 260, 17

animi conceptiones commu

nes 253, 26

Anio 76, 25

annus lunaris 321, 20 sq.

solaris 324, 5 sq.

magnus 322, 21

anomala 96, 6 sq.

an sit 144, 7

Antaeus 229, 13 et 11.

Antandrus 225, 8. 226, 8

antarcticae terrae 200, 12

antarcticus circulus 304,

14 sq. 707, 5 sq.

ab antecedentibus argumenta

157, 20. 161, 7 sq.

Antenor 216, 10

ante rem argumenta 189, i sq.

f antezeugmenon 180, 16

Anthropophagi 227, 21. 240,8

anthypophora 192, 8

antiae 47, 21

Antianum mare 217, 9

Antianus ager 217, 9

anticategoria 155, 17

Antilibanus 235, 14

Antiochia 235, 17. 238, 21

Antiochus 209, 3. 239, 18

Antipater uid Caelius

antipodes 204, 16 sq. 325, 16

Antipolis 216, 25

antisagoge 175, 12

antisigma 61, 2

antistes nictans 2, 2

antistitium 39, 2. 333, 21

antistrophe 179, 12

antithesis 367, 25

antitheton 177, 13

Antonius 156, 30

Aones 346, 26

Aonidum uertex 33, 2

apamia 237, 3

Apelles 196, 24

apex 98, 19

Aphrodisia 242, 2

Aphrodite 4, 20

Apis 232, 6

apocatastasis 264, 26

apocatastaticus numerus реп-

tas 260, 11

apodictica fides 157, 1. sche

mata 249, 19 sq. cognitio

in geometria 246, 7

apodictici tropi 250, 14

Apollinis oraculum Delphicum

221, 15. portus 221, 12.

promunturium 230, 18

Apollo cf. Phoebus Delius

Pythius Auricomus Sagit

tarius Vulnificus Clarius

Lauripotens 5, 8. 6, 26.

10, 19. 11, 2. 12, 12. 17,

12. 141, 1. 221, 4. 237, 5

Apollo Clarius 237, 11

Didymaeus 240, 3.

Musagetes 14, 16

pestis auctor 9, 5

auricomus 6, 29

eius cognomina 6,

31 sq.

uaticinia 5, 16

aues 334, 7

certamen cum Marsya

237, 4

ei coruus sacer 140,

29 sq. 334, 7

ei copulata Mantice

4, 1

Apollineus axis 11, 27

INDEX 427

Apollonia 231, 24

Apolloma Palaestinae 235, 4

apologi (argumenta) 189, 14

-apologue Aesopi 189, 14

apostrophe 174, 17

apotheosis 40, 13

appetitus mortis 224, 3

Appius Claudius 64, 4

appulsus melicus 6, 15

aprugnus 49, 23

Apronius 180, 11

Apuli 214, 13

(Apulia 214, 11 sq.)

(aqua rerum principium 51,22)

in lustratione 41, 9

Aquarii cratere fluens

310, 1

Aquarius 306, 30. 310, 2.

312, 5. 313, 9.

Aquila 306, 25. 308, 2. 309,

27. 311, 8. 312, 4

Aquili 45, 13

aquilo 228, 1. 309, 21

aquilonia signa 309, 21 sq.

Aquitania 228, 19

AR litteris finita nomina 70,

19

Ara 310, 1

arae Herculis Liberi Alexandri

M. 239, 24. 241, 1

Arabia 200, 17. 201, 2. 209,

14 et 16, 234, 8 et 14 sq.

234, 21. 235, 3

Arabici halatus 52, 8

Arabicus sinus 209, 7 et 10.

242, 1

Aracynthus 221, 11

aratri curui puer 48, 30

arbor nauis 47, 30

arca 58, 1

Arcadia 44, 18. 343, 16

Arcadica ratio 142, 8

Arcadicum sapere 195, 30

Arcadicus 142, 8

Areas 4, 32. 11, 15. 245, 22

Arcesilas 51, 27

Archimedea manus 198, 7

Archimedes 51, 21. 198, 18.

318, 4

eius sphaeral98,

7

Architectonica 332, 32

archiuum superum 19, 10

in areibus templa Mineruae

195, 3

areticus circulus 304,4. 305,24

Arctoa conuersio 200, 8

lumina 204, 15

Arctophylax 307, 20.

Arcturus 200, 20. 309, 23.

310, 20

arcula 58, 1

arcus Dictynnae 46, 12

Ardea 215, 22

Arethusa 222, 13

Argaeus mons 239, 3

Argiletum 68, 16

Argiona Iani uxor 3, 4

Argo 307, 1. 308, 4. 309,

29. 311, 14. 312, 3

Argolis 220, 15

argumenta 156, 32. 157, 8 sq.

158, 33 sq. 188, 23 sq.

argumentatio 188, 22. 166, 14.

184, 4

argumentum 185, 17

a nota uel etymologia

159,14

aparteloS^es?.

a maiore ad mi

nus 159, 3

a scripto 163,

9 sq.

ab auetoritate

163, 13 sq.

Argyrea 241, 15

Ariadne 309, 24. 311, 2 et 22

Aries 305, 3. 306, 19 et 21

et 26. 307, 16 et 28. 312, 9.

313, 14. 324, 15 sq. 325, 14.

Arimaspi 227, 22

Arimphaei 228, 13

Arinis uxor 155, 26

Arion 339, 2

Arionia chelys 339, 22

428 INDEX

Aristoteles 51, 24. 258, 14.

98, 13. 101, 14

Aristotelicus 101, 14

Aristoxenus 51, 20. 346, 21

Arithmetica 16, 22. 246, 6 et

12. 254, 14 adnot. 254, 15.

257,1. 296,4 adnot. 364,18

arma eloquentiae 138, 23

armata Minerua 194, 3

Armenia 201, 6. 227, 16. 234,

20. 236, 22.

Armeniae ambae 238, 18.

portae 236, 13

Armenia maior 238, 22 sq.

Armipotens 255, 4

aroma 31, 25. 41, 4. 42, 3.

52, 6

Arpi 216, 10.

arradere 196, 19

arrhythma tempora 365, 5

arrhythmon 364, 10

arrigere aures 171, 16

Arsia 220, 7

Arsinoe 232, 3. 234, 12. Cyrenaicae

231, 23

Arsinoita 233, 22

arsis 364, 4. 365, 17. 367, 1

Artabrum promunturium 206,

19

Artemidorus 206, 15eil7. 207,

14. 208, 10. 234, 1

Artes 39, 28

a Mercurio inuentae

. 14, 30

Minernae curae 194, 21

e Graecia Bomam migrarunt

195, 11

artia diastemata 357, 15

articuli 59, 15. 61, 22 et 31.

62, 25

uerborum 118, 1

quaestionum 187, 30

artificialia argumenta 189,

2 sq.

artificiosa dispositio 166, Use/.

as 82, 3 sq.

AS litteris finita nomina 70,

25

ascensus figura 180, 3

Asclepiades medicus 347, 19

et 27

Asia 210, 1 et 26. 225, 1 et

3 et 5. 226, 16. 228, 13.

233, 7. 237, 18. 238, 19

Asiae longitudo 239, 5

mensura 244, 24 sq.

Asia (minor) 236, 19

Asiatica iuris dictio 236, 6

Asiaticum mare 236, 18

asomatus profatus 54, 17

asperae 170, 12 sq.

aspiratio 62, 4

assecutor 338, 18

assertio 33, 30. 48, 8. 149, 1.

56, 21. 185, 15. 200, 1

assertum 149, 3. 201, 21.

202, 15. 203, 13

assimile uid. adsimile

associus uid. adsocium

assultus Cupidinis 297, 19

assumptio 133, 7 sq.

assumptiua qualitas 149, 5

eius partes 149,

12 sq.

Assyria 234, 21. 243, 15

Assyrii 239, 6

astra 303, 25

Astraea 301, 3

Astraeus 303, 25

astrificus peplus 197, 27

astriger thalamus 332, 11

astrigera sedes 299, 17

astrigeri dei 25, 1

astrigerum caelum 49 , 5.

296, 2

astriloqua puella 300, 5

astriluci diui 332, 17

astrisonus 341, 4

astrites gemma 22, 5

Astrologia 296, 4 adnot.

astronomi officium 57, 3

Astronomia 197, 2. 331 adnot,

Asturum conuentus 212, 11

Astypalaea 207, 2

asymmetri lineae 251, 23

ч

INDEX 429

Athanasia 39, 5 et 23. 40,

11. 41, 5 et 24

Athenae 99, 10. 101, 21.

139, 14 et 34. 140, 8. 222,

10 et 12. 301, 25

Athos 223, 16

Atlantes 232, 17

Atlantiades 15, 26. 255, 15.

332, 24

Atlanticum litus 228, 19

mare 232, 9

profundum 210, 2

Atlanticus oceanus 211, 8 et

23. 229, 8

Atlantides 47, 13

Atlas 229, 16

atomos 42, 18. 51, 22.. 364, 16

(atramentum) 55, 16

Átropos 19, 8

Attagenus sinus 240, 12

attentas auditor 184, 7

Attica 54, 30. 100, 1 et 29.

222, 11. 225, 23. 226, 3.

Atticae creagrae 374, 13

Attice 220, 15. 222, 7

Attici 44, 14

Atticissare 198, 25

Attis 48, 30

Attius 67, 28

Auchetae 227, 19

ab auetoritate argumentum

163, 13 sq.

audacter 97, 9

auditores 182,17. 184, 2 sq.

auditorum genera 145, 15 sq.

Aues 231, 10

aues augurales 4, 12. 12. 4

Augilae 232, 23

augurales alites 12, 4

augurata omina 43, 7

Augustus 208, 22.

aulica dulcedo 338, 7

suauitas 348, 1

Aulis 226, 6

Aulocrene 237, 5

Aulus uid. Hirtius

aurata uox 139, 29

aurata arena 211, 19

auratus amnis (Sol) 7, 11

auri flamma 198, 1

aurigo 7, 27

auricomus Apollo 6, 29

Aurora 31, 28. 52, 26. 337, 5

Ausoniae scholae 101, 16

Ausonium mare 219, 15

Ausonius = Latinus 101, 16

auspicia 26, 18. 61, 15. 200,

17. 307, 16

australis circulus 304, 14.

309, 5 et 7

austrina signa 309, 19

Autoclus 216, 3

Autumnus 22, 16

axioma scholicum 98, 9

azis caeli uel mundi 50, 11.

228, 2. 263, 19. 303, 8

azoni dei 18, 26

В littera 60, 18

Babylonia 234, 18. 236, 1.

243, 14 sq.

Baccbici soni 371, 22

baccbii unde dicti 371, 22.

bacchius 372, 23

ab tambo 370, 12.

371, 2

a trochaeo 370, 10

et 19

duplex a trochaeo

371, 7

duplex ab iambo

371, 9

medius 371, 1

Bacchus 298, 22. 371, 23

Hymenaei pater 1,13

Bactra 239, 21

Baetica 211, 9 et 16. 212,

2. 229, 9

Baetis 326, 3

Bagrada 231, 2

balantes 345, 4

Baiarides 218, 1

Baleares 216, 19

barbarica loca 226, 13

barbaricae formae 97, 18

barbiton 340, 19

multiforme 342, 7.

430 INDEX

Barbyta 242, 6

f bardi 224, 3

Bargilus 235, 15

beatorum animae 51, 17

Bebrycia 238, 2

bello praeest Minerua 194, 14

Belus Iuppiter 243, 20

bene 97, 6

Beneuentum 216, 10

Beotia 220, 15 cf. Boetia

Berenice 231, 23

Berenices crinis 200, 10

Bessi 224, 5

bibliothecalis copia 40, 9

bilanx libra 47, 50

binarius numerus 259, 24 sq.

bipedale 109, 27. 113, 29

bipedia 104, 14

birrus 107, 25

bis 73, 25

bis ex omnibus 357, 7 et 27

bis diapason diastema 357,

27 sq.

Bithynia 237, 19. 238, 3

Bithynus 238, 3

' Blascorum insula 216, 22

Blemmyae 233, 1

Boetia 221,16. 225,21. 226,3

Boeotra uid. Beotia 220, 15

Boetiae 222, 12

bonitas uocis 182, 23 sq.

Bootes 27, 10. 299, 22. 307,

21. 309, 23. 311, i et Set

17. 312, 12

Boreas 214, 11

Borysthenes 227, 18 et 20

Besphorus 238, 7

Bosporos 226, 23

Bosporus 227, 4 sq.

Bostar 155, 26

Bracarum conuentus 212, 11

Bracata Gallia 213, 5

bratteae auri 340, 6

bratteatae comae 22, 20

breues syllabas continuare

vetitum 171, 25

Brittania 200, 28. 201, 15.

228, 20. 326, 8

Bromiales 297, 14

Bromius 100, 8. 137, 13

332, 23

brumalis circulus 304, 12 sq.

306, 27 sq.

brumalis dies 314, 1 sq.

nox 314, 3 sq.

Brundisium 207, 11

Bruttium 214, 1 et 9

Bulla regia 230, 16

Buthrotum 221, 1

Byblius Adon 48, 31

byssus 31, 16

Bysacium 231, 6

Byzantium 224, 19

С Hilera 59, 31. 60, 31

С terminatarum uerbi personarum

quantitas 73, 21

caballus Gtorgoneus 33, 1

С terminata nomina 71, 13

cacemphaton 171, 14

cacumina = accentus 68, 14

(Cadmus 26, 27)

caduceus (5, 12. 36, 34)

A. Caecina 176, 9

Caeciniana 176 7

Caeculus 216, 8

Caelius 155, 22

Caelius 165, 24

Caelius Antipater 209, 17

Caelulum 310, 1

Caesar 146, 2, 155. 12. 160,

7 et 9. 174, 15

Caesaraugustanus conuentus

212, 11

Caesarea 230, 8 el 11

Caesarea (Mazaea) 239, 2

Caesariensis Mauretania 229,

10

caesum in oratione 176, 15

calami 346, 25. 347, 8

calcei Iouis 19, 28

Iunonis 20, 15

Solis 22, 27

ex papyro 31, 23

Caleon 221, 13

caligosus 296, 12

Calidonia silua 229, 1

INDEX 431

Calliope 1, 17. 12, 24. 32,

31. 40, 1. 58, 28. 332, 4

Calirrhoe 222, 11. 235, 10

Callode 218, 2

Calpe 210, 14

Calydon 221, 8

calymma 20, 1

Camarina 219, 3

Camena 1, 3. 33, 4. 53, 7.

54, 23. 343, 7

camera 197, 12

Campania 201, 5. 213, 28.

215, 15

Campasantes 232, 23

Canaria 244, 11

Cancer 22, 8. 305, 5. 307,

29. 308, 6. 311, 1. 312,

20. 315, 6. 324, 11. 325,

7 ei 10 et 15 et 17 et 23.

327, 10. 330, 4

candicare 256, 18

canicula 307, 1. 309, 28.

311, 6 et 10 et 13 et 26

cannulae 55, 6

Canopicum ostium 232, 11.

233, 16. 234, 4.

Canopus urbs 232, 11

Canopus 200, 10 et 14. 205,

22. 232, 11. 233, 8. 241,

28. 299, 24. 310, 3

cantica 348, 13

cantilena 362, 14 sq. perfe

cta 364, 2

Capeila 27, 6. 53, 5. 193,

24 adnot. 98, 3 adnot. 254,

13 adnot. 296, 4 adnot. 298,

30. 374, 23 extr. adnot.

caperatus 167, 20

Caphareus promunturium 226,

1

Capotes 235, 20

Cappadocia 207, 9. 238, 17

et 23. 239, 5

Capra 309, 13. 312, 2

Capraria 216, 20. 217, 7.

244, 10

Capreae 217, 12

Capricornus 306, 28 sq. 308,

3. 312, 1 et 22 sq. 313, 8.

315, 7. 325, 13 et 17. 327,

10. 329, 26

caprigenum tergus 55, 8

capsae 174, 6

captentulae 136, 27

Capua 214, 18.

Caralis 207, 4

Caralitanum promunturium

217, 23

Carambis 208, 6. 238, 13

carbasina uolumina 39, 19

Carbyle 242, 5

Caria 237, 1 et 9 et 15

Carmania 242, 23. 243, 1

Carmentis 44, 18

Carneades 98, 17

caro 76, 24

Carpathium mare 207, 3.

236, 18

Carpi 231, 4

Cartenna 230, 7

Carthaginensis 375 extr. adnot.

Carthaginensis conuentus212,

10

Carthaginiensis 354, 13 adnot.

Carthago 231, 3 et 16. 232,

10. 326, 1

Carthago noua 211, 13. 212,

17. 216, 19

Carystos 226, 7

Casius mons 235, 18

Caspiae Portae 236, 13

Caspium mare 209, 2. 228,

16. 239, 7. 240, 6

Cassandra 169, 27

Cassiepea 308, 20. 309, 25.

311, 21.

Castalius fons 221, 16

Castor 81, 14

Castores 51,3. (23,21) 51,13

Castoris 81, 14

castratus 168, 15

Castillo 212, 6 et 19

Catabathmon 232, 4

catachresis 169, 16

Catamitus 103, 13

432 INDEX

categorias Aristotelis 98, 12.

decem 102, 1 sq. 109, 17 sq.

Catilina 70, 8. 162, 22. 165,

27. 176. 21

Catillus 215, 5

Catina 218, 22

Cato 146, 1. 155, 11. 181, 2.

231 2

Catullus 56, 22

Caucasei montes 239, 7

Caucasius Taurus 243, 11.

Caucasus 236, 13

a causa argumenta 189, 5

causae natura 155, 14 sg.

ductus 155, 28 sq.

causarum genera 145, 21 sg.

153, 19

causatio 150, 28. 153, 19

causatiua uis 258, 11

causatiuum litis 156, 21 sq.

a causis argumenta 157, 22.

161, 27 sq.

cauilla 137, 1

Caycus 237, 17

cautio 347, 27

• Cecaumenae 8, 25

Cecropiae cathedrae 295, 26

Cecropidae 137, 12. 332, 14

Cecropius 295, 25

Cecrops 100, 29

Cedro perlita papyrus 39, 19

Celaene 237, 3

Celeritas filia Solis 18, 8

Centaurus 307, 2 et 23 et 25.

309, 16 et 29. 311, 18 et 24.

312 1 et 5 et 7 et 9

centrale circuli 249, 9

centron mundi 302, 21

tellus mundi 317, 2

centrum 253, 19

Cepheus 306, 3. 309, 25.

311, 16 et 20 et 27. 310, 21

cera 181, 27

fago illita 55, 16

Ceras chryseon 224, 19

Cerauniorum lumen 20, 6

ceraunos 22, 6

Ceres 17,11. 18,6. 24,5. 71,5

Ceraunius Caucasus 236, 15

cernentia 118, 12 sq.

cerritus 167, 19

certamina gallorum 47, 8

cerua Lunae sacra 46, 16

cerui fistulis capiuntur 348, 7

Ceteus 311, 16

Cethegus 66, 24

Cetus 306, 30. 307, 26. 309,

29. 312, 13 et 15

Chalcida 226, 6

Chaldaea 236, 2

gens 243, 14

miracula 41, 8

Chaones 220, 18

Chaonia 220, 19

chaos 341, 29

charis 331, 13

charites 38, 24

Charybdis 168, 24. 215, 13

Chelae 310, 10

chelys 14, 33. 340, 19. 342, 4

Arionia 339, 22

Iouis enneaphthongos

19, 22

Latoia 53, 4

Pindarea 33, 5

Cherronesus 225, 4. 226, 12

Chimaera 236, 16

chirographum 163, 10

chius 208, 5. 225, 7

chlamys 3, 16. 374, 19

chordacistae 346, 29

chordae 359, 12

chorii 373, 1

chroma modulandi genus 459,

16 sq. 362, 9

chromatica diastemata 357, 15

chromatice 349, 9. 363, 2

chromaticus tropus 354, 19 et

23. 359, 16 sq. 363, 2

Chrysea 241, 15

Chrysippus 98, 16

Cicero 106, 3. 140, 3. 141, 28.

142, 26. 148, 24. 155, 11.

159,16. 165,26. 167, 4 ei 22.

174,18. 175, 9eil4. 177, 15.

180,3. 183,16. 187,28.188,16

INDEX 433

Cicones 224, 7 240, 15

cicuta 345, 2. 343, 16

geminata 340, 3

Cilicia 234, 21. 236, 3 et 4.

238, 20.

Cimbricum promunturium 208,

24

Cimmerii 228, 16

Cimmerium latus 227, 5

Cimmerius lacus 227,3. 238,14

cinnama 326, 26

Cinxia Iuno 42, 10

circa rem argumenta 189, 11

et 15

Circeia habitatio 215, 16

circi organici 33, 19

circuitus terrae 205, 26 sq.

circuli mundi 303, 6 sq.

planetarum 317 sq.

eorumspatiauel inter capedines

49, 30. 302,

18. 308, 25 sq.

Solis 324, 9 sq.

circulorum caelestium interstitia

308, 25 sq.

circulus 247, 20

circulus integer 249, 7 sq.

circumstans' modulatio 360,

6 sq.

circumferentia 249, 8 sq. et 16

per Septem circumstantias ar

gumenta 189, 7

cirrati 97, 26

Cirrha 33, 3. 221, 13

Cirrhaei recessus 6, 4

Cirta 230, 15

cithara346,24. 347,5. 348,2ei9

Clarius 9, 4. 13, 11. 14, 22.

98, 3. 237, 11

Claudius imperator 61, 2

Appius 64, 4

clauis 83, 17

clausulae 171, 10 sq.

quos pedes admittant

172, 1 sq.

Cleonaei rictus 23, 25

clepsydrae 314, 7 sq. 318,

25 sq.

MARTIANUS CAPELLA

cliens 185, 4

climata 318, 13 sq.

octo 325, 29 sq.

caeli quattuor 29, 12

climax 180, 3

Clio 12, 24. 34, 7

Clodianae insidiae 149, 9

Clodius 144, 3. 147, 21. 148,

23. 149, 15. 175, 11

Clotho 19, 8

Cluentius 166, 29 ei 31. 174,22

Cluniensis conuentus 212, 11

Clypea 231, 4

Cnidus 61, 22. 208, 4

Coene 219, 5

coercitio 216, 14

Colchica fiducia 30, 17

colon 176, 12 et 28

Colophon 237, 11

color 247, 7. 359, 18

orationis 156, 18

colorabilis tropus 354, 20 sq.

colorare uocem 183, 2

Colubraria 216, 19

Columbaria 217, 8

coluri circuli caelestes 304,

19 sq. 307, 12 sq.

comma 172, 24

Commagene. 234, 20. 238, 18

comminuere caput 24, 15

commotio auditorum quot

modis fiat 164, 27 sq.

commune genus uerbi 87 20 sq.

communio nominis 179, 24.

communis syllaba 69, 9 sq.

comoedia 189, 13

comparatio 149, 29 sq.(= com

pensatio)

a comparatione argumenta

157, 22. 162, 11 sq.

comparatiua qualitas 147,

28 sq.

compensatio t= comparatio

149, 29 sq.

(complexio 179, 17)

complexiua coniunctio 67, 26

composita spatia 357, 8

28

434 INDEX

coniugia sacra 2, 12

coniunctarum tertia 350, 5

coniunctarum extenta 350, 6

ultima 350, 7

a coniunctis argumenta 157,

2.0. 161, 2 sq. 189, 20.

190, 2

coniunctionum quantitas 74,

19 sq.

conp cett. uid. comp

conquestio 192, 22

Consentes dei 17, 22

a consequentibus argumenta

157, 20. 161, 11 sq. 189, 20

consili 78, 27

consistorium louis 19,4. 24,18

consonantes litterae 57, 25.

59, 50

constitutiones 143, 31

constitutiones (= status prin

cipales) 153, 18 sq.

consul 159, 16

consulares Romulei 196, 13

a consummatione argumenta

189, 11

Consura 219, 5

Consus 18, 16

contentio 183, 22

continua quantitas 113, 20

uox 353, 5

contradictor 151, 5

contraria 118, 8 sq.

contrariae leges 152, 20

a contrario argumenta 157,

20. 160, 21 sq. 189, 15

controuersia definitiua 148, 6

controversiae deliberatiui et

demonstratiui generis 153,

21 sq.

conuenientia diastemata 357,

14

compositi inter se mimeri

282, 20 sq.

compositi per se numeri 268,

9 sq. inter se 268, 10 sq.

compositionis praecepta 169,

22 sq.

compositiua qualitas 356, 1

coneentus (sphaerarum) 6, 25

conceptio 181, 7

conceptiones animi commu

nes 253, 26 '

conceptua 139, 23

concessio 149, 13. 187, 8

191, 11

conchae 337, 11. 343, 8

conciliatio 157, 2 •

conciliatio animorum quot

fiat modis 164, 1 sq.

(conclusio 129, 15 sq.)

per confessioaem propositio

187, 9 sq.

Сoncordia 41, 32. 258, 18

condicionalis Syllogismus 102,

26. 132, 29 sq.

conditores urbium 215, 21 sq.

confinis conclusio 129, 11.

250, 23

confirmatio 183, 30. 188, 24

conflictus 147, 11. 152, 24.

153, 30

conexio fig. 179, 17

coniectura 144, 7. 147, 18

coniecturalis uirga 4, 12

coniugata uid. a coniugatis

a coniugatione argumenta

189, 22

coniugatio uerborum 87, 14

coniugationes tres 88, 3 sq.

coniugationum indeclinando

formaetrigintasex88, 22 sq.

coniugatio prima 89, 9 sq.

secunda 90, 17 sq.

tertia correpta,91,

18 sq.

tertia producta 92,

8 sq.

a coniugatis argumenta 157,

20. 159, 20. 189, 23

conuersio districta in aliquem

174, 17. 179, 12

in dialectica 116,

12. 124, 30

rhetorica 174, 17.

179, 12

musica 364,3 1

INDEX 435

compositi per se numeri 280,

20 sq.

conuenientia 357, 22

conuentus inridici 212, 3 et 10

conus 253, 8 et 13

copiose ornatequedicere 167,8

copulae 367, 15

copulatio flg. 178, 15

per copulam 371, 12

Cora 215, 4

corax 140, 25

Coraxicus Caucasus 236, 15

Corcyra 207, 11. 225, 10

cordacistae 346, 29

Cordubensis conuentus 212,4.

Corinthus 221, 24

Corneliae 160, 11

Cornelius 144, 8. 166, 20.

174, ,23. 209, 15 et 19

cornibus 77, 17

corniculata Luna 262, 18

cornu = cornui 77, 13

cornubus 77, 15

cornuis 77, 21

Corona 310, 25. 311, 2 ei 7

et 17 et 22

corporatio 259, 4

Corsica 214, 24. 216, 25 sq.

217, 13

cortina 334, 6

Continus 141, 3

Coruus 306, 23. 309,28. 334,7

Cous 208, 5

crassitudo numerorum 270, '

25 sq.

Crataeis 215, 12

Crater 306, 23. 309, 27. 311,

13. 312, 7

creagrae Atticae 374, 12'

crepidae 5, 30. 197, 6

crepitacula4,24. 340,9. 348,11

Creta 225, 12 et 15

Cretensis Thaies 348, 2

Cretes 225, 15. 347, 5

creticus 372, 14. 373, 15

crinalis spicus 337, 13

criniti sapientes 338, 23

crispa infiexio 168, 8

cristae cum aprugnis dentibus

49, 23

tergeminae 194, 13

critici 56, 29

crocodilus 47, 30

crocus 4, 10. 237, 9 337, 10

Croesiae gazae 196, 6

Crotona 220, 1

crystallus 22, 18

С S littera a Claudio inuenta

61, 2

Ctesiphon 243, 22

cubi 266, 7 et 14

cubitalis mensura 301, 9

cubus 253, 9 et 13, _ 263, 20.

264, 1 et 3 et 9 sq.

culleus 153, 1

Cumae 44, 23. 180, 15

Cumaea Sibylla 44, 20

Cumauum antrum 5, 22

cumulus 331, 17

cuuabula 198, 15

Cuniculariae 217, 14

Cupido 5, 3. 41, 33. 297,

20. 299, 5. 337, 13. 338,

18. 343, 24

cupressus Siluani 138, 12

Curetеs 225, 15

Curetis 225, 16

curiales louis 26, 30

curiae 140, 5

Curiatius 65, 27

Curitis Iuno 42, 16

cursor Mercurius 11, 27

cursu ueloces Trogodytae

244, 1

cursus astrorum 27,5. 32,25.

48, 15. 301, 11

Curubis 231, 5

Cybebe 264, 11

Cybele [3, 3]

Cybeleia tympana 46, 12

Cyclades 226, 8

Cyclops 69, 11 sq.

cyclicae disciplinae 374, 17

cycni Hyperborei 348, ^

cycnus 334, 7

Cycnus 311, 11 et 15. 312, 4

28*

436 INDEX

S

Сygnus306,12. 308,1. 309,25

cylindrus 253, 8 et 13

cylindrus gemmans 198, 29

Cyllenides 336, 10

Cyllenius 3, 8. 4, 29. 5, 1.

6, 24 et 33. 8, 13. 11, 1.

12, 24. 13, 6. 14, 19 et

23 et 26. 15, 24. 16, 9 et

27. 18, 12 et 26. 28, 2 sq.

29, 11. 46, 17 sq. 51, 12 s?.

52. 19. 54, 29. 100,' 5.

141, 4. 193, 3. 198, 23.

245, 27. 255, 2. 260, 4.

296, 16. 302, 8. 63, 5

Cynos sema 225, 5

Cynthia 341, 17

Cypris 1, 11. 3, 18. 14, 24.

198, 2. 338, 17

Cypros 236, 4 -

Cyprus 207, 2

Cyrenaica 244, 24

Cyrenaica regio 231, 21

Cyrene 231, 22 et 24. 325, 31

Сyrnos 217, 1

Cythere 343, 6

Cytherea 245, 20

Cythorus 238, 15

D litterae pronuntiatio 63, 19

Daci 227, 13

dactylica 366, 7 sq.

dactylicum genus 368, 1

dactylicus 369, 3

per iambum 373,10

in bacchio incidens

extrochaeo

373, 11

per bacchium ex

iambo 373, 12

per chorram 373,

13 sq.

dactylus 172, 8. 368,3. 369,16

Daedalus. 196, 25. 215, 4

Damascene 234, 17

Damon 347, 22

Danae 215, 22

Danuuius 227, 11

Dardani 223, 12

Dardanus 215, 4

Darius 226, 24

datiui pluralis pronominum

quantitas 72, 31

pluralis quantitas 72,

10 sq.

singularis pronominum

quantitas 72, 23 sq.

singularis quantitas 71,

18

decani 50, 6

Decapolis 235, 12

decas 264, 21 sq. 265, 24.

266, 9 et 10 et 13.

declaratiua pars sententiae

102, 14. 123, 21. 135, 25 sq.

declinatio nominum 75,25 sq.

uocabulorum (A. e.

translata significatio)

167, 28 sq.

decreta publica ad lyram recitata

347, 16

decussare 51, 5. 304, 27

dedicatiua pars sententiae

124, 26 sq.

deducti numeri 372, 16

defectiua 88, 23

defectus Lunae 323, 2 sq.

Solis 318, 9 sq.

definitio 247, 19. definitur

105, 8

a definitione argumenta 189, 9

definitiua controuersia 148, 6

deformatio 175, 7.

dei 42, 27 sq. [cf. deorum)

aerii ctt. 301, 2

t=¡ astra 36, 9. 301, 19

azoni 18, 26

duodecim 17, 8. 342, 18

fatales 300, 27

minores (45, 24. 138, 8.

257,6. 301,2. 338,23)

nouensides 17, 27

publici 18, 23

ruricolae ctt. 332, 16

Septem residui 17, 13

tellustres 257, 6

tres 50, 25

num fato regantur 13, 28

INDEX 437

deieratio Pythagorae 29, 13

Deiotarus 164,6

Deliaca cithara 346, 23

Deliacus 16, 6. 138, 14

fatus 11, 9

deliberatiui generis controuersiae

153, 21 sq.

deliberates 145, 18 et 29 sq.

deliquia solis 200, 26

Delius4,ll. 6,27. 11,16. 12,5.

13, 3. 14, 13. 51, 12. 64, 21.

98, 1. 99, 4. 300, 22. 332,

32. 333,27. 342,25. 345,28

Delos 5, 28. 71, 22. 226, 8

Delphi 346, 23

delphini 348, 12

Delphinus 309,26. 311, 11

Delphos 221, 14

Delta 233, 15 et 22 et 26.

Deltoton 307, 17. 309, 25.

312, 11

Demipho 179, 3 sq.

Demoeritus 51, 23. 224, 17.

uid. etiam Abderites

Demodamas 240, 3

demonstratiui generis controuersiae

153, 21. 154, 24 sq.

Demosthenes 140, 4

dendrites gemma 22, 13

denominatiue 117, 20

Denseletae 224, 5

dentes tjuando emergant 263,

10

deorum concilium (senatus)

14, 9. 16, 29. 21,

7. 27, 2. 296, 6.

342, 16

(imlgus)17,15. 138,5

domus siue mansio

nes 17, 20 sq.

mater Arithmetica

257, 21

itinera 301, 11

stemmata 39, 26

deponens 87, 15

depositio uoeis 365, 17

deprecatio 150, 28 sq.

depulsio 144, 17. 157, 9

de re qualitas 148, 20 sq.

descriptio 175, 7

detractio figura 181, 3

deus unus 258, 11

Deuterus 27, 6

di pro dei 96, 6

diadema 4, 5. 31, 17

Iunonis 30, 2

' Neptuni 23, 5

Diabôrysthenis 318, 16. 326,

7 et 18

Diahellespontu 326, 17

Dialectica 99, 2. 101, & et 20.

137, 21 adnot. 98, 3 adnot.

250, 15

Dialexandrias 325, 31. 326, 14

Diameroës 318, 13. 325, 30.

326, 11

diametri regula 358, 12.

diameter Solis 328, 5

diametros 247, 24 sq.

Diana 17, 11 Susia 242, 5

Dianium 217, 8

diapason 262, 2. 355, 20.

357, 25 sq.

in caelo 49, 31

diapente diastema 29, 20. 357.

24 «17.

diaporesis 174, 20

Diarrhiphaeon 327, 1

Diarrhodu 318, 15 sq. 326,

2 et 15

Diarrhomes 326, 4 et 16

diastemata 357, 3 sq.

diastematica 353, 12

Diasyenes 325, 31. 326, 18

diasyrmos 175, 16

diatessaron diastema 29, 18.

357, 23 sq.

diatonica diastemata 357, 15

irTodulatio 361, 27

diatonicae notae tetrachordorum

360, 13

diatonon modulandi genus

359, 15 sq.

diatonos' 362, 10.

melopoeia 363, 3

diatonus tropus 354, 24

438 INDEX

diatyposis 175Д7

Dicaearchus 199, 15

dichronon in rhythmo 368, 27

Dictynnae arcus 46, 12

Dictynnaeùs morts 225, 20

Dido 159, 29

Didymaeus Apollo 240, 4

Didyme 219, 13

dierum mensura maxima minîmaque

325, 27 sq.

dierum noctiumque spatia inaequalia

313, 18 sq.

dies brumalis 314, 1 sq. nox

314, 3 sq.

dies Septem 262, 24

semenstres 228, 4

dies solstitialis 313, 30 sq.

diesis 349, 4. 351, 2. 357, 5.

357,20s?. 360, 15 sq. 360,24.

364, 18

a differentia argumenta 157,

20. 160, 15 sq. 189, 7

differentia definitur 103, 27 sq.

158, 19

digitis eomputandi ratio 28, 18

256, 29

coeroetur numerus 265,

31

digitus 356, 14

digressio 186, 13

diiambus 373, 2

dilophos ales 47, 8

diluuialia consternatioj301, 24

diluuium 223, 20

diminutio 83, 21

Diomedes 72, 1, 216, 10. 221,

9. 224, 16

Diomediaci equi 224, 15

Dione 31, 29. 255, 13. 337,27.

338, 19. 343, 3 et 12 et 21.

344, 8 et 29

Dionysus 44, 11

(Dioscuri 23, 21)

diphthongi 69, 7

diplasion rhythmieum genus

366, 18

diplasi regula 358, 12

diplasium 367, 23

[dipondius 261, 19 sq.]

directae lineae 247, 1

directiangulum trigonum 248,

16 sq.

directilineus angulus 247, 13

directus angulus 247, 16

Dis 2, 28. 45, 22. 48, 29

Disciplinae 39, 29

sobriae 53, 1

infamulitio Mercurii 14,

30

disciplinae cyclicae 374, 17

Discordia 17, 30

discrepantia diastemata 357,

14

discreta quantitas 113, 20

disdiapason diastema 358, 17

disemus 366, 27 sq. 369, 13.

367, 22 et 26 sq. 368, 7 sq.

disiuncta spatia 357, 8

disiunctio 134, 2

disiunctum fig. 180, 11

dispensare 299, 2

dispositiolll,26. 143,20. 166,

8 sq.

a dissimili argumenta 189, 15

dissimilitudo 160, 14

dissona sacra 48, 29. 50, 20

dissuasor 154, 1

dissyllaba 66, 12. 172, 26 sq.

distantia 349, 4

distermina 249, 15

dithyrambica modulatio 362 ,23

fdithyrambus 172, 9

ditrochaeus 172, 3

diuersitas legum quarum in

terpretado colliditur 152, 24

diuidere quo modo debeamus 106,

8 s?.

diuisarum diatonus 359, 5

diuisarum tertia 350, 9. 355,

19 sq. 359, 3

extenta 350, 10 ul

tima 350, 11.

diuisio 107, 1 sq.

terrae 209, 23 sq.

diuisores 161, 25

Dmolus 61, 28

INDEX 439

dochmiaeae numerorum spe

cies 372, 11

dochmius 172, 5

. Dodonaeus Iuppiter 220, 20

domidnca Iuno 42, 10 [17, 19

domus deorum per Zodiacum

Doriae gazae 196, 6

Doricns 101, 11

Doris 220, 16

Dorium melos 49, 22

Dorius 363, 4.

tropus 351, 22

Dorylaus 237, 14

dotalia mancipia 31, 1

dotis conferendae dies 335,17

reciprocum 333, 7

dotem dicere 335, 21 '

draco 21, 12. 229, 15

Draco 27, 11. 305, 28. 306, 2

et 7 et 10 et 16. 307, 20 et

32. 309, 22. 310, 23

Drinius 220, 7

Dryopes 220, 19

dubia forma materiae 184, 32

res 157, 9. 158, 1

ductus causae 155, 28. quin

que 155, 30 sq. quo modo

reperiantur 156, 21 sq.

duo 76, 28

duodecim radii solis 48, 21

horae 22, 22

numina 17, 8. 342, 18

duplae iuncturae 6, 19

duplex rhythmicum genus 366,

8 sq.

duplicatio 268, 16

duplices litterae 68, 31

dyas 246, 15. 258, 24 sq. 265,

20

Dyrrhachium 224, 20

dysprophoron 170, 11

E 59, 33. 60, 3 et 26. 63, 21

E terminatarum uerborumpersonarum

quantitas 73, 3

E littera finita nomina 58, 27

sq. 70,8

transitus in alias uocales

57, 33. 58, 1 sq.

E cum aliis uocalibus sociata

58, 22 sq. et 34 sq.

in eadem desinentiauerbal71,

23

eadem pluribus uerbis significatio

fig. 179, 27

ebeneus 23, 7

ebrios musica sanat 347, 22

Ebusus 216, 18

eccentros solaris circuli terra

314, 29

tellus 329, 15. 330, 5

tellus orbium planetarum317,

lsq.

ecthlipsis 65, 14

edentulus 119, 10

Edonia 223, 9

Edonii 223, 9

ab effectis argumenta 157,22.

162, 4 sq.

egersimon 341, 1

EI 69, 7

eia 58, 27

EL litteris finita nomina

70, 12

elatio 368, 20 s?. 369, 28 sq.

Electrides 229; 3

elegiacus pentameter 173, 12

uersus 171, 6

elementa 302, 12 sq.

elementorum numerus 260, 2.

302, 12 sq.

praesules 18, 27. 51,

15

concordia 1, 7

transfusio 263, 2

fluetus 302, 19

elementa narrationis 186, 5

elephanti 230, 4. 241, 18.

348, 9

eleuatio 175, 16

Eleusina lampas 46, 11

Elissa 375 , 4

Elissos 229, 13

eliquo 88, 19

ellipsis 181, 3

elocutio 88, 22. 143, 21.

166, 32

S

440 INDEX

elocutionis figurae 175, 23 sq.

eloquentia 158, 2. 167, 2

eloqui 102, 12

eloquium 122, 24

Emathia 223, 10

empyris mundus 50, 16

EN litteris finita nomina 70,

17

enarmonia diesis 349, 6. 357,

5. 360, 19

enarmonia diastemata 357, 14

enarmonion modulandi genus

359, 14 sq.

enarmonios 349, 6. 362, 9

melopoeia 363, 2

enarmonins tropus 354, 23

enclitieae 67, 21 sq.

(Endymion 344, 31)

Enetosa 238, 11

Engonasis 306, 3. 309, 24

enneaphthongos chelys 19,22

enneas 264, 12 sq. 265, 24

Ennianum distichon 17, 10

enodis arundo 328, 29

enrhythma tempora 365, 2

enrhythmon 364, 10

Entelechia 4, 2. 51, 25

enumeratio 192, 18

Enusis 217, 23

eo 94, 9

Eoum mare 240, 16

Eons oceanus 206, 24. 240, 6

apanalepsis 178, 20

epanaphora 179, 8

Ephialta 138, 8

epibatos paeon 372, 7

Epicrene 222, 12

Epicurus 51, 25

epicyoli eireuli 327, 16

epilogus 192, 18 sq. et 27

Epimelia 41, 22

Epirotis 223, 12 •

epistularis Iouis 334, 19

epithema 55, 17

epitritus 351, 4. 358, 2. 366,

9 sq.

iambus 370, 22

trochaeus 371, 3

Epiros 220, 14 et 17. 214, 22.

219, 22

epogdoi ratio 358, 20

equarum fetura 211, 25

equi solis 13, 4

Diomedis 224, 15

Equus 306, 13

ER litteris finita nomina 70,

21

Eratine 338, 17

Erato 12, 21. 34, 20

Eratosthenes 201, 25. 202, 6.

302, 5. 318, 4

erebus 259, 12. 339, 4

ergastica schemata 249, 18 sq.

ergo .67, 20

Ericusa 219, 14

Eridanus 215, 4. 309, 28. 310,

5. 311, 5 et 12 et 16

Erigone 46, 33

errantes soni 356, 10

erotema 174, 25

Erythras rex 234, 9

Erythraea Sibylla 44, 20 sq.

Erythraeum mare 234, 9

ES litteris finita nomina 70,

27

Esseni 235, 10

etesiae 240, 19

ethica fides 157, 1

Etruria 41, 7. 213, 22

Etrusci 46, 26. 342, 18

etymologia 157, 18

ab etymol. argumental59, 14

EV 69, 7

Euan 297, 2

Euandria classis 216, 6

Euboea 225, 21

Eucherius 27, 6

Euclides 198, 19. 254, 5 sq.

Eudoxus 209, 16

ab euentu argumenta 189, 21

Eumenides 41, 7

Euonymos 219, 14

Eupatoria 238, 15

,Euphrates 207,8. 234,19.235,

1. 235, 19 et 22 et 24. 238,22.

243, 19

INDEX 441

Europa 210, 1 et 12 et 14. 210,

25. 210, 29. 211, 3. 220,11.

219,22. 214,10. 219,15. 225,

1. 225, 3 sq. 226, 14 et 16.

227, 8. 228, 20. 244, 22 sq.

eurus 58, 27

Eurydice 339, 5

Euterpe 12, 21. 35, 18. 70, 9

euthia modulatio 360, 5 sq.

euthygrammum genus 249, 4

exacta species 90, 1 sq.

exaequatum 177, 18

excellentium diatonos 359, 9

tertia 350, 13

extenta 350, 14

ultima 350, 15

excurrentia diastemata 357,

17 sq.

exemplum (argumenta) 189, 12

exitium Saturni 8, 32

exordium 184, 6 sq.

expletiuae coniunctiones 67,27

exsecutio 188, 11

exta fissiculare 43, 6

extenta 354, 24

extenta principalium 350, 1

359, 4

mediarum 350, 4

coniunctarum 350, 6

extenuare 184, 15

extimi ambitus murus 50, 17

caeli contextio] 301, 1

extra causam 166, 4

extramundanus 15,25. 340,27

deus 50, 14

exulis interfector 152, 30 sq.

exuuiae Iouis 19, 11

Philologiae 31, 11

Г 59, 31. 61, 18

Htterae pronuntiatio 63, 22

pro ф 88, 15

semiuocalis 59, 22

cum aliis sociata 59, 22 sq.

P. Fabius 188, 18

fabricator deus 259, 19

fabula 185, 16 .

(argumenta) 189, 13

face 94, 7

facere et pati 102, 9. 110,

11. 117, 16

faciliter 97, 7

Facundia 46, 27

Fama 6, 11. 19, 3. 27, 17

Fanae 45, 26

Fantuae 45, 26

Fatuae 45, 26

Fatui 45, 26

fastigare syllabam 64, 15

fastigium 64, 31. 65, 15 sq.

68, 13

fata 18, 20. 24, 18. 108, 21.

259, 11

fatales diui 300, 27

Fatum 13, 27. 162, 5. 194, 4

publicum 21, 6

Fauni 138, 8. 45, 25

Faunus 338, 30

Fauonius 212, 1. 240, 17

Fauor 18, 8

Fauores 17, 23.

fax Leucotheae 31, 4

febris 347, 27

Februa Inno 42, 8

feles 46, 15. 47, 30

Felix 27, 6. 53, 6. 193, 24

adnot. 98, 3 adnot. 195, 22.

296, 4 adnot. 298, 30. 254,

13 adnot. 374, 23. 375 extr.

adnot. uid. etiam Martianus

et Securus

feminei modi 362, 16

femur 60, 24

ferula 55, 8

fescemiina 343, 2. 337, 25 "

Ficaria 217, 23

Actio uerborum 167, 28 sq.

Fides 41, 32

fides 346, 23. 348, 12

fides quot modis fiat 156, 34

sq.

fidicina 79, 15

[figura] 97, 21

figurae 364, 4

figura elocutionis 177, 4 et in

primis 177, 11 sq.

figurae elocutionum 175, 23 sy.

442 INDEX

figura sententiae 177, 4 sq.

rigurae sententiarum (quorum

nomina uid. in indice Graeco)

- 174, 13 sq.

finalium syllabarum quantitas

70, 5 sq.

fines minimi 277, 5 sq.

finis 144, 8

finitiua quaestio de seripti

ambiguitate 153, 9

finitor 305, 21. 308, 22

firmatio 157, 11

fistula 338, 29. 348, 7 et 11.

346, 27

fixa sidera 309, 10 sq. 315, 25

flagellum 345, 10

Flora 331, 13

flos ignis 50, 29. 194, 24

fluotigenae diui 332, 16

fluctuantes segetes 108, 9 et 15

Fluonia Iuno 42, 7

Flunius 312, 15

fomes sensificus 48, 7

Fonteius 179, 14. 201, 4

Fontes 45, 25

Föns 17, 27

fons Gorgonei caballi 33, 1

lucis aetheriae 48, 1

animarum 346, 12

fontana uirgo 50, 27

fontigenae Musae 195, 8. 340, 1

for 88, 18. 96, 29

forma 247, 19

a forma uel specie argumenta

157, 20. 160, 5 sq.

forma materiae 184, 28 sq.

formae 107, 2 sq.

siue species 103, 21 sq.

numerorum 265, 3 sq.

conclusionum 129,%5sq.

coniugationum 88,22Ägr.

in geom etria 247, 26 sq.

Formiae 215, 19

Formianus ager 217, 9

fortis uiri praemium 151, 2

(Fortitudo 38, 5)

Fortuna 18, 17

Fortunarum populus 6, 7 ei

13. 7, 16 et 30. 8, 3 et 10

Fortunatae insulae 244, 6

Fossae 217, 15

framea Martis 138, 16

fratres Iouis 23, 2

Fratres Septem montes 230,3

Fraus 18, 10

fraus 84, 32

freni 171, 18

frontes caeli quattuor 260, 2

Fronto 140, 21

frugi 59, 4 -

frumenti inuentio 44, 13

fuat 64, 15

fulgurum iactus 4, 13

fulmina 43, 9. 334, 21

Iunoni quoque tribuuntur

20, 12

Fura 45, 14

Furina 45, 14

G 59, 31. 61, 33. 63, 23

Gades 206, 14 et 18. 207, 5.

207,14. 208,20. 214,8. 212,7

Gaditana refugia 209, 17

Gaditanum fretum 210, 3. 211,

9. 244, 18

litus 209, 6

ostium 210,5. 228,

12.

Gaditanus conuentus 212, 4

' [Galata 217, 23[

Galatea 343, 8

Galatia 236,7. 237,7. 238,11

Galaxeas 305, 12 sq.

Galaxias 27, 3. 308, 8

Galenus 66, 2 sq.

Galaxius 50, 33

Galilaea 235, 7

gallarum gummeosque commixtus

76, 13

Galli 238, 1

Gallia 179, 15s?. 200, 11. 207,

12. 216, 21. 229, 7. 326, 7

Galliae 208, 20. 212, 25. 220,

12. 326, 5

longitudo 213, 6

latitudo 213, 8

INDEX 443

Gallicae regiones 213, 3

Gallicum mare 211, 22

Gallus fiuuius 238, 1

Gamphasantee 272, 23

Ganges 206, 23. 207, 8. 240,

22. 241, 1

Garamantes 231, 18. 232, 22

Gargaphie 222, 13

Gaulos 219, 3

Gebenna 213, 2

Geloni 227, 21

Gemini 13, 8. 22, 9. 306, 16.

312, 14. 313, 16. 314, 16.

315, 6. 321, 17

gemmae 20, 2. 139, 4

duodeeim in corona

Solis 22, 2 sq.

in Hispania 211, 5

gemmare uites dicuntur 108,

15. 168, 5

a genere argumenta 157, 20.

159, 27 sq. 189, 6

genera uerbi 87, 14 sq.

generalis omnium praesul 43,

12

genesis 258, 25

Genethliaee 56, 6. 333, 29

genetiui pluralis pronominum

quantitas 72, 30

sing. pronominum quan

titas 72, 22 sq.

singrnlaris quantitas 71,

" 15

Genii 45, 30

genitalia Osiridis reperta

37, 3

genius 18, 7 et 9. 25, 24. 43,

13 sq.

Iunonis 18, 15

genibus 77, 17

genu = genui 77, 13

genubus 77, 15

genuis 77, 20

genus nominum 75, 22 sq.

definitur 103, 3 sq. 158,

10 sq.

per genus transitus in musicis

362, 9

geomètres 57, 4

Geometria 198, 30. 199,8. 245,

27. 254, 7. 254, 13 adnot.

266, 9

geometrica 364, 17

Gerastum promunturium 226, 1

Germania 208, 22. 209, 20. 227,

10. 227, 14. 228, 11. 326, 7

et 8

gestamina signorum caelestium

309, 12 sq.

gestus 183, 17 sq.

Getae 224, 10. 227, 13

Gigantes 223, 19

•git 86, 3

glandes cantu translataè 348,

14

glutinum 79, 21

Gnatho 161, 20

gnomon 197,2. 201,10. 202,3

gnomonica supputatio 201, 25

Gorditanum promunturium

217, 22

Gorgades 244, 3

Gorgo 100, 7. 332, 3.

Gorgones 244, 4

Gorgoneus caballus 33, 1

Gracchi 140, 21

Gracchus 160, 10

(Tiberius) 149, 19.

162, 19. 163, 14

gracilis modulatio 350, 20

Gradiuus 2, 29. -23, 18. 51, 14.

138, 16

Graeca nomina 68, 1

Graeci 216, 20 passim

Graecia 44, 16. 139, 16. 214,

12. 215, 3. 218, 12. '220, 4.

220, 17. 222, 6. 222, 17. 301,

26

Graecia magna 219, 17

Graecus Graeci passim

Graecus 222, 16

Graia discretio 45, 11

Graii 303, 26. 310, 11

Graius 101, 17. 102, 5. 139,34.

101, 1 et 4. 141 , 2.

195, 11. 302, 4

444 INDEX

Graius uersus 9,. 9

Grammatice 64,2. 97, 14. 98,

1. 98, 3 adnot. 100,24. 101,

23. 167_6

grammatici 168, 6

grammaticum animal 105,16sy.

Gratia trina 1, 16. 331, 13

Gratiae uid. Charites

Gratiae 259, 11. 338, 21

Gratiarmn germanitas 259, 11

grauis aoc. 65, 17. 66, 9 et 18.

68,11

grauitas soni 350, 18. 354, 2

sq. 356, 23

GS 61, 4

gubernator genius 43, 15

gummi 76, 13

gurgulio 167, 23

gymnasia 302, 26. 331, 9.

336, 9

Gymnasiae insulae 260, 20

H aspirationis nota 62,4. 63,

7 et 24 '

pronuntiatio 63, 24

ui consonantis 69, 14

habitationes deorum 17, 16 sq.

habitio 189, 18

habitus 102, 9. 110, 9. Ill,

32. 118,12. 119,6.

et amissio 189, 18

Haedi 309, 14. 312, 2

Haemus 221, 1. 223, 14. 224, 8

Hammon 44, 8 cf. Ammon

Hannibal 238, 6

Hannibalis castra 215,1.219,18

Hanno 209, 12

Harmonia 375 adnot. 262, 4.

331 adnot. 334, 27. 336*, 3.

339, 29. 340, 5. 345, 20. 353,

14. 374, 4.

Harmoniae genera tria 352, 13

sq.

harmonica 373, 25

(Harpocrates 24, 28. 257, 8)

haruspicium 43, 6

hasta 138, 15

Mineruae 194, 18

Portuni trifida 138, 15

hebdomas 263, 12

Hebrus 224, 6

(Hecate 259, 12)

hecatontas 265, 28. 266, 9 et

11

Hectöris 81, 14

Hecuba 225, 6

Helena 160, 12

(Helena 344, 11)

Helice 200, 17

Helicon 5, 28. 221, 17

heliotropios 22, 14

Helladica facultas 198, 24

hellebori remedium 98, 17

Hellas 222, 6

Hellen 222, 17

Hellenes 222, 17

Hellespontus 220, 12, 224, 22.

226, 1. 226, 14 et 17. 227, 1

326, 6

hemicyclium 203, 26. 247, 26.

214, 7

hemiolia diesis 360, 17

hemiolia 349, 12

hemiolia nota tetrachordorum

360, 12

hemiolia ratio 358, 5

hemiolios 262, 2

hemiolium 367, 23

rhythmicum genus 366,

8 sq.

hemisphaeria 203, 24. 324, 24

hemithei 43, 32. 44, 26

hemitonia 360, 24. 361, 26.

.362, 2 sq.

hemitonium 349, 3

hendecasyllabus 171, 7

Henetosa uid. Enetosa

Heniochus 306, 15. 309, 14.

309, 26. 311, 26. 312, 2

heptas 262, 7 sq. 265, 22 .

heptasemus 367, 5

Hera 42, 16 terra 44, 27

Heraclea 238, 8

Heracleopolis 233, 21

Heraclitus 24, 8. 51, -22

Heras lutra 218, 2

[Herculanium 215, 23]

INDEX 445

Hercules 23, 23. 44, 5. 51, 13

138, 14. 215, 23. 217,

16 et 22. 223, 9. 229,

12. 229, 14. 233, 5.

239, 24. 241, 10. 242.

10. 257, 6

Herculis columnas 206, 13.

209,5. 210, 15

Herculis oppidum 233, 21

Herculeus labor 210, 16

Hermagoras 144, 11. 148, 28

Hermaphroditus 14, 24

Hermes quadratus 29, 11

Hermione 223, 17

Hermionea urbs 352, 12

Hermus 237, 14

heroes 44, 26. 338, 23 et 30.

374, 4

heroicum comma 173, 29

heroicus uersus 170, 26

Herophila Sibylla 44, 20

Herophilus 348, 3

Hesperia 200, 8

Hesperidum horti 229, 14.

232, 1

Hesperidum insulae 244, 5

Hesperis 225, 14

Hesperu ceras 244, 4

Hesperus 336, 27

hexagona 249, 3

(hex-ameter) 171, 4

hexas 262,11. 260, 21 sq.

hexasemus 367, 13

Hiberi boues 215, 24

populi 228, 12

Hiberus 210, 4

hiems 22, 19

(hieroglyphia signa) 39,24. 47,

2 sq. 325, 12 et 17

Hieronesus 219, 5

Hierosolyma 235, 9

Himantopodes 233, 4

Himeros 338, 18

Hipparchus 302, 6. 304, 28.

322, 9

Hippocrene 222, 13

Hippo Diarrhytos 231, 1

regius 230, 16

Hippotensis filia Sibylla 44,

22

Hipponensis sinus 230, 20

hircipes 338, 28

Hirtius 162, 8

Hispania 207, 13. 208,20. 209,

19. 211,4. 211,24

eius longitudo 212, 6

latitudo 212,8.

Hispania conuentus 212,3 sq.

212, 18

eius ciuitates 212,

12 sq. 229, 7.

230, 6

Hispanae naues 209, 11

Hispaniense Rhodani ostium

213, 12 -

Hister 227, 10 et 15

historia 185, 15 sq.

histriones 183, 9

hiulcae 170, 15 sq.

Homerus 51, 19. 226, 10. 237,

12 cf. Maeonius

eius sepulcrum 226,

10

homo animal risibile 105, 6

definitur 105, 11

absolutus 263, 7

hominis partes 263, 16 sq.

partus 263, 7 sq.

homoeoprophorou 170, 8 sq.

homoeoptoton 178, 4

homöeoteleuton 178, 8

honesta forma materiae 184, 29

horae diei noctisque 262, 5

earum ductus 202, 2

Horatius qui sororem trucidauit

149t 16

horizon 203,2. 305,21. 308; 22

horologia 201, 9. 203, 3

hortatiuus modus 88, 1

Hortensius 142, 29. 183, 19

t hospita Iuno 18, 15

deorum nutrixque 23,

12

humanae hostiae 213, 15

humida lunae natura 46, 9

humilis forma materiae 184, 32

S

446 INDEX

Hyacinthus 63, 5. gemma 22, 13

hydatis gemma 22, 18

bydraulae 32, 10. 347, 1

hydri marini 242, 25

Hydruntum 220, 2

Hydrus 306, 23. 309, 27. 311,

9. 311, 13. 311, 18, 311,24.

312, 5 sq.

Hylas 238, 4

Hymen 136, 18. 342, 29

Hymenaeus 1, 11 et 19. 2, 7.

336, 20. 337, 25

hymeneia 331, 7

Hypaea 216, 24

Hypanis 227, 20. 240, 23

hypate 349, 17 sq.

bypatoides melopoeia 363, 3

modulatio 362,20s?.

Hyperborei 228, 2. 228, 14.

240, 12

Hyperborea lux 299, 22

Hyperborei cycni 348, 9

hypophora 192, 2 sq.

Hyrcania 228, 18

Hyrcanius Сaucasus 236, 15

I 59, 25. 60, 3 et 27. 63, 25.

68,32

finita nomina 70, 9

I litterae pronuntiatio 63, 25

I terminatarum uerborum personarum

quantitas 73, 4

in fine uocabuli 59, 8 sq.

in uocatiuo uocabulorum in

ins 84, 16

pro ii in genetivo secundae

declinationis 78, 27 sq.

transitus in alias uoeales

57, 34 sq. 58, 2 sq.

usus pro duplici 59, 2 sq.

cum aliis uocalibus sociata

58, 22 sq.

iambica 366, 8 sq.

iambici numeri 369, 25 sq.

iambus 172, 17. 172, 26 sq.

370, 16. 372, 20. 372, 21.

369, 28

iambus unde dictus 371, 14 sq.

a bacchio 370, 24

iambus dactylicus 372, 15

medius 371, 11 0

a trochaeo 370, 23

Ianiculum 215, 22

ianitores terrestres 18, 24

Ianus 3, 4. 17, 23. 19, 1. 58,

16. 215, 22. 264, 26

Iapyges 215, 14

Iapyx 215, 14

Iarso 212, 21

iaspis gemma 22, 11

Iastius tropus 351, 19

Iatrice 56, 6

Iaxartes uid. Laxates

Iberica manus 218, 7

Iberus fluuius 211, 7

ibi 58, 6

Ibis 47, 2 et 9

Ichnusa 217, 17

Ichthyophagi 242, 20. 244, 1

Icosium 230, 8

Idaeus mons 225, 20

idea mundi 20, 29

idealis 258, 10

forma 259, 20

prudentia 303, 17

Idumaea 235, 5

iecur concupiscentiae sedes

58, 27

Igilgili 230, 10

Igilium 217, 7

ignea animalia 104, 9

ignis in lustratione 41, 8

arcanus 340, 25

elementum 51, 22. 263, 2

triangulus 194, 15

eius flos 50, 29. 194, 24

igniti lapides 22, 4

ignotus deus 48, 6. 50, 14

IL litteris finita nomina 70, 12

Ilium 69, 26. 237, 15

illuc 73, 25

Illyricum 214, 22. 220 ; 10.

220, 7

Illyrii 223, 13

im in accusatiuo singulari 83, 16

imago (argumenta) 189, 13

INDEX 447

immortalitatis poculum 14, 20.

39, 8. 50, 28

impares numerî 267, 2 sq.

imperatiuus modus 87,30. 89,19

imperi 78, 28

impressio 175, 16

Inarime 217, 10

inartificialia argumenta 190,8

(incantationes) 347, 18 sq.

348, 14

inchoatiua species 89, 22 sq.

uerba 88, 24

incidentes narrationes 185, 30

sq.

incidentes quaestiunculae 187,

26

incidentes status (= legales)

144, 1 sq. 153, 17.

ineomposita rhythmica 367, 11

incompositi inter se numeri

268,10 s?. 281,

7 sq.

per se numeri

268, 8 sq. 280,

15sy.291,15sy.

incorporea 246, 3sq. (303, Tsq.)

indefinitum 102, 21. 124, 17.

126, 8

Indi 209, 20. 241, 16

India 200, 20. 206, 13. 206, 24.

240, 16. 240,15 et 21. 241,22

Indici elephanti 241, 19. 348, 10

Indica prudentia 31, 14

Indicus mons 6, 3

Indicum mare 209, 1

indicatiuus modus 87, 30

indignatio 192, 19

indiuiduum 106, 8 sq.

per inductionem propositio 187,

5 sq. i

inductio contraria 175, 13

Indus 240, 22. 243, 10

inerrantia signa 309,10. 322,

19

infamis in femina 156, 14

infinibilis pater 50, 24

infinita quaestio 142, 27

infirmatio rationis 157, 9

infiexus accentue 65, 24. 68, 12

ingeni 78, 27

ingenium mundi 194, 5

iniunctum fig. 180, 17

ab initio argumenta 189, 10

Innuba (Pallas) 254, 18

Ino 76, 33 sq.

inpares numeri eorumque na

tura 278, 16 sq. uid. impares

inperfecti numeri 269 , 25 sq.

inpersonalis modus 87, 32

inpete 341, 11

inrationabiles pedes 365, 24

in re argumenta 189, 6 sq.

insecabile tempus 364, 23

insinuatiol84, 23 sq. 184, 3isq.

insolentia uerba uitanda 168, 3

instructa propositio 191, 14

(instrumenta musica 328, 20

sq.)

insulae vnde dictae 216, 15

natantes 348, 16

fortunatae 244, 6

intellegentia extramundana

340, 27

Intemperiae 45, 14

intentio 144, 16. 157, 9

uocis 353, 22. 354, 2.

356, 22

intercalationes 321, 27

interiectionum quantitas 74,

33 sq.

interiectus 308, 29

interrogatio 174, 25

interstitia circulorum caelestium

308, 25 sq.

interstitium 253, 20

interualla corporum caelestium

46 , 5 sq.

in musica 357', 3 sq.

inuentio 143, 19

inuersio 191, 16

inuidia 165, 9 sq.

IO'litteris terminata uerba 91,

33

lo 76, 33 sq. 215, 3

locus 245, 20

Ionia 237, 1. 237, 10

448 INDEX.

ionicus a maiore 369, 12 sq.

a minore 369, 14

minor 174, 1

àirô laeiZovoc 372; 23

Ionium 69, 22. 221, 6 et 18. 215,2.

Iordanes 235, 7

iotacismus 170, 6

iota rectum 355, 6. 360, 22.

361, 19

Iouiale concilium 299, 3

decretum 16, 29

sidue 49, 11 et 16

Iouialia orsa 336, 17

praecepta 14, 28

Iouialis 137, 17

maiestas 197, 10

circulus 12, 21

domus 51, 2

uertex 16, 1

Vulcanus 17, 5

uigor 333, 16

Iouis 17, 12

IR litteris finita nomina 70, 22

ira 165, 25 sq.

(Iris) 20, 6. 334, 18

ironia 174, 13. 177, 8

irrationabiles numeri 372, 24 sq.

IS terminata nomina 71, 5

ischias 347, 29

Ieeus 48, 27

Isidorus 206, 16. 208, 10

Isis 3, 5. 44, 13

Ism aros 339, 9

isocolon 177, 18

Isocrates 140, 20

Issa 214, 25

Issicus sinus 206, 25

Isthmos221, 21eí23. 222, 2 sq.

Istri 214, 13

Istria 214, 21

Italia 44, 16. 200, 12. 213, 5.

213, 19. 214, 25. (eias cir

cuitos 214, 26 sq.) 215, 3.

215, 11. 218, 13. 219, 8. 219

16 et 19. 220, 2 et 5. 238,

12. 347, 11

Italicum solum 214, 20

ite ratio fig. 178, 17

Iterduca Iuno 42, 10

Ithacesiae 218, 4

itiner 335, 5 (пат uulgatam sit

itiner retiñere debebam)

Iuba 233, 24

Iudaea 234, 16. 235, 6 sq.

iudex 145, 17 et 26 sq.

iudicabile (то Kpivó|Lievov) 151,

15 sq.

iudicatio 155, 17

legalis-eiusque spe

cies sex 152, 1 sq.

iudicatum 189, 21

iudicialis narratio 185, 19

a iudicato argumenta 189, 21

iugarius 375, 5

iuge colloquium 353, 6

Iugurtha 58, 18

Iulia 70, 8

Iulius 72, 16

Iuliae 71, 17

iunctura syllabarum 64,32. 65,4

musicae 6, 19

Iuno 2, 27. 4, 7. 8, 34. 13, 11

et 21. 14, 18. 15, 8 et

24. 17, 11 et 26. 19,

28. 21, 31. 23, 25. 26,

33. 42, 3 sq. 51, 8.

258, 27. 263, 22. 332,

10. 337, 1

aër 15, 27. 20, 8. 22.

1. 42, 17

dyas 258, 27. 263, 26

eius mansio 17, 26

eius cognomina 42, bsq.

aetheria 45, 31

pronuba 13, 22. 245, 23.

332, 10

regina 16, 32

Sospita 18, 14

Iunonia 244, 9

Iuppiter cf. Tonans Iouis 2,

20 et 23. 8, 30. 10, 8 ei 17.

11, 23. 14, 14. 15, 24. 16, 3

et 6 et 25 et 33. 17, 6 ei 8

et 16 et 24 ei 30 sq. 18, 7

sq. 19, 2 sq. 21, 3 sq. 23,

2 sq. 24, 18 sq. 26, 20 sq.

INDEX 449

: 27, 3 et 17. 28, 16. 32, 36.

38, 11. 42, 5. 43, 2. 46, 2.

":. 47, 13. 49, 7. 51, 1 sq. 52,

1 sq. 97, 15. 101, 2. 139, 8.

140, 15. 141. 9 et 12. 142,

5. 194, 10. 195, 27. 198, 9.

199, 5. 241, 12. 254, 11.

256, 29. 257, 2 et 4. 257, 20.

258, 9 et 20. 315, 21. 321, 5.

334, 27. 339, 15. 340, 23.

341, 2 et 4. 345, 15. 349,

19. 374, 7. 64, 20 uid. Iouialis

Iuppiter Belus 243, 20

Dodonaeus 220, 20

Secundanus 17, 28

Iuppiter uxorius 2, 28

ems filia Aeternitas

4, 5

«ieffa317,12. 318,1s?.

eius circulus 319,

22 sq. 329, 28. eius

cursus 330, 1 si/.

Iura 213, 3

iuridicialis qnalitas 148, 31 sq.

iuris prisci adsertor 335, 19

iugiurandum 190, 9

Pythagoricum 29, 13

Iustitia 37, 34

К 62, 9. 63,8 et 26

kapita 62, 11

kaîendae 62, 11

kalumuia 62, 11

L litterae pronuntiatio 59, 26

littera 62, 2 et 13 et 22 et

32. 63, 27. 61, 16

eius pronuntiatio 59, 26

nota música 355, 8

labdacismus 170, 3 sq.

Labor Philologiae alumnus 41,

17

LabyrintheusDaedalusl96,25

lac uid. lact

Lacaena 344, 11

Lacedaemonii 347, 5 et 10

Lachesis 19, 18. 334, 1

Lacinium promunturium 219,

21. 214, 16

MARTIANUS CAPELLA

Laconia 220, 15

Laconica 207, 3

Laconicum mare 207, 10

lact 86, 4. 62, 24

lacte 86, 7

lactea Luna 197, 29

Lactees circulus 305, 12 sq.

fiuuius 7, 7. 50, 32

Laestrygones 215, 19

laetae segetes 108, 5

lampas Eleusina 46, 11

lana herbarum felicium 31, 13

instar serici 229, 23

lanitium uestimentum 44, 9

lanugo quae sericum creat

240, 9

Lapidara campi 215, 24

Lapithae 222, 19

Lar caelestis 19, 18

f cunctalis 18, 16

militaris [17, 26| 18, 4

Lares 17, 23. 43, 26. 45, 8

Laruae 45, 9

Lasus 352, 12

Latialiter. 102, 6

Latiaris 54, 31. 101, 5 et 10

Latiariter 139, 2. 195, 11.

198, 24. 246, 26

Latinus passim. cf. etiam La

tiaris Romuleus

latitudinis partes per quas

Luna commeat 321, 29

latitudo terrae 207, 17 sq.

Latium 48, 19. 57, 27. .67,

27. 213, 24. 215, 22

Latmiadeum carmen 344, 31.

61, 16 sq.

Latoia 342, 23

chelys 53, 4

Latoides 54, 25

Latoius 8, 17. 334, 26

laudatiuum orationis genus

146, 6 sq.

Laurens = Latinus 101, 18

Lauripotens Apollo 11, 3

laus 84, 32

L axates 240, 2

(Leda 344, 10)

29

450 INDEX

legales status (= incidentes)

153, 17

leges ad lyram recitatae 347, 16

Lemannus lacus 213, 9

Lemnius 4, 17

faber 332, 18

Lemures 45, 1

Leo 22, 8. 306, 11. 311, 6.

329, 21

leo in'naui solari 47, 30

Leptis 231, 9. 232, 2 .

magna 231, 19

Lepus 306, 30. 309, 28. 311, 9.

312, 24

Lesius 152, 10

Lethaea littora 32, 5

Lethon 232, 2

Leucaethiopes 232, 14

Leucas 207, 11

Leucasia 218, 2

Leucopetra 214, 16

Leucotheae fax 31, 4

Lencothea insula 217, 12

libamina 259, 15

Libanus 235, 14

libentia 297, 17

Liber 18, 10. 51, 12. 211, 17.

223, 8. 239, 24. 240, 21.

241, 11. 242, 15

Libs 229, 12

Libethris 223, 1

Libra 306, 19 et 24. 307, 23.

310, 9 et 11. 311, 14. 313, 1.

321, 13. 322, 5. 324, 15 sq.

325, 10. 330, 12

librariae superum 19, 10

librorum genera 39, 17

Liburni 214, 13

Liburnia 214, 20

Libya 48, 31. 229, 12. 233, 20

Libyphoenices 231, 6

Libyssa 238, 5

oppidum 301, 4

Ligeris 83, 17

Ligures 213, 21. 215, 5

Liguria 215, 24

Ligusticum mare 216, 25

Lilybaeum 207, 4. 218, 14 et

17. 219, 4

limma 6, 21

linea 250, 25. 266, 5 et 11

lineae 246, 7 sq. et 28 sq.

247, 1 sq. 251, 14 sq. ßryrai

251, 15 sq. äXo-foi 251, 20 sq.

linealiter 308, 9

lineares ductus 196, 18

lini usum monstrauitIsis44,14

Linus 51, 18

Lipara 219, 9

litis causatiuum 156, 21 sq.

litterae animantium effigies 39,

22. XVIII. 63,2 et 9

iugatae 50, 21

duplices 68, 31 sq.

earum natura 57, 3

et 16 sq. et 24 sq.

litterarum formatio 63, 14 sq.

litteratus et litterature 56, 18

sq. 57, 7 sq. 64, 22

litterator et litteratus 56, 21 sq.

57, 8 sq.

liturgi 50, 7

Liuius 185, 16

loci quid sit 110, 4. 117, 25

communes 164, 22

memoriae 181, 22

a loco argumenta 189, 5

Locris 220, 14 et 16

logica diastemata 357, 11

longa syllaba 65, 30 sq. 68,

19 sq.

Lollius 176, 19 sq.

longaeuorum chori 45, 23

natio 242, 7

longi tudo terrae 206, 12 sq.

Lopadusa 219, 5

Lucanum latus 214, 1

Lucanus 83, 12

Lucensis conuentus 212. 11

lucerna 2, 10. 35, 8. 167, 25.

374, 10

Lucetia 42, 7

Lucifer 198, 3. 329, 6

Lucilius 65, 8

Lucina 42, 6

INDEX 451

lucis fons in sole 48, 1

diua secundae 344, 32

Lucretius uid. ind. auct.

Incusa cum non luceat 108, 21

sacer 232, 2

lumina orationis 139,3. 167,12

Luna 22, 7. 45, 3. 197, 29,

315,23. 316,4 et 16 sq.

317, 24

dea 334, 29. 335, 16.

336, 23

eius circulus 318, 7 sq.

forma 262, 17 sq. 319,

2 sq. 321, 7 sq.

eius annus 321, 25

meatus 320, 6 sq. 321,

29 sq. 322, 7 sq.

eius defectus 323, 10 sq.

328, 24

Luna laborat 348, 14

tertia 194, 11

lunata Italia 214, 1

Lusitania 211, 16. 326, 5

lux aetberia 48, 1

libertatis 168, 19

luxurialis 186, 22

luxuriant segetes 168, 15

Lyaeus 298, 4

Lybia 210, 13

Lybicae ferae 230, 2

Lybicum latus 210, 4

Lycaei modi 343, 15

Lycaonia 236,6. 236,20. 237,7.

238, 20

lychnis gemma 22, 5

lychnus 167, 25

Lycia 5, 28. 207, 2. 236, 8.

236, 16. 237, 8

Lyde 298, 6

Lydia 348, 16

Lydius 360, 22. 361, 19. 363, 4

Marsyas 346, 25

modus 355, 6 sq.

tonus 362, 13

tropus 351, 18

Lymphae 17, 27

lymphaticus 300, 13. 348, 1

Lynsa siluestris 18, 3

Lyra 309, 25. 310, 25. 311,

lyra 347, 16

11 et 27

Lysias 140, 20

M littera 60, 6 et 18. 61, 21.

62, 21 et 23. 63,

1 et 28. 65, 2

ea finita nomina 70,

14

Macaronesos 225, 16

Macedones 209, 2

Macedonia 220, 17. 223, 4ei9.

326, 4

Macomades 231, 10

Maeander 237, 6

Maedia 220, 22

Sp. Maelius 176, 4

Maenaliae pinus 343, 14

Maeonia 237, 12

Maeonius Homerus 2, 18

Maeotica palus 209, 4

Maeotis 208,7. 211, 2. 226, 15.

227, 3. 233, 10. 244, 19.

244, 22. 326, 9

Maeotius lacus 244, 21

Maesia 220, 21

magis et minus 111, 13. 113,

1. 115, 28 sq. 117, 18 et 27

Magnesia 32,33. 223,1. 220,17

Maia (3, 10) 14, 6

a maiore ad minus (argumen

tum) 159, 3. 189, 8. 189, 19

a maiorum comparatione ar

gumenta 157, 23. 162, 11 sq.

Maiugena 9, 18. 11, 2. 16, 5.

25, 19. 51, 18. 52, 14. 56, 9.

136, 14. 256, 10

Malaca 230, 6

male 97, 6

Maleus" mons 200, 22. 241, 5

mamma 170, 2

Mana 45, 13

mando 95, 27

Mancinus 66, 24, 149, 20

manes 18, 18 et 21. 44, 28.

45, 3 sq. 348, 14

Mania mater 45, 14

Maniae 45, 10

29*

452 INDEX

Mantice 3, 27. 10, 26

Mantuanus uates 51, 19

Mantuona 45, 13

manuatus 116, 21

manubiae Iouis 334, 21

marras oratoris 183, 22

Mareotis 232, 6 et 20

Mareoticum ostium 234, 5

Maretonium uid. Paretonium.

margaritae 241, 20

Margiane 239, 13

Mariandyni 346, 25

sinus 238, 8

Marmarides 232, 5

Marmensi filia_Sibylla 44, 22

Maronea regio 224, 14

Mars 17,11 et .26. 18,9. 264, 15.

cf. Gradiuus

stella 318, 22. 317, 11

cf. Martis

Marsica natio 100, 12

praestigiatrix 137, 15

Marsicae petrae 100, 15

Marsyas235,20. 237,4. 346,25

Martia gens 54, 32

Martiamis 1, 1. 27, 6. 53, 5.

193, 24 adnot. 98, 3 adnot.

254, 13 adnot. 296, 4 adnot.

331 adnot. 374, 10. 375 extr.

adnot. cf. etiam Minneus Fe

lix Capeila

Martis circulus 318, 1. 319,

21 sq. 321, 5. 332, 21

curia 374, 22

cursus 329, 14 sq.

Martius circulus 12, 22

mas 82, 3 sq.

Masada 235, 11

Masinissa 230, 14

Massalioticum Rhodani ostium

213, 13

mater Mania 45, 14

a materia argumenta

189, 5

materiae forma 184, 28 sq.

matricida 153, 2

Mauretnnia Caesariensis 229,

10

Mauretania 230, 12. 233, 24.

244, 7. 209, 13

Maxula 231, 4

Mazaca 239, 2

meatus siderum 4. 13

Media 239, 6. 242, 9. uid. Maedia

media 360, 22. 361, 8. 361, 22.

358, 28

excellentium 359, 9

modulatio 355, 3

mediarum extenta 359, 8. 361,

20

principalis 354, 26

Medica penulata 56, 9

Medicina 332, 32

medietas 44, 25. 303, 21

Medii montes 240, 10

medilunia 262, 19

' Medioximi 43, 22

medium mundi 302, 21

Medusa 195, 1

Medusaei crines 100, 27

Megara 348, 20

Megaris 217, 11. 220, 15.

222, 8

Mela 82, 16

Meles 237, 13

melica 336, 7

melicae astructiones348,27sy.

Melior uid. Securus .

Melita 219, 3. 239, 1

melodiae 340, 20. 346, 1

melopoeia 362, 17 sq. 373, 24

melos 342, 15. 359, 23. 362,

18 sq. 363, 5. 373, 26 sq.

Melpomene 12, 22. 33, 25.

331, 15

membra numerorum 295,21 sq.

uitalia 263, 15

membrum (kiuXov) 176, 13

Membriona 244, 9

Memmius 178, 17

Memnon 70, 19. 237, 15

memoria 143, 23

memoriae praecepta 181, 9 sq.

Memphis 54, 27. 48, 28

Memphita 233, 22

INDEX 453

Memphitica regina 3, 5

Memphiticus menais 47, 10

Menelais Alexandriae regio

233, 20

menses 48, 22

mensores 202, 7

mensura numerorum inter se

incompositorum283,

21 sq.

per seincompositorum

285, 7 sq.

minima 287, 23 sq.

maxima 287, 30 sq.

mentis fons 48, 7

uox 50, 20

mentium cultores 18, 28

Mercuriale foedus 36, 13

officium 257, 21

Mercuriales 344, 28. 336, 3

Mercuriales ministrae 54, 25

ministra 196, 15

uirga 5, 12. 12, 3.

36, 34. 47, 5

Mercurii circulus 46, 18. 327,

14 sq.

ortus 328, 4 sq.

occasus 328, 11 sq.

promunturium 230,

19. 231, 5

Mercurios 8, 16. 9, 10 sq. 11,

22. 12, 8 ei 12.

17, 12. 38, 16.

53, 5. 315, 23.

316, 29. uid. etiam

Cyllenius Maiugena

Areas

stellaSn,16et23sq.

meridianus Oceanus 209, 7

Meroe 200, 18. 201, 8. 202, 6.

208, 4. 245, 1

Merus mons 241, 12

Mese 216, 23

mese 359, 1

mesoides modulatio 362, 20 sq.

363, 4

Mesopotamia 234, 18. 235, 24.

243, 15

Messalla 60, 29

Messenia 220, 14

messes cántu transeunt 348, 14

Messua 231, 4

Mestus 224, 5

metae horarum 203, 1

Metapinum Rhodani ostium 213,

12

metaplasmus 97, 20

Metapontum 216, 11

Metaurus 219, 7

Metellus 66, 28

Metina 216, 21

meto 93, 15

metonymia 169, 15

metrica 352 19

metrum 363, 28

metus 165, 17 sq.

Mezentius 70, 2

Midinum sapere 195, 30

mihi 72, 24 .

Milesiae deliciae 28, 7

Milesius 152, 10 -

Miletos 237, 10

milites louis 17, 16

mille 266, 9

Milo 143, 8. 144, 4. 145, 8.

147, 19 et 24. 148, 23. 149,

8 et 15. 165, 23. 166, 17.

175, 9 sq. 180, 3

Miloniana 176, 3

Minerua 17, 11 et 29. 97, 16.

262, 14, cf. etiam Pallas

Tritonia Tritonida

minima numerorum mensura

287, 23 sq.

maxima 287, 30 sq.

a minore ad maius argumenta

189, 8. 189, 19

a minorum comparatione ar

gumenta 157, 23. 162, 18 sq.

Minneus 27, 6. 53, 5. 193, 24

adnot. 98, 3 adnot. 254, 13

adnot. 296, 4 adnot. 331 ad

not. 375 extr. adnot.

minium 211, 5

miraculum 44, 4

miscilla satura 374, 11

miseratio 164, 29 sq. 192, 19

*"

454 INDEX

Mithras 48, 29

Mithridates 238, 15

Mitylene 208, 5

mixtum numerorum genus 373,.

10 sq.

mobilis angulus 251, 2

modi uerbi 87, 18 sq.

a modo argumenta 189, 5

modulandi genera 354, 24.

359, 11 sq.

genus 362, 17 sq.

modulantium transitas 362, 7

modulatio 362, 19 sq. 363, 16

quaternaria temporum

364, 29

per modulationem transitas

in musicis 362, 14

moduli 346, 2

Moesi 237, 17

Moesia 237, 9

molossus 173, 21 sq. 220, 20

momenta recisionis 364, 17

monas 246, 12. 257, 26 sq.

265, 5 sq. 265, 19. 266, 3.

266, 9 et 15. 346, 11. 364, 18

monauliter 338, 20

monile 58, 28

monilia 58, 21

monochronon tempus 368, 21

sq.

monoptota 60,10. 76,12. 85,8

топозуНаЬабб^ау. 172,12«5'.

Mopsus 44, 25

morbos pellit musica347,26sy.

morticinum 31, 24

mortis appetitus 224, 3

motus differentiae 260, 26

Mulciber 18, 3.332, 18

Muleifer 8, 17. 195, 25. cf.

etiam Lemnius

multiplicatio 273, 5 sq.

a multiplici appellatione ar

gumenta 189, 9

mundana perfectio 259, 18

mundus 302, 12 sq.

unus 258, 12

intellectualis et sensibilis

50, 22 sq.

mundus ei pentas tribuitur

260, 6

Musa 343, 28. 374, 17

Musae 9, 18. 12, 8 et 16. 32,

7 et 32. 37, 24. 38, 26 et 29.

39, 31. 41, 26. 51, 10 et 30.

52, 4 et 10. 53, 4. 65, 7.

69, 22. 72, 8. 195, 9. 264,

19. 340, 1. 344, 21. 347, 7

Mnsice 97, 27. 65, 20

mutae litterae (57, 21.) 61,

12 sq. 63, 6

(muta cum liquida 67, 16)

Mycdonia 238, 2

Mygdonia 223, 10. 237, 8

Mycdonius mons 223, 15

Myriandros urbs 206, 25

Myrtoum mare 226, 7. 222, 10

mytacismus 70, 16. 170, 1 sq.

N 60, 7 et 22 et 33. 62, 14

et 24. 63, 29. 65, 2

60, 14. 61, 21

littera terminata nomina

74, 2. 79, 12

naeniae 347, 3

S. Naeuius 188, 2

Napaeae 138, 8. 337, 9

Nar 70, 20

Narbonensis prouincia 213, 3

narratio 157, 5. 185, 14 sq.

eiusgenera 185, iisq.

laudes 185, 22 sq.

narrationis elementa 186, 5

narrationes ipsius causae 185,

29 sq.

Nasamones 232, 5

natura causae 155, 14 sq.

naturalis dispositio 166, 12 sq.

nauis totius naturae cursum

moderans 47, 26

Nauis 309, 29

Naulochus uid. Autoclus

Naxos 226, 10

Neapolis Itatiae 216, 7 -

Mauritaniae 231, 5

Neapolitanus ager 217, 11

necessitas 163, 18

negantia 102, 21. 120, 9

INDEX 455

negotialis qualitas 149, 1 sq.

assertio 185, 15

negotium 159, 19

Nemesis 24, 11

Nepos 209 15

Neptunus 17, 12. 18, 15

cf. Portunus

Nereus 10, 10. 341, 24

Nerio [Nerina| Martis uxor

2, 29

Nerina chelys 343, 7

noto coniunctarum 361, 8

diuiearum 359, 6

excellentium 361, 24

separatarum 361, 10

netoides melopoeia 363, 4

modulatio 362, 20 sq.

Neuerita 18, 16

Neuri 227, 20

neutralia uerba 88, 4

Nicia 82, 16

Nicomedia 238, 5

Nicopolitana ciuitas 221, 6

Nigritae 232, 14

Niger 232, 16

Niliaca sistra 46, 11

Nilis lacus 233, 25

Niloticae fruticis eollema 55,17

Nilus 26, 27. 48, 28. 210, 26 sq.

232, 11 et 16. 233, 13 sq.

233, 21 sq. 234, 1. 245, 1

Niphates 236, 13

Nisus uid. Nixus et Engonasin

Niuaria 244, 10

Nixus 309, 24. 310, ». 311, 8.

311, 17. 311, 23. 311, 27,

uid. ettam Engonasin

Nobilis uid. Seruius

noctium accessus defectusque

325, 19 sq.

dierumque spatia inaequalia

313, 18 sq.

Nocturnus [17, 23] 18, 14

Nomades 230, 14

nomi Aegypti 233, 19

nominatiui pluralis pronominum

quantitas

72, 28

nominatiui pluralis quantitas

72, 4 sq.

singularis pronominum

quanti

tas 72, 20 sq.

a nomine argumenta 189, 9

nominum quantitas 70, 6 sq.

Nortia 24, 12

noscibilis 115, 13

nota 247, 22 sq. 266, 9. música

360, 21 sq.

a nota uel etymologia argu

mentum 159, 14

notae tetrachordorum 360,

10 sq.

nouanda uerba 167, 27 sq.

nouenaria regula 28, 24

nouenarius numerus 29, 6.

259, 14. 264, 12 sq. 282,

22 sq.

Nouensides dei 17, 27

Nox 27, 9

nubo uid. obnubo

Nuceria 180, 15

Numa 18, 29

Numeraria 296, 2

numeri 246, 2 sq.

conpositi inconpositi

permixti 367, 9 sq.

in musicis 363, 13 sq.

numerorum genera 268, 9 sq.

269, 24 sq. 270,

15 sq.

natura 272, 8 sq.

uirtutes 29, 1 sq.

numerus 373, 26

quid sit 265, 3 sq.

Numidae 230, 14

Numidia 230, 13. 231, 11

nunquis 60, 9

nutrix deorum 23, 12. 52, 5

Iouis 21, 21

Nymphae 45, 26. 225, 14

Nympharum cubile 242, 22

insulae 348, 16

Nysa 241, Ц

О 60, 22. 61, 1. 63, 30

456 INDEX

O transitas in aliasnocales 57,

34 sq. 58, 6 sq.

cum aliis uocalibus sociata

58, 35. 59, 7 sq.

littera finita nomina 70, 10

terminatarum uerborum

personarum quantitas

73, 5 sq.

Oaxis uid. Oxus

obliqui circuli eaelestes 305, 7 sq.

casus 86, 22

obnubo obnuberis 299, 10

obscura forma materiae 184, 33

obscuratio solis 323, 4 sq.

obtusus angulus 247, 18

occasiuae regiones 200, 28

occasus siderum 312, 16 sq.

duplex 328 11

occultationes planetarum 330,

19 sq.

Oceanus 198, 2. 208, 18 sq.

202, 27. 203, 28. 209, 4 et 8.

210, 2 et 12. 210, 21. 213, 2.

232, 10. 227, 15. 228, 19.

229, 8. 229, 20. 241, 9

Oceanus Scythicus 228, 17

septentrionalis 211,

23. 228, 11

atlanticus 211, 23 '

occiduus 211, 23

uespertinus 207, 13

octas 262, 12. 263, 26. 265, 22

octasemus 370, 2

M. Octauius 162, 13

4 octonarius numerus 263, 20

oculi Blemmyarum in pectore

233, 2

ocubrum motus 183, 12

oculus mundanus 48, 9

odium 165, 5 sq.

odor legum 168, 19

Odrysiae niues 224, 6

OE 69, 7

Oeagrius citharista 2, 17

Oeanthe 221, 12

Oeensis ciuitas 231, 19

Oenotrides 218, 3

Oeonistice 334, 4

Oeta 222, 15

officia naturalia 260, 24

officium Grammaticae 56, 26

Oglasa 217, 5

oisus 5U, 1

OL litteris finita nomina 70, 13

Olisipone 211, 20

oliuae munera 194, 20

oliuum 195, 22

Olium caput 54, 31

Olympias 223, 7

Olympus 34, 3. 42, 21. 48, 9.

68, 3. 194, 9. 222, 18,

omina 35, 14

augur ata 43, 7

omne definitur 105, 30 sq.

ON litteris finita nomina 70, 18

Opertanei 17, 23

Ophiuchus 306, 12 et 25. 309,

15 et 26. 311, S et Sei 27

et 23. 312, 12

Opigena 42, 14

opinabilis corporatio dyas

259, 4

opposita et contraria 102, 10

118, 6 sq.

Ops 3, 2 cf. etican Cybele

optatiuus modus 87, 31

optimatis 82, 1

optimitas 112, 28

Opulentia Iouis 17, 29

OR litteris finita nomina 70,23,

terminatarum uerbi personarum

quantitas 73, 11

oracula £63, 18

Ammonis 231, 21

ApollinisClarii 237,11

oratio 57, 11. 176, 28

orationie partes 183, 26 sq.

orbatio 119, 6

Orbiliae 65, 10

orbis terrarnm mensura 244,

17 sq.

Orcades 229, 2

Orestes 149, 15. 223, 17

Orestis 223, 17

оrgana 340, 21

organica uox 348, 10

INDEX 457

organica suauitas 32, 14

Oriens 200, 2

Orion 306, 22. 309, 28 et 29.

311, 5 et 22 et 26. 312, 13

et 15

ornate et copiose dicere 167,8

Orontes 235, 17

ortus siderum 312, 16 sq.

Orpheus 51, 20. 224, 12. 339, 1.

348, 6, cf. etiam Oeagrivis

et Thracium carmen

orthius 370, 1

unde dictus 371, 19

orthographae 19, 9

ortus et occasus 311, 1 sq.

solis 324, 8 sq.

OS litteris terminata nomina

71, 6

os 84, 5

Osiris 3, 5. 37, 1. 44, 12. 48,

28. 54, 27

Ossa 222, 19

Ostracine 235, 2

Othrys 222, 19

ouilia tergora 39, 20

Oxus 239, 20

Ozolei 221, 11

P 59, 31. 60, 30. 61, 2 et 18.

62, 11. 63, 31

litterae pronuntiatio 63, 31

pabula superum 341, 25

Pachynum 218, 11 et 17

Pactolus 237, 10

Padus 215, 3

Paedia 256, 12

paeon 372, 15

oidnrinoc 372, 1 sq.

eirißaTOc 272, 2 sq.

primus 172, 4

quartus 172, 5

paeones 365, 21

paeonica*366, 8

paeonieum genus 371, 24 sq.

Paeonia 223, 13

Paestana rosaria 215, 14

Paestanum 218, 2

Palaestina 234, 16. 235, 4

palaestrae 195, 23

Pales 18, 7. 138, 8

Seeundanus 18, 10

Palibotra 241, 4

(Palladium 31, 9)

Pallas 3, 25. 15, 30. 16, 14. 19,

17. 52, 2 et 11. 56, 8. 64,

21. 71, 20. 100,17. 136, 13.

141, 4. 142, 8. 194, 3. 255,

10. 257, 2. 262, 16. 296, 14.

333, 27. 340, 5. 345, 28,

cf. etiam Minerua

Palladia censura 299, 4

pallia« 51, 29. 101, 1. 137,

12. 140, 8 -

pallium 99, 10. 196, 11

Pallor 18, 18

Palmaría 217, 9

Palmyra 235, 21

Pamphylia 236, 5 et 8

Pan 343, 17 .

Panda uid. Paranda

Pandataria 217, 10

Pandea gens 241, 9

pandura 338, 28. 346, 26

Panedrii montes 238, 23

Pangaeus 224,-5

Paniades fons 235, 8

Panthera 309, 16

Paphia 336, 19. 340, 10

Paphie 245, 6

Paphlagonia 223, 13. 236, 20.

238, 10

Papia Poppaeaque lex 52, 15

papyrus textilis 31, 23

cedro perlita 39, 19

Paradisus 236, 7

Paraetonium 232, 6 sq.

paragoga 168, 6

parallelae 248, 24

paralleli circuli caelestes 303,

28

paramesos 359, 2

Paralitanus portus 200, 20

Paranda 239, 22

paramese 360, 22

paranete 355, 11

parasitus 161, 18

Parcae 2, 6. 13, 27. 108, 20

458 INDEX

pares numeri 267, 1 sq.

eorumque na

tura 278,13sj.

a pari argumenta 189, 15

a parium comparatione argu

menta 157, 23. 162, 25 sq.

Parmenides 99, 34

Parnasia rupes 6, 2

Parnasus mona 10, 7. 221, 15

paronomasia 178, 12

Parrhasiae ferae 341, 20

aparte argumentum 158,28sg.

189, 6

ex parte totum usurpare in

translatis uerbis 169, 13 sq.

partes 107, 3 sq.

definiuntur 106, 6

hominis 263, 16 sq. ,

numeri 269, 15. 272,

8. 273, 9

orationis 183, 26 sq.

Parthenope 216, 6

Parthi 235, 23. 243, 23

Parthia 235, 21. 243, 9

Parthicum nomen 242, 3

regnum 243, 8

Parthyene 206, 24

participiorum in fine quantitas

74, 6 sq.

partiendi differentiae 106,25sj.

partitio 107, 1 sq. 187, 17 sq.

partus hominis 263, 7 sq.

septimanus 29,30. 263,6

passibiles quantitates 112, 3

passiones 112, 14

passiuum 87, 15 sq.

Patara 207, 2

Patauium 216, 10

pater ignotus 48, 6 (50, 13)

pathetica fides 157, 1

facultas 164, 21

pati et facere 102, 10. 110,

11. 117, 16

Pauor 18, 18

Pediculi 214, 12

Pegasus 311, 12

Pegasus 306, 26. 309, 26. 311,

15, 312, 6

Pegasea uox 340, 1

Pegaseus gurges 375, 8

Pelasgi 215, 5. 374, 12

Peligni 214, 13

Pelignus 300, 17

Pelius 222, 18. et 20

Peloponnensus 218, 11. 221,

10. 221, 17. 326, 2

Peloponnesus 207, 10

Pelorias 218, 13

Pelorus 218, 16

pelta Amazonia 214, 15

peluis 83, 17

Pelusiacum ostium 234, 8

Pelusium 235, 3

Penates 17, 22

Iouis 17, 2

pentachorda 361, 14 sq.

pentagona 249. 3

pentameter 173, 13

Pentapolitana regio 231, 21

pentas 260, 6 sq. 265, 21

pentasemus 367, 4

penultima syllaba 65, 26 sq.

chorda 355, 11

peplum 139, 1

aetheris 196,28. 197,27

Aurorae 31, 27

Palladis 16, 15

peragratio mundana 327, 13

percontatiuus modus 87, 33

percussionis soiiiis 264, 18

perdiu pernoxque 35, 9

perendinatio 335, 9

perfect! numeri 269, 24 sq.

a perfectione argumenta 189,

10

perfectis ampliores numeri

269, 24 sq.

Pergamum 237, 18

Periergia 30, 23. 41, 27

periodus 367, 15 et 29. 370, 13

per periodum 370, 13. 371, 6

et 12. 372, 5

Peripatetici 316, 10

peripheres modulatio 360, ësq.

peripheria 247, 22 sq.

perissa diastemata 357, 15 sq.

INDEX 459

Permesiacus gurges 300, 8

peroratio 192, 24

perpendicularis 247, 17

perpendiculatus 200, 13

perpetuus modus = infinitiuus

87, 31

Persae 223, 17. 242, 27. 243, 1

Perseus 234, 9. 306, 14. 307,

18. 309, 25. 312, 3. 312, 10

Persicus limes 240, 5

sinus 242, 27

Persida 243, 9

Persis 226, 18

perseuerantes soni 356, 6

a persona argumenta 189, 4

pes quid sit eorumque genera

365, 15 sq.

pedes quibus clausulae ornandae

172, 1 sq.

pestilentiae auctor Apollo

9, 5

Phaenon 315, 21. 330, 7

Phaethon 315, 22. 342, 25

Phaethontiae Musae 344, 21

phaIaecius 171, 7

Phalarium promunturium 225,

10

pharmacopola 100, 12

Pharusi 233, 5

Phaseiis 236, 5

Phasi senis ritus 41, 10

Philippica prima 156, 29

Phlegra 138, 7. 223, 19

Phlegraei campi 215, 15

Philippus 223, 6

Philologia 10, 22 sq. 14, 29.

15, 11 et 18. 16, 8. 18, 1.

27, 19. 29, 7. 30, 30. 31, 21.

38, 20. 40, 15 ei 21. 41, 4

et 2b. 42, 1. 46, 28. 48, 3.

50, 3. 52, 4. 53, 5. 193, 5.

195, 28

Philosophia 26, 31. 195, 26.

256, 30

philosophorum disorepantia

51, 21 sq.

habitus 196,

10

Phocis 220, 14 et 16. 221, 13

Phoebea lumina 341, 14

Phoebei meatus 299, 25

Phoebeum uocabulum 342, 22

Phoebus 6, 2 ei 28. 8, 16.

9, 21. 11, 25. 12, 1 et 8 et

30. 14, 16. 26, 2. 27, 9. 48,

26. 52, 18. 141, 8. 296, 18.

333, 28. 340, 4. 342, 23

Phoenicia 234, 17. 235, 14.

235r 16

Phoenicusa 219, 14

Phorcus 343, 9

phrenetici 347, 18

Phronesis Philologiae mater

31, 8 et 21. 333, 18

Phosphoros 31, 5. 32, 1. 315,

22. 328, 20. 336, 28

Phrygia 207, 9. 236, 20. 237,

3. 237, 6. 237, 14

Sibylla 44, 20

Phrygius phthongus 49, 11.

351, 21

pubeda 340, 2

tonus 362, 13

tropus 351, 21

Phthiotis 220, 16

phthongus 353, 20 sq.

physici 302, 15. 320, 8

Picentes 214, 1

piceus hiatus 8, 9 puer 257, 8

pictai 65, 11

Pieria 223, 10

Pilumnus 44, 16

Pindarea chelys 33, 5

Pindus 220, 19. 222, 19

Pintonis 217, 15

pisoes erepitu detinentur 348,8

Pisces 312, 6

Piscis austrinus 309, 29. 311,

2 et 7. 312, 8

Pisidia 237, 8. 238, 20

Piso 163, 2. 183, 16

Pithecusa 217, 11

Pitho 338, 20 uid. etiam Suada

Pityussae 216, 17

planaris 246, 23

plana schemata 249, 11

460 INDEX

Planasia 217, 5

planetarum cursus 327, 12 sq.

motus in ortum

316,7

harmonía 12, 14

occultationes 330,

19 sq.

orbes 315, 14 sq.

316 extr. sq.

singulorum singulaeMusae

12,20

plani numeri 270, 15 sq.

planities formaeque eius (in

numeris) 271, 5 sq.

plauontes 315, 19

Plato 36, 1. 50, 27. 51, 21.

100,2.101,13.142,12.

296, 12

eius mysteria 50, 27

plaudo 57, 34

plaustrum uid. plostrum

Plaustrum 205, 11. 335, 4

plebs deorum 138, 19

plectron 343, 1

pleonasmus- 180, 21

Plinius 140, 21

Pliades 3, 11. 47, 13

ploce 360, 2 sq.

plostrum 57, 34

plumbum Saturno tribuitur

8, 22

plurali numero carentia 80,10

pluriuocum quid sit 107, 29 sq.

plusquamperfecti numeri 269,

27

Pluto 18 , 2. 45, 1 (et 21) cf.

Dis

poculum immortalitatis 14, 20

39, 8. 40, 28

podica tempora 365, 14

Poeni 211, 13

poetae in caelum recepti 51,19

poetarum licentia 80, 8

iudicatio 101, 30

Poetice 168, 9

poli 303, 29 sq.

Pollux 61, 10

Polycletus 196, 24

Polydorus 224, 18

polygonum 247, 29 sq.

Polymnia 12, 20. 33, 13

polyptotum 179, 20

polypleura 249, 2

polysigma 170, 7

Pompeii 215, 23

Pompeiopolis 238, 16

Cn. Pompeius 71, 19. 163, 15.

165, 24

Pomponiana 216, 24

pone 67, 20

Pontiae 217, 9

Pontica Armenia 237, 1

ponticum mare 326, 7

Pontus 208, 6. 220, 21. 220,

22. 224,11. 227,7. 233, 8sq.

237, 19. 238, 6. 238, 13.

239, 11 sq.

Poppaea uid. Papia

Populona Iuno 42, 15

populus angelicus 51, 16

deorum 17, 15

obsequentium 46, 23

potestatum 18, 29

Portae Armeniae 236, 13

" Caspiae 236, 13

Portunus 138, 15

positio syllabam longam facit

66, 3 sq. 28, 23 sq.

74, 20

in rhythmo 368, 5 sq.

possibilitas 44, 24. 101, 16.

210, 19. 263, 12

post rem argumenta 189, 21

postes unguere 42, 12

potentia 251, 24

potestates атгаЕ Kai 61c âiri-

Kowa 50, 28

potestatum populus 18,29. 50,

24

diuersitates 42, 27

potnia 62, 24

a praecedenti argumenta 189,

19

Praediatus 17, 25

praedicationes decem 117, 29

INDEX 461

praedicatiuus Syllogismus 102,

26. 129, 16

praegnatis 82, 1

praeiudicia 190, 8

Praeneste 216, 7

Praenestes 216, 8

praepositiones 24, 27

praepositionum quantltas 74,

27 sq.

praescriptio 148, 29

legis 166, 29

Praestes 43, 13

praestites Manium 45, 12

praeteritio 174, 15

per praeteritionem propositio

187, 12 sq.

praetor et praedo 178, 14

Praetoria Augusta 214, 17

preces ter repetuntur 259, 15

Priapus 255, 14

Prienia sententia .299, 10

primigenia louis natura 257, 20

primi numeri 265, 9 sq. 268, 11

principales status 143, 30 sq.

144, 6 sq.

principalis mediarum 350, 2.

359,5. 361, 6 et 17

principalium 349,

18. 354, 15 sq.

359, 2. 361, 5.

362, 10

principalium extenta 361, 18

principium 184, 22 sq.

prisma 253, 12

priuatio 154, 30

proceleusmatici 368, 3 sq.

' proceleusmaticus 369, 13 et 19

Prochyta 217, 10

proconsul 78, 7 sq.

Procyon 309,28. 311, 10. 312, 3

prodigia 43, 5

productio uocis 354, 3

profatus = categoriae 98, 12

a j>rofectu argumenta 189, 10

a progressione argumenta 189,

10

proloquium 102, 19. 122, 7 sq.

124, 15

promissiuus modus 87, 32

Pronoe 3, 28

pronominum accentue duplex

66, 28

quantitas 72, 20

sq.

Pronuba 41, 31. 245, 23. 332,

10. 337, 16

pronuntiatio 143,24. 182,16*?.

prooemium 183, 31

prope aequatum flg. 178, 1

Propontis 210, 29 sq. 224, 22. •

226, 22

proportio =3 analogia 75, 10

proportio numerorum 291, 20

sq.

propositio 186, 17 sq.

propria 167, 15

a proprio argumenta 189, 9

proprium definitur 104, 24 sq.

158, 23

proruptio undarum 210, 11

Proserpina 23, 11

Luna 45, 3

prosiciae 5, 17

prosodiaci numeri 372, 19

Prote 216, 33

Prudentia 37, 32

Prusias ciuitas 238, 3

PS 61, 2

psaltae 346, 29

Psylli 231, 18

Ptolemaeus 62, 13. 175, 14.

202, 7. '302, 6. 310, 3

Ptolemaida 231, 24

Ptolemais 232, 4. 235, 14

pubeda 13, 17. 340, 2

publici dei 18, 23

Pudicitia 41, 32. (24, 5)

puer aratri 48, 30

piceus 257, 8

Punica nomina 77, 32

puniceus fulgor 21, 25

Punicum imperium 209, 12

punctum 246, 25 et 27. 247,

23. 364, 18

Pupput 231, 9

purgatio 150, 15 sq.

462 INDEX

purpureus31,4. 52,25. 341,15

Pygmaei 241, 8

Pylii 216, 11

pyramis 253, 8 et 12

Pyrenaei 207, 12

Pyrenaeus 211, 15. 212, 19 et

22 et 25

pyrrhichius (172, 18) 173, 1 sq.

365, 20. 369, 19. 372, 20

Pyriphlegethon 45, 19. 49, 8

Pyrois 49, 7. 315, 22. 329, 14

pyropus 22, 27

Pythagoras 36, 2. 51, 23. 205,

24. 257, 9. 296, 11. 328, 21.

346, 21 uid. etiam Samius

Pythagorae deleratio 29, 13

Pythagorei 346, 17

Pytheas Massiliensis 201 , 20

Pythius Apollo 5, 25. 9, 16.

Q 60, 31. 62, 15. 88, 19. 63,

7 et 32

quadrangulum 271, 16 et 22

quadrati numeri 266, 5 et 13

quadratum 271, 14 sq.

quadratus numerus 260, 4

deus 260, 5

Mercurius 29, 11

quadrifida 360, 9

quadriga elementarmn 48, 24

quadrilaterum 248, 24

quadriplicatio 268, 24

quadrisemus 368, 19 sq.

quaesitum 175, 1

quaestio finita 142, 24 sq.

(=0iró6ecic) infinita

142, 27 sq.

de scripto 152, 27 «y.

scriptionalis 152, 15

finitiua de scripti

ambiguitate 153, 9

quaestionum duplex species

143, 29 sq.

genera 190, 22

sq.

qnaestiunculae incidentes 187,

26

quale sit 144, 9

qualitas 109, 22 sq. 144, 9.

147, 19. 148, 18 sq.

168, 1

absoluta 149, 4

assumptiua 149, 5

assumptiuae partes

149, 12 sq.

de actione 148,24sy.

de re 148, 20 sq.

iuridicialis 148, 31 sq.

negotialis 149, 1 sq.

153, 25 sq.

= status incidentes

150, 31 sq.

a qualitate argumenta 190, 1

qualitates passibiles 112, 3

qualitatum species 111, 25 sq.

quantitas 109, 26 sq.

discreta 113, 20

continua 113, 20 sq.

a quantitate argumenta 190, 1

quaternio 277, 22 sq. 283,

25 sq. 294, 9 sq. 295, 19

que 67, 26

qui 58, 6

longum 72, 22

quis 58, 5

quod sit 144, 8 '

quinaria sympbonia 351, 7

quinarius numerus 260, 6 sq.

265 21 sq.

quinta substantia 302, 23

Quintiana 187, 29

P. Quintius 187, 18

Quirinalis eques 140, 3

Quirinus 17, 25. 18, 9

Quirites 62, 18

R 60, 21 et 34. 61, 16 sq.

62, 2 et 12 et 24. 63, 33.

67, 16

semiuocalis 60, 21. 67, 16

littera terminata nomina

74, 2. 80,. 5

eius pronuntiatio 63, 33

rabulatio 196, 1

radii Solis duodecim 48, 20

rariora diastemata 357, 20 sq.

ratio 157, 9

INDEX 463

ratio: eius inflrmatio 157, 9

membrorum in numeris

273, 9 sq. 274, 27 sq.

ratiocinatio 128, 28

eius formae 134,

20 sq.

rationabilia diastemata357, 11

rationales status 151, 32.

184, 3

rationes 272, 21 sq. 273, 26

a re argumenta 189, 5

Reatinus ager 214, 27

reciproeum dotis 333, 9

recisionis momenta 364, 17

. recordatiua species 89, 26 sq.

recta modulatio 360, 5 iq.

redditio fig. 179, 5

redimiculi aenigma 40, 30

redimitus puer 24, 28

reduplicatio fig. 178, 26

reges coniuges Iuppiter etluno

16, 33

regina Memphitica Isis 3, 5

regiones decem 204, 3

Eegulus 140, 21

rei 83, 7

relatio 149, 14 sq. fig. 179, 9

relatiua qualitas 147, 28

ratio 157, 24

relatiuum 109, 28. 114, 16 sq.'

remissio 354, 2

remotio 149, 18 sq.

repensatrix 335, 17

repetitio fig. 178, 20

replicatio numerorum 273, 8 sq.

reprehensionis praecepta 190,

15 sq.

a repugnantibus argumenta

157, 22. 161, 16 sq.

res dubia 158, 1

resolutio uid. solutio

retrogradatio 328, 13

renerteus modulatio 360, 6 sq.

reuolutio 346, 9

Khegini 215, 17

Khegium 214, 18

Rhenus 213, 2

Khodanus 213, 9. 216, 21

Rhodope 220, 22. 223, 15

Rhodus 208, 4

Rhoebus 116, 5

Rhetorica 138, 1 adnot. 142, 10.

193, 24 adnot.

eius officium 142, 17

finis 142, 18

materies 142, 21

officii partes 143,

14 sq.

rhythmi 363, 9 sq.

inconpositi 371, 24 sq.

per coniunctionem 372,

5

per periodon copulati

decem etocto371, 13

rhythmica genera 366, 7 sq.

rhythmice 363, 25

rhythmizomenon 363, 18 sq.

rhythmoide tempora 365, 7

rhythmoides 364, 8 et 10

rhythmopoeia 373, 24

rhythmus 374, 2

ricinium 4, 9

rien 79, 19

Ripaei montes 227, 22. 228,

10. 236, 11. 326, 9

Riphaei uid. supra

risus homini proprius 104, 26

107,17. 125,30- 158,24

Iouis 8, 30

Roma 110, 4. 207, 12. 213, 20.

213, 25

Romana uox 67, 17

Romanus passim

Romuleus 26, 27. 54, 31. 56,

17. 57, 26. 101, 4. 101, 12.

139, 14. 140, 24. 141, 2.

196, 12. 198, 26. 200, 1

Rosciana 142, 26

Roscius 142, 27. 144, 8. 155,

23

rotunda tempora 365, 9

rotunditas terrae 208, 18

Rubrum mare 234, 8 sq. 242,

4 26. 243, 11

Rullus 179, 19 sq.

rupes Parnasia 6, 2

464 INDEX

rupes Aegyptia 99, 34

ruricolae diui 332, 16

Busgoniae 230, 9

Ruspae 231, 10

Kusucurus 230, 9

S 60, 22. 61, 19. 62, 13. 63,

34. 64, 2. 69, 16

au littera sit quaerilur 60, 28

syllabam communem reddit

69, 16 sq.

pronuntiatio 63, 34

terminatarum uerbi personarum

quan titas 73,12 sq.

in fine 60, 35

Sabaei 35, 12

Sabrata 231, 10

sacramenta nuptialia 32, 8

sacrilegium 148, 11 sq.

sacrum promuuturium 206, 19

sacsa 61, 3

Sagaris 237, 20. 238, 7

Sagitta 307, 2. 308, 2. 309,27.

311, 11. 312, 4

Sagittarius 311, 25. 313, 4.

314, 17. 315, 7. 321, 13

Sagittarius Apollo 6, 31

Saldae 230, 9

Sallentini 214, 12

Sallustius 59, 28. 65, 26. 67, 5

saltatio brachiorum 266, 1

Salus 17, 23

Saluator 168, 3

Samaria 235, 5

sambuci 346, 29

Samius (Pythagoras) 28, 23.

51, 23. 328, 21

Samothrace 226, 12

Samus 208, 5

Sancus 18, 19

Sandaliotes 217, 17

Sardinia 207, 4. 214, 23. 217,

13 et 15. 230, 18

Sardus 217, 16

Sarmatae 207, 20. 227, 13.

224, 10

Sarmatia 228, 5

Sarpedon 236, 13

Satura 2, 9. 195, 21. 298, 28.

299, 12. 300, 6 sq. et 21

miscilla 374, 11

Saturni cursus et ortus ctt.

330, 7 sq.

Saturnia 256, 11

faix 193, 19

Saturninus 144, 9

Saturnius circulus 12, 20

Saturnus 8, 32. 18, 22. 215, 22.

138, 17

deorum creator49,20

senior 3, 3

eius circulus 314,

23 sq.

eius falx 138, 16.

193, 19

mansio 18, 22

coniunx 21, 15

gressu tardus 21 ,70

Latii conditor 215,22

Stella 315, 21. 316, 4 ei

14. 317, Í3. 318,

1 sq. 321, 6

Satyri 45, 25. 229, 25. 233, 2

Satyrus 298, 23. 299, 6

saxum fidicinans 348, 20

scalprum 55, 3

acapnia 202, 1

Scauriana 143, 6

Scaurus 60, 31. 155, 25

schema 97, 20. 364, 22

schemata 246, 22. 250, 16 sq.

364, 4

ergastica 249,18 sq.

plana 249, 11

apodictica 249, 19

sq.

scholicum axioma 98, 9

P. Scipio 162, 19

Scipio Africauus 163, 13

Scipiones 211, 12

Scironia saxa 222, 9

scopae 301, 27

Scorpio 308, 20. 324, 17. 311,

19. 330, 11

Scorpius 307, 2. 310, 8 et 10.

313, 2. 321, 13

INDEX 465

ocript.ion.iUs quaestio 152, 15

a scripto argumentum 163, 9 sq.

de scripto quaestio ('quae dicitur

Syllogismus') 152, 27

scriptura 146,29. 151, 33. 163, 7

scrobis 83, 12

Scylla 215, 13

Scyllaeum 215, 12

mare 339, 25

Scythae 224, 10

Scythia 200, 11. 238,21. 228,5

Scythica plaga 208, 25

Scythici montes 240, 22

Scythicum litus 227, 12

Scythicus Caucasus 236, 15

oceanus 228, 17.

240, 5

sinus 227, 2

Scythis 240, 5

scythis gemma 20, 3. 22, 11

Sectio 253, 12

secundae beatitatis numina

43, 4

Seeundanus Iuppiter 17, 28

Pales 18, 10

seeundi numeri 268, 11

Securas Melior Felix 27, 6

sedeeim caeli partes 17, 20

Seditio 17, 31

musica sedatur347, 21

segetes laetae 108, 5

luxuriant 168, 15

seiunetio 191, 12

Seleucia 235, 1 et 23. 243, 21

Seleucus 209, 3. 239, 19

semanticus unde dictus 371,19

semanticus trojehaeus 370, 6

semenstres dies 228, 4

semicirculus 249, 12

semidei 44, 1. 338, 28

- semina rerum 1, 5

Semiramis 239, 2

semiuocales 63, 6

semones 44, 1

Semproniae leges 160, 11

senarius numerus 260, 21 sq.

senatus consultum deorum 16,

31. 26, 32. 195, 27

MARTIAHUS CAPELbA

senio 280, 7. 291, 11

sensus quinque 260, 16

sententia scripturae 152, 16

separatarum tetrachordum et

soni 361, 4 sq.

sepia 55, 6

septenarius numerus 29, 27. 16,

23. 262, 7 sq.

Septem triones 299, 21

septentrio 205, 21

septentrionalis circulus 304,

4 sq. 305, 24 sq.

septentriones 241, 25. 309, 20

septimani partus 263, 6

septimo radiati dei 50, 26

Serapis 48, 28

Seres sericum 240, 9

sermocinatio 183, 22

sermonis uitia 97, 18 sq.

sero 57, 2

serpens caudam deuorans 21,

12

cantu rumpitur 348,13

serpentibus habitantur deser

ta Syrtis 231, 17

Caspiae portae

239, 10

ueseuntur Trogodytae

232, 21

serpens 309, 15. 311, 3 ei 8

serpentarius 312, 14 aid. etiam

Ophiuchus

sertum dominandi 23, 5

Seruius Nobilis 201, 2

sesquialterae iuneturae 6, 19

Sestos 225, 3

Sethus pro Zetho 62, 28

sexis 85, 8- [278, 2]

sibï 72, 25

Sibyllae 5, 22.. 44, 19

Sicania Sicanus 218, 5 sq.

Sicca 230, 15

Sicilia 146, 19. 160, 1. 164, 10,

201, 3. 207, 4. 214, 24. 215,

17. 218, 5 ei 19. 219,7. 230,

19. 326, 3

Siculi 162, 12. 164, 11

Siculum fretum 219, 2

30

466 INDEX

sidera 303, 25. 58, 11

fiammantia 43, 28

eorum cursus 43, 8

sidera inerrantia 309, 10 sq.

siderei cursus 32, 25. 301, 11

siderum ortus et occasus 312,

26 sq.

Sigas 230, 6

Sigeum 208, 5. 225, 5

sigma iacens 360, 23

signifer circulus 305, 7 sq.

308, 9 sq. uid. Zodiacus

Signum 246, 14 et 26. 253,

17 sq. 266, 3

sil 60, 4

Silemis 297, 2. 300, 14

Siluanus 138, 12. 193, 19. 338,

29

siluicolae diui 257, 6

silua Apollinis 6, 26

Siluani 45, 25

siluri pisces 244, 13

simile casibus fig. 178, 4

a simili argumenta 157,20. 160,

12 sq. 189, 12 sq.

simili modo determinatum fig.

178,8

Simonides 181, 16

Simplicia tеmpora 365, 14

simulacrum anima e 41, 9

simulatio 174, 13

sinapi 76, 13

singularitas 268, 14 sq. 281,

25 sq. 291, 5 sq.

singuli 96, 26 sq.

singulus 96, 25

Sinonia 217, 9

Sipylus 237, 12

siquis 58, 5

Siren 60, 20. 216, 6. 218, 3 .

Sirenarum scopuli 215, 14

Sirius 29, 13

sistra Niliaca 46, 11

Sithonia gens 224, 11

sitrs 83, 18

situs 102, 9. 110, 9. 117, 20

partium 113, 23

smaragdineus 19, 23

smaragdus 22, 10

Sminthius 60, 8

Smyrna 237, 12

Smyrnaei campi 237, 13

soccus 33, 27

Socrates 100, 2

Sogdiani 239, 22

Sol 12, 22. 13,5. 18,8. 21,24.

31, 5. 48, 19. 313, 19.

314, 14 sq. 315,4 s?. et 12.

315, 23. 316, 4 et 25 sq.

317, 8 sq. ei 18 sq. 318,

9 sq. 320, 10 sq. 321,

8 sq. et 17 sq. 322, 1 sq.

232, 18.

eius cursus 324, 5 sq.

eius filia Vuxr| 4, 2

Celeritas 18, 8

radii 6, 29 insula 242, 21

motus geminus 324, 5 sq.

obscuratio 323, 4 sq.

solida schemata 253, 3 sq.

solidj numeri 269, 16 sq.

sollers 59, 28

Soloe 55, 23

soloecismi 97, 18

solstitialis dies 313, 30 sq.

circulus 304, 6 sq.

306, 6 sq.

solstitium 304, 7

solus 85, 1 sq.

solutum figura 180, 7

somnia 43, 5

somnus 163, 19

soni 349, 2 et 14 sq. 353, I8sq.

363, 6. 374, 3

quoi sint 354, 9

Bonorum diuersitates356, 21 sq.

sonus 364, 20 = accent. 68, 14

sonus diuisarum 355, 21

Sophene 234, 19

Sophia 3, 21. 4, 15. 10, 27

sophismata 136, 26

stoica 98, 14

sordida uerba 167, 21

sorites 34, 11. 136, 28

sors 24, 11

Sosantiii 140, 21

INDEX 467

soter 168, 3 l

spatia circnlorum 305, 23 sq.

spatiorum perceptio 356, 23

spatium 364, 20

a specie argumenta 189, 7

vel forma argumenta

157, 20. 160, 5 sq.

species definitur 158, 16

species quattuor 268, 8

species siue formae 103, 21 sq.

spectatiua 56, 30

specua 77, 6

speculum Sophiae 4, 14

spëi 83, 7

spes 165, 22 sq.

sphaera 197, 16. 253, 9 sq.

Archimedis 51, 21.

198, 7

mundi imago 20, 29

caelestis 49, 29. 50, 10

solida 196, 27

sphaera aenea 303, 9

sphaera 253, 9 et 14

sphaerae 264, 20

sphaerarum concentus 6, 25.

12, 15. 46, 6. 340, 19

Sperchium promunturium 224,

13

Sphenis frons 206, 18

spissa diastemata 357, 19 sq.

spissus sonus 355, 29 sq.

spondei 368, 4

spondeus (172, 19). 172, 27 sq.

347, 24. 369, 6 maior 369, 7

Sporades 226, 9

stadium 206, 4

stantes soni 356, 6

statarii soni 356, 9

status incidentes 144, 1 sq.

147, 13 sq. 151, 15 sq.

150, 31sq.

legales (= incidentes)

153, 17

a quibus causa nascitur

(=principales=constitutiones)

153, 18 sq.

principales 143, 30 sq.

144, 6 sq.

status quo modo inueniantur

153, 28 sq. 154, 24 sq.

quoi sint 147, 4 sq.

stelae deorum stemmata con

tinentes 39, 26

stellae 303, 24

stemmata deorum 39, 26

sterceratus apud ueteres 85,

21

stercus senatus 168, 26

Stichades 216, 22

Stilbon 12, 1. 315, 23. 327,

14 et 20

stilus 202, 2

ad scribendum 19, 13

Stimula 331, 19

[Stipa insula 217, 4]

Stoica sophismata 98, 9

Stoici 35, 10

Strongyle 219, 10

Strymon 223, 14. 224, 4. 339,

10

Suada 331, 18

Juno 2, 26 [13, 25]

sua rebus uerba sunt 108, lsq.

subdimidius 274, 18 sq.

subiectiua proloquii pars 102,

13. 123,20. 130,3

particula 125, 14

subiectiuus modus 87, 34

subiectum definitur 108, 31 sq.

de subiecto 109, 3 sq. in

subiecto 109, 8 sq.

submedia 361, 10

subprincipalis 354, 17. 362,

11

mediarum 350,

3. 354, 28.

359, 7.

principalium

349, 19. 359,

3.

subquartus 274, 19 sq.

substantia 102,7 sq. 108,31 sq.

116, 2 sq.

prima definitur 109,

17 sq.

secunda 109, 18 sq.

30*

468 INDEX

subtertius 274, 19 sq.

Buccentus 6, 19 et 25

Suliense promunturium 217, 23

Summanes 45, 12

Summanus 45, 2

sumptum 102, 24. 128, 11

superdimidius 274, 10 et 13

superficies 246, 17e<26. 247,6«?.

(superparticularis numerus

274, 9)

(superpartiens numerus 274,

27)

superquartus 274, 11 sq.

supertertius 274, 11 sq.

surdis tuba medetur 347, 28

Surrentum 217, 11

Sulla 160, 11

Susa 242, 5

Susia Diana 242, 5

Sybaritae 347, 11

Syene 202, 6. 245, 1

syllaba 64, 29 sq. 364, 20

syllabarum quantitas68, 20 sq.

iunctura 64, 32

Syllogismus (= de scripto

quaestio) 102, 25. 128, 28.

152, 27

Symbolice 334, 2

Symmachia 44, 22

symperasma 102, 25. 129, 11.

250, 19 -

symphonia 347, 18

perfecta 355, 16

symphoniae tres 29, 3 et 16.

350, 22 sq.

Symplegades 239, 13 .

synaloephe 65, 13

syneches proceleusmaticus

368, 10

synonymia 179, 24

? sypnum 44, 7. 62, 14

Syria 206,25. 234,15. 235, 6 et

16 et 19eí21. 236,3. 238,21

syrma rhetoricum 34, 8

Syrtes 231, 14

Syrtis 232, 1 et 5

minor 231, 11. 231r 15.

maior 231, 16 sq.

Syrus quidam 41, 9. 46, 13

systaltici tropi 373, 25

systema 356, 25. 363, 5

systema diapason 355, 20

systema quid sit 358, 23 sq.

quot sint 358, 26 sq.

per systema transitus 362, 10

syzygiae 372, 22

T 60, 35. 61, 21. 62, 13 et 30.

63,25

T terminata nom. 71, 13; uerbi

pers, quantitas 73, 20

Tabraca 230, 16

tabulae 162, 8 et 11. 190, 9

nuptiales 52, 15

Tacape 231, 10

Taenarus 207, 3

Tages 44, 7. 213, 23

Tagus 211, 19. 326, 5

Tanais 208, 7. 210, 26. 240, 2.

339 11

Tanaquil 60, 3. 70, 13. § 294

Taprobane 241, 18

Tapsus 231, 10

Tarraco 212, 21

Tarraconensis conuent. 212,10

Tarraconensis urbs 211, 11

Tartarea claustra 20, 26

nox 27, 7

Tartarei recessus 10, 8

Tartarus 15, 13. 36, 13

tasis 353, 22

Taurica 228, 5

Taurominium 218, 22

Taurus 152, 5. 234, 19. 236, 9.

238, 19. 312, 11. 306,

22. 313, 14. 324, 17.

Stella 335, 4

Caucasius 243, 11

tautologia 179, 27 -

Telmesus 236, 17

Tellurus 18, 6

tellus uid. terra

centron mundi 317, 2

eccentros 325, 4. 329, 15

eccentros orbium planetarum

317, 1 sq.

Tellus 12, 11. 19, 24

INDEX 469

tellustres diui 257, 6

telum 58, 10. 153, 14

Temp eran tía 38, 2

temperatio 14, 2

temperiem flat Sol 48, 14

tèmpora anni quattuor 22,1 Cay/.

tempora ortuum occasuumque

312, 16 sq.

inrhythmicisZGi, 16sq.

a tempore argumenta 189, 5

temporis quid sit 110, 5. 117,

25

Tenae 231, 10

Tenedos 225, 6

Tenedus 208, 5

tenor 155, 29

tenuatum metallum 340, 7

ter 73, 25

Terentia 65, 9

Terentiua 179, 2 uid. Varro

terminus 247, 19 -

ternarius numerus 28, 3. 259, 8

Terpsichore 12, 23. 35, 5

Terpsis 338, 18

Terra Vulcani filia 18, 6

hera (44, 27) cf. tellus

terra circumnauigabilis 208,

18 sq.

solaria circuli eccentros

314, 29

inmobilis 202, 14

media 197, 21. 202, 13

302, 13 sq.

terrae circuitus 205, 26 sq.

longitudo 206, 12 sq.

318, 5 sq.

circulus 201, 23 sq.

dimensio 244, 18 sq.

diuisio 209, 23 sq.

forma 199, 11 sq.

latitudo 207, 17 sq.

longitudo 206, 12

locus 201,22. 202, 12 sq.

partes (zonae) 203, I5sq.

rotunditas 208, 18

Terracina 215, 16

terrea uis 40, 26

terreus ortus 26, 10

tertia diuisarum 361, 22

excellentium 359, 7

tessera 271, 13 et 17. 294,

26 sq.

testamentum 163, 11

testimonia 157, 14. 163, 14.

190, 10

testudines 242, 19

„tetartemoria 349, 3

diesis 360, 14

tetrachordon 340, 19. 360, 27 sq.

352, 6 sq. 354, 12 sq. 355,

1 sq. 362, 1 genera 354, 11

tetrachordum excellentium

355, 23

tetragonum 247, 29 sq. 248, 15

tetraplasi ratio 358, 19

tetrapleura 249, 2

tetras 259, 23 sq. 265, 21

tetrasemus 367, 12 et 22 et 27

368, 6. 370, 1

Teutrana ciuitas 237, 17

Teutrania 237, 16

Thaïes 51, 22. 348, 2

Thalia 12, 28. 36, 17

Thaumantias Iris 20, 6

Thebae26, 17. 44,12. 339,20

Themis 46, 33

Theode 244, 9

Theodoras Byzantius 186, 3

Theophrastus 346, 17. 347, 29

theorema 254, 5

theoremata 57, 5. 250, 24 sq.

Therasia 219, 9

[Thermacides 277, 11]

Theseus 71, 22

thesis 364, 4. 365, 17. 367, 1

Thessalia 220, 16. 222, 16 et

18. 222, 22. 223, 2. 226, 4

Thraces 220, 22

Thracia 220, 17. 223, 14. 224,

18. 227, 3. 237, 20. 326, 6

Thracium latus 227, 5

Thracius limes 223, 11

Thracius (Orpheus) 348, 6

Thrax 339, 4

Threicium carmen 33, 7

thripes deorum 45, 15

470 INDEX

Thucydides 218, 5

Thyle 201, 19. 208, 11

Tiberiana ostia 213, 24

Tiberina ostia 217, 8

Tiberius uid. Gracchus

Tiberis 83, 17

tibí 72, 25

tibia 338, 30. 346, 24. 347, 6.

347, 29. 348, 18

tibicina 79, 15

tibicines 347, 11 et 24

Tibur 215, 5

Tigris 234, 19. 236, 1. 243, 10

Timaeus 296, 12

Tingi 229, 10

Tingitana prouincia 230, 4

Tisias 140, 27

Titan 70, 17. 197, 28

Tlepolemus 62, 23

Tmolus 62, 23. 237, 9

Tonans (Iuppiter) 5, 6. 11, 16.

13, 9 et 16. 17, 3et9. 19, 11.

23, 16. 34, 22. 36, 11 et 22.

54, 10. 136, 30. 138, 18. 194,

5. 256, 15. 337, 1. 345, 18

tonat orator 139, 7. 141, 30

toni 360, 19 sq.

toniaea nota tetrachord. 360, 13

toreuma 58, 20

per tonum transitus in musicis

362, 13

tonus 349, lsj.^accent. 68,14

a toto argumenta 189, 6

totum definilur 105, 21 sq.

totus 85, 1 sq.

trabeatus 139, 33

tractatus 158, 33

negotii 154, 6

tractus materiae 352, 19

tragica modulatio 362, 21

transactio 163, 11

transaustrinus 205, 12

transfusio elementorum 263, 2

transitus modulantium 362, 7

translata uerba 168, 11 sq.

translatio 145, 11. 148, 29

translatum 167, 14. 168, 11

transmotio (цeтаcтаcic) 175,19

transuersi ortus 312, 17

tressis 85, 8

triangulares amfractus 196, 19

numeri 271, 6 sq.

triangulum 271, 14

triangulus ignis 194, 15

trias 265, 20. 259, 8 sq.

tribunos appellare num seruo

liceat 145, 9

trigarium 259, 22. 334, 11

trigonum 247, 29 sq.

aequilaterum 254, 3

trigonus accentue 33, 19

Trinacria 198, 6. 218, 6

Triones 200, 16. 299, 21

triplasia ratio 358, 16

triplicatio 29, 2. 268, 16

Triptolemus 44, 13

triptota nomina 80, 12

tripudia hymeneia 38, 27

tripus 334, 5 et 9

trisemus 367, 2

trisulcae lucis fulgor 334, 21

trisyllaba 66, 19 sq.

in clausulis 173,19 sq.

tritemoria 349, 8

diesis 360, 16

Tritonia 4, 8. 16, 32, 255, 12.

262 9

Tritonida 100, 7. 333, 17. 346,

24

Tritonis 256, 30. 336, 22.

337, 27

triumfo 88, 16

Troas 237, 6. 237, 16

a trochaeo bacchius 370, 10 sq.

trochaeus 172, 13. 173, 3 sq.

369, 29. 370, 17.

373, 7. 372, 21

ab iambo 370, 18

medius 372, 10

semanticus 370, 6

unde dictus 371, 17

trochaeides 373, 6

Trogodytae 200, 9. 227, 14.

232, 20. 243, 24

Troia 62, 24. 69, 1 et 6

INDEX 471

Troiani 160, 12 Sibylla 44, 22

Troiantim secretum 31, 19

tropi 97, 20. 249, 20 sq.

in musica 354, 9. 362,

28 sq. 373, 23

quindecim 351, 18 sq.

tropica mеla 362, 26

tu tongum 72, 21

tuba 347, 12. 347, 28

Tubusubtus 230, 10

Tulliana castra 193, 21

turbo 77, 2

turpis forma materiae 184, 31

turris 83, 17

tussis 83, 18

tutela 58, 7

tutelator genius 43, 18

tutor 58, 7

ïyche 24, 12

Tydeus 221, 9

Tyle 229, 4

tympanum Cybeleium 46, 12

in manu Iunonis

20, 13

eius bombus 38, 30

Typhon 48, 29

tyranni interfectio 145, 2.

153, 3

Tyrida oppidum 224, 14

V 59, 25. 61, 1 et 6. 62, 17 sq.

64, 1

V littera -finita nomina 70, 10

V terminatorum uerboram

quantitas 73, 10

transitus in alias uoc. 58,

1 sq.

cum aliis sociata 59, 2

uagi soni 356, 10

Valitudo 18, 17

M. Terentius Varro 101, 10 et

14. 171, 2. 196, 12. 214, 23.

227, 7 (303, 24) 348, 17

Varus 213, 6

uas quo modo declin. 79, 9 sq.

uasa horoscopa 201, 9

uaticinia 43, 5

ubera Iunonis 8, 34

ubi 58, 6

in Dialectica 117,25. 142,

22

ue 67, 25

Vedius 41, 6. 45, 21

Veientanus 58, 27

Veiouis 18, 23. 45, 22

Velia 218, 3

Velonensis ciuitas 229, 9

uenarum indicia 363, 24

Veneria 217, 8

Venerium aurum 12, 24

Veneris circulus 327, 16. 328,

20 sq.

oppidum 236, 4

Veneti 238, 12

Venus 17, 11. 41, 20. 47, 19s?.

54, 32. 245, 20 et 25. 255, 10

ei26. 256, 6. 260, 29. 262,-

3. 297, 13. 331, 7. 332, 27.

337, 9 et 18 uide etiam

Aphrodite Paphie

Venus stella 317, 16 et 22 sq.

315, 22. 316, 29

uer 22, 6. 325, 14

eius deus 12, 12

Veris fructus 18, 14

uerba ad duas coniugationes

pertinentia 95, 26

uerba singulis casibus iunguntur

85, 29 sq.

sua et aliena 108, 1 et

11

noua facere 117, 3

uerborum quantitas 72, 33 sq.

exoletorum ususl67,

18

genera 87, 14

modi 87, 28

nouatio 167, 27

Vergiliae 241, 26

Vergilius 51, 19. 167, 25 cf.

etiam Mantuanus uates et

index auctomm

ueritas ex non existentibus

50, 29

uernum tempus 325, 14

472 INDEX

Verres 146, 16. 150, 7. 162, 13.

165, 7. 166, 23. 179, 10 sq.

Verrmae 155, 25. 176, 22.

uersiculi euitandi 170, 22 sq.

uersus numerorum 264, 24.

265, 19

uerua 77, 6

uertex cum petaso 47, 3

Vesper 200, 3. 329, 7

Vesperugo 329, 7

Vesta 17, 11. 21, 20. 46, 1.

deorum nutriz 52, 5

Vesulns 215, 4

uetusta uerba 167, 18

Vibo 218, 4

Vibonensis ager 215, 7

uinolentia 163, 20

uirago 262, 16

uir fortis 151, 2 sq.

uirga memor 36, 34

uirgo 58, 8 cael. 307, 22. 310,

9. 311, 10. 312, 26.

330, 3.

fontana 50, 27

uirilis cantilena 362, 16

uitalia membra 263, 15

Virtus 4, 33. 5, 7 et 14. 6, 24

et 33. 8, 12 et 16. 9, 8. 10,

19. 11, 22. 12, 3

uirus 85, 10

uitia quattuor 260, 3

uitiligines linguarum 55, 22

uitium inuentio 44, 11

VL litteris finita nomina 70,

13

Vlixesl56, 23. 211, 20. 216,

8. 218,4. 225, 11

ultima coniunctarum 350, 7.

355, 12. 361, 21

syll. cum accentu 67,18

ultima excellentium 359, 10

ultramundanus pater 48, 10

umbilicus 193, 11

Italiae 214, 27

umbra lunae 318, 9

terrae 196, 30

Veneris 329, 8

Vmbracius mons 31, 15

Vmbri 213, 24

uniuersale 102, 20

proloquium 124, 17

sq.

uniuocum quid sit 107, 24 sq.

unus 85. 1 sq.

Vnxia Inno 42, 10

VO litteris terminate uerba

92, 19

uocales 57, 12 sq. sex 63, 6

uocatiui pluralis quantitas 72,

4 sq.

uocatiui singularis quantitas

71, 23 sq.

uocatiui singularis pronominum

quantitas 72,

26

uocatiuus 71, 23 sq.

in i 84, 12 sq.

uoces 57, 21

uolo 58, 8

Voluptas 245, 11. 255, 1 et 18

et 26. 256, 6. 331, 10. 332,

15. 338, 21

uomitio Philologiae 39, 15

uox 182, 20 sq. 353, 5 sq.

VR litteris finita nomina 70, 23

Vrania4, 14. 12, 19. 32, 18.

40,1.

Vranie 301, 4

Vrcitanus finis 211, 11

Vrgo 217, 6

urna Adrastiae 19, 5

urnulae Phoebi 8, 18

Vrsa minor 307, 32

VS litteris terminatá nomina

71, 10

Vtica 231, 2

utilitatis publicae cultores 18,

28

Vulcaniae 219, 9

Vulcanus 17, 12. 18, 7

Iouialis 17, 5

Lemnius 4, 17

Terrae pater 18, 6

uulgus deorum 17, 25. 138, 5

uulnera musicae ope curata

347, 27

INDEX 473

uulnificus Apollo 6, 31

Vulsci 213, 28

uultus 188, 8 sq.

X 60, 22. 63, 8. 64, 2. 68, 31

duplex 60, 22. 61, 4. 63, 8

in fine uocabuli 86, 8

pronuntiatio 64, 2

Xantnus 61, 8

Xenocrates 348, 2

Xerxes 223,17. 226,18. 226,24

Ya non millis reiecta 57, 26

uocalis 63, 4

pronuntiatio 64, 3

Ypanis 242, 23

Z Graeca 62, 26

duplex 62, 30

dentes mortui imitatur 64, 5

Z 62, 6ei 26. 63,9. 64,4. 68,

32. 70, 2

Z syllabas communes reddit

70, 2

Zacynthos 70, 3

Zeno 51, 27

zeta iacens 360, 23

Zethus 62, 28

Zeugitana regio 230, 17

Zeugma Euphratis 235, 2

Zmyrna 63, 2

Zodiaca hospitia 5, 9

Zodiacus 3, 11. 305, 1. 305,

Isq. 308,9 sq. 310,

6. 321,30. 327,10

tractus 17, 18

Zonae 264, 19

terrae 203, 15 sq.

INDEX GRAECYS IN MARTIANYM

dтaOol ка! kokoI baiuovec

45, 11

àтWт1Î 360, 2.' 364, 12

deiíшoc 40, 31

'AOnvri 194, 24

акepceкоцr)c 9, 11

dKpovÚKTioc ortus 328, 4

äXoYoc 251, 9 et 12 et 15 et

19 et 20. 252, 2—15

d|UcpißoXia 152, 3'

ацфкupтоc 262, 20. 320, 26

[ацф(1тXeupоc 248, 23]

dvaßißdZшv cúvoecuoc 324, 2

dvcrfKaia quaestio 191, 3

dvÓтpCKpoc 249, 22. 250, 1

dvabúrXuKic 178, 26

dvaíTioc 140, 12 sq. 330, 17

dvaKauirroc 360, 5

àvctKeqpaXaiiuac 192, 9

dvaXoтia 291, 20 sq.

àvaXo^oc 251, 11

dváXuac 191, 10

ävacrpoc 303, 3

äveac 354, 4

dVTeZeътHévov 180, 16

dvTeicaтUJTri 175, 12

dvTibir|т4clc 186, 4

dvT(Geac 367, 25

ávTíeeтov 177, 13

dvTiKarrlTopia 155, 17

dvTíirobec 204, 16 sq. 325, 16

dvTicTpoqpri 179, 12

dvT(tppaac 108, 22

dvT(xOovec 204, 10

dvToiKoi 204, 8 et 22

áiraOric 43, 2

йтгаЕ Kai bic eir(Kоiva 50, 28

dir'IXáccovoc anapaestus 369, 4

direpTaeriKóv 352, 14 sq.

dírobeiKTiKóc 157, 1. 246, 7.

249, 18 sq.

diróbeiSic 250, 19

diroGéiuac 40, 13. 50, 31

атгокатаcтааc 264, 26

airo цeiZovoc anapaestus 369, 3

ionicus 372, 23

атгоcтpофг) 174, 15

diroTouri aXoToc 252, 10 sq.

dirriuTov 58, 30

diruKvoc 356, 4 sq.

аppuОцоc 364, 10. 365, 2

аpтю 357, 15

dpTiáKic dpTia et irepiccd

267, 10 sq.

аcúциeтpоc 251, 23. 252, 1

dcúvbeтov 180, 7

dcúvOeтa 357, 9

dciiiuaтoc 54, 17

афоpгcиоc 191, 12

ßapUтгUKvoc 355, 28 sq.

ßopeioc 323, 24

тXauKiîmic 194, 24

Тpаццата 56, 15

Гpациа-пкг) 56, 14

Хpациапcпкг) 56, 19

тpauuaTobibdcKaXoc 56, 25

тpauuñ 56, 15. 246, 29

bariuiuv 43, 22

oaiцovec 42, 24. 43, 21. 45, 11

beiviuac 192, 19

Aт^Xоc 71, 9

bidтinoc paeon 372, L et 6 et

13 sq.

biaipectc 190, 5

INDEX GRAECVS IN MARTIANVM 475

¿кацeтpоc 249, 14

bш тгacûiv 351, 13

irévтe 351, 7

Teccápшv 350,- 23

(oiavoiac figurae 161, 10 sq.)

bштгоpгцлc 174, 20

ошcupцоc 175, 16

оштоцоc 262, 19. 320, 26

Ытovoc 355, 11. 359, 14

cuvrmцevшv ctt. 350,

6 sq.

&штúтгшcic 175, 7

biá<piuvoi 356, 18

bieîeu^цévov 180, 11

bieZeuTiLiéviJUV Tprni ctt. 350,

9 sq.

biecic 351, 2

biopicцóc 250, 18

buvá|Uei ciimbieTpoc 251, 25

buvaiuévri ¿XoYoc 252, 8 sq.

bииbeкаebpоc 253, 15

è" 58, 23

«ТТpафос 249, 22. 250, 3

èтépciцov 1, 6

eibiKóv 352, 14 sq.

eíKоcáebpoc 253, 15

éífxapiuávri 19, 18

eípo|aévri XéSic 175, 27

eipiuveia 174, 13

eXaтTiuv йXотоc 252, 13

ëXeoc 192, 20

éXiKoeioetc lineae 247, 3 Luna

322, 11

ÏMeuyK 181, 3

évapHóvtoc 354, 19. 355, 10.

359, 13

e£errтe*-TгKóV 852> 14 «í«

èiraváXtiM'ic 178, 20

eтгavaqpopá 179, 8

eтгißaroc paeon 372, 2 et 7

eiríKOtva uid. äira£

етг(XпЧ"c 373, 19

èm|uepicцoc 192, 15. 341, 1

атпцоpш 272, 18

èiriirebov 246, 23

eiriTÓcic 354, 1

атптетаpтоc 274, 12

eiriтpt-roc 274, 11

èmqpaveia 246, 27. 247, 7

éiiTác 194, 11

tpfxr\víVTiKÓv 352, 15

етepор.г|кг1c 248, 17. 271, 9

етuцоXо-па 157, 18. 159, 14

eùOeîai 247, 1

eúeúтpaWioc 247, 9. 248, 2

et 5 et 13 «-

r\ 58, 23

fjOoc in musica 357, 1

i=lцieeoi 43, 32

í)|uióXioc 274, 11

laußiZeiv 371, 14

toió-niTec 353, 27

IcókuAov 177, 18

IcóirXeupoc 248, 8

коcкeXг)c 249, 9

Icóтric 251, 8 sq. 272, 22

кавeтоc 247, 17

Kmpôv тvtíiOi 299, 11

KaцтvuXóтpa|Uцoc 248, 3. 249, 6

кацтгиXч linea 247, 3

K0iTaon1iт1<:lс: 186, 5

кат' dvTíqppaciv 108, 22

катаcкeuп 250, 18

KripuKeîov 100, 5

koí|íticic 374, 7

коцца 176, 12

KpiKUJTií 303, 9

то Kpivó|aevov 151, 15 sq.

kukXiküi lineae 247, 2

кuкXофоpгупкаv кОца 302, 26

кОца 302, 22

kûiXov 176, 12 et 28

Щциc 352, 21

Xixavoeibric 356, 12 sq.

Xóтia 5, 19

цet£iuv äXoтoc 252, 8

laeXoiroiia 352, 21

Hécri 350, 4

picn 252, 2 et ек Mo цécшv

äXoтоc 252, 5 sq.

laecóiruKvoc 355, 29 sq.

péciuv biaVrovoc 350, 3

р.eтаcтаc1c 175, 19

M.rivoeibr|c 262, 18. 320, 23

p-ua-óv 248, 5. 249, 11

HíHic 373, 22

476 INDEX GRAECVS

laоvókujXoc ireploooc 176, 27

Húpui 265, 30

vriтri cuvr|Uцéviuv cit. 350, 7

vouikóc 362, 24

vóTioc cúvoboc 325, 1

voOc 25, 25. 37, 20. 194, 8

£ 61, 3

oÎkToc 192, 20

октаeоpоc 253, 15

óuaXúiv plenitude 29, 28

оцоюXотгка 362, 26

óuoióirTiuTov 178, 4

оцоютеXeuтоv 178, 8

оцоXохоc 251, 10 sq.

óцótpшvoi 356, 17

ек 50o ovoцáfiuv йXочгоc 252,

.3 sq.

övoc Xúpac 299, 11

6EÚUUKvоc 356, 3

opтaviKóv 353, 1

ópiZtuv 305, 21. 308, 22

irmbeia 196, 5

iraXiXXoтia 178, 17

imvcéXrivoc 321, 1

irapáifiu^a 168, 8

ттpаои^паc 186, 4

тшpаXeщдc 174, 15

irapdXXaEic 323, 22 sq.

тгаpацеcг) 350, 8

тгаpацecоc 355, 17

irapéKßacic 186, 13

тгapeußoXiKOc 249, 23. 250, 7

irápicov 178, 1

тгароvоцааа 178, 12

impuiráтri imáTiuv 349, 19

uéciuv 350, 2

irapuiraToeibfic 356, 12 ,

irepíтpcupoc 249, 23. 250, 5

irepíoooc 176, 5 et 27

irepmXeiu 365, 9 sq.

irepiccámc äp-rioi et irepiccoi

267, 6 sq.

irepiipépeia 247, 22

irXeovac^oc 180, 21

irXtipoc¿Xrivoc 262, 21

'irXoKi'i 178, 14. 352, 21

iroia 365, 27

iroióTTiTsc 168, 1

iroXXairXácioc 272, 17

iroXúirXeupoc 248, 6

iroXúitTUJTоv 179, 20

тгpobiriтti«c 186, 4

irpotiтouцévri qnaestio 191, 1

irpoOecic 250, 18

irpocctiróbocic 179, 5

irpoceupETiKóc 249, 24. 250, 10

irpocXaцßavoцevri 352, 5

irpocXaiaßavoцevoc 349, 16.

358, 28

тгpоcшЫа 65, 16. 68, 15

тгuвцпv 277, 11

тгúcца 175, 1

ptyróc 251, 14 sq. et 17 et 20

poußoeibric 248, 21 [e< 23]

poußoc 248, 18

crçueîov 246, 25

cKaXrivóc 248, 12

cirovoai 369, 21

crepeóv 246, 24. 253, 4

cтpоима 365, 8

CuZuTía 88, 3. 189, 22. 367,

16. 372, 5

cuXXоччcцоc 128, 28

cúццeтpоc 251, 22 et 24 sq.

cuцтгеpаcца 129, 11. 250, 19

cuц-irXoKÍi 179, 16

cúvOeTa 190, 3

cuvriццévaiv Tpiтri cett. 350,

5—7 '

cúvbecuoc dvaßißuZiuv 324, 3

cúvo&oc 323, 23 sq.

cuviiivuua 179, 25

cucToTikóc 249, 21 et 25

Ttmeiviuцa Taireivounévti et

íupouцévii Luna 322, 25 sq.

тааc 353, 23

TauToXo^ia 179, 27

TéXeioi numeri 269, 25 sq.

TETpáirXeupoc 248 6 et 13

тeтpаc 29, 13

тцгцаапкоc 249, 22 et 24

TpairéZiov 248, 24

TpiirXeupoc 248, 6 sq.

TpÍTti 350, 12

íi|ívoXoyeív 2, 3

IN MARTUNVM 477

йтгаттl íiirdTUJv 349, 17 fiéciuv

350, 1

íiiráTiuv bidTоVоc 349, 20

ímemцepeíc 272, 19

ínrepmóXioc 351, 21

{jirepbiijpioc 351, 22

inrepßoXaiujv тpкri celt. 350,

12 sq.

ínreptácnoc 351, 20

ímepXú&ioc 351, 18

{пгepтеXeкн numeri 269, 25 sq.

{iirepqppÚтioc 351, 22 sq.

fmomóXioc 351, 20 sq.

ЪъоЪ\щг\c\c 186, 4

fmo&uüpioc 351, 22 sq.

imóeeac 142, 30

íiiroiácTioc 351, 19 tq.

íiiroKpiTiKóv 353, 2

fiiroXúbioc 351, 19 sq.

imoiroXXairXácioc 272, 18

íiiroTÍXeioi numeri 269, 26 sq.

йтготетаpтоc 274, 19

6iróTpiToc 274, 19

йисхрpúччоc 351, 21 »y.

йфгнмоXюc 274, 18

ííifoc injjouцévri Luna 322, 23

Tair6ivouц¿vri 322, 24

0iXaiviuv 72, 10

Xpfjac 373, 21

xpшца 359, 14

xpшцапкоc 354, 13. 355, 10

Xiupia 253, 2

V 61, 3

Vuxi'l 4, 4 et 31. 10, 28

(Íj&ikóv 353, 2

INDEX AVGTORVM

Attins in Pelopidis 67, 27

Caesaris Aniicato duobus uoluminibus

conscriptas 155,

12

Catullus 14, 9. 56, 22

Cicero : libri rhetorici

Brutus § 303. 183, 20

de Inuentione 1, 10.

126, 15. 143, 31

Orator § 20. 168, 10

§ 93 sq. 169, 15

§ 215. 172, 2

de Oratore III. § 164.

168, 25

Topica II, 46. 160, 15

Oratioues

Caeciniana § 1. 176, 7

p. Caelio § 80. 165, 24

in Catil.

I §2. 170,26

I § 3. 162, 19 et 22.

178, 19

I § 9. 165, 27

I § 19. 169, 14

I § 31. 160, 13

III § 2. 162, 26

Пil § 11. 165, 20

p.Cluentio§96. 171,22

p.CornelioII, 1.174,23

p.Deiotaro § 15. 161,22

de domo s. §24. 169, 2

§13. 176,19

p.Fonteio4,8. 179,14

p. Ligario § 1. 174,15

§ 11. 172, 21

de lege agraria

II § 22. 179, 18

II § 86. 180, 13

Cicero: Miloniana 151, 18

§ 1. 176, 14

§ 2. 170, 19

§ 10. 169, 20

ib. 172, 14

§ 54. 175, 9

§ 44. 161, 8

§ 61. 180, 3

§ 72. 176, 3

Mureuiana§25«y. 175,

18

Philippicae

I 17. 162, 8

1 18. 160, 7 et 10

li 55. 160, 12

li 101. 168, 9

III 14. 161, 1

inPisonem §10. 163,2

§14.183,16

§ 20. 169, 5

p. Quintio §36. 187,18

p.Roscio Am. § 86. 161,4

§11. 164,3

§72.173,23

Scauriana 143, 6

p. Sestio § 19. 183, 16

p.Tullio§ 10,21. 167,23.

188, 16

diu.inCaecil.§2.164,9

§51.174,5

I § 42. 165, 7

I § 47. 165, 18

I, 109. 161, 14

I, 122. 167, 24

I, 127. 162, 12

Verrinae II, 8. 159, 31

11,26. 162,1.179,10

INDEX AVCTORVM 479

Cicero: VerrinaeII,27. 176,22

II, 154. 168, 4

III, 214. 160, 17

III §7. 165, 10

III § 9. 165, 13

III § 28. 180, 10

III § 43. 171, 8

Ш1 § 29. 170, 14

IUI g 110. 171, 5

V § 118. 165, 1

V § 160. 168, 19

V § 162. 171, 12

V§ 163. 168, 20

Philosophica

Acad. I § 25. 168, 1

li § 122. 171, 2

Tuscul. V29. 168, 10

Fragm. Or. 34 Or. 161,

25

p. 468 Or. (1) 178,16

de rege Alex. 3, 4.

175, 15

(uulgo fragm.Scaur.)

177, 16

incertal71, 1 ei 6

172, 14

178, 16

Ennius arm. 63. 17, 11

arm. 113. 170, 10

ann. 455. 67, 27

Homerus I]. XI 654. 140, 12

Horauus carm. I, 4, 4. 168, 8

ignotus poeta 170, 5

[Licinius 65, 10]

Lucanus 8, 576. 83, 12

Lucilius 65, 9

Lucretius 65, 10

II 476. 85, 10

Martialis II 41. 300, 20

Sallustius fragm. Hist. Hb. III.

172, 18

Serenus Sammonicus 171, 26

Terentianus Maurus 1103. 69,

17

Terentius Adelphi I, 1 , 30.

162, 17.

III, 3, 6. 95, 20

Andria I, 1, 83. 162,

24

I, 1, 115. 160, 23

V, 4, 31. 171, 16

Hecyra I, 1, 1. 171,

20

Phormio II, 3, 5.

179,3

Vergilius eclog. II, 22. 86, 5

li 23. 73, 8

VIII 93. 73, 8

Villi 11, 94,

32

Aeneidos 1,105.169,

14

I, 430. 168, 7

543. 96, 19

726. 167, 25

II, 1. 24, 29

413. 171, 16

664. 69, 1 et 28

III, 183. 169, 27

211. 69, 22

270. 70, 3

647.-69, 11

689. 69, 11

IUI, 13. 162, 10

22. 69, 28

314, 162, 4

V, 261. 69, 26

866. 169, 26

VII, 335. 162, 15

485. 95, 16

524. 69, 24

Vini,. 607. 69,14

X, 394. 69, 20

493. 69, 14

XI, 7. 69, 2

308. 69, 17

XII, 36. 168, 7

181. 69, 7

572. 69, 20.

< 

INDEX

IN SCHOLIASTEN GERMANICI

Achilles 410, 22. 419, 4

оbитое 409, 2

Aegiochus 395, 14

Aegipan 407, 9. 409, 13

Aegyptii 408, 9. 408, 21. 409,

12

eorum reges quibus

caerimoniis regnum

ineant 408,

13 sq.

Aegyptus 402, 1. 407, 19. 408,

15. 408, 18. 400, 15

Aeolus 400, 4

aequinoctialis circulus 390, 20

аrip 380, 5

aer 379, 13

Aeschylus 403, 7. 405, 2

Aesclapius 385, 1

Aesculapius 396, 3. 410, 21.

411, 12; 419, 4 uid.etiam

Aesclapius Asclepius

aestiuus circulus 398, 9

aether 379, 13

Aethiopes 398, 10

Africa 401, 8

Agenor 396, 1.

agitator 394, 20. 395, 10 et 14

Agitator 395, 18

Aglaosthenes 411, 19

Naxiacörum auctor

382, 9

agones 418, 18

aiûipai 389, 9

Alcyone 397, 14. 404, 8

Alexandria 401, 15

Amalthea 395, 1 et 6 sq.

amasa 397, 4 et 7

Ambrosia 396, 13

Ammon 401, 12 uid. etiam

Hammon

Amphion 390, 10. 414, 14

Amphis comicus 381, 12

Amphitrite 412, 2. 412, 3

Andromeda 398, 10. 398, 22.

399, 8 et 20. 417, 12

anguis 419, 1 et 7 sq. et 21

Anguis 385, 6

animae inmortalitas 381, 1

anima hominum similis Joui

380, 17

annus Aegyptiorum 409, 5

? Aphrodite 422, 6

Apis 408, 21

Apollo 385, 2. 404, 14 ei 16.

404, 22. 406, 13 sq. 411, 10.

419, 15. 420, 2

Aquarius 405, 23. 406, 2. 407,

3. 418, 6

Aquila 411, 16

Aquilo 414, 20

(Ara 418, 15 sq.)

"Аpатоc 417, 18

Aratus 379, 6. 379, 16 (u. 223).

380, 6. 382, 14. 399, 22 -

Arcades 381, 20

Arcadia 381, 8. 393, 22

Arcas Callistus filius 381, 12.

381, 19. 387, 2

arctos 397, 4 sq.

Arcturus 387, 18. 389, 13

Argo 417, 22. 419, 8

Argos 399, 13

INDEX IN SCHOL. GERM. 481

Ariadne 384; 13

Ariadnes Corona 384, 8

aries 401, 2. 401, 17

Aries 400, 16. 401, 6. 401, 19

et 25

Aristaeus 406, 12 et 15. 407, 2

Aristomachus 413, 11

Aristoteles de bestiis 420, 4

Artemidorus 412, 11

Asclepius 385, 12 sq.

Asini 392, 11. 393, 7 et 14

Asterope 404, 9 et idem uocabutum

restituere debebam p.

397, 15

Atargatis 388, 7

Athenaeus Phereoydes 396, 11

Athenienses 390, 7

uirgines 389, 9

Atheniensis Erigone 388, 19

Atlantis 412, 4

Alantides 398, 4. 404, 15

insulae 412, 7

Atlas 383, 5. 397, 10. 404, 4

Attica 405, 10

Attice 388, 25

auguria 380, 15

aureum saeculum 388, 2

Auriga 394, 16. 395, 23

? Aurora 422, 6

Bacchae 405, 2

Bellerophon 399, 24

Berenice 394, 15

bestiae ab Aegyptiis cultae

408, 8

Bistbonii 386, 3

bonorum causa Iuppiter 381,4

Bootes 387, 12

Borius piscis 402, 7 et 9

Cadmus 397, 7

Callimachus 416, 3

Calliope 404, 17

Callisto 381, 14. 387, 2

Camenae 379, 5

Cancer 390, 13. 392, 5. 393,

5 sq. et 12

Canicula 406, 25. 415, 6 et 11

Canis 389, 16 et 18. 414, 11.

.415, 5 et 13. 420, 23 sq.

MAHTIANUS CAPELLA

Canis maior 421, 4

Canopus 417, 21

capella 395, 3

capra 394, 23. 395, 2. 395, 12

ei 16

Capricornus 407, 9 et 17. 409,

16

Cassiopia 399, 2

Castor 390, 5. 391, 2

catastroma 417, 9

causa natalis Iuppiter 380, 20

Cedalion 412, 21

Celaeno 397, 14. 404, 8

Centauras 400, 8. 410, 2 et 4.

411, 8. 419, 8

Cephalus 414, 9

?Cephalus 422, 6

Cepheus 398, 13

Ceres 388, 6

Cetus 398, 22

(Cetus 417, 12 sq.)

Chelae 386, 22

Chios 386, 1

Chiron 400, 1. 400, 8. 410, 19.

419, 2 ei 6

Chius 412, 18

circulus aequinoctialis 390,20

aestiuus 398, 9

lacteus 422, 13 sq.

septentrionalis 398, 7

tropicus 398, 9

tropicus aequinoctia

lis 390, 20

Claua 384, 6

clima septentrionale 398, 18

Colchi 400, 18. 401, 2

Corona Ariadnes 384, 8. 384,

18

coronae 418, 19

Coronis 396, 15 \

coruus 419, 15. 420, 3 ei 8 ei

13 et 19 sq.

crater 420, 1 ei 7 et 20

Crates comicus 379, 6 et 11.

379, 19

Cratinus 405, 11

Creta 382, 11. 396, 5. 413, 2

Cretensis 382, 14

31

482 INDEX IN

qui Cretica conecripsit 384, 12

crines Berenices 394, 14

Crotus 410, 6 et 14

diretes 395, 7

Idaei 382, 13

Cyclopes 411, 10

Cygnus 405, 9

Cynosura 382, 10. 382, 13eil4

locus 382, 12

Cyrena 406, 14

Cyrenae 406, 15

Danae 403, 4

Dardanus 397, 12. 404, 7

defuncti ab Aesculapio inuitam

reuocati 385, 4

dei 379, 8. 384, 9. 393, 1.

397, 11. 418, 15

Samothraces 390, 22

Delphinus 412, 6 et 9

Derceto 418, 7

Deucalion 406, 2 et 10

dextra monstra 380, 15

Dia insula 384, 9

Diodorus 380, 17

Diana 381, 13 et 15. 382, 5.

386, 2 et 11 sq. 400, 7. 413,

3 et 8. 416, 4

Dodonaeus Iuppiter 392, 14

Dodonides nymphae 396, 12

Draco Hesperidum hortorum

custos 383, 5

duodecim signa 401,23. 402, 23

Electra 397, 12. 404, 6

Engonasin 383, 13 sq.

Epimenides 407, 12

Eratosthenes 396, 7. 401, 3.

421, 13 (?)

Erichthonius 394, 17. 394, 22

Eridanus 417, 18

Erigone 388, 19. 389, 2 et 7

etaesiae 414, 22

Eudora 396, 15

6uepYíTiboc Berenices crines

394, 15

Euphrates 402, 13

Euripides 394, 21. 398, 9. 399,

14. -400, 1

Europa 396, 1 sq. 414, 6

Euryale 412, 16

Eurydice 404, 20

Eurystheus 391, 19. 393, 25

Euschemo 410, 6

festiAegyptiorum dies 408, 15

Fortuna 388, 7

fusio Aquarii 418, 6

Ganymedes 405, 20. 411, 16

Gemini 390, 9 et 12. 391, 2 et

15

gigantes 383, 8 '

gigantes 393, 1

Glaucus 397, 16

Gorgo 403, 5 et 15 et 18

Gorgones 403, 8

Gorgoneum caput 395, 11

Graece 389, 11. 406, 12

Graecî 392, 11

gymnici Indi 394, 6

haedi 394, 24

Haedi 395, 16 et 22

Hammon 401, 16 nid. etiam

Ammon

Helena 405, 12

Helice 382, 14 -

Helicon 410, 8

Helle 400, 17 et 20

Hellespontus 400, 20

Heraclea Panyasidis 383, 15

Heraclides Ponticus 421, 13

Hercules 382, 23. 383, 6. 383,

7 et 17 sq. et 21. 383, 9.

391, 5. 391, 14 et 18. 392,

6 sq. 393, 19 et 21 et 25.

410, 22. 419, 5. 422, 15

f Herodotus 379, 19

heroes 419 4

Hesiodus 379, 19. 381, 8. 387,

21. 394, 18. 412, 16. 413, 18

'Hcioboc 400, 19

Hesperidum horti 382, 22

Hesperus 422, 5 et 8

hiemalis tropicus circulns

390, 20

Hippocrene 399, 23

"liruoc 379, 17

SCHOLIASTEN GERMANICI 483

Homeras 379,3 et 13 (T 357).

387, 12

hommes ex louis genere 381, 1

Horae 384, 11

horti Hesperidum 382, 22

Hyades 396, 11. 396, 17 et 21.

397, 1 et 3 et 6 et 8 et 20

Hyas 396, 22

Hydra 392, 6

Hydrochaeus 406, 2. 418, 4

ïlymettus 389, 5

Hyrceus 397, 14 404, 8. 413,

11

Iasides 398, 6

Iason 391, 5

Icarius 388, 19 et 23 et 25.

389, 1 et! et 13 et 16

Ida 407, 13

Idaeae nymphae 382, 10

Idaei Curetes 382, 13

ignis 418, 20

inaurata pellis 391, 5

inmortalitas animae 381, 1

Io 396, 8

louis 396, 16. 413, 7 et 12.

418, 16

Isidoras in naturalibus id est

physicis 420, 5

Isis 409, 2. 415, 1

'IcToi Cretae oppidum 382, 11

Iugula 413, 18

Iuno 382, 23. 383, 2 et 4. 391,

20. 392, 5 et 9. 392, 13. 393,

21 sg. 394, 4. 396, 15. 422,

14

Inppiter 379, 2 et 4 et 5. 380,

11 et 13. 381, 13.

381, 20.382,6. 382,

10. 383, 2. 383, 7 et

18. 385, 2s?. 385, 21.

386, 14. 386, 2. 387,

2 sg. et 10. 387, 21.

389, 7. 390, 8. 391,

10. 391, 20. 392, 3.

392, 23. 393, 17. 394,

23 sç. 395, 2 et 7.

395, 24. 396, 1 et 5

»q. et 10. 397, 12.

401, 3 et 26. 402, 18

et 21 et 23. 405, 4 et

9 et 13. 406, 7 et 21.

407, 12 et 14. 409, 11

et 17. 411, 11 etil

et 20. 414, 12. 417,

13. 419, 7. 421, 18.

422, 16 cf. louis

Iuppiter aer 379, 19. 380, 5

et 9 sg.

Ammon 401, 12 -

bonorum omnium

causa 381, 4

caelum 379, 12 et 14

Callistum uitiauit

381, 10

causa natalis 380,20

Dodonaeus 392, 14

deorum princeps

379, 9

fabnlosus 379, 10

380, 18

lenis aduersus de

licia 381, 2

Lycaeus 381, 18

naturalis 379, 10 sg.

parens omnium 381,

5

planeta 421, 18

Spiritus qui per materiam

manat380,

.16

louis nutrices 382, 14

nutrix Cynosura 382, 10

Iustitia 387, 22. 388, 9

Labyrinthus 384, 15

Lacedaemon 397, 13. 404. 7

lacteus circulus 422, 13 si?.

Laernius fons 392, 6

laoe 406, 12

Latine 389, 10. 413, 18

Latona 413, 4 et 8

Lemnus 412, 20

lenis Iuppiter 381, 2

Leo 384, 19. 393, 21

lepores 416, 13 sg.

Lepus 415, 15. 416, 3 et 6 et

19

31*

484 INDEX IN

Leros 416, 7

Lesbii montes 405, 3

Lesbos 394, 15

Liber 384, 8. 384, 12. 388, 20.

389, 7. 392, 12. 393, 1. 396,

17. 401, 8 et 10 sq. 404, 22.

405, 1

Liberi nutrices 396, 12

Libra 386, 21

ludi gymnici 394, 6

ludi quinquennales 418, 18

Luna 393, 21

Lycaon 381, 8 et 18

Lycaei Iouis templum 381, 18

Lycaeus mons 387, 9

Lycaon 387, 5

Lycurgus 396, 15

Lycus 397, 15. 404, 9

Lyra 404, 13. 405, 4

Maia 397, 13. 404, 7

maior Piscis 402, 5

Mars 421, 21

Medusa 403, 12

Melanippe 400, 1

Memphis 408, 18

Mercurius 395, 15. 397, 13.

404, 7. 397, 15. 404, 9. 402,

18. 403, 6. 404, 14. 413, 12

et 15. 415, 16. 421, 15. 422,

9 sq.

Merope 397, 15. 404, 9. 412, 18

f Mihidymon 393, 24

mimus 379, 7

Minerva 383, 8. 394, 21. 398,

12. 399, 10. 403, 12 sq, 417,5

Minos 384, 12. 414, 7

Molorchus 393, 25

monstra dextra 380, 15

Musse 379, 2. 404, 13. 410, 9

et 11. 412, 13

Musarum nutrix 410, 7

Musaeus 394, 24. 396, 19.

405,4

Myrtilus 395, 14. 397, 6

mysteria 391, 1

natalis causa Iuppiter 380, 20

nauigatio 387, 25

Nauis 410, 13. 411, 6. 417, bsq.

Naxiaca Aglaosthenis 382, 9

Naxos 384, 16. 411, 20

Nebula 400, 18

Nemea 393, 23. 394, 6

Nemese 405, 11

Neptunus 392, 4. 395, 24. 397,

13. 398, 21. 400, 20. 404, 8.

406, 21. 412, 2 et 6 et 8 et 16.

413, 13

Nereides 398, 21

Nicostratus 382, 11

Nigidius 385, 22. 388, 8. 390,

21. 393, 20. 396, 7. 401, 6.

402, 12. 406, 1. 407, 17.

410, 14

Nilus 402, 2. 417, 19

Nisaeus 386, 3

Nixus 383, 13 sq.

notia sidera 390, 21

Notius piscis 402, 8 et 10

nubes 393, 8

' nuntius ' mimus 379, 8

nuptiae Liberi et Ariadnes

384, 9

Iouis et Iunonis

383, 2

nutrices Iouis 382, 14

Liberi 396, 12

nutrix Ionis Cynosura 382, 10

Musarum 410, 7

nymphae Dodonides 396, 12

Oceanus 396, 20. 405, 18. 410,

19

Oenochous 405, 21

Oenomaus 395, 15. 397, 15.

404, 9

Oenopion 412, 18 sq. 413, 1

6voi 392, 12. 393, 12

Ophiuchus 384, 21

Opora 414, 16 et 20

ôiriupa 414, 23

Orion 385, 19 et 21 et 23. 386,

7 et 13. 413, 2 et 7 et 16 et

19. 415, Ssq. et 13 et 15.

416, 5. 417, 17

Orionis canis 421, 1

Orpheus 404, 16. 406, 15

oscilla 389, 10 et 12

SCHOLIASTEN GERMANICI 485

Onidius 381, 22

Pan 407, 21. 409. 11 sq. et U

Panathenaea 394, 19

Pangaeus mons 404, 23

Panopolis 409, 15

Panyasis 383, 15. 392, 8

parens omnium Iuppiter 381, 5

Pegasus 399, 23

Pelinaeus mons 386, 1 et 10

Pelius 400, 2 et 4. 419, 3

pellis inaurata 391, 5

Perseus 398, 11. 399, 10 et

12 sq. 403, 4 et 9 et 11. 417,

Phaenomena 379, 4

Phaenon 421, 18

Phaeo 396, 15

Phaesula 396, 13

Phaethon 421, 18 sq.

Pherecydes 383, 2

Athenaeus 396, 11

фёpecвси 389, 11

Philemon comieus 380, 1

Philiscus 392, 15

Philyra 410, 20. 419, 2

Phoenice uel Vrsa minor 382, 4

Phosphorus 422, 4 sq. et 8

Phrixus400, 17. 401, 1

Pisandrus Rhodius 393, 20

pieces 402, 6 et 12. 403, 1.

417, 20. 418, 5 sq.

Piscis borius 402, 7 et 9

Piscis maior 402, 5

notius 402, 8 et 10

planetae [418, 13]. 421, 11 sq.

Pliades 396, 22 et 24. 397, 9.

404, 4

pluuiales Pliades 396, 18

Pollux 390, 5. 391, 2

polus 382, 18

Polydectes 403, 5

Polyxo 396, 15

Praesepium 393, 7 et 13

Priapus 392, 21 sq.

Procris 414, 8 sq.

Procyon 420, 23. 421, 4

Prometheus 421, 13

тгpотгоuc 390, 19

irpoTpufT|TÍ|p 389, 23

Pyrois 421, 21. 422, 3

Pyrrha 406, 4 et 10

reges Aegyptiorum quibus caerimoniis

regnum ineant 408,

19 sq.

Khamnus 405, 10

Rhea 394, 24

Rhodius Pisandrus 393, 20

saeculum aureum 388, 2

Sagitta 411, 10

Sagittarius 410, 2 et 8 et 13.

411, 2

Samothraces dei 390, 22

Saturnus 410, 20. 418, 16. 419,

2. 421, 20. 422, 18

Satyri 393, 2. 410, 6

Scorpio 384, 22. 385, 23. 386,

16. 413, 5 et 8. 416, 1

Septentrionale clima 398, 18

Septentrionalis circulus 398, 7

Septentriones 383, 9. 397, 4.

384, 20

Seriphus 403, 5

Serpens 385, 11 et 14

sidera379, 13,

notia 390, 21

Sidon 396, 1

Sidonia 396, 2

signa duodecim 401, 23. 402,

23. 421 6

Sirius 386,' 23. 415, 2

Sisypho 397, 16

Sisyphus 404, 10

Sol 394, 18. 395, 3. 404, 22.

405, 1. 412, 22. 421, 6. 421,

19

Sophocles 398, 20

Sophron 379, 7

Sositheus 410, 7

Spica 390, 2

Spiritus qui per materiam manat

Iuppiter 380, 16

Sterope uid. Asterope

StilboD 422, 9 et 11

Stoici 380, 16

symposia 418, 21

Syri 403, 1

486 INDEX IN SCHOL. GERM.

Syria dea 402, 15. 418, 8

Taurus 395, 25. 397, 9. 397,

18. 401, 5. 401, 22. 407, 19

Taygete 397, 13. 404, 7

Telchines 382, 13

Tellus 413, 5

templum Iouis Dycaei 381, 18

Terra 383, 3. 387, 25. 395, 5

testudo 404, 14

Thebae 396, 15. 413, 11. 414,

10

Thebani 414, 10

Themis 387, 21. 395, 1

Grjpiov 419, 7

Theseus 384, 15. 391, 14

Thessalus Deucalion 406, 3

Thia 396, 20

Thyene 396, 15

Titanes 395, 4 et 10. 411, 20

Titani 407, 13

Tripus 390, 12

tropicus circulus 398, 9

tropicus hiemalis circulus

390, 20

Tyndaridae 391, 2

Typhon, 407, 18 et 22. 408,

7 et 9 et 17. 409, 10

uates 418, 20

Venus 384, 11. 416, 9. 422, 4.

418, 10. 421, 22. 422, 1

[Vesta 379, 8]

uiae omnes in Iouem cônueniunt

380, 20

uinum 388, 20

uirgines Athenjenses 389, 9

Virgo 387, 20. 388, 8. 389, 20.

420, 17 et 21

ursa 387, 11

Vrsa 381, 21 et 22

minor uelPhoenice 382, 4

Vrsae duae 382, 8

Vulcanus 384, 14. 393, 2. 394,

2Í. 403, 7. 412, 20. 422, 1

Vulpes 414, 12

Zenodotus Aetolus 380, 17

Zethus 390, 10

Zeik 379, 15 et 18. 380, 5

TABVLA

AVCTOEVM A SCHOLIASTA EXCERPTOEVM

Catasterismorum Scholiorum

239, 1—8 381, 8—12

239, 8 — 240, 3 381, 16—22

240, 4 — 241, 5 381, 23 — 382, 19

241, 6—16 382, 21 — 383, 11

241, 22 — 242, 15 383, 13 — 384, 6

242, 16—26 384, 7—20

242, 27 — 243, 13 384, 22 — 385, 15

243, 14 — 244, 2 385, 16—22. 386, 16—23

244, 3—20 387, 1-8. 13—19

244, 16 — 245, 8 387, 21 — 388, 8. 389, 20 —

390 3

245, 10 et 13—21 390, 5-6 et 8—9 et 11—19

245, 22 — 246, 6 392, 5-13

246, 6—20 392, 25 — 353, 15

246, 21 — 247, 10 393, 16—20. 394, 7—15

247, 11 — 248, 29 394, 17 — 395, 15 et 19—22

249, 5—18 396, 7—8. 397, 18 — 398, 5

249, 19 — 250, 10 398, 7—17

250, 11—21 398, 20 — 399, 7

250, 22 — 251, 7 399, 9—19

251, 8 — 252, 2 399, 21 — 400, 15

252, 3—17 400, 17 — 401, 6 et 19—22

252, 18 — 253, 3 . 401, 25 — 402, 3

253, 4—12 402, 5—12

253, 13 — 254, 13 403, 4 — 404, 2

254, 14—27 404, 4—11

255, 1—25 404, 13—19 et 21 — 405, 7

256, 1—14 405, 9—17

256, 15 — 257, 10 405, 19 — 406, 1. 407, 3—8

257, 11 — 258, 2 407, 9—17. 409, 16—20

488 TABVLA

Сatasterismorum Sefioliorum

258, 3-28 410, 2-14. 411, 2-8

259, 1-13 411, 10-15

259, 14 — 260, 2 411, 16—23

260 3—19 412, 2—14 -

260,' 23 — 261, 22 412, 16 - 413, 9 et 19 — 414, 1

261, 23 - 262, 12 414, 6 — 13. 415, 2—9

415, 13 et 16—18. 417, 1—3

262, 21 — 263, 6 417, 6—10

263, 7—14 417, 12—15

263, 15-25 417, 17 - 418, 3

263, 26 — 264, 6 418; 5—12

264, 8—15 418, 15-22

264, 16 — 265, 17 419, 2—12

265! 18 — 266, 15 419, 14 — 420, 4 et 6-21

266, 16-25 420, 23 — 421, 7

°67 1—14 421, 11—12 et 18 et 21

422, 3—5 et 8—11

267, 15-23 422, 12—20

П

mgidii haec sunt (cf. Breysigius de N. F. Berol. 1854)

385, 22 — 386, 16

388, 8—18 possedit

390, 20 sed in. medio —, 391 14 exhibeant

393, 20 — 394, 7

395, 24 — 396, 7

401, 6—19

402, 12 — 403, 2

406, 1 — 407, 3

,407, 17 — 409, 16

410, 14 — 411, 2 relatus

III

Ex Hygini auctore excerpsit haec

Hygini poet. Astron. Scholiorum

II, 1 p. 356 Munck. sed ut ait 381, 12—16

Amphis — 357 eam Diana

conuertit

357nonnullietiamdixenrat 381, 22 Ovidius — seribit

— in ursam eam conver

tisse

AVCTORVM 489

Hygini poet. Astron.

361 non nulli etiam — 362 383, 6—

ad sidera perlatum

II, 6 p. 369 de hoc etiam Pa- 383, 15

nyasis in Heraclea dicit

il, 5 p. 367 sed ut ait qui 384, 11-

Cretica seq.

II, 4 p. 362 non nulli hunc — 388, 19

365 et ipsos morbo affectos ,20

II, 24 p. 400 Eratosthenes seq. 394, 14

II, 21 p. 894 quod eius prior 396, 8

pars — 397 habent honorem

II, 34 p. 407 Aristomachus seq. . 413, 11

16

II, 33 p. 406—407 415, 13

Scholiorum

ut refert Panyasis

Heraclea

-14 dedisse et 16—17

sunt qui aliter — 389,

portat

—15

— 397, 17

Aristomachus —

appellauerunt

— 417, 1 (cf. Breysigius

I. I. p. 8)

1Ш

De prooemio scholiorum (380, 2 — 381, 6) »x scholUs Arateis

(p. 49 Bekk.) et capitulo irepi еЕг|Yг|c€ujc uilae Arati (Vranolog.

Petauii p. 271 et Arat. ed. Buhle II p. 433) excerpto

accurate dixit Breysigius (progr. schal. Posnaniense 1865,p. lsq.)

Ipsius scholiastae haec uidentur

382, 19--20

383, 16 magnitudinis — fuisse

387, 23--24

?387, 25 — 388, о

390, 19 duodecim autem signa haec sunt

392, 12 Graeci — dicunt

?399, 1

399, 22

-

404, 20--21

413, 9 quorum .— 10 proferunt

420, 5

420, 20

VI

Praeter minores aliquot particulas (413, 17 inlationem — 19

figuratus VIII; 415, 9 — 11) supersunt quae ant egregie fallor

aul ipsi quoque At'igidio debentur haec

490 TABVLA AVOiORVM

387, 8—13

390, 5. 6—8. 9—11

391, 14 sunt qui dicunt — 392, 4

392, 13—25

414, 13 — 415, 2

415, 18 — 417, 1

421, 13—17

421, 21 nam — 422, 3

422, 5 est — 8 uocatur

422, 16 alii — 22